🔙 Quay lại trang tải sách pdf ebook Tư Duy Như Einstein Ebooks Nhóm Zalo Mục Lục TƯ DUY NHƯ EINSTEIN LỜI GIỚI THIỆU 1. Bí mật của Einstein 2. Tư duy như Einstein 3. Xác định đúng vấn đề 4. Không có ý tưởng tồi 5. Phá vỡ khuôn mẫu 6. Gieo hạt 7. Phá vỡ nguyên tắc 8. Phát triển một giải pháp 9. Tránh tai họa 10. Tư duy theo kiểu Einstein trong tổ chức 11. Tư duy như Einstein mỗi ngày Phụ lục A Phụ lục B Tên eBook: Tư Duy Như Einstein Tác giả : Scott Thorpe Ebook miễn phí tại : www.Sachvui.Com Giới thiệu: Einstein được coi là nhà bác học vĩ đại nhất thế kỷ XX. Các công trình khoa học của ông đã gây chấn động không chỉ ngành vật lý mà còn làm đảo lộn nhận thức của loài người về không gian, thời gian, vũ trụ, năng lượng… Chúng ta cũng có thể trở thành những Einstein của thế kỷ XXI! Hãy khám phá hành trình đầy thú vị đó trong Tư duy như Einstein. Dựa trên các cách thức tư duy của Einstein, bộ có phi thường nhất trong lịch sử, Tư duy như Einstein mở ra những giải pháp đột phá để đối mặt, giải quyết mọi thách thức trong học tập, công việc, cuộc sống, các mối quan hệ, để không ngừng sáng tạo và phát triển mỗi ngày. Tác giả Scott Thorpe sẽ giúp bạn từng bước, từng bước giải phóng mình khỏi lối mòn tư duy, để bạn thoả sức tưởng tượng ra những điều điên rồ nhất, nhưng cũng có thể là giải pháp quan trọng nhất cho cuộc sống của bạn. Hãy sở hữu những bí quyết có thể giúp tháo gỡ mọi vấn đề! Bắt đầu bằng bí mật quan trọng của thiên tài sáng tạo Einstein – phá vỡ nguyên tắc. Tiếp đến là: Xác định đúng vấn đề Phá vỡ khuôn mẫu Phát triển một giải pháp Không chỉ hữu ích cho cá nhân, những phương pháp thông minh trong cuốn sách này còn có thể áp dụng cho cả các tổ chức trong mọi hoạt động. Hãy nghiên cứu, áp dụng các phương pháp và tự mình trở thành Einstein! Mời các bạn đón đọc Tư duy như Einstein của tác giả Scott Thorpe LỜI GIỚI THIỆU Ai cũng có thể tư duy như Einstein Không phải ai cũng là thiên tài, nhưng chúng ta hoàn toàn có thể có lối tư duy của một thiên tài. Chúng ta không nhất thiết phải là nhà khoa học, không nhất thiết phải là chính trị gia hay doanh nhân lớn mới cần có đầu óc tổ chức và khả năng giải quyết vấn đề. Mỗi người đều có những vấn đề riêng cần giải quyết. Chỉ cần có phương pháp, ai cũng có thể tận dụng tối đa sự kỳ diệu của bộ óc con người, giống như Einstein đã sử dụng bộ óc siêu việt của mình để thay đổi thế giới. Tư duy như Einstein không nói về tài năng của Einstein, mà tìm cách vận dụng những lối tư duy của ông để rút ra các phương pháp tư duy đúng đắn và hiệu quả cho tất cả mọi người. Tác giả Scott Thorpe tỏ ra là người rất am hiểu về Einstein và nhiều lĩnh vực. Bằng những ví dụ cụ thể, tiêu biểu và dễ nắm bắt, ông chứng minh những vấn đề trừu tượng như cách phá vỡ mọi khuôn mẫu, nguyên tắc, tìm ý tưởng, lắng nghe bản thân, tưởng tượng mình là người khác hay sử dụng những ký hiệu, ngôn từ mới để thể hiện ý tưởng. Cuốn sách gồm 11 chương và hai phụ lục, hai chương đầu giới thiệu khái quát về Einstein và cách tư duy của ông, các chương tiếp theo đưa ra những bước đơn giản nhằm “phá vỡ nguyên tắc và khám phá khả năng thiên tài tiềm ẩn trong bạn”. Mỗi chương là một bước khám phá thông qua nhiều phương pháp và những ví dụ từ kinh điển đến thực tế giản đơn. Cuốn sách là một câu chuyện, trong đó tác giả dẫn người đọc đi qua từng chặng đường với những bài thực hành độc đáo, giản dị đến mức khó tin, nhưng lại phản ánh cả một triết lý sâu sắc. Với rất nhiều loại công cụ đơn giản, bạn có thể thực hành các bài tập, nhưng quan trọng nhất vẫn là biết vận dụng chúng vào thực tế cuộc sống. Hãy nghĩ đến kết quả trước khi hành động, suy nghĩ tích cực, loại bỏ khó khăn và cản trở đến từ chính bản thân mình, thực thi những giải pháp tưởng như bất khả thi. Học cách tư duy của Einstein chính là học cách phá vỡ các nguyên tắc. Tác giả đã chứng minh rằng mọi nguyên tắc đều có thể bị phá vỡ và mục đích của việc phá vỡ nguyên tắc là để tìm ra giải pháp tối ưu. Tuy nhiên, không phải tất cả những cái mới đều hay và phù hợp, có những điều chúng ta không nên thay đổi. Từ cổ chí kim, mọi cuộc cách mạng, mọi sự thay đổi đều gian nan. Thế giới thực tại thường vận hành không như ý muốn của con người. Các sáng kiến có thể gây nguy hiểm cho người nghĩ ra chúng vì lòng tham, sự ích kỷ hoặc vì lối mòn tư duy của con người. Do đó, để có được cái mới, cái hay và cái đúng, chúng ta không những cần có phương pháp mà còn phải tỉnh táo, khéo léo để vượt qua và tránh những tai họa mà những người sáng tạo thường gặp phải. Chương 9 dành tặng độc giả những bài học tránh tai họa để thẳng tiến trên con đường phá vỡ nguyên tắc của mình. Tất cả mọi thứ đều có thể đưa đến giải pháp, hãy chú ý quan sát và lắng nghe, thậm chí lắng nghe cả kẻ thù của bạn. Đó không phải là một phép màu hay một truyện cổ tích, đó đơn giản là một phương pháp tư duy và giải quyết vấn đề. Scott Thorpe đặc biệt nhấn mạnh khả năng sáng tạo và tưởng tượng của con người. Ông khuyến khích chúng ta tìm kiếm và thực hiện cả những điều tưởng như phi lý nhằm giải phóng năng lực tiềm ẩn trong mỗi người, điều chỉnh suy nghĩ để làm nảy sinh ý tưởng, tìm ra giải pháp cho mọi vấn đề. Chỉ cần có ý thức và nhớ nguyên tắc duy nhất: phá vỡ mọi nguyên tắc, chúng ta sẽ tiến gần hơn đến việc nhận ra tiềm năng thật sự của mình. Hãy thoát khỏi lối mòn tư duy, lối mòn nguyên tắc, luôn thử nghiệm và mạo hiểm mỗi ngày. Cuốn sách này thích hợp cho tất cả mọi đối tượng, từ các nhà quản lý cấp cao đến các ông chủ nhỏ, từ học sinh đến nhà nghiên cứu… Tất cả chúng ta đều có thể và nên đọc cuốn sách này để có cách nhìn nhận, cách tư duy cũng như cách giải quyết vấn đề đa dạng hơn, hiệu quả hơn. Cùng với các cuốn sách khác trong tủ sách tư duy như: Khám phá thiên tài trong bạn, Tư duy như Leonardo da Vinci, Một tư duy hoàn toàn mới…, Alpha Books và Trung tâm Hợp tác Trí tuệ Việt Nam (VICC) trân trọng giới thiệu đến bạn đọc cuốn sách rất có giá trị này TRUNG TÂM HỢP TÁC TRÍ TUỆ VIỆT NAM (VICC) 1. Bí mật của Einstein “Tri thức thông thường là tập hợp các định kiến mà một người có được khi bước sang tuổi 18.” -ALBERT EINSTEIN - cuốn sách này sẽ hướng dẫn bạn cách tìm ra giải pháp cho những vấn đề khó khăn nhất, thậm chí cả những vấn đề tưởng như bất khả thi. Bạn sẽ học được các kỹ thuật tiềm ẩn trong những giải pháp của Einstein, người giải quyết các vấn đề vĩ đại nhất trong lịch sử. Einstein đã tìm ra lời giải cho một số vấn đề toàn cầu rắc rối nhất. Ông thành công vì ông có một lối tư duy hoàn toàn khác. Bạn có thể học cách tư duy này thông qua các phương pháp Einstein đã sử dụng. Những phương pháp này của Einstein cũng như của những người được trình bày trong cuốn sách này, không chỉ để vén bức màn bí mật của vũ trụ. Nắm vững các cách thức giải quyết vấn đề mới còn giúp bạn cải thiện lợi nhuận doanh nghiệp, nâng cao cơ hội học tập cho con cái bạn, đưa ra những ý tưởng đột phá mang tính sáng tạo và đậm chất nghệ sĩ và cải thiện chất lượng cuộc sống của bạn. Có thể giải quyết các vấn đề phức tạp nhờ một nguyên tắc chung nằm ở tâm điểm của việc học cách tư duy như một thiên tài: phá bỏ các nguyên tắc thông thường. Einstein là một trong những người phá bỏ nguyên tắc một cách tự nhiên nhất, một “James Dean” của khoa học. Ông không chỉ thách thức các định luật vật lý mà còn chế giễu truyền thống và chọc giận các chính phủ. Phá bỏ các nguyên tắc khiến Einstein luôn gặp rắc rối, nhưng ông luôn sẵn sàng dũng cảm đương đầu với bất kỳ luật lệ nào và đó chính là điểm mấu chốt thiên tài của ông. Einstein là người giải quyết vấn đề vĩ đại vì ông là người phá cách siêu đẳng. Đây cũng chính là đặc điểm chung của các thiên tài. Chúng ta cũng có thể học tập và trau dồi kỹ năng này. Chúng ta có thể tư duy theo cách của Einstein nếu học được cách phá bỏ các nguyên tắc thông thường. NHỮNG NGUYÊN TẮC LỐI MÒN “Chỉ một số ít người có thể bình thản diễn đạt các ý kiến khác biệt với định kiến trong môi trường xã hội của họ. Còn hầu hết mọi người thậm chí không có khả năng hình thành các ý kiến như vậy.” - ALBERT EINSTEIN - Nếu bạn không thể giải quyết một vấn đề nào đó thì có lẽ là bạn vẫn bị kiểu tư duy theo lối mòn ám ảnh. Chúng ta đều có các nguyên tắc – các tư duy đã ăn sâu vào tiềm thức khiến ta coi chúng là điều đương nhiên. Chúng ta xây dựng các nguyên tắc này một cách tự nhiên. Qua quá trình sử dụng lặp đi lặp lại, quan niệm trở thành nguyên tắc. Khi một quy tắc lối mòn đã định hình thì mọi quan niệm đối lập khác đều bị bác bỏ. Không phải nguyên tắc lúc nào cũng là xấu. Chúng giống như các đường ray tàu hỏa. Nếu bạn muốn đi tới nơi các đường ray dẫn bạn đến thì chúng chính là lựa chọn tuyệt vời của bạn. Nhưng cũng giống như các đích đến chưa có đường dẫn tới, một vài nguyên tắc của chúng ta không thể tiến gần tới các giải pháp. Cách duy nhất để tới đó là rời bỏ đường ray. Nguyên tắc cản trở tư duy sáng tạo vì chúng có vẻ gần như chân lý vậy. Chúng che giấu vô số giải pháp ưu việt hơn tồn tại bên ngoài các nguyên tắc. Ta chỉ có thể thấy những giải pháp lớn lao đó khi phá bỏ những nguyên tắc của mình. Ai cũng có những tư duy lối mòn như thế. Thậm chí, ngay cả Einstein cũng chịu ảnh hưởng của một trong những định kiến của bản thân trong nhiều năm. Với ông, nguyên tắc – định kiến đó là không thể vượt qua. Bạn có thể không quan tâm đến việc khám phá các định luật chi phối vũ trụ nhưng vẫn phải lưu tâm đến các vấn đề khó khăn cần giải quyết. Những vấn đề của bạn có khi còn hóc búa hơn cả vấn đề của Einstein. Bạn có thể đang phải cạnh tranh với nhiều người tài giỏi trong môi trường luôn thay đổi trước khi bạn kịp hình dung về nó. Thách thức của bạn dường như là bất khả thi. Nhưng luôn có câu trả lời, miễn là bạn học được cách phá bỏ các nguyên tắc. Vật cản lớn nhất khi đương đầu với một vấn đề bất khả thi chính là bản thân chúng ta. Chính những kinh nghiệm, giả định sai lầm, những điều chỉ đúng một nửa, những quy tắc bị đặt nhầm chỗ và những thói quen đã cản trở chúng ta tìm thấy giải pháp xuất sắc. Luôn tồn tại các ý tưởng lỗi lạc mới cũng như các giải pháp thiết yếu, chỉ có điều chúng nằm bên ngoài lối tư duy thông thường của chúng ta, nếu không đã có người tìm ra chúng. Để giải quyết những vấn đề bất khả thi, bạn phải phá bỏ các nguyên tắc. PHÁ BỎ CÁC NGUYÊN TẮC VÀ GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ “Đôi khi tôi tự hỏi tại sao tôi lại tìm ra Thuyết Tương đối. Lý do, theo tôi nghĩ, một người trưởng thành không baogiờ ngừng suy nghĩ về các vấn đề không gian và thời gian. Họ đã nghĩ đến chúng từ khi còn là một đứa trẻ. Nhưng do trí tuệ của tôi phát triển chậm chạp, nên kết quả là đến khi lớn, tôi mới bắt đầu băn khoăn về không gian và thời gian.” - ALBERT EINSTEIN - Quả không ngoa khi nói phá bỏ nguyên tắc là bí mật của thiên tài Einstein. Ông là người thông minh bẩm sinh và rất mực kiên trì. Làm thế nào để chúng ta biết việc phá bỏ nguyên tắc không phải là sự giễu cợt của thiên tài? Hãy thử làm một thí nghiệm tư duy đơn giản xem điều gì đã khiến Einstein nảy sinh ra các ý tưởng tuyệt vời. Einstein rất ưa thích các thí nghiệm tư duy nên việc coi ông là mục tiêu nghiên cứu của chúng ta cũng là phù hợp. Chúng ta sẽ xem xét tri thức, kiến thức và cách phá vỡ nguyên tắc của Einstein xem chúng đã tác động tới những ý tưởng sáng tạo của ông như thế nào. Thí nghiệm này không bao gồm các công thức toán học hay vật lý phức tạp. Trong suốt cuộc đời, Einstein luôn giữ được một trí tuệ mẫn tiệp. Điều này được thể hiện bằng một đường thẳng nằm ngang trong thí nghiệm tư duy của chúng ta (Hình 1.1). Kiến thức sâu rộng của Einstein về toán học và khoa học được tích lũy dần theo năm tháng. Trong thí nghiệm, ta thể hiện kiến thức đó bằng một đường thẳng nằm chéo từ dưới lên. Như vậy, ta có được những gì có thể mong đợi ở một thiên tài. Nhưng khi ta xem xét khả năng giải quyết vấn đề của Einstein thì có điều gì đó không ổn. Khởi điểm là năm 1905, khi vừa tốt nghiệp đại học, Einstein đã trải qua một giai đoạn dài với những tư duy thật sự cách mạng. Trong gần 20 năm sau đó, ông tiến những bước dài trên con đường nghiên cứu khoa học. Những đột phá quan trọng nhất đều xuất hiện trong cùng một năm đáng nhớ ở giai đoạn đầu của sự nghiệp. Tuy nhiên, trong những năm sau đó, khả năng giải quyết vấn đề của Einstein bị rơi rụng đi ít nhiều. Chúng ta thể hiện điều này bằng một đường thẳng đi xuống. Einstein vẫn tiếp tục hăng say nghiên cứu các vấn đề vật lý quan trọng nhất. Ông vẫn là người xuất chúng. Thậm chí, ông còn thu được thêm nhiều kiến thức về vật lý và toán học. Ông có một khoảng thời gian liên tục tập trung vào công việc và được hợp tác với những bộ óc vĩ đại nhất thế giới nhưng không tìm ra thêm một lời giải nào cho các vấn đề khoa học quan trọng. Chúng ta vốn kỳ vọng khả năng giải quyết vấn đề của Einstein phải tương quan với trí tuệ và kiến thức của ông. Nhưng khả năng này lại giảm đi khi kiến thức của ông tăng lên. Sáng tạo dồi dào nhất khi kiến thức ở mức thấp nhất. Điều này có vẻ không ổn. Ta sẽ loại bỏ các kết quả trong thí nghiệm tư duy nếu mô hình này không lặp lại trong cuộc đời những người lỗi lạc khác. Những người sẵn sàng phá bỏ nguyên tắc sẽ giải quyết được các vấn đề bất khả thi. Họ thường là những người mới đặt chân vào một lĩnh vực và không chịu tác động của vô số những tiền lệ trước đó. Không phải vị giáo sư già thông thái Einstein mà chính chàng thanh niên Einstein vừa tốt nghiệp đại học là người tìm ra lời giải cho những bí ẩn của không gian và thời gian. Ông làm việc tại phòng sáng chế Thụy Sỹ với nhiệm vụ xem xét các cải tiến về máy vắt nước dùng trong giặt là. Ông nghiên cứu vật lý khi rảnh rỗi. Và ông đã phá bỏ các nguyên tắc. Vấn đề Einstein giải quyết với phương trình E = mc2 thật ra không phải là điều mới mẻ. Một thế hệ các nhà khoa học đã nỗ lực trả lời câu hỏi tại sao ánh sáng dường như luôn chuyển động với cùng một tốc độ trong mối tương quan với người quan sát. Bất kể bạn đang chuyển động cùng hướng hay ngược chiều với tia sáng thì tốc độ của tia sáng vẫn không thay đổi. Đó là một trong những vấn đề quan trọng nhưng gây nản lòng nhất trong giới khoa học. Nhiều tên tuổi lỗi lạc đã gần như tìm ra được giải pháp, nhưng tất cả đều thất bại chỉ vì một nguyên tắc. Hàng trăm năm trước, Isaac Newton đã tuyên bố thời gian là tuyệt đối. Thời gian không đi nhanh hơn hay chậm hơn. Nó là hằng số của vũ trụ. Lý lẽ của Newton có lý nên ý kiến đó dần ăn sâu bám rễ vào tâm trí của tất cả các nhà khoa học sau Newton, thậm chí trở thành nền móng của mọi kiến thức khoa học. Các nhà khoa học thậm chí không tưởng tượng ra việc phá bỏ nguyên tắc “thời gian tuyệt đối” nên họ không thể giải quyết được vấn đề. Einstein không gặp rắc rối gì khi phá bỏ nguyên tắc “thời gian tuyệt đối” của Newton. Ông chỉ đơn giản tưởng tượng rằng với vật này, thời gian có thể đi nhanh hơn so với vật khác. Điều đó làm thay đổi hoàn toàn vấn đề. Một vài dòng tính toán (xem Phụ lục B) đã khởi đầu con đường cách mạng hóa thế giới của Einstein. Nhờ phá bỏ một nguyên tắc, Einstein đã tìm ra lời giải cho vấn đề hóc búa nhất của khoa học. Nếu phá bỏ nguyên tắc là bí mật của thiên tài Einstein thì chúng ta có thể phán đoán khả năng giải quyết vấn đề của ông sẽ giảm sút khi ông không phá bỏ nguyên tắc nữa – điều này đã xảy ra. Khi các nhà vật lý học lấy công trình của Einstein làm nền tảng, họ đã tạo ra một lý thuyết mới. Trọng tâm của lý thuyết này là khái niệm về tính không chắc chắn, theo đó, ta không thể đoán được một số kết quả. Einstein nhận thấy tính không chắc chắn gây ra phiền toái. Lý trí mách bảo ông rằng vũ trụ có thể dự đoán được. Ông ghét những điều không chắc chắn. Ông không thể tin rằng Chúa Trời sẽ chơi trò xúc xắc với vũ trụ. Ông dừng các khám phá của mình lại và đứng vào đội ngũ những người thông minh bị rối bời trước những tri thức thông thường. CÁC VẤN ĐỀ BẤT KHẢ THI: GIÀNH CHIẾN THẮNG KHI CHƠI CỜ CA-RÔ Các vấn đề bất khả thi cũng giống như giành chiến thắng khi chơi cờ ca-rô. Dường như giành chiến thắng là điều không thể. Bạn có thể chơi đi chơi lại, vận dụng nhiều chiến thuật khác nhau nhưng vẫn không thành công. Nhưng bạn có thể giành chiến thắng khi chơi cờ ca-rô và giải quyết các vấn đề vô vọng khác nếu bạn phá bỏ nguyên tắc. Đi thêm lượt Khi chơi cờ ca-rô, nếu được đi thêm lượt thì bạn sẽ giành chiến thắng thật dễ dàng. Bạn có thể thốt lên: “Cái gì vậy?”, “Bạn không thể làm điều đó!”. Tất nhiên, chơi như vậy là ăn gian nhưng nó sẽ mang lại hiệu quả và giúp giải quyết vấn đề. Bạn đứng trước lựa chọn hoặc phá bỏ nguyên tắc, hoặc chịu thất bại. Có thể bạn không muốn ăn gian khi chơi cờ ca-rô nhưng nếu đó là một vấn đề quan trọng, khó khăn phải giải quyết thì bạn nghĩ thế nào? Bạn sẽ phá bỏ nguyên tắc để tạo ra giải pháp hay chịu thất bại? Tất nhiên, tôi không nói đến các vấn đề đạo đức mà là các nguyên tắc trong đầu ra lệnh cho bạn phải giải quyết vấn đề như thế nào. Trên thực tế, không có nhiều người cân nhắc việc sử dụng thêm lượt đi (chơi ăn gian), nhưng nó lại là một giải pháp tiết kiệm thời gian. Chẳng hạn, sau một trận đánh trong cuộc Nội chiến Mỹ, Robert E. Lee nói với các cộng sự rằng ông tin tướng Grant sẽ chuyển quân tới Spotsylvania vì đó là lựa chọn tốt nhất của ông ta. Lee lên kế hoạch điều quân đi đường tắt tới địa điểm đó. Như vậy, đội quân của Lee đã “đi thêm một lượt” và tới Spotsylvania trước quân của Grant. “Đi thêm lượt” cũng thường được sử dụng trong kinh doanh. Khi nhà sản xuất thuốc Tylenol biết đối thủ sản xuất thuốc giảm đau Datril chuẩn bị tiến hành một đợt siêu giảm giá, ngay lập tức họ tiến hành “đi thêm lượt.” Họ giảm giá sản phẩm của mình xuống bằng giá mà Datril dự định quảng cáo khiến thông tin giảm giá của Datril trở thành một quả bóng bị xì hơi. Nhờ thế, Tylenol vẫn tiếp tục giữ vững thị phần của mình. Sử dụng tài sản của người khác Có nhiều cách giành chiến thắng khi chơi cờ ca-rô cũng như giải quyết các vấn đề bất khả thi. Không khó để có được ba ký hiệu trên một hàng nếu bạn dùng một ký hiệu X với hai ký hiệu O. Tại sao bạn phải tự giới hạn mình vào những ý tưởng của riêng bạn? Khi xây dựng kế hoạch cơ sở cho một cuộc tấn công của Nhật Bản vào Trân Châu Cảng, Đô đốc Harry Yarnell thuộc Hải quân Hoa Kỳ đã xác định các hướng tấn công tốt nhất cũng như các chiến lược khả thi. Thậm chí, ông còn mô tả cách tấn công với hai tàu sân bay (hàng không mẫu hạm) Mỹ năm 1932. Hải quân Hoàng gia Nhật Bản nhận ra giá trị của ý tưởng này và biến kế hoạch của chính vị đô đốc Mỹ thành cuộc không kích chống lại Hải quân Mỹ thành công. Họ không bận tâm khi dùng kế hoạch tác chiến của người Mỹ. Nếu nó được việc, hãy sử dụng nó và không cần quan tâm đến nguồn gốc của nó. Vậy bạn sẽ sử dụng ý tưởng của ai để giải quyết vấn đề? Định nghĩa chiến thắng một cách linh hoạt Bạn có thể giành chiến thắng khi chơi cờ ca-rô hoặc tìm ra lời giải cho các vấn đề hóc búa nếu bạn định nghĩa chiến thắng một cách linh hoạt. Cho phép mình có một chỗ lệch trong hàng và bạn sẽ luôn giành chiến thắng. Đôi khi, điều kiện chúng ta đặt ra cho việc giành chiến thắng quá chặt chẽ hoặc không phù hợp. Khi Winston Churchill trở thành Bộ trưởng Bộ Nội vụ ở tuổi 35, một số bạn bè của ông đã tự hỏi tại sao họ không mong đợi được giữ những vị trí quan trọng từ khi còn trẻ. Churchill chỉ cáu kỉnh: “Napoleon giành chiến thắng trận Austerlitz khi bằng tuổi tôi.” Churchill không thể giành chiến thắng khi đấu tranh với tham vọng của bản thân vì ông định nghĩa về chiến thắng quá cao. Thay đổi định nghĩa về thành công có thể mang lại lời giải cho một vấn đề. Hợp tác Có lẽ nguyên tắc đối thủ phải thua chính là trở ngại lớn nhất cho cả hai người chơi trong việc giành chiến thắng. Hãy hợp tác với đối thủ của bạn sao cho cả hai đều giành chiến thắng. Một lần, tôi chứng kiến cảnh một tòa nhà bị cháy rụi. Người chủ tòa nhà cảm thấy hài lòng và sở cảnh sát phòng cháy chữa cháy cũng vậy. Người chủ cần phá bỏ tòa nhà trong khi sở cảnh sát phòng cháy chữa cháy cần một nơi để luyện tập kỹ năng cứu hỏa. Nhu cầu của cả hai bên đều được đáp ứng một cách hoàn hảo. Tất cả những giải pháp trên đều phá bỏ các quy tắc của cờ ca-rô, cũng như Einstein đã phá bỏ các quy tắc vật lý. Nếu chỉ nỗ lực không thôi thì bạn sẽ không thể giành chiến thắng trong cờ ca-rô hay tìm ra lời giải cho các vấn đề hóc búa. Bạn phải phá bỏ các nguyên tắc. TƯ DUY THEO CÁCH CỦA EINSTEIN: PHÁ BỎ CÁC NGUYÊN TẮC “Con người cố gắng tự tạo ra một bức tranh thế giới đơn giản và thông minh theo cách phù hợp với mình; sau đó, họ sẽ cố gắng đổi vũ trụ của họ lấy vô số các trải nghiệm. Như vậy tức là họ đã vượt qua nó.” - ALBERT EINSTEIN - Tư duy theo cách của Einstein mang lại hiệu quả vì trở ngại lớn nhất khi giải quyết những vấn đề hóc búa chính là những điều ở ngay trong đầu chúng ta. Rất khó phá bỏ nguyên tắc! Điều này lý giải tại sao có nhiều người thông minh nhưng có ít người được như Einstein. Bạn có thể phải phá bỏ một nguyên tắc vốn được tôn sùng để giải quyết những vấn đề hóc búa của mình. Henry Ford kiếm được bộn tiền nhờ sản xuất hàng loạt xe ô tô tiện dụng dòng T, nhưng ông suýt mất trắng toàn bộ tài sản vì chính nguyên tắc xe dòng T ấy. Ngày càng có nhiều đối thủ cạnh tranh chào bán xe với nhiều chi tiết bổ sung và nhiều lựa chọn hơn cho tầng lớp trung lưu. Henry đánh mất thị phần khi vẫn sản xuất loại xe đen dòng T vì ông không dám phá bỏ nguyên tắc của chính mình. Nguyên tắc bạn cần phá bỏ có thể vượt qua tri thức thông thường. Bạn và các đồng nghiệp có thể biết chắc bạn đang mắc một lỗi lầm ngớ ngẩn, nhưng vượt qua tri thức thông thường dường như là cách duy nhất để giải quyết vấn đề. Einstein thừa nhận lỗi lầm lớn nhất của ông là đã chỉnh sửa một số phương trình nhằm biến những tri thức về vũ trụ thành tương hợp với tri thức thông thường của ông. Những phép tính mách bảo ông rằng vũ trụ hoặc giãn nở, hoặc đàn hồi. Nhưng ông cảm thấy vũ trụ phải ở trạng thái tĩnh – một cái liếc nhìn lên bầu trời đêm sẽ khẳng định chân lý đó. Mãi về sau, khi các nhà thiên văn học quan sát được sự giãn nỡ của vũ trụ, ông mới cải chính điều này. Bạn có thể giải quyết những vấn đề bất khả thi như Einstein đã làm. Tất nhiên việc này không dễ nhưng bạn sẽ thấy vui khi làm theo cách của Einstein. Phá bỏ các nguyên tắc sẽ mang lại sự phấn chấn. Nếu bạn có thể học cách phá bỏ các nguyên tắc đang cản trở bạn thì vũ trụ đã ở trong tầm tay bạn. 2. Tư duy như Einstein “Chẳng có biểu hiện của sự điên rồ nào rõ ràng hơn việc làm đi làm lại một việc và mong đợi kết quả sẽ khác đi.” - ALBERT EINSTEIN - BẠN CÓ THỂ TƯ DUY NHƯ EINSTEIN Bạn có thể tư duy một cách đầy hình tượng, phá bỏ mọi tiền lệ giống như Einstein. Ai cũng có quyền phá bỏ nguyên tắc. Chúng ta thuộc chủng tộc những nhà sáng tạo. Con người chậm chạp, mềm yếu thường bị coi là những sinh vật ít có khả năng tồn tại nhất trong môi trường khắc nghiệt của thế giới. Nhưng chúng ta có thể chiến thắng các sinh vật dữ tợn khác vì chúng ta có thể phá bỏ nguyên tắc hay thay đổi chiến lược ngay lập tức chứ không phải đợi đến thế hệ sau. Trẻ em ban đầu là những nhà sáng tạo siêu đẳng. Do không có bất kỳ chướng ngại nào ngăn trở nên các em có thể đưa ra các giải pháp xuất sắc. Càng trưởng thành chúng ta càng cảm phục những cách tư duy táo bạo. Cách mạng thật đáng ngưỡng mộ. Người khởi xướng các xu thế được thần tượng hóa. Thật xấu hổ nếu có một xu thế bị coi là không độc đáo, chán ngắt hay máy móc. Chúng ta trân trọng các cơ hội phá bỏ nguyên tắc. Nhưng nếu thay đổi, sáng tạo và đổi mới là những đặc trưng rõ nét của con người thì tại sao chúng ta vẫn phạm phải những lỗi tư duy theo lối mòn như vậy? Điều gì đã xảy ra với năng lực thiên bẩm của chúng ta về phá bỏ các nguyên tắc? Được đào tạo để tuân thủ các nguyên tắc “Chỉ có một điều duy nhất gây trở ngại cho việc học của tôi là nền giáo dục tôi tiếp nhận.” - ALBERT EINSTEIN - Sở dĩ khả năng phá bỏ nguyên tắc của chúng ta tàn lụi đi là vì chúng ta được đào tạo để tuân thủ các nguyên tắc. Giáo dục, hòa nhập xã hội và tiêu chuẩn hóa “vào hùa” với nhau để giữ những quy tắc hành xử theo lối mòn thành thông lệ. Einstein chưa bao giờ là một người dễ phục tùng. Chúng ta thường nhớ đến hình ảnh của Einstein – vị giáo sư già điềm đạm, nhưng Einstein – người tìm ra Thuyết Tương đối – lại là người có vấn đề về thái độ. Hiếm khi ông tới lớp học, mà thường thích vùi đầu trong phòng thí nghiệm. Cách học tập độc lập đó khiến Einstein phải trả giá. Các giáo sư của ông rút lại thư giới thiệu vốn sẽ đảm bảo cho ông một vị trí trong trường đại học. Nhưng Einstein không mù quáng trong việc tiếp thu những kiến thức đương thời. Đó chính là một lợi thế rất lớn. Sau khi ra trường, chúng ta tiếp tục học cách làm theo các quy trình, ngả theo số đông và tôn trọng quyền lực. Thậm chí, ngay cả các tổ chức cần phải cách tân cũng hạn chế những nếp suy nghĩ mới. Nếu trong một cuộc họp có ai đó đưa ra một ý tưởng “điên rồ” thì sẽ chẳng có ai nghĩ: “Chà, cách suy nghĩ độc đáo này có thể dẫn tới một giải pháp mới lạ”. Thay vào đó, mọi người còn trợn mắt tức giận rồi quay trở lại cuộc thảo luận. Chúng ta được dạy cách học các quy tắc, tuân thủ và tôn thờ các quy tắc đó. Einstein đưa ra được những tư duy tốt nhất khi ông hoàn toàn tách biệt với cộng đồng khoa học. Khi làm việc tại phòng sáng chế, ông không bị ai can thiệp vào những nghiên cứu vật lý. Không có một ủy ban chức vụ nào dọa dẫm ông. Và cũng chẳng có vị trưởng khoa hay cục trưởng nào ngự trị trên các ý tưởng “ngông cuồng” của ông. Ông không tham dự các hội nghị để xem mọi người đang suy nghĩ thế nào. Einstein được tự do sáng tạo các giải pháp tuyệt vời. Và ông đã làm được. Tiền lệ ảnh hưởng rất lớn đến nếp suy nghĩ của chúng ta. Chẳng hạn, đoàn tàu tiên tiến, hiện đại nhất nhưng vẫn chạy trên đường ray có khoảng cách tiêu chuẩn cũ. Đường ray do các kỹ sư người Anh thiết kế để sử dụng ở Anh lại trở thành tiêu chuẩn ở Mỹ. Ban đầu, các kỹ sư người Anh thiết kế loại đường ray tiêu chuẩn này theo kích thước quy định đối với trục bánh xe của thiết bị chế tạo toa xe lúc đó. Như vậy mới vừa với các con đường ở Anh. Chuyện đường ray xe lửa của Anh bắt đầu giống như câu chuyện về những con đường La Mã. Thoạt đầu, những chiếc chiến xa của La Mã tạo thành các con đường ở La Mã. Trục của những chiếc chiến xa này được thiết kế để vừa chỗ cho hai con ngựa kéo. Một hệ thống vận tải hiện đại nhưng đã không thể thoát khỏi vòng kiềm tỏa của kích thước chuẩn mực cho hai con ngựa thời La Mã. Tương tự như vậy, tư duy của bạn bị định hình bởi những nếp tư duy cũ kỹ đã tồn tại qua nhiều thế hệ. Chúng ta tiếp tục duy trì các cách tư duy theo lối mòn hàng thiên niên kỷ mà không hề nhận ra cơ sở tồn tại của nguyên tắc đã biến mất. Tồi tệ hơn, chúng ta còn trở thành các chuyên gia về những nguyên tắc đó. Chúng ta trở thành các chuyên gia “Để trừng phạt tôi về thái độ khinh miệt quyền lực, số phận biến tôi trở thành một thứ quyền lực.” - ALBERT EINSTEIN - Không ngạc nhiên khi nhận thấy rằng Einstein – người phá bỏ các nguyên tắc vĩ đại cũng chính là một Einstein non nớt, chưa có kinh nghiệm. Những người chưa có kinh nghiệm nuôi dưỡng các đột phá có thể đoạt giải Nobel. Họ nhận giải thưởng và được thừa nhận khi đã trở thành các chuyên gia nổi tiếng. Tuy nhiên, họ đã phải ấp ủ ý tưởng từ khi còn non nớt, mới vào nghề. Người chưa có kinh nghiệm là những người phá vỡ nguyên tắc tốt nhất. Thật dễ phá bỏ một nguyên tắc vừa được học. Người chưa có kinh nghiệm biết các khái niệm, nhưng vẫn có thể bỏ qua chúng. Điều này cũng giống việc học các phong tục tập quán của một nền văn hóa khác. Một người nước ngoài có thể học và làm theo một tục lệ nào đó, nhưng anh/chị ta vẫn có thể vi phạm tục lệ mà không thấy băn khoăn gì vì nguyên tắc vẫn chưa bắt rễ trong đầu óc họ. Trái lại, một người bản địa thậm chí không dám nghĩ tới việc vi phạm phong tục vì nếp tư duy đã trở thành thâm căn cố đế. Tất cả chúng ta đều sẽ phát triển kiến thức chuyên sâu về một lĩnh vực nào đó. Trong quá trình này, những người chưa có kinh nghiệm mất dần tài năng phá bỏ các nguyên tắc. Các ý tưởng trở thành những nguyên tắc bất khả xâm phạm. Chúng ta sẽ không thể phá vỡ các nguyên tắc ấy cũng như chúng ta không thể không tuân theo lực hấp dẫn được. AI CŨNG CÓ THỂ TƯ DUY NHƯ EINSTEIN “Toàn bộ thế giới khoa học chẳng là gì khác ngoài sự tinh lọc của những tư duy thường ngày.” - ALBERT EINSTEIN - Ai cũng có thể tư duy như Einstein, bất chấp tuổi tác hay nền giáo dục. Thậm chí, các chuyên gia có thể trở thành những nhà cải cách danh tiếng. Kinh nghiệm giảng dạy trẻ câm điếc giúp Alexander Graham Bell hiểu biết thấu đáo về giọng nói khi ông bắt đầu nghiên cứu chế tạo điện thoại. Ngoài ra, ông còn có một lợi thế khác: ông biết rất ít về thiết bị điện. Trong khi mọi người tập trung cải tiến máy điện báo thì Bell mô phỏng dây thanh. Sau này, khi điện thoại khiến ông trở nên giàu có, ông chuyển sang những lĩnh vực mới mà ông lại có thể một lần nữa phá bỏ các nguyên tắc. Ông chế tạo những chiếc diều khổng lồ có thể đưa một người bay lên, chế tạo các thủy phi cơ và cải tiến máy nghe nhạc. Ông không bao giờ để kiến thức hay tuổi tác ngăn cản mình tiếp tục phát minh. Thiếu chín chắn, không được giáo dục hay chưa có kinh nghiệm đều không phải là vấn đề lớn. Những người non kinh nghiệm liên tiếp gặt hái thành công trong khi có những người kinh nghiệm đầy mình lại thất bại. Họ làm được điều đó vì họ có một lợi thế lớn: họ chưa bị ảnh hưởng bởi nếp tư duy theo lối mòn. Tư duy theo cách của Einstein không phải là một quá trình phức tạp. Tuy nhiên, quá trình này cũng không dễ dàng. Nó giống như việc bạn viết bằng tay không thuận vậy. Bạn sẽ cảm thấy là lạ khi dùng tay trái để viết tên bạn trong khi bạn thuận tay phải và ngược lại. Bạn muốn quay trở lại cách thông thường – cách thoải mái hơn – càng nhanh càng tốt. Tư duy theo cách của Einstein cũng giống như vậy. Bạn phải coi việc các ý tưởng sẽ bị lý trí thông thường cười nhạo là điều lố bịch. Bạn sẽ phá bỏ được các nguyên tắc vốn được tôn sùng bấy lâu nay, đả phá các tiền lệ được coi là bất khả xâm phạm và tư duy theo những cách khác. Thật may mắn nếu bạn có tâm trạng tốt thì điều này sẽ mang lại nhiều niềm vui. Cách tư duy “thuận cả hai tay” của Einstein đã làm thay đổi thế giới này. Tư duy theo kiểu Einsten có thể làm thay đổi cuộc đời bạn. Tư duy theo cách của Einstein là một tập hợp các phương pháp mô phỏng cách tiếp cận và giải quyết vấn đề của Einstein. Lối tư duy này hỗ trợ việc xác định đúng vấn đề, phá bỏ các hình mẫu, các nguyên tắc, nuôi dưỡng các ý tưởng sơ khai và thói quen khác thuộc bản tính của Einstein. TƯ DUY THEO CÁCH EINSTEIN “Đôi khi, người ta phải trả giá rất đắt cho những thứ mà họ chẳng dùng được vào việc gì.” - ALBERT EINSTEIN - Từ nhận xét trên của Einstein, ta biết ông coi trọng điều gì khi giải quyết vấn đề. Các phương pháp phá bỏ nguyên tắc mà Einstein sử dụng theo bản năng cũng là các phương pháp mà mọi người đều có thể thực hiện. Bằng cách làm theo những phương pháp của ông, những người thông minh nổi trội trong chúng ta đều có thể tư duy như Einstein. Quá trình này gồm bốn bước cơ bản: Xác định đúng vấn đề Ngay cả Einstein cũng không thể tìm ra giải pháp nào nếu ông xác định sai vấn đề. Bạn phải có một vấn đề phù hợp, cho phép bạn đưa ra các giải pháp không tưởng khác xa với mong đợi ban đầu của bạn. Những vấn đề không phù hợp ẩn chứa nhiều hạn chế nên chỉ có thể giải quyết chúng bằng những nhiệm vụ bất khả thi. Một vấn đề không phù hợp có thể là: “Tôi muốn bay bằng cách vẫy tay như vỗ cánh.” Một vấn đề phù hợp sẽ cho phép bạn đưa ra nhiều ý tưởng bay bổng đồng thời mở rộng các lựa chọn. Để xác định đúng vấn đề, cần đầu tư suy nghĩ, nhất là khi các giải pháp dường như quá rõ ràng. Phá bỏ các hình mẫu Khi Einstein sẵn sàng xem xét, cân nhắc bất cứ điều gì, kể cả những ý tưởng ngộ nghĩnh nhất thì ông lại gặt hái được nhiều thành công nhất. Phá bỏ hình mẫu giúp bạn thoát khỏi lối mòn trong tư duy và nghĩ tới các ý tưởng mới lạ mà tính thực dụng thường khiến bạn không bận tâm đến chúng. Phá bỏ các nguyên tắc Phá vỡ nguyên tắc là cách tìm kiếm giải pháp thận trọng và tập trung. Nếu bạn không thể tìm ra giải pháp trong số những lựa chọn có thể chấp nhận được, bạn nên cân nhắc những lựa chọn bất khả thi. Bạn phải phá bỏ một số nguyên tắc. Tìm kiếm giải pháp Einstein phải mất hàng năm trời miệt mài để có thể phát triển Thuyết Tương đối thành học thuyết hữu dụng. Những giải pháp vĩ đại hiếm khi mang hình vóc to lớn khi mới được thai nghén. So với các ý tưởng đã có thì những đột phá lớn nhất dường như cũng trở nên nhỏ bé. Bạn phải ngừng xét đoán, tìm kiếm sự giúp đỡ. Thậm chí, bạn còn phạm phải sai lầm trong quá trình phát triển một ý tưởng thành giải pháp lớn. Einstein sử dụng những phương pháp này một cách tự nhiên để thay đổi thế giới. Ông có một vấn đề phù hợp hơn. Ông đùa giỡn với những ý tưởng ngông cuồng. Ông phá bỏ một nguyên tắc cụ thể rồi phát triển ý tưởng khởi phát thành một giải pháp lớn lao. Bạn cũng có thể giải quyết vấn đề của mình theo cách đó. CÁC CÔNG THỨC TƯ DUY CỦA EINSTEIN “Điều khó hiểu nhất trên thế giới này là thuế thu nhập cá nhân.” - ALBERT EINSTEIN - Lẽ đương nhiên, Einstein không cần trợ giúp để tư duy như Einstein. Nhưng với chúng ta, tư duy như Einstein lại không phải là điều tự nhiên mà có. Chúng ta cần trợ giúp. Chúng ta sẽ dùng các công thức và dạng thức để mô phỏng lối tư duy của Einstein. Điều này có vẻ như phản trực giác. Công thức là quy tắc. Tại sao lại bó hẹp tư duy vào một công thức khi bạn đang cố phá bỏ các nguyên tắc? Lối tư duy của Einstein là dùng các công thức để chỉnh hướng dòng tư duy. Nếu bạn muốn chỉnh dòng chảy một con sông, bạn sẽ không thể để tự nhiên làm điều đó. Phải có cái gì đó tác động. Điều chỉnh tư duy cũng cần có cấu trúc. Bạn phải sử dụng các công thức cho tới khi bạn thoát hẳn được khỏi những nếp suy nghĩ theo lối mòn. Thậm chí, nhiều khả năng Einstein cũng đã phải nhờ đến một công thức để thoát khỏi nếp suy nghĩ “không chắc chắn” − vốn là trở ngại cho sức sáng tạo của ông. Những công thức cho tư duy sáng tạo được xây dựng theo một chuỗi các dạng thức. Hoàn thành những dạng thức này sẽ giúp bạn vượt qua các bài tập nhằm giải phóng tư duy khỏi những nếp suy nghĩ theo lối mòn. Bạn có thể thấy bản sao của những dạng thức này trong Phụ lục A. Bạn cũng có thể dễ dàng vẽ chúng trong một quyển vở. Hãy dùng các dạng thức để sáng tạo những giải pháp mà thông thường, bạn chẳng bao giờ cân nhắc tới. Trong ví dụ ở Hình 2.1, các dạng thức có thể khiến bạn dán một thông cáo chính thức nghiêm cấm việc ăn uống trong công sở, đồng thời hứa thưởng 20 đô-la cho đồng nghiệp nào bắt gặp bạn ăn dù chỉ một chiếc bánh rán. Hoặc bạn cũng có thể ra thông báo giấu tên rằng ở công sở sẽ có bánh rán và mọi người trong tòa nhà nên đến ăn mỗi người hai cái. Nếu bạn vẫn mắc kẹt trong nếp tư duy cũ thì hãy dùng các dạng thức để giúp bạn thoát ra khỏi điều đó. Khi bạn buộc đầu óc mình phải thường xuyên suy nghĩ, tìm tòi cách phá bỏ các nguyên tắc, bạn có thể ít phải dựa vào các dạng thức hơn. Hãy dùng chúng khi theo dõi các ý tưởng hay cần tạo các đột phá vượt qua những chướng ngại vật. Nhưng nếu bạn cảm thấy vui vẻ và các ý tưởng đang tuôn trào, hãy dùng một tờ giấy trắng hoặc máy ghi âm để ghi lại những ý tưởng của bạn. Tôi sẽ cho bạn thấy trình tự các bước của quá trình tư duy theo cách của Einstein. Tuy nhiên, bạn không phải giải quyết vấn đề của mình theo cách này. Xác định một vấn đề có thể trực tiếp dẫn bạn đến một ý tưởng mà bạn có khả năng phát triển thành giải pháp; hoặc khám phá ra một nguyên tắc cần phá bỏ cũng có thể dẫn tới những động thái phá bỏ hình mẫu sáng tạo hơn. Hãy tư duy theo cách của Einstein và coi đó là cách để phá bỏ các nguyên tắc hiện tại, chứ đừng tạo thêm những nguyên tắc mới. NHỮNG VẤN ĐỀ PHÙ HỢP NHẤT VỚI TƯ DUY KIỂU EINSTEIN “Khi giải pháp là điều đơn giản thì đó chính là câu trả lời của Chúa.” - ALBERT EINSTEIN - Trong các chương sau, chúng ta sẽ bắt đầu tư duy theo cách của Einstein để giải quyết các vấn đề hóc búa. Phá vỡ nguyên tắc có thể là một phương pháp làm nảy sinh ngay ý tưởng nhưng trước hết, chúng ta sẽ xem xét việc tạo ra các giải pháp quan trọng. Khi có một vấn đề hóc búa phải giải quyết, tư duy kiểu Einstein sẽ tỏ ra hữu dụng nhất nếu những giải pháp hiện thời không có hiệu quả. Bạn phải phá bỏ các nguyên tắc vì bạn không có lựa chọn nào khác. Những vấn đề như vậy cũng tạo ra động lực to lớn vì phần thưởng sẽ lớn hơn hoặc hậu quả tương ứng sẽ thảm khốc hơn. Bằng việc phá bỏ các nguyên tắc, trong vòng một năm, Einstein đã giải quyết được hai vấn đề hóc búa nhất trong vật lý học. Hãy xem liệu phá bỏ các nguyên tắc sẽ giúp bạn giải quyết các vấn đề hóc búa như thế nào. Những giải pháp lớn đòi hỏi việc áp dụng sâu rộng lối tư duy kiểu Einstein. Bạn có thể phải lặp lại quá trình này vài lần. Sẽ nảy sinh những ngõ cụt và những định nghĩa mới. Sai lầm là cần thiết. Bạn sẽ khó có thể đạt được tiến bộ nếu chưa mắc phải sai lầm nào. Sau khi bạn hiểu rõ hơn về phá vỡ nguyên tắc trong giải quyết vấn đề, chúng ta sẽ sử dụng quá trình này để giải quyết các vấn đề nhỏ. Không nhất thiết phải sử dụng cách tư duy như Einstein để giải quyết mọi vấn đề, mà chủ yếu nên tập trung vào những vấn đề có thể mang lại lợi ích. Ta không nên ngại nếu phá bỏ các nguyên tắc về những nhu cầu đời thường. Lúc nào cũng có một cách tốt hơn để thực hiện một công việc nào đó, nhưng chừng nào những giải pháp hiện thời còn phát huy tác dụng thì chừng đó, ta vẫn chưa bị sức ép phải tìm cách thay đổi hay cải tiến. Phá bỏ nguyên tắc giúp trí óc ta vận động, đó là lý do tuyệt vời cho việc sử dụng cách tư duy mới này để giải quyết các vấn đề thường ngày. Những phương pháp này hết sức đa dạng với nhiều biến thể. Thậm chí, Einstein cũng có thể nhờ đó mà hoàn thiện hơn. Hãy tạo ra cho mình một số phương pháp đó. Tạo cho mình thói quen xem xét, cân nhắc một ý tưởng tốt hơn vì thế giới luôn cần rất nhiều giải pháp tốt. 3. Xác định đúng vấn đề “Không thể giải quyết những vấn đề quan trọng chúng ta đang đối mặt ở cùng một tầm tư duy như khi chúng ta tạo ra chúng.” - ALBERT EINSTEIN - Khi Einstein bắt tay vào nghiên cứu Thuyết Tương đối và giải pháp cuối cùng trở thành phương trình E = mc2, ông có một điều kiện vô cùng thuận lợi: vấn đề phù hợp. Rất nhiều người cùng thời với Einstein cũng đã nghiền ngẫm về hiện tượng đó, nhưng họ lại cố gắng giải quyết một vấn đề hoàn toàn khác. Vấn đề của họ trở thành đại loại như: “Tại sao tự nhiên có thể vận động theo cách đó khi ta biết nó không thể?” Họ không thành công. Thí nghiệm, tiền của, công sức đổ vào đều chẳng dẫn đến đâu. Họ thất bại vì họ đang kiếm tìm một câu trả lời vốn không hề tồn tại. Trong khi đó, Einstein thành công vì ông nghiên cứu một vấn đề có khả năng mang lại một giải pháp. Ông tự hỏi: “Tự nhiên sẽ như thế nào nếu nó vận động theo cách chúng ta quan sát thấy?” Vấn đề này có câu trả lời. Einstein tìm ra câu trả lời đó, và chính nó đã thay đổi thế giới. Bước đầu tiên trong quá trình tư duy theo cách của Einstein là xác định một vấn đề mà bạn có thể tìm kiếm một giải pháp cho nó. CÂU TRẢ LỜI CẦN CÂU HỎI “Trong các lĩnh vực quan sát, cơ hội chỉ đến với những ai có sự chuẩn bị.” - PASTEUR - Câu trả lời không còn là câu trả lời nữa nếu không có câu hỏi. Chúng ta đặt câu hỏi và tìm ra giải pháp vì chúng ta có câu hỏi phù hợp. Hãy xem Hình 3.1. Có vẻ như chẳng có gì chung giữa các mục ở danh sách thứ nhất. Nhưng thực tế, các câu trả lời lại có quan hệ với nhau – chỉ có điều bạn chưa biết các câu hỏi mà thôi. Tất cả các câu trả lời đều đụng chạm đến những khía cạnh chính trị của việc khai thác mỏ. Tuy vậy, thật khó phát hiện điều này nếu không biết các câu hỏi. Bạn không thể tìm ra các câu trả lời nếu như không có câu hỏi đúng. Cũng như vậy, nếu không có một vấn đề phù hợp thì thật khó xác định giải pháp, dù là hiển nhiên, cho vấn đề đó. Giải quyết một vấn đề cũng giống như kiếm tìm các cổ vật quý giá. Bạn sẽ chỉ toàn thấy những thứ bỏ đi, trừ phi bạn biết mình đang tìm cái gì. Những ý tưởng mới mẻ và lớn lao thường có sự khác biệt rất lớn so với nếp tư duy thường ngày của chúng ta. Mặt khác, ta khó nhận ra chúng vì chúng không giống các giải pháp. Khi biết mình đang tìm cái gì, khả năng tìm ra được một giải pháp tốt tăng lên rất nhiều. Thiên tài cổ đại Archimedes tắm không biết bao nhiêu lần trong đời. Mỗi lần ông bước vào bồn tắm, nước cũng đều dâng lên như vậy. Nhưng chỉ khi ông đang phải tìm cách đo thể tích chiếc vương miện của nhà vua thì ông mới nhận ra lượng nước dâng lên chính là giải pháp tuyệt vời để đo thể tích. Quá vui sướng, ông cứ thế trần truồng chạy ra đường. Để tìm ra một đột phá đầy hứng thú, bạn cần phải có cái nhìn rõ ràng về giải pháp bạn đang tìm kiếm. Sau đó, bạn cũng cần nhận ra câu trả lời của mình khi đã tìm thấy nó. VIẾT RA VẤN ĐỀ “Những người mù chữ của thế kỷ XXI sẽ không phải là những người không biết đọc, biết viết mà là những người không thể học tập, ngừng học tập và phải học tập lại.” - ALVIN TOFFLER - TÁC GIẢ CUỐN SÁCH FUTURE SHOCK (CÚ SỐC TƯƠNG LAI) Những vấn đề lớn có nhiều đặc điểm nổi bật nhưng chúng đều khởi nguồn từ một hồ sơ cố định. Bạn phải diễn đạt vấn đề ra giấy. Các cách tư duy lập hồ sơ cũng có nhiều điều thú vị. Hãy viết lời xác định vấn đề ra để tìm lời giải cho nó, trừ phi bạn gặp phải tình huống quá khó. Việc xác định vấn đề khiến trí óc bạn tập trung hơn. Cũng giống như tia laser hội tụ có thể cắt kim loại, nếu tập trung trí óc, bạn có thể giải quyết những vấn đề hóc búa nhất. Bạn sẽ khó cưỡng lại suy nghĩ mình không cần làm bài tập này. Bạn có thể nghĩ: Ta biết vấn đề này, ta không cần viết nó ra. Nếu đúng như vậy thì bạn đừng nghĩ về nó nữa mà hãy đọc tiếp. Bạn phải viết các vấn đề ra mới mong tìm được những giải pháp tuyệt vời. Hãy bắt đầu với một lời xác định vấn đề ngắn gọn, cô đọng. Rút gọn lại sao cho chỉ còn vài danh từ và động từ chủ chốt, liên quan tới vấn đề. Nên sử dụng khoảng 25 từ trở xuống. Ngay cả những vấn đề hóc búa nhất cũng chỉ nên diễn tả bằng 25 từ. Nếu mô tả dài dòng, bạn có thể vô tình đưa thêm vào vấn đề một số nguyên tắc ngăn cản việc tìm ra giải pháp. Sau khi mô tả vấn đề, bạn hãy ghi lại một cách ngắn gọn lý do tại sao phải giải quyết nó. Những vấn đề có nhu cầu cấp bách sẽ được giải quyết. Vấn đề sẽ không còn là vấn đề nữa nếu bạn không cần phải giải quyết nó. Cuối cùng, ghi lại bước cần thực hiện tiếp theo cho mỗi vấn đề. Nhiều trường hợp, chúng ta không giải giải quyết được vấn đề là do chưa nỗ lực chứ không phải thiếu giải pháp. Vấn đề sẽ được giải quyết nếu chúng ta nỗ lực. Ngay cả những nỗ lực chệch hướng cũng không phải là lãng phí. Lỗi lầm, sai sót và những bước đi sai lầm đều có vai trò thiết yếu trong quá trình tìm kiếm giải pháp. Nếu bạn không thực hiện bước tiếp theo thì điều bạn cần là động lực chứ không phải là một giải pháp sáng tạo. Khi bạn có nhiều vấn đề cần giải quyết, hãy lập hồ sơ cho chúng ngay cả khi bạn không thể tập trung vào tất cả. Chỉ cần thường xuyên rà soát lại danh sách các vấn đề cũng đủ để bạn có cảm hứng đưa ra các ý tưởng thú vị. Hầu hết các vấn đề đều chưa được chú ý đúng mức. Chúng ta chưa lưu tâm tới những vấn đề hóc búa để có thể nảy sinh giải pháp, nhưng trí óc chúng ta có thể liên tục suy nghĩ về các vấn đề đó dù chúng ta đang làm việc khác. Trí óc chỉ chú ý tới việc bạn cần một giải pháp. Khi bạn tập trung nghĩ về một vấn đề, hoặc thậm chí chỉ là trong chốc lát, trí óc bạn cũng đã được nhắc nhở rằng cần phải làm việc để tìm ra giải pháp. Các nơ-ron thần kinh của bạn sẽ phải hoạt động cho tới khi giúp bạn tìm ra câu trả lời. Thần đồng toán học Maria Agnesi thường thức dậy với câu trả lời cho một vấn đề nào đó. Sau khi phác thảo tỉ mỉ giải pháp đó, bà lại đi ngủ tiếp. Sáng hôm sau, bà thường ngạc nhiên khi tỉnh dậy đã thấy một giải pháp có sẵn ở cạnh giường. Cũng theo cách này, C.J. Walker đã trở thành triệu phú đầu tiên ở Mỹ tự mình “một tay gây dựng cơ đồ.” Bà nằm mơ thấy công thức mọc tóc và điều đó đã giúp bà gây dựng sản nghiệp. Nếu bạn chưa từng làm việc này, hãy mở Phụ lục A Biểu thức Tư duy theo cách của Einstein và mô tả một vài vấn đề bạn cần giải quyết cùng với lý do tại sao bạn muốn có giải pháp và bước đi tiếp theo. Sau khi hoàn thành danh sách, bạn hãy lựa chọn một vấn đề và giải quyết trên cơ sở tư duy theo cách của Einstein. Tốt nhất hãy chọn những vấn đề hóc búa. Kiểu tư duy theo lối mòn thường cản trở việc tìm ra giải pháp cho những vấn đề như vậy. Chúng ta sẽ từng bước viết ra lời mô tả vấn đề có thể giải quyết được. Tôi sẽ lấy ví dụ về vấn đề xóa đói giảm nghèo. TẠO RA MỘT VẤN ĐỀ CÓ KHẢ NĂNG GIẢI QUYẾT “Dường như phương tiện hoàn hảo và mục đích lộn xộn chính là đặc trưng của thời đại chúng ta.” - ALBERT EINSTEIN - Chẳng có vấn đề nào là không thể tìm ra lời giải, dù một số nhiệm vụ dường như bất khả thi. Nếu bạn nghĩ mình cần phải làm được những điều không thể, như chế tạo một dây chuyền sản xuất mới chỉ sau một đêm hay xây dựng một xí nghiệp trong một tuần, thì bạn đang xác định nhầm vấn đề. Những vấn đề không phù hợp khiến ta không thể giải quyết. Ngược lại, các vấn đề phù hợp cho phép ta nghĩ ra những giải pháp lớn. Bước tiếp theo trong quá trình tạo ra giải pháp lớn là tìm ra vấn đề có khả năng giải quyết. Bạn nên cố gắng cơ cấu vấn đề sao cho có thể tìm ra càng nhiều câu trả lời càng tốt. Những vấn đề phù hợp đặt ra mục đích đáp ứng những nhu cầu thực tế. Những vấn đề không phù hợp mang tới các giải pháp hiển nhiên. Nếu một giải pháp hiển nhiên mang tính phi thực tế thì bạn sẽ bị mắc kẹt. Vấn đề phù hợp cho phép có sự trao đổi còn vấn đề không phù hợp thường cứng nhắc. Có thể bạn chẳng bao giờ biết trước, khi nào sẽ tìm ra giải pháp hoặc làm cách nào để tìm ra được giải pháp cuối cùng. Một vấn đề có khả năng giải quyết cho phép bạn theo đuổi các giải pháp trên nhiều bình diện khác nhau, đặc biệt trên cả những hướng bạn không nghĩ sẽ mang lại hiệu quả. Giả dụ bạn được giao giải quyết một vấn đề như sau: Bob cần nhiều hộp hơn để vận chuyển táo đem bán bằng đường biển. Anh ta có những miếng các-tông hình chữ nhật, kích cỡ 1m x 2m. Hộp các-tông lớn nhất Bob có thể làm là bao nhiêu? Đây không phải là một vấn đề phù hợp. Cách duy nhất giải quyết vấn đề là tính toán để làm những hộp các-tông lớn nhất. Dường như câu trả lời đã được định sẵn. Nếu câu trả lời đó mang lại hiệu quả thì rất tốt. Nhưng thường thì các câu trả lời định sẵn không giải quyết được những vấn đề hóc búa như vậy. Einstein thích đương đầu với một vấn đề bằng cách quay trở lại những điều cơ bản. Ông bỏ qua hầu hết các dữ kiện đã biết, tự mình tìm kiếm các quan niệm chủ chốt từ đầu. Nhờ đó, ông tránh được nhiều giả định không phù hợp, những vấn đề thường khiến nhiều đồng nghiệp của ông lúng túng. Bạn cũng có thể sử dụng phương pháp này để vấn đề của bạn có khả năng giải quyết. Xác định những vấn đề thật sự “Một người đàn ông luôn đưa ra hai lý do cho những gì anh ta làm – một lý do tốt và một lý do thật sự.” - J. P. MORGAN - Tất cả các vấn đề đều tồn tại theo cấp bậc nhu cầu. Mỗi vấn đề đều chịu chi phối của những nhu cầu ở cấp độ cao hơn – những lý do của việc tìm kiếm giải pháp. Mọi người giải quyết các vấn đề để trở nên giàu có, tiếp tục ăn uống thoải mái hoặc để chứng tỏ khả năng của mình. Nhưng trong quá trình giải quyết vấn đề, ta thường không chú ý tới những nhu cầu ở cấp độ cao hơn này. Bạn lựa chọn vấn đề mục tiêu của mình vì bạn tin đó là cách đáp ứng một số nhu cầu ở cấp độ cao hơn. Mục tiêu của bạn có thể là câu trả lời nhưng cũng có thể sẽ có những cách khác tốt hơn, trong đó, nhu cầu ở cấp độ cao chính là vấn đề thật sự của bạn. Một quy tắc đã lỗi thời cho rằng chỉ có một cách duy nhất đáp ứng được nhu cầu ở cấp độ cao hơn sẽ chi phối việc bạn mô tả vấn đề. Vì vậy, biến nhu cầu ở cấp độ cao hơn thành vấn đề mục tiêu sẽ giúp tăng khả năng tìm ra các giải pháp. Giả định về chuyến vận chuyển táo bằng tàu thủy ở trên đưa ra là Bob nên sử dụng các miếng các-tông hình chữ nhật để làm thành các hộp với thể tích tối đa. Vận chuyển nhiều táo hơn để bán ra thị trường có thể chỉ là một nấc thang nhỏ trong bậc thang vấn đề của Bob. Để tìm ra một giải pháp thật sự, ta cần bắt đầu từ những yếu tố cơ bản, đó là Bob. Nếu ta phỏng vấn Bob và nhận thấy anh ta thật sự muốn hưởng thụ cuộc sống thì cũng không có gì ngạc nhiên. Khi tìm hiểu sâu hơn, ta thấy Bob tin rằng anh ta có thể hưởng thụ cuộc sống nhiều hơn nếu thích công việc trồng trọt hơn, hoặc nếu anh ta kiếm được nhiều tiền hơn. Nếu Bob thật sự quan tâm đến việc tối đa hóa lợi nhuận thì lời mô tả vấn đề của anh ta đại loại như sau: Bob đã trồng và thu hoạch nhiều táo hơn so với số hộp anh ấy có để vận chuyển ra thị trường. Anh ta có 500 miếng các-tông với kích cỡ 1m x 2m. Hãy tối đa hóa lợi nhuận của Bob. Lời mô tả này đã để ngỏ những khả năng mới. Bob có thể dùng những miếng các-tông làm những hộp hình nón hay hình chóp. Mặc dù nhỏ hơn nhưng những bao bì mới này tăng tính hấp dẫn và giá trị của những trái táo lên rất nhiều. Có nhiều giải pháp không liên quan đến bao bì. Thay vì chỉ chú tâm đến vấn đề về hộp vận chuyển, Bob đã có được những thông tin quý báu về lượng cung táo quá lớn. Thay vì lãng phí thời gian đóng gói những quả táo vốn sẽ không bán được với giá hời do dư thừa hàng hóa, Bob nên bán non táo vì bán non sẽ mang lại nhiều lợi nhuận hơn. Nhưng một vấn đề cốt lõi khác là làm cách nào để cảm thấy thích thú hơn với công việc trồng trọt. Có thể Bob có tham vọng đưa sản phẩm táo của anh ta có chất lượng tốt nhất thế giới. Cũng có thể anh ta thích làm rượu táo hơn. Vấn đề hộp đựng táo của Bob tưởng như đơn giản nhưng cho phép mở ra nhiều giải pháp đa dạng. Bằng cách quay trở lại những yếu tố cơ bản của vấn đề, chúng ta đã mở rộng khả năng kiếm tìm các giải pháp và cũng khiến việc kiếm tìm đó thú vị hơn. Trong bản mô tả vấn đề, bạn nên liệt kê những mục tiêu mong đợi chứ không phải các phương tiện vì nếu bạn nêu luôn giải pháp sẽ khiến việc phá bỏ các nguyên tắc gặp khó khăn. Để tư duy theo cách của Einstein, bạn phải phá bỏ các nguyên tắc. Trước khi thử giải quyết bất kỳ mục tiêu nào, bạn hãy khảo cứu các nhu cầu cần giải quyết. Bạn nên bắt đầu bằng cách xác định các nhu cầu và ghi vào hồ sơ. Để hiểu cấp bậc vấn đề của mình, tôi thường vẽ một sơ đồ biểu diễn các nhu cầu của một vấn đề. Tôi vẽ vấn đề mục tiêu ở giữa trang giấy. Những nhu cầu nảy sinh sẽ nằm ở phía trên. Tôi ghi các vấn đề/giải pháp thay thế ở vị trí thích hợp trên sơ đồ. Tôi nối các vấn đề với giải pháp của chúng bằng các đường thẳng, và bản thân các giải pháp đó cũng chính là những vấn đề. Có thể bạn muốn làm ngược lại: viết ra vấn đề phụ. Nhưng tôi khuyên bạn đừng tập trung vào chúng mà chỉ nên xem liệu có một vấn đề phức tạp nào đó nằm ở cấp độ thấp tại gốc rễ của vấn đề lớn mà bạn đang phải xử lý hay không. Khi bạn tập trung vào những cấp độ cao trong thang bậc vấn đề của mình, bạn sẽ dễ tạo ra những giải pháp sáng tạo hơn. Hãy mô tả cấp bậc vấn đề của bạn bằng bất kỳ cách nào bạn muốn, miễn là phải có hồ sơ lưu về chúng. Xác định các nhu cầu và vấn đề dẫn tới mục tiêu của bạn. Sau đó, xác định xem có phải một nhu cầu ở cấp độ cao hơn chính là vấn đề thực tế bạn phải giải quyết không? Bỏ qua các giới hạn “Đừng bao giờ làm nguội lạnh nguồn cảm hứng và trí tưởng tượng của bạn, đừng trở thành nô lệ trong chính hình mẫu của mình.” - VINCENT VAN GOGH - Hiếm khi Einstein để các ý tưởng đã định hình cản trở khả năng tự do xem xét những giải pháp mới. Thậm chí, ông còn bỏ qua ngay cả những học thuyết của chính mình. Nếu bạn muốn giải quyết vấn đề bất khả thi, bạn cũng phải bỏ qua những giới hạn. Đừng băn khoăn chuyện bạn không có đủ thời gian và tiền bạc vì sẽ chẳng bao giờ bạn có đủ. Hãy quên cả cái tôi, những thái độ hay truyền thống đi. Bạn không thể giải quyết vấn đề nếu bạn vẫn còn vướng mắc trong những trở ngại này. Bước tiếp theo của việc tạo ra lời mô tả vấn đề có khả năng giải quyết là xác định các giới hạn và bỏ qua chúng. Nếu định nghĩa vấn đề của bạn giả định rằng tiền bạc và thời gian là các giới hạn thì hãy bỏ chúng đi. Khi tìm kiếm giải pháp, bạn đừng xem xét đến chúng. Để làm được điều này không dễ nhưng đây là điểm mấu chốt trong quá trình giải quyết vấn đề. Hãy viết ra những điều bạn tin là sẽ gây trở ngại trong việc tìm ra giải pháp lớn cho vấn đề mục tiêu của bạn, sau đó, quên chúng đi. Chúng ta sẽ giải quyết những hạn chế này trong chương nói về phá bỏ nguyên tắc. Hiện giờ thì chúng chưa tồn tại. Loại bỏ các câu trả lời cũ “Tiền lệ đơn thuần chỉ là nguồn quyền lực nguy hiểm.” - ANDREW JACKSON - Những giải pháp tàm tạm và thái độ “nếu nó không hỏng thì chẳng việc gì phải sửa” thường ngăn cản bạn xem xét các giải pháp tốt hơn. Nếu bạn bắt đầu suy nghĩ theo cách này thì hãy tìm tòi ngay cái mới và lưu ý rằng, các ý tưởng tốt chính là những vật cản lớn nhất của các ý tưởng lớn. Vật lý học Newton đã ngăn cản thành công rất nhiều cải biến trong kiến thức của chúng ta về vũ trụ. Ví dụ như Thuyết Tương đối của Einstein. Không có lý do gì để nghi ngờ nó cả vì nó tỏ ra rất hữu hiệu trong hầu hết mọi trường hợp. Khi xác định vấn đề, bạn nên tạm thời loại bỏ các giải pháp vốn đã được cân nhắc quá kỹ. Điều này có vẻ đối lập với quan điểm mở rộng các lựa chọn giải pháp, nhưng những giải pháp đó không mới và bạn chỉ loại bỏ chúng tới khi bạn có thể xem xét những câu trả lời mới mà không thiên kiến. Bạn phải loại bỏ những câu trả lời cũ để chúng không khiến bạn đi lạc lối. Nếu chúng thật sự là giải pháp cho vấn đề của bạn thì coi như vấn đề đó đã được giải quyết. Bạn hãy xác định ba giải pháp hàng đầu của bạn trong hiện tại nhằm giải phóng trí óc và tư duy cho những giải pháp thay thế tốt hơn. Bây giờ hãy coi chúng là những điều bị cấm đoán. Bạn không thể đồng thời phá bỏ các nguyên tắc trong khi vẫn cố bám vào những kiểu tư duy theo lối mòn. Đơn giản hóa “Càng đơn giản hóa nhiều việc càng tốt, nhưng không nên quá giản tiện.” - ALBERT EINSTEIN - Những vấn đề đơn giản thường dễ giải quyết. Einstein biết đơn giản hóa các vấn đề của ông. Ông xây dựng Thuyết Tương đối hẹp trước. Gọi là “hẹp” vì nó áp dụng cho các trường hợp đơn giản. Tên chính xác hơn của thuyết này có lẽ nên để là Thuyết Tương đối “đơn giản”. Việc tập trung vào một vấn đề đơn giản trước giúp Einstein phát triển các ý tưởng và công cụ chuẩn bị cho sự ra đời của một lý thuyết tổng quát hơn. Nhiều người tỏ ra miễn cưỡng khi phải đơn giản hóa một vấn đề vì điều này có vẻ như gian lận. Chính xác như vậy. Bạn đang cố phá bỏ các nguyên tắc cản trở việc xử lý vấn đề của mình và việc đơn giản hóa vấn đề là một bước quan trọng. Căn cứ vào việc xác định vấn đề, hãy loại bỏ mọi yếu tố có thể. Bạn nên bỏ những điều kiện tiên quyết, giải pháp nửa vời và từ ngữ thái quá. Tóm lại, hãy giải phóng việc xác định vấn đề khỏi những gánh nặng cản trở việc đề ra giải pháp. Trong một buổi giảng dạy, Einstein tuyên bố cần phải đơn giản hóa những định luật vật lý. Khi được hỏi ông sẽ làm gì nếu điều này không được thực hiện, ông trả lời: “Khi đó tôi sẽ chẳng quan tâm đến chúng nữa.” Hãy nhớ, tập trung sự quan tâm của bạn vào một vấn đề đơn giản. ĐỘNG LỰC “Không cái gì thật sự giá trị mà lại nảy sinh từ tham vọng hay từ một ý thức trách nhiệm đơn thuần.” - ALBERT EINSTEIN - Những ý tưởng vĩ đại mang ý nghĩa to lớn vì chúng ta cần chúng. Chúng ta cần những động lực thúc ép để xem xét các ý tưởng mới mẻ nhưng không hoàn toàn dễ chịu. Tìm ra một giải pháp hẳn là một lý do đủ quan trọng để chúng ta vượt qua sức ỳ cả về tinh thần lẫn thể chất. Đó là lý do tại sao người ta nói: “Cái khó ló cái khôn”. Chỉ cần có nhu cầu, chắc chắn sẽ tìm ra giải pháp. Bài thánh ca mừng Giáng sinh Silent Night (Đêm yên tĩnh) được sáng tác khi chiếc đàn phong cầm của nhà thờ bị hỏng. Chỉ có mỗi cây đàn ghi-ta phục vụ cho buổi lễ Giáng sinh. Kết quả là một bài thánh ca bất hủ được trình diễn với tiếng đệm của đàn ghi-ta. Một thiên tài khác, Stephen Hawking, tuyên bố sở dĩ ông dấn thân vào lĩnh vực vật lý vì ông đã gặp được một cô gái xinh xắn và muốn cưới cô làm vợ. Để làm điều đó, ông cần một công việc tốt. Hawking giải mã những bí ẩn của vũ trụ để nuôi sống gia đình mình. James Spangler phát minh ra máy hút bụi vì ông không muốn mất công việc dọn dẹp vệ sinh của mình. Do tuổi đã cao nên ông không thể nâng nổi chiếc máy lau thảm nặng nề, hơn nữa, nó còn khua bụi mù mịt khiến ông luôn đau ốm. Spangler lẽ ra sẽ phải từ bỏ công việc và mất khoản thu nhập thường xuyên trừ phi ông có thể tìm ra một cách lau thảm khác. Và ông đã làm được điều đó. J.C. Hallmark giúp cải tổ ngành kinh doanh thiếp mừng của Mỹ vì ông buộc phải làm như vậy. Cũng như những nhà phân phối thiếp khác, ông nhập từ châu Âu các mẫu thiếp được in ấn tinh xảo để bán vào dịp Lễ Tình yêu (Valentine) và Giáng sinh. Tuy nhiên, một lần kho hàng của Hallmark bị lửa thiêu rụi khi chỉ còn vài tuần nữa là đến Lễ Tình yêu. Thời gian quá gấp khiến ông không thể nhập khẩu thêm các thiếp từ châu Âu. Đối mặt với thiệt hại nặng về tài chính, Hallmark mua một xưởng in nhỏ và bắt đầu thiết kế các mẫu thiếp đơn giản và khai thác nó triệt để bằng cách bắt đầu sản xuất thiếp mừng cho những dịp lễ, tết, kỷ niệm khác. Vì không có lựa chọn nào khác nên Hallmark đã thay đổi công việc kinh doanh của mình. Bạn cũng có thể sáng tạo hơn thế nếu nhu cầu của bạn thật sự lớn. Hãy tưởng tượng một vấn đề đơn giản như lau rửa nhà vệ sinh. Bình thường, đây là một nhiệm vụ bất khả thi nhưng nếu trong hai tuần, bạn không lau rửa sạch sẽ nhà vệ sinh, bạn sẽ bị hành quyết thì lúc đó, bạn sẽ làm được việc này. Hay nếu bạn sẽ được nhận phần thưởng 100.000 đô-la cho việc lau rửa nhà vệ sinh thì bạn sẽ làm ngay việc đó. Bạn cũng có thể giải quyết các vấn đề khó khăn, phức tạp hơn nhiều nếu như có những khích lệ hợp lý. Hernan Cortez là bậc thầy về khích lệ. Ông sử dụng chiến thuật “cây gậy” với những mẹo như cắt đứt đường rút lui, phá hủy hạm đội và đưa quân đến các vùng đất thù địch. Nhưng ông cũng rất giỏi tạo ra những “củ cà rốt” để thúc đẩy tinh thần đội quân ít ỏi của mình. Cortez hứa ban thưởng của cải nhằm khích lệ tinh thần của đạo quân tới Mexico. Những người theo ông đều muốn trở nên giàu có, một sự giàu có đáng để đánh đổi bằng những năm vất vả, mất mát, thậm chí cận kề cái chết trên một miền đất xa lạ. Lý lẽ Cortez đưa ra thuyết phục đến nỗi hầu hết những cư dân người Tây Ban Nha trên đảo Cu Ba đã rời bỏ nhà cửa và gia nhập đoàn quân viễn chinh của ông. Cortez đã đưa ra những hình thức động viên rất rõ ràng khiến những người theo ông đều có thể hình dung họ sẽ được gì nếu thành công. Họ mơ thấy mình giống như các lãnh chúa sống vương giả trong những điền trang rộng lớn, thường xuyên đón tiếp khách khứa với khung cảnh huy hoàng. Họ tưởng tượng cảnh mình đắm chìm trong rượu ngon và mỹ nữ. Họ cảm thấy thoải mái, dễ chịu khi nghĩ tới số nô lệ mà họ sẽ mua về. Họ thấy chân dung của mình được treo tại những đại sảnh cho những thế hệ con cháu quý phái của họ tôn kính. Viễn cảnh đó đủ sức mạnh giúp họ đương đầu với thực tế đầy vất vả, chông gai, thậm chí cả cái chết. Thuật động viên “cây gậy và củ cà rốt” của Cortez đã khuyến khích đội quân của ông tìm ra cách chinh phục kẻ thù mà không chỉ đơn độc dựa vào sức mạnh. Nhờ khéo léo giải quyết các vấn đề phức tạp về ngoại giao và ngôn ngữ, Cortez đã giành được nhiều chiến thắng mà không bị tổn thất nhiều. Ông thuyết phục các nước chư hầu rằng, nếu họ theo ông, họ có thể lật đổ ách thống trị của đế chế Aztec. Họ đứng trước tình huống “được ăn cả, ngã về không”. Nhưng thật đáng tiếc, Cortez đã không tìm ra phương pháp giải quyết triệt để vấn đề. Bạn phải tạo ra những phần thưởng nhằm khuyến khích bạn tìm ra giải pháp. Sau khi xác định vấn đề muốn giải quyết, hãy nêu cụ thể bạn sẽ được gì nếu thành công. Và hãy nhớ kết quả phải đủ sức hấp dẫn. Bạn nên tiếp tục tìm kiếm giải pháp bất cứ khi nào có thể. Các vấn đề với những “củ cà rốt” đủ hấp dẫn sẽ được giải quyết. Động lực khuyến khích bạn không thể chỉ là những từ ngữ trống rỗng trên giấy. Hãy mường tượng cảnh mình đang điều hành các bộ phận cấp dưới của mình làm việc, nhận các giải thưởng cao quý và tận hưởng “trái ngọt” của sự thành công mang lại. Tầm nhìn của bạn phải dựa trên cơ sở chắc chắn để có thể truyền thêm cảm hứng cho bạn khi vấn đề dường như bất khả thi. Tầm nhìn đó phải bao quát toàn bộ những điều mà bạn có thể nhận được nếu tìm ra lời giải đáp. Ngôn ngữ suông không thể khiến bạn thực hiện những điều không tưởng. Trái lại, một tầm nhìn đầy cảm xúc sẽ giúp bạn làm được điều đó. Hãy mô tả tầm nhìn đó. Cũng nên xác định cụ thể hậu quả của thất bại. Bạn sẽ cảm thấy thế nào nếu thất bại? Bạn sẽ chịu đựng điều đó như thế nào? Hãy nghĩ về những hối tiếc, thất vọng, thậm chí cả những đau đớn về thể xác. Sau đó biến những hình ảnh đó thành sự đe dọa hiện hữu. Tất nhiên, bạn cũng nên ghi lại chúng phòng khi cần đến. Chỉ khi nào cả “cây gậy” lẫn “củ cà rốt” của bạn đủ sức nặng thì bạn mới có thể giải quyết vấn đề của mình. Hãy nhớ: động lực đi trước giải pháp. Định dạng lại vấn đề “Khi một người biết nửa tháng nữa mình sẽ bị treo cổ thì trí óc của người đó sẽ tập trung một cách lạ thường.” - SAMUEL JOHNSON - Nếu bạn chưa tạo ra động lực đủ để giải quyết vấn đề, nguyên nhân có thể do vấn đề quá lớn hoặc quá nhỏ. Vấn đề nhỏ thường tồn tại dai dẳng vì thông thường, chi phí để giải quyết chúng quá nhỏ khiến chúng ta cảm thấy không bõ công. Chúng ta đầu hàng trước những vấn đề lớn vì chúng quá khó khăn. Bạn cần định dạng lại vấn đề để giải quyết nó. Hãy biến một vấn đề nhỏ thành vấn đề lớn hơn để thu hút được sự chú ý cần thiết. Nếu bản thân bạn có khả năng nâng cao nhu cầu thì bạn sẽ sáng tạo và kiên quyết hơn khi giải quyết những vấn đề phiền toái trong cuộc sống. Bạn hãy thử tưởng tượng những hậu quả tồi tệ nhất có thể xảy ra khi thất bại. Nếu như vấn đề không được giải quyết, hãy thử tưởng tượng bạn sẽ cảm thấy thất vọng, thậm chí đau đớn đến mức nào, hãy thử đắm mình vào nỗi đau tưởng tượng đó. Sau đó, hãy cố gắng giải quyết vấn đề. Những vấn đề lớn cũng gây nhiều khó khăn. Chúng ta thường từ bỏ trước cả khi chúng ta bắt đầu. Hậu quả thảm khốc dường như không tránh khỏi. Thậm chí, những phần thưởng lớn cũng trở nên xa vời. Bạn có cảm giác như mình sẵn sàng nhảy qua đại vực Grand Canyon khi đang nỗ lực giải quyết một vấn đề bất khả thi. Hãy biến vấn đề lớn thành điều bạn có thể giải quyết được. Những người khác cũng thường xuyên dùng “chiêu” này với chúng ta. Họ nói: “Việc này không khó đâu” hay: “Chỉ mất vài tiếng thôi”. Đúng! Họ đang cố biến vấn đề thành điều có thể kiểm soát được. Họ có ý tưởng rất đúng đắn. Bạn phải tin rằng bất kỳ điều gì họ muốn bạn làm đều có thể thực hiện được, nếu không, bạn sẽ không cố gắng. Để biến một vấn đề khó khăn thành một bước đầu tiên trong thực tiễn, bạn phải giải quyết bước đệm đầu tiên. Sau khi xong việc này, hãy giải quyết bước đệm tiếp theo. Nhiệm vụ của bạn là xây dựng động lực nhằm tìm kiếm những giải pháp bước đệm này. Hãy biến một giải pháp mới giải quyết được 20% vấn đề thành một điều thú vị. Các vị tướng Trung Quốc thời cổ đại thường rất tài tình trong việc sử dụng thuật khích lệ. Họ thường đưa quân sĩ vào tình huống đã rồi. Quân sĩ chỉ có hai lựa chọn: chiến đấu và chiến thắng hoặc bỏ mạng, và họ đã chiến đấu với sức mạnh vô song. Bạn có thể tăng cường động lực bằng cách đặt mình vào tình huống bi đát hơn. Hãy chơi một canh bạc lớn và coi đó là hành động bước đệm. Thậm chí, tự trừng phạt mình bằng hình phạt tinh thần khắc nghiệt nhất nếu thất bại. Bạn sẽ thấy khả năng tập trung vào giải pháp tạm thời tăng lên đáng kể. Đánh giá động lực của bạn “Khi có thừa nhiệt huyết, bạn sẽ san bằng mọi khó khăn.” - NICCOLO MACHIAVELLI - Bước kiểm tra cuối cùng đối với lời mô tả vấn đề và động lực của bạn là tự hỏi: • Tôi có tin mình có thể giải quyết được vấn đề không? • Tôi có thể giải quyết vấn đề không? • Tôi có thích việc giải quyết vấn đề không? Nếu câu trả lời cho bất kỳ câu hỏi nào ở trên là không thì bạn phải thay đổi điều gì đó. Bằng không, sự thiếu niềm tin và không ưa thích việc giải quyết vấn đề sẽ chỉ làm hỏng những nỗ lực của bạn. Chúng ta thường ghi chép sơ lược về thắng lợi trước những điều ta tin là bất khả thi. Cũng có nhiều hồ sơ về những người thực hiện được điều này khi họ không biết đó là những điều bất khả thi. Điều này cũng tương tự khi chúng ta nghĩ nếu thích thì ta sẽ giải quyết được vấn đề. Bạn sẽ có những kế hoạch thuận lợi cho mình nếu bạn tin mình có thể và thích giải quyết vấn đề. Tiếp tục xây dựng các động lực tới khi bạn cảm thấy cần thiết phải quyết tâm dành thời gian và sức lực để tìm ra giải pháp. Nếu bạn không thể tạo ra đủ động lực, hãy viết ra lời mô tả vấn đề. Đừng bao giờ cố giải quyết vấn đề nếu đó không phải là vấn đề bắt buộc. Quy tắc chỉ đạo của tôi là một vấn đề sẽ mang tính bắt buộc nếu bạn nghĩ đến nó trước bữa sáng. Và nếu bạn nhớ đến nó khi đồng hồ báo thức đổ chuông, có nghĩa bạn đã thật sự có đủ động lực. Nếu bạn không thể tạo ra đủ động lực, bạn có hai sự lựa chọn: từ bỏ vấn đề hoặc hình thành một thái độ mới. Thái độ mới “Hãy cẩn thận với những gì bạn giả bộ vì bạn chính là những điều giả bộ.” — KURT VONNEGUT - Nếu bạn vẫn chắc mình có vấn đề phù hợp nhưng không giải quyết được nó thì chỉ có một thứ phải thay đổi – thái độ của bạn. Cũng có thể bạn có một con đường khác, đó là tìm một cái mặt nạ thích hợp. Những người khác thường thành công hơn vì họ không bị những hạn chế cản trở. Vì họ không phải là chúng ta nên họ cũng không có những điểm yếu của chúng ta. Những nhân vật giả tưởng như Don Quixote hay bác sĩ Jekyl đã sử dụng người giả trang và con người khác của họ để làm những điều bản thân họ không thể làm được. Để đạt được các kết quả phi thường và niềm vui, hãy xây dựng con người khác của bạn. Lấy một tờ giấy trắng, viết tên con người khác của bạn lên góc trên cùng của tờ giấy. Cái tên đó có thể dữ dội, thần bí hoặc kỳ dị, tùy thuộc vào nhiệm vụ nó sẽ phải thực hiện. Bạn có thể viết thêm vài danh hiệu phù hợp chỉ thành tựu đạt được hoặc tính cao quý. Sau đó, bạn hãy mô tả con người này. Người đó có quyết đoán, khỏe mạnh, thông minh không? Nêu lý do tại sao con người đó muốn giải quyết vấn đề của bạn. Hãy gán các đặc điểm của những người bạn ngưỡng mộ cho con người này. Nếu bạn thật sự muốn cảm nhận những cảm xúc cũng như sức mạnh trong con người thứ hai của mình, hãy chú ý các chi tiết, chẳng hạn như: chiếc ô tô người đó đi, cuốn sách người đó đọc hay các kế hoạch nghỉ cuối tuần của người đó. Hãy tạo ra một bức tranh hoàn chỉnh. Thử tưởng tượng con người bạn vừa tạo ra này đột nhiên trỗi dậy trong bạn. Nó sẽ làm gì bây giờ? Nó sẽ giải quyết vấn đề ra sao? Hãy viết ra tất cả những điều này. Vì con người thứ hai của bạn đang thực hiện nhiệm vụ trong những hoàn cảnh của bạn nên bạn hoàn toàn cũng có thể làm được. Vậy tại sao người giải quyết vấn đề lại không phải là bạn? Bằng cách tự giải phóng khỏi bản thân mình, bài tập này giúp bạn thoát ra khỏi những giới hạn mà bản thân bạn tự dựng lên. Đừng để tinh thần rối loạn, hãy thuyết phục bản thân rằng mọi vấn đề đều có thể giải quyết được. TẬP TRUNG: VẤN ĐỀ THƯỜNG TRỰC MỌI LÚC MỌI NƠI “Tôi đã từ bỏ nỗ lực trở nên nghiêm khắc. Tất cả điều tôi quan tâm bây giờ là tính đúng đắn.” — STEPHEN HAWKING - Sau khi xác định một vấn đề phù hợp và có đủ động lực, bạn vẫn cần rà soát lại các bước vài lần nữa trước khi cảm thấy hài lòng. Việc này hết sức quan trọng. Bạn sẽ thấy thêm nhiều khía cạnh khác của vấn đề. Mỗi khía cạnh mới đều mở rộng khả năng tìm ra giải pháp. Những vấn đề phức tạp đòi hỏi nỗ lực tập trung cao độ trong một thời gian dài. Lời mô tả vấn đề chính là sự đảm bảo nhất quán cho việc định hướng tìm giải pháp. Khi viết ra và rà soát lại các vấn đề thì khả năng giải quyết sẽ cao hơn gấp 10 lần. Những vấn đề bận tâm của chúng ta sẽ có khả năng được giải quyết cao hơn gấp 100 lần. Charles Goodyear là một ví dụ điển hình. Goodyear giữ vai trò chủ chốt trong việc thương mại hóa cao su. Tuy nhiên, không ai nghĩ ông thích hợp với việc này. Khi bắt đầu “cuộc trường chinh” nhằm biến cao su thành một sản phẩm hàng hóa, Goodyear không hề biết gì về hóa học hay sản xuất hóa học. Ông cũng không có tiền bạc lẫn kinh nghiệm kinh doanh. Tuy vậy, Goodyear có một lợi thế vô cùng lớn – ông luôn bị vấn đề thương mại hóa cao su ám ảnh. Ông quyết tâm thương mại hóa cao su bằng mọi giá. Ngay cả khi ông và gia đình phải sống trong một nhà máy cao su bỏ hoang, ăn đồ ăn đựng trong những chiếc đĩa cao su, và có lẽ hy vọng, có thể ăn được cả cao su nữa, Goodyear vẫn vững tâm. Cuối cùng, ông cũng đã thành công, bất chấp vô vàn trắc trở. Gia đình ông trở nên giàu có sau một thời gian dài chịu đựng bao gian khó. Sau khi đã xác định ý tưởng vững chắc về giải pháp cần thiết, tâm trí bạn sẽ có khả năng tập trung giải quyết vấn đề siêu hạng vào giải pháp đó. Điều quan trọng là bạn cần thường xuyên để mắt tới định nghĩa vấn đề của bạn. Giữ một bản sao trong vở hay trong sổ kế hoạch của bạn. Dán một miếng giấy tóm tắt vấn đề hay một từ khóa thể hiện vấn đề lên một chỗ dễ thấy. Bất cứ khi nào bạn được nhắc nhở về vấn đề, hãy nghĩ về chiến thuật “cây gậy” và “củ cà rốt”. Động lực sẽ mở đường cho tư duy. Hãy xác định vấn đề rõ ràng và dựa vào những nếp suy nghĩ hiện tại của bạn để khơi gợi các ý tưởng hay. Khi tạo ra ý tưởng mới, bạn có thể thay đổi định nghĩa vấn đề. Thoát ra khỏi suy nghĩ theo lối mòn có thể giúp mở ra triển vọng giải quyết vấn đề. Việc thay đổi vấn đề là rất tốt chừng nào bạn có một lời mô tả vấn đề khiến tâm trí còn tập trung vào đó. Một lời mô tả vấn đề phù hợp đóng vai trò hết sức quan trọng trong việc tìm ra giải pháp. 4. Không có ý tưởng tồi “Bạn có nghĩ nếu chúng ta biết rõ việc mình đang làm thì đó không còn gọi là nghiên cứu nữa?” - ALBERT EINSTEIN - Con người thường lo sợ mình sẽ tạo ra những ý tưởng ngớ ngẩn, vì thế, họ thường xây dựng những khái niệm dựa trên lối tư duy lỗi thời song nghe có vẻ hợp lý. Đây là một cách hay để tránh bị chế nhạo nhưng lại là biện pháp giải quyết vấn đề không hiệu quả. Để tạo ra một giải pháp phi thường, bạn cần những ý tưởng mới, và hầu hết chúng thường có vẻ ngớ ngẩn. Cách tư duy của Einstein dẫn đến hàng loạt sai lầm, những khái niệm khó hiểu, những kết thúc bế tắc cùng những ý tưởng thiên tài. Những ý tưởng dở vẫn hữu ích không kém gì những sáng kiến. Tôi thích gọi các ý tưởng ngu ngốc là “những khái niệm Chris” để tỏ lòng kính trọng một trong những ý tưởng điên rồ nhất trong lịch sử ̶nhưng thực chất lại có vai trò vô cùng quan trọng. NHỮNG KHÁI NIỆM CHRIS “Lịch sử là một sự dối trá được thừa nhận.” - NAPOLEON BONAPARTE - Câu chuyện về nhà thám hiểm vĩ đại Christopher Columbus khá kỳ lạ. Mọi người hoàn toàn có lý để cười vào mặt ông khi ông muốn đi bằng tàu thủy về hướng Tây để tới châu Á. Đây quả là một ý tưởng cực kỳ ngu ngốc. Mặc dù các nhà hàng hải và các nhà khoa học hàng đầu thời đó đều biết rằng trái đất hình tròn nhưng châu Á lại ở quá xa nên không thể tới đó bằng đường biển. Hơn nữa, những con thuyền thế kỷ XV không thể thực hiện những hành trình dài như vậy. Trên thực tế, nếu không bất ngờ phát hiện ra châu Mỹ, Columbus và đoàn thủy thủ của ông có lẽ đã phải bỏ mạng đâu đó ở phía Đông Nam ngoài khơi quần đảo Hawaii. Columbus đã có những lập luận hoàn toàn sai lầm. Nhưng dẫu vậy, ý tưởng của ông đã đưa ông thoát khỏi một quan niệm xưa cũ từng tồn tại qua bao thế kỷ. Khi có điều kiện để thử nghiệm ý tưởng của mình, ông đã tạo ra một phát kiến vĩ đại. Tuy đó không phải là phát kiến mà ông hằng kỳ vọng nhưng nó vẫn vô cùng quan trọng. Nhiều năm sau, người ta đã sửa đổi câu chuyện cũ về Columbus, biến ông thành một con người thực tế hơn và vô cùng sáng suốt để cho ra đời một phát kiến vĩ đại – tìm ra châu Mỹ. Trên thực tế, Columbus là một nhà hàng hải dũng cảm chứ không phải là nhà khám phá vĩ đại làm thay đổi thế giới. Mọi ý tưởng điên rồ đều có thể mang dáng dấp của “những khái niệm Chris”. Có thể chúng không phải là giải pháp bạn đang tìm kiếm song chúng vẫn tiềm ẩn khả năng đưa bạn đến với một giải pháp không ai có thể tưởng tượng nổi. “Những khái niệm Chris” rất có giá trị. Hãy đưa ra càng nhiều ý tưởng như vậy càng tốt. Chớ nên giấu giếm chỉ vì sợ những ý tưởng của bạn bị coi là ngớ ngẩn. THẤT BẠI CỦA MORLEY-MICHELSON “Logic: Tư duy và lập luận luôn song hành với những hạn chế sự nhầm lẫn của nhân loại.” - AMBROSE BIERCE - Một số ý tưởng gần như thất bại khi chúng thật sự chỉ là những tấm biển chỉ đường dẫn đến sự đột phá. Một ý tưởng “bất thành” dẫn đến việc Einstein phát minh ra Thuyết Tương đối. Khi Einstein phát minh ra Thuyết Tương đối, ông chủ yếu dựa vào một cuộc thí nghiệm “bất thành”. Năm 1887, A.A. Michelson và E.W. Morley đã trình bày cách đo sự thay đổi của tốc độ ánh sáng. Thay đổi này là một dự báo quan trọng đối với những lý thuyết vật lý đang thịnh hành. Hai nhà khoa học trên đã thực hiện một thí nghiệm chưa từng có nhằm chứng minh rằng: ánh sáng chiếu ngược chiều chuyển động của Trái đất di chuyển chậm hơn so với ánh sáng chiếu cùng chiều chuyển động của Trái đất. Thí nghiệm này cần tới một thiết bị cực lớn và chính xác. Cuối cùng, sau nhiều tháng chuẩn bị kỹ càng, hai nhà khoa học đã sẵn sàng tiến hành thí nghiệm. Họ hy vọng sẽ trở nên nổi tiếng, được mời tham dự các bữa tiệc xứng tầm và sau này, giới sinh viên ngành vật lý sẽ phải biết đến danh tiếng của họ. Thế nhưng, đã có điều gì đó trục trặc. Thí nghiệm tưởng chừng như hoàn hảo của Michelson và Morley đã không thể xác định được sự thay đổi của vận tốc ánh sáng. Cuộc thí nghiệm bị coi là thất bại và hai nhà khoa học cũng ngừng theo đuổi thí nghiệm này. Tất nhiên, họ đã khám phá ra một manh mối lớn là ánh sáng luôn chuyển động với vận tốc không đổi. Nhiều năm sau, chính kết luận này tạo tiền đề cho Albert Einstein khám phá ra các nguyên lý của Thuyết Tương đối. Michelson và Morley cũng đã có thể nổi tiếng như Einstein nếu hai ông nhận thức được thất bại của mình thật ra là một bước đột phá. NHỮNG Ý TƯỞNG DỞ THÀNH CÔNG VANG DỘI “Người duy nhất không bao giờ mắc sai lầm là người không làm bất cứ việc gì.” - THEODORE ROOSEVELT - Những ý tưởng dở, hay “những khái niệm Chris”, đóng vai trò quan trọng trong việc đưa ra các giải pháp hay. Giải pháp đổi mới hiếm khi là kết quả nảy sinh trực tiếp từ vấn đề. Con đường dẫn tới thành công thường ngoằn nghèo và đầy rẫy chông gai. Trên con đường này, sẽ có vô số thất bại nhưng lại quan trọng với việc tìm ra giải pháp cuối cùng. Sẽ là điều kỳ diệu tuyệt vời nếu người ta tránh được “những khái niệm Chris” trên con đường tìm ra giải pháp, nhưng hiếm có người nào lại may mắn đến vậy. “Những khái niệm Chris” được coi là chìa khóa dẫn tới hầu hết những phát minh vĩ đại nhất trong lịch sử nhân loại. Alexander Fleming đã sửng sốt khi phát hiện ra nước mắt ức chế sự phát triển của vi khuẩn. Ông cố gắng ứng dụng đặc tính này của nước mắt vào y học nhưng không thành công. Tuy nhiên, ý định này đã tạo tiền đề giúp ông nảy sinh ý tưởng về một loại chất có thể tiêu diệt được các loại vi trùng gây hại mà không làm người bệnh bị tổn thương. Khi Fleming tìm ra một số loại nấm mốc có khả năng ức chế sự phát triển của vi trùng, ngay lập tức, ông nhận ra tầm quan trọng của phát hiện này. Phát hiện này đã mở đường cho sự ra đời của penicillin, loại kháng sinh góp phần cứu sống hàng triệu người. Phát minh của Fleming được đánh giá là một trong những bước tiến vĩ đại nhất về y học trong lịch sử nhân loại – và nó khởi nguồn từ một ý tưởng ngớ ngẩn. Đặt tượng Nữ thần Tự do ở Ai Cập? Đó chính là kế hoạch ban đầu. Người ta dự định sử dụng tượng Nữ thần Tự do như một ngọn hải đăng trên kênh đào Suez và ông Auguste Bartholdi đã dành nhiều năm để nghiên cứu dự án trên. Công việc thiết kế cũng đã hoàn tất nhưng công trình này vẫn chỉ tồn tại trên bản vẽ vì thiếu kinh phí. Tưởng như bản thiết kế đã trở thành một sự lãng phí lớn cho đến khi cơ hội xuất hiện. Thật bất ngờ, ý tưởng đó thành công ngoài sức tưởng tượng. Những người hàng xóm của Gail Borden từng chế nhạo ông về ý tưởng chuyển toàn bộ người dân ở hạt Galveston (bang Texas, Mỹ) vào một tòa nhà lạnh để “loại bỏ bệnh tật”. Bất kỳ ai sống gần Galveston đều cho rằng đây không phải là một ý tưởng ngớ ngẩn song phải nhiều năm nữa mới có thể thực hiện được. Tuy nhiên, ý tưởng của Borden đã tạo ý tưởng ngăn chặn bệnh tật bằng cách không để thức ăn bị ôi thiu. Nhiều năm sau, trên một chuyến tàu vượt Đại Tây Dương, ông chứng kiến cảnh nhiều trẻ em trên tàu chết vì uống sữa bị hỏng. Với quyết tâm ngăn chặn bệnh tật do các sản phẩm từ sữa bị hỏng gây ra, Gail Borden đã tiến hành một cuộc cách mạng trong ngành công nghiệp bơ sữa với ý tưởng cô đặc và đóng hộp sữa. Đôi khi, những ý tưởng dở giúp mang lại thành công lớn. Cách đây không lâu, dịch vụ thông tin điện tử đã suýt chết yểu, trước khi mọi người biết đến sự hiện hữu của nó. Nếu bạn không biết dịch vụ thông tin điện tử là gì, thì xin thưa, đó chính là các tin tức, thông tin mua sắm và dự báo thời tiết qua truyền hình. Liệu đây có phải là một “khái niệm Chris” nữa? Muốn biết câu trả lời, bạn hãy hỏi những người đi tiên phong trong lĩnh vực thông tin điện tử, những người đã trở thành tỷ phú nhờ kinh doanh dịch vụ này qua mạng Internet. ĐỪNG BAO GIỜ TỪ BỎ NHỮNG Ý TƯỞNG MỚI “Điều khó hiểu nhất về thế giới này chính là việc ta có thể hiểu được nó.” - ALBERT EINSTEIN - Không nên bác bỏ những ý tưởng mới, ngay cả khi chúng không giá trị bằng những ý tưởng bạn đang thực hiện. Các ý tưởng đang thực hiện có thể gặp bế tắc. Một ngày nào đó, những ý tưởng vốn bị coi là thấp kém hơn sẽ mang lại tiến bộ. Vào thời kỳ đầu của các cuộc thám hiểm trên thế giới, Trung Quốc là quốc gia có ngành hàng hải phát triển nhất với lực lượng hải quân hùng mạnh. Về công nghệ, những chiếc thuyền đồ sộ của người Trung Quốc đi trước hàng thế kỷ so với những chiếc thuyền của người châu Âu. Các thương gia Trung Quốc từng thống trị các tuyến vận tải biển tại Nam Thái Bình Dương và Ấn Độ Dương. Đô đốc Trịnh Hòa đã chỉ huy nhiều chuyến thám hiểm và đưa vào hải đồ những bến cảng ở tận bờ biển Đông Phi. Trung Quốc lúc đó đang trên đường trở thành quốc gia hàng hải đứng đầu thế giới. Tuy nhiên, thật đáng tiếc là các vị Hoàng đế Trung Hoa không rút ra được những bài học đúng đắn sau các chuyến thám hiểm của Đô đốc Trịnh Hòa. Họ cho rằng, thế giới bên ngoài chẳng có gì đáng để người Trung Quốc phải học hỏi nữa vì công nghệ, sản phẩm và xã hội bên ngoài rõ ràng đều thua kém Trung Quốc. Sau đó, các triều đại phong kiến Trung Quốc đã cấm thực hiện các chuyến viễn thám ngoài lãnh thổ, khiến cho hạm đội hải quân và thương thuyền của nước này nằm mục nát trên bến cảng. Trong khi đó, nhiều quốc gia nhỏ bé và lạc hậu hơn như Bồ Đào Nha, Tây Ban Nha, Anh hay thậm chí một quốc gia nhỏ bé như Hà Lan, đã không ngừng phát triển giao thương trên biển. Những nước này phải mất nhiều năm mới đặt chân lên những nơi mà người Trung Quốc đã tới. Họ đã chiếm lĩnh cả thế giới, trong đó có phần lớn lãnh thổ của người Trung Quốc. Một ý tưởng dở có thể giống như chất dung dịch collodion, một sản phẩm sơ cứu phổ biến trong thế kỷ XIX. Thực chất nó không có chút công hiệu y tế nào, thậm chí còn có hại nhưng mọi người đều nghĩ nó là thứ hữu ích để điều trị các vết thương hở. Dung dịch này trở thành vật “không thể thiếu” trong các công xưởng, và nó được dùng sát trùng vết thương. Hoàn toàn tình cờ, dung dịch này được phát hiện là có ý nghĩa quan trọng trong việc sáng chế ra kính an toàn, phim chụp ảnh, tơ nhân tạo hay đầu kích nổ. Những ý tưởng dở kết hợp với nhiều yếu tố lại ngẫu nhiên trở thành một giải pháp hữu hiệu. Những “khái niệm Chris” cũng giống như dung dịch collodion. Chúng có thể không hữu dụng nhưng qua một thời gian, chúng lại có thể là “chất xúc tác” cho một bước đột phá thật sự. Trí tuệ không có giới hạn. Bộ não con người hoàn toàn có khả năng cân nhắc nhiều lựa chọn cùng một lúc. Tuy nhiên, một bộ não không thể có quá nhiều ý tưởng để lựa chọn. Một “khái niệm Chris” ngày hôm nay có thể dễ dàng trở thành một mỏ vàng trong tương lai. Quặng bôxít là một ví dụ kinh điển cho trường hợp, một ý tưởng dở, sau một thời gian lại trở nên hữu dụng. Nhôm được tinh luyện từ quặng bôxít. Loại quặng này có trữ lượng vô cùng lớn. Trong nhiều năm, cánh thợ mỏ đã phát hiện vô số mỏ bôxít. Nhưng họ không để ý đến chúng vì “chỉ có một kẻ điên” mới nhận phần có những mỏ quặng bôxít ấy. Ngoài ra, quặng bôxít chưa được tinh luyện lại không đáng giá một xu và việc luyện quặng thành nhôm là vô cùng tốn kém. Nhôm từng là kim loại quý nhất trong các loại kim loại quý, được dùng để trang trí trên vương miện của các hoàng đế và dát ngoài tượng đài Washington, còn bôxít chỉ là loại quặng ít có giá trị nhất trong số các loại quặng. Sau đó, con người phát minh ra cách tinh luyện nhôm từ quặng bôxít bằng điện phân. Quá trình này có chi phí rất rẻ và thậm chí, ngày càng rẻ hơn. Đột nhiên, khai thác và sử dụng bôxít trở thành một ý tưởng tuyệt vời và nhôm trở nên vô cùng thông dụng. Nhân loại ráo riết tham dò và khai thác những mỏ giàu trữ lượng bôxít. Hiện nay, ý tưởng dùng bôxít đã trở thành một giải pháp vĩ đại. GHI LẠI Ý TƯỞNG CỦA BẠN “Cuộc sống quả là quan trọng nên ta cần thư giãn.” - OSCAR WILDE - Ghi lại mọi ý tưởng của bạn là điều vô cùng quan trọng. Nói cách khác, nhiều “khái niệm Chris” bạn đưa ra sẽ bị rơi vào quên lãng. Hãy lưu lại những ý tưởng dở để bạn có thể dùng tới trong tương lai, cũng là yếu tố cần thiết cho tư duy sáng tạo. Lịch sử cho thấy những ý tưởng hay giống nhau sẽ nảy sinh ở nhiều nơi khác nhau. Nhà sáng chế có nhiều khả năng biến ý tưởng thành giải pháp, nhất là người biết ghi lại những ý tưởng của mình, để dành lấy vinh quang. Hãy lưu lại các ý tưởng vào Bảng tổng hợp ý tưởng ở phần sau cuốn sách này hoặc trên một bảng biểu tương tự. Bạn nên ghi lại những sáng kiến của mình vào 1 cuốn sổ. Đừng bao giờ đánh giá những ý tưởng của mình khi bạn đang tạo ra chúng, chỉ nên liệt kê chúng vào các cột “Lý do khiến ý tưởng phát huy tác dụng” và “Lý do khiến ý tưởng không phát huy tác dụng”. Rà soát lại các ý tưởng của bạn sẽ khơi gợi nhiều ý tưởng mới trong bạn. Hãy ghi lại tất cả mối liên hệ với các ý tưởng và suy nghĩ khác. Tư duy theo cách của Einstein sẽ giúp bạn xây dựng một kho ý tưởng cá nhân, các mối liên quan và phép loại suy. Đây chính là “những nguyên liệu thô” giúp ta nảy sinh thêm nhiều ý tưởng. Ý tưởng mới không từ trên trời rơi xuống. Hãy cân nhắc một khái niệm mới, cho dù nó chưa phải là giải pháp. Tạo ra những ý tưởng có thể sử dụng trong tương lai. Sử dụng danh sách ý tưởng của bạn như một bộ công cụ để giải quyết vấn đề, để tạo ra những ý tưởng và giải pháp khác. CÀNG NHIỀU CÀNG TỐT “Tôi không thất bại mà chỉ là tôi đã tìm ra cả chục nghìn ý tưởng bất khả thi.” - BENJAMIN FRANKLIN - Khi giải quyết vấn đề, hãy đưa ra càng nhiều ý tưởng mới càng tốt. Càng có nhiều ý tưởng, bạn càng tạo ra nhiều ý tưởng hay. Các nhà sinh vật học dễ tạo ra những gen đột biến có ích từ sinh vật đa bào có nhiều bộ gen. Yếu tố may mắn luôn tồn tại trong quá trình bạn tìm tòi những giải pháp mới. Sẽ dễ tìm cảm hứng hơn khi bạn có nhiều ý tưởng để thực hiện. Hãy tạo ra các khái niệm mới càng liên quan nhiều tới vấn đề của bạn càng tốt. Bằng cách này hay cách khác, mọi ý tưởng đều có thể được sử dụng. Một lúc nào đó, bạn sẽ thấy, ngay cả những ý tưởng chưa thực hiện được vẫn hữu ích vì “khái niệm Chris” còn có tính khả dụng quan trọng khác. Ý tưởng của bạn mang lại nhiều manh mối vô giá về bản chất các nguyên tắc giải quyết vấn đề của bạn. Phá vỡ các nguyên tắc là yếu tố then chốt trong cách tư duy của Einstein. Bạn phải nhận biết được những nguyên tắc đó nếu muốn phá vỡ chúng. Những “khái niệm Chris” sẽ giúp bạn nhận biết các nguyên tắc này. Ở chương sau, chúng ta sẽ thảo luận nhiều hơn về vấn đề này khi sử dụng các ý tưởng mới của bạn để tìm ra một số nguyên tắc và phá vỡ chúng. Vì thế, hãy ghi chép tất cả mọi điều, nhất là những ý tưởng ngớ ngẩn. NHỮNG Ý TƯỞNG PHÙ HỢP (THEO TỪNG GIAI ĐOẠN) “Logic giống như thanh gươm – người nào ham mê nó thường sẽ sinh nghề tử nghiệp.” - SAMUEL BUTLER - Dù những ý tưởng ngớ ngẩn không bao giờ được tái sử dụng song chúng vẫn có giá trị, vì tồn tại đâu đó trong vô vàn những ý tưởng không được sử dụng là một giải pháp khiến những sai lầm không hoàn toàn vô nghĩa. Những giải pháp hay bù đắp cho cái giá của hàng nghìn “khái niệm Chris”. Những giải pháp hay thường chỉ có sau rất, rất nhiều “khái niệm Chris”. Nhiều giải pháp có giá trị phi thường. Lợi ích lũy tiến của đèn điện hoặc bữa ăn nhanh là không phải bàn cãi. Một phần giá trị của các sáng kiến này quay trở lại đền đáp cho những người sáng tạo ra chúng, phần còn lại được chia sẻ cho tất cả chúng ta. Một người giải quyết vấn đề hiếm khi một mình thụ hưởng hết giá trị của một giải pháp được áp dụng rộng rãi, song trong tiến trình lịch sử, nhiều người đã phát tài nhờ những sáng tạo của họ. Tuy nhiên, những giải pháp hữu ích không chỉ giới hạn trong lĩnh vực phát minh. Việc thay đổi phong cách lãnh đạo, quy trình kinh doanh hay đưa ra những biện pháp mới cắt giảm chi phí mang lại lợi ích to lớn cho những người sáng tạo ra chúng và cho toàn xã hội nói chung. Đừng bao giờ hạn chế việc đưa ra ý tưởng mới vì lý do bạn hầu như không dùng đến chúng. Cho dù bạn không dùng tới những “khái niệm Chris” nhằm tìm ra một giải pháp tức thời hay sử dụng chúng như chất xúc tác, thậm chí dùng chúng để phá vỡ các nguyên tắc, bạn cũng hãy tạo ra càng nhiều ý tưởng càng tốt. Một trong chúng có thể sẽ trở thành điều phi thường khiến cho tất cả các ý tưởng của bạn trở nên không vô nghĩa. Khi bạn đọc chương tiếp theo về phá vỡ khuôn mẫu, hay bất kể khi nào bạn sử dụng phương pháp tư duy theo cách của Einstein, hãy nhớ rằng mọi ý tưởng đều hữu ích. Những ý tưởng điên rồ, ngu ngốc, thậm chí phi thực tế đều có thể đưa bạn tới gần giải pháp hơn. Đừng để một “khái niệm Chris” tan biến với thời gian. Hãy biết dựa vào đó và ghi chép lại, rút kinh nghiệm để phát triển. Hãy nhớ: mọi ý tưởng của bạn đều là nguyên liệu thô cho các giải pháp tương lai. 5. Phá vỡ khuôn mẫu “Trí tưởng tượng còn quan trọng hơn tri thức.” - ALBERT EINSTEIN - Cũng giống như chúng ta, nhà bác học thiên tài Einstein lớn lên trong một không gian ba chiều. Tuy nhiên, ông không bị bó hẹp trong cái thế giới ông đã biết. Einstein sử dụng trí tưởng tượng của mình để vượt ra khỏi những gì ông đã biết và bước vào một vũ trụ đa chiều. Dù điều này khó tưởng tượng nhưng các nhà vật lý học đã nhận thấy đây chính là điểm tiệm cận với việc tìm hiểu sự cấu thành thật sự của vũ trụ. Chúng ta chỉ có thể hiểu được vấn đề này khi ta thoát ra khỏi những gì quen thuộc. THOÁT RA KHỎI NHỮNG LỐI MÒN TƯ DUY Bước tiếp theo trong phương pháp tư duy theo kiểu Einstein là thoát ra khỏi các nguyên tắc hạn chế tư duy của chúng ta. Những gì chúng ta “đã biết” bao giờ cũng gây trở ngại lớn hơn so với những gì chúng ta “chưa biết”. Tuy nhiên, xua tan thành kiến của con người cũng khó khăn như việc đẩy hết không khí ra khỏi một căn phòng. Giống như thiên nhiên, đầu óc luôn căm ghét sự trống rỗng. Phải có một cái gì đó thay thế cho những nguyên tắc đã lỗi thời. Chuẩn Đô đốc hải quân Grace Murray – người phát minh ra chương trình biên dịch tự động trên máy vi tính – luôn để trong phòng làm việc một chiếc đồng hồ chạy ngược. Nó nhắc nhở bà cũng như khách khứa của bà rằng, tiền lệ không phải là cái cớ để tiếp tục duy trì hiện trạng. Chiếc đồng hồ chạy ngược là một ý tưởng tuyệt vời. Thiên kiến âm thầm chuyển hướng các nỗ lực phá vỡ nguyên tắc của chúng ta quay lại lối mòn tư duy. Chúng ta cần được giúp đỡ để thoát khỏi và tránh xa những lối mòn tư duy ấy. Ý tưởng hạt nhân “Khi khảo nghiệm bản thân và phương pháp tư duy của mình, tôi đi đến kết luận, đối với tôi, món quà kỳ diệu của trí tưởng tượng có nhiều ý nghĩa hơn khả năng tiếp thu tri thức.” - ALBERT EINSTEIN - Khi bạn không thể đưa mình thoát khỏi lối mòn tư duy thâm căn cố đế trong đầu, bạn sẽ cần đến một ý tưởng bên ngoài để thoát khỏi lối mòn đó. Chúng ta sẽ sử dụng các ý tưởng hạt nhân để thoát khỏi nguyên tắc của chính mình. Ý tưởng hạt nhân mang lại một tâm điểm cách xa những nguyên tắc xưa cũ của bạn. Suy nghĩ về thách thức của bạn trong mối liên hệ với ý tưởng hạt nhân sẽ mang lại cho bạn một tầm nhìn mới về các giải pháp khả thi. Nhưng thật trớ trêu, ý tưởng hạt nhân thường ít liên quan tới vấn đề bạn muốn giải quyết. Nếu bạn muốn xóa đói giảm nghèo trên quy mô toàn thế giới thì một cái đinh cũng là một ý tưởng hạt nhân thú vị. Suy nghĩ đơn giản thì cái đinh không có chút liên quan đến nạn đói. Nếu ý tưởng hạt nhân có mối liên hệ mật thiết với vấn đề thì nghĩa là ý tưởng hạt nhân vẫn nằm trong lối mòn tư duy và nó không thể giúp bạn thoát ra khỏi lối mòn này. Tuy nhiên, một ý tưởng hạt nhân nằm ngoài những suy nghĩ thong thường của bạn có thể làm nảy sinh hàng loạt những khía cạnh mới như: “Làm thế nào để sản xuất và phân phối đinh tăng lên gấp trăm lần?”, “Cái gì có thể thay thế được đinh?” hay “Người ta có thể ăn được đinh không?”. Nếu bạn xâu chuỗi hai vấn đề nạn đói và đinh lại, bạn sẽ thấy dễ dàng hơn khi xem xét khả năng ăn sâu bọ hay làm giảm quá trình trao đổi chất. Ý tưởng hạt nhân giúp tâm trí bạn thông thoáng hơn và tư duy của bạn không rơi vào lối mòn. Dường như sử dụng ý tưởng hạt nhân là không nghiêm túc. Nhưng bạn đang cố ý chứng tỏ mình phi lý. Nếu bạn cố gắng tuân thủ logic thông thường thì tư duy của bạn sẽ quay về lối cũ. Einstein tạo ra bước đột phá về Thuyết Tương đối trong lúc ông tưởng tượng điều gì sẽ xảy ra khi ta “cưỡi” lên một tia sáng, một suy nghĩ thật kỳ cục. Nhưng bạn cũng cần có lối tư duy kỳ khôi như vậy. Người lớn khó có thể đánh giá nghiêm túc những ý tưởng kỳ cục. Có vẻ thật ngớ ngẩn khi nghĩ đến những chiếc đinh trong nỗ lực xóa đói giảm nghèo trên toàn cầu. Do vậy, bạn cần được giúp đỡ để chọn ra một ý tưởng hạt nhân hữu ích. Nếu không, bạn sẽ chọn một ý tưởng khiến vấn đề trở thành vô giá trị. Bạn cần lựa chọn ngẫu nhiên những ý tưởng hạt nhân. Điều đó sẽ dễ dàng hơn là phải lựa chọn một ý tưởng ngốc nghếch. Trong chương sau, chúng ta sẽ xem xét một vài ý tưởng bạn chọn bằng cách gieo xúc xắc. Bạn đừng tìm kiếm cho đến khi cảm thấy hài lòng với một ý tưởng nào đó. Bạn phải cảm thấy không hài lòng. Để tạo đột phá, phải có sự khác thường. Điều nực cười lại chính là điều hay. Nếu bạn thấy ưng ý với một ý tưởng hạt nhân thì có nghĩa nó quá gần với lối mòn tư duy của bạn. TẠO RA Ý TƯỞNG: CHƠI ĐÙA VỚI SỰ PHI LÝ “Điều quan trọng là phải biến ước vọng thời thơ ấu thành ý tưởng được chấp nhận và hướng dẫn trẻ em tiến tới những lĩnh vực quan trọng của xã hội.” - ALBERT EINSTEIN - Chỉ ý tưởng hạt nhân không thôi sẽ không mang lại cho bạn giải pháp. Nó chỉ là sự khởi đầu cho việc tạo ra những ý tưởng hữu ích. Nó chỉ là một ý tưởng khác, không phải một ý tưởng hay hơn. Tuy nhiên, khi bạn xem xét ý tưởng này, hãy thư giãn và tìm ra điều lý thú, sâu sắc về nó. Ý tưởng hạt nhân giải phóng trí thông minh vốn có của bạn để tạo ra giải pháp. Và đây là quá trình tạo ra ý tưởng. Tạo ra ý tưởng cũng giống như những câu hỏi Einstein đặt ra về chuyện cưỡi lên tia sáng. Liệu hình ảnh của ông có biến mất hay không nếu ông nhìn vào gương khi đang cưỡi lên tia sáng? Đó là một câu hỏi ngớ ngẩn về một ý tưởng ngớ ngẩn nhưng chính nó lại dẫn đến một giải pháp xuất sắc. Tạo ra ý tưởng gợi ý một suy nghĩ thành nhiều ý tưởng có thể phát triển thành những giải pháp. Vì ý tưởng hạt nhân nằm ngoài lối mòn tư duy nên có thể, những khái niệm mà ta tìm ra từ ý tưởng hạt nhân đó cũng sẽ nằm ngoài lối mòn này. Tạo ra ý tưởng là việc đan xen, mở rộng và hoán vị các ý tưởng thành các đầu mối dẫn đến những giải pháp mới. Một định nghĩa vấn đề đúng đắn có ý nghĩa sống còn đối với quá trình này vì nó hướng bạn tới một giải pháp phù hợp. Khi bạn thoát khỏi lối mòn, lời mô tả vấn đề sẽ có thể định hướng cho bạn trên con đường tìm kiếm giải pháp. Từ một ý tưởng hạt nhân, tạo ra một ý tưởng phù hợp bằng 6 kỹ thuật. Chúng không phải là cách duy nhất song bạn có thể lựa chọn một trong các kỹ thuật này bằng cách gieo xúc xắc. Nếu bạn có kỹ thuật khác, hãy sử dụng nó. Những kỹ thuật tạo ra ý tưởng dẫn tới những thói quen tốt. Các thói quen thường là những lối mòn, song những lối mòn cũng có lợi thế là dễ đi. Bạn có thể sử dụng thói quen tạo ý tưởng để mở rộng bất kỳ ý tưởng mới nào, giúp bạn thấy được các triển vọng mới trong những ý tưởng của bạn. Dưới đây là các kỹ năng tạo ý tưởng của tôi. Hài hước “Cụm từ lý thú nhất người ta được nghe trong khoa học, cụm từ báo hiệu những phát kiến mới, không phải là “Eureka” mà là “Thật hài hước…”” - ISAAC ASIMOV - Nếu bạn muốn nghiêm túc giải quyết một vấn đề khó khăn, hãy sử dụng sự hóm hỉnh. Bất kỳ nỗ lực suy nghĩ theo cách hoàn toàn mới nào đều đòi hỏi óc hài hước. Não bộ có cơ chế hoạt động như một hệ thống miễn dịch: nó không chấp nhận các ý tưởng xa lạ. Óc hài hước có thể làm mất đi cơ chế này. Nếu bạn nhìn nhận ý tưởng mới một cách hài hước, bạn sẽ có thể khám phá nó kỹ càng hơn. Đầu óc bạn sẽ tự do tạo ra các mối liên hệ kỳ khôi với ý tưởng hạt nhân và mang lại nhiều ý tưởng có khả năng dẫn đến những giải pháp. Để phá vỡ khuôn mẫu, bạn không muốn dùng các ý tưởng sâu sắc mà muốn sử dụng các ý tưởng khác lạ, vậy hãy chơi đùa với những ý tưởng mới để ngăn không cho hệ thống miễn dịch của bạn và của những người khác loại bỏ những ý tưởng này trước khi bạn khám phá chúng. Hãy nghiêm túc xem xét ý tưởng mới. Điều này có vẻ mâu thuẫn, song mâu thuẫn lại là chìa khóa mở ra tư duy độc đáo. Để đầu óc bạn có thể đón nhận một ý tưởng hạt nhân, hãy nghĩ ra một câu chuyện đùa từ ý tưởng này. Cố gắng tạo ra một bức tranh hài hước nhất trong đầu, gắn vấn đề của bạn với ý tưởng hạt nhân. Nếu bạn thấy nó buồn cười, nghĩa là bạn có thể thoát khỏi lối mòn tư duy và đã sẵn sàng khám phá cái mới. Hãy tạo ra và ghi lại ý tưởng của bạn dựa trên ý tưởng hạt nhân. Mường tượng “Máy điện báo vô tuyến không có gì là khó hiểu. Máy điện báo thông thường giống như một con mèo dài ngoằng. Bạn kéo đuôi của nó ở New York và nó kêu meo meo ở Los Angeles. Máy điện báo vô tuyến cũng tương tự như vậy, chỉ có điều không có con mèo nào cả.” - ALBERT EINSTEIN - Chúng ta thường được xem những bản tin cập nhật về những chuyến thị sát của các vị tổng thống và thủ tướng tại hiện trường xảy ra thảm họa. Thật ra, họ không làm gì cả ngoài việc làm rối trí những người đang bận rộn. Tuy nhiên, đó không phải là một ý tưởng tồi và không chỉ có giá trị tuyên truyền. Trí tuệ có thể làm việc tốt hơn nhiều khi “vật lộn” với điều gì có thể thấy một cách tổng thể và trong hoàn cảnh thích hợp. Những hình ảnh trong não bộ đóng vai trò sống còn đối với tư duy của Einstein. Ông mường tượng vấn đề một cách độc đáo và sinh động. Trí tưởng tượng cho phép ông khám phá ra hàm ý của các ý tưởng, cho dù rất lớn hay rất nhỏ. Hãy tạo ra một bức tranh về vấn đề bạn đang cố gắng giải quyết và tốt hơn hết là tạo ra ba bức tranh như vậy. Bạn nên xem xét các vấn đề từ nhiều góc độ. Những bức tranh này có thể nằm trong đầu bạn, trên giấy hoặc được tạo nên từ những hình khối, nhưng chúng phải là những hình ảnh sống động. Trước tiên, phải mường tượng vấn đề từ góc độ của nó. Hãy tưởng tượng xem nó giống cái gì? Cảm giác và mùi vị của nó ra sao? Nó sẽ tạo mong muốn điều gì xảy ra? Nếu vấn đề của bạn là cuộc tranh cãi với một bộ phận khác về việc bộ phận nào sẽ chịu trách nhiệm phát triển công nghệ mới, hãy tưởng tượng cuộc tranh cãi này xuất phát từ quan điểm về công nghệ. Bộ phận nào có thể đảm nhiệm công việc này tốt nhất và bạn sẽ bồi thường như thế nào cho bên thua cuộc? Sau đó, hãy suy xét vấn đề này trên cơ sở ý tưởng hạt nhân. Dù ý tưởng hạt nhân là bất kỳ điều gì, hãy tưởng tượng về quan điểm. Hãy hình dung ý tưởng hạt nhân của bạn là Joan d’Arc (nữ anh hùng của Pháp) trong cuộc tranh cãi đó. Bà sẽ biết công việc này phải được hoàn thành. Bà sẽ thúc đẩy việc này ngay cả khi đó không phải là trách nhiệm của bà, và bà đảm bảo đội của mình sẽ giành chiến thắng. Bạn cũng có thể làm điều tương tự. Cuối cùng, hãy xem xét ý tưởng hạt nhân và vấn đề của bạn từ góc nhìn của một đứa trẻ. Trẻ em có đầu óc sáng láng song lại thiếu kinh nghiệm của người lớn. Một đứa trẻ sẽ nghĩ gì về các mối liên hệ giữa ý tưởng hạt nhân và vấn đề của bạn. Đứa trẻ sẽ mô tả chúng ra sao? Bạn có thể hỏi một đứa trẻ nào đó về điều này để kiểm nghiệm. Trong vấn đề quyết định bộ phận nào phát triển công nghệ mới, một đứa trẻ có thể chỉ ra rằng cả hai bộ phận cùng làm là tốt nhất. Ngay cả Joan d’Arc cũng sẽ có quan điểm như vậy. Có lẽ, sự liên kết giữa hai bộ phận sẽ đảm bảo công nghệ mới mang lại lợi ích toàn diện nhất cho doanh nghiệp. Sau khi tạo ra mỗi bức tranh như vậy, hãy tìm kiếm những giải pháp mới. Nó có thể là một phần trong trí tưởng tượng của bạn. Bạn có thể bổ sung điều gì vào bức tranh để giải quyết vấn đề? Giải pháp này sẽ như thế nào? Nó xuất phát từ đâu? Những đặc tính “Chính lý thuyết quyết định đối tượng được quan sát.” - ALBERT EINSTEIN - Mỗi ý tưởng hạt nhân đều có đặc tính đưa bạn đến với rất nhiều ý tưởng mới. Nếu ý tưởng hạt nhân là một cái đinh thì hãy sử dụng những đặc tính của một cái đinh để giải quyết vấn đề của bạn. Hãy chia nhỏ ý tưởng hạt nhân thành nhiều phần. Một cái đinh được cấu thành từ những bộ phận nào? Mỗi bộ phận đó có những thuộc tính gì? Chúng có quan hệ với nhau ra sao? Các chức năng của chúng tương đồng hay dị biệt? Hãy tìm cách phân biệt ý tưởng hạt nhân. Một cái đinh khác với những vật khác ở chỗ nào? Tập trung vào những đặc tính của ý tưởng hạt nhân có thể làm sáng tỏ vấn đề bạn đang cần giải quyết. Candido Jacuzzi nhận thấy, những chiếc bơm dùng để trị liệu bằng nước cho con trai ông cũng giống những chiếc bơm phục vụ ngành công nghiệp có kích cỡ nhỏ hơn mà công ty ông đang kinh doanh. Chỉ cần cải tiến chút ít, Jacuzzi đã tạo ra một chiếc bơm có thể dùng trong điều trị thủy liệu tại gia. Chẳng bao lâu sau ông nhận ra những chiếc vòi phun nước tạo cảm giác dễ chịu có thể dùng vào nhiều việc hơn là chỉ để trị liệu. Và ngành công nghiệp spa ra đời. Những ứng dụng “Người ta chỉ nhìn thấy những gì họ muốn thấy.” - RALPH WALDO EMERSON - Cố gắng sử dụng ý tưởng hạt nhân như một giải pháp. Sự khác biệt hay sự liên quan giữa ý tưởng hạt nhân và vấn đề bạn đang tìm lời giải đều không quan trọng. Hãy buộc ý tưởng hạt nhân trở thành một phần của giải pháp. Lối tư duy này thường được sử dụng khi không có nhiều lựa chọn. Đối với những bộ lạc du mục sinh sống tại các bình nguyên ở Mỹ, con trâu rừng chính là giải pháp. Ở đó có rất ít tài nguyên thiên nhiên. Bất luận vấn đề là gì, giải pháp vẫn là con trâu. Những bộ lạc này đựng nước bằng những chiếc túi làm từ dạ dày trâu. Họ ăn thịt trâu. Họ dùng da trâu để may đồ mặc. Họ dùng phân trâu làm nhiên liệu đun nấu. Con trâu được sử dụng vào hàng nghìn mục đích khác nhau vì không còn sự lựa chọn nào khác. Bằng cách hạn chế lựa chọn, bạn buộc phải trở nên sáng tạo, vượt ra khỏi những lối tư duy thông thường. Ý tưởng hạt nhân không phải là giải pháp mà bạn sẽ gợi ra cho mình. Vì vậy, bạn có thể khám phá vấn đề của mình theo những cách thức mới lạ và độc đáo. Điều này mang lại cho bạn những ý tưởng và quan điểm có thể phát triển thành giải pháp, thậm chí, giải pháp đó còn rất hữu hiệu. William Coleman tình cờ phát hiện ra ý tưởng hạt nhân cho giải pháp của mình khi ông đang bán hàng ở một thị trấn miền quê để kiếm tiền học trường luật. Ý tưởng hạt nhân của ông là làm ra một chiếc đèn dầu sáng hơn và tốt hơn những loại đèn dầu đang bán ở chợ. Chiếc đèn đã trở thành giải pháp của Coleman. Ông đi bán đèn và kiếm đủ tiền để xin cấp phép sản xuất loại đèn này. Việc kinh doanh của Coleman nhanh chóng phát đạt. Khi thị trường đèn dầu trở nên ế ẩm sau công cuộc điện khí hóa nông thôn, Coleman chuyển từ sản xuất đèn dầu sang sản xuất lò sưởi. Trong Chiến tranh Thế giới thứ II, lò sưởi bỏ túi cho lính Mỹ của Coleman được đánh giá cao. Ernie Pyle, một nhà báo nổi tiếng của Mỹ thời bấy giờ, đã xếp loại lò sưởi của Coleman chỉ đứng sau xe Jeep về mức độ tiện ích. Sau chiến tranh, một lần nữa, công việc làm ăn của Coleman lại bị đe dọa khi người dân trở nên giàu có và dùng hệ thống lò sưởi trung tâm để sưởi ấm. Thế nhưng, con cháu của Coleman vẫn kiên trì theo đuổi giải pháp thông minh này, thậm chí còn mở rộng quy mô kinh doanh hơn nữa khi họ tập trung vào sản xuất các thiết bị cắm trại. B ạn hãy tự đặt ra các câu hỏi dưới đây để hình dung cách thức sử dụng ý tưởng hạt nhân như một giải pháp: • Ý tưởng hạt nhân có thể giải quyết vấn đề của bạn trong trường hợp nào? • Vấn đề phải thay đổi như thế nào để ý tưởng hạt nhân trở thành giải pháp? • Thay đổi ý tưởng hạt nhân như thế nào để hiệu quả? Phép ẩn dụ “Nếu không tưởng tượng thì sẽ không có sản phẩm mang tính sáng tạo. Món nợ của chúng ta đối với trò chơi tưởng tượng là không thể nào tính được.” - CARL JUNG - Trong ngôn ngữ, phép ẩn dụ và so sánh được dùng để liên kết các sự vật và ý tưởng khác nhau. Những biện pháp tu từ này đưa chúng ta tới một khái niệm khác bằng cách liên hệ nó với những điều đã biết. Vì phép ẩn dụ kết nối các ý tưởng nên chúng làm nảy sinh thêm nhiều ý tưởng khác từ ý tưởng hạt nhân. Mặt khác, phép ẩn dụ cũng kết nối những khái niệm bình thường vốn khác nhau. Chúng ta có thể sử dụng những mối liên hệ này để tạo ra những phương pháp tư duy mới bằng cách kết nối các ý tưởng cho đến khi một khái niệm mới hình thành. Ví dụ, đối với những người đi làm bằng phương tiện công cộng, thiết bị nghe nhạc cầm tay chẳng khác nào những thiết bị nghe nhạc âm thanh nổi được trang bị trong xe ô tô riêng. Để sử dụng ý tưởng hạt nhân như một phép ẩn dụ, hãy liên hệ nó với vấn đề của bạn. Có thể sự liên kết này đòi hỏi nhiều liên hệ trung gian, tuy nhiên, bạn có thể liên hệ vấn đề của bạn với bất cứ thứ gì. Nếu vấn đề của bạn là cống hiến hết mình cho sự nghiệp sáng tác âm nhạc và ý tưởng hạt nhân của bạn là nữ anh hùng Joan d’Arc, bạn có thể tạo ra những phép ẩn dụ nào? Có lẽ cũng như Joan, bạn cần phải đặt mình vào những trường hợp bất bình thường và phải có tính quyết đoán. Thậm chí, bạn phải đến gặp những người lãnh đạo quan trọng nhất của ngành âm nhạc ở địa phương và thuyết phục họ rằng, bạn chính là giải pháp. Hãy tạo thêm nhiều ý tưởng từ một ý tưởng hạt nhân bằng cách liên hệ ý tưởng hạt nhân này với một ý tưởng thứ ba. Vậy ý tưởng hạt nhân là gì? Chiếc kẹp tài liệu giống như một chiếc bánh quy xoắn bằng kim loại, một chiếc dập ghim dành cho những người do dự không quyết đoán – những nhân tố cơ bản của tệ quan liêu. Sử dụng phép ẩn dụ để mở rộng các ý tưởng bạn đang xem xét bằng cách liên hệ ý tưởng hạt nhân với những điều khác. Suy cho cùng, mọi việc đều là 1 dãy sự việc nối tiếp nhau. Những sự kết hợp “Tất cả những gì bạn có thể tưởng tượng đều là sự thật.” - PABLO PICASSO - Tất cả các vật chất khác nhau trên trái đất ̶từ con ngỗng đến đá granít ̶đều được cấu tạo từ các nguyên tử, nhưng được kết hợp theo nhiều cách khác nhau. Những nguyên tử này khác nhau về số lượng các hạt bên trong nguyên tử. Chung quy lại, tính đa dạng trong vũ trụ của chúng ta chỉ là do sự kết hợp của các hạt electron, hạt proton và hạt neutron theo những tỉ lệ khác nhau. Trong thế giới ý tưởng, các khái niệm kết hợp liên tục với nhau để tạo ra những ý tưởng lớn. Chiếc máy bay đầu tiên chính là một chiếc tàu lượn có gắn động cơ. Thuyền buồm chính là ván lướt sóng có gắn buồm. Hươu cao cổ chính là bò cái với cái cổ dài. Kate Gleason vận dụng những kỹ thuật sản xuất hàng loạt, cô học được khi còn là nhà cung cấp phụ tùng cho các xưởng sản xuất ô tô của Herry Ford, để xây dựng các ngôi nhà có thiết kế giống nhau trên một mảnh đất. Hầu như mọi sự đa dạng đều bắt nguồn từ việc kết hợp sự vật với nhau theo những cách thức mới. Hãy cố gắng kết hợp ý tưởng hạt nhân của bạn với các khái niệm khác. Hãy bắt đầu bằng những giải pháp thông thường nhưng tối ưu nhất nhằm giải quyết vấn đề của bạn. Ý tưởng hạt nhân có thể bổ sung cho các giải pháp như thế nào? Hay tìm cách kết hợp ý tưởng hạt nhân với một “phản giải pháp”, một khái niệm có thể khiến cho vấn đề của bạn trở nên phức tạp hơn. Khi tách khỏi nhau, khí oxy và khí hydro rất dễ gây nổ. Nhưng khi kết hợp với nhau, chúng lại hòa trộn thành nước. Bạn chẳng bao giờ biết được những đặc tính có thể thay đổi như thế nào khi kết hợp các khái niệm với nhau. Hãy kết hợp ý tưởng hạt nhân của bạn với một “khái niệm Chris”. Sau đó, sử dụng bảng ý tưởng để phát triển thêm nhiều ý tưởng nữa hoặc kết hợp một ý tưởng hạt nhân này với một ý tưởng hạt nhân khác trên cơ sở lựa chọn ngẫu nhiên. Kết quả chắc chắn sẽ nằm ngoài nếp suy nghĩ thông thường của bạn. Chẳng hạn, bạn có thể tạo ra những ý tưởng nào khi kết hợp hình tượng Joan d’Arc với ý tưởng cũ về những chiếc xe lội nước? Nếu vấn đề của bạn là thăng tiến, bạn có thể kết hợp cả hai và nhận thấy Joan d’Arc và những chiếc xe lội nước đã thành công trong những trường hợp cụ thể, khác thường. Những trường hợp khác thường nào sẽ tạo điều kiện cho bạn phát triển và được thăng tiến? Hoặc nếu bạn đang tìm cách thuyết phục vợ (hoặc chồng) bạn cùng tham gia các họat động xã hội, hãy tưởng tượng ra một bữa tiệc có cả vợ (hoặc chồng) bạn, Joan d’Arc và chiếc xe lội nước. Sau đó, loại bỏ Joan và chiếc xe. KHÔNG CÓ Ý TƯỞNG TỒI “Một thiên tài không mắc sai lầm. Sai lầm của anh ta là cánh cửa của sự khám phá”. - JAMES JOYCE - Các bài tập phá vỡ khuôn mẫu sẽ thành công nếu bạn phá bỏ những thói quen suy nghĩ của mình. Dĩ nhiên, bạn vẫn phải tìm ra giải pháp. Mọi ý tưởng đều hữu ích. Không có ý tưởng dở, chỉ có các “khái niệm Chris”. Thậm chí, một ý nghĩ không tưởng nhất của bạn cũng có thể có ích trong quá trình giải quyết một vấn đề khó khăn. Chúng ta sẽ sử dụng những ý tưởng này trong chương sau. Nếu bạn thấy một ý tưởng nào đó có triển vọng, hãy ghi lại như một giải pháp hạt nhân. Đây là những ý tưởng bạn cảm thấy có thể phát triển thành những giải pháp khả thi. Những giải pháp hạt nhân không nhất thiết phải khả thi, quan trọng là bạn thích chúng và chúng có tiềm năng. Ví dụ, đây là những ý tưởng tốt nhất hay khác thường nhất của bạn. 6. Gieo hạt “Chúng ta cần lắng nghe những ý tưởng mới mẻ và rộng mở về vấn đề này.” - ROBERT OPPENHEIMER - Chương này sẽ đề cập tới một số ý tưởng hạt nhân. Bạn có thể thấy trong Hình 6.1, tôi sắp xếp các ý tưởng này thành sáu nhóm nhằm giúp bạn tránh sử dụng trùng lặp. Gieo xúc xắc chọn nhóm ý tưởng hạt nhân của bạn. Chọn một ý tưởng hạt nhân ở nhóm bạn thấy không phù hợp, sau đó, quay lại phần nói về việc tạo ra các ý tưởng. Mở rộng các ý tưởng hạt nhân của bạn ra. Bây giờ, bạn không cần phải đọc lướt qua tất cả các ý tưởng hạt nhân nữa vì đã có quá đủ ý tưởng cho nhiều vấn đề. Hãy sử dụng mỗi lần một ý tưởng khác nhau. Cố gắng đưa ra thêm các kỹ năng của riêng bạn. VÙNG ĐẤT MỚI “Điều vô lý không chỉ rất cần thiết mà thế giới này còn dựa trên những điều vô lý.” - FYODOR DOSTOYEVSKY - Bất cứ ý tưởng nào khác với lối suy nghĩ cũ của bạn cũng có thể mở ra nhiều giải pháp mới mẻ. Những ý tưởng hạt nhân dưới đây sẽ đưa bạn đến với vùng đất mới. Danh từ được lựa chọn ngẫu nhiên: Bằng cách sử dụng ba con số đầu tiên trong số điện thoại của bạn hay gieo xúc xắc, bạn hãy chọn một trong những danh từ dưới đây làm ý tưởng hạt nhân. Ví dụ, nếu bạn sống ở một thành phố lớn và đang tìm cách xóa đói giảm nghèo thì ý tưởng hạt nhân của bạn sẽ là những cuốn tiểu thuyết bìa mềm. Bạn có thể làm gì để xóa đói giảm nghèo với những cuốn tiểu thuyết bìa mềm? Một câu chuyện cảm động về nạn đói có thể lôi kéo được sự ủng hộ từ các nước giàu có. Một câu chuyện cổ vũ, động viên có thể giúp những khu vực nghèo khổ biết cách tự cung tự cấp. Những ý tưởng này mới chỉ là sự khởi đầu. Có thể mở rộng chúng ra, phá vỡ cách tư duy thông thường của bạn về vấn đề. Nếu bạn gặp vấn đề với một thiếu niên ngỗ ngược thì ý tưởng hạt nhân của bạn có thể là những cái lược. Đặc điểm của lược là đưa những mớ tóc rối bời vào thành nếp. Bạn có thể giải quyết vấn đề gì với đứa trẻ, nhà trường hay người thân? Điều này gợi cho bạn những ý tưởng gì? Lựa chọn ý tưởng hạt nhân. Phát triển bất cứ điều gì không liên quan mà bạn đã chọn thành một số ý tưởng mới. Những đặc tính và các công cụ tạo ra ý tưởng sử dụng phép ẩn dụ sẽ phát huy tác dụng với với các danh từ này. Kiểm tra sự không hiểu biết Mọi người đều có những điểm mù trong não bộ. Điểm mù hay còn gọi là vùng không hiểu biết, là những điều mà chúng ta không nghĩ đến vì không hiểu những nơi trước đây chúng ta không quan tâm đầy đủ. Bạn có thể tăng cường hiệu quả của lời mô tả vấn đề bằng cách kiểm tra xem nó có loại trừ những ý tưởng nảy sinh từ vùng không hiểu biết hay không. Bạn sẽ phải trải qua một khoảng thời gian khó khăn để nhận diện vùng không hiểu biết của mình. Thế giới quan của bạn phụ thuộc vào khả năng của chính bạn. Bạn chỉ thật sự nhận biết được những vùng không hiểu biết mang tính cục bộ. Thậm chí, bạn còn không biết ở đó có những hố sâu. Để tìm ra vùng không hiểu biết, bạn cần sự trợ giúp của một người kiểm tra. Hãy tìm một người nào đó có thế giới quan càng khác biệt với bạn càng tốt. Đó phải là một người thông minh, khác bạn về tuổi tác, nghề nghiệp, giới tính và (hoặc) có văn hóa. Giải thích vấn đề của bạn với người này sau đó hỏi xem anh (chị) ta cách giải quyết vấn đề đó. Tập trung lắng nghe và ghi nhớ những suy nghĩ của anh (chị) ta. Có thể bạn sẽ không đồng ý với phần lớn những suy nghĩ của người đó. Tuy nhiên, bạn cần ghi nhớ quan điểm của họ khi đi tìm giải pháp cho riêng mình. Nếu bạn muốn thuyết phục gia đình chuyển đến sinh sống tại một thành phố khác, bạn có thể tiến hành kiểm tra mức độ thiếu thông tin với một thiếu niên mới chuyển đến thành phố này. Tìm hiểu những cơ hội và cả những vấn đề sẽ nảy sinh xung quanh việc chuyển nhà. Hãy hỏi người kiểm tra về mức độ thiếu thông tin của bạn xem anh ta giải quyết vấn đề ra sao. Ghi nhớ ý tưởng của người kiểm tra, ở cả hai vòng tròn: phù hợp và không phù hợp, như Hình 6.3. Nếu suy nghĩ đó quen thuộc với bạn, hãy ghi nó vào vòng tròn bên trong. Nếu suy nghĩ đó không quen thuộc, lố bịch hay khó hiểu, ghi nó ở vòng tròn bên ngoài. Những ý tưởng ở vòng tròn bên ngoài có thể đại diện cho những vùng không hiểu biết. Những vùng không hiểu biết chính là khởi nguồn của các giải pháp mới. Bạn chưa từng suy nghĩ về chúng trong quá khứ, vì vậy, chúng không nằm trên lối mòn tư duy của bạn. Hãy tìm hiểu thêm về vùng đất mới và xác định xem nó có phải là khởi nguồn cho giải pháp bạn đang tìm kiếm hay không. Động từ được lựa chọn ngẫu nhiên Hãy sử dụng một động từ với vai trò ý tưởng hạt nhân. Dựa trên Hình 6.4, lựa chọn một động từ bằng cách gieo xúc xắc hoặc lấy hai số cuối của chứng minh thư. Sau đó, áp dụng một kỹ thuật tạo ý tưởng nhằm tạo thêm nhiều ý tưởng khác từ ý tưởng hạt nhân này. Nếu bạn đang muốn có thêm thời gian để gieo được mặt xúc xắc số 9 thì có thể bạn sẽ chọn động từ rút. Việc áp dụng cách tạo ra ý tưởng đặc biệt hữu ích đối với các động từ. Bạn rút như thế nào để có thêm thời gian? Có thể bằng cách rút khỏi các cam kết khác. Hoặc, nếu bạn đang vận động hành lang để được tăng lương và gieo được mặt xúc xắc số 7, bạn làm thế nào để vừa nhân nhượng vừa được tăng lương? Có thể việc bạn nhượng bộ một điểm tranh luận nào đó sẽ giúp các cuộc thương lượng về tiền lương đạt được tiến triển. Hãy chọn một động từ và sử dụng nó để giải quyết vấn đề của bạn. Giải pháp liên tiếp xuất hiện Ti vi là nguồn cung cấp những ý tưởng ngẫu nhiên lý tưởng. Chỉ cần một cái nhấn nút, hàng loạt ý tưởng sẽ lần lượt lóe lên trong đầu bạn. Nó sẽ giúp bạn hoàn toàn thoát khỏi những lối mòn tư duy. Tuy nhiên, bạn phải sử dụng ti vi đúng cách. Bạn cần một tập giấy ghi chép, một chiếc bút và tắt tiếng ti vi. Viết các từ con người, địa điểm, đồ vật và hành động lên tờ giấy. Sau đó, nhắm mắt lại và bắt đầu dùng điều khiển từ xa chuyển kênh. Ngừng việc chuyển kênh và mở mắt ra, xác định người đầu tiên bạn nhìn thấy trên màn hình. Ghi lại tên người đó hoặc đoán xem người đó thuộc mẫu người nào. Lặp lại quy trình kể trên cho một địa điểm, một đồ vật và một hành động. Bạn sẽ có một loạt những thông tin đầu vào ngẫu nhiên. Cứ như thế, bạn sử dụng chúng để tạo ra ba hoặc bốn giải pháp mới. Giả dụ, sau quá trình này, bạn ngẫu nhiên lựa chọn một vận động viên bóng rổ, một quán ăn nhanh McDonald’s, một chiếc xe ôtô thể thao và một cuộc tranh cãi. Làm thế nào để những lựa chọn ngẫu nhiên này giúp bạn giải quyết mối bất hòa với người hàng xóm về việc cái cây của anh ta mọc nhô sang đất nhà bạn? Bạn có thể mời người hàng xóm ngồi vào chiếc xe thể thao, chở anh ta tới xem một trận bóng rổ và sau đó, dàn xếp giải quyết mối bất hòa ở cửa hàng McDonald’s. Bạn có thể đưa ra điều kiện nếu anh chàng vận động viên bóng rổ đứng lên chiếc xe ô tô này mà không chạm đầu vào cành cây, cái cây sẽ được tỉa gọn. Bạn cũng có thể nói với người hàng xóm rằng nếu không cắt tỉa gọn cái cây, bạn buộc phải bán nhà cho một ngôi sao bóng rổ có kế hoạch biến ngôi nhà thành một cửa hàng McDonald’s bên đường. Sau khi “hâm nóng” trí tưởng tượng, hãy phác thảo những việc làm khả thi đối với chính bạn trên cơ sở những gì đã viết ra trước đó. Hãy phá bỏ lối mòn trong suy nghĩ của bạn. GIẢI PHÁP MỚI “Luôn có một giải pháp dễ dàng cho mọi vấn đề của con người – gọn gàng, hợp lý và sai lầm.” - H. L. MENCKEN - Bạn có thể phá vỡ lối mòn tư duy của mình về một vấn đề nào đó bằng cách thay đổi cách định nghĩa cơ bản của bạn về giải pháp. Như chúng ta đã thảo luận ở trên, định nghĩa vấn đề chính xác là điều vô cùng quan trọng. Vậy điều gì sẽ xảy ra nếu một định nghĩa sai lầm làm lệch lạc suy nghĩ của bạn? Có lẽ những nguyên tắc của bạn quá cứng nhắc đến nỗi trong quá trình định nghĩa vấn đề, bạn không thể mở rộng định nghĩa về giải pháp đủ để có không gian thực hiện. Hãy thoát khỏi lối mòn tư duy bằng cách thay đổi đáng kể vấn đề bạn đang cố giải quyết. Những câu trả lời lớn hơn và nhỏ hơn Có thể nhận thức của bạn về mức độ thách thức là một bộ phận của vấn đề. Bạn luôn lo lắng về một vấn đề lớn lao cỡ “con voi”, trong khi vấn đề của bạn thực tế chỉ bằng “con chuột”. Hãy thay đổi mức độ của vấn đề để kiểm nghiệm nhận thức của bạn. Điều gì sẽ xảy ra nếu giải pháp cần thiết lớn hơn so với thực tế rất nhiều? Thay vì tìm kiếm một giải pháp cho bản thân, hãy tạo ra một giải pháp cho cả thế giới. Hãy giải quyết vấn đề thật triệt để. Vấn đề lớn hơn đồng nghĩa khó giải quyết hơn và cần nỗ lực nhiều hơn. Nếu vấn đề của bạn là vượt qua một con sông nhỏ, hãy nghĩ đến việc xây những chiếc cầu. Hãng phần mềm Egghead Software sử dụng một chiến lược giải quyết vấn đề ở tầm cao hơn để nâng cao khả năng cạnh tranh. Thất vọng trước những khó khăn trong việc giảm chi phí ở nhiều cửa hàng bán lẻ của hãng, hãng này đã tập trung vào một vấn đề lớn hơn và táo bạo hơn, đó là tìm cách xóa bỏ các cửa hàng bán lẻ và bán trực tiếp cho khách hàng. Và vấn đề lớn hơn này đã có một giải pháp tốt đẹp. Giải pháp đóng cửa các cửa hàng bán lẻ đã phát huy hiệu quả. Hoặc điều gì sẽ xảy ra nếu vấn đề của bạn nhỏ hơn so với thực tế rất nhiều? Thử tưởng tượng bạn chỉ cần giải quyết vấn đề này cho một người hay trong một giờ đồng hồ. Vấn đề càng nhỏ càng dễ giải quyết. Những giải pháp lớn không thể thực hiện được trên quy mô lớn lại tỏ ra có ích khi áp dụng ở quy mô nhỏ. Mẹ Teresa từng nói: “Chúng ta không thể làm những việc lớn mà chỉ làm được những việc nhỏ với tình yêu thương lớn lao.” Hãy tưởng tượng chiến dịch quảng cáo của bạn chỉ cần nhằm vào một người. Bạn sẽ phải làm gì để tạo ảnh hưởng đối với một người? Với cách định nghĩa vấn đề mới, hãy xóa bỏ những rào cản trong suy nghĩ. Hãy tìm kiếm những giải pháp cho các vấn đề nhỏ hơn (hoặc lớn hơn). Nhanh hơn và chậm hơn Thời hạn chót có ảnh hưởng đáng kể tới các vấn đề. Công việc phải hoàn thành trong tháng tới có thể không đáng ngại nếu thời hạn hoàn thành được lùi lại một năm. Và cách thi hành một dự án phải hoàn thành vào quý sau sẽ thay đổi nếu dự án này phải được hoàn thành ngay ngày mai. Hãy tìm kiếm giải pháp bằng cách đẩy nhanh thời hạn chót tới một thời điểm nào đó sớm hơn đến mức phi lý. Sau đó, cân nhắc xem bạn nên làm gì? Hốt hoảng chẳng giúp ích được gì. Chúng ta không nên bỏ cuộc ngay cả khi thời hạn chót khiến cho vấn đề khó có thể hoàn thành, mặc dù bỏ cuộc cũng được coi là một giải pháp. Hãy suy nghĩ kỹ càng về những gì bạn cần phải làm. Sau khi đã vạch ra một hay một vài kế hoạch hành động, hãy áp dụng chúng trong điều kiện thời hạn chót dành cho bạn. Giải pháp nào phát huy hiệu quả? Giải pháp nào không? Lặp lại quy trình bằng cách đẩy thời hạn chót lùi lại. Điều gì sẽ xảy ra nếu thời hạn chót được lùi lại tới 20 năm? Suy nghĩ của bạn thay đổi như thế nào? Bạn có thể tìm thấy một giải pháp tuyệt vời nhưng lại không phù hợp với thời hạn hiện tại. Hãy cân nhắc kỹ việc thay đổi thời hạn chót. Thời hạn chót có thể trở thành vật cản trong quá trình giải quyết vấn đề. Nếu bạn đang gặp khó khăn trong việc sáp nhập hai công ty, ví dụ như Digital và Compaq, hãy tưởng tượng vấn đề sẽ thay đổi như thế nào khi bạn có 5 năm chuẩn bị? Hai công ty quyết định kết hợp những bộ phận nào và những sản phẩm nào? Thảm họa Cháy rừng và lũ lụt là những thảm họa thiên nhiên khủng khiếp, để lại những hậu quả thảm khốc. Nhưng thật khó có thể ngăn chặn chúng. Trong thế giới tự nhiên, nhiều loài đã biết cách tận dụng những thảm họa này vì lợi ích riêng. Do vậy, chúng không những không bị tuyệt chủng mà còn được hưởng lợi. Cây thông tranh thủ khoảng không gian rộng mở mà những đám cháy rừng tạo ra. Trong một khu rừng, khoảng không gian sống luôn có vai trò rất quan trọng. Những cây mới lớn phải trải qua một giai đoạn khó khăn để tìm kiếm chỗ đứng cho mình. Cháy rừng tạo ra những khoảng không gian trống không thể nhanh chóng lấp đầy. Có nhiều điều bạn có thể học hỏi từ những ví dụ này. Có thể giải pháp tốt thế chính là tìm lợi ích trong những đổ vỡ mà bạn đang cố ngăn chặn. Khi những nỗ lực của bạn bị san phẳng, hãy nghĩ đến những điều bạn có thể làm với khoảng không gian bằng phẳng này. Khi bạn phải bắt đầu lại từ đầu, tại sao không cải tiến cách thức ban đầu? Hãy coi đây như một cơ hội để bạn cải thiện các kế hoạch ban đầu. Chàng thanh niên Christopher Columbus đã gặp may khi tàu của ông bị chìm do giao tranh với hải tặc ngoài khơi Bồ Đào Nha. Ông gần như đã chết đuối. Ông bị sóng cuốn trôi dạt vào bờ và tỉnh lại, không một xu dính túi ở một mảnh đất xa lạ. Đây chính là một trong những cột mốc quan trọng của cuộc đời ông. Ông không còn lựa chọn nào khác ngoài việc tới Lisbon, nơi ông kết hôn với con gái của một gia đình đầy quyền thế và trở thành nhà hàng hải nổi tiếng. Trong thời gian ở Lisbon, ông đã nghe nói về ý tưởng tới châu Á bằng cách đi thuyền về phía Tây. Điều này cũng chứng minh rằng, những ý tưởng hay nhất của bạn có thể không phải là của riêng bạn. Lũ lụt nhấn chìm mọi thứ trong biển nước, song nó cũng mang lại nguồn dinh dưỡng quan trọng cho đất. Lớp bùn xuất hiện mọi nơi mang lại cơ hội phát triển cho cây cối. Chúng tận dụng nguồn phân bón tự nhiên để sinh trưởng và đơm hoa kết trái. Lũ lụt ở Trung Quốc, Lưỡng Hà và Ai Cập nuôi dưỡng những nền văn minh đầu tiên của nhân loại. Thiên tai xảy ra theo đúng quy luật là điều lý tưởng cho phát triển sản xuất nông nghiệp. Hãy suy nghĩ về việc bạn có thể tận dụng thảm họa như thế nào để phát triển nhanh hơn. Bạn có thể cải tiến cách thức sử dụng thời gian và chiến lược của mình không? Chúng ta học được những gì từ thực tế này? Hãy coi lũ lụt như một cơ hội để thoát khỏi nghịch cảnh. Việc thay đổi quan điểm của bạn về thảm họa có thể biến thảm họa trở thành cơ hội chứ không phải là thách thức. CÔNG CỤ MỚI “Khi công cụ duy nhất bạn có là chiếc búa thì mọi vấn đề dường như đều trở thành cái đinh.” -ABRAHAM MASLOW - Thay đổi công cụ cần thiết để giải quyết vấn đề sẽ thay đổi suy nghĩ của bạn về vấn đề đó. Công cụ chính là chìa khóa để hoạch định chiến lược. Có thể bạn cũng đã từng sử dụng một số kỹ thuật cụ thể khi giải quyết vấn đề. Việc bạn phụ thuộc vào các công cụ này cũng ẩn chứa những giải pháp thú vị. Tự ép mình sử dụng một công cụ khác có thể mở ra nhiều giải pháp mới. Đế chế Moslem (Hồi giáo) đã quét sạch vùng lãnh thổ Arập bằng vũ khí mới, đó là biểu thuế. Các thành phố mở cửa đón chào quân xâm lược vì họ biết thuế má sẽ giảm xuống. Thuế má cũng tỏ ra hữu hiệu trong việc cải đạo cho các thần dân mới. Các giáo chủ (Kha-lip) không quan tâm đến vấn đề thần dân mới có là người Hồi giáo không, họ chỉ cần biết rằng các tín đồ sẽ đóng thuế thấp hơn. Hàng triệu người đã trở thành những tín đồ ngoan đạo. Phần này bao gồm một số "công cụ" bạn nên sử dụng như những ý tưởng hạt nhân. Mọi thứ đều có thể trở thành công cụ. Ví dụ, điều gì sẽ xảy ra nếu công cụ duy nhất bạn có là một chiếc khăn mùi xoa? Năm giải pháp với chiếc khăn mù xoa Nếu ta sử dụng những chiếc khăn mù xoa một cách sáng tạo, chúng có thể trở thành công cụ tuyệt vời chứ không chỉ đơn thuần phục vụ các vấn đề vệ sinh. Dưới đây là năm cách giúp bạn tìm được giải pháp cho các vấn đề từ việc sử dụng một chiếc khăn mù xoa bình thường. Mặt nạ Gấp đôi chiếc khăn mù xoa theo đường chéo và đeo lên mặt như một chiếc mặt nạ. Sau khi cải trang an toàn, hãy làm điều gì đó mà bạn cần ẩn tránh khi thực hiện. Những công việc quan trọng thường bị trì trệ do không ai muốn chịu trách nhiệm hay bị khiển trách. Tìm cách riêng giải quyết vấn đề sẽ thúc đẩy mọi việc tiến triển. Nếu bạn cần nhấn mạnh một vài sai lầm trong chiến lược của một hãng tư vấn có tiếng tăm, bạn có thể ẩn danh để làm việc đó. Bạn có thể không cần đến chiếc khăn mù xoa này song với nó, bạn được ẩn danh và có thể dễ dàng vượt qua các trở ngại. Bịt miệng