🔙 Quay lại trang tải sách pdf ebook Âu lục và thời đại Napoléon Ebooks Nhóm Zalo Hoang de Napoleon tren dong 1 franc cua De quoc Phap, 1813 THE STORY OF CIVILIZATION (11 Volumes) Copyright © 1975 by Will Durant and Ariel Durant All rights reserved. Published by arrangement with the original Publisher, Simon & Schuster, Inc. AU Ll)C VA THO'I £>�I NAPOLEON Dtrgc djch tir Book 4, "THE CHALLENGED KINGS" ciia Volume XI, THE AGE OF NAPOLEON, thu9c B9 THE STORY OF CIVILIZATION Vi� Giao O\lc IRED nam gifr quyen bien cijch, xuat ban va phat hanh an ban tieng Vi�t ciia B9 sach Ljch sir Van minh The gi6'i (gom 11 Volumes) ciia tac gia Will & Ariel Durant theo Hgp dong nhtrgng quyen gifra Simon and Schuster va Vi�n Giao D\lc IRED. Ban quyen tac pham (gom 11 Phan/11 Volumes) da dll'Q'C bao he\ Bat CU' Sl,l' xuat ban, phat hanh, sao chep hay trich dful nao ill b9 sach nay ma khong dll'Q'C Sl,l' dong y tnr&c bang van ban ciia Vi�n Giao D\IC IRED deu la bat hgp phap va vi phcµn Lu�t Xuat ban Vi�t Nam, Lu�t Ban quyen Quoc te va Cong trO'C Bao h9 Quyen SO' hiru tri tu� Berne. Will va Ariel Durant deu bao v� m(>t each 1� thu(>c cho Giao h(>i nhu la nguon h�u thuan khong the thieu doi v&i d9-0 due ca nhan, tr�t t\}' xa h(>i, va che d9 quan chu tuy�t doi, mang tfnh than quyen. Gifra nhfrng Hnh canh khac nhau nay c6 m(>t thieu so nho an m�t - cac sinh vien, h(>i vien H(>i Tam diem, nha khoa h9c, nha thO', doanh nhan, m(>t ft vien chuc, th�m chi m(>t hay hai nha quy t(>c rung bi quay ray b&i che d9 chuyen che trong qua khu, len lut qua 1� v&i triet h9c, va mO' den chinh phu d9-i nghi, t\}' do thuO'ng m9-i, t\}' do h(>i h9p, t\f do bao chi, t\f do tu tuong, Va m9t S\f tham gia hao hung vao CUQC C9-nh tranh tu tu&ng tren binh di�n quoc te. Doi v&i nh6m thieu so nhut nhat ay cling nhu v&i nhfrng thuang dan bi sung sot, nhfrng nhan v�t quyen quyva nhfrng Phap quan cua Phap dinh Ton giao bi hoang hot, tin rue ve CUQC Cach m9-ng Phap, m�c du bi mO' nh9-t do ch�m tre, da den nhu m(>t m�c khai han hoan ho�c kinh hoang. M(>t so nhan v�t khinh suat da cong khai vui mung; cac chi nhanh cua H(>i Tam diem & BDN an mung bien co nay, tj d9-i su BDN t9-i Paris, nguai c6 le da d9c Rousseau hay nghe Mirabeau dien thuyet, hoan ho Quoc h(>i Phap; tj B(> tru&ng Ngo9-i giao BDN cho phep ta cong bao chao mung vi�c ng\lc Bastille S\IP do; cac ban sao cua Hien phap Cach m9-ng 1791 dtl'Q'C cac ong chu hi�u sach nguai Phap ban ra D' BDN. 1 Nhung khi Louis XVI bi m(>t cu(>c noi d�y D' Paris (1792) truat phe, Hoang h�u Maria cam thay ngai vang cua ba lung lay, va giao 19-i chfnh quyen cho con trai ba. VuaJoao VI tuO'ng lai nay gi�n dfr quay sang dan ap nhfrng nguai c6 tu tu&ng t\}' do & BDN, va khuyen khkh vien chi huy canh sat bat gifr, ho�c trvc xuat, ho�c lien t\IC theo doi m9i h(>i vien Tam diem, m9i nguai nll'O'C ngoai quan tr9ng, m9i cay but ho hao cai each chinh tri. Francisco da Silva, lanh tv cua phe t\}' do, bi bo tu; cac nha quy t(>c c6 tu tuO'ng t\l' do bi trvc xuat khoi trieu dinh; Manuel du Bocage (1765-1805), nha thO' BDN hang dau thai d6 rung viet m(>t bai thO' m9-nh me chong 19-i che d(> chuyen che, bi tong giam vao nam 1797, va gifr vfrng 4 Ban dao Iberia ban cho banh thanh trong nhfrng buoi le rll'O'C trang nghiem qua cac duO'ng pho, va tren tat ca ap u trong long due tin khien dua ThuQ'ng de den v&i m9i nha, nhfrng dua tre ngoan ngoan, nhfrng nang trinh nfr dll'Q'C gifr gin, va Thien duO'ng dU'Q'C ban t�ng vao phut CUOi Clla CUQC thll' nghi�m n�ng ne dll'Q'C g9i la CUQC dO'i. M(>t the h� sau, George Borrow nh�n thay "s\f ngu dot cua quan chung th�t 16'n lao'', it nhat CY Leon, "den noi nhfrng la bua dU'Q'C in ra de chong l�i quy Satan va d�o quan cua han, va Chong l�i m9i dieu rui ro, dll'Q'C bay ban Cong khai trong cac CU'a hi�u, va dtl'Q'C rat nhieu ngll'O'i tim mua."4 Napoleon, hay con la m(>t dua con cua thO'i Khai minh khi ky nhfrng giao U'O'C v&i Giao h(>i, ket lu�n rang "nong dan TBN th�m chi hu&ng dU'Q'C nen van minh Au chau con it hO'n nguD'i Nga."5 Nhung nong dan TBN, nhu Byron xac nh�n, c6 the cfmg "kieu hanh nhll' tj cong tll'O'C quy phai nhat. "6 Giao dvc hau nhu chi h�n che trong gi&i tll' san va gi&i quy t(>c; biet chfr la m(>t S\f U'U Vi�t; ngay ca cac nha quy tQC cfing it khi d9c m(>t cuon sach. Giai cap cai tri nghi ngO' sach VO' va cac an pham; 7 va du sao di nfra thi vi�c nhieu ngtrO'i biet d9c biet viet cung khong can thiet trong nen kinh te hi�n hfru cua TBN. V ai thanh pho thuO'ng m�i nhu Cadiz va Sevilla kha phon thinh, va vao nam 1809 Byron cho rang Cadiz la "thanh pho d�p nhat cua chau Au. "8 M(>t so trung tam cong nghi�p phat d�t; Toledo van con noi tieng v&i nhfrng thanh guO'm cua minh. 9 Nhung dat nu6'c nay c6 rat nhieu doi nui nen chi m(>t phan ba dat dai c6 the trong tr9t c6 lQ'i; duO'ng sa va kenh dao qua it, qua kh6 xay dlfng Va dll'Q'C bao du&ng kem, l�i bi nhieu can tr& b&i nhfrng lo�i thue & dja phuO'ng ho�c thue phong kien, den noi bap ngo nh�p khau con re hO'n la san xuat trong nu&c.10 Nan long vi dat dai can coi, nong dan thfch niem kieu hanh dll'Q'C nhan nha trll'O'C mat hO'n la ket qua bap benh cua vi�c cay cay; va nhfrng nguO'i dan thanh thi thay thich buon l�u hO'n la di lam cong v&i dong lll'O'ng re m�t. Bao trum len toan b(> boi canh kinh te la ganh n�ng thue ma gia tang nhanh hO'n thu nh�p, va bi doi hoi b&i m(>t 1 Ban dao Iberia Antonio Llorente, ngucri tt':rng la tong thu ky cua Phap dinh Ton giao TBN tt':r 1789 den 1801, da dtrQ'C Joseph Bonaparte giao bien SO�n m(>t b(> lich SU' ve dinh che nay; ong nghi se an toan hO'n neu lam vi�c nay & Paris, va bang tieng Phap (1817-1818). St)' phat trien rt)'C r& cua van xuoi va thO' tt':rng to diem cho thcri d�i cua Carlos III da khong hoan toan tan t� khi ong chet: Gaspar Melchor de Jovellanos (1744-1811) tiep t\IC la tieng n6i cua chu nghia tt)' do trong giao d\}C Va chfnh quyen; Leandro Fernandez de Moratin (1760-1828) van con thong tri San khau VO'i nhfrng VO' hai lqch VOn mang l�i cho ong danh hi�u la Molierei cua TBN. Trong Chien tranh Giai ph6ng (1804-1814) Manuel Jose Quintana va linh mvc Juan Nicasio Gallego tuon ra nhfrng bai thO' soi noi de kich thich CUQC noi d�y chong 1� ngucri Phap. Cho den khi CUQC dau tranh ay lam h9 tan tac, phan 16'n cac tac gia hang dau da bi chinh phvc b&i cac y tu&ng ve tt)' do tu tu&ng va chinh tri cua Phap; h9 va nhfrng h(>i vien H(>i Tam diem la nhfrng ngucri dtr()'C g9i la afrancesados - bi Phap hoa; h9 phan nan ve vi�c che d(> quan chu lam suy yeu cac cortes (h(>i dong) hang tinh von da tt':rng gifr cho TBN sinh d(>ng tren m9i mien dat ntr6'c; hQ hoan nghenh CUQC Cach m�ng Phap, va d6n mt:rng Napoleon nhu la ngucri thach thfrc TBN tt)' giai ph6ng minh khoi m(>t che d(> quy t(>c phong kien, m(>t Giao h(>i Trung co, va m(>t chinh quyen kem coi. Hay de m(>t su gia b�c thay TBN ca m(>t bai hat truy di�u m�nh me cho m(>t trieu d� dang giay chet: Nam 1808, khi tri�u d� quan chu Bourbon di dan den ch6 huy di�t, tinh hinh chfnh tri va xa h(>i cua TBN c6 the dU'Q'C tom Moliere (ten th�t, Jean-Baptiste Poquelin, 1622-1673): Kich tac gia nglioi Phap, duoc xem la tac gia hai kjch vi dc,ti nhat cua nlioc nay. May tac pham Ion cua 6ng la Tartuffe (1664), Le Misanthrope (1666; Ke ghet dal), L 'Avare (1668; Liio ha tien), Le Bourgeois gentilhomme (1670; Trliang gia hQc lam sang), va Le fv1alade imaginaire (1673; Ngliai benh tlictng). 9 Ban dao Iberia Ong da khong tinh den quan ch(mg nhan dan TBN va Wellington. Ill. Arthur Wellesley: 1769-1807 Mai den 1809 ong m&i dtr()'C g9i la Wellington; con cho den nam 1798 ong la Wesley, m�c du khong dinh dang den giao phai Giam ly (Methodism)i. Ong sinh ngay 1.5.1769 t�i Dublin (trtrO'C Napoleon 150 ngay), la con thu nam cua Garret Wesley, Ba ttr&c Mornington d&i th(r nhat, chu nhan ngtr&i Anh cua m9t dien trang & phia bac thu do Ireland. Nam 12 tuoi ong dtr()'C g&i vao trtr&ng Eton nhtrng roi dtr()'C g9i ve nha sau "ba nam nh\}C nha. "13 Khong CO dau hi�u nao cho thay ong chO'i the thao gioi hO'n h9c hanh, va sau nay ong bac b6 cau n6i cho la cua ong ma gi& day la m9t nh�n xet VO danh, rang "thang lgi & tr�n Waterloo la gianh dtr()'C tren nhfrng san the thao cua Eton."14 Ong h9c hanh tan t&i hO'n v&i cac gia Str, nhtrng m� ong than th&, "Xin the c6 Chua la toi khong biet lam gi v&i thang con Arthur VlJng ve cua minh." 1s Do d6 Ong dtr()'C dtra vao Quan d9i, Va nam 17 tuoi dtr()'C g&i den Academie Royale de }'Equitation (H9c vi�n kY. binh) & Angers, nO'i nhfrng chang trai con nha quy t9c dtrgc h9c toan, m9t chut khoa h9c nhan van, va chu yeu la thu�t ctr&i ngga va danh kiem von c6 kh cho cac si quan. Sau khi tot nghi�p, ong dtr()'C bo nhi�m - thong qua anh htrcrng cua gia dinh hay thuan tuy la mua chu9c - lam si quan ph\l ta cho quan Tong tran Ireland, va m9t ghe t� Vi�n Thu dan Ireland v&i ttr each la d�i di�n cua thi xa Trim. Nam 1799, Ong dtr()'C phong ch(rc trung ta Va cam dau ba trung doan trong CUQC xam ltr()'C cua Cong ttr&c York vao XU Vlaanderen [Anh, Flanders]. Tr& ve ill CUQC phieu ltru that b�i ay ong Methodism (Giao phai Giam ly): Mc;,t giao phai Tin Lanh dllc;1c thanh l�p tren cac nguyen ly cua John Wesley t�i Anh vao the ky XVIll, quan tam tich cl)'c den nhung van de phuc lc;1i xa hc;,i va d�o due cong C<;>ng. 11 Will va Ariel Durant Hinh 1: Arthur Wellesley, Cong tlioc Wellington (1769-1852) Tranh cua Sir Thomas Lawrence (khoang 1815-1816) cam thay ghe tom chien tranh, bun lay, va S\f bat tai cua g6'i quy t<)c tO'i mfrc nghi den chuy�n roi bo Quan d<)i de tr& ve d&i song dan S\f. Ong thich cay vi cam hO'n cac tr�i linh, bi m<)t lo�t nhfrng tr�n om, va khien cho anh cua ong la Mornington c6 cam ttr&ng rang ong kem c6i t6'i muc khong the mong dgi gi nhieu nO'i ong. 16 M<)t bfrc chan dung cua ong vao nam 26 tuoi do John Hoppner ve trong ong giong nhtr m<)t nha thO', va cfmg d�p trai nhtr Byron. Giong nhtr Byron, 12 Will va Ariel Durant Hinh 2: Eugene de Beauharnais (1781-1824) Tranh cua Hendrik Scheffer Trong tam nam tiep theo VU'O'ng quoc m&i ( chu yeu la xu Lombardia) dugc hu&ng m9t S\f thjnh vugng chung, va m<)t dcH song chinh tri soi noi von se dugc tran tr9ng lau dai trong ky U'C cua nguai Y. Chinh quyen khong lam rave dan chu; Napoleon khong tin vao kha nang cua quan ch(mg, & day cung nhu nO'i khac, trong vi�c l\fa ch9n m<)t each khon ngoan 32 Nl16'c V va nhO'ng ke chinh phvc: 1789-1813 Hinh 3: Giao hoang Pius VII (1742 - 1823) Tranh cua Jacques-Louis David Giao h(>i b&i dieu dtrQ'C cho la "Qua t�ng cua Constantine" ,i nhu ttrng dtrQ'C khang djnh) da dtrQ'C Pepin Lun, vua cua nguai Frank, t�ng cho Giao hoang Stephanus II vao nam 754. Qua t�ng cua Constantine: Mot tai lieu c6 le du'Q'c tqo ra vao the ky VIIl, trong d6 Hoang de Constantinus I c6ng khai tuyen b6 cap cha che do giao hoang quyen thong trj the tl,JC doi Vo'i nu'o'C '/ va nhO'ng mien dat khac CJ phia tay. Ou'Q'c Su' d1,1ng trong phan Ion thoi Trung co nhu' bang chung de bien minh cha viec Giao hoang can thiep vao nhO'ng c6ng viec the tl,JC, van kien nay da bj chung minh la gia mqO vao the ky XV. 37 Will va Ariel Durant Hinh 4: TL1<;1ng Alessandro Volta (1745 -1827) t�i Truong O�i hoc Pavia, Y nhlf Vi�n Han lam Arcadia (Accademia dell' Arcadia); va h9i dong m9t th&i noi tieng cua nhfrng nha tri thfrc nam Ian nfr, Vi�n Han lam Crusca (Accademia della Crusca), dlfgc to chfrc l�i nam 1812. Nam 1800, m9t ph\1 nfr ten Clotilda Tambroni da d�y tieng Hy L�p t� TrlY&ng D� h9c Bologna. T� day va cac d�i h9c khac cua Y khoa h9c va y h9c n& r9. Nam 1791, t�i Trlfang D�i h9c Bologna, Luigi Galvani 44 Will va Ariel Durant Hinh 5: Tl1c;1ng Venere vincitrice (NO' than Venus chien thang) cua Canova va Hera la tj nfr than ciia tuoi tre, dtrQ'C d�c ta trong ve duyen dang uyen chuyen luc dang rtrQ'U cho cac tj than. Trong nam 1805 v&i nhieu thanh qua nay Canova kh&i cong pho tlfQ'ng noi tieng nhat cua ong - Venere vincitrice (Nfr than Venus chien thang) cua Phong trung bay Borghese t� Roma. Ong thuyet phl)C Pauline Borghese, em gai cua Napoleon, ngoi lam mau trong ttr the day nhvc cam nay. Luc ay nang 25 tuoi, vao luc than hinh phat trien hoan hao; nhtrng chung ta dtrQ'C ke }�29 la ngtrO'i ngh� si chi dung khuon m�t nang lam mau; ve phan tam vai khoac tren ngu&i va tay chan ong rut ra Ul' tri ttrang tlfQ'ng, nhfrng giac mO', va nhfrng ky ll'C cua ong. Ong hoan thanh tac pham trong hai nam, roi trung bay n6 cho cong chung va cac dong nghi�p nh� xet. HQ lay lam kinh ng�c vi Ve d<:p kieu hanh Va S\f tinh te dang yeu CUa b(rc tlfQ'ng. Day khong chi la S\f mo phong m(>t ki�t tac th&i co nao d6, ma la m(>t ngtrO'i phl) nfr dang song trong th&i d� 52 Will va Ariel Durant Hinh 6: Hoang de Joseph II (1741-1790) Tranh cua Anton von Maron, 1775 dan chung cua ba, von yeu ba m<)t each khong lay chuyen, se dau kho VO'i b�t CU' S\f xao tr<)n nao trong d(rc tin CO truyen va loi song cua h9. Nh�n djnh cua ba du&ng nhu dU'Q'C chfrng minh b&i nhfrng roi lo<;1n lam hoang mangJoseph von chia se ngai vang v&i ba ru nam 1765 den 1780, va roi giu no 10 nam nua. 6ng lam gi&i quy t9c sung sot khi giai ph6ng nong no, va lam khoi dan chung sung m<) Cong giao sung sot khi quan tam 60