🔙 Quay lại trang tải sách pdf ebook Trang Tử Tâm Đắc Ebooks Nhóm Zalo https://thuviensach.vn TRANG TỬ TÂM ĐẮC Tác giả: Yu Dan Thể loại: Nghệ thuật sống Nhà xuất bản: NXB Trẻ Đóng gói: Cuibap Nguồn text: Waka https://thuviensach.vn LỜI GIỚI THIỆU S ách Trang Tử, còn có tên là Nam hoa kinh của Trang Chu không chỉ là bộ kinh điển của bách gia chư tử, mà còn là bộ sách hội tụ tinh hoa của triết học và văn hóa Trung Quốc. Lỗ Tấn, cha đẻ của nền văn học hiện đại Trung Quốc, từng nhận xét về Trang Tử như sau: "Bao la vạn khoảnh, biến hóa khôn lường, trong hết thảy các nhà chư tử cuối đời Chu, không nhà nào có thể vượt qua Trang Tử vậy". Hồi còn là Nghiên cứu sinh tại Đại học Nam Kinh, tôi từng nghe Giáo sư mỹ học Phan Tri Thường nói: "Nếu nội trong một đêm, mọi sách vở về văn hóa Trung Quốc biến mất khỏi mặt đất, trước sự kiện này có một học giả được báo trước, đồng thời cho phép ông ta chọn mười đầu sách kinh điển nhất để lưu lại, thế thì trong mười đầu sách ấy sẽ có Luận ngữ của Khổng Tử, Đạo đức kinh của Lão Tử, Nam hoa kinh của Trang Tử, Đàn kinh của Huệ Năng, Hồng lâu mộng của Tào Tuyết Cần,... Nhưng nếu chỉ được phép chọn một đầu sách duy nhất, thì chỉ có thể chọn Nam hoa kinh, vì còn Trang Tử thì còn có thể trùng kiến lại văn hóa Trung Quốc, mất Trang Tử đồng nghĩa với việc văn hóa Trung Quốc diệt vong. Bởi vì triết học nhập thế của Khổng Tử ở đời thường dễ có, triết lý Thiền tông vẫn có thể sản sinh nếu có sự gặp gỡ giữa Phật giáo và tư tưởng của Đạo gia, nhưng triết học ngoạn thế của Trang Tử thì thực không dễ có". Từ những điều trên đây có thể thấy rõ tầm quan trọng cũng như sức ảnh hưởng to lớn của Trang Tử đối với văn hóa Trung Quốc, thậm chí đối với cả nền văn hóa Đông Á nói chung. Văn nhân Trung Quốc xưa đối với việc xuất sĩ làm quan, trọng tư tưởng nhập thế của Khổng Tử; đối với việc tu tâm dưỡng tính, thường ký thác nơi quan điểm xuất thế của Đạo gia. Cuộc đời con người ta ắt cần đến công danh, nhưng công danh không phải là tất cả; https://thuviensach.vn ngoài công danh, con người ta bất cứ lúc nào cũng phải đối mặt với vô vàn vấn đề to lớn, như sống chết, tự do, bất tử,… Chìa khóa để vượt qua tất cả những điều này, theo chúng tôi có lẽ không thể tìm ở đâu khác ngoài Trang Tử. Giáo sư Vu Đan là một trong những học giả nổi danh ở mảng văn hóa truyền thống Trung Quốc, những bài giảng của bà về Nam hoa kinh của Trang Tử và Luận ngữ của Khổng Tử phát trên Đài truyền hình Trung ương Trung Quốc luôn chiếm được rất nhiều cảm tình của người xem. Chúng tôi trân trọng giới thiệu đến độc giả Việt Nam và tin rằng quý độc giả sẽ tìm thấy rất nhiều điều tâm đắc sau khi đọc xong quyển sách này. Nguyễn Đình Phức Viết tại Thư trai, Sài Gòn https://thuviensach.vn CHƯƠNG 1 TRANG TỬ LÀ NGƯỜI NHƯ THẾ NÀO? T rang Tử là một nhân vật tiêu biểu trong bách gia chư tử. Văn chương ông khí thế hào hùng, tung hoành phóng khoáng; tư tưởng ông sâu sắc rộng mở, bao trùm cổ kim; những câu chuyện ngụ ngôn của ông có sức tưởng tượng độc đáo, ngụ ý sâu xa; phong cách ông lúc cười cợt khi bi phẫn, không chút câu nệ. Ông nhìn thấu công danh, không màng lợi lộc, thậm chí với cái chết ông cũng có kiến giải độc đáo của riêng mình. Vậy rốt cuộc Trang Tử là người như thế nào? Mọi người đều biết, Trang Tử là người "thừa vật dĩ du tâm" (biết giũ bỏ mọi vật tục, tạp niệm để cho tâm hồn mình tiêu du ngoài vũ trụ, không nhuốm hồng trần, không lụy thế tục, tự do tự tại), có thể một mình giao hòa cùng tinh thần trời đất. Trên đến tận trời xanh, dưới đến tận suối vàng, khi vui thì ông cười, khi giận thì ông mắng, bàn khắp anh hùng trong thiên hạ, nhưng thực ra nội tâm ông không hề dữ dội. Sách Trang Tử, theo cách nói của ông, thảy đều là những "mậu du chi thuyết, hoang đường chi ngôn, vô đoan nhai chi từ" (thuyết sai lầm, lời hoang đường, từ ngữ vô cớ), thoạt xem có vẻ lan man vô nghĩa, nhưng thực ra trong đó chứa đựng trí tuệ rất lớn. Chúng ta biết rất ít về cuộc đời Trang Tử, ghi chép chính xác về cuộc đời ông nằm trong sách Sử ký của Tư Mã Thiên. Trang Tử là người đất Mông thuộc nước Tống thời Chiến Quốc (nay thuộc huyện Thương Khâu, tỉnh Hà Nam). Ông từng giữ chức Tất Viên tiểu lại, tương đương với chức thủ kho ngày nay. Cả đời ông sống trong thời Chiến Quốc phân tranh, chiến loạn liên https://thuviensach.vn miên, khắp nơi cầu hiền như khát nước. Nhưng ông ẩn cư đến già, không chịu ra làm quan, không có bất kỳ một danh phận xã hội nào. Theo suy đoán, Trang Tử sống vào khoảng từ năm 369 trước công nguyên đến năm 286 trước công nguyên, cũng có thuyết cho rằng ông sống đến năm 275 trước công nguyên. Về ngày tháng năm sinh, năm mất cụ thể của ông thì cho đến nay vẫn chưa có một khảo cứu nào chính xác. Sách Trang Tử xưa nay được liệt vào hàng kinh điển. Thế nhưng trong số tất cả các kinh điển đời Tiên Tần, có lẽ nó mang ít chất kinh điển nhất. Giá trị của nó chính là ở tư tưởng vô biên vô cùng, kỳ dị mà độc đáo. Theo Nghệ văn chí sách Hán thư, Trang Tử vốn có hơn 50 thiên, nhưng đến nay chỉ còn 33 thiên. Đây chính là bản Trang Tử do Quách Tượng đời Tấn chỉnh lý và lưu truyền cho đến tận ngày nay. Trong đó 7 thiên thuộc Nội thiên, 15 thiên thuộc Ngoại thiên, ngoài ra còn 11 thiên khác, được quy vào phần Tạp thiên. Hiện nay có thể xác định rằng 7 thiên thuộc Nội thiên là do chính Trang Tử viết, còn Ngoại thiên và Tạp thiên có nhiều khả năng do học trò, bạn bè và người đời sau, những người được chân truyền tư tưởng của Trang Tử biên soạn. Có câu "Thiên hạ hy hy, giai vị lợi lai; thiên hạ nhướng nhướng, giai vị lợi vãng"(Thiên hạ tấp nập đều là vì lợi mà đến; thiên hạ nhộn nhịp đều vì lợi mà lại). Con người ta sống trên đời, từ xưa đến nay, thứ khó nhìn thấu nhất chính là hai chữ danh và lợi. Phải nói rằng, thứ mà con người phải đối mặt trước nhất chính là sự quấy nhiễu và cám dỗ của lợi ích, bởi lẽ trên đời này ai cũng đều phải đối mặt với vấn đề kinh tế và sự khốn cùng của sinh tồn. Trang Tử cũng không ngoại lệ. Cuộc sống của Trang Tử như thế nào? Qua những câu chuyện trong sách Trang Tử, chúng ta có thể biết ông luôn sống trong nghèo khó. Trong Ngoại thiên có một câu chuyện như sau: https://thuviensach.vn Nhà Trang Tử rất nghèo. Một hôm trong nhà không còn gì bỏ vào nồi. Ông bèn đến nhà Giám Hà Hầu vay gạo. Giám Hà Hầu là một viên quan nhỏ đương thời chuyên trông coi việc thủy lợi, sông suối, cuộc sống có phần khá hơn Trang Tử. Trời đất sinh cùng với ta, còn vạn vật hòa làm một cùng ta. - Tề vật luận - Giám Hà Hầu rất nhiệt tình, bảo Trang Tử: - Được thôi, để tôi đi thu tô, ông cứ đợi đấy, thu được tô tôi sẽ cho ông vay 300 lạng vàng. Lời này đúng là quá tuyệt, ba trăm lạng vàng, đây đích thực là một khoản tiền lớn. Trang Tử nghe xong nổi giận, mặt biến sắc, nhưng ông lại kể cho Giám Hà Hầu nghe một câu chuyện: Hôm qua tôi cũng đi ngang qua đây, trên đường đi chợt nghe có tiếng người réo gọi tên mình. Tôi nhìn quanh quất thì thấy một con cá diếc nhỏ đang giãy giụa trong một vết bánh xe. Tôi hỏi nó làm gì ở đó. Nó bảo: - Tôi là thủy quan ở Đông Hải, nay nếu thầy có một thăng, một đấu nước, thì có thể cứu được mạng tôi. Tôi đáp: - Được thôi, để ta đến đất Ngô Việt, dẫn nước Tây Giang về cứu ngươi nhé! Cá diếc bảo: - Nếu vậy chẳng bằng thầy mau ra chợ cá khô mà tìm tôi. Thế đấy, Trang Tử tuy hóm hỉnh và sâu sắc, thế nhưng ông hoàn toàn không phải kẻ no cơm lành áo, sống một đời sung túc. Ông vẫn phải luôn đi nhờ vả người khác để https://thuviensach.vn có gạo bỏ vào nồi. Bạn đọc có thể lấy làm lạ: Một con người như vậy thì lấy tư cách gì để tiêu dao du? Một con người không no cơm ấm áo thì sao còn có thể có ước mơ cao xa? Trang Tử nhìn nhận về sự nghèo khó của mình như thế nào? Trong thiên Sơn mộc có một câu chuyện như sau: Một hôm Trang Tử đi gặp Ngụy Vương, ông mặc quần áo rách nát vá víu chằng chịt, giầy cũng không có dây buộc mà thắt bằng một cọng rơm, trông rất nhếch nhác. Ngụy Vương hỏi: - Sao thầy lại khốn đốn đến nông nỗi này? Trang Tử đáp: - Đây là bần cùng chứ đâu phải khốn đốn? Kẻ đọc sách có đạo đức lý tưởng mà không được thực hành mới thực là khốn đốn. Đại vương chắc chưa từng nhìn thấy vượn nhảy nhót? Chúng leo trèo nhảy nhót trên những cây lớn như trinh nam, cây thị và cây nhãn, đùa nghịch thoải mái, ngay cả những tay thiện xạ như Bàng Mông, Hậu Nghệ cũng phải bó tay trước chúng; nhưng nếu cho chúng trong bụi gai thì chúng buộc phải cẩn thận, không dám nhảy nhót lung tung. Đấy chẳng phải là vì chúng không nhanh nhẹn, mà là khi ở vào tình thế bất lợi thì rất khó trổ tài năng. Giờ tôi sinh ra không gặp thời, muốn không bần cùng cũng không được. Như vậy, Trang Tử nhận biết rõ về hoàn cảnh của mình. Kẻ sĩ đích thực thì không sợ nỗi khó khăn về cuộc sống, mà chỉ sợ sự khốn đốn về tinh thần. Kẻ sĩ đích thực thì không sợ nỗi khó khăn về cuộc sống, mà chỉ sợ sự khốn đốn về tinh thần. Một con người có thể khốn quẫn do nghèo khó, nhưng việc trong lòng có thực sự để tâm đến sự nghèo khó ấy hay không và coi trọng chữ "lợi" đến mức nào sẽ quyết định thái độ của người đó trước nghèo khó. https://thuviensach.vn Trang Tử có xem trọng chữ "lợi" không khi mà xung quanh ông toàn là những kẻ giàu có? Trong thiên Liệt ngự khấu, ông kể một câu chuyện như sau: Ở nước Tống có một người tên là Tào Thương. Một hôm y rất vinh hạnh được vua Tống sai đi sứ nước Tần. Khi ấy Tần là nước lớn mạnh nhất ở phía Tây. Khi ông ta xuất phát, nước Tống chỉ trang bị cho y mấy cỗ xe ngựa. Tào Thương đến nước Tần, không làm nhục sứ mệnh, rất được lòng Tần vương; khi trở về, Tần vương ban thêm cho y hàng trăm cỗ xe ngựa. Sau khi về nước, Tào Thương rất phấn khích, nói với Trang Tử: - Nếu bắt tôi ở trong nhà rách nát tồi tàn, suốt ngày đan giày cỏ, đói rét vàng vọt thì tôi không có khả năng đó. Khả năng của tôi là gì? Gặp quân vương nước lớn, lấy lòng ngài, đổi lấy hàng trăm cỗ xe ngựa, ấy là sở trường của tôi! Nghe y khoe khoang xong, Trang Tử có thái độ như thế nào? Ông lạnh nhạt bảo Tào Thương: - Tôi nghe nói vua Tần có bệnh, đã chạy chữa danh y khắp thiên hạ. Ai chữa khỏi vết loét mưng mủ của vua sẽ được thưởng một cỗ xe ngựa; ai liếm trĩ cho vua sẽ được thưởng năm cỗ xe ngựa. Chữa bệnh vua càng thấp hèn thì được thưởng càng nhiều. Này Tào Thương, hẳn là ông đã chữa bệnh trĩ cho vua Tần phải không? Không thì sao ông có thể mang nhiều xe ngựa về đến thế? Lời nói của Trang Tử có thể là châm biếm rất sâu cay, nhưng nó đã nói rõ một điều: chữ "lợi" không thể cột được trái tim Trang Tử. Ước mơ của Trang Tử đã vượt xa khỏi "lợi", mặc dầu ông rất nghèo khó. Nói đến chúng ta ngày nay, một người chỉ có 10 đồng (nhân dân tệ), niềm https://thuviensach.vn sung sướng của người đó chưa chắc đã không bằng một người có hàng tỷ đồng. Việc trong tay có bao nhiêu tiền không thể quyết định hạnh phúc của bạn. Trong xã hội chúng ta, người sung sướng nhất không phải là người khố rách áo ôm, cũng không phải là người giàu nứt đố đổ vách, mà thường là những người ấm no đến mức đầy đủ. Bởi vì cuộc sống của họ không đến nỗi quá quẫn bách, đồng thời họ cũng không bị của cải trói buộc, suốt ngày lo giữ của. Những người đó chiếm đại đa số trong xã hội, là những người có tư cách được hưởng hạnh phúc. Thế nhưng hạnh phúc hay không còn nằm ở suy nghĩ của bạn. Tôi có một người bạn, xuất thân từ giới truyền thông, sau chuyển sang kinh doanh bất động sản, tài sản ngày một nhiều, sự nghiệp ngày một thành công. Anh rất buồn khi rời khỏi ngành truyền thông, vì truyền thông chính là nghề anh ta thích nhất. Nhưng tại sao anh lại đi kinh doanh bất động sản? Anh cho biết: Vì tôi phải có trách nhiệm với gia đình và con cái sau này của mình, phải mang lại cuộc sống hạnh phúc cho họ. Bởi vậy tôi phụ lòng chính mình, tôi phải có nhiều tiền hơn. Anh đã lập gia đình, có một đứa con trai rất đáng yêu, kiếm được rất nhiều tiền, cuộc sống chắc chắn cũng rất hạnh phúc. Bất chợt anh cho tôi hay anh sắp di cư, đến một đất nước rất xa xôi, hơn nữa anh để vợ con đi trước, còn anh ở lại trong nước kiếm thêm tiền. Tôi hỏi anh: - Anh đã yêu vợ con như vậy, sao còn để vợ con xa lìa? Câu trả lời của anh có thể khiến bạn bất ngờ. Anh nói: - Với gia sản hiện nay của tôi thì nếu đứa con học ở trong nước, tôi sẽ suốt ngày lo nó bị bắt cóc. Bởi vậy tôi phải để họ đi. Đó chính là chuyện xảy ra xung quanh chúng ta. "Lợi", có thực càng nhiều càng tốt hay không? Vất vả vì "lợi", bôn ba vì "lợi" sẽ đánh mất rất nhiều tự do, rất nhiều niềm https://thuviensach.vn vui của chính mình. Trang Tử rất coi nhẹ những thứ này. "Lợi" không trói buộc được ông. Vất vả vì "lợi", bôn ba vì "lợi" sẽ đánh mất rất nhiều tự do, rất nhiều niềm vui của chính mình. Tâm hồn bị thể xác nô dịch, theo ông là thực sự không đáng. Tục ngữ có câu: Cọp chết để da, người chết để tiếng. Nhìn thấu chữ lợi không hề dễ dàng, nhìn thấu chữ "danh" lại càng khó, rất nhiều người có thể không bị cám dỗ vì lợi, nhưng lại bị lụy vì danh. Ngay cả một kẻ sĩ cao khiết cũng mong muốn được lưu danh sử sách. Vậy thì Trang Tử có coi trọng danh phận không? Trước quan cao và danh tiếng, Trang Tử có thái độ như thế nào? Giữa danh và lợi thì nhìn thấu danh khó hơn nhìn thấu lợi. Rất nhiều người có thể không rung động trước tiền tài nhưng lại khó vượt qua được ải danh vọng. Xưa nay có biết bao văn thần võ tướng đã dành cả cuộc đời chỉ để theo đuổi một tên thuỵ sẽ được truy phong sau khi chết, được quân vương phong cho là trung, là hiếu, là văn, là võ, v.v. và v.v. Tên thụy đó được khắc trên bia mộ, chắc hẳn mọi ấm ức lúc sinh thời đều được bù đắp qua tấm bia mộ vĩnh hằng này. Tân Khí Tật nói: "… Chấm dứt mọi chuyện quân vương thiên hạ, đổi được cái danh lúc còn sống cũng như sau khi chết. Đáng thương cho kẻ bạc đầu!". Và một đời cứ thế trôi qua. Trang Tử có trọng danh không? Chúng ta biết rằng Trang Tử hiếu học và suy nghĩ rất sâu sắc, giàu chí lớn và đại lược, thế nhưng ông không thích nói. Trang Tử nói: "Trời đất có vẻ đẹp lớn mà không nói ra, bốn mùa có phép sáng suốt mà không bàn tới, vạn vật có lẽ hình thành mà không nói ra". Bởi vậy, ông không thích nói bất kỳ điều gì. Thiên Thu thủy chép một câu chuyện như sau: https://thuviensach.vn Trang Tử có một người bạn thân tên là Huệ Thi, người đời gọi là Huệ tử. Khi ấy Huệ Thi là nhà hùng biện lừng danh trong thiên hạ. Huệ Thi làm Tể tướng nước Lương, Trang Tử bèn đến nước Lương thăm ông. Khi đó có người đến bảo Huệ Thi: Trang Tử đến đây là muốn thay ngài làm Tể tướng nước Lương. Huệ Thi nghe vậy trong lòng kinh hãi, bèn sai người đi khắp nước tìm Trang Tử suốt ba ngày ba đêm. Ông nhất định phải tìm cho được Trang Tử, không thể để Trang Tử trực tiếp gặp vua Lương. Ông sợ nếu lỡ vua Lương thật sự ban chức Tể tướng cho Trang Tử thì ông chẳng biết phải làm sao. Trang Tử hay chuyện, bèn tự đến tìm Huệ Thi, nói: - Phương nam có một con chim tên là uyên sồ bay từ Nam Hải đến Bắc Hải, nếu không gặp cây ngô đồng thì dứt khoát không chịu đậu xuống nghỉ ngơi, không gặp quả cây tre thì không chịu ăn, không gặp nước suối trong ngọt thì không uống. Nó là một con chim trong sạch. Một con cú mèo kiếm được một con chuột thối rữa, ngẩng đầu lên thấy uyên sồ vừa bay tới, bèn ngước nhìn, hét lên: "Biến đi!". Này Huệ tử, giờ ngài cho người đi lùng sục tôi như vậy, có phải là dùng nước Lương của ngài để hù dọa tôi không? Thực ra đây chính là "danh" trong mắt Trang Tử. Chức Tể tướng nước Lương với ông chỉ là một thây chuột thối rữa mà thôi. Có thể có người nói rằng chức Tể tướng của một nước nhỏ như Lương quốc có thể Trang Tử không thèm màng đến. Thật ra còn có chức tước lớn hơn từng được dâng đến cho ông. Trong thiên Thu thủy có một câu chuyện như sau: Vào thời Chiến Quốc, Sở là một nước lớn. Hôm ấy Trang Tử đang tiêu dao câu cá trên dòng Hán Thủy. Sở vương bèn phái hai viên quan đại phu đến gặp Trang Tử, họ cung kính nói: https://thuviensach.vn - Xin phiền đến tiên sinh về chuyện của nước chúng tôi. – Giọng nói rất khách khí, tức là muốn mời ông xuất sơn ra làm Tể tướng, mong muốn ban chức Tể tướng nước Sở cho ông. Trang Tử tay cầm cần câu, đầu không quay lại, đáp: - Tôi nghe nói nước Sở có một con rùa thần, đã chết ba nghìn năm mà vua Sở vẫn giữ nó cất trong hộp, đặt trong miếu thờ. Theo các vị thì con rùa ấy muốn chết và để xương lại cho người ta thờ cúng hay là muốn sống để lê đuôi bò trong bùn? Hai viên đại phu đáp: - Đương nhiên là muốn sống để bò trong bùn rồi! Trang Tử bảo: - Thế thì xin mời hai vị tự nhiên, để tôi lê đuôi sống trong bùn vậy! Đó chính là thái độ của Trang Tử trước cái "danh" được dâng đến tận cửa. Bởi đâu lòng người được tự do? Là bởi con người có thể không tham hám. Cuộc đời con người chỉ có thể bị trói buộc bởi chính việc mà mình tham hám. Nếu không tham hám thì còn có gì trói buộc được bạn? Rất nhiều khi sự vất vả của nhân sinh cần thiết phải được đặt câu hỏi là nhằm mục đích gì? Có thể có một câu trả lời rất cao thượng, đó là vì hạnh phúc của người nhà, vì thành công của đơn vị, đóng góp cho xã hội, v.v. Thế nhưng động cơ tiềm ẩn sau đó là gì? Mỗi người chúng ta hãy tự vấn lòng mình: Phải chăng chúng ta đang tìm kiếm một cái cớ đường hoàng cho danh và lợi? Rất nhiều khi trong cuộc sống, chúng ta vì danh lợi, từng bước bị danh lợi dụ dỗ mà rơi vào vòng luẩn quẩn, không dứt ra được. Chúng ta biết rằng trong con người có thể tồn tại một ngọn lửa vô danh (vô danh hỏa). Trong lòng bạn thấy rất không thoải mái nhưng lại không thể thổ lộ với người khác, thế nên đôi khi chỉ vì một sự việc vụn vặt, bé nhỏ là có thể làm bùng cháy ngọn lửa vô danh đó. Thí dụ trong một công ty, người có địa vị cao nhất là ông chủ. Ông chủ vì https://thuviensach.vn một chuyện không thuận lợi nào đó mà trách mắng thuộc cấp: Tại sao có việc đó mà cậu làm không nổi? Sao khả năng của cậu kém thế? Về tự kiểm điểm đi! Viết ngay một bản kiểm điểm! Mai cậu phải tăng ca, phải hoàn thành cho tốt việc đó. Thuộc cấp chẳng biết nói sao, đành líu ríu gật đầu nghe lệnh. Về đến nhà, ngọn lửa vô danh đó phải xử lý thế nào đây? Bèn bắt đầu quát vợ: - Tôi vất vả kiếm tiền để lo cho cái nhà này, để cô có cuộc sống sung túc! Thế còn cô? Nhà cửa thì bề bộn, con cái cũng chẳng chăm sóc đến nơi đến chốn. Cô để tôi phải sống như vậy sao? Người vợ bị một trận mắng tối tăm mặt mũi, chẳng biết trả lời sao. Cô đành phải gật đầu nhận lỗi, vì mỗi tháng đều phải cầm tiền từ tay chồng. Thế nhưng trong lòng lại ấm ức, mất cân bằng, nỗi bực tức không biết xả đi đâu; nhìn thấy con bước vào cửa, bèn răn con: - Mẹ vì mày mà vất vả, cả đời mẹ chỉ biết cho đi, chỉ biết lo lắng cho con cái, thế mà mày không biết cố gắng học hành! Kết quả học tập mà mày đạt được liệu có xứng đáng với công sức của mẹ không? Đứa con vô cớ bị mắng, bực bội trong lòng, nhưng lại không dám cãi mẹ, đành quay lại bắt nạt con cún trong nhà, đá cho nó một cái. Chó phải nghe lời chủ, nó cũng có cơn giận không tên, ra khỏi cửa, cơn giận không tên đó được trút lên đầu con mèo hoang, nó xông lên đuổi con mèo hoang để cắn. Mèo biết đánh không lại chó, cũng đành nén giận im tiếng, ra sức đi khắp nơi bắt chuột. Chỉ có khi vồ được con chuột, cơn giận của mèo mới được xả. Giữa cơn giận của một ông chủ và nỗi khốn khổ của một con chuột rốt cuộc có bao nhiêu khâu? Phẫn nộ đã gắn cả hai lại với nhau. Biết được sự tồn tại của ngọn lửa vô danh đó, chúng ta thật sự muốn mình có được sự bình tĩnh không? https://thuviensach.vn Người khác mang lại cho chúng ta nhiều nỗi ấm ức, hay là chính chúng ta không nhìn thấu danh và lợi? Người đời vì danh và lợi mà tất bật, qua lại, thực ra ấy đều bởi trong lòng có sự ràng buộc. Chỉ khi phá vỡ được lằn ranh này, chúng ta mới có khả năng đạt đến một sự tự do và tiêu dao. Trang Tử sống trong nghèo khó nhưng ông không hám lợi; Trang Tử giàu tư tưởng và tài năng nhưng ông không màng danh. Vậy thì trước sinh tử, ông có thái độ ra sao? Rất nhiều người khi còn sống coi trọng nhất là hai chữ danh và lợi. Đến cuối cùng khi đi đến cực hạn thì danh và lợi không còn quan trọng nữa, vẫn có thể nhìn thấu, thế nhưng sinh tử thì thực khó có thể nhìn thấu. Lúc sinh thời, Trang Tử từng nói: Thà sống mà lê đuôi trong bùn còn tốt hơn là chết. Vậy thì Trang Tử có thể nhìn thấu sinh tử không? Trong thiên Chí lạc có một câu chuyện nổi tiếng như sau: Người vợ kết tóc se tơ của Trang Tử ra đi trước ông, bạn thân của ông là Huệ Thi đến phúng điếu. Đến nhà thì thấy Trang Tử đang ngồi dưới đất gõ chậu ca hát. Huệ Thi chất vấn Trang Tử: - Vợ thầy sinh con đẻ cái cho thầy, giờ có tuổi mà từ trần, thầy không khóc thì thôi, lại còn gõ chậu ca hát, thầy thật quá lắm! Trang Tử bình thản đáp lời Huệ Thi: - Không phải thế! Bà ấy mới mất, sao tôi lại không thấy đau lòng? Nhưng tôi suy đến tận cội gốc, lúc mới đầu chẳng phải con người đều không có sinh mệnh hay sao? Không có sinh mệnh thì không có hình thể, không có hình thể thì không có hơi thở. Sinh mệnh được hình thành như thế nào? Trong trời đất, ở chỗ mông lung như có như không, một hơi thở được tích tụ, hơi thở dần hình thành hình thể, hình thể lại thai nghén ra sinh mệnh và con người từ đó xuất hiện, bây giờ sinh mệnh lại đi đến tử vong. Sự sinh lão bệnh tử đó chẳng https://thuviensach.vn phải biến đổi theo bốn mùa xuân hạ thu đông đó sao? Giờ bà nhà tôi lại trở về theo con đường đó, lúc này bà ấy đang ngủ yên lành giữa trời đất, mà tôi lại ngồi đây khóc lóc, chẳng phải là không hiểu chân đế của sự sống hay sao? Sở dĩ Trang Tử có thái độ thản nhiên như vậy chính là bởi ông đã nhìn thấu chân đế của sự sống. Thái độ thản nhiên ấy cũng có thể thấy trong dân gian Trung Quốc. Chẳng hạn, dân gian coi trọng tổ chức hai loại "hỷ sự" (việc mừng), gọi là "hồng bạch hỷ sự" (việc hỷ đỏ và hỷ trắng). Cưới hỏi và sinh con là việc hỷ đỏ, đó là sự khởi đầu thể hiện lẽ sinh sôi của sự sống, điều này tất nhiên là việc mừng; việc người già sống hết tuổi trời, tiễn người già ra đi, ấy là việc hỷ trắng, cũng là việc đáng mừng. Đỏ và trắng chỉ là hai cực của sự sống, đỏ là sự đón tiếp trước khi sự sống đến, trắng là sự đưa tiễn sau khi sự sống tịch diệt. Giữa sinh và tử chẳng qua chỉ là sự chuyển hóa hình thái sự sống. Nếu thực sự có tâm thế như Trang Tử thì có lẽ chúng ta sẽ bớt đi rất nhiều nỗi lo và khổ sở. Thế nhưng sinh lão bệnh tử, cuộc đời có rất nhiều nỗi lo khổ và trắc trở, một khi đứng trước sinh tử, chúng ta có thể thản nhiên đối mặt không? Còn Trang Tử thì nhìn nhận sự tử vong của mình như thế nào? Trong thiên Liệt ngự khấu, Trang Tử kể một câu chuyện như sau: Lúc Trang Tử sắp qua đời, học trò của ông bàn nhau phải hậu táng sau khi thầy từ trần, tức là phải an táng long trọng, đồ dùng lễ nghi nhất định phải sang trọng. Trang Tử nghe vậy bèn bảo học trò: Sau khi ta chết, phải "lấy trời đất làm quan tài, nhật nguyệt làm ngọc quý, tinh tú làm châu báu, vạn vật làm vật phẩm chôn theo". Thế mới là một tang lễ long trọng. Đó quả thực là một khí phách hào sảng. https://thuviensach.vn Trên thực tế, ý Trang Tử là, các trò chẳng cần phải làm hậu táng: Ta chẳng cần quan tài, chẳng cần vật phẩm chôn theo, chẳng cần lễ vật, các trò cứ quăng xác ta ra đồng, giao trả cho trời đất tự nhiên là được. Đám học trò hẳn nhiên rất lấy làm khó xử. Họ tưởng thầy sắp chết nên nói bừa. Ngẫm nghĩ một hồi, thấy cứ nên khuyên giải thầy, bèn bẩm: - Thưa thầy, nếu vậy thì chúng con e diều quạ sẽ rỉa xác thầy. Thôi cứ nên cho vào quan tài chôn xuống đất. Trang Tử nói: - Đặt ta ngoài đồng, diều quạ sẽ rỉa; chôn ta dưới đất, kiến cũng sẽ ăn ta. Các con cướp miếng ăn của diều quạ để nuôi kiến dưới đất, sao lại thiên vị như thế? Câu trả lời thực khoáng đạt và hóm hỉnh. Hình thể trả về cho trời đất, sinh tử trở về với tự nhiên. Đó chính là quan điểm của Trang Tử về hình thể và sự sinh tử của chính mình. Trong xã hội chúng ta hiện nay, có rất nhiều câu lạc bộ chống ung thư, rất nhiều người nổi tiếng về chống ung thư. Trước kia cứ nghe nói mắc bệnh ung thư là đồng nghĩa với án tử hình. Nhưng hiện nay rất nhiều người bệnh ung thư sống được rất nhiều năm. Tại sao vậy? Chính là bởi nội tâm họ lạc quan khoáng đạt, không sợ chết, vì vậy mới có thể chiến thắng cái chết. Thực ra trước nay Trang Tử là một người không sợ chết. Đó là do ông có quan niệm "lạc sinh" (vui sống), tức là sống tốt còn hơn là sợ chết. Quan điểm này trùng hợp với tư tưởng của Nho gia. Khi trả lời học trò về vấn đề sinh tử, Khổng Tử đã nói sáu chữ: "Vị tri sinh, yên tri tử?". Con người còn chưa hiểu rõ cuộc sống, việc gì phải nghĩ đến chuyện chết? Về điểm này Nho Đạo tương thông. Trang Tử cho chúng ta thấy một tấm lòng ấm áp và một giá trị chất phác, tức là "sống ở hiện tại". Sống trong hiện tại, nhìn thấu danh lợi, không sợ sinh https://thuviensach.vn tử, như thế tâm hồn chúng ta sẽ có một không gian và một cảnh giới vô cùng rộng lớn. Trang Tử cho chúng ta thấy một tấm lòng ấm áp và một giá trị chất phác, tức là "sống ở hiện tại". Sống trong hiện tại, nhìn thấu danh lợi, không sợ sinh tử, như thế tâm hồn chúng ta sẽ có một không gian và một cảnh giới vô cùng rộng lớn. Có thể nói, Trang Tử đã để lại rất nhiều bóng dáng cuộc sống thấp thoáng trong sách của mình. Rất nhiều phán đoán trong đó tương tự như Nho gia. Có điều Nho gia mãi mãi coi trọng đạo đức của bậc thánh hiền trên đời, mãi mãi coi trọng niềm tin của con người về kiến công lập nghiệp trong cuộc sống; còn Đạo gia thì luôn luôn coi trọng sự tự do tinh thần trong bầu trời xanh bao la rộng lớn, luôn luôn coi trọng sự vượt qua đằng sau sự tác thành cuối cùng. Về thước đo xã hội, tư tưởng Nho gia yêu cầu con người phải gánh vác; còn về bình diện sự sống, tư tưởng Đạo gia đòi hỏi con người phải vượt qua. Gánh vác là trách nhiệm xã hội của chúng ta, vượt qua là một cảnh giới sự sống của chúng ta. Bởi vậy, xét theo ý nghĩa này, sau khi đọc xong rất nhiều câu chuyện trong Trang Tử, ta sẽ hiểu được triết lý nhân sinh của ông, đó không phải là sự tích cực hay tiêu cực một cách đơn giản, mà là một hệ thống tham chiếu xây dựng cho chúng ta trên những hệ thống khác nhau của sự sống. Nói theo lời Trang Tử, cảnh giới cao nhất của cuộc sống chính là hoàn thành một chuyến tiêu dao du giữa trời đất, có nghĩa là nhìn thấu những chướng ngại rào cản trong lòng, tìm thấy vị trí của cuộc sống trong vũ trụ trời đất bao la. Trên một hệ tọa độ mênh mông như vậy, hãy để con người trở thành con người đích thực, hãy để nội tâm chúng ta không bị ràng buộc; chúng ta hãy phấn đấu trở thành chính mình trong lý tưởng. Cảnh giới cao nhất của cuộc sống chính là nhìn thấu những chướng ngại https://thuviensach.vn rào cản trong lòng, tìm thấy vị trí của cuộc sống trong vũ trụ trời đất bao la. Hãy để mọi khó khăn trong hiện thực chỉ ở hiện tại, có thể nhìn thấu được, còn trên sự dẫn dắt của cuộc sống vĩnh hằng, có một cảnh giới tiêu dao du như vậy, đáng để mỗi người chúng ta vĩnh viễn theo đuổi và tìm kiếm. https://thuviensach.vn CHƯƠNG 2 TẦM VÓC CÓ LỚN CÓ NHỎ B ằng rất nhiều câu chuyện ngụ ngôn, Trang Tử cho chúng ta biết : Tầm nhìn của mỗi con người quyết định sự phán đoán của người đó đối với mọi sự vật, và nó cũng có thể hoàn toàn thay đổi số phận của một con người. Tầm nhìn rộng sẽ thấy rằng "trời sinh ra ta ắt hữu dụng", còn đứng trên tầm nhìn hẹp thì suốt đời chỉ có thể là một kẻ tầm thường. Vậy thì chúng ta làm thế nào để phân biệt tầm nhìn rộng và hẹp? Làm thế nào để đạt đến tầm nhìn rộng? Trong thiên Tiêu dao du sách Trang Tử có một mệnh đề hạt nhân, đó là: Thế nào là lớn? Thế nào là nhỏ? Tiêu dao du đã mở rộng vô hạn không gian tưởng tượng của chúng ta, cho chúng ta biết mức độ rộng lớn của thế gian vượt xa sự tưởng tượng của chúng ta; mức độ nhỏ của thế gian cũng vượt xa trí tưởng tượng của chúng ta. Bởi lẽ lớn và nhỏ thật sự không chỉ là ở nơi mắt nhìn, mà còn ở tâm trí của con người; nó không đơn thuần là tầm nhìn được chỉ dẫn qua sách vở, mà nhiều khi nó biểu hiện ra ở rất nhiều quy tắc thực dụng trong đời sống. Có nghĩa là trong cuộc đời con người, tầm nhìn lớn nhỏ ứng dụng khác nhau sẽ mang lại hiệu quả khác nhau, cuộc sống khác nhau. Chúng ta đều biết Huệ Thi và Trang Tử là bạn thân, giữa hai người từng có rất nhiều cuộc đối thoại. Trong Trang Tử có một câu chuyện như sau: Một hôm Huệ Thi tìm đến Trang Tử, bảo: - Ngụy vương cho tôi một hạt bầu của giống lớn, tôi bèn trồng nó, đến khi https://thuviensach.vn ra hoa kết trái, kết ra một quả bầu rất to, đầy đặn, lớn đến năm thạch(*). Vì quả bầu lớn quá nên chẳng có ích gì. Nếu bổ đôi nó làm gáo múc nước thì vỏ bầu quá mỏng, múc nước vào nhấc lên sẽ vỡ. Dùng nó để đựng thứ gì cũng không được. Nghĩ đi nghĩ lại, quả bầu này tuy to nhưng vô dụng, nên tôi đã đập nát nó. (*) Thạch: Đơn vị đo thể tích của người Trung Hoa cổ, 1 thạch = 100 lít. Trang Tử nói: - Thầy đúng là không biết cách dùng đồ vật lớn! Có quả bầu to năm thạch, sao không dùng dây buộc lên mình nó làm thuyền, rồi thỏa thích phiêu du khắp sông hồ, mà lại lo nó quá lớn không biết dùng vào đâu? - Tiêu dao du - Và ông kể một câu chuyện như sau: Ở nước Tống, nhà nọ có một phương thuốc bí truyền hiếm có, đó là thuốc chữa nẻ da, mùa đông giá rét mà bôi vào thì tay chân sẽ không bị nứt nẻ. Bởi vậy nhà họ đời đời sống bằng nghề rửa chân tay cho người. Một hôm có vị khách qua đường tình cờ nghe nói nhà họ có phương thuốc bí truyền bèn đến thương lượng với họ để mua lại với giá một trăm lạng vàng. Cả nhà nghe xong liền họp nhau lại bàn bạc, nói rằng phương thuốc bí truyền này của nhà ta tuy đã có từ lâu đời, nhưng cả nhà cứ sống bằng nghề rửa chân tay cho người cũng chẳng kiếm được bao nhiêu tiền. Nay người ta bỏ ra cả trăm lạng để mua, sao lại không bán? Chúng ta nên bán nó đi! Người khách qua đường trả tiền xong, đem phương thuốc đi. Ông ta dùng nó làm gì? Khi ấy chư hầu khắp nơi hỗn chiến để giành đất. Ở miền đông nam là cuộc chiến giữa hai nước Ngô và Việt, đất Ngô Việt đa phần là sông nước. Người này đem phương thuốc bí truyền từ nước Tống đến nước Ngô, https://thuviensach.vn đồng thời vào du thuyết Ngô vương. Khi ấy đúng vào lúc quân nước Việt đang tấn công nước Ngô. Vua Ngô bèn phái người này dẫn quân, chọn tháng chạp giá rét phát động thủy chiến với quân Việt. Nhờ có phương thuốc bí truyền của người này nên chân tay quân sĩ không bị cóng, không bị nứt nẻ, lở loét, sức chiến đấu dồi dào, còn quân Việt thì không có phương thuốc ấy. Cuộc chiến này nước Ngô đại thắng nên người dâng phương thuốc bí truyền được cấp đất phong hầu, trở nên giàu sang, sống sung sướng vô cùng. Phương thuốc này đưa cho những người khác nhau sử dụng sẽ mang lại hiệu quả cuộc sống khác nhau. Nếu có tầm nhìn lớn, bạn sẽ thấy nó có thể quyết định vận mệnh của một đất nước, làm thay đổi thân phận của một con người. Trang Tử bảo Huệ Thi: Quả bầu lớn cũng vậy. Sao thầy lại cho là nó chỉ có thể bổ ra làm gáo? Nếu nó là một quả bầu lớn hoàn chỉnh, sao thầy không dùng dây buộc lên thân nó mà du ngoạn khắp giang hồ? Chẳng lẽ mỗi một đồ vật cứ phải được gia công thành một sản phẩm theo quy định nào đó thì mới là hữu dụng? Tại sao đồ vật giống nhau vào tay những người khác nhau sẽ có thể sinh ra những giá trị hoàn toàn khác nhau? Câu chuyện ngụ ngôn của Trang Tử cho chúng ta biết: kích thước tầm nhìn của một con người sẽ quyết định phương thức tư duy của người đó. Người ta thường phán đoán giá trị của sự vật một cách bảo thủ bằng con mắt đời thường. Chỉ những người có tầm nhìn rộng lớn mới thấy được giá trị đích thực của sự vật. Tôi từng đọc một cuốn sách nhan đề là Kho báu ẩn giấu, cuốn sách kể về câu chuyện của một người Mỹ: Có hai anh em người Đức di cư sang Mỹ, đến New York mưu sinh vào năm 1845. Cuộc sống quá gian nan, họ bèn bàn nhau tìm cách mưu sinh. Hồi còn ở Đức, người anh vốn có nghề làm dưa muối rất ngon. Người em còn quá trẻ, chưa biết làm gì. Người anh bảo: Chúng ta là người quê mùa, ở trong thành phố New York rộng lớn thế này rất khó sinh tồn, để anh đi California https://thuviensach.vn trồng cải và tiếp tục làm dưa muối. Người em nghĩ bụng: Dù sao mình cũng chẳng có nghề gì, thôi đành liều ở lại New York, ban ngày làm thuê, tối đi học. Anh học địa chất học và thuật luyện vàng. Người anh đến một miền quê ở California. Giá đất ở đây rất rẻ nên anh mua một lô đất trồng cải bắp, cải bắp lớn lên dùng làm dưa muối. Anh rất chăm chỉ, hàng ngày trồng rau muối dưa, nuôi được cả gia đình. Bốn năm sau, người em tốt nghiệp đại học, đến California thăm anh. Người anh hỏi: - Giờ trong tay chú đã có gì rồi? Người em đáp: - Ngoài một mảnh bằng, em chẳng có gì khác. Người anh nói: - Tôi thấy chú phải nên thực tế một chút, chịu khó làm việc. Để tôi đưa chú đi thăm ruộng rau của tôi. Người em đến ruộng rau, ngồi xuống xem rau, gạt đất dưới gốc rau và nhìn chăm chú vào đó hồi lâu rồi vào nhà lấy một cái chậu, múc nước, cho từng vốc đất vào rửa. Anh phát hiện dưới đáy chậu có những mạt vàng lập lánh. Kinh ngạc ngẩng đầu lên nhìn anh trai, anh reo lên: - Anh ơi, anh biết không? Anh đang trồng cải bắp trên một mỏ vàng đấy! Chúng ta cũng giống như người anh trong câu chuyện này, thường cứ thản nhiên đón nhận trật tự mà cuộc sống mang lại cho mình. Ngày qua ngày, chúng ta dậy sớm, ngày làm đêm ngủ. Người ta sống thế nào mình cũng sống thế ấy. Chúng ta nuôi gia đình bằng một nghề sở trường trong tay với một cuộc sống rất yên ổn. Chúng ta chưa bao giờ nhảy vọt ra khỏi hệ thống kinh nghiệm mà mình đang có để tự hỏi: Mình còn có thể chuyển sang một lối sống khác không? Liệu mình có thể phát huy những kỹ năng mà mình đang có https://thuviensach.vn lên một tầm mức cao hơn không? Trong Tiêu dao du, Trang Tử đã đặt ra cho chúng ta một vấn đề muôn thuở: Thế nào là hữu dụng? Là phụ huynh, có thể chúng ta sẽ nói với con mình rằng: Con chống cằm trên bậu cửa sổ ngắm nhìn bướm cả buổi chiều là một việc làm vô ích; nếu con dùng thời gian đó để luyện dương cầm thì mới là hữu dụng. Có thể chúng ta nói với con rằng: Cả buổi chiều con nghịch đất, đắp lâu đài là việc làm vô ích; buổi chiều đó con luyện đánh chữ sẽ có ích hơn. Tôi từng biết một thực nghiệm khoa học như sau: Cho một con bọ nhảy vào trong lọ và đóng nắp lại. Rõ ràng con bọ này biết nhảy cao, nhưng vì nắp lọ đã bị đóng nên vừa nhảy lên, "bốp!", con bọ đụng phải nắp và rơi xuống; lại nhảy lên, lại đụng phải nắp và rơi xuống. Nó vẫn nhảy liên tục, nhưng mỗi lúc một thấp. Lúc ấy, người ta mở nắp ra, thấy con bọ vẫn đang nhảy, nhưng nó đã không bao giờ còn có thể nhảy ra khỏi cái lọ, bởi nó cứ cho rằng trên đỉnh lọ có nắp và nó sẽ không thể vượt qua. Nền giáo dục của chúng ta ngày nay có một hiện tượng đáng buồn, đó là cha mẹ dùng toàn bộ tình yêu thương của mình để quy định quá nhiều điều cấm kỵ cho con cái, đậy lên đầu con trẻ quá nhiều "cái nắp" hữu dụng. Chúng ta đã làm cho bọn trẻ nghĩ rằng, đã là một quả bầu thì sau này chỉ có thể trở thành gáo múc nước chứ không thể trở thành một con thuyền lớn đưa con người du ngoạn khắp đầm hồ sông bể. Là một miếng đất thì trên đó chỉ có thể trồng rau, trồng lương thực, chẳng ai cất công tìm hiểu dưới đất có thể ẩn giấu kho báu. Chúng ta trói buộc tâm trí mình bằng một lối tư duy thường quy. Thái độ sống thường quy của chúng ta đã quy định giới hạn đáng tội nghiệp của chúng ta. Giới hạn đó vốn có thể phá vỡ được. Chỉ có phá vỡ lối tư duy thường quy, chúng ta mới có thể hướng đến cái gọi là tiêu dao du đích thực. Tiêu dao du đích thực chính là không bị bất kỳ sự ngáng trở hay ràng buộc https://thuviensach.vn nào. Hữu dụng và vô dụng có thể chuyển hóa cho nhau. Lẽ nào một con người cứ nhất định phải tuân theo nề nếp, chiểu theo trật tự, làm theo quy tắc để thiết kế cuộc sống của riêng mình? Có một câu chuyện như sau: Chỉ có phá vỡ lối tư duy thường quy, chúng ta mới có thể hướng đến cái gọi là tiêu dao du đích thực. Một công ty lớn tuyển nhân viên truyền tin, những ai thông thạo mã Morse thông dụng trên thế giới đều có thể ứng tuyển. Rất nhiều người hay tin đã đến dự tuyển và được đưa vào đại sảnh của công ty chờ phỏng vấn. Đại sảnh rất ồn ào. Công ty lớn nên công việc bận rộn, người ra vào đại sảnh tấp nập, người nói chuyện, người gọi điện thoại... rất huyên náo. Mấy chục ứng viên ngồi thành hàng chờ đợi trong không khí ồn ào đó. Cuộc phỏng vấn diễn ra trong một căn phòng nhỏ bí mật ở cuối đại sảnh. Mọi người chờ đợi đến lượt mình được gọi vào. Lúc ấy có một chàng trai đến muộn. Anh xếp cuối hàng, không có cả chỗ để ngồi. Anh đứng một lát rồi đến thẳng căn phòng bí mật đó, đẩy cửa bước vào. Mọi người đều ngỡ ngàng: Sao anh ta không xếp hàng mà đã đi vào? Một lát sau, trưởng phòng nhân sự phụ trách việc tuyển dụng dẫn chàng trai ra khỏi phòng và nói với các ứng viên khác đang ngồi chờ: - Xin lỗi, vị trí nhân viên truyền tin đã có người. Các vị có thể ra về. Các ứng viên khác đều tức giận bất bình: - Anh chàng kia đến muộn, còn xông thẳng vào phòng mà lại được tuyển! Chúng tôi đợi ở đây đã lâu, anh chẳng hỏi lấy một câu, không thèm trao cho chúng tôi một cơ hội mà đã kết luận như thế. Tại sao vậy? Trưởng phòng nhân sự chậm rãi đáp: https://thuviensach.vn - Chúng tôi đã cố tình tạo ra môi trường ồn ào này để tuyển dụng. Lẫn trong các tiếng ồn này, chúng tôi luôn phát ra một âm thanh dưới dạng mã Morse với ý nghĩa: "Ai nghe hiểu được mã này xin mời vào thẳng căn phòng nhỏ ở cuối sảnh". Chàng trai này tuy đến muộn, nhưng anh ấy nghe được ngôn ngữ mã hóa trong môi trường ồn ào này nên đã thành công. Anh ấy không ngồi chờ theo quy định như những ứng viên khác. Anh ấy thực sự giải được mã này nên hoàn toàn xứng đáng nhận công việc của chúng tôi. Đây là một câu chuyện trong cuộc sống hiện đại. Bạn thấy đấy, những tình huống như trên luôn có thể xảy ra trong cuộc sống của chúng ta. Chúng ta đều biết Trang Tử là một bậc đại trí. Bậc đại trí thì không bao giờ dạy chúng ta những điều nhỏ nhặt. Cái mà ông dạy cho chúng ta là cảnh giới và tầm nhìn. Cảnh giới tiêu dao du là điều mà chúng ta hướng tới. Thế nhưng chúng ta đã thật sự lĩnh hội được tầm nhìn đủ để đánh giá sự vật một cách hoàn chỉnh hay chưa? Nếu có được tầm nhìn như vậy, chúng ta sẽ nắm bắt được từng cơ hội đến với mình. Ngày nay chúng ta thường xuyên nhắc đến một từ thời thượng, đó là "sức mạnh nội tại". Thực ra mỗi người chúng ta đều cần tự hỏi chính mình: Sức mạnh nội tại là gì? Sức mạnh nội tại là thứ không thể bắt chước, đó là cái duy nhất. Nếu có một quả bầu nhỏ, ta dùng nó làm gáo múc nước là hữu dụng. Nếu có một thân cây nhỏ, ta dùng nó làm bàn làm ghế là hữu dụng. Nhưng với một quả bầu khổng lồ thì ta không nhất thiết phải bổ đôi nó ra làm gáo, mà ta có thể dùng làm thuyền du ngoạn khắp sông hồ thì nó vẫn hữu dụng; một cây đại thụ không cần đốn xuống lấy gỗ mà nó có thể đứng đó, tỏa bóng râm cho người nghỉ chân cũng là hữu dụng. https://thuviensach.vn Con người đừng bao giờ hâm mộ người khác một cách thái quá. Bạn hãy tự hỏi lòng mình: Sức mạnh nội tại của mình là gì? Mình có điểm nào mà người khác không thể thay thế được? Sức mạnh nội tại của mình là gì? Mình có điểm nào mà người khác không thể thay thế được? Sách Trang Tử kể rất nhiều chuyện về cây. Trong thiên Nhân gian thế, Trang Tử kể một câu chuyện về cây như sau: Một người thợ mộc họ Thạch đến nước Tề, trên đường đi nhìn thấy một cây sồi cổ thụ. Cây sồi này được người địa phương thờ làm thần thổ địa. Cây này lớn đến mức nào? Mô tả của Trang Tử thường rất cường điệu. Ông kể, bóng của cây này có thể che cho mấy nghìn con bò hóng mát dưới gốc cây, đo thân cây được mấy trăm thước, cao tựa núi, cành mọc ở trên cao không biết bao nhiêu trượng. Cây đại thụ này thu hút rất nhiều người đến ngắm, nhưng bác thợ mộc họ Thạch chẳng thèm liếc nhìn đã bỏ đi. Học trò của bác hỏi: - Cây gỗ tốt như vậy sao thầy chẳng thèm ngó ngàng đã bỏ đi? Bác thợ họ Thạch đáp: - Đây là loại gỗ xấu. Đóng thuyền, thuyền sẽ chìm; đóng quan tài, quan tài sẽ nhanh mục; làm đồ đựng, đồ đựng sẽ nhanh gãy; làm cửa, cửa sẽ nhanh bẩn; dùng nó làm cột, cột sẽ có mối mọt. Bởi vậy đó là "bất tài chi mộc" (cây gỗ bất tài), làm gì cũng không được. Đến đêm, bác thợ mộc họ Thạch mơ thấy cây sồi đó đến nói chuyện với mình. Cây sồi nói: - Ông nói tôi là cây vô dụng, nếu tôi hữu dụng thì chẳng phải đã bị các ông chặt từ lâu rồi sao? Đâu còn sống đến nay để to đến thế này? https://thuviensach.vn Rồi nó nói tiếp: - Ông xem những loài cây ăn quả, chúng được coi là cây hữu dụng, hàng năm ra quả trĩu cành, được mọi người khen ngợi, kết quả là bị vặt trơ cành, cành con cũng bị cong vẹo. Quả trên cành cứ đến khi chín lại bị người ta tranh nhau đến hái. Bởi vì chúng hữu dụng nên mới hại đến chính mình và đã chết từ lâu. Tôi thì nhờ vô dụng nên mới bảo toàn được mình. Đó chính là chỗ hữu dụng lớn của tôi vậy. Trong thiên Nhân gian thế, Trang Tử thác lời Nam Bá Tử Quỳ nói: Đất Kinh Thị ở nước Tống thích hợp trồng cây thu, cây bách, cây dâu. Những loại cây này khi to bằng nắm tay, người muốn có cọc cột khỉ sẽ đến chặt cây về; khi cây mọc to đến ba bốn vòng ôm, người muốn làm xà nhà sẽ đến chặt về; khi lớn hơn nữa, đến bảy tám vòng ôm, người giàu có muốn làm quan tài sẽ đến chặt cây mang về. Những loài cây ấy từ nhỏ đến lớn, dù ở kích thước nào cũng được đánh giá là hữu dụng để làm một thứ gì đó. Nhưng nếu to đến mức ngoài sức tưởng tượng, trở thành đại thụ hàng trăm vòng ôm, cây sẽ giữ được tính mạng. Hồi ở vùng Lâm Chi thuộc Tây Tạng, tôi từng gặp một cây đại thụ. Đó là cây to nhất mà tôi từng thấy, khoảng hai mươi người mới ôm hết cây. Cây to đến mức đó sẽ biến thành đối tượng được sùng kính. Ai đến đó cũng phải đến nhìn nó. Người ta ca hát nhảy múa, uống rượu dưới gốc cây. Cảnh tượng ấy cũng giống hệt như Trang Tử mô tả. Khi người ta cư xử với nó bằng thái độ ấy thì còn ai nghĩ đến việc chặt cây về làm rương, làm tủ? Một cây làm chẳng nên non, nhưng lại có thể lớn thành đại thụ chọc trời và trở thành đối tượng được thờ cúng. Phải chăng câu chuyện ngụ ngôn của Trang Tử là một lời nhắc nhở đối với việc chạy theo danh lợi của chúng ta trong xã hội ngày nay? https://thuviensach.vn Khi quan sát sự vật bằng tầm nhìn nhỏ hẹp đời thường, chúng ta thường phán đoán mọi thứ dưới góc nhìn hữu dụng và vô dụng trước mắt. Khi có một tầm nhìn lớn, người ta mới hiểu được thế nào là "trời sinh ta ắt hữu dụng". Vậy thì, chúng ta phải làm thế nào để có được tầm nhìn ấy? Sự hữu dụng mà chúng ta nói ngày nay có thể chỉ là sự hữu dụng cục bộ. Còn hữu dụng thực sự là một cuộc sống lớn được nhìn bằng một tầm nhìn lớn. Tô Đông Pha có câu thơ: "Tiểu chu tòng thử thệ, giang hải ký dư sinh" (Thuyền con nay gắn kết, sông biển gửi kiếp thừa). Lý Bạch cũng vậy, cả đời phiêu lãng tiếu ngạo, cả đời chẳng lụy quyền quý. Khi Lý Bạch về già, Đỗ Phủ đến thăm, hỏi ông còn có việc gì đáng tiếc không? Lý Bạch đáp: Tôi cầu tiên vấn đạo, luyện đơn chưa thành, nghĩ đến Cát Hồng tiên nhân thời Tấn, người viết ra Bão Phác tử, tự đáy lòng tôi thấy thẹn với ông ấy. Đỗ Phủ nghe xong sững người: Một bậc tiên thơ mà lại cảm thấy thẹn với Cát Hồng. Đó là một kiểu quan niệm về nhân sinh ra sao? Bởi thế, Đỗ Phủ đã viết tặng ông một bài tuyệt cú: Thu lai tương cố thượng phiêu bồng, Vị tựu đan sa quý Cát Hồng. Thống ẩm cuồng ca không độ nhật, Phi dương bạt hộ vị thùy hùng? Dịch nghĩa: Thu về cùng ngắm lại đám cỏ bồng phơ phất, Chưa xong thuốc đan sa, thẹn (với) Cát ông. Uống rượu hát ngông sống qua ngày, Bay bổng ngông nghênh ai có thể cùng tranh hùng? Dịch thơ: Thu về ngắm đám cỏ bông, Đan sa chưa luyện thẹn cùng Cát ông. Qua ngày uống rượu hát ngông, https://thuviensach.vn Nghênh ngang dữ tợn, tranh hùng với ai. (Trần Trọng Kim dịch) Lý Bạch cả đời bôn ba, về già vẫn phiêu bạt, "thu về" (thu lai - chỉ mùa thu của đời người), nhưng dường như ông không để ý đến. Và đây chính là cuộc đời của Lý Bạch: "Thống ẩm cuồng ca không độ nhật, Phi dương bạt hộ vị thùy hùng?". Ba chữ "vị thùy hùng" (ai có thể cùng tranh hùng?) hỏi rất hay! Trên đời này, Lý Bạch không vì quân chủ, không vì sử xanh, không vì công danh, ông không cần để lại một phong hiệu, ông chỉ vì cái tâm của mình. Bởi vậy, ông là một anh hùng trong trời đất không gì ngáng trở được. Loại anh hùng trong trời đất này được Lý Hạ, người đời Trung Đường tái hiện trong thơ: "Thế thượng anh hùng bản vô chủ" (anh hùng trên đời vốn không có chủ). Chúng ta đừng cho rằng, cứ loại trung thần tử sĩ trung với vua là anh hùng. Anh hùng đích thực phải là người biết làm chủ trái tim mình. Cuộc đời do chính tâm trí mình quyết định ấy sẽ tạo ra những tầm nhìn khác nhau cho mỗi chúng ta. Đó chính là sự giác ngộ của sự sống. "Giác ngộ" là một thuật ngữ nhà Phật. Chúng ta có thể nhận thấy cách viết hai chữ "giác ngộ" rất lý thú, phần dưới chữ "giác" ( ) là chữ "kiến" ( – nhìn thấy), phần bên phải của chữ "ngộ" ( ) là chữ "ngô" ( – tôi, ta), "ngộ" có nghĩa là tâm ta. Giác ngộ, nói theo ngôn ngữ của chúng ta ngày nay là "nhìn thấy tâm ta". Chúng ta hãy tự hỏi xem suốt cả cuộc đời, có mấy người nhìn thấy được tâm của mình? Bạn có thể hiểu được thế giới, có thể hiểu được người khác, nhưng chỉ khi nhìn thấy tâm của mình thì mới là giác ngộ. Giác là trong khoảnh khắc, ngộ là một quá trình. Kết hợp mọi khoảnh khắc của giác và ngộ trong quá trình sống lâu dài, cái cuối cùng mà bạn nhận được sẽ là nhìn thấy tâm mình. Đó chính là sự đại giác ngộ trong cuộc sống. https://thuviensach.vn Trong sự khai ngộ của Thiền tông thuộc Phật gia, giác ngộ được mô tả thành hai giai đoạn: Giác là giai đoạn thứ nhất, thí dụ bạn nghe thấy một tri thức nào đó và đột nhiên bạn thấy nhãn giới mình thông thoáng, tầm mắt mình mở rộng, đó chính là giác. Và trong quá trình tu tập lâu dài trong cuộc đời, gặp bất kỳ sự vật nào bạn cũng phải nhìn lại nội tâm để suy nghĩ, để hiểu rõ, tích lũy từ ngày này qua tháng khác, quá trình tìm tòi lâu dài đó gọi là ngộ. Giác là trong khoảnh khắc, ngộ là một quá trình. Kết hợp mọi khoảnh khắc của giác và ngộ trong quá trình sống lâu dài, cái cuối cùng mà bạn nhận được sẽ là nhìn thấy tâm mình. Đó chính là sự đại giác ngộ trong cuộc sống. Sách Tam Tự kinh nói: "Nhân chi sơ, tính bản thiện"(tính của con người sinh ra đã là tốt). Nhưng tại sao từ xưa tới nay thế giới này lại ngập tràn tranh đấu? Triết học của Trang Tử dạy chúng ta phải nhìn cuộc sống bằng một tầm nhìn lớn, mọi vinh hoa phú quý, thị phi phân tranh đều không có ý nghĩa gì cả, điều quan trọng là bạn có một cuộc sống vui vẻ hay không. Vậy thì làm thế nào để chúng ta có được một cuộc sống vui vẻ? Mọi sự tranh đấu trên thế giới này xem ra đều hết sức tàn khốc, nhưng dưới ngòi bút của Trang Tử lại hết sức nực cười. Trong thiên Tắc dương, Trang Tử kể một câu chuyện như sau: Có hai nước nọ, một tên là Xúc Thị, một tên là Man Thị, đánh nhau để tranh giành đất đai. Cuộc chiến kéo dài rất lâu, tử vong rất nhiều, máu chảy thành sông, nhân dân khốn đốn. Cuối cùng Trang Tử cho hay, vùng đất mà hai nước giành nhau lớn đến mức nào? Xúc Thị và Man Thị, một nước ở sừng trái ốc sên, một nước ở sừng phải ốc sên. https://thuviensach.vn Điều đó chẳng nực cười sao? Chúng ta đọc Tả truyện, đọc sử truyện và tản văn Tiên Tần sẽ nhận thấy một quan điểm gọi là "Xuân Thu vô nghĩa chiến" (chiến tranh vô nghĩa thời Xuân Thu). Người người đều giương cao ngọn cờ chính nghĩa, nhưng thực ra trong loại tranh đấu này, chẳng ai là tuyệt đối chính nghĩa. Chính nghĩa chỉ là một cái cớ để chém giết lẫn nhau mà thôi. Bởi vậy khi hiểu rằng vùng đất mà họ tranh giành lớn nhất cũng chỉ bằng một cái vỏ ốc, chúng ta sẽ rút ra một kết luận như thế nào? Cuộc sống của chúng ta trôi qua trong chớp mắt giống như tia lửa điện. Trong cuộc sống hữu hạn này, bất kể bạn nghèo khó hay giàu có, bất kể bạn sống như thế nào thì thứ không đáng vứt bỏ nhất chính là niềm vui. Nếu ai đó so đo tính toán, ai đó hẹp lòng, không biết mỉm cười với cuộc sống thì người đó còn có quá nhiều si mê mà chưa nhìn thấu triệt. Có người hỏi Phật tổ: - Phật là gì? Phật tổ đáp: - Vô ưu (không lo phiền) là Phật. Con người một khi muốn thật sự đạt đến cảnh giới của tiêu dao thì cần phải thoát khỏi những ràng buộc thông thường, dùng một thứ tư duy ngược chiều để xem nhẹ tất cả những việc có vẻ lớn lao trong cuộc sống như chiến tranh, chính trị, oán thù giết chóc, ân oán, coi chúng chẳng qua chỉ là sự phân tranh trong vỏ ốc sên, như một việc xảy ra trong khoảnh khắc giống tia lửa điện. Mặt khác, mở rộng tâm hồn tự chủ của mình đến tầm vô hạn. Tôi nhớ Phong Tử Khải tiên sinh từng nói, cuộc sống của con người có thể có ba loại cảnh giới, tức chủ chân, chủ mỹ, chủ thiện. Đời sống vật chất của chúng ta là chủ chân. Trong cuộc sống, mỗi người đều có quy tắc, có nghề nghiệp, đồng thời phải tuân theo rất nhiều yêu cầu, https://thuviensach.vn tất cả rốt cuộc chỉ để tìm đến sự chân thực mà thôi. Lớp đời sống thứ hai là đời sống thẩm mỹ. Thẩm mỹ ở đây là hai ba người thân bạn bè cùng nghe hòa nhạc, thưởng thức thi ca nghệ thuật. Tầm mức cao nhất của cuộc sống là đời sống tâm hồn, đời sống tâm hồn này chủ về thiện. Tầm mức của cuộc sống có lớn, có nhỏ, mà cuộc sống của chúng ta đại thể cũng tương tự. Tầm mức cao nhất của cuộc sống là đời sống tâm hồn, đời sống tâm hồn này chủ về thiện. Điều quan trọng không phải là về khách quan chúng ta có cơ hội như thế nào, mà là về chủ quan chúng ta có tấm lòng như thế nào; không phải là khách quan tạo cho chúng ta những cơ hội nào, mà là tâm trí của chúng ta xác lập giá trị quan như thế nào trong việc phán đoán sự hữu dụng và vô dụng. Khi quá thiên về lợi ích trước mắt, chúng ta bỏ quên vẻ đẹp của trời đất tự nhiên, lẽ nào không nuối tiếc? Chúng ta đánh mất niềm vui sống hạnh phúc với cha mẹ con cái, lẽ nào không nuối tiếc? Chúng ta đánh mất rất nhiều cơ hội tiêu dao du, khiến cho mình nhanh chóng già đi, nhưng lại tích lũy một đống công trạng vô dụng, lẽ nào không thấy lòng áy náy? Ngày nay chúng ta nhìn lại Trang Tử, nhìn lại nội tâm bằng thái độ giác ngộ, mục đích là để mỗi người chúng ta giải phóng chính mình, cố gắng đạt đến cõi tiêu dao du. https://thuviensach.vn CHƯƠNG 3 CẢM NGỘ VÀ VƯỢT QUA H ai chữ danh lợi là sự theo đuổi suốt đời của biết bao người. Thế nhưng muốn thật sự cảm nhận được cõi tiêu dao du của Trang Tử thì nhất định phải vượt qua danh lợi. Mà nền tảng để vượt qua danh lợi chính là cần có một tâm thế đạm bạc. Vậy làm thế nào có thể đạt đến tâm thế đạm bạc? Làm thế nào để cảm nhận được đạo lý của thế gian qua những câu chuyện của Trang Tử? Làm thế nào để vượt qua chính mình, đạt đến tầm lý tưởng? "Vượt qua" (siêu việt) là đề tài chúng ta thường xuyên bàn đến trong cuộc sống. Thế nào là vượt qua thực sự? Vượt qua phải chăng là dựa trên những nhận biết về thế giới hiện thực để phân biệt cái gì là hằng định bất biến trong cuộc sống hiện thực bề bộn? Bản chất của nó là gì? Trước tiên xin nói một chuyện ngoài lề. Trong dịp đi Giang Nam, Hoàng đế Càn Long đến chùa Kim Sơn ở Trấn Giang, ông hỏi cao tăng Pháp Bàn: - Thuyền bè xuôi ngược dòng Trường Giang tấp nập, vậy rốt cuộc một ngày có bao nhiêu chiếc qua lại? Pháp Bàn đáp: - Chỉ có hai chiếc thuyền. Càn Long hỏi: - Sao lại chỉ có hai chiếc? Pháp Bàn đáp: https://thuviensach.vn - Một chiếc là danh, chiếc kia là lợi, ngày đêm ngược xuôi trên dòng Trường Giang thực ra chỉ có hai chiếc thuyền này mà thôi. Trong Sử ký, Tư Mã Thiên viết: "Thiên hạ hy hy giai vị lợi lai, thiên hạ nhướng nhướng giai vị lợi vãng" (Thiên hạ tấp nập đều vì lợi mà đến, thiên hạ nhộn nhịp đều vì lợi mà lại). Ngoài lợi ra, người đời coi trọng nhất là danh. Bao nhiêu người vất vả bôn ba, danh và lợi chính là điểm cơ bản nhất chi phối cuộc sống của họ. Vậy thì Trang Tử nhìn nhận về danh và lợi như thế nào? Trong Tiêu dao du, ông kể câu chuyện vua Nghiêu muốn nhường thiên hạ cho Hứa Do. Chúng ta đều biết, vua Nghiêu được cổ nhân Trung Hoa xếp hàng đầu trong các bậc thánh nhân, cũng là đại từ chỉ các bậc minh quân trong thiên hạ. Còn Hứa Do là một ẩn sĩ trong truyền thuyết. Vạn vật là thống nhất, cái nào ngắn cái nào dài? Đạo không có khởi đầu cũng không có kết thúc, còn vạn vật có sinh có tử, hoàn toàn không thể dựa vào thành tích vốn có của chính mình. - Thu thủy - Do: Trang Tử kể rằng, vua Nghiêu trịnh trọng nói với Hứa - Khi mặt trời và mặt trăng chiếu sáng vĩnh hằng xuất hiện, chúng ta còn đốt đuốc để so độ sáng cùng nhật nguyệt, chẳng phải là quá khó hay sao? Mưa đã rơi kịp thời, vạn vật đã tắm trong nước ngọt, chúng ta còn tưới thêm nước, phỏng có ích gì đối với mạ non? Và thành khẩn nói tiếp: - Tiên sinh, ta nhìn thấy thầy là biết rằng, ta trị vì thiên hạ chẳng khác nào ngọn đuốc gặp ánh mặt trời, như thể một thùng nước gặp nước mưa ngọt từ trời giáng xuống, ta không xứng đáng, vậy nên xin nhường thiên hạ lại cho thầy. https://thuviensach.vn Chúng ta thấy, địa vị được nhường không phải là một chức quan nhỏ bé, mà là vua Nghiêu nhường cả thiên hạ cho Hứa Do. Vậy Hứa Do nói thế nào? Hứa Do bình thản đáp: - Ngài trị vì thiên hạ đã rất tốt, tôi còn cần thiên hạ làm gì? Tôi thay thế ngài lẽ nào chỉ vì cái danh? So giữa danh và thực thì thực là chủ, còn danh là khách, lẽ nào tôi đến chỉ vì vị khách này thôi sao? Vậy thì xin kiếu. Tiếp đó Hứa Do dùng một thí dụ kinh điển: "Tiêu liêu sào vu thâm lâm, bất quá nhất chi; yển thử ẩm hà, bất quá mãn phục". Nghĩa là: Một con chim hồng tước nhỏ làm tổ trong rừng, dù có cánh rừng bạt ngàn cho nó đậu, thì chỗ nó làm tổ cũng chỉ có một cành cây. Một con chuột uống nước sông, dù có cả dòng sông dạt dào cho nó uống thỏa thích, nhiều lắm nó cũng chỉ uống được đầy cái bụng nhỏ bé của nó mà thôi. Chúng ta thử nghĩ xem, trong cả cuộc đời, một con người ăn được bao nhiêu cơm? Ở chiếm mất bao nhiêu diện tích? Lên giường nằm, chỗ của bạn cũng chỉ có bấy nhiêu, bất kể bạn ở trong ngôi nhà sang trọng 300 mét vuông, hay trong biệt thự hàng nghìn mét vuông, không gian thực tế bạn cần cũng giống như bao người khác. Tâm thế đạm bạc, trầm lắng sâu xa này của Hứa Do, ngay cả thiên hạ cũng có thể nhường đi, chính là một tầm vóc và tấm lòng cực kỳ rộng lớn. Nhà thơ Lebanon nổi tiếng Khalil Gibran từng cảm thán: "Chúng ta đã đi quá xa, xa đến nỗi quên mất tại sao chúng ta phải xuất phát". Chúng ta đang đi, chúng ta đang bôn ba, chúng ta suốt ngày bận rộn, nhưng lại quên mất lý do tại sao chúng ta sống ở đời. Rất nhiều khi chúng ta ở vào tình trạng bối rối như vậy. Bởi thế con người cần phải nhìn rõ mục tiêu, nhìn rõ phương hướng của mình cũng như nhìn rõ sự suy tính trước mắt. Con người cần phải nhìn rõ mục tiêu, nhìn rõ phương hướng của mình https://thuviensach.vn cũng như nhìn rõ sự suy tính trước mắt. Đạo lý lớn của cuộc sống, cảnh giới lớn của cuộc sống lại thường được phát hiện và cảm nhận từ những điều nhỏ nhặt nhất trong cuộc sống. Vậy thì làm thế nào để nhìn ra cảnh giới lớn từ những điều nhỏ bé? Muốn nhìn thấy cảnh giới lớn thì phải xem chúng ta có tâm hồn tĩnh lặng, có đôi mắt trí tuệ hay không. Chỉ cần tĩnh tâm lại, thực sự có một khoảng trống trong tâm hồn để có cái nhìn thấu suốt, chúng ta sẽ thấy ở chỗ không ngờ tới lại có rất nhiều điều chí lý. Hồi mới bắt đầu nổi tiếng, giọng nam cao lừng danh thế giới Pavarotti từng cảm thấy rất căng thẳng và lo rằng cổ họng mình sẽ không chịu nổi. Một lần, trong chuyến lưu diễn vòng quanh thế giới, ông cảm thấy hết sức mệt mỏi. Buổi tối ông trằn trọc trong phòng khách sạn, sợ rằng nếu tiếp tục hát thì cổ họng ông sẽ bị hỏng mất. Muốn nhìn thấy cảnh giới lớn thì phải xem chúng ta có tâm hồn tĩnh lặng, có đôi mắt trí tuệ hay không. Lúc ấy ở phòng bên cạnh có một đứa bé đang khóc lóc. Đứa trẻ này hay khóc đêm, khóc mãi không chịu thôi. Pavarotti rất bực bội. Ông càng không ngủ được thì càng bực, càng bực lại càng không ngủ được. Bỗng nhiên Pavarotti nghĩ ra một điều: đứa bé này khóc suốt mấy giờ mà sao giọng vẫn còn lanh lảnh? Ông không buồn ngủ nữa mà lắng nghe, suy nghĩ. Cuối cùng ông phát hiện ra: ở trẻ con mọi thứ đều chưa hoàn thiện, nó không thể chỉ dùng cổ họng, tiếng khóc của trẻ vang khỏe là nhờ dùng khí từ đan điền nên nó không bị khàn giọng. Pavarotti đã hiểu ra: các bộ phận cơ thể của người lớn thường được sử dụng độc lập, khi hát chỉ sử dụng cổ họng, hát được một lát sẽ bị khàn tiếng. Nếu chúng ta biết cách vận khí đan điền thì sẽ giữ được giọng. Được gợi mở, Pavarotti bắt đầu luyện cách vận khí đan điền để hát, điều https://thuviensach.vn này giúp ông có bước nhảy vọt trong nghệ thuật ca hát. Không chỉ thu được thành công lớn trong chuyến lưu diễn đó, nó còn giúp ông đạt được vị trí đỉnh cao trong nghệ thuật ca kịch thế giới. Câu chuyện này cho chúng ta biết điều gì? Chúng ta có thể phát hiện những đạo lý lớn từ trong những điều nhỏ bé tinh tế nhất. Mấu chốt là bạn có để tâm hay không, có thực sự lĩnh hội được điều mình cần từ trong những điều nhỏ bé đó hay không. Chúng ta có đôi mắt như thế nào thì sẽ có cuộc sống thế ấy. Chúng ta có thể phát hiện những đạo lý lớn từ trong những điều nhỏ bé tinh tế nhất. Mấu chốt là bạn có để tâm hay không, có thực sự lĩnh hội được điều mình cần từ trong những điều nhỏ bé đó hay không. Chúng ta có đôi mắt như thế nào thì sẽ có cuộc sống thế ấy. Có rất nhiều người cả cuộc đời theo đuổi thành công, khát khao sự nổi tiếng. Đừng nói là nhường cả thiên hạ, mà ngay một vị trí thấp, thậm chí một cơ hội làm thêm nho nhỏ cũng không chịu bỏ qua. Đó là vì họ cần sự nổi tiếng bên ngoài để chứng minh năng lực của mình. Có một câu nói thế này: Trong một cuộc đua đích thực, nhà vô địch luôn chạy trước tiếng vỗ tay. Câu danh ngôn này rất lý thú. Chúng ta thử tưởng tượng, trong một cuộc thi chạy, dù là 100 mét hay marathon, trước khi nhà vô địch chạy đến đích, trên khán đài sẽ không có tiếng vỗ tay; chỉ khi nhà vô địch chạy qua vạch vôi thì tiếng vỗ tay mới vang dậy. Bởi vậy, các vận động viên chạy sau sẽ nghe được nhiều tiếng vỗ tay hơn là nhà vô địch. Nhà vô địch là người đầu tiên chạy đến đích trong im lặng, mà sự cô quạnh này cuối cùng sẽ mở ra sự huy hoàng của tiếng vỗ tay. Vì thế, nhà vô địch luôn luôn chạy trước tiếng vỗ tay. Thực ra câu nói này cũng mang giá trị gợi ý đối với mỗi chúng ta. https://thuviensach.vn Sự đạm bạc, cô quạnh, nhường đi của cổ nhân rốt cuộc là tại sao? Họ muốn giữ lại sự tĩnh lặng cho cuộc sống, để cuộc sống của mình cuối cùng có thể trở nên rộng lớn hơn, linh động hơn. Còn ngày nay, chúng ta lại muốn dùng việc bận rộn để xua đuổi sự yên lặng trong lòng. Yên lặng không phải là một thứ tốt hay sao? Cô quạnh không có nghĩa là sầu khổ. Thực ra cô quạnh có nghĩa là một khoảng thời gian để tĩnh lặng lại, khi một mình đối mặt với cô quạnh, có thể bạn sẽ nhận thấy những điều mình không ngờ tới. Một cảnh giới lớn đích thực, nói theo lời Trang Tử, là "bàng bạc vạn vật", ngự trị trên vạn vật, hòa vạn vật làm một. Trải nghiệm của mỗi người khác nhau, thiên bẩm khác nhau, cuối cùng sẽ quyết định quan điểm của mình, quyết định số mệnh của mình. Cảnh giới này đã được miêu tả trong Tiêu dao du. Trong thiên này, Trang Tử kể một câu chuyện ngụ ngôn như sau: Có hai người tu đạo, một người lên là Kiên Ngô, người kia tên là Liên Thúc. Một hôm, Kiên Ngô nói với Liên Thúc: - Tôi nghe nói có một vị thần rất phi thường sống trên núi Cô Xạ. Da thịt ông trong suốt, sạch như băng tuyết, chưa bao giờ bị vấy bẩn, thần thái ngây thơ nhu mì như một nàng xử nữ, không hề có chút phiền não ưu tư. Ông không ăn ngũ cốc, chỉ hít gió uống sương. Ông biết cưỡi rồng cưỡi mây dạo chơi khắp bốn biển, ông còn có thể tự do bay lượn trong trời đất. Ông chỉ cần định thần một chút là có thể làm cho ngũ cốc được mùa, làm cho cả năm đó không có bất kỳ tai họa nào. Tôi thì không tin có chuyện như vậy, làm gì có vị thần nào như thế? Liên Thúc nói: - Để tôi cho thầy biết, trên đời này, thầy không thể thưởng thức vẻ đẹp rực rỡ cùng với người mù, thầy không thể thưởng thức tiếng nhạc phát ra từ https://thuviensach.vn chiêng trống cùng với kẻ điếc. Thầy chỉ biết hình thể con người có kẻ mù, người điếc, bị tàn tật bên ngoài, thầy không biết rằng tâm hồn con người cũng có những khuyết tật như vậy. Ý tôi muốn nói chính là loại người như thầy đấy. Bởi vì thầy không có tầm mắt rộng, không có tấm lòng bác ái, bởi vậy thầy không tin là có những người như vậy. Tôi cho thầy biết, những người như vậy thực sự tồn tại. "Chi nhân dã, chi đức dã, tương bàng bạc vạn vật dĩ vi nhất". Nghĩa là vị thần đó có đạo đức, có thể bao trùm vạn vật, hòa vạn vật vào làm một. Liên Thúc đã dùng một từ khích động lòng người: "bàng bạc vạn vật" (bao trùm vạn vật), thực ra chính là làm cho mình trở thành bậc chí tôn trong trời đất. Sự "bàng bạc vạn vật" này không nhất thiết phải dựa vào sức thần tiên, mà thường dựa vào nội tâm của chúng ta. Trên đời này, khi một người có thể ngước nhìn sự to lớn của vũ trụ, cúi nhìn sự hưng thịnh của muôn loài, thu mọi vật vào tầm mắt mình, thì làm sao không có cái tâm bao trùm vạn vật được? Trong sách của mình, Trang Tử đã nhiều lần nhắc đến cụm từ "tâm du vạn nhẫn" (đưa tâm hồn dao du đến độ cao vạn nhẫn(*)), nhiều lần nhắc đến việc "độc dữ thiên địa tinh thần vãng lai" (cá nhân cùng giao hòa với tinh thần trời đất), đó chẳng phải là bao trùm vạn vật hay sao? Bởi vậy, Liên Thúc nói: "Chi nhân dã, vật mạc chi thương", nghĩa là ngoại vật không thể làm tổn thương vị thần ấy; hồng thủy ngất trời có thể nuốt trôi mọi thứ, nhưng không dìm chết được ông; đại hạn có thể làm vàng đá tan chảy, đất đai khô cằn, thần cũng không cảm thấy nóng. Tại sao? Vì tâm của vị thần ấy có một sức mạnh, một công lực, một cảnh giới như vậy. Một vị thần như thế hiển nhiên là nhân vật thần thoại được Trang Tử hư cấu. Mục đích cuối cùng của Trang Tử không phải là kể chuyện thần thoại, mà là nói chuyện đời. Trải nghiệm cuộc đời khác nhau, tố chất thiên tư khác nhau. Trải nghiệm và cảm nhận cuối cùng sẽ quyết định tầm nhìn của bạn. https://thuviensach.vn Ngược lại, cuộc sống của một con người hoàn toàn có thể thay đổi do thái độ. Tính cách bẩm sinh, cơ hội hậu sinh, tầm nhìn của một con người cuối cùng sẽ quyết định số phận của người đó. Chúng ta thường nói số phận là thứ quá khách quan, hoàn toàn dựa vào cơ hội. Thực ra bạn có quan niệm về giá trị như thế nào thì sẽ quyết định sự lựa chọn như thế ấy. (*) Nhẫn: Đơn vị đo lường của Trung Quốc thời xưa, một nhẫn bằng bảy hoặc tám thước. Chúng ta cần một thứ lý tính rõ ràng. Lý tính này là một sức mạnh cứu rỗi cuộc sống chúng ta trong thế giới vật chất hóa rối ren này. Đồng thời, chúng ta cũng cần một thứ cảm tính hân hoan. Phần cảm tính ấy có thể giúp chúng ta luôn tươi trẻ, luôn ngập tràn niềm vui ở mỗi nơi ta đến. Những người có quan niệm giá trị khác nhau, khi trải qua sự việc giống nhau sẽ có sự cảm nhận cuộc sống hoàn toàn khác nhau. Trang Tử đề xuất: Đạo tuân theo tự nhiên, Đạo có mặt ở khắp mọi nơi. Vậy thì thế nào là "Đạo tuân theo tự nhiên"? "Du" là một động từ, chữ "du" cho chúng ta biết con người muốn thể nghiệm sự tiêu dao thì phải có một hệ thống động, nghĩa là làm cho cuộc sống linh hoạt hơn, đừng để nó cứng nhắc, phải biết phá vỡ sự tầm thường, bởi trên đời này mọi thứ đều gắn kết trong mối quan hệ biện chứng, những thứ thật sự ổn định đều luôn ở trong trạng thái động. Chúng ta đều biết đi xe đạp, xe đạp mà dừng lại thì phải có chân chống mới đứng được chứ hai bánh không thể tự đứng vững. Nhưng khi đạp xe đi thì hai bánh lại chạy đựợc, tại sao vậy? Bởi nó giữ được thăng bằng ở trạng thái động, còn ở trạng thái tĩnh thì không. Trong cuộc sống của chúng ta ngày nay, có quá nhiều người thấy mất thăng bằng tâm lý khi đứng trước thử thách, đó là bởi thế giới thì vận động, còn bạn lại đứng yên. https://thuviensach.vn Thời đại đang thay đổi, nếu thật sự biết cách lựa chọn, biết cách từ bỏ, xác định chuẩn mực cho mình bằng một tầm nhìn rõ rệt và điều chỉnh trật tự cuộc sống của mình bằng tâm thế "tâm du vạn nhẫn", luôn giữ được thăng bằng trong trạng thái động, thì bạn sẽ không bao giờ ngã, bạn sẽ luôn là chiếc xe đạp đang chạy. Chỉ khi dừng lại, bạn mới thật sự gục ngã. Mà khi gục ngã như thế thì không một ngoại lực nào có thể cứu vãn được. Thế giới mỗi người nhìn thấy đại thể giống nhau. Nhưng kinh nghiệm và lý lẽ mà mỗi người rút ra lại rất khác nhau. Điều này liên quan đến hai điểm, thứ nhất là trí tuệ, thứ hai là lòng từ bi. Chúng ta có khả năng rút ra bài học từ một cành cây ngọn cỏ không? Có khả năng thể hiện sự quan tâm đối với một bông hoa một chiếc lá bằng tấm lòng lương thiện không? Đối với một quả bầu, một thân cây, một con hải ly, một chú chim nhỏ, Trang Tử đều có tấm lòng từ bi. Ông biết tôn trọng vật tính trời sinh của chúng một cách tự nhiên, không cố tình đòi hỏi thay đổi theo tiêu chuẩn mà con người đặt ra. Còn chúng ta, cũng bởi những việc vì lợi ích trước mắt, được cho là hữu dụng mà chúng ta nhìn thấy quá nhiều trong xã hội nên nhiều người đã đánh mất tấm lòng xót thương vốn có. Trang Tử từng kể một câu chuyện như sau: Một người nước Tống muốn đến nước Việt bán mũ. Theo hiểu biết và suy luận của mình, anh ta cho rằng nước Việt là đất man di, chưa từng nhìn thấy mũ, mình đến đấy bán chắc chắn sẽ ăn nên làm ra. Nhưng đến nơi mới biết, người nước Việt "đoạn phát văn thân", nghĩa là cắt tóc và xăm mình, phong tục tập quán hoàn toàn khác với Trung Nguyên, người ta hoàn toàn không đội mũ. Câu chuyện này cho chúng ta biết, đừng lấy những quan niệm về giá trị mà mình nghĩ là đương nhiên để đánh giá thế giới. Rất nhiều khi chúng ta cảm thấy tức giận bất bình, rằng tại sao lại thế này, tại sao lại thế kia. Đó là bởi vì trong lòng chúng ta có thành kiến. https://thuviensach.vn Chúng ta đã làm không ít việc kiểu như đi bán mũ ở vùng "cắt tóc xăm mình" mà cứ khăng khăng rằng mình đúng, sau đó lại phàn nàn rằng cuộc sống không mang lại cho chúng ta cơ hội tốt. Thực ra đó là thiếu trí tuệ. Vậy thế nào là cõi tiêu dao của cuộc sống? Sự tiêu dao này hoàn toàn không phải là cuộc sống của con người bao trùm lên thế giới bên ngoài, trở thành bá chủ tự tôn, đối kháng với vạn vật. Sự tiêu dao này cần trái tim, cần đôi mắt, cần hơi thở, cần hành động của chúng ta hòa chung với vạn vật trong thế gian. Sự tiêu dao này cần chúng ta biết thưởng thức hoa nở, lắng nghe nước chảy, biết nhìn thấy chim bay ngang chân trời, mặt trời buổi sáng ló lên trên đỉnh mây. Như thế tâm chúng ta mới trong sạch. Xuân hữu bách hoa thu hữu nguyệt, Hạ hữu lương phong đông hữu tuyết. Nhược vô nhàn sự quải tâm đầu, Tiện thị nhân gian hảo thời tiết. Dịch thơ: Xuân có trăm hoa, thu có trăng Hạ về gió mát, tuyết đông giăng Ví lòng thanh thản không lo nghĩ Ấy buổi êm đềm chốn thế gian. (Thiền sư Nhất Hạnh dịch) Hạnh phúc đích thực ở chốn nhân gian là không có việc vướng bận trong lòng. Vậy thì sự vướng bận đó biểu hiện ở cái gì? Biểu hiện ấy chính ở chỗ chúng ta tự dựng chướng ngại cho mình, khiến tầm nhìn của chúng ta không được rộng mở. Thế thì trong cuộc sống, làm thế nào để tầm nhìn trở nên rộng mở hơn? Thiền tông có một câu thế này: "Mắt có bụi tam giới cũng hẹp, lòng thanh thản một giường cũng rộng". Trong mắt có bụi, trong lòng có vướng mắc thì người ta thấy "tam giới cũng hẹp". Tam giới là gì? Là kiếp trước, kiếp này, https://thuviensach.vn kiếp sau. Chỉ cần việc trong mắt không hóa giải được, trong lòng suốt ngày phiền muộn, bạn sẽ thế chấp cả kiếp này, kiếp trước, kiếp sau của mình. Thế nhưng, nếu bạn mở rộng tấm lòng, sống thanh thản, thì không cần một chỗ quá rộng, mà chỉ cần ngồi trên giường nhà mình bạn cũng có thể cảm thấy trời đất rộng lớn mênh mông. Vì vậy, muốn thực sự đạt đến tầm tiêu dao cùng trời đất, trước hết cần phải mở rộng tầm nhìn của mình. Đạo tuân theo tự nhiên, tức là hãy để tâm chúng ta cảm nhận khí của trời đất. Trời đất có ở khắp nơi nên Đạo cũng có ở khắp nơi. Đạo tuân theo tự nhiên, tức là khích lệ mỗi người đo lịch trình của mình bằng chính bước chân mình, mở mang tâm trí mình bằng chính sự thể nghiệm của mình. Đạo tuân theo tự nhiên, tức là làm cho chúng ta nhìn thấy mọi chỗ. Đạo tuân theo tự nhiên, tức là khích lệ mỗi người đo lịch trình của mình bằng chính bước chân mình, mở mang tâm trí mình bằng chính sự thể nghiệm của mình. Về vấn đề Đạo tuân theo tự nhiên, Trang Tử nói về Đạo như thế nào? Đông Quách Tử hỏi Trang Tử: - Đạo ở đâu? Trang Tử đáp: - Đạo có ở khắp mọi nơi. Đông Quách Tử không hiểu, bắt bẻ: - Chí ít thầy cũng phải nói một chỗ chứ? Trang Tử buột miệng nói: - Ở con sâu cái kiến – Đạo ở trên mình những con côn trùng nhỏ. Đông Quách Tử rất bất mãn, nói: - Đạo thấp hèn như vậy sao? Trang Tử lại nói https://thuviensach.vn - Ở trên cây lúa ma, ở trên cây cỏ dại bé nhỏ. Đông Quách Tử càng bất mãn: - Tại sao Đạo lại càng thấp hèn đến thế? Trang Tử nói nặng giọng hơn: - Trong gạch ngói. Đông Quách Tử càng thêm bực bội: - Sao càng nói càng thấp hèn như vậy? Trang Tử bực mình, bèn nói: - Trong đống phân. Lần này thì Đông Quách Tử chẳng biết nói năng sao. Thực ra, nếu thật sự hiểu được đoạn đối thoại này, chúng ta sẽ thấy rằng Đạo tuân theo tự nhiên có nghĩa là trong tự nhiên toàn là đạo lý. Trời đất có ở khắp nơi nên Đạo cũng có ở khắp nơi. Có một câu ngạn ngữ nói rằng: Trên sườn núi nở đầy hoa tươi, nhưng trong mắt bò dê thì chúng chỉ là thức ăn. Đây chính là cuộc sống của chúng ta. Trời đất có ở khắp nơi nên Đạo cũng có ở khắp nơi. Chúng ta có thể nhìn thấy hoa tươi, nhưng khi tâm con người bị hai con thuyền danh và lợi che khuất thì thế giới mà chúng ta nhìn thấy có lẽ cũng toàn là thức ăn. Thức ăn là thứ ăn được, là hữu dụng, còn hoa tươi là thứ thần bí, thứ thẩm mỹ, thứ gợi mở tâm trí. Đừng cho rằng chỉ có bò dê mới nhìn thấy chỉ toàn thức ăn, thực ra trong cuộc sống ngày nay, hàng ngày chúng ta nhìn thức ăn nhiều hơn, thấy hoa tươi ít hơn. Điều này khiến chúng ta cần thiết phải trở lại với phạm trù Đạo mà Trang Tử nói. Chúng ta cần nhìn trong những thứ thấp hèn nhất, thậm chí bẩn thỉu nhất xem có đạo lý chân chính hay không. Hạ thấp lòng mình xuống để phát hiện, đó là một thái độ. Nói theo lời nhà Phật, chỉ khi cúi đầu, người ta mới https://thuviensach.vn nhìn thấu, bạn không cúi đầu sẽ không nhìn thấy. Cảnh giới tiêu dao du bảo chúng ta phải phóng tầm mắt cho xa, cho chúng ta biết Đạo có mặt ở mọi nơi, thậm chí cho ta biết Đạo ở trong đống phân, tức là muốn chúng ta để tâm suy nghĩ, để tâm hỏi, để tâm nhìn. Có thể nói trên đời này, đạo lý đích thực vừa cần chúng ta có tầm mắt rộng, vừa cần chúng ta có thực tiễn. Tương truyền có một hôm Đức Phật không thuyết pháp như mọi ngày mà trước đông đảo tăng thân đại chúng, ngài lặng lẽ đưa lên một cành hoa. Trong số đệ tử chỉ có Ca Diếp mỉm cười. Khoảnh khắc Ca Diếp mỉm cười gọi là khoảnh khắc tâm hội, tức là tâm lĩnh thần hội, bởi ngài đã hiểu nên mỉm cười(*). (*) Ở đây tác giả nhắc đến giai thoại thiền "niêm hoa vi tiếu". Chuyện rằng: Hôm nọ, trên núi Linh Thứu, trước mặt đông đảo đại chúng, Đức Phật không thuyết pháp như mọi ngày mà lặng lẽ đưa lên một cành hoa. Đại chúng ngơ ngác chẳng ai hiểu gì, duy chỉ có đại trưởng lão Ca Diếp mỉm cười. Giai thoại này biểu thị cho pháp môn lấy tâm truyền tâm, một pháp môn siêu ngôn ngữ, siêu văn tự: khi Đức Phật đưa cành hoa lên (niêm hoa) thì ngài Ca Diếp mỉm cười (vi tiếu). Trong pháp môn này chỉ có sự giao cảm, sự rung động giữa hai tâm thức thầy và trò, và hai tâm thức này đã đồng nhất. Chúng ta thử nghĩ đến hai kết quả, thứ nhất là khi Đức Phật giơ cành hoa lên, tất cả mọi người không ai cười; nếu vậy buổi giảng kinh đã thất bại. Thứ hai là khi Đức Phật niêm hoa, tất cả mọi người có mặt đều cười, thực ra như thế cũng là thất bại bởi đó là điều không tưởng. Chỉ cần đó là một đạo lý tinh diệu, một đạo lý gần gũi lòng người, thì sự tham ngộ của con người sẽ có nông có sâu, sẽ có xa có gần, sẽ có sự phân biệt cao thấp tùy thuộc vào tâm trí từng người, sự trải nghiệm của từng người, khuynh hướng giá trị của từng người, cảnh giới lý tưởng của từng người. https://thuviensach.vn Thế giới này không bao giờ có cái gì hoàn chỉnh, giúp bạn hiểu đạo lý chính xác giống như một cộng một bằng hai. Khi Đức Phật giơ cành hoa lên, chỉ có Ca Diếp mỉm cười; khi Trang Tử tiêu dao du, có bao nhiêu tâm hồn thật sự có được không gian rộng lớn để bay bổng, thật sự có được mấy người đạt đến cùng cảnh giới với ông? Câu hỏi này chúng ta không thể hỏi Trang Tử, nhưng chúng ta có thể truy vấn chính nội tâm của mình. "Lãnh ngộ trong tâm thái tự do tự tại, chỗ kỳ diệu của nó khó có thể nói cho người hay", đó là một câu trong bài từ của Trương Hiếu Tường thời Tống, thực ra khi chúng ta đọc Trang Tử, mỗi người đều có cảm ngộ giống như khi Đức Phật niêm hoa Ca Diếp mỉm cười; khi chúng ta chậm rãi gập lại một trang sách, cảm thấy tấm lòng lãnh ngộ, thì giá trị của Trang Tử đã được thể hiện ra thật sự. Bởi lẽ Tiêu dao du của ông đã mang lại cho cuộc sống phàm tục của chúng ta một đôi cánh phi phàm. https://thuviensach.vn CHƯƠNG 4 NHẬN THỨC CHÍNH MÌNH M ỗi người đều mong muốn sống một đời hạnh phúc, thành công. Chỉ khi nhận thức đúng đắn và tỉnh táo về mình thì mới có thể có được cuộc sống như thế. Mà nhận thức về chính mình lại là một việc vô cùng khó. Tại sao vậy? Và chúng ta phải làm thế nào để thực sự nhận thức được chính mình? Bây giờ chúng ta sẽ bàn đến một chủ đề lớn: nhận thức chính mình. Đây là mệnh đề khó nhất từ xưa đến nay. Trong tư tưởng phương Tây, điều này được biểu hiện thông qua câu đố nổi tiếng của con nhân sư trong thần thoại Hy Lạp. Nhân sư mình người đầu sư tử, hàng ngày nó đều hỏi người qua đường một câu hỏi: "Loài vật nào sáng sớm đi bằng bốn chân, trưa đi bằng hai chân, chiều đi bằng ba chân, và khi càng có nhiều chân thì nó càng yếu?". Người qua đường không trả lời được đều bị nhân sư xé xác ăn thịt. Sau đó có người anh hùng Oedip trẻ tuổi đi qua và giải được câu đố. Chàng nói loài động vật đó chính là con người. Nhân sư nghe xong, rống lên một tiếng rồi chạy lên vách đá và nhảy xuống chết. Câu chuyện này cho thấy cái gần chúng ta nhất là cái chúng ta khó nhận thức nhất. Trong quá trình trưởng thành, chúng ta có thể gia tăng sự nhận biết vạn vật trong trời đất, gia tăng kinh nghiệm, nhưng lại rất khó nhận thức rõ về chính mình. https://thuviensach.vn Bởi vì sự biến đổi trong cuộc sống trải qua quá nhiều giai đoạn. Hình ảnh ẩn dụ trong câu đố trên là một thí dụ điển hình: Một đứa trẻ đầu tiên là biết bò tức là di chuyển bằng bốn chân, đây là giai đoạn trước khi trưởng thành, đến một giai đoạn nhất định con người có thể tự đứng dậy, bắt đầu có rất nhiều thứ cần tích lũy, cần xây dựng trên thế giới này, cũng có rất nhiều sự ngại ngùng lo sợ trong lòng, đến khi về già, những của cải, danh tiếng, tình cảm mà chúng ta tích lũy được, tất cả đều là gánh nặng cho sinh mệnh già nua, khiến chúng ta ngày một mệt mỏi, cần phải dựa vào cây gậy, nên trở thành sinh vật đi bằng ba chân. Trong hành trình này, giai đoạn nào khiến chúng ta vui vẻ nhất? Giai đoạn nào chúng ta nhận thức rõ về mình nhất? Giai đoạn nào trong lòng chúng ta không chút hối tiếc mà tràn đầy sự ấm áp? Về điều này, hệ thống văn hóa Đông Tây không ngừng truy vấn bằng những đề tài khác nhau. Toàn bộ cuốn sách Trang Tử, vừa ảo vừa thực, đầy những sự truy vấn này. Trang Tử đôi khi nói nằm mơ thấy mình chỉ là một con bướm, nhưng rốt cuộc là bướm mơ thấy mình, hay là mình biến thành bướm? Loài người chúng ta thường suy đoán các sự vật theo tiêu chuẩn của mình nên có rất nhiều quy tắc mà chúng ta không biết. Trang Tử nói nếu con người ngủ ở chỗ ẩm thấp giá lạnh thì khi tỉnh dậy, nhẹ sẽ bị đau lưng, nặng thì bán thân bất toại, sau đó ông hỏi bạn cho rằng con cá chạch cũng như vậy sao? Trang Tử tiếp tục truy vấn, loài người ăn thịt, loài hươu ăn cỏ, cú mèo thích ăn chuột, bốn loại thức ăn này bạn có thể nói loại nào phù hợp với tiêu chuẩn? Loại nào ngon hơn hoặc không ngon hơn? Rất khó nói rõ. Thậm chí Trang Tử nói những người như Lệ Cơ, Mao Tường vốn được xem là tuyệt sắc nhân gian, thường được hình dung qua thành ngữ "nhan sắc chim sa cá lặn", nhưng những con chim đó sợ quá bay mất, cá cũng thất kinh, chúng thật sự cảm thấy mỹ nữ đó thật sự là đẹp ư? Có thể chúng cho rằng họ https://thuviensach.vn xấu kinh hồn nên chạy mất. Đây chính là quan điểm mà Trang Tử đề ra trong Tề vật luận, mọi thứ trên đời nếu quan sát bằng góc độ của mình thì mãi mãi đều có mật mã của riêng mình, mật mã ấy không thể nhìn thấu được. Cho nên xét theo ý nghĩa này, Trang Tử cho chúng ta biết thứ mà loài người chúng ta khó nhận biết nhất chính là lòng mình. Câu hỏi khó giải đáp nhất chính là ta là ai, cuộc sống mà ta muốn là gì? Chỉ khi hiểu rõ lòng mình ta mới có thể tìm được xuất phát điểm cơ bản nhất trên cõi đời này, mới có thể đối xử tốt với người khác. Chỉ khi hiểu rõ lòng mình ta mới có thể tìm được xuất phát điểm cơ bản nhất trên cõi đời này, mới có thể đối xử tốt với người khác. Vạn vật trên thế gian muôn hình vạn trạng. Đứng ở những góc độ khác nhau, sự vật nhìn thấy sẽ hoàn toàn khác nhau. Nếu chúng ta chỉ đứng ở góc độ của mình, đánh giá mọi sự vật theo phương thức của mình thì sẽ có sự lệch lạc rất lớn. Đây là trở ngại đầu tiên khiến chúng ta khó nhận thức đúng về mình. Ngụ ngôn của Trang Tử cho chúng ta biết: Mọi sự vật trên thế gian đều cần thuận theo tự nhiên chứ không được áp đặt suy nghĩ của mình cho người khác. Tôi nghĩ một người không nhận thức rõ về mình thì cũng không thể thật sự nhận thức rõ về người khác. Đôi khi ý tốt của bạn còn bị ác báo, bởi lẽ bạn áp đặt người khác theo phương thức của mình. Nhìn thấu lẽ được mất nên "được" mà không cho là điều mừng, "mất" mà không cho là điều đáng buồn, bởi biết rõ được mất là điều không thể quy định được. - Thu thủy - https://thuviensach.vn Trong thiên Chí lạc, Trang Tử thác lời Khổng Tử để kể một câu chuyện như sau: Có một con chim biển rất to đột nhiên bay đến nước Lỗ, vua Lỗ rất thích, bèn cung kính rước chim vào thái miếu, tấu những bản nhạc trang nghiêm cho chim nghe, chuẩn bị rượu ngon cho nó uống, giết bò mổ dê cho nó ăn, hàng ngày đều cung phụng nó theo lễ nghi như vậy. Thế còn con chim biển thì sao? Mắt nó đờ đẫn, thần sắc ủ rũ, không ăn một miếng thịt, không uống một ngụm rượu, suốt ngày ủ dột và ba ngày sau thì chết. Trang Tử mượn lời Khổng Tử để tổng kết, gọi đó là "dĩ kỷ dưỡng dưỡng điểu, phi dĩ điểu dưỡng dưỡng điểu dã", nghĩa là dùng cách nuôi người để nuôi chim chứ không phải nuôi chim theo cách nuôi chim. Đây cũng là kiểu cư xử với chim theo nghi lễ của con người chứ không phải cư xử với chim theo tâm tư của chim. Việc như vậy có không ít trong cuộc sống của chúng ta. Đừng nói là với bạn bè hoặc với người khác, mà ngay đối với đứa con yêu quý của mình, rất nhiều người phải chăng cũng từng cư xử theo lối như thế? Khi đứa trẻ mới ra đời, người Trung Quốc xưa thường dùng chăn bọc chặt nó lại, họ cho rằng như thế chân đứa trẻ sẽ rất thẳng, hơn nữa có thể tránh cho đứa bé tự cào trầy mặt hay cho tay vào miệng ngậm. Nhưng theo những nghiên cứu của khoa học ngày nay về giáo dục trẻ thì tay là bộ não thứ hai của trẻ, nếu bó buộc tay, tất nhiên trẻ sẽ không thể tự làm trầy xước mặt, cũng không thể mút ngón tay, nhưng thần kinh nhận biết của trẻ ngay từ đầu đã bị hạn chế, bất lợi cho sự phát triển về sau. Bởi vậy các bệnh viện hiện đại khuyên nên chú ý trông coi trẻ, cắt ngắn móng tay để tránh trầy xước cho trẻ nhưng nhất định không được bó buộc chân tay trẻ. Cách thức truyền thống nêu trên đã được cởi bỏ. Nhưng chúng ta thử nghĩ xem, có bao nhiêu phụ huynh đã bó buộc tinh thần trẻ trong suốt quá trình https://thuviensach.vn trưởng thành của con? Chúng ta thường yêu cầu trẻ theo tiêu chuẩn của thế giới người lớn. Bạn muốn sau này con mình thành danh trong xã hội, nên từ khi ba tuổi đã ép con học dương cầm, bốn tuổi học mỹ thuật, năm tuổi phải học múa ba-lê. Nếu không lúc con sáu tuổi đi học, bạn có gì để so với người khác? Mà ngay khi con mới vào lớp một, bạn đã dự tính đăng ký cho con tham gia một lớp toán Olympic, v.v. và v.v. Theo bạn, chỉ có như thế thì con mình mới có thể đứng vững trong một xã hội đầy cạnh tranh giống như cha mẹ chúng, mới có thể thi đậu vào đại học. Chúng ta cư xử với đứa con yêu quý nhất của mình bằng quy tắc và cách thức của thế giới người lớn, không cho chúng thời gian vui vẻ đáng có của tuổi thơ mà tước đoạt tuổi thơ của con bằng những tiêu chuẩn của người lớn, như thế khác nào việc bày rượu thịt trước mặt chim biển? Thiện ý này đôi khi có thể dẫn đến hậu quả xấu khôn lường. Hậu quả đó không khác kết cục của một câu chuyện ngụ ngôn được Trang Tử viết trong thiên Ứng đế vương. Chuyện kể rằng: Vua Nam Hải tên là Thốc, vua Bắc Hải tên là Hốt. Nam Hải và Bắc Hải cách xa nhau nên nếu muốn gặp nhau, họ thường hội kiến ở giữa hai nơi đó. Vua của vùng đất chính giữa này tên là Hỗn Độn. Tương truyền Hỗn Độn là một khối thịt lớn mông muội chưa khai mở. Ông là người rất nhiệt tình hiếu khách, lần nào cũng tiếp đãi họ rất chu đáo. Thốc và Hốt nhìn Hỗn Độn, rất lấy làm áy náy vì thấy ông không có mắt tai miệng mũi, không được hưởng thụ lạc thú nhân gian. Thế nên để đền đáp thịnh tình của Hỗn Độn, hai người bàn nhau: "Ai cũng có thất khiếu, có thất khiếu sẽ ăn uống được, nghe nhìn được, mọi mừng giận bi hoan, vẻ đẹp thanh sắc chốn nhân gian đều có thể thu vào tầm mắt. Còn Hỗn Độn thì không có, nên làm thế nào? Chúng ta hãy khoét cho ông ấy". Thế là hai người mỗi ngày khoét một lỗ, tổng cộng bảy ngày. Kết quả là https://thuviensach.vn gì? Bảy ngày sau thất khiếu đã thành nhưng Hỗn Độn thì chết. Hỗn Độn được khoét thất khiếu là đã đánh mất đi bản thân ông ấy. Sở dĩ ông ấy sống được chính là nhờ qua trạng thái hỗn độn đó, ông ấy có thể nhìn khắp trời đất; đến khi khoét thất khiếu, ông ấy đã xa rời bản thể sống của mình. Đây đâu chỉ là một câu chuyện ngụ ngôn? Cái gọi là xã hội hóa của con người thực chất là chúng ta bị xã hội nhào nặn, chạm khắc trong quá trình chúng ta trưởng thành. Đến cuối cùng, chúng ta biến thành một người lớn theo tiêu chuẩn của xã hội, nhưng khi ấy chúng ta cách tấm lòng son - trạng thái hỗn độn vốn có của chúng ta - bao xa? Câu chuyện ngụ ngôn mà Trang Tử kể cách chúng ta rất xa chăng? Điều chúng ta được nghe chỉ là những câu chuyện thôi sao? Thực ra, chúng có thể rất gần chúng ta. Tôi từng đọc được một câu chuyện như sau: Có một con chim ưng nhỏ, từ nhỏ nó lớn lên cùng với đàn gà và nó cứ tưởng mình cũng là một con gà con. Vì thế khi chủ nhân thật sự muốn thả chim ưng đi, nhưng dụ dỗ, đánh mắng thế nào nó cũng không bay được, vì nó nghĩ mình là một con gà con không biết bay. Cuối cùng chủ nhân thất vọng, nói: - Ta đã uổng công nuôi một con chim ưng chẳng được tích sự gì. Thôi quăng nó đi. Rồi ông mang con chim ưng lên vách núi, ném nó xuống như ném một con gà chết. Chim ưng rơi xuống từ trên vách núi, trong khi rơi xuống với tốc độ chóng mặt, nó vỗ đôi cánh và bỗng nhiên bay lên trước khi rơi xuống đất. Tại sao vậy? Vì trong khi rơi từ trên cao xuống, thiên tính của chim ưng đã được khơi dậy, khôi phục, nó đã biết đôi cánh của mình hữu dụng. Thực ra trong quá trình trưởng thành, chúng ta có một tiềm năng nào đó mà chưa được khơi dậy. https://thuviensach.vn Thí dụ, bạn chưa gặp được một nghề thực sự yêu thích để có thể khiến bạn dồn sức cho nó. Bạn chưa cảm nhận được niềm vui trong nghề nghiệp đó, chưa được nếm trải niềm vui được thăng tiến, nên một số kỹ năng vĩnh viễn bị che khuất. Thí dụ trên cõi đời này, nếu bạn chưa gặp được người yêu đích thực thì sức mạnh tình yêu của bạn có thể bị che lấp. Mặc dù bạn có gia đình, có con cái, có cuộc sống bình thường trong mắt người bình thường, nhưng ngọn đuốc rực rỡ trong lòng bạn chưa từng được thắp lên, chỉ vì bạn chưa gặp được người ấy. Chúng ta cần suy nghĩ một cách nghiêm túc, cần không ngừng tự hỏi: Trong cuộc đời đã bao nhiêu lần mình bỏ qua chính mình? Chúng ta đã thật sự tìm được cơ hội khai phá chưa? Làm thế nào để tìm được cơ hội ấy? Trong thiên Nhân gian thế, Trang Tử đã dạy cho chúng ta khả năng nhận thức chính mình, tổng kết thành hai chữ là "tâm trai", tức là dùng trai giới trong tâm để thật sự tự kiểm, tự xét mình. Câu nói này Trang Tử gán cho Khổng Tử. Học trò Khổng Tử là Nhan Hồi hỏi thầy: - Con muốn ra ngoài làm việc, con định đến nước Vệ ngăn chặn những tội ác của bạo chúa. Khổng Tử không vui, nói: - Con đừng đi. Sau khi con đi, gặp một bạo chúa như vậy, con khuyên can không được, ngược lại sẽ bị ông ta giết mất. Bây giờ con còn đang nông nổi, chưa thấy rõ chính mình, con đi làm việc gì cũng sẽ thất bại. Trước hết hãy đi trai giới đã. Nhan Hồi bèn hỏi thầy: - Nhà con rất nghèo, không được uống rượu ăn thịt đã mấy tháng nay. Con luôn sống khổ cực, đó có được coi là trai giới không? https://thuviensach.vn Khổng Tử đáp: - Điều con nói đó là trai giới trong cúng tế chứ không phải trai giới trong tâm. Nhan Hồi hỏi: - Thế nào là trai giới trong tâm? Khổng Tử đáp: - Trên đời này, con người ta không chỉ nghe bằng tai, mà còn nghe bằng tâm, càng phải nghe bằng khí. Dùng hơi thở để thực hiện mọi sự cảm nhận, trở về với tâm, được chính mình xác nhận, đó gọi là tâm trai. Câu nói này mặc dù gán cho Khổng Tử nói, nhưng lại bắt nguồn từ Trang Tử. Ông viết đoạn văn này là muốn cho chúng ta biết một phương thức để nhận thức chính mình. Thực ra đôi mắt của mỗi người đều có hai khả năng là phát hiện bên ngoài và tự nhìn bên trong. Nhìn ra ngoài có thể phát hiện một thế giới vô cùng rộng lớn, nhìn vào trong có thể phát hiện một thế giới nội tâm sâu vô cùng tận. Có thể nói, thế giới bên ngoài rộng lớn bao nhiêu thì chiều sâu trong lòng cũng bằng chừng ấy, cả hai hoàn toàn tỷ lệ thuận với nhau. Đáng tiếc là chúng ta dùng cả cuộc đời cho việc phát hiện bên ngoài mà chưa bao giờ nhìn xem trong lòng mình rốt cuộc có ý nguyện gì. Có thể là trong quá trình trưởng thành của chúng ta có quá nhiều sự vật được sắp đặt sẵn, thí dụ việc học tập lúc nhỏ, nghề nghiệp khi trưởng thành, gia đình sau này, như thể mọi việc đều được sắp đặt sẵn, không có sự theo đuổi, không có sự thưởng thức của chính mình, thậm chí cũng không gặp chút khó khăn nào, bởi thế chúng ta không thể thật sự xác định được nguyện vọng của chính mình. Có một câu chuyện như sau: https://thuviensach.vn Có một người được gọi là Ngư vương (vua đánh cá), đánh cá rất tài, thậm chí còn được phong là Ngư thần (thần đánh cá). Ông có ba người con trai. Ba người con này từ nhỏ theo cha ra biển, nhưng kỹ năng đánh cá chỉ ở mức bình thường chứ đừng nói là sánh được với cha. Vì vậy, Ngư vương rất buồn bực. Sau đó một triết gia đi đến, hỏi Ngư vương: - Ba người con của ông bắt đầu theo ông đánh cá từ khi nào? Ngư vương đáp: - Từ nhỏ chúng đã lớn lên trên thuyền, chưa bao giờ rời khỏi thuyền đánh cá. Triết gia hỏi: - Bọn trẻ học kỹ năng đánh cá của ông phải không? Ngư vương đáp: - Từ lúc chúng còn nhỏ tôi đã tận tay chỉ dạy cho chúng, không bỏ qua một điều gì. Tôi dạy tận tâm cho từng đứa, không giấu bí quyết nào. Triết gia hỏi: - Bọn trẻ thường tự đánh cá ở đâu? Ngư vương đáp: - Đương nhiên là trên thuyền tôi. Để tôi kiểm tra chúng, chúng sẽ không thể có sai sót. Tôi luôn cho chúng biết dấu hiệu nào là có cá lớn, cất lưới thế nào sẽ có thu hoạch tốt nhất. Hỏi xong ba câu hỏi, triết gia bảo Ngư vương: - Bi kịch của ba đứa con của ông là mọi thứ đều đã được ông sắp đặt sẵn. Chúng nhận được kinh nghiệm của ông, nhưng chúng thiếu rèn luyện cách bắt cá. Chúng chưa từng rời xa ông để tự thực hành, chúng không biết sự trắc trở và khó khăn nên hầu như không nhận được bất cứ bài học nào. Kinh nghiệm cả đời ông tổng kết được, đối với chúng chỉ là những giáo điều tầm thường. https://thuviensach.vn Ý nghĩa câu chuyện này cũng có thể áp vào mỗi chúng ta. Những kinh nghiệm gián tiếp mà ta có được là hữu dụng, nhưng chỉ kinh nghiệm gián tiếp thôi thì có đủ không? Ngày nay chúng ta thường nói, sống phải bớt đi đường vòng. Thực ra xét theo một ý nghĩa nào đó, cuộc sống không có đường vòng. Nếu bạn không đi trên đoạn đường đó thì sao có thể đi đến hiện tại? Nếu không đứng ở hiện tại, làm sao có thể quay đầu nhìn lại để nói đó là đường vòng? Mỗi con đường đời đều buộc bạn phải đo bằng chính bước chân của mình. Mà trong quá trình đó, chúng ta phát hiện ra chính mình và được xác nhận. Mỗi con đường đời đều buộc bạn phải đo bằng chính bước chân của mình. Mà trong quá trình đó, chúng ta phát hiện chính mình và được xác nhận. Mỗi người đều cần liên tục nhìn lại chính mình, đây là một điều kiện quan trọng trong việc tự nhận thức. Điều quan trọng nhất trong việc nhận thức đúng đắn về chính mình là cần phải tự biết mình. Làm thế nào để tự biết mình? Làm thế nào để không bị ảnh hưởng bởi cách đánh giá bên ngoài mà nhận biết đúng năng lực của mình? Trang Tử luôn có cái nhìn tỉnh táo về mình. Từ trạng thái cuộc sống theo ý nghĩa vật lý đến cảnh giới cuộc sống theo ý nghĩa tinh thần, Trang Tử luôn giữ một cái nhìn tỉnh táo. Chúng ta phải giữ một đôi mắt tâm hồn bên ngoài hình hài của mình. Việc này không ai khác có thể làm được thay ta. Mặc dù đôi mắt ấy luôn nhắc nhở về điều được và mất, đúng và sai, nhưng chúng ta thường mù quáng nghe theo quá nhiều lời bàn tán của người khác mà để lạc mất cái tâm của mình. Chúng ta phải giữ một đôi mắt tâm hồn bên ngoài hình hài của mình. Có được một đôi mắt tâm hồn luôn luôn nhìn nhận lại mình, chúng ta mới đạt đến mức vinh nhục không dao động, hiểu rõ mong muốn đích thực trong https://thuviensach.vn lòng mình. Trong thiên Dưỡng sinh chủ, có một câu chuyện rất quen thuộc là Bào Đinh mổ bò. Chúng ta thử coi cuộc sống của mình là con bò trong tay Bào Đinh, xem thử đến nay chúng ta đã thật sự mổ xẻ được mình chưa? Bào Đinh mổ bò ra sao? Cánh tay ông vung lên, vai tì vào, chân giẫm xuống, đầu gối ghì lấy, toàn bộ động tác trông như vũ đạo, tiết tấu âm thanh phát ra khi mổ bò như tiết tấu của nhạc. Chỗ nào dao tới là con bò tức khắc bị phanh ra, như một đống bùn rơi xuống đất, xương cốt rõ ràng, toàn bộ thịt bò bị cắt rời ra hết. Thực sự là một cuộc biểu diễn điêu luyện, nghệ thuật tuyệt vời! Những người chứng kiến trầm trồ kinh ngạc, hỏi: Có được một đôi mắt tâm hồn luôn luôn nhìn nhận lại mình, chúng ta mới đạt đến mức vinh nhục không dao động, hiểu rõ mong muốn đích thực trong lòng mình. - Làm sao bác làm được như vậy? Bào Đinh giải thích: - Lúc bắt đầu mổ bò, những gì tôi nhìn thấy là cả con bò, tức là hỗn độn, không nhìn rõ cái gì. Thứ tôi để ý đến là "đạo", không còn để ý đến kỹ xảo nữa. Tôi có thể suy luận ra từ đạo, chứ không chỉ dựa vào kỹ xảo. Sau ba năm tôi không còn nhìn thấy cả con bò nữa, trong mắt tôi khi ấy chỉ còn xương của nó mà thôi, tức là qua lớp lông và lớp da dày của nó, tôi có thể nhìn thấy hướng đi của xương da. Khi đó tôi có thể dùng dao lách vào khe xương của nó một cách chính xác mà không còn bị vấp, như thế tôi sẽ đạt được hiệu suất tối đa, sẽ thuận lợi hơn trong lúc mổ. Bào Đinh nói tiếp: Không phải đầu bếp nào cũng như nhau. Cùng là thợ mổ, nhưng người đầu bếp giỏi một năm mới thay dao, vì họ chuyên dùng dao để cắt; người đầu bếp bình thường hàng tháng phải thay dao, vì họ chuyên dùng dao để chặt. Tôi đã dùng con dao này 19 năm mà chưa hề thay, dao vẫn như mới. https://thuviensach.vn Người đầu bếp này đã nói một câu rất sâu sắc, đó là "dĩ vô hậu nhập hữu gian" (lấy cái bề mỏng của con dao mà đưa vào chỗ kẽ). Dao sắc thì thường rất mỏng, mà giữa xương thì có kẽ, dùng dao mỏng đưa vào kẽ xương một cách chính xác, thì làm sao có thể hỏng được? Cho nên suốt 19 năm dùng một con dao mà nó vẫn y như mới. Chúng ta đưa câu chuyện này vào cuộc sống ngày nay, nếu ai cũng có thể làm được giống như người đầu bếp nọ, làm cho tâm hồn chúng ta có một con dao sắc vĩnh viễn, làm cho chúng ta luôn nhìn thấy những kẽ hở giữa các xương bò để có thể mổ nó một cách chuẩn xác mà không cần chặt xương, mọi người không cần hàng ngày làm ra vẻ bi tráng trong tiếng thở dài não nuột, khiến cuộc sống trở nên có giá trị hơn, thì thứ chúng ta nhận được chính là hiệu suất của cuộc đời. Trang Tử cho chúng ta biết, trong lòng bạn có cảnh giới lớn, bạn mới nhìn rõ cái chất thật sự trong lòng vượt qua hành vi, có nghĩa là đại đạo, đại khí, đại nhân, đại liêm, đại dũng thật sự trong lòng, tất cả đều ẩn trong lòng chứ không phô trương. Sự ẩn giấu trong lòng này được Trang Tử gọi là "thiên phủ" - tấm lòng một người phải chứa đựng vạn vật trời đất giống như thiên phủ, tức là kho của vạn vật trong trời đất. Trong thiên phủ có chứa gì? Có hai chữ "bảo quang" (giữ gìn ánh sáng). Bảo quang là gì? Là bảo toàn một sự quang minh lớn trong lòng bạn, sự quang minh này biến đổi trong vạn vật trời đất, giống như một biển nước mà khi triều lên thì mực nước cũng không dâng cao, còn khi mọi người đều múc nước ở đó thì mực nước cũng không vơi cạn; bạn không biết đầu nguồn của nó ở đâu, nhưng nó là vô tận, lấy không hết, dùng không kiệt, chiếu khắp vạn vật, đây là một thứ ánh sáng ở trong lòng. Từ nhận thức chính mình cho đến lắng nghe chính mình, đến hàm dưỡng thai nghén chính mình, đó là cả một quá trình sống tốt đẹp. Mỗi người đều có một "kho trời", có thể có năng lực tự giữ lấy ánh sáng. Được như thế, con https://thuviensach.vn người sẽ không dùng sự vật bên ngoài để luận về năng lực của mình nữa. Mọi người đều biết tiếng của danh y Biển Thước, tên ông quen thuộc đến mức trở thành tên gọi chung cho các danh y Trung Quốc. Từ nhận thức chính mình cho đến lắng nghe chính mình, đến hàm dưỡng thai nghén chính mình, đó là cả một quá trình. Có lần Ngụy vương hỏi Biển Thước: - Ta nghe nói ba anh em nhà thầy đều giỏi y thuật, thầy thử nói cho ta xem trong ba người, y thuật của ai cao minh nhất? Biển Thước thành thực đáp: - Anh cả của thần y thuật cao nhất, anh hai của thần thứ hai, còn thần y thuật kém nhất trong ba anh em. Ngụy vương ngạc nhiên hỏi: - Thế tại sao thầy lại nổi tiếng trong thiên hạ, còn hai người anh lại chẳng ai biết đến? Biển Thước đáp: - Vì anh cả thần chữa bệnh cho người thường là phòng bệnh khi nó chưa xảy ra, người bệnh này hầu như đã được chữa khỏi từ khi chưa có triệu chứng gì bộc lộ ra ngoài, người đó trông như không có bệnh gì cả, cho nên người ta không biết anh ấy đã trừ bỏ trước bệnh cho người. Còn người anh thứ hai của thần thì trị được bệnh khi bệnh mới có dấu hiệu triệu chứng, ngay từ đầu anh ấy chữa trị dùng thuốc, đuổi được bệnh, nên người ta cho rằng anh ấy chỉ chữa được bệnh vặt, mà không biết rằng nếu để bệnh phát triển tiếp thì sẽ nguy hiểm đến tính mạng, cho nên danh tiếng anh chữa được các bệnh vặt lan truyền nơi thôn quê. Còn thần, tại sao lại nói y thuật của thần kém nhất? Là bởi thần chỉ có thể ra tay khi tính mạng người ta đã nguy cấp. Điều thần có thể làm được là phá huyết mủ, phẫu thuật, đắp thuốc cho người ta, những việc dính dáng đến máu me đều do thần làm, kết quả vừa ra tay là có thể cải https://thuviensach.vn tử hoàn sinh, cho nên thanh danh của thần vang khắp thiên hạ. Nhưng bệ hạ hãy xem, ba anh em thần, người có thể phòng bệnh khi nó chưa xảy ra là giỏi nhất thì lại không được thiên hạ biết đến; người ra tay chữa khỏi khi bệnh mới phát thì bị người ta coi là chỉ biết chữa bệnh vặt, danh chỉ truyền nơi thôn quê; còn đến khi sinh mạng sắp mất mới ra tay cứu người, cứu thế nào thì vẫn để lại di chứng, người bệnh đều bị tổn hại, nhưng thần lại lừng danh thiên hạ. Câu chuyện này cho chúng ta biết điều gì? Đó là tiêu chuẩn đánh giá của thế tục không hẳn là đánh giá đúng giá trị của một con người, sự đánh giá của chúng ta đối với chính mình chỉ có chính lòng mình mới đưa ra được đáp án đúng đắn. Có một câu chuyện dân gian kể rằng một chủ nhà nọ sống cùng với một con khỉ và một con lừa. Con khỉ rất tinh khôn, luôn nhảy nhót trong nhà, người chủ thấy vậy liền khen rằng con khỉ thông minh. Con lừa thấy khỉ được khen nên cũng bắt chước theo khỉ. Một hôm nó bước lên đống củi để trèo lên nóc nhà, kết quả vừa lên đến nóc nhà thì giẫm vỡ hết ngói của chủ nhân và bị chủ nhân lôi xuống đánh cho một trận. Lừa ta nghĩ mình cuối cùng đã làm được việc giống như khỉ, sao lại không được khen ngợi, mà lại bị đòn. Tại sao vậy? Thực ra cảnh ngộ này xảy ra ở rất nhiều người, tức là chúng ta bắt chước quá đáng hành vi của người khác, chúng ta quá chú ý đến tiêu chuẩn chung của xã hội. Cái gọi là thời thượng, cái gọi là thịnh hành là một xu thế trào lưu, khiến chúng ta đánh mất lòng mình mà xu theo một tiêu chuẩn thống nhất. Sự việc này xảy ra ở mọi nơi. Trang Tử luôn nhắc nhở chúng ta: làm thế nào để không chảy vào dòng chảy thế tục? Trước hết phải nhận thức rõ nguyện vọng trong lòng mình, bạn có thật sự đang đối xử tốt với mình theo phương thức của mình không? https://thuviensach.vn Trong thời đại mà truyền thông bùng nổ như ngày nay, những tiêu chuẩn thịnh hành là rất đáng sợ, đã trở thành một thế lực. Giống như mỗi người đều bị sự quấy rối của quảng cáo, dẫn dắt các quyết định mua hàng. Những tiêu chuẩn thịnh hành tác động dần vào bạn như một sự tẩy não. Bạn biết nó không hẳn là tốt, nhưng bạn buộc phải tuân theo. Chúng ta thường có sự đánh đồng khái niệm, cho rằng thịnh hành tức là thời thượng, nhưng thực ra thời thượng có khi là một sự thú vị của một thiểu số người, còn thịnh hành giống như dịch cúm, nó chỉ đánh dấu một số lượng chứ không đại diện cho sự cao cấp về chất lượng. Thời đại ngày nay có lẽ cần những đôi mắt "lửa thử vàng" hơn, cần tự soi tự kiểm hơn, cần thoát khỏi tiêu chuẩn bên ngoài hơn cả thời đại của Trang Tử, để đánh giá năng lực của mình và đánh giá năng lực của người khác. Chỉ có dùng lý tính sáng suốt của mình xác lập tất cả những điều đó, rồi đối xử tốt với người khác, đối xử tốt với bạn bè, đối xử tốt với con cái mới có thể thật sự tôn trọng chính mình và người khác, nhận rõ xu hướng giá trị của một con người, hiểu được lối sống của mỗi giai đoạn, phát huy khả năng của người đó đến mức tốt nhất theo đúng vẻ vốn có của người đó. Nếu chúng ta tổng hợp lại, đứng ở hiện tại để giải mã bí ẩn trong đó, thì sẽ có một đôi mắt của tâm hồn, đều sẽ có một con dao sắc của Bào Đinh. Nhờ đó, chúng ta có thể nhìn thấu mọi sự thị phi của thế gian, cuối cùng đạt được một lý tính rõ ràng và hoàn thành cuộc sống quý giá có một không hai của mình. https://thuviensach.vn CHƯƠNG 5 LUÔN CÓ ÐƯỜNG ÐỂ ÐI T rên đường đời, chúng ta luôn gặp muôn vàn khó khăn, có người sinh ra đã xấu xí, có người thân hình tàn tật. Trang Tử giỏi vận dụng ngụ ngôn, ông đã mượn những người có bề ngoài xấu xí và hầu như dữ tợn để bày tỏ quan điểm của mình, đó là cho dù thế nào, trên đời cũng luôn có đường để đi. Các câu chuyện ngụ ngôn trong sách Trang Tử có nhiều nhân vật có hình dạng khác với người thường, thí dụ một số người tàn tật, một số người bị hình phạt. Theo vẻ bề ngoài, hình dáng cơ thể của họ kém xa người bình thường, nhưng những người này hoặc là có hoài bão, hoặc là có lý tưởng, hoặc sống rất vui vẻ, hoặc sống rất thành công. Họ là ai? Trong thiên Nhân thế gian, Trang Tử có kể về một người tên là Chi Li Sơ. Riêng cái tên đã đủ kỳ quặc, còn hình dáng thì thế nào? Chi Li Sơ có hai vai cao quá đầu, cái đầu thấp đến dưới rốn, lưng quay lên trời, lục phủ ngũ tạng của anh ta dồn hết lên lưng, đó là một cái lưng gù, rồi hai chân anh ta mọc ngay cạnh xương sườn. Hình dạng không những xấu xí mà còn trông rất dữ tợn, giống như một quái vật. Chi Li Sơ sống như thế nào? Trang Tử nói, anh ta may quần áo, giặt quần áo cho người ta cũng đủ nuôi sống bản thân, ngoài ra anh ta còn dành thời gian đi sàng gạo, xay thóc cho người khác, số tiền kiếm được đủ nuôi đến mười người. Cuối cùng Trang Tử rút ra một kết luận, những người giống như Chi Li Sơ, mặc dù trông rất xấu xí dữ tợn, nhưng khi anh ta sống bằng chính sức https://thuviensach.vn mình, anh ta đạt được nhiều thứ hơn người khác. Câu chuyện về Chi Li Sơ khiến tôi nghĩ đến loạt truyện Tứ đại danh bổ của nhà tiểu thuyết võ hiệp Ôn Thụy An. Những người thích tiểu thuyết võ hiệp đều biết rằng người đứng đầu trong "tứ đại danh bổ" chính là Vô Tình. Vô Tình xuất thân từ một gia đình võ lâm, do cha kết oán với giang hồ nên bị kẻ thù tàn sát cả nhà, cả cha mẹ đều bị giết. Khi bắt được Vô Tình, kẻ thù hết sức ác độc và nham hiểm, không giết chết đứa bé mà phế bỏ công lực của nó từ nhỏ, để nó sống không bằng chết, không thể phục thù cho cha mẹ. Chúng cắt đứt gân chân để Vô Tình bị liệt ngay từ khi chưa biết đi. Con người đều biết tác dụng của cái hữu dụng chứ không biết tác dụng của cái vô dụng. - Nhân gian thế - Lớn lên Vô Tình là một người tàn tật nhưng lại đứng đầu trong tứ đại danh bổ. Tuyệt chiêu của Vô Tình là gì? Là khi mỉm cười có thể phun ra một chiếc châm thép, chiếc châm thép này có thể giết chết kẻ thù. Võ công của Vô Tình đã hóa vào bên trong, do chân bị tàn tật từ nhỏ nên đã luyện cho mình một nội công thâm hậu không ai địch nổi. Câu chuyện này phải chăng là sự tiếp nối của Chi Li Sơ? Và xã hội ngày nay phải chăng vẫn có những chuyện như thế? Trong thiên Đức sung phù, Trang Tử còn kể câu chuyện về một người xấu xí tên là Ai Đãi Tha. Lỗ Ai Công từng nói với Khổng Tử: - Nước Vệ có một người rất xấu xí tên là Ai Đãi Tha. Người này tuy tướng mạo xấu xí nhưng lại có một sức hấp dẫn thần kỳ. Đàn ông tiếp xúc với anh ta một thời gian sẽ lưu luyến đức hạnh của người này, cảm thấy người này là bạn tốt và không rời xa anh ta. Đàn bà gặp anh ta, biết có một người như thế, khi về nhà sẽ nói với cha mẹ rằng thay vì làm vợ người khác, không bằng làm https://thuviensach.vn thiếp người này, dù con làm thiếp cho anh ta còn hơn là làm chính thất của người khác. Số phụ nữ nói như vậy nghe nói có đến mười mấy người, hơn nữa số người ngày một tăng thêm. Lỗ Ai Công nói tiếp: - Con người này thật lạ, không có quyền vị, cũng chẳng có tiền tài, ta cũng chẳng thấy y có kiến giải gì hơn người, trái lại thường phụ họa ý kiến của người khác. Ta nghĩ chắc chắn y có chỗ nào đó khác người thường, bèn cho vời y đến. Quả nhiên y xấu xí đến mức kinh hãi. Nhưng tiếp xúc với y thì thấy y rất thoải mái, chưa đầy một tháng ta đã rất tín nhiệm y. Cuối cùng Lỗ Ai Công hỏi Khổng Tử: - Thầy nói xem Ai Đãi Tha này là người như thế nào? Phải, đây là một người như thế nào? Trang Tử chẳng qua muốn cho chúng ta biết rằng, trên đời này có một loại người mà vẻ ngoài tướng mạo bình thường, nhưng trong lòng họ có một sức mạnh, sức hấp dẫn của nhân cách, có thể thu hút mạnh mẽ người khác đến bên mình. Sức mạnh thật sự của một con người không biểu hiện ở một tài hoa trác việt hay kỹ năng tuyệt diệu nào đó, chính sức mạnh nội tâm mới là sự hấp dẫn lâu bền đối với người khác. Sức mạnh thật sự của một con người không biểu hiện ở một tài hoa trác việt hay kỹ năng tuyệt diệu nào đó, chính sức mạnh nội tâm mới là sự hấp dẫn lâu bền đối với người khác. Giáo sư Đài Loan nổi tiếng Phó Bội Vinh, khi nghiên cứu về Trang Tử đã rút ra một điều tâm đắc. Ông nói khi đã thật sự hiểu được Trang Tử, sẽ hiểu rõ trên đời luôn có đường để đi. Câu nói này có vẻ rất giản dị, hơn nữa nó không phải là một kết luận mang tính học thuật, mà là một kết luận về nhân sinh. Chuyện ngụ ngôn của Trang Tử cho chúng ta biết rằng, một người dù bề ngoài xấu xí, cơ thể tàn tật cũng có thể tự sống bằng chính sức lực của mình, https://thuviensach.vn được hưởng tuổi trời, đó là bởi anh ta đã tìm được con đường đi cho riêng mình trong cuộc đời rộng lớn. Ngày nay cũng có một số người không may trở thành người bị khiếm khuyết về cơ thể, họ lựa chọn con đường nhân sinh của mình như thế nào? Và lựa chọn của họ gợi ý điều gì đối với chúng ta? Có lẽ trong thực tế không có người nào có ngoại hình giống như Chi Li Sơ, nhưng người tàn tật thì ở đâu cũng có. Họ hoặc tàn tật về cơ thể, hoặc khiếm khuyết về trí lực, những người đó sống như thế nào? Có một bộ phim tài liệu nổi tiếng là Thế giới của Chu Chu kể về một cậu bé ở Vũ Hán bị thiểu năng trí tuệ bẩm sinh, trí lực của cậu chỉ phát triển tối đa bằng một đứa bé ba tuổi, không thể hơn được nữa. Trong phim, Chu Chu đã 26 tuổi, với trí lực của một trẻ lên ba nhưng anh có một thế giới mà ít người biết đến. Đó là thế giới của âm nhạc. Chu Chu là một thiên tài chỉ huy âm nhạc. Có cha làm việc ở Viện ca múa kịch Vũ Hán, từ nhỏ anh đã sống trong môi trường này. Đối với anh, đây không phải là nơi học tập tri thức, không phải là nơi bồi dưỡng nghề nghiệp, mà là nơi thầm nhuần tính linh của cuộc sống. Anh lớn lên trong môi trường này, liên tục được âm nhạc bồi đắp. Mỗi khi có buổi biểu diễn nhạc giao hưởng quy mô lớn, người chỉ huy dàn nhạc làm việc ở tiền đài, anh ở hậu đài, một mình say sưa chỉ huy. Anh chỉ huy dàn nhạc rất tài tình, giữa anh và âm nhạc có một sự kết nối vượt qua mọi tri thức. Dần dần, Chu Chu không chỉ nổi tiếng được cả Trung Quốc biết đến mà còn có thể ra nước ngoài chỉ huy các cuộc thi mang tầm quốc tế. Hiện tượng này có thể nói là một điều kỳ diệu của cuộc sống. Là bởi trí lực khiếm khuyết đã giữ được cho anh sự ngây thơ trong cuộc đời, và sự ngây thơ này vô hình trung là sợi dây kết nối mật thiết anh với âm nhạc. Trong chương trình đêm giao thừa được truyền hình trực tiếp qua vệ tinh Đài Truyền hình Trung ương Trung Quốc năm 2007 có tiết mục Quan Âm https://thuviensach.vn nghìn tay gây ấn tượng mạnh vì sự tài hoa và thần thái an lành của các vũ công. Thực ra cả nhóm múa này, từ người múa dẫn đầu Thai Lệ Hoa đến cả người cuối cùng trong đội đều là người khuyết tật. Mọi người bị thu hút vì những vòng tay xinh đẹp rực rỡ mà cũng thật đoan trang, đáng kính. Phải chăng vì họ là những người tàn tật mà tâm thần của họ an định, chuyên chú, nên họ có được vẻ bình thản trên khuôn mặt và sự khoan thai trong những động tác hình thể? Đó là những sắc thái mà người bình thường chúng ta khó mà làm được. Gọi là tàn tật nghĩa là có một cơ quan nào đấy trong cơ thể bị tổn hại; khi đó, những cơ quan khác sẽ phát triển mạnh hơn để bù trừ cho sự khiếm khuyết ấy. Do đó chúng ta thường nói người mắt kém thì tai rất thính, đó là một sự bù đắp công năng. Thực ra cơ thể con người có những bí ẩn rất lớn mà hiện tại chúng ta chưa giải đáp được. Trong Trang Tử còn có một câu chuyện: Có một người tên là Thân Đồ Gia, bị chặt mất một chân. Anh ta cùng đại phu Tử Sản nước Trịnh đều là học trò của Bá Hôn Vô Nhân. Tử Sản thấy mình là một đại phu hiển quý mà có một bạn học như vậy nên trong lòng rất lấy làm khó chịu. Một hôm ông ta không nhịn được, nói với Thân Đồ Gia: - Sau này chúng ta nghe giảng xong đi về, nếu anh đi trước thì tôi sẽ chờ một lát mới đi, nếu tôi đi trước thì anh cũng chờ một lát rồi hãy đi. Thân Đồ Gia chẳng nói chẳng rằng. Ngày hôm sau Tử Sản không nhịn nổi nữa bèn nhắc lại yêu cầu này: - Ngươi thấy ta là đại phu chấp chính mà không biết tránh đi, lẽ nào ngươi cũng coi mình là chấp chính đại phu? Thân Đồ Gia nói: - Có một chấp chính đại phu như ngài sao? Tôi từng nghe nếu một tấm https://thuviensach.vn gương thật sự sáng thì không bám bụi, nếu thực sự bám bụi thì gương không thể sáng. Lòng người cũng vậy. Chúng ta ở đây theo thầy tu dưỡng đức hạnh, vậy mà ngài lại nói những lời như vậy, không thấy quá đáng sao? Tử Sản bực mình, nói: - Thật chẳng ra làm sao, ngươi cần phải nghiêm túc nhìn lại xem mình là hạng người nào? Thân Đồ Gia nói: - Môn hạ của thầy chúng ta sao lại có chấp chính đại phu như ngài? Trước khi theo học thầy, tôi nghe có rất nhiều người chê cười rằng tôi bị cụt chân, khiến lòng tôi đầy oán khí. Nhưng kể từ khi theo học thầy, oán khí của tôi đã tan hết. Tôi đã theo học thầy được 19 năm, chưa bao giờ thầy làm tôi cảm thấy mình là một kẻ cụt chân. Giờ ngài đánh giá tôi theo tiêu chuẩn hình thể chứ không phải tiêu chuẩn đạo đức, vậy mà còn nói mình là chấp chính đại phu, lẽ nào ngài không cảm thấy hổ thẹn? Tử Sản nghe xong rất thẹn thùng. Đây là nỗi thẹn thùng của một người lành lặn trước một người tàn tật. Nỗi hổ thẹn này bắt nguồn từ sự khiếm khuyết trong lòng ông ta. Ông ta đã hiểu rằng một con người có thành công hay không hoàn toàn không bởi chân tay, thậm chí không bởi quyền vị của mình, mà bởi có thật sự biết được những nỗ lực cũng như vị trí của mình hay không. Trang Tử còn kể một câu chuyện như sau: Có một người tên là Thúc Sơn Vô Chỉ, vì thời trẻ phạm tội mà bị chặt mất các ngón chân. Một hôm Thúc Sơn Vô Chỉ đi bằng gót chân đến cửa Khổng Tử xin học. Khổng Tử đang dạy học trò, thấy Thúc Sơn Vô Chỉ đến, bèn bảo: - Hồi trẻ anh làm người không cẩn thận, để phạm tội, chuốc lấy tai họa nên mới ra nông nỗi ngày hôm nay. Mặc dầu hôm nay anh còn muốn đến chỗ ta để học, nhưng anh thấy có còn kịp không? https://thuviensach.vn Thúc Sơn Vô Chỉ bình tĩnh đáp: - Chính vì trẻ người non dạ nên tôi mới để cơ thể bị tổn thương. Nhưng giờ tôi đã biết trong cuộc sống còn có thứ quý giá hơn, quan trọng hơn ngón chân, nên mới đến đây xin theo học thầy. "Thiên vô bất phúc, địa vô bất tái" - trời có thể che mọi thứ, đất có thể chở được mọi thứ. Tôi xem thầy như trời đất, nào biết thầy lại là người như vậy? Khổng Tử bất giác hổ thẹn: - Ta thực là nông cạn. Xin mời vào giảng dạy cho học trò ta. Nhưng Thúc Sơn Vô Chỉ vẫn bỏ đi. Khổng Tử rất lấy làm tiếc, quay đầu bảo học trò: - Các trò phải cố gắng lên! Thúc Sơn Vô Chỉ là một người bị cắt hết ngón chân mà còn biết đến xin học, còn biết trên đời có thứ quý hơn, quan trọng hơn thân thể mình, chúng ta đều là những người lành lặn, lẽ nào không biết đường tiến thủ? Cả Thân Đồ Gia và Thúc Sơn Vô Chỉ đều từng có vết nhơ trong đời và họ đã trả giá bằng chính một phần cơ thể mình. Họ không bị tàn tật bẩm sinh như Chi Li Sơ nên thực ra họ phải gánh hai tầng áp lực, nhưng tại sao họ lại có thể sống thản nhiên trên cõi đời này? Bởi vì họ có một sức mạnh trong lòng. Họ dám nhìn thẳng vào nhược điểm của mình, dám sửa sai, hướng đến cuộc sống mới, vẫn có thể được mọi người kính trọng. Thân Đồ Gia hay Thúc Sơn Vô Chỉ tuy đã mắc lỗi và phải chịu hình phạt nghiêm khắc nhưng họ biết sai mà sửa, tìm được con đường đời thuộc về chính mình bằng một sức mạnh bên trong. Trong xã hội hiện đại, áp lực cuộc sống, áp lực công việc của mọi người đều rất lớn, khi tâm lý không vững, sinh ra khiếm khuyết thì sẽ dẫn đến hậu quả như thế nào? https://thuviensach.vn Con người có khuyết tật về thân thể, lẽ nào không có khuyết tật về tâm hồn? Trong thời đại ngày nay, truyền thông phát triển, thông tin bùng nổ, khoa học kỹ thuật mang lại cho chúng ta sức mạnh vô cùng lớn, nhưng điều đó không có nghĩa là nhân cách của chúng ta mỗi ngày lành mạnh hơn, khoáng đạt hơn. Ngược lại, có lẽ khuyết tật trong tâm hồn của chúng ta đã nhiều hơn. Tháng 4 năm 2006, một sự kiện ngược đãi mèo gây chấn động được phát tán trên mạng. Đoạn phim quay toàn bộ quá trình một con mèo bị giẫm chết bằng một chiếc guốc cao gót được tung lên mạng đã dấy lên làn sóng chỉ trích, phẫn nộ, lên án. Người ta muốn tìm xem hung thủ phía sau sự việc độc ác này là ai? Trong sự kiện này có ba nhân vật: Thứ nhất, người phụ nữ giẫm chết con mèo là ai? Thứ hai, ai đã quay đoạn phim này và tung nó lên mạng? Thứ ba, nguồn phát tán thông tin này là trang web như thế nào? Xem xong chuyên mục phóng sự điều tra Cái chết bất thường của một con mèo của Đài Truyền hình Trung ương Trung Quốc, chúng ta sẽ cảm thấy rúng động khi biết rằng, người phụ nữ giẫm chết con mèo đó là dược sĩ ở một bệnh viện tại Hắc Long Giang. Bình thường chị làm việc rất chăm chỉ, rất ân cần và có trách nhiệm với bệnh nhân, chưa bao giờ để xảy ra sai sót; chị dọn dẹp môi trường làm việc sạch sẽ, hòa nhã với mọi người, thà mình chịu thiệt chứ chưa bao giờ để người khác ấm ức, luôn được đơn vị đánh giá cao. Nhưng chị có cuộc hôn nhân không hạnh phúc suốt 17 năm; sau khi ly dị, chị không biết thổ lộ với ai, trong lòng đầy ấm ức và phẫn nộ. Trước ống kính truyền hình, chị thẳng thắn cho biết: Khi có người nhờ chị thực hiện sự kiện này, chị nhận lời ngay, hoàn toàn không phải vì tiền mà là để trút giận. Phóng viên hỏi chị: - Khi giẫm chết con mèo, nụ cười trên mặt chị là do người ta yêu cầu chị làm như vậy phải không? https://thuviensach.vn Chị đáp: - Không, chẳng ai yêu cầu, có vẻ như chính tôi muốn vậy. Đây là một hành vi bất thường do sự méo mó trong tâm hồn con người tạo ra. Còn trang web quay lại toàn bộ quá trình này và tung lên mạng cũng là diễn đàn của một cộng đồng người có vấn đề về tâm lý. Người sáng lập trang web cho biết: "Tôi và nhóm của tôi sống trong một xó xỉnh xã hội tối tăm. Do xu hướng tình dục đặc thù của chúng tôi nên đôi chân được coi là tiêu chuẩn duy nhất của vẻ đẹp. Do đó, chúng tôi mong muốn lực của bàn chân được giải phóng ở mức độ lớn nhất. Dùng giày cao gót để giẫm chính là một biểu hiện của sự giải phóng đó". Trên thế giới cũng có những nhóm người như thế này, họ giẫm lên quần áo, trái cây, những thứ không phải là cơ thể sống, sau đó đến giẫm lên cá, tôm rồi đến chó mèo... Thực ra, nhóm người đứng sau trang web này là những người có tri thức rất cao. Họ có công việc đáng mơ ước. Nhưng tâm lý họ chất chứa một khuyết tật không thể gột rửa được. Khi những nhân vật đứng sau sự kiện giẫm chết mèo này lần lượt xuất hiện trước công luận, chúng ta không chỉ cảm thấy phẫn nộ mà phần nhiều là có thêm sự thương xót đối với họ. Trong một xã hội phát triển cao độ, khoa học và văn minh này, có bao nhiêu người có tâm hồn khuyết tật như thế? Nếu chúng ta đều giống như Thân Đồ Gia, Thúc Sơn Vô Chỉ thì thật là may mắn, bởi đó là những người có hiểu biết, biết nhận lỗi, biết theo đuổi điều tốt đẹp và có thể cứu rỗi được tâm hồn của chính mình. Vấn đề là quá nhiều người không hiểu, thậm chí không tự nhận biết sự khiếm khuyết của tâm hồn mình. Tôi nhớ trong một buổi trao đổi về học thuật, một người phụ trách khoa tâm lý đã kể cho chúng tôi nghe về một ca chẩn trị tâm lý của anh: Một lần, một chàng trai thuộc giới trí thức rất thành đạt, mặc Âu phục, đi https://thuviensach.vn giày tây đến văn phòng của anh. Vào đến nơi, anh ta dáo dác nhìn quanh, vừa ngồi xuống là vớ ngay lấy cái gạt tàn thuốc lá, lật nó từ tay trái sang tay phải rồi lại chuyển từ tay phải sang tay trái. Anh ta tráo qua đổ lại như vậy một hồi rồi mới bắt đầu nói: - Tôi muốn anh tư vấn cho một chuyện. Hiện tại tôi cứ tự kỷ ám thị là có điều gì đó không lành sắp xảy ra. Chẳng hạn khi phải đi qua một con đường, nhìn từ xa thấy chỗ đó đang đào đất, rõ ràng là tôi có thể đi vòng qua, nhưng bất chợt tôi cảm thấy sẽ có chuyện chẳng lành bèn quay đầu xe sang một đường khác, cho dù có thể bị ùn tắc hai giờ trên con đường đó. Tôi thà đến muộn chứ nhất quyết không đi đường kia nữa. Những việc tương tự như vậy liên tục xảy ra, tôi không còn kiểm soát được mình, cứ nhìn thấy những dấu hiệu nhỏ là lại cảm thấy sắp có chuyện tồi tệ xảy ra. – Anh vừa nói, tay vừa liên tục đổ gạt tàn thuốc lá. Nhà tư vấn tâm lý nhìn anh hồi lâu rồi hỏi: - Hồi nhỏ anh sống với ai? Anh đáp: - Tôi sống với bà nội. Nhà tư vấn bèn bắt đầu hỏi anh về thời thơ ấu xa xăm và cuối cùng vạch ra một bí mật tâm lý. Bí mật đó thật đáng kinh ngạc, bởi hầu như nó đều có mặt trong mỗi chúng ta. Đứa trẻ không chịu ngủ, bà nội dọa: - Năm phút nữa cháu mà không ngủ, ông ba mươi sẽ đến đấy! Đứa bé vẫn không chịu ngủ, bà lại nói: - Trong vòng ba phút mà cháu vẫn chưa ngủ, gió sẽ cuốn cháu đi! Đứa trẻ vẫn không chịu ngủ. Bà nói: - Một phút nữa, yêu tinh sẽ đến! Vì sợ nên đứa trẻ dù không ngủ được cũng phải nhắm mắt, mà lúc nhắm https://thuviensach.vn mắt nó lại luôn nghĩ không biết ông ba mươi và yêu tinh đến sẽ như thế nào? Nhà tư vấn nói, chính cái cách dọa cho trẻ ngủ mà chúng ta quen áp dụng này có thể khiến những đứa trẻ đặc biệt nhạy cảm mắc chứng rối loạn ám ảnh cưỡng chế (obsessive-compulsive disorder – OCD). Lúc đó, nhà tư vấn bất chợt hỏi chàng trai: - Anh liên tục đổ chiếc gạt tàn trong tay, đó là một cách để anh làm giảm sự căng thẳng trong lòng. Vậy anh đang có dự cảm gì? Nghe hỏi, chàng trai đột ngột dừng lại, nói: - Đúng thế, anh nói tôi mới hiểu, hiện tôi cảm thấy mẹ tôi có thể đã xảy ra chuyện gì đó, nếu tôi không đổ cái gạt tàn, bà sẽ có chuyện. Nhưng nghe anh nói, tôi liền cảm thấy không có chuyện gì nữa. Chữa bệnh tâm lý không bao giờ chỉ bằng một câu nói như vậy là xong mà đây luôn là một quá trình rất khó khăn. Đó là bởi vì sự khuyết tật về tâm lý không dễ nhìn thấy như khuyết tật về thân thể. Khuyết tật này có thể là một sai lầm chúng ta phạm phải trong một trường hợp ngẫu nhiên nào đó, cũng có thể là một cú sốc mà bạn đã trải qua từ rất lâu, dần tích tụ lại thành một thứ tật. Theo một ý nghĩa nào đó, chữa bệnh tâm lý phần nhiều là dựa vào chính mình. Bệnh nhân phải thật sự thấy được khiếm khuyết của mình và trở thành thầy thuốc tâm lý của chính mình. Trang Tử cho chúng ta biết, nếu một người thật sự tuân theo quy luật của cuộc sống thì trước hết phải biết chấp nhận những nuối tiếc và khuyết tật này, đừng ấm ức, đừng so đo, mà phải tìm cách thay đổi nó, làm cho mình tốt hơn. Mổ xẻ Trang Tử, bắt đầu từ thiên "Tiêu dao du" cho đến những nhân vật mà ông giới thiệu, chúng ta thấy tư tưởng hạt nhân xuyên suốt trong đó là sự khác biệt giữa lớn và nhỏ. Lớn và nhỏ hoàn toàn không phải là khác biệt giữa đẹp và xấu, hình thái bên ngoài và cõi lòng bên trong đôi khi có độ chênh nhau rất lớn. https://thuviensach.vn Trang Tử cho chúng ta biết, nhiều người bề ngoài trông có vẻ cổ quái thậm chí đáng sợ lại có một tâm hồn lớn mà những người lành lặn như chúng ta có khi không sánh kịp. Trong khi đó, có một số người có lẽ lại bị khuyết tật tâm hồn vì chính sự cứng cỏi, cương cường và nhạy cảm của mình. Đọc văn Trang Tử, đôi khi ta cảm thấy mênh mông vô bờ. Mọi tư tưởng lạ lùng mà ông mô tả đều vượt trên kinh nghiệm sống của chúng ta. Thế nhưng nếu đổi một góc độ khác, nhìn từ nội tâm, chúng ta vẫn có thể hiểu và trải nghiệm với từng hình tượng mà Trang Tử mô tả. Rốt cuộc chúng ta có những khuyết tật nào ở bên trong? Chúng ta có những trở ngại tâm lý nào, nỗi ám ảnh tuổi thơ nào, hay những thiếu sót nào trong cuộc sống? Tất cả những điều đó phải chăng ẩn trong hình ảnh những con người khuyết tật xấu xí mà Trang Tử đã mô tả trong sách của mình? Và sự siêu việt về đức hạnh của họ phải chăng sẽ đem đến cho chúng ta không ít gợi ý, lời khuyên và một số hệ tham chiếu? Có một câu cách ngôn rất hay: Trên đời này không có rác rưởi và đồ phế thải, cái gọi là đồ phế thải chỉ là của cải bị đặt nhầm chỗ. Rất nhiều của cải chẳng qua chỉ bị đặt nhầm chỗ. Lý Bạch nói: "Thiên sinh ngã tài tất hữu dụng" (trời sinh ra tài năng của ta ắt có chỗ dùng), tài lớn thì ích lớn, tài nhỏ ích nhỏ, giữa có ích và vô ích, chẳng qua chỉ là xem giữa cuộc sống của bạn và môi trường bạn sống có mối liên hệ với nhau như thế nào. Dù là bị hình phạt hay khuyết tật bẩm sinh, dù là khuyết tật cơ thể hay thiểu năng trí tuệ, những nhân vật của Trang Tử đều là tấm gương cho chúng ta soi chung. Chúng ta soi thấy sự lành lặn trong hình hài khuyết tật của họ và ngược lại, thấy những khuyết tật thấp thoáng trong sự lành lặn của chúng ta. Sự khiếm khuyết về hình thể thì có thể được bù đắp bằng tâm hồn, có thể hoàn thiện bằng sự dao du giữa tinh thần và trời đất. https://thuviensach.vn Đây có lẽ là gợi ý tốt nhất của Trang Tử đối với chúng ta ngày nay. Từ những gợi ý này, chúng ta có thể vươn tới cõi tiêu dao du cùng với trời đất của ông. https://thuviensach.vn CHƯƠNG 6 NÓI CƯỜI LUẬN SINH TỬ S inh và tử là hai cực khởi đầu của cuộc sống. Cuộc sống là một con đường không thể quay đầu trở lại. Chỉ khi đi đến tận cùng, bạn mới nhớ đến những điều đáng tiếc trên đường. Chỉ khi thực sự hiểu được ý nghĩa của cuộc sống, ta mới có thể đối mặt với sinh tử một cách đúng đắn. Trong Trang Tử có một mệnh đề vĩnh hằng: sinh tử. Đời người trăm năm ắt sẽ có ngày chết. Đối với sinh tử, Trang Tử có rất nhiều câu chuyện, thí dụ ông gõ chậu ca hát khi vợ qua đời, là những chuyện ai cũng quen thuộc. Trang Tử nói: "Cổ chi chân nhân, bất tri duyệt sinh, bất tri ố tử" (Những người thực sự hiểu được bí ẩn cuộc sống ngày xưa đều không cảm thấy có sự sống là điều đáng mừng, cũng không thấy cái chết đến là đáng sợ). Ngay sinh tử cũng không ảnh hưởng, huống hồ là đầu mối của lợi hại? - Tề vật luận - Thái độ đối với việc sinh tử của người quân tử chân chính là không quá quan tâm, không truy hỏi mình từ đâu đến, cũng không lo mình sẽ đi về đâu. Bởi lẽ sinh và tử chẳng qua chỉ là sự biến đổi hình thái của sinh mệnh. Thái độ này nghe có vẻ rất thanh thản, nhưng áp dụng vào cuộc sống thì không phải là điều dễ dàng. Cuộc sống của con người trôi qua trong bận rộn, khẩn trương. Trong quá trình hối hả ấy, mỗi người đều có một nỗi sợ đối với thời gian ngày một ngắn lại của đời mình. https://thuviensach.vn Có một câu chuyện ngụ ngôn rất hay: Hai anh em nhà nọ nhà ở tầng thứ 80 của một tòa nhà chọc trời. Hôm ấy hai người về nhà khuya, lại quên đọc thông báo là thang máy đã hỏng. Hai anh em khoác ba lô nặng trĩu trên vai, đứng ở tầng trệt bàn bạc một lúc rồi quyết định leo cầu thang về nhà. Hai người khích lệ tinh thần lẫn nhau, bắt đầu leo cầu thang. Leo đến tầng thứ 20 thì bắt đầu thấy ba lô trên lưng rất nặng. Hai người bàn nhau quyết định gửi ba lô ở tầng 20, sẽ quay lại lấy sau. Bỏ ba lô xuống, hai người cảm thấy rất nhẹ nhõm, nói cười vui vẻ tiếp tục leo cầu thang. Khi leo đến tầng thứ 40, hai người đã rất mệt và bắt đầu oán thán chỉ trích nhau. Người anh nói: - Sao chú không đọc thông báo? Người em nói: - Em quên mất, sao anh không nhắc em? Cứ thế hai người cãi nhau cho đến tầng thứ 60. Đến lúc này, hai người đã rất mệt nên chẳng buồn cãi nhau nữa, cho rằng nên yên lặng mà leo cầu thang. Khi hoàn thành nốt 20 tầng cuối cùng và đến cửa nhà mình, hai người nhìn nhau, cùng nhớ ra một việc: họ đã để quên chìa khóa ở tầng 20, trong ba lô. Thực ra ý nghĩa mà câu chuyện muốn đề cập chính là cuộc đời con người. Chúng ta giả thiết đời người là 80 năm. Ban đầu ai cũng căng đầy nhựa sống, chúng ta khoác hành trang rất nặng, trong hành trang là lý tưởng, là hoài bão, là rất nhiều nguyện vọng. Chúng ta không sợ gian nan hiểm trở, cất bước lên đường từ nấc thang đầu tiên. Đến 20 tuổi, đây là lúc bước vào xã hội, bắt đầu thừa nhận các quy tắc, cảm thấy xã hội trao cho chúng ta quá nhiều gánh nặng, chúng ta tự phấn đấu đã đủ mệt, hơi đâu mà gánh nhiều lý tưởng đến vậy? Hãy gác nó sang một bên, đến khi không còn lo chuyện cơm áo, có danh phận địa vị trong xã hội https://thuviensach.vn rồi quay lại thực hiện lý tưởng cũng không muộn. Sau khi trút bỏ, bỗng chốc ta thấy rất nhẹ nhõm và lại tiếp tục tiến lên. Khi ngày càng trưởng thành, tích lũy được ngày càng nhiều kinh nghiệm, đấu tranh ngày càng gay gắt, trong lòng ngày càng lo lắng thì người ta không khỏi oán thán. Đây chính là lúc hai anh em chỉ trích nhau, đều cảm thấy xã hội phụ lòng mình, đều cảm thấy mình đã cho đi quá nhiều mà nhận lại quá ít, trở nên do dự và bắt đầu vừa đi vừa cãi cọ nhau. Đến 40 tuổi, tức là lúc "niên cận bất hoặc" (đến tuổi gần như không còn gì nghi hoặc), mọi thứ sôi nổi đều đã qua đi, người ta bắt đầu trở nên mệt mỏi, phải dìu nhau mà đi. Đi đến 60 tuổi, cảm thấy tuổi già đẹp đẽ, cần phải trân trọng, chúng ta cần phải bình tĩnh lại, đừng oán thán nhau nữa. Lúc này nói như Khổng Tử là lúc "nhi nhĩ thuận", tức lòng đã thuận theo, bớt đi rất nhiều chỉ trích, cuối cùng bước đến 80 tuổi. Đứng ở điểm cuối cùng này, bất chợt ta cảm thấy mất mát một điều gì, nhớ ra những thứ trong hành trang tuổi đôi mươi, đó chính là mơ ước mà mình vẫn chưa có dịp mở ra, chưa bao giờ thực hiện, chưa bao giờ đi theo mình, vậy mà trong chớp mắt đã đi hết cuộc đời. Thế nhưng tuổi đôi mươi không bao giờ trở lại, đó là một con đường không thể quay đầu. Đó chính là một câu chuyện ngụ ngôn rất có ý nghĩa về cuộc đời. Cuộc đời con người có thể nhắc nhở chúng ta: nên đối mặt với sự sinh tử bằng thái độ như thế nào? Trang Tử sở dĩ có thể cười nói bàn về sinh tử là bởi ông đã ngộ ra được chân đế của sinh tử. Giữa sinh và tử chẳng qua chỉ là một sự chuyển biến hình thái. Trang Tử sở dĩ khoáng đạt với sinh tử là bởi ông xuôi thuận theo cuộc sống. Cuộc sống xưa nay ai không phải chết, vậy thì chết có gì đáng sợ, có gì đáng buồn? https://thuviensach.vn Trong thiên Đại tông sư, Trang Tử kể một câu chuyện như sau: Tử Tang Hộ, Mạnh Tử Phản, Tử Cầm Trương đều là những nhà Nho ở ẩn. Ba người rất hiểu ý nhau, quên sinh tử, chơi với nhau, trở thành bạn rất thân. Sau đó thì sao? Tử Tang Hộ chết trước. Khổng Tử nghe nói, bèn sai học trò Tử Cống đến giúp lo việc ma chay. Lúc đến nơi, Tử Cống thấy Tử Cầm Trương và Mạnh Tử Phản người đang soạn bài hát điếu, người đang khảy đàn, hát trước thi thể Tử Tang Hộ. Họ hát rằng: Tử Tang Hộ ơi Tử Tang Hộ, giờ ông đã về với bản chân, còn chúng tôi vẫn gửi mình chốn nhân gian. Tử Cống rất lấy làm lạ, hỏi: - Ba người như anh em thủ túc, một người đi trước, vậy mà hai thầy lại hát trước thi thể người ấy, thế có hợp với lễ không? Tử Cầm Trương và Mạnh Tử Phản nhìn nhau cười đáp: - Hắn làm sao hiểu được chân ý của lễ? Tử Cống trở về, hỏi Khổng Tử: - Rốt cuộc họ là người như thế nào? Họ có ý gì? Khổng Tử đáp: - Họ đều là những người tâm du ngoài thế giới, còn ta là một người câu nệ thế tục. Sao ta lại còn sai con đi giúp họ lo tang sự nữa chứ? Đó là sơ suất của ta. Những người này trong quan niệm của họ đã không còn biên giới giữa sinh và tử, họ đã cùng hoàn thành một chuyến tiêu dao giữa tinh thần và trời đất. Có hình hài cơ thể hay không đã không còn quan trọng đối với họ. Bởi vậy một người bạn ra đi, hai người còn lại bình thản như tiễn người đó đi xa vậy. Câu chuyện này cho thấy một điều, trong cuộc sống, mỗi người đều có thể sống với những hình thái khác nhau. Trong cuộc sống, mỗi người đều có thể sống với những hình thái khác nhau. Trong thiên Đại tông sư, Trang Tử còn kể một câu chuyện như sau: https://thuviensach.vn Tử Lai mắc bệnh, có vẻ không còn sống được bao lâu nữa. Tử Lê đến thăm, thấy vợ con Tử Lai vây quanh khóc lóc. Tử Lê vội bảo họ: - Các người tránh ra, đừng làm phiền một người sắp có biến đổi lớn như vậy. Tử Lê tựa vào cửa, bảo Tử Lai: - Tạo vật vĩ đại sau này còn biến ông thành cái gì nữa? Biến ông thành gan chuột hay là cánh tay của côn trùng? Tử Lai thở dài một tiếng, đáp: - Trời đất cho ta hình hài, cho ta sống để lao nhọc, cho ta già để an nhàn, cho ta chết để an nghỉ. Câu nói này đã cho thấy lịch trình của cuộc sống: Trời đất tạo hóa đã tạo ra sinh mệnh ta, ban cho ta một hình thể. Lúc ta mới đến thế giới, có sinh mệnh này là ta phải hoàn thành sự xã hội hóa của sinh mệnh, phải đi xuyên suốt cuộc sống. Do đó cuộc sống của con người không ai không phải chịu khổ, cả cuộc đời phải trải qua rất nhiều gian nan. Về già, cuối cùng ta đã có thể an hưởng tuổi già. Thế nhưng, sự nghỉ ngơi lúc tuổi già này cũng chỉ có hạn, sự sắp xếp cuối cùng dành cho ta là cái chết, dùng cái chết để dành cho ta sự nghỉ ngơi lớn nhất. Đó chính là cuộc đời của ta. Do đó, Tử Lai nói: - Ta tin rằng trời đất đối xử tốt với sự sống của ta thì chắc chắn cũng sẽ đối xử tốt với cái chết của ta, ta được sắp xếp đến thế gian này như thế nào thì cũng sẽ thanh thản ra đi như thế ấy. Nói xong, Tử Lai bình thản nhắm mắt ngủ. Ngủ được một giấc, tỉnh lại thì thấy bệnh trong người đã khỏi hẳn, Tử Lai đã sống lại. Đây là một câu chuyện ngụ ngôn. Thực ra khi nội tâm con người đã thấu suốt về sự sống thì có lẽ cái chết chỉ là một sự kéo dài của sự sống. Cái chết đã bị vượt qua từ lâu. Trong thiên Dưỡng sinh chủ, Trang Tử có câu: "Chỉ cùng vu vi tân, vi https://thuviensach.vn