🔙 Quay lại trang tải sách pdf ebook Truyện Cổ Nước Nam Quyển Thượng Ebooks Nhóm Zalo https://thuviensach.vn Tên sách : TRUYỆN CỔ NƯỚC NAM QUYỂN THƯỢNG : NGƯỜI TA Tác giả : ÔN NHƯ NGUYỄN VĂN NGỌC Nhà xuất bản : THĂNG LONG Năm xuất bản : 1932 ------------------------ Nguồn sách : tusachtiengviet.com Đánh máy : thuantran46, bhp, dacxeru, Thuong Nguyen, Kim Ho, bongmoloko, little_lion, huong.nguyenthu, laithuylinh, Khongtennao Kiểm tra chính tả : Ngô Thanh Tùng, Max Phạm, Trần Trung Hiếu, Tào Thanh Huyền, Dương Văn Nghĩa, Lưu Nguyễn Thị Hợp Biên tập chữ Hán – Nôm : Trần Tú Linh Biên tập ebook : Thư Võ Ngày hoàn thành : 23/10/2018 https://thuviensach.vn Ebook này được thực hiện theo dự án phi lợi nhuận « SỐ HÓA 1000 QUYỂN SÁCH VIỆT MỘT THỜI VANG BÓNG » của diễn đàn TVE 4U.ORG Cảm ơn tác giả ÔN NHƯ NGUYỄN VĂN NGỌC và nhà xuất bản THĂNG LONG đã chia sẻ với bạn đọc những kiến thức quý giá. https://thuviensach.vn MỤC LỤC MÀO ĐẦU CHUM VÀNG BẮT ĐƯỢC KÉO CÀY TRẢ NỢ CÁI CÂN THỦY NGÂN CÂY TRE TRĂM MẮT CÁ RÔ RẠCH NGƯỢC CÀ CUỐNG VỚI NGƯỜI TỊT MŨI NGẢNH MẶT BÊN NÀO ? GIẢ CHẾT BẮT QUẠ SINH CON RỒI MỚI SINH CHA ĂN MÀY ĐÁNH ĐỔ CẦU AO (THẦN GIÓ BỊ QUỞ) CÁI GÌ TO ƠN HƠN MƯỜI VOI NEM CÔNG, CHẢ PHƯỢNG, RÂU RỒNG TRẠNG ẾCH CÓ AI LÀM CHỨNG CÂU ĐỐ NÊN VỢ NÊN CHỒNG CÓ VÚ, KHÔNG ĐẦU QUÍT LÀM, CAM CHỊU CHÚ LÍNH ĂN KHOAI BẮT TÉP NUÔI CÒ CHỬA ĐÁNH, ĐÁNH ĐƯỢC BÀ CHỦ VÀ NGƯỜI ĐI CÀY VỢ HAI, VỢ CẢ https://thuviensach.vn VĂN MAI VÀ THỊ MẬT MỘT HẠT TRỜI CHO THỊT BÒ, LỘC SẮN CHƯA ĐỖ ÔNG NGHÈ ANH CÂM BẬT NÓI TAY QUÈ, MẶC TAY CHÚ CHÍCH, CÔ CHÒE CÓ NỌ THÌ CÓ KIA PHƯỢNG HOÀNG ĐẬU CÂY KHẾ THẰNG BỊP CỐC CHUỘT, ONG ĐI TRƯỚC VUA THẾ TỔ VÀ ÔNG LÃO NUÔI ONG VỊ THUỐC QUÝ HÓA ÂM ĐỨC LÀM LÀNH MÀI DAO DẠY VỢ GIẾT CHÓ KHUYÊN CHỒNG KÊU MỘT VIỆC ĐƯỢC BA VIỆC ÔNG TÚ VÀ NGƯỜI BUÔN MÈO BÁT CANH HẸ BÁT CANH HƯƠNG ÁN CÂY GÌ CƯA CHẲNG ĐƯỢC ĐẬU ĐEN CHƯỜM ĐẦU NỒI KÊ ÔNG THỔ VỪNG KHOAI LANG https://thuviensach.vn LÀM RỂ CHƯƠNG ĐÀI VŨ LÀ MƯA ĐẼO CÀY GIỮA ĐƯỜNG ĐẼO CÀY GIỮA ĐƯỜNG (II) TRỜI TỐC, GIÓ RUNG NỊNH ĐỜI CON KHÁ HƠN THẦY NGƯỜI HỌC TRÒ MUỐN ĐẬU HỌC VĂN HAY HỌC VÕ TAM ĐẠI CON GÀ THẦY ĐỒ ĂN BÁNH RÁN CỜ GIAN BẠC LẬN LỘC TRỜI HƠN LỘC NƯỚC NGHĨA CŨ, TÌNH NAY KHÔNG GIẾT GIÁN TRỌNG NGHỀ NGƯỜI HỌC TRÒ VÀ CON CHÓ ĐÁ CHÓ ĐÁ ĐỔ MÁU DỐT HỌC CŨNG THÔNG SÁNG MẮT RA TÀI VỚI HỌC KHÔNG ĂN BÍ LƯƠN NGẮN, TRẠCH DÀI CON ĐẺ, CON NUÔI MẤT GIỖ, BỔ CAU https://thuviensach.vn ĐI LỪA TIỀN CƠM VẠC, CÒ BÁT VẠN LÀ QUẢ ỚT MÈO LẠI HOÀN MÈO LÁ HÚNG ! LÁ HÚNG ! HAI VỢ CHỒNG ANH THẦY BÓI THẰNG BỢM CÓ CON NGỰA ĐỔI LÒNG LÀNH HAI ANH EM VÀ CON CHÓ ĐÁ THI VẼ NHANH VAN NHƯ VẠC TRI ÂM VỚI KHƯỚU HAI THẰNG ĂN TRỘM VÀ CON NGỰA QUÂN TỬ RUỒI NGƯỜI ĂN MÍA VÀ NGƯỜI CHỦ VƯỜN HAI THỨ MỌT KHÁC NHAU CÔ LÔ GỐC MÍT THÈM SỢ SÉT BÀ CUA CẮP THẦY VƯỜN CHỪA ĐẾN TẬN GIÀ ANH CHĂN DÊ VÀ ANH XÁCH NGỖNG CHIÊM BAO THỊT CHÓ NỤ CÀ, HOA MƯỚP KHÔNG HOA, KHÔNG CHỒNG https://thuviensach.vn DÙNG ĐỈA TRA TỘI NGƯỜI HỌC TRÒ VỚI CON RÙA CÂY ĐA BIẾT NÓI BA CON TRÂU ĐỰC THÀNH CHÍN CON CỦ KHOAI VÀ CÁI CẦU KÉO CÂY LÚA LÊN THẦY DẠY HỌC TRÒ THANH YÊN SO VỚI PHẬT THỦ NA MÔ CHUỲNH ANH THỢ RÈN BỪA CUỐC, CÀY, BỪA TRANH CÔNG CƠM VỚI CÀ THỊT NGÓE, CANH GÀ MẸ HIỀN CON THẢO CÂY TÁO VÀ NHÀ LÁNG GIỀNG HAI VỢ CHỒNG NGƯỜI THUYỀN CHÀI VÀ THẦY TU BUÔN VỊT TRỜI BỮA RƯỢU CHÁY NHÀ CHIÊM BAO THẤY LỢN KÊU SỢ MA BAO GIỜ LÀM GIƯỜNG CHO VỢ ĐẺ TÙ LÌ TÁM TIỀN https://thuviensach.vn ÔN NHƯ NGUYỄN VĂN NGỌC TRUYỆN CỔ NƯỚC NAM QUYỂN THƯỢNG : NGƯỜI TA THĂNG LONG https://thuviensach.vn MÀO ĐẦU « Nước ta cổ những hơn bốn nghìn năm », câu nhiều người Nam ta thường nói, mà như có ý tự phụ cho cái « cổ » là quý. Vậy mà nước Nam cổ ở những cái gì ? Nòi giống cổ, lịch sử cổ, phong tục cổ, văn-chương, mỹ-thuật cổ, đền đài, di-tích cổ, người cổ, óc cổ, tiền cổ, đồ cổ, truyện cổ… Cổ nhiều hay ít, hay hay dở, lợi hay hại, chúng tôi không nói đến. Cổ nên yêu hay nên ghét, nên trọng hay nên khinh, nên giữ hay nên bỏ, chúng tôi cũng không bàn đến. Chúng tôi chỉ biết đối với những cái gọi là « cổ », không phải ai cũng sở thích như ai : kẻ mến chùa cổ, người ưa hát cổ, kẻ chuộng cổ tục, người quí cổ văn… Về phần chúng tôi, thì chúng tôi xin thú rằng chúng tôi có cái nhược điểm hâm mộ, luyến ái riêng với những « Truyện cổ » hơn là bao nhiêu cái cổ khác. Nên đã lâu năm, chúng tôi hằng để tâm đến truyện cổ, tìm tòi truyện cổ, góp nhặt truyện cổ, ghi chép truyện cổ, thu xếp truyện cổ, nghe ngóng, kể lể truyện cổ, mua chuộc, giữ gìn truyện cổ… chẳng khác chi một nhà mê chơi đồ cổ mà chứa chất đồ cổ vậy. Thói đời, những người có đồ cổ thường hay đem ra khoe khoang phô bày cho bà con anh em thưởng thức. Nên có được ít « Truyện cổ » nào, chúng tôi cũng dám bạo dạn đưa ra cho in, gọi là thử bắt chước phô bày xem sao. Quyển sách chúng tôi cho xuất bản đây chính là quyển đầu về những « Truyện cổ » ấy. Đồ cổ, xưa nay thiên hạ trân trọng, bất cứ là đồ sành, đồ sứ, đồ đồng, đồ thiếc, đồ gỗ, đồ son, đồ ngọc ngà, hay bức tranh, nét chữ… hầu hết là đồ của người Tàu, từ các đời xưa nào bên Tàu để lại cả. https://thuviensach.vn Còn những truyện cổ chúng tôi sưu tập đây chúng tôi dám quyết rằng thật là của riêng của nước Nam, tự người Nam sáng tác, xuất sản ra, chứ không phải đi vay, đi mượn, nhờ vả vào ai mà được. Một chứng cớ rõ ràng : Hơn 120 truyện trong sách, không có mấy truyện là không hàm một đôi câu thành ngữ hay sáo ngữ, ca hát hay phong dao bằng tiếng Nam nghĩa là một thứ tiếng riêng nó làm cho nước Nam mới thật là nước Nam vậy. Gián hoặc có một đôi truyện, phảng phất tương tự giống như truyện Tàu thì chẳng qua cũng chỉ là bất kỳ ngẫu nhiên mà thôi. Còn bảo có nhiều truyện tất đã chịu một cái ảnh hưởng xa xôi tự ngoài đem vào, thì cái ảnh hưởng đó chắc là do từ đạo Phật bên Ấn độ tràn sang, hơn là của đạo Khổng bên China đưa lại. Vả chăng đã là người, dù ở phương đông hay phương tây, dù phân da trắng hay da vàng, cũng là thuộc về một nhân loại, cũng cùng chung một tư tưởng như nhau được. Vậy người nước Nam cũng là người có một cái óc, cái tâm tính như người, thì há lại không tự nghĩ ngợi, phát minh nên được một cái gì giống như người hay sao ! Nên chúng tôi đề nhan quyển truyện cổ này là « TRUYỆN CỔ NƯỚC NAM » thật không lấy làm thẹn với ngòi bút, mà lại như muốn phô trương tỏ rõ rằng nước Nam ta cổ là ở đó, xưa văn minh sớm hơn người ở như đó, và nay già cỗi chậm hơn người có lẽ cũng vì đó. Muốn cho đúng cách biên tập, đáng lẽ những truyện trong sách chúng tôi phải xếp riêng từng loại, từng mục, có thứ tự phân minh, khiến người nghiên cứu về sau được dễ đường tra khảo. Đại để chúng tôi có thể chia phác ra làm năm mục như sau này : 1. Những truyện thuộc về cái lối cổ tích hoặc dã sử, cha mẹ hay ông bà tối tối thường kể cho con cháu nghe ; 2. Những truyện mà kết cục đã thành câu phương ngôn, lý ngữ, hoặc trái lại, xuất xứ từ những câu lý ngữ, phương ngôn ấy ra ; 3. Những truyện thuần về văn chương trong có những câu ca, bài hát nôm na mà vui thú, giản dị mà tự nhiên, xưa kia đâu đó vẫn thường truyền tụng ; https://thuviensach.vn 4. Những truyện trong ngụ một cái ý cao xa thuộc về triết lý, may ra so bì được với Bạch tử bên Trung Quốc, và sau này, có thể đem vào môn học cổ điển của nước nhà ; 5. Những truyện vui chơi cười đùa có lý thú, để tiêu sầu khiển muộn, nhưng chưa quá thuộc về cái thể gọi là « Tiếu lâm » các nhà đạo đức nghiệt ngọng vẫn quen chê là nhảm nhí. Tựu trung, hoặc có một đôi truyện vặt vãnh không rõ thuộc hẳn về mục nào, và người xem có lẽ cho như không được nồng mặn lắm. Nhưng chúng tôi cũng không nỡ bỏ qua, cứ liệt cả vào đây, vì chẳng gì nữa, thì những truyện ấy cũng được một cái đặc tính là truyện cổ. Tuy nhiên trong sách, chúng tôi không cho in phân tách rõ ra từng mục loại như thế. Chúng tôi tùy liệu mà dàn xếp gián-đoạn đi. Như sau một vài truyện hoang đường quá ư cổ, chúng tôi để một truyện ngụ ngôn cổ mà kim, trước một truyện khuyến thiện, thuộc về tôn giáo, chúng tôi lại xen năm ba truyện câu văn bóng-bảy, thú-vị hay lời lẽ bông-lơn vui cười thỏa-thích. Xếp như vậy, chúng tôi thiết tưởng người đọc bất cứ là người lớn hay trẻ con, cũng có thể theo lần lượt, mà đọc hết bài trên đến bài dưới, bài ngắn đến bài dài, mà không đến nỗi lấy làm chán nản. Đã không chán nản, thì truyện nào cũng có hứng thú, cũng dễ hiểu biết, cũng có thể xem, mà rồi kể lại được, khác nào như khi ngồi vào mâm được dùng nhiều món ăn thay đổi, mỗi món, một vị khác nhau, nếu không bồi bổ cả được cho sức lực thì cũng thơm ngon ít nhiều cho khứu giác và vị giác. Những truyện chúng tôi nhặt đây, hầu hết là còn ở trong tiếng nói hơn ở trong chữ viết, xưa nay chỉ mới được người kể cho tai nghe, chớ chưa mấy ai chịu nhặt nhạnh biên chép, ấn hành thành sách vở. 1 Bởi thế mà cũng cùng một truyện, thường có khi sai lạc khác nhau xa. Người kể thế này, kẻ nói thế nọ, đây ngắt rứt nửa chừng, đó dài thêm hai ba đoạn. Thật là dài ngắn khôn đo, thêm bớt khó liệu, đầu Ngô mình Sở, râu ông nọ mà cắm cằm bà kia. https://thuviensach.vn Nên khi sưu tập, chúng tôi phải hết sức nghe người này, hỏi người nọ, tìm nơi này, lục nơi khác, đắn đo so sánh, suy xét, cân nhắc từng li từng tí, sau mới dám hạ bút châm chước mà dàn xếp, mà phô diễn, mà sửa sang, mà trau mài cho thành được câu truyện có đầu đuôi, có nghĩa, có kỳ thú, có văn vẻ. Chúng tôi cũng biết trong sách còn có truyện ghi chép chưa được tinh tường, lọn đủ, lời lẽ chưa được chất-phác gẫy gọn hẳn như của cổ-nhân, sau này, chúng tôi xin sửa-chữa dần. Chúng tôi lại dám mong rằng bà con ai xem truyện, được chỗ nào biết hơn chúng tôi, làm ơn chỉ bảo giúp để chúng tôi bồi bổ lại, thì chúng tôi được lấy làm hân-hạnh vô cùng. Công việc tồn cổ, không bảo một người hay năm ba người một lúc mà làm nổi. Lại vẫn theo ý riêng chúng tôi, thì trong việc tồn cổ, moi lục những truyện cổ, rồi đem xây dựng tô-điểm lại, cho thành văn, thành bài, thật không phải là một việc đáng bỏ qua, như có người quá ư thiên với kim, ra điều muốn bỏ qua vậy. Văn-chương Pháp – nói cả văn-chương Âu-Mỹ – còn bảo đợi bao nhiêu bạn thiếu-niên tân-tiến sau này nghiên cứu, phiên dịch, dẫn giải, ban-bố ra, không sợ rồi không ai nghĩ tới. Văn-chương Tàu – nói rộng cả văn-chương Nhật, Ấn – vẫn có người xới đắp, vun trồng duy-trì ủng-hộ không ngại rồi có ngày suy-chuyển lưu lạc mất. Còn chính văn-chương Việt-Nam nhà, gác cái phần chữ Hán ra ngoài, chỉ một phần chữ nôm về bên gọi là « học-giả thành lập » thì nay hiện đã được ít người lưu-tâm sao-lục, và đem ra xuất bản, ta không lo rằng có khi tiêu diệt mai một đi nữa – Nhưng về bên gọi là « dân-gian thành-lập » thì ngán thay ! Từ bao giờ đến giờ, lắm người vẫn có như không kể vào đâu, không có địa-vị, giá-trị nào, khinh-khỉnh thờ ơ coi thường, như coi thường chính bọn dân-gian hay dân đen « chân lấm tay bùn » vậy. https://thuviensach.vn Ôi ! Nhưng nghĩ kỹ, sở dĩ thành được nước Nam, nước Nam sở dĩ còn được đến nay, thật gốc ở như bọn dân đen cổ-lỗ, chất phác, « khố rách áo ôm » ấy nhiều, thì sở dĩ thành được văn Nam – hay văn Nôm – văn Nam sở-dĩ còn lưu đến nay, tất cũng phải nhờ vào những tiếng, những câu, những lời những truyện sinh sản từ những chốn quê mùa cục kịch, ngõ hẻm hang cùng của những bọn cổ lỗ chất phác, « khố rách áo ôm » ấy mà ra. Nên khi chúng tôi góp nhặt những truyện này dù cho mất bao nhiêu công phu, thời giờ chúng tôi cũng lấy làm vui lòng và coi như một cái nghĩa vụ thiêng liêng đối với quá nửa phần văn chương của nước nhà. Thành trì cổ có sụp đổ, vùi dập xuống đất còn hòng có lúc, có người đào bới, mô phỏng mà xây đắp lại được. Chớ những truyện cổ, không ai ghi chép, cứ để trong lời nói, trong cái lối gọi là « truyền khẩu, truyền tụng » mà đã quên đi, là mất hẳn, sau này thật không tài nào cứu vớt, gây dựng lại cho được. Cứ xem như hiện trạng, truyện cổ bỏ mất cũng đã nhiều rồi. Huống hồ trong vòng hai ba năm nữa, nếu cứ như thế này mãi, thì chúng tôi e dễ rồi có ngày, không còn mấy người mẹ, người bà kể được một đôi truyện cổ-tích nào của nước nhà cho con cháu nhà nghe nữa. Nếu quả thật thế, thì rất là đáng tiếc ! Nên chúng tôi hết lòng sốt sắng thành-thực dám ước-ao rằng những sĩ phu đâu đó trong nước, nên lưu tâm mà thu-thập lấy những lời cổ, những truyện cổ hiện nay còn có thể thu-thập được. Chúng tôi lại mong có nhiều người thích xem, thích kể truyện cổ, sau gây nên một hạng người sành truyện cổ, cũng như hạng người sành đồ cổ vậy. Không phải nói quá, những truyện cổ thật là một kho vàng vô giá của ông cha để lại làm cái vốn rất quý cho con cháu được nhờ. Các nhà văn sĩ bây giờ có thể nhân đấy, biến hóa, bày đặt ra nhiều lối văn mới khác, mà không phải cứ ép mình, cúi đầu đi mượn cả bao nhiêu cốt cách, điển-tích của nước ngoài. Giữa lúc cổ, kim xung đột, kim có thế mạnh, như muốn nuốt cổ, mà ta cố lựa lọc giữ một vài phần hay trong những cái cổ của ta, nó khiến ta bao https://thuviensach.vn giờ cũng phải nhớ ta là ta, không phải là ai, thì cái công việc ta làm quyết nhiên không phải là vô-ích. Làm người Nam nên biết truyện cổ nước Nam. Tinh thần người Nam hiện ra ở đấy, tinh-hoa nước Nam muốn lưu lại cũng ở đấy. Dám xin độc giả lượng xét. Tại Hà-nội, ngày mồng một Tháng tám, năm Nhâm-thân (1-9-1932) Ô. N. NG. V. NG. https://thuviensach.vn CHUM VÀNG BẮT ĐƯỢC Xưa có người nhà nghèo, một hôm ra ruộng cày, cày thấy một chum vàng. Người ấy đào lên, lễ-mễ bưng để trên bờ ruộng. Tối về nhà khoe với vợ rằng : « Hôm nay tao đi cày, bắt được một chum vàng to. Tao bưng để trên bờ ruộng ». Vợ bảo : « Của trời đã cho sao không mang về. Ngộ đêm nay có đứa nào lấy mất thì làm thế nào ? » Chồng nói : « Thật có phải của trời cho, thì tự nhiên đem về nhà này, chẳng đứa nào lấy được cả. Mà không thật của trời cho, đứa nào nó lấy thì lấy tao không tiếc ». Đang lúc hai vợ chồng trò chuyện với nhau thì có hai thằng kẻ trộm rình ở ngoài nhà, nó nghe được hết cả. Hai thằng bèn bảo nhau tìm ra bờ ruộng. Quả nhiên, thấy chum vàng ở đấy. Hai thằng lấy làm mừng rỡ, vội vàng khiêng về nhà. Nhưng đến lúc mở ra, trợn trừng, trợn trạc định chia nhau, thì vàng chẳng thấy đâu, chỉ thấy đầy một chum rắn. Hai thằng sợ hãi, chưa kịp đổ ra xem, thì trời đã sáng, vội đậy nắp lại để giấu một nơi. Sáng hôm sau, người kia lại ra ruộng cày, thì chẳng thấy chum vàng đâu nữa. Xong buổi cày, về nhà, vợ hỏi : « Thế nào ? Chum vàng làm sao ? » Chồng nói : « Hôm qua tao để chum vàng bên bờ ruộng rõ ràng. Hôm nay tao đi cày không thấy đâu nữa. Không biết đứa nào nó đem đi đâu rồi ấy ». Vợ bảo : « Ai bảo con người khờ dại thế ! Của đã bắt được mà không đem về. Bỏ ở giữa trời, thì tất có đứa nó phải khiêng đi, yên làm sao được ! » Lúc hai vợ chồng nói chuyện, thì ra hai thằng kẻ trộm lại rình, chúng nghe rõ cả đầu đuôi, lấy làm tức giận, bảo nhau rằng : « Rắn mà nó trông ra vàng ! Hai vợ chồng nó đang tiếc với nhau ! Ta lại đem ra bờ ruộng ». https://thuviensach.vn Nói rồi, hai thằng liền về nhà, khiêng cái chum vàng đem ra bờ ruộng trả. Sáng hôm sau, người kia ra đi cày thì lại thấy cái chum ở đấy rồi. Người ấy đem mở ra xem thì lại thấy vàng vẫn còn nguyên như trước. Tối về nhà, lại khoe với vợ rằng : « Này nhà nó này ! Tao đã bảo mà, của trời đã cho mình, thì chẳng ai lấy được. Hôm nay, tao đi cày lại thấy chum vàng ở bờ ruộng ». Vợ nói : « Thôi đi đừng nói lếu nữa đi. Cứ nay bắt được chum vàng, mai đã mất chum vàng… Ai mà tin được ! » Chồng bảo : « Thì thật mà ! Tao lại thấy cái chum ở bờ ruộng, tao mở ra xem rõ ràng có vàng thật mà, nhưng tao chẳng đem về làm gì. Có phải của trời cho, thì tự khắc nó phải bò về nhà ». Đêm hôm ấy hai thằng kẻ trộm vẫn còn rình nữa, nghe thấy hai vợ chồng nhà ấy nói chuyện, lấy làm tức mình, bảo nhau rằng : « Ừ mày bảo nó bò về nhà, thì ông cho nó bò về để cắn chết cả hai vợ chồng mày cho bõ ghét ». Rồi hai thằng mò ra bờ ruộng, con mắt tráo trưng mở chum ra xem lại. Quả nhiên thấy lúc-nhúc những rắn. Chúng vội-vàng đậy nắp lại, và khiêng bỏ vào nhà người cày ruộng, rồi chạy mất. Người kia sáng dậy, ra vườn, thấy chum vàng ở đấy rồi, gọi vợ lại bảo : « Bu nó này ! Tao nói có sai đâu ! Của trời đã cho thì tự nhiên nó phải bò về nhà. Cái chum vàng ở kia kìa rồi. Bu nó ra mà xem ». Vợ chạy ra xem, thì quả nhiên đầy một chum vàng thật. Bấy giờ chồng mới chịu lấy vàng cất vào trong nhà. Và từ đó, hai vợ chồng mới đem cái vàng ấy mà làm giàu làm có, ăn tiêu rất sung sướng. Vì tích này mới rõ câu : « Số giàu đem đến nhửng nhưng, Lọ là con mắt tráo trưng mới giàu ». là có nghĩa vậy. https://thuviensach.vn KÉO CÀY TRẢ NỢ Xưa, có một người tên gọi là Chu-văn-Địch làm ăn vất vả, cửa nhà đói kém, nhưng tính khí hiền lành, ăn ở thật thà, có nhân có đức. Trong hạt, có một nhà giàu thường cho người ấy vay nợ, năm nào cũng vậy, vay vay, trả trả, đã nhiều. Phải một năm mất mùa, người ấy không trả được nợ, mà ông nhà giàu cũng không hỏi đến. Mấy năm sau người ấy chết đi, nợ vẫn còn lại. Nên lúc hấp hối còn trối lại với con rằng : « Nợ nần chưa trả được ai, Hồn này thác xuống tuyền đài chưa yên ». Một đêm, ông nhà giàu kia nằm mơ, nghe có tiếng người đến nói bên tai rằng : « Tái sinh chưa dứt hương thề, Làm thân trâu ngựa đền nghì trúc mai ». Sáng ngày dậy, thấy con trâu đẻ ra được con nghé trên lưng có hai chữ « Văn-Địch ». Con nghé mỗi ngày một lớn, khôn ngoan, dễ bảo, cầy bừa rất khỏe. Người ngoài biết chuyện, ai cũng bảo rằng : « Người ăn thì còn, Con ăn thì hết. Đã đến lúc chết, Hãy còn nhớ ơn ». Cách đấy ít năm, hai đứa con Văn-Địch khôn lớn lên, làm ăn nhờ trời cũng khá. Một hôm đang cày ngoài đồng, nghe thấy ở thửa ruộng gần đấy có người bảo con trâu rằng : « Văn-Địch ! Văn-Địch ! Nhanh chân, mau bước, kẻo đã trưa rồi ». Hai đứa con nghe thấy tên bố, ngạc-nhiên chạy sang bên ruộng hỏi, thì người kia nó rằng : « Con trâu này từ lúc sinh ra, trên lưng có hai chữ Văn Địch, mà có gọi đúng tên nó như thế, thì nó mới chịu làm ». Lúc về, hai đứa con vội sang nhà ông nhà giàu hỏi chuyện, tỏ ý muốn mua con trâu, thì ông ấy bảo rằng : « Trước, tên Chu-văn-Địch có vay nợ ta, https://thuviensach.vn không trả được, ta cũng không đòi. Có lẽ bởi vậy, mà phải hóa kiếp làm con trâu này để trả nghĩa cho ta. Đã mấy năm nay có làm ăn chịu khó, trong nhà ta đây cũng được thịnh vượng. Nợ trả như thế, ta cho cũng đủ rồi. Vậy nếu hai anh có phải là con, muốn mua chuộc về, thì ta để lại cho. Ta lại trả văn khế cũ đem về mà hóa kiếp cho yên hồn cha ». Khi hai đứa con chuộc được con trâu về, vừa đem bức văn-khế ra hóa, thì nó lăn ra nó chết. Thế là nó đã trả sạch được nợ kiếp trước rồi. Sau hai đứa con làm ăn mỗi ngày một nẩy nở và trở nên giàu sang, ai cũng có bụng yêu, bụng quí. Thấy truyện này, người ta mới đặt câu « Kéo cày trả nợ » thành câu tục-ngữ. Người ta còn phụ thêm một câu hát rằng : « Ở cho có nghĩa, có nhân, Cây đức lắm chồi, người đức lắm con. Ba vuông sánh với bảy tròn, Đời cha nhân đức, đời con sang giàu ». https://thuviensach.vn CÁI CÂN THỦY NGÂN Xưa có một nhà làm nghề buôn bán, âm mưu chế ra một cái cân rỗng, trong đổ thủy-ngân, hai đầu bịt đồng, không ai biết. Khi cân hàng bán cho người ta thì dốc cán cân vào đàng móc. Khi cân hàng mua của ai thì lại dốc cán cân vào đàng quả. Như vậy một cái cân vừa nặng, vừa nhẹ được, và bao giờ phần lợi cũng về mình. Vì buôn bán điên-đảo như thế, mà không bao lâu nhà ấy trở nên giàu có. Trời cho, lại sinh ra hai đứa con trai mặt mũi khôi ngô, học-hành thông-thạo. Thiên hạ ai nấy đều khen là nhà có đại hồng phúc. Một hôm, hai vợ chồng ngồi bàn với nhau rằng : « Nhà ta bây giờ đã giàu có hơn người nhiều, lại sanh hai đứa con khôn-ngoan, giỏi giang. « Một mặt người bằng mười mặt của », thôi thì bây giờ ta đem phá bỏ cái cân điên đảo kia đi, để dành cái đức lại cho con về sau ». Bàn xong hai vợ chồng thuận tình sửa cái lễ sám-hối trên thì cúng Phật, dưới thì cúng ông bà, ông vải. Rồi đem cái cân ra chẻ. Thì khi chẻ, ghê thay ! thấy trong cái cân có đọng một cục máu đỏ hon hỏn. Từ đó, hai vợ chồng bảo nhau ăn ở tu nhân tích đức, tránh điều dữ, làm điều lành. Nhưng cách đó vài năm, bỗng một hôm một đứa con lăn ra chết, và không bao lâu, còn đứa kia cũng lăn ra chết nốt. Hai vợ chồng kêu gào khóc lóc, rất là thảm thiết nghĩ rằng mình đã có bụng cải ác vi thiện mà Trời không chứng quả. Hai vợ chồng rầu rĩ khổ sở, cứ ngồi than dài thở vắn trong mấy tháng trời, không buồn động đến việc gì nữa. Một đêm, hai vợ chồng cũng nằm mơ thấy có ông Bụt đến bảo rằng : « Vợ chồng mày hãy nên lo toan làm ăn tu tỉnh lại. Chớ vội ngồi vậy mà trách Trời không có mắt. Trời thương chúng mày lắm đó ! Trước Trời thấy chúng mày buôn bán lọc lừa. Trời đã sai hai con quỷ xuống đầu thai làm con để phá tan cho hết những của phi nghĩa chúng mày chắt bóp nhặt nhạnh bao nhiêu năm. May mà chúng mày sớm biết hối hận, cải tà qui chánh, tránh dữ làm lành, Trời mới sai bắt hai con quỷ ấy về. Đừng thương tiếc chúng nó https://thuviensach.vn làm chi nữa. Chúng mày cứ ăn ở ngay lành rồi Trời lại đền cho hai đứa con khác để ngày sau mà nhờ ». Hai vợ chồng biết thế, không thương khóc con nữa, lại làm ăn như cũ, và lúc nào cũng tâm tâm niệm niệm cố gắng làm bao nhiêu điều từ thiện, phúc đức. Quả nhiên, sau lại sinh được hai đứa con trai khác. Hai đứa cùng hiền lành tử tế, văn hay chữ tốt và sau lớn lên, làm cho cha mẹ thật được vẻ vang vui sướng về cái cảnh già. https://thuviensach.vn CÂY TRE TRĂM MẮT Xưa có một người có đứa con gái đẹp lắm. Trong nhà phải thuê một thằng ở để giúp việc. Ông chủ muốn lợi dụng nó, mới bảo nó rằng : « Mày chịu khó làm ăn với tao, rồi tao gả cô cho mày ». Thằng ở mừng lắm và gia công, gia sức làm việc cho chủ không quản nắng sương, không nài mệt nhọc sớm khuya gì cả. Nó ở đã được ba năm, trong nhà làm ăn mỗi ngày một giàu có. Ông chủ bấy giờ mới nghĩ bụng rằng : « Nhà mình giàu có thế này mà gả con cho đứa ở, thì chẳng là uổng con mà người ta lại chê cười cho ru ! » Nghĩ thế rồi, bèn lật nó luôn mà đem gả cho một nhà khác giàu sang nhất nhì trong làng. Sáng hôm sắp đưa dâu, ông chủ gọi thằng ở ra lừa nó, bảo rằng : « Bây giờ mày chịu khó lên rừng tìm thấy một cây tre trăm mắt đem về đây làm đũa ăn cưới, thì tao cho mày lấy cô mày ngay ». Thằng ở thật thà, lập tức vác dao lên rừng. Nhưng suốt buổi kiếm hết khu này, khu khác, chẳng đâu thấy có cây tre đủ được trăm mắt. Nó buồn, nó ngồi nó khóc hu hu. Bỗng thấy một ông lão đầu tóc bạc phơ, đến hỏi rằng : « Làm sao con khóc ? Nói cho ta nghe ». Thằng kia thưa đầu đuôi câu chuyện. Ông lão nghe rồi, bảo rằng : « Mày đi chặt tre đếm đủ trăm cái mắt, rồi đem lại đây ông bảo ». Nó làm y theo như lời. Ông lão bảo nó đọc : « Khắc nhập, khắc nhập » 2. Nó vừa đọc ba lần như thế, thì một trăm đoạn tre tự nhiên liền lại với nhau mà thành một cây tre đủ trăm mắt. Nó mừng quýnh, ghé vai định vác về. Nhưng cây tre dài quá, nhấc lên vướng, không đi được. Nó lại ngồi khóc hu hu. Ông lão lại đến hỏi : « Làm sao con khóc ? » Nó nói tre dài quá không sao vác được về nhà. https://thuviensach.vn Ông lão bảo nó đọc : « Khắc xuất, khắc xuất » 3. Nó vừa đọc xong ba câu thì cây tre lại tức khắc rời ra từng đoạn. Nó bèn bó cả lại và gánh về nhà. Lúc về tới nơi thấy hai họ đang ăn uống tưng bừng, sắp đến lúc rước dâu, nó mới biết là ông chủ lừa nó đem con gái gả cho người ta rồi. Không nói gì cả, nó cứ lẳng lặng đem trăm đoạn tre xếp dang dang dưới đất. Rồi nó lẩm bẩm nó đọc : « Khắc nhập, khắc nhập ». Tự nhiên một trăm đoạn tre kia chắp liền lại thành một cây tre trăm mắt dài lắm. Ông chủ thấy chuyện lạ lùng, chạy lại gần xem. Nó cũng đọc luôn : « Khắc nhập, khắc nhập » thì ông kia cũng dính liền ngay vào cây tre, không tài nào đẩy ra cho được. Ông thông gia thấy vậy chạy ra, định gỡ cho ông chủ. Nó đợi lúc tới gần, nó cũng lại đọc : « Khắc nhập, khắc nhập » thì cả ông ấy dính chập luôn với cây tre, không sao lìa ra được nữa. Hai họ thấy vậy, không còn ai dám bạ men đến đó. Còn hai ông kia van van lạy lạy để nó thả ra cho : ông thông gia thì xin về nhà ngay, còn ông chủ thì xin gả con gái cho nó. Lúc bấy giờ nó mới đọc : « Khắc xuất, khắc xuất » thì hai ông kia rời ngay cây tre ra, và cây tre cũng rời ngay ra trăm đoạn. Rồi quả nhiên lấy được cô ả, không ai dám trêu nó nữa. Vì truyện này mà sau thành có câu ví rằng : « Chê ta rồi lại lấy ta, Tuy là đứa ở nhưng mà có công ». https://thuviensach.vn CÁ RÔ RẠCH NGƯỢC Xưa có người đàn bà, chồng chết, một hôm mời những tay thông thái trong làng có chân trong hội « Tư văn » đến làm lễ giúp. Khi dâng đồ lễ thịt cá rất nhiều, trông thích mắt lắm. Có ông « Tư văn » ngó thấy đĩa cá rô ngon lành lẻn cắp ngay một con, giắt vào trong khăn bịt đầu. Vô phúc, lại phải người đàn bà nó trông thấy. Nó mới vừa khóc chồng nó, vừa kể câu rằng : « Trời mưa, trời gió đã lâu, Cá rô rạch ngược lên đầu tư văn ». Câu ấy sau thành một câu nói giễu. 4 https://thuviensach.vn CÀ CUỐNG VỚI NGƯỜI TỊT MŨI Xưa có một người đã phải cái tật lỗ mũi tịt, lại thêm được cái tính ngồi đâu thấy ai nói gì, là cũng nói theo luôn như thế. Một hôm đang khi ăn uống đông đúc, có người đưa mắm tôm canh cho anh ta ăn và hỏi rằng : « Ăn có thơm không ? » Anh ta đáp theo rằng : « Thơm lắm ! nó phảng phất như mùi hương trầm ». Một chốc, người kia lại đưa nước mắm cà cuống cho anh ta ăn và hỏi rằng : « Ăn có thối không ? » Anh ta đáp theo rằng : « Thối lắm ! Nó thum thủm như mùi thây ma ». Cả bàn nghe nói, cười ầm. Vì câu chuyện này, mới thành ra câu người ta thường nói rằng : « Cà cuống đừng cho người tịt mũi ăn ». https://thuviensach.vn NGẢNH MẶT BÊN NÀO ? Xưa một anh có hai vợ. Cứ đêm đêm vợ lớn nằm trong, vợ bé nằm ngoài, còn anh ta thì chen vào giữa. Ai chẳng bảo thế là sướng ! Nhưng khốn một nỗi vợ lớn muốn anh ta ngảnh mặt vào trong, thì vợ bé lại đòi anh ta ngảnh mặt ra ngoài. Lúng túng không biết ngảnh về bên nào là phải, anh ta mới bảo rằng : « Bây giờ ai mà ví được câu gì thật hay, thì ta ngảnh mặt về bên ấy ». Vợ lớn nghe nói liền ví rằng : « Anh có thương em, Thì anh ngảnh mặt vào trong. Đến mai em đi chợ, Em mua bún với lòng về anh ăn ». Anh ta đã toan trở mình ngảnh mặt vào trong, thì lại nghe thấy vợ bé ví luôn rằng : « Anh có thương em, Thì anh ngảnh mặt ra ngoài. Đến mai em đi chợ, Em mua mật với khoai mài anh xơi ». Anh kia nghe ví, nghĩ bún ăn với lòng cũng thú, mà khoai mài chấm với mật cũng ngon, nên anh ta lại vẫn lúng-túng không biết ngảnh mặt về bên nào. Chẳng lẽ lại suốt đêm cứ nằm ngửa mặt mà trông lên đỉnh màn sao ! Anh ta mới cũng lên giọng ví một câu rằng : « Trông cho Trời để lâu dài Bún lòng thì bún, khoai mài thì khoai ». Rồi đành cứ ngảnh vào bên trong một tí, rồi lại ngảnh ra bên ngoài một tí. https://thuviensach.vn GIẢ CHẾT BẮT QUẠ Xưa có một thằng đi ở có tính hay cờ bạc, thành mắc nợ, nhiều lắm. Một buổi sớm mai, nó đem trâu ra cày, bị các chủ nợ bắt mất trâu đi. Nó buồn quá, lên bờ ruộng nằm giả chết. Một chốc có hai con quạ ngỡ là xác người chết thật, mới dần dần bay lại định móc mắt ăn. Nó giơ tay ra, vơ ngay được một chú, mắng rằng : « Mày tưởng tao chết, định đến móc mắt tao. Nay tao bắt được mày, tao giết chết mày đi ». Con quạ sợ lắm, van rằng : « Xin anh tha cho tôi. Rồi tôi xin trả ơn cho anh một cái của rất quí ». Nó hỏi : « Của quí của mày đâu ? Mau mau đưa ra đây không thì chết lập tức ». Con quạ bèn nhả ra một hòn ngọc, nói rằng : « Có hạt ngọc này, thì ước gì, được nấy ». Thằng kia cầm hạt ngọc, liền ước thử rằng : « Ước sao ta được một con trâu để đem về trả chủ ». Thì tự nhiên có một con trâu ở đâu đến ngay trước mắt thật. Nó bèn buông tha cho con quạ, dắt con trâu về trả chủ và xin ra ngay không làm nữa. Đoạn nó ngồi giữa trời, cầm hạt ngọc mà ước rằng : « Ước sao ta được một tòa nhà, rồng năm, phượng bảy thật lịch sự ». Vừa nói xong, thì thấy được ngay thật một tòa nhà, rồng năm, phượng bảy, lại đủ cả đồ đạc bày biện rất trang hoàng. Được ở nhà rồi, nó lại ước rằng : « Ước sao ta được một khoảng đồng cò bay thẳng cánh bõ công cấy cày ». Vừa nói xong, thì thấy được ngay một khoảng đồng cò bay thẳng cánh, trâu bò cày bừa đủ cả thật. Nó được giàu có rằng, lấy làm sướng thân lắm. Một hôm nó lại ngồi ước rằng : « Ước sao ta được một người vợ, mắt phượng mày ngài, đẹp như tiên giáng thế ». https://thuviensach.vn Vừa nói xong, thì thấy một đứa con gái một nhà giàu đẹp nhất vùng ấy lại đến ở với nó và xin gả nghĩa vợ chồng. Được ít lâu, đứa con gái lân la, một hôm tò mò hỏi nó rằng : « Trước anh khổ sở lắm, anh làm thế nào mà được chóng giàu sang như thế này ? » Thằng kia thật thà đáp rằng : « Ta chẳng làm gì cả, ta chỉ có được hạt ngọc của con quạ nó cho. Ta muốn cần gì là ta được ngay cái nấy ». Đứa con gái biết vậy, một hôm rình lúc nó ra đồng vắng, ở nhà lấy trộm hạt ngọc rồi bỏ về ở với cha mẹ. Lúc thằng kia về, thấy mất vợ, lại mất cả hạt ngọc, tìm kiếm đâu cũng không thấy. Nó lên núi ngồi và nó khóc. Bỗng có ông Bụt hiện xuống, hỏi rằng : « Người kia mất gì, ngồi đây mà khóc ? » Nó nói rằng : « Tôi có một hạt ngọc quạ, vợ tôi nó lấy trộm mất. Tôi tiếc của, tôi ngồi tôi khóc ». Bụt bảo rằng : « Con chớ lo, ông bày cho con một mẹo, nó phải trả ngọc lại cho con ». Rồi Bụt đưa cho một cành hoa đỏ, một cành hoa trắng mà dặn rằng : « Đem cành hoa trắng về gài vào cửa nhà nó, thì trong nhà nó sẽ sinh ra chuyện tức cười. Xong lại cầm cành hoa đỏ đến chữa cho nó khỏi, thì nó trả lại ngọc cho ». Thằng kia nghe lời Bụt dạy, liền đem cành hoa trắng đến cắm trước cửa nhà vợ, rồi về. Mùi hoa thơm đưa lên ngào ngạt, hai ông bà và cô ả bảo nhau chạy ra xem. Thấy bông hoa thơm, ông tranh ngửi, bà tranh ngửi, cô ả cũng tranh ngửi. Quái sao ! ngửi xong, bỗng chốc ông thấy mũi ông cứ dài ra, bà thấy mũi bà cứ dài ra, cô ả cũng thấy mũi cô ả cứ dài ra đến mấy gang tay, lủng la lủng lẳng ở trước ngực, chẳng khác nào như cái vòi voi vậy. Ông nhìn bà, mẹ nhìn con, con nhìn bố, ngơ ngơ ngẩn ngẩn, nửa khóc nửa mếu, không biết là cái bệnh quái gì mà quái ác thế. Sau chữa bao nhiêu thuốc, chạy bao nhiêu thầy, cái mũi vẫn cứ dài, không làm thế nào cho ngắn lại được như xưa. Cách đó mấy bữa thằng kia giả dạng lại chơi. Nó thấy bố mẹ vợ và vợ thế, nó tức cười không thể nhịn được. https://thuviensach.vn Hai ông bà vừa khóc, vừa bảo nó rằng : « Nhà ta chẳng biết tội tình gì mà phải cái bệnh lạ lùng như thế này ». Thằng kia bảo : « Ấy chỉ tại vợ tôi nó ăn trộm ngọc của tôi đem về nhà đấy thôi. Nếu ông bảo nó trả lại ngọc cho tôi, thì tôi đây chữa khỏi bệnh ngay tức thì ». Hai ông bà vừa như van nó vừa nói : « Của là gạch, nghĩa là vàng, Của chàng, lại trả cho chàng lo chi. Chàng mà chữa được thôi đi, 5 Vợ thì chàng lấy, ngọc thì chàng mang ». Rồi gọi con đem ngọc ra trả. Thằng kia cầm lấy ngọc, rồi mới đưa cành hoa đỏ ra cho ngửi, thì mũi ông ngắn luôn lại như cũ, đưa cho bà ngửi, thì mũi bà co ngay lại như xưa, đưa cho cô ả ngửi, thì mũi cô ả liền rút như trước vừa xinh vừa đẹp. Xong người con gái lại theo nó về làm vợ. Và từ đó, không còn dám đả động đến hòn ngọc, nó đưa cho cầm, cũng không dám cầm nữa. Sau hai vợ chồng thằng ấy ăn ở với nhau, thuận hòa vui sướng, sinh được một trai, một gái đẹp như ngọc và thông minh không ai bằng. Khi nó già sắp chết, thì thấy hai con quạ đến đậu trước nhà kêu rằng : « Cho mau, cho mau Trả ngọc cho mau ». Vụt chốc thấy sáng rực, rồi hạt ngọc tự nhiên biến đi mất. https://thuviensach.vn SINH CON RỒI MỚI SINH CHA Xưa có hai người ở tỉnh xa, cùng đi lính với nhau, và ăn ở với nhau rất là thân thiết. Đến lúc thôi lính về nhà, thì một người làm nên giàu có, còn người kia vẫn nghèo đói. Người nhà giàu nhớ bạn, đến hỏi thăm, thấy bạn nghèo khổ, liền đưa cho vay mười lạng bạc để làm vốn. Cách đã mấy năm, không được tin tức gì của bạn, người nhà giàu nghĩ bụng rằng : « Bạn ta có lẽ vẫn còn túng, nên chưa có tiền trả ta. Âu là bây giờ ta lại sang thăm anh ta cũng đem đi mười lạng bạc, nếu anh quả còn nghèo đói, thì ta lại đưa giúp anh ta lần nữa ». Nghĩ vậy, rồi đi. Khi vừa đến cổng, thấy nhà bạn trang hoàng lịch sự thì người kia đem bạc giấu ở trên đầu cổng rồi mới vào. Vợ chồng bạn thấy mặt, ngỡ là sang đòi nợ, mời vào nhà thiết đãi ăn uống tử tế, rồi lập tâm bất nhân đợi đến đêm khuya, giết quách đi, và đem xác chôn dưới gốc cây khế. Ít lâu, cây khế chỉ sinh được một quả to lắm. Người vợ trông thích mắt, hái xuống ăn. Rồi thụ thai, đủ ngày tháng, sinh ra một đứa con trai khỏe mạnh, khôi ngô, nhưng phải cái tật không biết nói. Hai vợ chồng lấy làm buồn bực, một hôm phàn nàn với nhau rằng : « Nhà ta giàu có không thiếu gì. Trời cho sinh được một mụn con, thì Trời bắt nó phải cái tật câm ! Rõ người có năm, có mười thì tốt, mình chỉ có một, thì lại vô duyên ! » Đứa con nghe thấy hai cha mẹ than thở, tự nhiên bật nói ra rằng : « Thầy mẹ cho mời quan huyện qua đây chơi với con. Rồi con nói cho thầy mẹ xem ». Hai vợ chồng lấy làm quái lạ, hỏi gặng nó mãi thì nó lại câm như trước, không nói gì nữa. Sau bàn bạc với nhau thử chiều ý con xem sao, bèn đem lễ lên trên huyện, kể chuyện đầu đuôi và cố mời quan đến chơi nhà thật. Quan bằng lòng đi. Đến nhà liền cho lính gọi thằng bé ra hỏi : « Cớ sao mày không chịu nói để cha mẹ mày phải lên trình với ta ? » https://thuviensach.vn Thằng bé ra, lễ phép cúi lạy quan huyện, rồi thưa rành mạch rằng : « Quan đã đến đây, xin quan soi xét cho con được nhờ, kẻo oan lắm. Nguyên con với anh này – chỉ vào cha – xưa có đi lính làm bạn với nhau rất thân. Lúc mãn khoa, anh em cùng trở về lập nghiệp làm ăn. Sau con đến nhà anh ấy chơi, thấy anh ấy nghèo đói, con đem cho vay mười lạng bạc để làm vốn. Lâu không thấy anh ấy trả, con tưởng anh ấy còn bấn túng, lại sang thăm anh ấy và cũng đem theo mười lạng bạc, định giúp anh ấy lần nữa. Nhưng lúc đến nơi thấy anh ấy giàu có, con giắt mười lạng bạc ấy ở ngoài cổng, rồi mới vào. Chẳng ngờ, anh ấy lựa đến nửa đêm, giết chết con đi và đem xác con chôn dưới gốc cây khế. Hồn con bấy giờ nhập ngay vào cây khế. Cây khế sinh được một quả vừa to, vừa ngọt. Hồn con lại biến vào quả khế. Vợ anh ấy ăn quả khế mà sinh ra con. Dám xin quan lớn thân oan cho con. Quan cho người ra đào gốc khế, xem có còn cái xác con, và ra bới trên mái cổng, xem có còn mười lạng bạc không ». Quan liền sai lính làm theo như lời khai, thì quả nhiên ở dưới gốc khế có cái xác người và ở trên cổng nhà còn mười lạng bạc thật. Chứng cớ rõ ràng, hai vợ chồng nhà kia không còn chối cãi làm sao được, tự phải thú nhận hết tội, không đợi quan tra hỏi. Quan liền phê án trị tội luôn cả hai vợ chồng. Còn thằng bé lạy tạ quan xong, xin trở về nhà cũ. Lúc về tới nơi, tính lại, kể từ ngày ra đi đến ngày ấy được hai mươi năm, khi đi vợ mới có thai, khi về thì con đã có cháu. Bởi truyện này nên mới có câu cổ ngữ rằng : « Tham vàng, phụ nghĩa cố nhân, Oan hồn, hồn hiện, trời gần chẳng xa, Sinh con, rồi mới sinh cha, Sinh cháu giữ nhà, rồi mới sinh ông ». 6 https://thuviensach.vn ĂN MÀY ĐÁNH ĐỔ CẦU AO (THẦN GIÓ BỊ QUỞ) Xưa có người nghèo đói đi ăn xin đã bao lâu, nay mới được một hôm, có một nhà giàu bố thí cho bát gạo. Anh ăn mày mừng rỡ, hí hửng đem gạo xuống vo dưới cầu ao. Chẳng may lúc đem vo, gió đâu nổi tứ tung, làm lật giá gạo đổ cả xuống ao. Anh ăn mày khóc lóc thảm thiết, không biết bắt đền ai. Càng nghĩ, càng giận trận gió, anh ta bèn làm đơn lên kiện tại Thiên đình. Đơn rằng : Nay tôi đói khát, Ở quận Hà đoài, Đi khắp mọi nơi Kiếm ăn độ khẩu, Hôm nay mới thấu, Đến cửa nhà giàu, Nói hết trước sau, Cho được đấu lúa Cửa nhà không có, Chẳng biết vo đâu, Ra đến cái cầu, Ngồi mà vo đó Phút đầu trận gió, Lúa đổ xuống ao, Không vợt, không lao, Làm sao vớt được ? Vậy nên đến trước Gác phượng lầu rồng, Tấu lạy Cửu trùng, Thương cho kẻo khổ Trời chấp đơn. Rồi sai quỷ sứ đòi Thần làm gió lên tra hỏi. Lời Thần gió khai rằng : « Vì có người lái buôn, buôn mấy thuyền thóc gặp phải độ https://thuviensach.vn không gió, không sao về được, mới làm lễ cầu phong, cho nên tôi phải thổi gió cho thuyền nó chạy ». 7 - Người làm việc nhà Trời như thế thật là bất công, bất chính. Kẻ đói người cùng, thì không thấu tình thương đến nó. Còn đứa giàu nó đem lễ vật nó dâng, thì tham của tối mắt lại, nó bảo làm chi cũng làm. Đoạn Trời phạt tội Thần gió, bảo phải bắt người phú thương kia đền trả người ăn mày một bát gạo. Người phú thương cũng chịu đền. Nhưng nó không khỏi oán Thần gió. Nên mới có câu người ta vẫn thường ví rằng : « Ăn mày đánh đổ cầu ao, Vì lời Phong suy 8 cho tao phải đền ». https://thuviensach.vn CÁI GÌ TO ƠN HƠN Xưa có ba người, một hôm, ngồi uống rượu, tán chuyện cùng nhau. Ba người hỏi nhau câu rằng : « Như trong nhà thì cái gì công to hơn cả ? » Một người nói : « Cứ như tôi, thì cái nhà ở công to hơn cả ». Người nữa nói : « Như ý tôi, thì cái bếp nấu công to hơn cả ». Người thứ ba nói : « Như tôi nghĩ, thì cái giường năm lại công to hơn cả ». Ba người nói mỗi người một lẽ, không ai chịu ai, cứ cãi lẫn nhau mãi. Chợt thấy một ông già ở đâu hiện xuống giữa sân, tóc vàng rời rợi, mình mặc áo vàng, đầu đội khăn đỏ, vừa cao vừa đẹp, cất tiếng nói rằng : « Cái nhà che nắng, che mưa, ở được yên lành, cái bếp nấu nướng đồ ăn, ăn được no nê, cái giường nằm ngồi nghỉ ngơi sức được khỏe mạnh. Ba cái cũng có ơn to cả. Các người chớ khá tranh giành cãi nhau vô ích ». Nói xong, ông già lại hát một câu rằng : « Công ơn nhất thì cái nhà, Nhì thì cái bếp, thứ ba cái giường ». Rồi ông biến mất. https://thuviensach.vn MƯỜI VOI Xưa một nhà có ba người con rể. Hai người rể lớn thì giàu có. Còn người rể thứ ba thì nghèo khổ, không có cóc khô gì, nhưng được cái mồm nói huyếch, nói hoáng, chỉ một tấc đến trời. Khi bố vợ mất, hai người rể lớn, người thì đem lợn gạo, người thì đem gà, vịt đến làm lễ viếng. Còn anh thứ ba trơ ra chẳng có gì, lại còn đon đả nói ở nhà vợ rằng : « To gì con lợn ! Lớn gì gà, vịt. Để ta đi mua hẳn mười voi thật to, thật lớn về làm lễ cúng cho mà xem ». Nói rồi bỏ đi. Đi luôn mấy hôm, cả nhà đợi mãi chẳng thấy về. Cấp kỳ đến lúc đám đã cất rồi, mới thấy anh ta lù lù dẫn cái mặt đến, vừa làm ra bộ giận dữ, vừa như lấy làm tiếc xót xa trong lòng mà phàn nàn rằng : « Rõ thật tức của mình ! Mình định mua thật kỳ được mười voi. Một người đã có tám con đem bán, mình bảo được đủ cả mười mới mua. Họ đi kiếm mãi không xong, rồi lại bỏ đi mất hút đằng nào, làm cho mình chờ đợi mất công mà vô ích ». Thì thật quả là : « Mười voi không được bát nước xáo ». Câu tục ngữ nói nào sai. https://thuviensach.vn NEM CÔNG, CHẢ PHƯỢNG, RÂU RỒNG Xưa ở gần chốn kinh kỳ có một nhà của cái giàu có, ăn uống xa hoa không thiếu thứ gì. Một hôm, chồng muốn thử vợ, nói rằng : « Kể cả miếng ăn, thì nhà ta đây không còn thèm thuồng gì nữa. Thiên hạ xưa nay vẫn cho ở đời có ba thứ ăn ngon nhất là « nem công, chả phượng với râu rồng » Chả phượng với râu rồng thì ta đã từng được nếm qua rồi. Chỉ còn thứ nem công, ta chưa được ăn bao giờ cả. À này mình ạ ! Tôi thấy ở vườn cấm nhà vua, có một con công to lắm. Hay ta đi bắt trộm về ta làm thịt, hai vợ chồng ăn cho biết mùi ». Vợ nghe nói, thèm nuốt nước dãi, bảo chồng mau mau làm thế nào được công ăn, thì làm. Chồng mày mò cố đi lấy trộm được con công về cho vợ trông thấy thật. Nhưng đến lúc làm thịt, thì đem công giấu đi một nơi, rồi lấy thịt gà giả làm nem công. Vợ ăn tấm tắc khen ngon, cho chồng là người sành sỏi. Được mấy hôm, trong vườn cấm, thấy mất công, lập tức có lời rao ra rằng : « Ai lấy trộm công của nhà vua, thì người ấy có tội. Còn ai bắt được người lấy trộm của nhà vua hay tìm đâu thấy công đem về nộp, đàn ông thì được làm quan to, đàn bà thì được phong tước Phi ». Đã được ăn nem công, vợ nghe thấy rao, lại còn muốn làm bà Phi liền lên quan tố giác là chính chồng mình đã lấy trộm công để ăn thịt. Quan lập tức sai lính đi bắt chồng điều đến. Người chồng vừa đến vừa đem công theo, và thưa quan rằng : « Con công nó đâu lạc vào nhà tôi. Tôi thử lòng vợ tôi, hỏi có muốn ăn nem công không. Nó thèm quá đòi ăn thật. Nhưng tôi không làm thịt công sợ mang tội. Tôi phải đem giấu đi một nơi, mà làm thịt gà thay vào. Bây giờ nó lại đi tố giác tôi, xin quan soi xét ». Quan nghe nói, xử tội người vợ và phong cho chồng nó được làm quan. Bởi có sự tình nầy, mới có câu hát rằng : https://thuviensach.vn « Nem công, chả phượng, râu rồng, Có hai vợ chồng chẳng hết lòng nhau ». https://thuviensach.vn TRẠNG ẾCH Xưa có ông quan lấy một nàng hầu rất đẹp. Nhưng vì tại vợ cả ghen tuông quá lắm, ông quan phải đưa tiền bạc cho người nàng hầu về đi lấy chồng khác. Người nàng hầu đi giữa đường, gặp một anh câu ếch, phải duyên phải kiếp làm sao lấy ngay làm chồng và ăn ở với nhau thuận hòa lắm. Một hôm, người câu ếch câu được một con ếch vàng to. Nhân ngày giỗ cha, chồng bảo vợ làm thịt con ếch để cúng. Khi làm thịt, vợ thấy trong mình con ếch cho một hòn ngọc bèn đưa cho chồng. Cách đó ít lâu, có chiếu trong triều ban ra nói là vua đau mắt, ai có ngọc ếch đem dâng để vua rỏ mắt mà vua qua khỏi, thì sẽ được phong làm quan. Người câu ếch bạo dạn xin vào chữa. Vua khỏi, người ấy được làm một chức quan nhỏ. Năm sau, phải đi đại hạn, vua lại ra chiếu khắp trong nước rằng ai cầu được cho trời mưa ngay, thì vua cho làm trạng nguyên. Viên quan câu ếch, quen xem chân ếch, biết trời gần mưa lại quả quyết ra ứng chiếu xin cầu cho trời mưa. Sáng làm lễ cầu đảo, thì chiều đến, trời quả mưa to, và mưa rất nhiều. Vua và các quan coi người câu ếch xấu xí đê hèn không đáng làm ông trạng. Nhưng trót đã có lời chiếu, bất đắc dĩ cũng phải cho làm Trạng thật, nhưng gọi giễu là « Trạng Ếch ». Rồi sai luôn đi sứ sang Tàu cho khỏi thấy mặt. Trạng Ếch không biết đi sứ là thế nào. Nhưng đã có lệnh trên, không lẽ từ chối, cứ phải đi xem sao. Khi sang đến Tàu, lại gặp cả ba ông sứ ba nước khác cùng đến. Một hôm, vua Tàu đãi tiệc chung cả bốn sứ. Trên bàn có bốn chiếc bánh. Ba ông sứ kia chưa kịp ăn, thì Trạng Ếch đã vội xơi luôn cả bốn. Bỗng chốc thấy viên quan Tàu ngồi tiếp yến, giơ ra bốn ngón tay. Ba viên sứ kia không hiểu ra sao cả. Chỉ có Trạng Ếch tưởng viên quan Tàu chê mình ăn những bốn cái bánh, liền đưa cả hai bàn tay xòe ra tám ngón có ý bảo « Tám chiếc bánh như thế, ta ăn cũng hết ». https://thuviensach.vn Một chốc lại thấy quan Tàu lùa một ngón tay vào giữa bụng. Ba viên sứ kia vẫn không hiểu gì cả. Chỉ có Trạng Ếch, tưởng viên quan ấy chê mình ăn lắm nứt bụng ra, liền sẽ đưa bàn tay ra mà vỗ, có ý bảo « Bánh ăn nhỏ bằng lòng bàn tay, có gì mà nứt bụng ». Bữa yến xong, Trạng Ếch thấy viên quan Tàu kính phục mình hơn trước nhiều, rồi vào tâu với vua Tàu. Thì thấy vua Tàu cho vời đến và phong cho làm « Lưỡng quốc Trạng nguyên » rồi ban cho bao nhiêu vàng bạc, gấm vóc mà trở về nước. Khi về đến nước nhà, vua quan đều phải trọng vọng không dám khinh lơn gọi là « Trạng Ếch » nữa mà tôn gọi là « Trạng hai nước ». Nhưng cả nước vẫn không ai tán ra tại sao chỉ vì ăn bánh, giơ ngón tay, và vỗ bàn tay mà khiến cho người Tàu phải tôn kính đến thế. Mãi sau mới có người Tàu diễn ra rằng. Viên quan Tàu, khi giơ bốn ngón tay là ra vế đối : « Tư di lai tân » 9 Mà trạng An-Nam giơ tám ngón tay là để đối lại : « Bát man tiến cống » 10 Còn khi viên quan Tàu lùa một ngón tay vào bụng là ra vế đối : « Hung trung binh giáp » 11 Mà trạng An-nam vỗ tay là đối lại : « Chưởng thượng kinh luân ». 12 https://thuviensach.vn CÓ AI LÀM CHỨNG Xưa có ông nhà giàu chỉ làm nghề cho vay lãi. Trong vùng, có một nhà đói khó vay ông được ba mươi quan tiền. Ông nhà giàu đi đòi đã năm bẩy bận, mà nhà ấy không sao trả được, cứ khất lần. Một hôm ông đến đòi nữa thì cả nhà đi vắng, chỉ có một đứa bé đang tinh nghịch ngoài sân. Ông mới hỏi đứa bé rằng : « Cha mẹ mày đi đâu vắng cả ? ». Đứa bé làm thinh không đáp. Ông kia tức mình hỏi mãi : « Cha mẹ mày đi trốn nợ, hay đi đâu ? Mày phải nói cho thật ». Đứa bé bấy giờ mới thủng thỉnh đáp rằng : « Cha tôi thì đi chém cây sống, trồng cây chết. Mẹ tôi thì đi bán gió mà mua que ». Ông kia nghe nói, chẳng biết cha mẹ nó làm cái gì, mà nó nói lạ thế. Ông gặng hỏi nó đôi ba lần, nó cứ cười không đáp ra sao cả. Thấy vậy, ông mới dỗ dành nó rằng : « Cha mẹ mày làm nghề gì, mày cứ nói cho thật. Rồi cha mẹ mày còn nợ tao bao nhiêu, thì tao cho mày cả, tao không đòi nữa ». Thằng bé làm ra chuyện ngù ngừ nói rằng : « Tôi biết ông đùa tôi đấy ! Ông cứ nói chuyện đưa trâu qua đò làm gì thế ! » Ông kia bảo : « Không tao nói thật mà ! » Nó nói : « Thật à ! Thế thì tôi phải đi mời người đến làm chứng. Rồi tôi hãy xin nói ». Ông kia nghĩ bụng « Thằng bé này đáo để ». Thì ngay lúc ấy, vừa trông thấy một con mối, ông mới xui trẻ ăn cứt gà, mới bảo với nó rằng : « Có con mối kia làm chứng cho cũng được rồi. Mày cứ nói đi ». Thằng bé có chứng cớ tử tế mới nói rằng : « Cha tôi đi chém cây sống, trồng cây chết tức là cha tôi đi cấy, còn mẹ tôi đi bán gió mua que tức là đi bán quạt ». Ông kia nghe nói, ngẫm nghĩ chịu thằng bé là tài, trở ra về. Cách được mấy hôm, ông ta lại cứ đến hỏi nợ. Người cha lại năn nỉ xin khất, nhưng https://thuviensach.vn thấy thằng con lon ton chạy ra bảo : « Cha không phải trả món nợ ấy nữa. Ông ấy đã cho con cả rồi ». Ông kia nói : « Trẻ con đừng nói láo ! Ai cho mày ? » Nó bảo : « Thì có chứng cớ tử tế, ông còn cãi gì ». Ông kia giận giữ vùng vằng ra về, lẩm bẩm dọa rằng : « Ừ rồi tao xem cha con nhà mày có phải trả tao không ! » Người cha nghe nói sợ hãi, hỏi lại con : « Ông ấy bảo cho mày nợ, mày nói có chứng cớ, thì chứng cớ gì mà chứng cớ đâu ? » Thằng con nói : « Cha chớ lo. Cha cứ đừng trả, để đó mặc con. Khôn ngoan lên đến cửa quan mới biết ». Quả nhiên được mấy hôm, có trát quan về đòi người kia lên thật. Vì ông nhà giàu đã đầu đơn kiện tại công đường. Người cha cứ thực, trình rằng : « Bẩm, tôi có nợ ông ấy ba mươi quan tiền. Tôi đã có lời khất rồi tôi xin trả. Nhưng con tôi nó bảo đừng trả, vì ông ấy đã cho nó cả rồi, mà nó lại có chứng cớ tử tế ». Ông nhà giàu cãi : « Thằng bé nó nói láo ! Chớ tôi cho nó bao giờ đâu, mà có chứng cớ gì đâu. Xin quan cho đòi nó lên mà tra hỏi ». Quan nghe, lập tức cho đòi thằng bé lên. Thằng bé vào quan, chào lạy rất lễ phép, rồi kể lại rành mạch đầu đuôi câu chuyện. Quan hỏi vặn nó : « Nhưng lúc bấy giờ có ai làm chứng cho câu nói của ông kia không ? » Nó thưa : « Bẩm có, có người làm chứng, chính ông ấy, lúc bấy giờ, chỉ vào một con mối đang leo cột nhà bảo làm chứng ». Ông kia nghe nó nói sai đỏ mặt cãi rằng : « Lúc ấy chỉ có con mối đậu trên chiếc đũa cả, chớ làm gì có con mối leo ở cột nhà ». Quan nghe ông kia cãi, cười mà nói rằng : « Thế thì ông có nói cho nó thật rồi. Mà lúc ông nói, có con mối làm chứng cho nó thật rồi. Ông còn cãi gì nữa. Ông tưởng lừa trẻ được, nhưng ngờ đâu nó lại lừa được ông. Con cháu bây giờ thật khôn hơn ông vải đấy ông à ». https://thuviensach.vn Rồi quan xử cho người kia không phải trả nợ nữa. Ông nhà giàu phải cắn răng chịu, lấy làm căm tức lắm, nhưng trong bụng vẫn khen thầm thằng bé sao mà khôn ngoan tài giỏi đến bực ấy. 13 https://thuviensach.vn CÂU ĐỐ NÊN VỢ NÊN CHỒNG Xưa có người học trò đi hỏi vợ, gặp phải chị ả hay ví von đối đáp, thách rằng : « Gái này chẳng văn chương, phụ lục gì cả, gái này chỉ đố một câu, hễ chàng đáp được, thì gái này bằng lòng ». Người học trò ừ. Người con gái liền đố rằng : « Dưới đời gì lớn hơn voi ? Gì cao hơn núi, gì dài hơn sông ? » Người học trò khẩu ứng đáp ngay rằng : « Anh đây dạ lớn hơn voi, Tiếng cao hơn núi, tình dài hơn sông ». Chị ả chịu là tài. Rồi, chỉ vì một câu đối đáp ấy mà nên vợ nên chồng. https://thuviensach.vn CÓ VÚ, KHÔNG ĐẦU Một hôm, một người vào rừng bắn chim. Có đứa con gái hát bỡn một câu rằng : « Chim gì trên rừng có vú, Cá gì dưới bể không đầu ? Anh mà đối được, Em xin làm hầu thứ hai ». Người đi bắn liền đáp lại rằng : « Con dơi trên rừng có vú, Con cua dưới bể không đầu. Anh đã đối được, Em về làm hầu nhà anh ». Đứa con gái nghe đáp, cắm đầu chạy mất. https://thuviensach.vn QUÍT LÀM, CAM CHỊU Xưa có hai người, một người bé nhỏ tên gọi là Quít, một người to lớn tên gọi là Cam, hai người kết bạn, đi lại với nhau thân lắm, không mấy khi rời nhau. Một hôm, Quít rủ Cam đi chơi. Quít bảo Cam rằng : « Tôi đưa anh đến nhà trò, anh em ta đánh bạc chơi ». Cam từ chối : « Tôi không biết đánh… » Quít nói : « Anh không biết đánh, thì anh ngồi anh xem tôi đánh, cũng vui đáo để ». Cam nể lời cùng đi với Quít. Đến nhà trò hai người cùng ngồi vào đám bạc. Một mình Quít đánh, Cam ngồi bên xem, thì thấy Quít thò đánh cái nào, là thua cái nấy. Càng thua Quít càng cay, đánh bao nhiêu tiền lưng đã hết sạch, còn vay thêm nhà trò nữa. Lúc tan cuộc bạc, Quít đứng lên khất với nhà trò rằng : « Cái chỗ tôi còn chịu đấy, xin khất năm ba bữa nữa, tôi sẽ đem lại trả phân minh ». Chủ nhà trò bảo : « Giấy trắng mực đen là đèn thiên hạ, chú phải làm giấy ký kết cho tôi thế nào mới được ». Quít không lẽ chối, phải cắm đầu viết văn tự nợ, rồi đưa cho nhà chủ. Nhưng chủ nhà trò, còn chưa chịu, bảo rằng : « Hiện nay có chú Cam đây, chú ấy cũng phải ký kết vào văn tự này mới được. Bằng không thì hai chú cũng không được về ». Quít thấy vậy, dỗ Cam rằng : « Sự vay mượn mặc tôi, không việc gì đến anh cả. Thế nào, rồi tôi trang trải cũng xong. Bây giờ anh chỉ ký qua vào đây vài chữ để hai ta về cho khỏi lôi thôi. Anh đừng ngại gì cả ». Cam thấy Quít nói khôn khéo, cũng bùi tai nghe, hạ bút ký tên vào văn tự. Hết hạn khất, nhà trò cho người đến nhà Quít hỏi nợ. Quít gay gắt nói rằng : « Quít quịt đấy ! Quít quịt đấy ! Quít không trả đâu mà đòi ». Nhà trò không biết làm thế nào, đến nhà Cam hỏi. Cam ngon ngọt bảo rằng : « Tiền là anh Quít anh ấy vay, chớ tôi có vay đâu mà đòi ». https://thuviensach.vn Tay nhà trò, không phải tay vừa, nó dọa rằng : « Tôi chẳng biết Quít Cam, Cam Quít nào cả. Tôi cứ chiếu tên ký trong văn tự tôi đòi. Món tiền đây kể cũng không bao nhiêu, các anh mà biết điều, thì các anh phải trả ngay tôi, kẻo tôi đem lên thưa quan thì chẳng những các anh phải trả nợ tôi, mà các anh lại còn thêm tù tội nữa ». Cam thấy nhà trò nói cứng, phải đấu dịu hỏi rằng : « Thế hiện nay tính cả gốc lãi là bao nhiêu ? » Nhà trò nói : « Chẳng có mấy, cả gốc lãi, chỉ có ba mươi sáu quan thôi ». Cam nghĩ đã trót dại, không biết làm sao được, vả lại sợ lôi thôi đến việc thưa kiện, bất đắc dĩ phải vào nhà lấy đủ ba mươi sáu quan tiền trả cho nhà trò mà đòi văn tự lại. Lúc nhà trò đi khỏi, Cam tìm đến nhà Quít lấy điều phải chăng, nói với Quít rằng : « Tôi đã trả nợ cho nhà trò rồi, bây giờ anh trả lại cho tôi. Chẳng lẽ anh lại để tôi phải trả món tiền mà chính tôi không được tiêu đồng nào. Cái tình anh em, thân mật quấn quít với nhau, anh nên nghĩ lại ». Quít không để nói hết, lên giọng chanh chua lấp liếm rằng : « Quít quịt, Quít quịt đấy ! Cam làm chi thì Cam cứ việc làm ». Cam thấy Quít đâm liều, còn biết làm thế nào, đành lủi thủi về nhà, vừa đi vừa lẩm bẩm một mình : « Quít làm Cam chịu, Quít làm Cam chịu. Sự đã trót vầy, ta cam tâm chịu vậy ». 14 https://thuviensach.vn CHÚ LÍNH ĂN KHOAI Xưa có người đi lính đã lâu năm, lúc mãn khoa về trong lưng chỉ còn được ba đồng tiền. Anh ta đi qua một cái chợ, trong bụng đói lắm, nhưng không biết ăn gì cho vừa tiền. Khi dạo qua hàng cháo, nhà hàng cháo mời ăn, thì anh ta nói rằng : « Cháo ăn lỏng vỏng tôi chẳng ăn cháo ». Khi lượn qua hàng xôi, nhà hàng lại mời ăn, thì anh ta nói rằng : « Lòng đang bồi hồi, tôi chẳng ăn xôi ». Sau đến qua hàng khoai lang, thấy bày ra từng củ, nhà hàng cũng chào mời. Anh ta nghĩ bụng ăn khoai có lẽ vừa tiền, mới hỏi rằng : « Mấy đồng một củ ? » Nhà hàng nói : « Ba đồng ». Anh ta mặc cả : « Hai đồng Bán chăng ? » Nhà hàng nói : « Ừ thì tôi bán rẻ cho cậu ». Người lính bèn ngồi xuống ghế, vắt chân chữ ngũ, chọn một củ khoai, bóc vỏ tươm tất để lại một bên, rồi bủa khoai ra. Ăn xong, anh ta làm ra dáng, gọi nhà hàng bảo : « Bớ cô nhà hàng múc tôi bát nước ». Lúc nhà hàng ngoảnh vào múc nước, anh ta còn đói, vội bốc ngay đống vỏ khoai bóc ra lúc nẫy bỏ vào mồm. Nhà hàng cầm gáo nước quay ra, thấy anh ta đang lùng bùng nhai, hỏi rằng : « Cậu ăn gì thế ? » Bảo ăn vỏ khoai sợ xấu hổ, anh ta phải nói rằng : « À, tôi ăn đồng đâu ». Nhà hàng nói : « Một đồng đâu, hai đồng khoai là ba đồng ». Bấm lưng chỉ có ba đồng tiền, mà nhà hàng đã tính cả ba đồng rồi, người lính đành xỉa ra trả, rồi bấm bụng đứng dậy đi, không dám ngó tới bát nước nữa. Vì truyện này nên mới có câu người ta thường hát rằng : « Vắt chân chữ ngũ, Đánh củ khoai lang, Bớ mụ nhà hàng ! https://thuviensach.vn Rót anh bát nước ». https://thuviensach.vn BẮT TÉP NUÔI CÒ Xưa có hai vợ chồng nhà nghèo đi mua đôi cò trắng về nuôi, định để kiếm lời. Ngày nào, vợ chồng cũng đi tát đầm, tát đìa để nhặt con tôm con tép, về cho cò ăn. Cò ăn nhiều, mỗi ngày cò một béo. Cách năm ba tháng, hai vợ chồng một hôm bàn với nhau rằng : « Ta nuôi cò lâu ngày, cò đã quen ta lắm rồi. Bây giờ ta đem nó ra sông cho nó kiếm ăn lấy. Ta khỏi mất công mò tôm, mò tép nuôi nó ». Nói rồi, hai vợ chồng đem hai con cò ra bờ sông thả. Nhưng cò được rộng chân, chẳng thấy cò bảo nhau xuống sông kiếm ăn, lại thấy cò vù vù bay đậu ngay trên một cái cây cao gần đó. Hai vợ chồng thấy thế, trước còn đứng nhìn, sau đợi mãi, nóng ruột chồng bảo vợ lên bắt, vợ bảo chồng đuổi xuống. Đôi cò bỏ cây bay đi nơi khác, chồng lại bảo vợ chạy theo, vợ lại bảo chồng đón lại. Nhưng đôi cò cứ thế nó bay mãi, nó bay xa, một con nó bay lên ngàn, một con nó bay ra bể. Hai vợ chồng tiu nghỉu, đành về tay không, trong lòng luống những thiết tha, tha thiết. Có người biết chuyện, theo sau, nghêu ngao câu rằng : « Công anh bắt tép nuôi cò Cò ăn cho lớn cò dò lên cây ». https://thuviensach.vn CHỬA ĐÁNH, ĐÁNH ĐƯỢC Xưa có một nhà có một nương khoai thật lắm củ. Phải một đêm, có đứa nghèo đói đến đánh trộm mất ít khoai. Nhà chủ bắt hụt, hung hăng tức giận, đỏ mặt tía tai, bảo rằng hễ bắt được đứa lấy trộm thì đập cho kỳ chết. Đêm sau ra nương rình, quả nhiên, tên nghèo đói lại đến đánh trộm khoai nữa. Nhà chủ vớ được, sẵn gậy trong tay, vụt lấy vụt để một hồi. Nó kêu, nó la, nó rên, nó khóc, nó giả giẫy chết, nó nằm lăn ăn vạ. Nhà chủ sợ cuống tái cả người phải dỗ dành nó, phải xin van nó, phải biếu nó khoai, phải cho nó tiền lại phải đem nó về tận nhà. Người làng biết ai cũng cười rằng. Rõ thật : « Chửa đánh được người đỏ mặt như vang, Đánh được rồi mặt vàng như nghệ ». Từ đó về sau, người kia cạch cho đến già. https://thuviensach.vn BÀ CHỦ VÀ NGƯỜI ĐI CÀY Xưa có một bà chủ, một hôm bảo thằng người nhà đem trâu ra ruộng cày và dặn nó trước rằng : « Khi nào nghe thấy tiếng cốc kêu, thì hãy về nhé ». Người kia cày suốt buổi, đã mệt nhọc chán chê lại bụng đói như cào, mà đợi mãi, cũng chẳng thấy tiếng cốc kêu đâu cả. Người ấy buồn bực mới hát rằng : « Cốc kia sao chẳng thấy kêu, Để tao cày mãi đến khi nao mới được về ». Bà chủ mãi không thấy thằng người nhà về, nghĩ bụng rằng : « Tại nó chưa nghe thấy tiếng cốc kêu, cho nên nó không dám về ». Rồi bà bèn ra đứng núp dưới bụi cây, giả làm cốc kêu to lên cho nó nghe thấy tiếng. Khi nó thấy tiếng tưởng rằng cốc kêu thật, nó lấy làm giận lắm, vừa tháo bắp cày vừa lẩu bẩu rằng : « Cốc gì mà cốc ! Cả buổi đi đâu, đến giờ mới cốc. Tao xem cho mày ». Rồi nhân cái bắp cày cầm tay nó đem, nó phang luôn vào bụi định đập cho chết cốc. Ngờ đâu ! nó thấy bà chủ trong bụi chui ra, vừa run vừa nói : « Chớ đánh ! Chớ đánh ! Tao đây ! Tao đây ! Không phải cốc đâu ». Thằng người nhà thấy vậy bật cười. Và cả bao nhiêu người làm đồng gần đấy cùng đều chê cười cả bà chủ lẫn đứa ở. Bởi truyện này, mới có câu người ta thường hát rằng : « Cày thời cứ buổi mà về, Đừng nghe tiếng cốc, kẻ chê người cười ». https://thuviensach.vn VỢ HAI, VỢ CẢ Xưa có một người lấy hai vợ. Vợ cả thì đẹp mà hiền lành. Vợ hai đã xấu lại chua ngoa, độc ác. Ban đầu hai người vợ cùng ở chung một nhà. Nhưng sau, hai người ngày nào cũng cãi nhau, đánh nhau, chồng không sao chịu được, cho mỗi người ở riêng ra một nhà, nhưng không cách xa nhau mấy. Có một khi người chồng đi buôn bè vắng, vợ cả nghe thấy vợ hai ở bên nhà nghêu ngao hát rằng : « Chồng chung, chồng chạ ! Ai khéo hầu hạ, Thời được chồng riêng Chi mà sợ, chi mà kiêng ! » Vợ cả biết nó muốn gây sự với mình, cứ làm thinh không nói năng gì cả. Nhưng trong bụng không thể không giận được. Hôm sau về nhà, kể chuyện cho mẹ, cho em nghe. Mẹ thì khuyên : « Một sự nhịn là chín sự lành. Thôi, con hãy cứ nhịn nó đi, đừng đối đáp nó làm gì. Đợi chồng con về sẽ hay ». Em cũng nhủ rằng : « Cần chi phải để tâm. Chị không nghe người ta nói. Dù anh năm bảy nàng hầu, Em đây cũng cứ ngồi đầu chính thê ! » Người kia nghe mẹ, nghe em nói, yên lòng về, tịnh vô không một lời gì nặng nhẹ cả. Nhưng cái trò đời, được đằng chân, lân đằng đầu, vợ hai thấy vợ cả càng nhịn bao nhiêu, lại càng làm già bấy nhiêu. Nó độc ác lấp tâm làm cho mất tăm mất tích đi. Một đêm nó thuê mấy tên con quan giết chết người vợ cả, đem chôn một nơi, rồi sẵn có thây chết trôi bên sông, nó cho lôi vào nhà, rồi đốt cháy cả nhà vợ cả, lẫn cả nhà nó Cách đó một tháng, người chồng đi buôn mới về. Nghe thấy câu chuyện nhà tuy có thương tiếc vợ cả, nhưng không nghi ngờ gì, lại lấy tiền https://thuviensach.vn làm nhà ở nơi đất cũ, và lo làm ăn như trước Có một hôm, người chồng đang ngồi trong hiên nom ra, người vợ hai đang giặt áo ngoài cầu ao, thì bỗng thấy có con chim xanh bay đến, đậu trên cành cây giữa sân, hót to lên rằng : « Giặt áo chồng tao, Thì giặt cho sạch Giặt mà không sạch, Tao vạch mặt ra ». Người vợ hai nghe nói, sợ tái người đi. Còn chồng nghe hót, lấy làm lạ. Khi người vợ giặt áo xong sắp đem phơi, thì lại thấy con chim hót rõ ràng rằng : « Phơi áo chồng tao, Thì phơi bằng sào Đừng phơi hàng rào, Tao cào mặt ra ». Người chồng nghe phảng phất như tiếng vợ cả xưa, bèn chạy đến gốc cây, rũ tay áo ra, nói rằng : « Xanh xanh kia hỡi xanh xanh ! Có phải vợ anh, chui vào tay áo ». Thì con xanh xanh quả nhiên bay vào trong tay áo thật. Rồi một chốc biến đâu mất, không thấy nữa 15. Người chồng bấy giờ mới nghi ngờ, đem người vợ hai ra tra khảo. Vợ hai không dám giấu giếm, phải thú thật cả đầu đuôi. Rồi sợ quá, đến đêm ra đâm đầu xuống ao tự tử. https://thuviensach.vn VĂN MAI VÀ THỊ MẬT Xưa có hai người, người con trai tên là Văn Mai, người con gái tên là Thị Mật, bên chưa có vợ, bên chưa có chồng. Một hôm, Mai đi chơi gặp Mật muốn kết đạo tào khang, mới hát đùa một câu rằng : « Có duyên ta gặp nhau đây Sông Ngân xin bắc ngày này cầu Ô ». Mật nghe hát, không thèm nói đi nói lại. Sau cứ lải nhải mãi, lấy làm giận lòng, mới hát đáp lại câu rằng : « Thiếu chi kẻ đón người đưa, Trong như bột lọc, vẫn còn chờ nước trong ». Mai nghe câu hát, nghĩ sự khó khăn, bèn về cậy băng nhân đi hỏi Mai nói với băng nhân rằng : « Bà cố khéo ngọt ngon đầu lưỡi thế nào, may ra cô ả êm tai xong việc, thì tôi xin đền trả công bà thực hậu ». Băng nhân đi ngỏ lời nghe chừng đàn đã êm cung, tơ hồng muốn kết, chỉ hồng dễ xe, bèn về nói với Mai định ngày nạp cát để rước Mật về mà hòa hợp lứa đôi. Hôm cưới Mật về nhà, Mai giả làm ra ý giận. Đêm tuy nằm chung một chiếu một giường nhưng nghĩ muốn làm cho Mật biết sợ trước, cứ ngoảnh mặt vào tường, không nói không rằng gì cả Thị Mật khi ấy không biết dỗ dành thế nào, mới lên giọng ngọt-ngào hát một câu rằng : « Xin anh ngoảnh mặt ra ngoài Đến mai em sẽ đi chợ mua mật với khoai mài anh ăn ». Trước, Mai còn làm thinh, nhưng thấy Mật cứ lời bàn giải, nghe tiếng dịu dàng êm-ái, mới thuận đạo vợ chồng. Rồi từ đó Mai Mật quấn-quít với nhau, một dây một buộc ai giằng cho ra. Cho đến lúc chết cũng còn quyến luyến cùng nhau không rời nhau ra được. Vì người ta cho rằng Mai chết thì hóa làm khoai mài, Mật chết hóa làm cây mía, và thành ăn khoai mài phải có mật chấm mới ngon là sự tích thế. https://thuviensach.vn MỘT HẠT TRỜI CHO Xưa một nhà có hai anh em, anh thì giàu có, em thì nghèo khổ. Em mới đến nói xin anh ít ruộng để cày. Anh nghĩ cũng thương tình, chia cho em một nửa ruộng. Nhưng quái cái số nó xui khiến ra sao : « Nhà giàu trồng lau ra lúa Còn nhà kẻ khó trồng lúa ra lau ». Mà khu ruộng của anh thì lúa mọc đều đặn tốt tươi, còn khu ruộng của em thì vẻn vẹn chỉ được có một bông nhưng cái hạt thật to. Tại trời làm, đến ngày ngọn lúa cô độc khi vừa chín có con quạ từ đâu bay đến, nó mổ vào cái hạt mà tha đi. Người em luống cuống chạy đuổi theo con quạ, đuổi mãi đến một nơi rừng rậm, thì thấy con quạ nhả hạt gạo trao cho một bà Tiên. Người kia đang dơ dẩn thế nào thì bà Tiên gọi lại bảo rằng : « Ngươi muốn gì, ta cho ngươi ước ba điều, ta sẽ cho được như ý sở nguyện ». Người kia cuống quít nói rằng : « Tôi chỉ ước được nhiều lúa, nhiều người và nhiều vàng bạc ». Nói vừa xong, cả bà Tiên, cả con quạ, cả hạt thóc biến đi đâu mất. Người kia thất vọng đành trở về nhà thì quái lạ ! Trong nhà thấy lúa, thấy người và thấy vàng bạc từ đâu đến đã đầy dẫy cả ra rồi. Bởi truyện này, mới có câu tục ngữ rằng : « Một hạt trời cho, bằng kho người làm ». https://thuviensach.vn THỊT BÒ, LỘC SẮN Xưa có một anh làng cày trong nhà cũng khá, dư dật miếng ăn. Anh ta sinh được một đứa con trai cho ăn, cho học ân cần chu tất. Đứa con đi học, tính đã mười hai năm tròn nhưng chỉ biết lếu láo năm ba quyển sách, chớ chưa hòng thi cử gì được. Song cái trò, dốt vẫn hay khoe, con vẫn thường nói với bố rằng : « Tôi học thật giỏi đi rồi, không còn kém cạnh ai nữa ». Cha nghe con nói, có ý mừng thầm, chắc rồi con ta thế nào cũng làm nên. Nên chi ngồi đâu, đi đâu, cha cũng khoe với thiên hạ rằng : « Con tôi học thật giỏi đi rồi. Rồi sau cũng có thịt bò ăn mà chớ ! » Có một hôm, gặp một người rất bẻo lẻo, biết anh ta thường hay khoe như thế, mới nói mơn với anh ta rằng : « Ông bảo con ông đã giỏi, là thịt bò cầm chắc rồi. Nhưng mà thịt bò phải có lộc sắn mới ngon. Bây giờ tôi coi trong nhà ông đây chưa có cây sắn nào cả. Đợi đến khi cậu cả thi làm nên thì lấy gì mà ăn với thịt bò ? » Anh kia thật thà nói : « Tưởng cần gì mới khó, chớ cây sắn thì ta trồng được ». Người kia phỉnh luôn rằng : « Nay, muốn ăn hết thì phải đào giun, thì muốn ăn thịt bò, phải trồng sắn ». Lúc người kia nói chuyện ra về, anh ta liền đi lùng khắp nơi, mua bao nhiêu sắn trồng đầy một nương. Khi nương sắn tốt đẹp rồi, anh ta liền tìm đến nhà người nói khéo kia, bảo rằng : « Trước kia bác nói nhà tôi không có sắn. Bây giờ bác thử lại nhà tôi mà coi, xem biết cơ man nào mà kể. Tha hồ mặc sức cả làng, cả huyện ăn cũng không hết ». Người kia nghe nói, hỏi kháy rằng : « Sắn đã nhiều rồi thật à ? Thế thì bò đã có chưa ». Anh kia đáp : « Chưa có ». https://thuviensach.vn Người kia rằng : « Thế thì còn đợi đến bao giờ ? Bò mà chưa có, thì lộc sắn rồi ăn với gì ? » Anh kia nghe nói, liền về nhà lấy tiền băm băm bổ bổ đi tậu bò về nuôi. Từ đó, ngày đêm anh ta cứ ngồi mà khấn cho chóng đến khoa thi. Khoa thi gần đến, anh ta giục con sắm sửa vào lều vác chõng vào trường. Không nói ai cũng biết, cậu con anh làng cày sức còn kém lắm, chưa kịp vào kỳ đệ nhất thì đã vội rớt xuống biển rồi. Thiên hạ hay tin rủ nhau đến chọc anh làng cày ta đủ miếng. Người thì nói « Cậu học thế mới giỏi », kẻ thì rằng « Cậu thi ấy mới tài », người lại kêu « Bò nuôi mãi già đi », kẻ lại cười « Sắn trồng lâu cỗi mất ! » Anh làng cày bị mỉa mai xấu hổ quá, điên tiết đem búa ra nương có bao nhiêu cây sắn đang tươi tốt đều bổ đập xuống ráo. Còn bò, tức mình anh ra cũng cho đem ra chợ bán rẻ bán đắt cho mau không muốn trông thấy nữa. Thành thử, cả nhà, cả họ anh ta, cả người đồng hương đồng quán với anh ta và cả chính anh ta mong đợi con anh ta suốt đời mà không được hưởng cái vị thịt bò ăn với lộc sắn nó ra thế nào cả. https://thuviensach.vn CHƯA ĐỖ ÔNG NGHÈ Xưa có một người học trò nghèo, nhưng hay chữ, ngày ngày thường đi học ở một làng khác. Gần đó có một cái đền thờ, hễ khi người học trò đi qua trước cửa, thì nghe thấy bên trong có tiếng chuyển động, như có người đứng dậy muốn chào hỏi. Một đêm người từ giữ đền nằm mơ thấy Thần về bảo rằng : « Mai đây, ngươi phải sắm sửa ngoài đền cho trang trọng có Quan lớn vào chơi đền ta ». Người từ y như lời, sớm mai dọn dẹp, quét tước, hầu nước đóm điếu thật tươm tất. Nhưng ngồi đợi suốt ngày chẳng thấy quan lớn quan bé nào đến cả. Mãi đến chiều tối mới thấy người học trò kia đi nghe sách về, ghé qua vào đền chơi. Người từ cho làm thường, không để ý đến. Cách mấy hôm sau, lại thấy ông Thần báo mộng như bận trước. Người từ lại quét dọn, sửa sang chờ đợi mãi cũng chẳng thấy ai, chỉ thấy người học trò độ nọ vào nghỉ đấy một lúc. Đến lượt thứ ba Thần lại báo mộng, người từ lại quét dọn, rồi cũng như hai lần trước, lại cũng chỉ thấy người học trò ấy thôi chớ chẳng thấy quan lớn, quan bé nào cả. Người từ cho là sự lạ mới nhe mồm bảo người học trò rằng : « Thầy sau chắc làm nên công nghiệp lớn ». Người học trò ngạc nhiên hỏi : « Anh lấy cái gì mà biết được trước ? » Người từ nói : « Tôi hầu nhà Thánh đây, mấy bận thấy báo mộng rằng có quan lớn đến chơi, bắt tôi phải dọn dẹp, bắt tôi phải quét tước cho tiêm tất. Mà bận nào tôi cũng chẳng thấy quan lớn nào cả, tôi chỉ thấy một thầy đến thôi. Nên tôi chắc là ngày sau thế nào thầy cũng làm nên được Quan lớn ». Người học trò nghe nói có ý mừng lắm. Đêm hôm ấy về nhà ngồi học ở dưới bóng trăng nghĩ thầm trong bụng rằng : « Mình học tài, làm nên Quan lớn là phải. Nhưng mình phải con vợ xấu quá không đáng làm Bà lớn chút nào. Mình mà đỗ rồi thì mình phải bỏ nó đi mà lấy một người vợ khác thật xinh đẹp ». https://thuviensach.vn Sáng hôm sau, có người hàng tổng lại đòi nợ. Vừa bước vào đến sân, thì người học trò đã lên mặt mắng luôn rằng : « Ta chưa có mà trả. Chớ nên cậy giàu vội ! Khoa nầy ta đỗ về, ta sẽ liệu dỡ vườn đất nhà ngươi ta ở, rồi xem có giàu được nữa không ? » Mấy hôm sau, người từ nằm mộng thấy ông Thần về bảo rằng : « Người học trò kia, không đỗ, không làm nên công nghiệp gì nữa đâu ». Người từ hỏi : « Tại sao vậy ? » Thần bảo : « Trước ta lên chầu trời, thấy sổ Thiên-tào định lấy mấy ông Tiến sĩ tân Khoa, mà tên người ấy đứng đầu. Hôm nay ta lên, thì lại thấy trong sổ đã tước tên người ấy đi mà điền tên người khác vào rồi ». Dưới lại có bản án kết tội rằng : « Nguyệt hạ phóng thê 16 Đình tiền tỉ chạch 17 Vị đắc ý, cố thất đức ». 18 Khoa ấy quả nhiên người học trò vừa vào thi kỳ đầu đã hỏng ngay, bao nhiêu chữ nghĩa như đổ xuống sông, xuống biển sạch. Bởi truyện này mới có câu tục ngữ rằng : « Chưa đỗ ông Nghè đã đe hàng tổng ». https://thuviensach.vn ANH CÂM BẬT NÓI Xưa có một thằng câm đi đánh cá, đánh được ít nhiều còn để ở trong đó cả. Bữa cơm về ăn khi vội, bỏ quên cái đó trên bờ ao. Đến lúc cơm xong chạy ra tìm đó, thì trời mưa đổ xuống như trút, mà cái đó thì đã mất từ bao giờ không biết. Phần mất đó tiếc cá, phần bị mưa ướt hết quần áo, thằng câm vừa giận người, vừa căm trời quá, thế nào tự nhiên, bật ra được mà chửi câu rằng : « Trời mưa, trời gió, Vác đó đi đơm, Chạy về ăn cơm, Trở ra mất đó, Cha mẹ con chó, Lấy đó tao đi ! » Rồi thành vì bữa căm tức ấy mà từ đó thằng câm hóa nói được, và câu nó nói ấy thành ra câu trẻ con bây giờ vẫn thường hát. https://thuviensach.vn TAY QUÈ, MẶC TAY Xưa có một nhà có đứa con gái đã nhận gả cho một nhà ở trong làng. Nhà trai sêu tết đã đôi ba năm, và nhà gái đã hẹn đến năm sau cho cưới. Hai đứa con trai, con gái cũng có lòng ưa nhau. Chẳng may trong năm, đứa con trai trèo cây thế nào, ngã què tay. Cha mẹ đứa con gái toan lật không muốn cho cưới, định đem gả cho nhà khác. Nhưng đứa con gái nhứt định không nghe. Cha mẹ bảo sao cũng không được, ai nói gì, thì nó chỉ hát rằng : « Hai tay vịn bẻ chanh, chè, Vừa đôi thì lấy, tay què mặc tay ». Cha mẹ sau phải thuận theo ý nó vậy. https://thuviensach.vn CHÚ CHÍCH, CÔ CHÒE Xưa có một ông nhà giàu làm lễ cưới cho con trai. Con ông thì lùn thấp lè tè mà lấy một đứa con gái ở làng bên, thì bé nhỏ li ti. Giữa lúc nghênh hôn, hai họ đang ngồi uống rượu thì có một người qua đường, ra dáng học trò vào xin ăn. Ông nhà giàu nửa tỉnh nửa say, bảo người ấy rằng : « Buổi nay nhà ta có tiệc vui mừng. Thân thích bạn bè, kẻ mừng câu đối, người mừng bài thơ, đủ cả. Bây giờ bác đã vào đây, mà chắc bác là người có chữ, thì bác cũng kiếm năm ba chữ gì mừng cho các cháu. Bác mà làm cả hai họ chúng tôi đây được vui cười, thì chẳng những tôi mời bác ăn mà tôi lại còn thưởng tiền bác nữa ». Người kia nói : « Câu đối mừng, thơ mừng, có cả rồi. Tôi biết kiếm câu gì được bây giờ ! Hay tôi xin hiến một câu tục ngữ cổ có được chăng ? » Ông cụ gật gù bảo : « Được ». Người kia liền lên giọng hát một câu rằng : « Chú Chích mà lấy cô Chòe, Thổi cơm chẳng chín, nấu chè chẳng sôi ». Hai họ nghe, ai nấy cùng vỗ tay cười. Người kia được cơm rượu lại được ba quan tiền. https://thuviensach.vn CÓ NỌ THÌ CÓ KIA Xưa có người học trò hay chữ, kén vợ mãi, năm ba mươi tuổi còn chưa lấy ai. Cha mẹ khuyên bảo không được, anh em họ hàng dỗ dành cũng không nghe. Sau có một cô con gái cũng hay chữ viết cho anh một cái thư. Trong có mấy câu rằng : « Có cò thì có măng, Có ếch thì có lá lốt, Có rươi thì có vỏ quít, Có trai anh hùng, thì có gái thuyền quyên. 19 Kén gì mà kén mãi ! Chỉ sợ già kén, rồi lại kẹn hom. Trai đã ngoài ba mươi xuân, còn non điều gì ? » Người kia cố tìm cho được cô con gái ấy. Rồi đôi bên kết làm vợ chồng, ăn ở với nhau rất tử tế, lắm con, lắm cái và làm nên làm ra. https://thuviensach.vn PHƯỢNG HOÀNG ĐẬU CÂY KHẾ Xưa một nhà có hai anh em, khi cha mẹ mất đi người anh tranh hết cả ruộng vườn để cho người em chỉ có mỗi một cây khế. Người em cũng vui lòng chịu không dám nói gì đến anh. Sau, một hôm có đàn phượng hoàng tự đâu bay lại, đậu trên cây khế, có bao nhiêu quả ăn hết sạch. Người em thấy vậy ra ngồi dưới gốc cây vừa khóc vừa nói với chim phượng rằng : « Cơ nghiệp tôi chỉ có mỗi cây khế đó thôi. Bây giờ các ngài lại xơi hết cả thì tôi biết mong vào đâu cho có mà ăn ! » Phượng hoàng nghe nói bảo rằng : « Ta vốn hay đậu nơi cây ngô đồng và tắm mát chốn hồ sen. Ta mà đến đây chẳng qua chỉ để nghỉ chân chốc lát thôi. Ta có ăn mất trái khế nào, thì ta sẽ đền ơn trả lại không sợ thiệt ». Nói rồi phượng hoàng nhả trong mồm ra rơi xuống một cây khế khác, bao nhiêu hoa tính là bạc, bao nhiêu quả tính là vàng cả. Người em, vì thế mà được giàu có hơn anh nhiều. Anh thấy em giàu, hỏi tại duyên cớ làm sao. Em kể lại câu chuyện phượng hoàng cho anh nghe. Anh bèn ngỏ ý muốn đổi cả vườn ruộng cho em để lấy cây khế, những mong phượng hoàng nào đến ăn quả, lại cho cây khế bằng vàng, bằng bạc. Em bằng lòng. Nhưng anh, được cây khế, đợi mãi bao lâu, chẳng thấy chim phượng hoàng nào đến cả, chỉ thấy lũ quạ đen, ngày nào, nó cũng rủ nhau đến kêu « xấu hổ ! xấu hổ ! » https://thuviensach.vn THẰNG BỊP CỐC Xưa có một bà già sinh được một đứa con đặt tên là thằng Bịp Cốc. Lúc Bịp lớn lên, đi thì lủi như cuốc, bạc thời đánh như sấm, đã sa vào đám nào, ai đánh nhỏ cũng cốc, ai đánh to cũng cốc, không trừ cái nào cả. Má nó bảo nó không được, dạy nó không nghe, đánh đập nó không chừa cả ngày nó đi không nghĩ chi sớm tối, cả đêm nó đi, không quản gì khuya, sáng. Có một bận nó đi suốt ba ngày đêm không thấy về. Đến lúc về, trên đầu chỉ còn nửa mảnh khăn thâm, dưới mình chỉ còn một manh áo xác. Mẹ nó hỏi khăn áo đâu, thì nó nói thua bạc sạch cả rồi. Mẹ nó giận lắm, đưa nó ra trình ông Chánh. Ông Chánh trừng phạt, đánh nó ba mươi roi, rồi dọa nó rằng : « Từ nay về sau, không được đánh bạc nữa, nếu không cư lời tao thì tao đưa ra làng. Làng sẽ bắt mày đánh đập đến chết. Liệu mà chừa thói cờ bạc ngay đi, có thân thì phải giữ ». Xong ông đuổi nó về Nhưng thói nào tật ấy, chừa sao cho được. Ngay tối hôm ấy, Bịp lại lẻn đi đánh bạc, mãi đến gà gáy canh ba mới mò về. Mẹ nó thấy vậy, càng giận nói rằng : « Tao dạy mày năm bảy phen, mày không ăn lời. Ông Chánh đánh mày ba mươi roi, mày không chịu nghe. Thôi việc quá lắm thế này, tao phải đem mày ra cáo làng để nhờ làng phân xử ». Rồi mẹ Bịp đưa Bịp ra cáo với làng thật Làng xử rằng : « Ông Chánh đã có lời giao với mày làm sao mà mày không biết ăn năn sửa tội. Có phải mày đã cư thói mày, thì làng cũng cư khoản làng mày phải chịu đòn ba mươi roi và nộp ba mươi quan tiền. Nếu mày không chịu, thì mày phải đi mõ cho cả làng. Hai đàng mày chịu đàng nào, thì phải chịu ngay ». Vừa ương, vừa liều, Bịp nói với làng rằng : « Đánh đòn thì tôi đau, tiền nộp thì tôi không có. Làng bắt tôi làm mõ, thì tôi làm ». Làng bảo : « Ừ, mày làm mõ, thì đêm nào, cứ đến trống canh ba mày cũng phải đi khắp nơi đánh một hồi mõ mà kêu làng ». https://thuviensach.vn Bịp hỏi : « Kêu làm gì, mà đêm nào cũng phải kêu ? » Làng nói : « Trong làng, nghe còn nhiều đứa cũng đánh bạc như mày, thì cứ đêm nào mày cũng phải đi kêu. Nếu mày không kêu, thì làng đập chết ». Bịp thưa làng rằng : « Vậy kêu thế nào xin làng dạy cho ». Ông Lý thay lời làng, bảo rằng : « Đêm đêm cứ đến trống canh ba, mày phải gióng lên một hồi mõ, rồi mày đi kêu khắp làng rằng : Làng đã cấm bạc rồi, hễ ai còn đánh, mà làng bắt được, kẻ đàn anh thì phải phạt ba quan tiền, kẻ đàn em thì phải đánh ba mươi roi ». Bịp nghe làng xử xong về nhà. Đêm hôm ấy giữa trống canh ba, nó đem mõ ra, gõ inh ỏi một hồi, rồi nó cất tiếng rao to lên rằng : « Cốc, cốc, cốc, cốc, Gõ mõ sừng bò, Bao nhiêu phường bạc, Tối mò đến tôi. Cốc, cốc, cốc, cốc ». Làng nghe nó rao thế, sáng sớm hôm sau liền hội họp, đòi Bịp đến hỏi rằng : « Đêm hôm qua, mày rao cái gì đó. Nếu đêm nay mà mày còn rao thế nữa, thì làng đập chết không tha ». Nó thưa với làng rằng : « Tôi tối dạ, nên tôi quên mất câu ông Lý dặn. Hôm qua tôi rao thế nào, bây giờ tôi cũng không nhớ nữa. Để đêm hôm nay tôi xin rao lại, không dám rao như đêm hôm trước ». Đêm hôm ấy giữa trống canh ba, nó lại đem mõ ra, gõ inh ỏi một hồi, rồi nó lại lên giọng rao to lên rằng : « Cốc, cốc, cốc, cốc… Gõ mõ sừng trâu, Bao nhiêu nhà thổ, Mua dầu thắp khuya. Cốc, cốc, cốc, cốc ». https://thuviensach.vn Làng nghe nó rao như thế, sáng sớm hôm sau lại họp ngay đòi Bịp đến hỏi : « Đêm hôm qua mày lại rao câu bậy gì thế ? Hay mày muốn cho làng đập chết mày ngay bây giờ ? » Bịp thưa với làng rằng : « Ban đêm tôi đang ngủ mê, trống ba tôi phải dậy, thần hồn nát thần tính, tôi chẳng nhớ câu gì cả. Cứ bạ bập tiếng gì, là tôi lại kêu tiếng ấy thôi. Thôi đêm nay, tôi cố thức cho tỉnh táo, tôi xin rao đúng như câu ông Lý dặn. Nếu làng còn nghe thấy tôi rao bậy nữa, làng có đập chết, tôi cũng cam tâm ». Làng bảo : « Ừ thôi làng cũng không chấp chi những thứ bìm bịp. Làng cũng dung thứ cho một phen nữa là bất quá tam. Nhưng nếu đêm nay mà mày còn rao láo, làng hẳn không tha… » Đêm hôm ấy, giữa trống canh ba, nó lại đem mõ ra nó gõ inh ỏi một hồi, rồi nó giang mồm nó rao to lên rằng : « Cốc, cốc, cốc, cốc… Gõ mõ sừng tê, Bao nhiêu con gái, Mua mê bện đ… Cốc, cốc, cốc, cốc ». Làng nghe nó rao bận này láo hơn hai bận trước nhiều, không đợi trời sáng để hội họp gì nữa, kéo nhau ra, người mắng, người chửi, người đập, người đánh nó thậm tệ. Cực thân quá, nó vừa gõ mõ vừa kêu rằng : « Cốc, cốc, cốc, cốc… Giữa trống canh ba, Cả làng ngủ cả, Vất vả mình tôi, Chết đi thì thôi, Cốc, cốc, cốc, cốc ». Kêu xong, nó lủi vào trong bụi, không biết bị con gì cắn phải nó, sáng sớm làng dậy, thì đã thấy nó chết còng queo từ bao giờ, tay vẫn còn cầm cái https://thuviensach.vn mõ. Sau hồn nó nhập vào một giống bìm bịp, bây giờ đi đâu cũng cứ kêu cốc cốc, bởi vậy mà thành cái tên là Bìm bịp cốc. https://thuviensach.vn CHUỘT, ONG ĐI TRƯỚC Xưa có một người, con nhà giàu có, kết bạn với một con chuột và một con ong. Khi đi ra đường, thì người ấy nhường cho con chuột đi trước, con ong đi thứ hai, còn mình đi sau rốt. Nửa đường, gặp một người học trò hỏi rằng : « Bác đường hoàng một đấng trượng phu, cớ sao lại chịu nhường cho con chuột, con ong đi trước ? » Người kia đáp rằng : « Số là anh không biết. Hai con này, một con thì hay xốc xáo, một con thì hay cắn đốt, tôi nhường hai con ấy đi trước, thì tôi đây đi sau mới bình yên vô sự ». https://thuviensach.vn VUA THẾ TỔ VÀ ÔNG LÃO NUÔI ONG Khi vua Thế Tổ mở nước đã xong, một buổi ngự xe về làng chơi. Trong làng có một ông lão ra quỳ tâu rằng : « Tấu lạy Bề Trên, chúng tôi có một việc muốn kêu Bề Trên nhưng sợ đức Bề Trên ban quở ». Đức Thế Tổ bảo : « Có việc gì, cho lão cứ được phép tâu ». Ông lão bèn tâu rằng : « Kẻ quê mùa này với Bề Trên cùng sinh một năm, một tháng, một giờ. Đức Bề Trên thì đánh đông, dẹp bắc, làm đến Thiên tử, mà kẻ quê mùa này thì nghèo đói vẫn hoàn nghèo đói… không biết là tại duyên hay tại phận… » Đức Thế Tổ hỏi : « Hiện nay lão làm nghề gì ? » Ông lão tâu : « Tôi nay già yếu không làm được nghề gì cả. Hiện trong nhà, chỉ nuôi được mười tám cái tổ ong, suốt năm phải nhờ vào đó mà lần hồi kiếm ăn ». Đức Thế Tổ nói : « Thế thì trời đãi hậu hơn ta nhiều. Ta đây chỉ làm vua có một nước. Chớ lão thì được coi những mười tám nước kia đó. Loài ong là một loài có nghĩa vua tôi. Mỗi tổ nó tức đã như một nước chư hầu. Bây giờ mà một mình lão nuôi được những mười tám tổ ong thế tức là lão chăn được mười tám nước nhỏ đấy. Thôi, lão chớ phàn nàn ! » Nói xong vua truyền lấy cho ông lão một trăm quan tiền và dạy cứ nên giữ nghề nuôi ong mà kiếm ăn cho trọn. https://thuviensach.vn VỊ THUỐC QUÝ HÓA Xưa có một người lỡ độ đường, trong bụng đói quá, không biết làm thế nào, phải tìm vào một nhà kia, nói với bà chủ rằng : « Tôi có một bài thuốc gia truyền, ai gần chết cũng cứu cho sống lại được. Bài thuốc ấy thật là quý hóa, xưa nay tôi chưa truyền cho ai cả. Song bây giờ tôi không có ăn, tôi mà chết đói thì bài thuốc ấy cũng chết không được việc gì nữa. Nên tôi muốn nhờ bà cho tôi một bữa cơm, rồi tôi xin truyền bài thuốc lại cho bà để tạ ơn bà vậy ». Bà chủ nghe nói, lấy làm mừng lắm, vội vàng đi thổi cơm cho người kia ăn. Người kia ăn no nê rồi, bà chủ đem giấy bút ra bảo rằng : « Bài thuốc ấy thế nào ông biên ra cho tôi ». Người kia nói : « Chà ! bài thuốc ấy quý lắm. Ta phải giữ kín đáo không nên biên ra làm gì. Bà cứ đi với tôi, đi gần thôi, tôi đưa bà đến tận nơi có vị thuốc ấy. Tôi chỉ bảo rõ ràng cho bà mới được ». Bà chủ vui lòng đi theo. Đi một lúc lâu, không thấy người kia nói gì cả, bà ta nóng ruột hỏi giục rằng : « Thế nào đã đến nơi chưa ? Hay có phải định đánh lừa tôi để kiếm một bữa thì bảo ». Người kia nói : « Xin bà cố đi ít nữa. Tôi đưa đến chỗ có vị thuốc ấy tôi đưa tận tay bà rồi bà xem ». Khi hai người đi tới một thửa ruộng, sắp gặt được, người kia đứng lại bứt một bông lúa, vừa chỉ vào ruộng lúa, vừa đưa bông lúa cho bà chủ mà rằng : « Bẩm đây, các vị thuốc quí hóa cứu người sống được là cái vị này đây. Bà cứ xem ngay như tôi lúc nãy mà không có nó, thì có phải tôi chết quách rồi còn đâu đến bây giờ !… » Bà chủ nghe nói, ngẩn người, nhưng thấy người kia nói có lý, không bắt bẻ làm sao được. Người kia lại nói thêm rằng : « Bà không phải nghi-ngờ gì nữa. Thật vậy, vị thuốc này thật là quý hóa. Bà cứ tin như tôi, bà kiếm lấy nó cho https://thuviensach.vn nhiều để hòng cứu lấy thiên hạ. Còn phúc đức gì bằng ». https://thuviensach.vn ÂM ĐỨC Xưa có một người học trò học hành rất thông minh chăm chỉ. Một hôm, anh ta đi qua nhà ông thầy tướng, ông thầy tướng liếc mắt coi, rồi đoán rằng : « Tôi xem cái tướng thầy xấu lắm, nếu chẳng biết tu nhân, tích đức, thì cho thầy học hành giỏi giang thế nào, cũng luống công vô ích ». Cách đấy ít lâu, anh ta lại đi qua trước cửa nhà ông thầy tướng. Ông thầy tướng vội gọi lại bảo rằng : « Quái lạ ! cái tướng của thầy, tôi coi bây giờ khác hẳn xưa. Hình như thầy đã cứu sống được bao nhiêu sinh linh, âm đức đã hồi, phúc tướng đã hiện, thầy đi thi khoa này, tôi chắc thầy đỗ, mà đỗ cao hơn người nhiều lắm. Thầy nói thật, tôi nghe, thầy có làm điều gì khác lạ chăng ? » Người học sinh nghĩ một lúc, rồi nói rằng : « Tôi thực không làm điều gì khác lạ cả. Chỉ có một hôm đi học, đang lúc trời mưa, tôi thấy một đàn kiến sa xuống nước sắp nguy. Tôi nghĩ thương tình, bèn đứng lại chịu khó bẻ một cành lau bắc cầu cho đàn kiến leo lên trên cạn. Tôi chỉ làm có thế mà thôi ». Thầy tướng bảo : « Ấy đấy âm đức của thầy ở đấy rồi ». Người học trò cũng không nghĩ tới lời thầy tướng, cứ cố chăm học. Rồi đến khoa thi, quả nhiên đỗ đến Trạng Nguyên. Sau có người biết chuyện, làm bài mừng quan Trạng mới rằng : « Mười năm đăng hỏa biết bao công, Nhẩy bước đường mây chiếm bảng rồng. Bởi đức bắc cầu qua kiến nhỏ. Xin đem cây đức gắng vun trồng ». https://thuviensach.vn LÀM LÀNH Xưa có người học trò cực kỳ hay chữ, mà đi thi luôn mấy khoa không đỗ. Sau thành quẩn trí, anh ta không đi thi nữa. Một đêm, nằm mơ thấy có vị Thần đến hỏi rằng : « Ngươi học hành khá, thi thì tất đỗ, sao lại không thi nữa ? » Người kia nói : « Tôi thuở bé, có thầy đồ đoán : « Nhật nguyệt lạc hãm », số tôi không làm nên công danh. Lại có thầy tướng đoán « Hình hài đoản tiểu », tướng tôi không thể sống lâu được. Tôi đi thi đã mấy khoa chật vật mãi. Nên tôi nghĩ rằng tướng số đã đành như vậy, thì dù cho cựa cậy bao nhiêu, cũng chỉ nhọc thân mà vô ích. Nên chi tôi thôi không đi thi nữa ». Vị Thần bảo : « Số tướng mình vốn cũng có. Nhưng người nào có tâm, thì trời cũng xoay vần lại cho không phải cứ nhất định thế mãi. Nếu bây giờ ngươi chịu chăm làm điều lành, thì sau trời cũng chứng giám cho ngươi được sống lâu, giàu sang không kém ai ». Người kia hỏi : « Biết làm những điều gì là điều lành ? » Vị Thần giảng : « Việc gì làm phải đạo tức là điều lành, còn việc gì làm trái đạo tức là điều không lành. Như một hòn đá nằm giữa đường, người ta đi hay vấp phải, mà mình trừ đi được, thế là làm được một điều lành. Cứ như thế, tự ý suy ra, là tự khắc biết điều nào là điều lành nên làm, điều nào là điều không lành không nên làm ». Khi người học trò tỉnh ra, cứ theo như lời thần mách bảo, đặt lễ cầu nguyện dâng sớ tâu với Trời Đất xin làm ba trăm điều lành. Ba năm sau, người ấy tính lại, cứ mỗi một điều « quá », trừ đi một điều « công » thì còn được ba trăm điều lành. Năm đó nhân có khoa thi, người ấy đi thi quả nhiên đỗ, mà đỗ cao. Người ấy nghĩ bụng : « Đạo trời thật không phụ ai ! Có cầu có ứng, có làm điều lành, có hay ». Rồi người ấy lại cầu nguyện làm ba trăm điều lành nữa. Một vài năm sau, công, quá trừ đi còn vừa ba trăm điều lành thì vừa gặp ngày được bổ https://thuviensach.vn làm quan. Từ đó người ấy làm ăn mỗi ngày một giàu sang hơn và mạnh khỏe sống lâu, con cháu, trong nhà đông đúc, thịnh vượng. Lúc trở về già, người ấy chỉ chuyên làm điều lành và khuyên cả nhà, cả họ cùng cả nhân dân cũng làm điều lành. Bởi truyện này mới có câu tục ngữ rằng : « Lòng trời chẳng phụ ai ngay, Họa giao phúc thiện xưa nay nào lầm ». Mà trong sách tướng, có câu ca về tướng thuật rằng : « Hữu tâm vô tướng, Tướng tự tâm sinh ; Hữu tướng vô tâm, Tướng tòng tâm diệt ». 20 https://thuviensach.vn MÀI DAO DẠY VỢ Xưa có một người nhà quê rất hiền lành thuần hậu mà lấy phải một người vợ cực kì nanh nọc độc ác. Nhà còn một mẹ già, cũng phải bà cụ hơi khắc nghiệt lắm điều. Thành hai bên mẹ chồng, nàng dâu cứ lục đục xô-xát luôn không mấy khi được vui vầy bình tĩnh. Người chồng lấy thế làm bực mình ngao ngán. Anh ta đã dụng tâm lắm, lúc vắng vợ, thì có lời phải chăng nói với mẹ ; lúc vắng mẹ, thì hết sức khuyên răn vợ, những mong cho một nhịn chín lành, trên kính dưới nhường, đôi bên có êm thấm hòa hợp, thì mình mới được an nhàn mà hưởng cái lạc thú trong gia đình. Nào ngờ luống công mà vô ích. Trời chẳng chịu đất, thì đất lại càng chẳng chịu trời, mẹ chồng nói một, thì dâu nói mười. Trong nhà thật chẳng còn được chút gì là hòa khí, mà mỗi ngày lại càng thêm nhốn nháo khó chịu hơn. Đôi bên xung khắc chống chọi kịch liệt, rút lại chỉ một mình anh chồng ở giữa là khổ. Khổ hay sinh kế, anh ta bèn nghĩ ra một kế. Một hôm anh ta ra chợ mua một con dao bầu thật to đem ra cứ mài mài, liếc liếc mãi. Vợ lấy làm lạ hỏi. Anh ta chẳng nói chẳng rằng. Dao mài xong lại cất đi. Cách vài hôm lại đem dao ra mài nữa. Vợ hỏi, anh ta cũng nhất định không nói. Năm ba lần như thế, anh ta mới chịu nói rằng : « Tôi mài dao đây là chỉ định hễ có dịp, là thịt mẹ đấy thôi. Mình tính xem, mẹ bây giờ đã già, chẳng chết trước cũng chết sau, thế nào cũng một lần chết thì thôi. Nếu cứ để mẹ sống ở đời, nay to tiếng cùng mình, mai cãi cọ cùng mình, ngày kia bới móc chửi rủa mình, mình tuy phận dâu con, mình cũng chẳng chịu, sinh sự thì sinh sự, đôi bên thành ra bất bình xô xát với nhau để xóm giềng người ta xỉ vả tôi. Tôi không sao chịu được. Tôi phải tính sửa mẹ thì tôi mới được yên vui cùng mình, vợ chồng ta hòng mới có lúc sung sướng… » Chồng nói luôn một thôi như thế làm cho vợ phải lấy làm nghĩ. Nghĩ rồi hối. Hối rồi từ hôm đó, đổi cả tâm tính, cả cách cư xử với mẹ chồng không còn gì là ngang ngạch nữa. Chồng thấy thế đã mừng lòng. Đợi ít lâu, https://thuviensach.vn chồng lại mang dao ra mài. Mài đi mài lại thật sắc, rồi thử đi thử lại đôi ba bận. Vợ thấy vậy trong lòng nôn nao, người run lẩy bẩy. Một chốc chồng gọi lại bảo : « Hôm nay tao phải thịt mẹ đây ». Rồi xăm xăm đến gần chỗ mẹ làm bộ như định giết mẹ thật. Chị chàng hốt hoảng, vội vàng chạy theo đỡ dao ngăn lại, nói rằng : « Thôi trăm lạy mình, nghìn lạy mình. Trăm tội nghìn tội là ở như tôi cả, chớ không ở như mẹ già. Mình đừng làm thế mà oan uổng cho mẹ cả đôi ta. Từ giờ tôi xin tu tỉnh lại và xin hứa rằng không còn một điều gì là to tiếng với mẹ nữa ». Rồi quả nhiên từ hôm đó, trong nhà hòa thuận vui vẻ, nàng dâu ăn ở với mẹ chồng quí hóa hơn là con gái đối với mẹ đẻ vậy. https://thuviensach.vn GIẾT CHÓ KHUYÊN CHỒNG Xưa một nhà có hai anh em, anh thì giàu có làm nên, em thì nghèo đói bấn túng. Thế mà tịnh vô anh không nhìn nhận gì đến em cả. Ngày ngày anh chỉ kết bạn với những ai ai, nay bọn này, mai bọn khác, hôm thì rượu chè linh đình, hôm thì cờ bạc tấp nập ; ai ưa muốn cái gì thì dâng thì biếu, ai cần đến tiền bạc thì cho vay cho mượn. Thế mà chính em thì thật không hề bao giờ được biết cái bát, đôi đũa hay đồng tiền phân bạc của anh nó ra sao cả. Người em cũng đành vậy, không mảy may phàn nàn hay giận dữ gì anh. Nhưng vợ người anh thấy thế làm trái ngược, thường vẫn nói với chồng rằng : « Cùng mẹ, cùng cha là ruột thịt, khác tông, khác giống là người dưng, sao nhà chỉ chuộng người dưng mà không thiết gì đến ruột thịt như thế ? Nhà không nghe thấy những câu thiên hạ thường nói sao đấy à : Khi làm thì chẳng thấy ai, Đến khi có cỗ thì ngài ngồi trên. Khi vui thì vỗ tay vào, Đến khi hoạn nạn thì nào thấy ai ». Chồng nghe nói, cãi rằng : « Đàn bà ngu dốt biết cái gì ! Đã khỏe ví von, thì tất cũng biết câu : Giàu vì bạn sang vì vợ. Cùng bao nhiêu câu, như câu : « Anh em thật thậm là hiền, Bởi một đồng tiền mà mất lòng nhau. Người dưng có ngãi thì đãi người dưng, Anh em vô ngãi thì đừng anh em ! » « Còn chú nó, thì mặc chú nó đấy, chứ tôi không cần « Kiến giả nhất phận », ai có thân thì người ấy lo. Chớ có phải là anh, thì cứ nhiều săn sóc trông nom đến các em cả đâu… Bao nhiêu bạn tôi đây đều là người tốt bụng tử tế cả ». Vợ biết can chồng không ăn thua, nhưng không biết làm cách nào cho chồng hồi tâm lại. Nhân một hôm chồng đi đâu vắng, vợ ở nhà, đánh chết https://thuviensach.vn luôn một con chó đem chiếu bọc lại, rồi để ở xó vườn. Tối đến chồng về, vợ giả cách làm ra sợ hãi, nói rằng : « Ban trưa, lúc mình đi vắng nhà, có một thằng bé ốm yếu vào xin ăn. Tôi mắc bận chưa kịp cho thì nó kêu gào chửi rủa ầm ỹ. Tức mình, tôi lấy đòn gánh đập nó một cái. Không biết phải chỗ phạm làm sao, nó quay ra nó chết ngay lập tức. Tôi vội vàng lấy chiếu bó xác nó lại, còn để góc vườn đằng kia… Bây giờ không biết tính mượn ai đem nó đi chôn cho làng xóm người ta khỏi biết ». Chồng nghe nói hốt hoảng run sợ, chạy đi tìm mấy người bạn rất thân xưa nay, nói chuyện thực tình như thế và xin đến giúp đem đi chôn hộ. Thì ra hết người này đến người khác không nhờ được ai cả. Người thì chối từ việc này, kẻ thì thoái thác về việc nọ. Chồng tiu nghỉu trở về bảo vợ. Vợ nói rằng : « Thế thì mình sang gọi chú nó vậy, thử xem chú nó có đến không ». Chồng sang gọi em, thì em vội vàng đến ngay, bảo rằng : « Ta phải mau mau đang đêm đem chôn đi, kẻo chậm trễ, trong làng ai biết thì khốn ». Rồi xăm xăm ra chỗ bó chiếu, cùng với hai anh chị khiêng cái xác đi chôn. Xong đâu đấy, về nhà, không hề kêu khó nhọc chi cả. Lúc em về rồi, vợ mới bảo chồng rằng : « Đấy nhé ! Người ta nói : Anh em như chân như tay là phải lắm. Hôm nay may mà có chú nó sang giúp cho không hai vợ chồng mình đến khốn. Nào mình có còn mong nhờ vào những « bạn làm nên giàu » cùng những « người dưng có nghĩa » nữa hay thôi. Chao ôi ! Câu thiên hạ thật không sai ! Ở đời nay đã được : « Bạn bè mấy kẻ đá vàng, Hòng khi mưa nắng lỡ làng cậy nhau ». Bạn nhà đây chỉ toàn những quân : « Khi không lắm kẻ ra vào, Đến khi hoạn nạn thì nào thấy ai ? cả thôi ! » Chồng nghe vợ nói, có ý hối hận như dần dần tỉnh ra. Sáng hôm hôm, vừa dậy đã thấy mấy người bạn rủ nhau kéo đến đầy nhà. Họ cho là đánh https://thuviensach.vn chết người thật, nên họ trở mặt đòi ăn đút tiền, đút bạc. Chồng sợ lắm, đã toan đưa bạc tiền ra lễ thật. Nhưng người vợ nhất định không nghe, bảo họ muốn làm chi thì làm. Mà họ làm thật. Không bóp được tiền, họ tức giận, lúc trở ra về, bảo nhau lên cáo quan. Quan lập tức cho trát bắt hai vợ chồng người kia lên. Chồng thì sợ thất thần. Vợ bảo cứ yên tâm. Lúc quan tra hỏi, người vợ đứng dậy khai rõ đầu đuôi câu chuyện mình giết chó để thử bạn chồng như thế nào. Quan liền cho lính đến nhà khai quật cái xác chôn đem lại xem, thì quả nhiên là một con chó kếch. Quan liền thét mắng đánh đòn mấy tên bạn xấu bụng, và khen người vợ hiền, khéo biết cách khuyên chồng theo đạo phải chăng. Rồi từ đó, người chồng mới từ những ông bạn quí hóa kia đi và đỡ đần trông nom đến em rất ân cần tử tế. 21 https://thuviensach.vn