🔙 Quay lại trang tải sách pdf ebook Tiền Đẻ Ra Tiền: Đầu Tư Tài Chính Thông Minh - Duncan Bannatyne Ebooks Nhóm Zalo THÔNG TIN EBOOK Tiền Đẻ Ra Tiền Duncan Bannatyne Đặng Thùy Linh dịch NXB Hồng Đức Cappuccino Team ✪ Lib#1 Ebook At tinyurl. com/downloadebookyeukindle ✪ Lib#2 Magazine and eBook tinyurl. com/magncappuccino ▶ Đăng ký kho sách tự động ◀ m. me/shibaloveskindle MỤC LỤC GIỚI THIỆU PHẦN 01 LÝ THUYẾT TIỀN TỆ 01 Tiền là công cụ – bạn phải học cách sử dụng 02 Dừng lo lắng, ngưng mơ mộng – hãy bắt đầu nghĩ 03 Lập ngân sách là hữu ích 04 Đồng tiền này giá trị hơn đồng tiền kia 05 Họ nhận được gì từ đó? 06 Hãy có tổ chức 07 Việc nắm bắt và cập nhật thông tin thực sự đáng giá 08 Biết về những chu kỳ Action PHẦN 02 KIẾM TIỀN NHIỀU HƠN 01 Tối đa hóa lương của bạn 02 Gia tăng thu nhập 03 Thu nhập trọn đời 04 Trở nên giàu có Action PHẦN 03 CHI TIÊU 01 Giá trị thực sự của tài sản 02 Bạn có thật sự cần nó không? 03 Món đồ này thực sự đánh giá bao nhiêu? 04 Kiểm soát chi tiêu 05 Chi tiêu trọn đời 06 Cách tốt nhất để mua một chiếc xe 07 Cách thanh toán Action PHẦN 04 VAY MƯỢN 01 Nợ tốt, nợ xấu 02 Một số khoản nợ tốt hơn những món nợ khác 03 Xử lý nợ Action PHẦN 05 TIẾT KIỆM VÀ ĐẦU TƯ 01 Ba lí do bạn nên tiết kiệm 02 Tiết kiệm bằng cách nào 03 Phát triển chiến lược đầu tư của riêng mình 04 Sở hữu nhà riêng (nếu có thể) 05 Xem tài sản nhà đất như một khoản đầu tư 06 Cách đầu tư vào chứng khoản và cổ phiếu 07 Lương hưu có phải điều gì đáng mong đợi không? Action PHẦN 06 KẾ HOẠCH 01 Kế hoạch tài chính cá nhân 02 Kế hoạch Action Bảng thuật ngữ GIỚI THIỆU Đôi ba người dường như thông minh trong chuyện tiền nong, trong khi số khác lại để tiền tuột khỏi ngay khi vừa kiếm được. Tôi tin rằng có những chiến lược và chiến thuật không chỉ giúp chúng ta sử dụng tiền thông minh hơn mà còn cho phép ta xây dựng một tương lai đảm bảo hơn cho chính mình. Những chiến lược và chiến thuật ấy phát huy tác dụng trong mọi hoàn cảnh và trong suốt cuộc đời, chúng có thể mang đến lợi ích thực cho bất kì ai cố gắng thấu hiểu chúng. Để trở nên thông minh trong chuyện tiền nong không khó, bạn chỉ cần xem xét kĩ lưỡng những vấn đề tài chính của mình và đưa ra những quyết định có trách nhiệm. Thông minh ở đây không có nghĩa là có thật nhiều tiền – nó chỉ đơn giản là việc bạn tối ưu hóa những gì bạn kiếm được. Dù thu nhập của bạn đến từ phúc lợi nhà nước hay một quỹ tín thác, tôi tin tưởng chắc chắn rằng vấn đề không phải là bạn có bao nhiêu tiền mà là bạn có thể làm gì để số tiền ấy tạo nên khác biệt. Ở Anh, chúng tôi nói về tiền theo một cách kì cục. Chúng tôi ba hoa về việc chi nhiều chi ít ra sao để mua một chiếc xe nhưng chẳng bao giờ nói về việc mình kiếm được bao nhiêu. Cứ như thể chuyện đó là một chủ đề cấm kỵ – thậm chí một số cặp vợ chồng còn không bàn bạc về chuyện lương lậu và thói quen chi tiêu (có lẽ đây là lí do vì sao những vấn đề về tiền bạc được ghi nhận là nguyên nhân lớn thứ hai dẫn đến ly hôn sau ngoại tình). Những chuyên gia lên truyền hình dạy cách tiết kiệm 30 bảng tiền gas hay phí bảo hiểm nhà cửa nhưng không chỉ ta cách tiết kiệm cho tương lai. Như một câu châm ngôn xưa đã nói, chúng ta biết giá cả của mọi thứ nhưng lại chẳng biết giá trị của thứ gì. Lảng tránh chuyện tiền bạc chẳng đem lại lợi ích gì. Tôi nhớ đã từng nhận tiền công hàng tuần – bằng tiền mặt – trong một chiếc phong bì nhỏ màu nâu, trên đó ghi chi tiết những khoản khấu trừ. Tôi có thể chạm vào nó, cảm nhận nó và đếm nó, nhưng giờ đây thu nhập bỏ qua chúng ta mà chạy thẳng vào tài khoản ngân hàng. Chúng ta không chi tiêu bằng tiền mặt nữa nên chẳng còn nhìn thấy túi tiền lương hao dần đi, thế nên việc đếm xem mình còn lại bao nhiêu trở nên khó khăn hơn. Tôi tin rằng có một số kỹ năng cơ bản mà ai trong chúng ta cũng có thể học được để có mối quan hệ tốt hơn với tiền bạc. Giỏi trong chuyện tiền bạc không quá khó, dù cho đó là một phần trong cuộc sống mà chúng ta thường chừa lại cho “các chuyên gia” bởi chúng có vẻ quá phức tạp. Ngày nay, trẻ em được dạy dỗ một chút về tiền nong ở trường học, nhưng hầu hết chúng ta chưa từng được giáo dục về cách quan tâm đến tiền bạc. Thế nên, chẳng có gì lạ khi rất nhiều người có thói quen xấu khi sử dụng tiền hoặc vướng vào vòng xoáy nợ nần. Và ở đây, tôi không chỉ nói đến những người nghèo rớt mồng tơi – một trong những bài học lớn nhất rút ra được từ cuộc khủng hoảng tín dụng đó là ngay đến những người làm việc trong các tổ chức tài chính cũng không hiểu những quy tắc cơ bản về việc quản lý tiền một cách thông minh. Nếu có GCSE (General Certificates of Secondary Education) trong tiền, có lẽ tất cả chúng ta đã làm việc này tốt hơn. Tôi muốn giải thích cách đồng tiền hoạt động: khi biết đồng tiền bị chi phối bởi điều gì, bạn có thể đưa ra những quyết định thông minh hơn về việc làm gì với nó. Khi cuộc khủng hoảng tài chính năm 2007 tiếp tục ảnh hưởng lên toàn bộ đời sống của ta, tôi nghĩ rằng nếu chúng ta không hiểu tiền, thì tiền sẽ kiểm soát ta chứ không phải ngược lại. BÙNG NỔ VÀ SUY THOÁI Khi tôi bắt tay vào viết cuốn sách này, mọi người nói với tôi rằng việc này quả là một cơn ác mộng bởi tôi hẳn phải thay đổi lời khuyên của mình tùy theo dòng tiêu đề có tính thảm họa mới nhất. Nếu tôi viết cuốn sách kiểu này vào giữa những năm 90 khi người ta dễ dàng tìm được việc làm hơn, chứng khoán gần như luôn tăng và giá trị tài sản tăng vọt thì đã đơn giản hơn nhiều, nhưng viết cuốn sách này trong thời điểm hỗn loạn giúp tôi tập trung vào những gì thực sự quan trọng trong việc quản lý tiền bạc. Trong những giai đoạn hỗn loạn, ta không thể nói “lấy ra một khoản lương hưu”, “tìm công việc lương cao hơn” hay “hãy mua bất động sản để cho thuê” bởi rõ ràng là những hoạt động tài chính mang tính ổn định trong hai thập kỉ trước không còn ổn định nữa. Thế nên, điều tôi cố gắng thực hiện trong cuốn sách này là quay lại với những thành tố cơ bản của tiền, trình bày những nguyên tắc cốt lõi chi phối những biến động của tiền, từ đó bạn có thể đưa ra những quyết định tốt nhất về tình trạng tài chính của mình. Tôi sẽ không bảo bạn nên hay không nên rút ra một khoản lương hưu hay sử dụng hết hạn mức tài khoản tiết kiệm cá nhân, tôi sẽ cung cấp thông tin để từ đó bạn có thể quyết định xem việc đó có tốt cho bạn hay không. Bằng cách đó, cuốn sách này hẳn sẽ trường tồn với thời gian – chúng là những quy luật phổ quát và lời khuyên trong đây luôn đúng dù bạn đang trong cơn suy thoái hay thời kì thịnh vượng. Tôi chẳng có động cơ riêng nào, chẳng có sản phẩm hay triết lí gì để quảng bá. Tôi không phiền chuyện bạn có làm theo lời khuyên của tôi hay không, tôi chỉ quan tâm xem bạn đã có đủ thông tin để biết những lời khuyên nào là hợp với mình, những lời khuyên nào thì không. Nếu cuộc khủng hoảng tài chính gần đây đã dạy chúng ta điều gì đó thì hẳn đó là việc chúng ta không thể sống quá khả năng tài chính của mình lâu dài. Sai lầm của các ngân hàng và các cá nhân đi vay nhiều hơn mức họ biết mình có thể chi trả đã cho thấy tất cả chúng ta cần có trách nhiệm. Trong cuộc sống ở thế kỉ XXI này, tiền quá quan trọng, quá thiết yếu đến mức không thể cứ mặc các chuyên gia giải quyết. Chúng ta cần có trách nhiệm với những lựa chọn tài chính của mình và tôi hy vọng cuốn sách sẽ tiếp thêm cho bạn sự tự tin để kiểm soát những vấn đề tài chính của mình. BẮT ĐẦU CÀNG SỚM CÀNG TỐT Từ khi tôi viết cuốn sách này, có một điều ngày càng sáng tỏ: bạn càng sớm giành quyền kiểm soát tài chính của mình càng tốt, và thẳng thắn mà nói, hãy làm điều đó khi bạn càng trẻ càng tốt. Nếu bạn có dư dả thời gian để vượt qua vài cơn bão tài chính, khoản lời dài hạn từ lương hưu, tiền tiết kiệm, sản nghiệp và khoản đầu tư vào thị trường chứng khoán sẽ lớn hơn. Nếu bạn có thể tránh được nợ nần trong những năm tháng tuổi hai mươi và sớm bắt đầu việc sở hữu căn nhà của riêng mình, tương lai tài chính dài hạn của bạn sẽ tươi sáng. Nhưng, tôi đón tuổi ba mươi khi gần như không một xu dính túi nên tôi biết rằng mình có thể bù đắp lại khoảng thời gian đã mất. Tôi biết có những người phải đến năm bốn mươi tuổi mới tìm được sự an toàn về tài chính. Thậm chí nếu bạn sắp nghỉ hưu, vẫn có những công cụ và gợi ý mang lại hiệu quả ngay lập tức cho các vấn đề tài chính của bạn nếu bạn thực hiện chúng. Tôi hoàn toàn hiểu được vì sao rất nhiều người trong chúng ta cứ sống mà không có tiền bạc trong tay, những tin tức trên truyền hình tràn ngập các thống kê tùy ý, lãi suất, tỷ giá hối đoái, tỷ lệ lạm phát, giá cổ phiếu và biệt ngữ đã lừa dối ta – những thứ này thực sự ảnh hưởng đến chúng ta như thế nào? Chưa có ai từng nói về chúng cả! Và khi chúng ta nói với những người đáng nhẽ ra phải biết về tiền bạc – những nhà quản lý ngân hàng và các nhà tư vấn tài chính – chúng ta cũng không nhận được lời khuyên, cái tên nhận được chỉ là một bài thuyết trình bán hàng cho một “sản phẩm” hoặc “phương tiện” tài chính mới. Thỉnh thoảng, có vẻ những dịch vụ tài chính được phức tạp hóa đến mức ta không thể hiểu nổi và vì vậy mà không thể ngó nghiêng xung quanh để tìm kiếm một thỏa thuận tốt hơn! Chúng ta thấy việc kiểm soát tài chính là bất khả thi bởi ta không được cung cấp những kỹ năng hay thông tin cần thiết. Lo lắng về tiền bạc làm tàn lụi cuộc sống con người. Chúng ta sẽ có đủ tiền để trả đống hóa đơn này chứ? Chúng ta có bao giờ kiếm đủ để trả hết nợ không? Điều gì sẽ xảy ra nếu ta không thể trả nợ trước hạn cuối hoặc chi trả cho chuyến đi chơi của trường? Ta bó buộc bản thân mình trong những nút thắt tiền bạc và cuối cùng nó trở nên quá phức tạp và quá đáng buồn – tới mức cách duy nhất để xử lý là cứ lờ nó đi. Và khi điều đó xảy ra, mọi thứ chỉ tồi tệ thêm mà thôi. Và nếu chúng ta không lo lắng về tiền bạc, thì chúng ta mơ về tiền, về những chiếc xe, những ngôi nhà mà ta muốn mua. Tôi thấy vấn đề là ở chỗ giữa việc lo lắng về tiền và mơ về tiền, rất nhiều người trong số chúng ta quên mất việc phải nghĩ về nó. Rất nhiều lời khuyên trong cuốn sách này khuyến khích bạn bắt đầu nghĩ về tiền một cách thực tế, tránh xa hoảng loạn vô ích và mơ ước vô dụng. Cuộc đời đã dạy tôi về tầm quan trọng của đồng tiền. Tôi biết rằng cuộc sống sẽ ra sao nếu không có tiền và tôi biết rằng sẽ ra sao nếu trở nên giàu có – quan trọng là tôi biết việc kiếm tiền khó khăn đến thế nào. Tôi được sinh ra trong một gia đình nghèo cùng cực, gần như chẳng có lấy một chút tiền. Lần duy nhất tôi có tiền khi còn nhỏ là hồi tôi đi đưa báo để tiết kiệm tiền mua một chiếc xe đạp. Mười lăm năm sau khi rời trường học, tôi cứ trôi dạt từ công việc bế tắc này tới công việc bế tắc khác, đôi khi tiết kiệm đủ để mua một chiếc xe, đôi khi phải bán xe bởi hết sạch tiền. Mãi đến những năm ba mươi tuổi tôi mới bắt đầu kinh doanh và dần trở nên giàu có. Hành trình ấy đã dạy tôi biết coi trọng tiền hơn là đếm nó. Cuốn sách này không nói về chuyện làm giàu, nó bàn đến việc kiểm soát tiền bạc. Đến cuối sách, bạn sẽ có sự tự tin để đưa ra những quyết định đúng đắn cho bản thân mình và những kỹ năng để khiến đồng tiền của mình đi xa hơn, có hiệu quả hơn dù nền kinh tế có ra sao đi chăng nữa. CUỐN SÁCH NÀY CÓ GÌ? Đây không phải cuốn sách viết về việc cắt bỏ những lãi suất trái phiếu hay cách tốt nhất để giảm hóa đơn sinh hoạt, có rất nhiều cuốn sách đã được xuất bản nói về việc sống tiết kiệm và những website nơi bạn có thể so sánh giá cả. Cuốn sách này cũng không nói về những khía cạnh của cuộc sống tài chính nơi bạn tiết kiệm một đồng chỗ này hay thêm 5% chỗ kia – nó bàn tới những khía cạnh, thành tố cốt yếu của tài chính và mối quan hệ cốt lõi của bạn với đồng tiền. Cuốn sách này cũng không bàn đến kinh tế học toàn cầu hay cho bạn lời khuyên cụ thể về những sản phẩm tài chính sẽ lỗi thời ngay khi được phát hành. Tôi không thể đưa ra cho bạn câu trả lời về những mối quan ngại hay vấn đề cụ thể, nhưng tôi có thể cung cấp cho bạn thông tin để từ đó bạn tự tìm ra câu trả lời. Cuốn sách này nói tới việc thấu hiểu những nguyên tắc cơ bản, dài hạn và cách hành xử giúp bạn chịu trách nhiệm về những lựa chọn tài chính của mình. Tôi sẽ giới thiệu cho bạn một số học thuyết cơ bản về tiền tệ và chỉ ra việc cân bằng năm yếu tố – thu nhập, chi tiêu, vay mượn, tiết kiệm, đầu tư – là chìa khóa đảm bảo tài chính ra sao. Qua nhiều năm, tôi đã phát triển một chuỗi những khái niệm thực sự giúp bản thân hiểu về tiền bạc và cho phép tôi tận dụng tối đa những gì mình có. Đối với tôi, giỏi trong chuyện tiền bạc nghĩa là khiến những ảnh hưởng tồi tệ nhất của thế giới tài chính bên ngoài không thể tác động đến mình, đồng thời tận dụng những cơ hội kinh tế phát sinh. Cuốn sách này sẽ cho bạn biết phải làm thế nào. Cuốn sách gồm ba phần, khá giống việc học lái xe, đầu tiên là phần lý thuyết nơi tôi chia sẻ một số quan sát của mình về việc tiền là gì và làm thế nào để kiểm soát nó. Phần tiếp theo bao gồm những mục về thực tế nơi tôi trao đổi những chiến lược và lựa chọn đối với những yếu tố chính ảnh hưởng tới đời sống tài chính của chúng ta. Và sau đó, cuối cùng, thay cho một bài sát hạch lái xe, tôi sẽ đưa bạn tới phần chuẩn bị kế hoạch tài chính cá nhân cho chính bạn. Bạn sẽ không phải đọc cuốn sách này theo đúng trình tự của nó. Ví dụ, nếu bạn muốn bắt đầu với phần tiết kiệm thì cứ đọc nó trước. Thậm chí có thể một số lý thuyết trong Phần Một sẽ ngấm sâu hơn một chút khi bạn đọc những ví dụ thực tế ở Phần Hai. Tôi hy vọng rằng dù bạn đọc cuốn sách này theo thứ tự nào, khi bạn xem xét nó một cách tổng thể, nó sẽ tạo thành một cẩm nang hoàn thiện để giúp bạn hiểu về tiền, hỗ trợ bạn chịu trách nhiệm về những lựa chọn tài chính của bản thân và cuối cùng là khiến bạn giàu có hơn. CUỐN SÁCH NÀY DÀNH CHO AI? Bạn không cần biết bất cứ thuật ngữ nào để hiểu gần như toàn bộ cuốn sách này (tôi đã cố gắng để càng ít dùng chúng càng tốt, đồng thời bổ sung một phần giải thích thuật ngữ tài chính ở cuối sách cho những ai cần). Bạn không cần phải có tiền tiết kiệm hay có xếp hạng tín dụng tốt. Bạn thậm chí còn không cần phải biết “xếp hạng tín dụng” là gì hoặc vì sao nó quan trọng. Dù bạn có tiền gửi ngân hàng hay không, bạn mười tám hay tám mươi tuổi, làm chủ, thất nghiệp hay làm giờ hành chính, những nguyên tắc để thông minh trong chuyện tiền bạc cũng vẫn được giữ nguyên. Thế nên nếu bạn muốn tối ưu hóa những gì bạn kiếm được thì đây chính là cuốn sách dành cho bạn. HÀNH TRÌNH ĐỒNG HÀNH VỚI TIỀN CỦA TÔI 1949–1964 Tôi là một trong bảy đứa trẻ lớn lên trong một căn nhà trợ cấp của chính phủ ở Clydebank. Cha tôi làm việc trong một nhà máy địa phương, số tiền ông kiếm được vô cùng ít ỏi. Khi chiếc xe tải bán kem chạy qua, ông bảo tôi không thể có một cây kem vì “chúng ta nghèo”. Lần duy nhất tôi có tiền là khi tôi làm công việc giao báo, nhờ vậy mà tôi tiết kiệm được một khoản để mua một chiếc xe đạp. Tham vọng của tôi là “không nghèo”. 1964–1968 Tôi làm chụm lò ở Hải quân Quốc gia và kiếm được ít tiền tới mức chẳng cần đến tài khoản ngân hàng. Khi bị đuổi một cách chẳng vẻ vang gì (tôi quăng lão sĩ quan chỉ huy xuống biển!), tôi mới mười chín tuổi, không bằng cấp hay có triển vọng gì. 1969–1978 Tôi dành những năm tháng tuổi hai mươi để làm một loạt những công việc bế tắc – lái taxi, làm việc trong quán bar, làm trong các gara, bán kem trên bờ biển – và tiêu tất cả những đồng tôi kiếm được. Khi gần ba mươi tuổi, tôi nhận ra mình không thể sống buông thả mãi bởi tôi muốn ổn định và lập gia đình. Tôi quyết định thay đổi cuộc đời, tự hứa với mình và vợ tương lai rằng tôi sẽ trở thành một tỉ phú. 1979–1985 Cuối cùng thì tôi đã có một tài khoản ngân hàng vào năm ba mươi tuổi để có thể trữ lượng tiền mặt tôi đang tiết kiệm cho mục tiêu đặt cọc một căn nhà, khi đó tôi đang làm theo ca trong một tiệm bánh. Tôi kiếm thêm tiền bằng cách sửa lại những chiếc xe mua ở buổi đấu giá. Khi một chiếc xe tải bán kem được đưa ra đấu giá, tôi mua nó với giá 450 bảng và bắt đầu công việc bán kem của mình. Trong vòng vài năm, tôi đã có một đội gồm sáu xe tải, nhượng quyền sinh lợi ở các công viên địa phương và có doanh số 300.000 bảng mỗi năm. Tôi sử dụng một phần tiền để mua những sản nghiệp rẻ, cho những người hưởng an sinh xã hội thuê. 1986–1997 Tôi bán doanh nghiệp kem, xe và thậm chí bán cả nhà để bắt đầu việc kinh doanh mới – Qualiti Care Homes (Nhà dưỡng lão chất lượng cao). Chúng tôi cung cấp dịch vụ chăm sóc người cao tuổi chất lượng cao trong những ngôi nhà ở chuyên biệt và khi tôi hết tiền để xây ngôi nhà đầu tiên, tôi đã vay 30.000 bảng trong thẻ tín dụng để hoàn thành dự án. Tôi mở rộng số lượng lên chín ngôi nhà và đưa công ty lên sàn chúng khoán với giá 18 triệu bảng. Tôi tiếp tục mở rộng và bán cổ phần kinh doanh của mình vào năm 1997 với giá 40 triệu bảng. Trong suốt thời gian này, tôi cũng bắt đầu những mối đầu tư khác, bao gồm các cơ sở trông trẻ ban ngày và các câu lạc bộ sức khỏe. 1997 – nay Bannatyne's giờ là chuỗi câu lạc bộ sức khỏe thuộc sở hữu tư nhân lớn nhất cả nước với 180.000 thành viên với 60 câu lạc bộ. Năm 2004, tài sản cá nhân của tôi được ước tính là 100 triệu bảng trong danh sách người giàu của Sunday Times. Năm 2008, họ tính toán tài sản ròng của tôi vào khoảng 310 triệu bảng. PHẦN 01 LÝ THUYẾT TIỀN TỆ 01 TIỀN LÀ CÔNG CỤ – BẠN PHẢI HỌC CÁCH SỬ DỤNG Bạn đã bao giờ dừng lại để nghĩ xem tiền thực sự là gì chưa? Nếu thấy câu hỏi này có vẻ kì cục, hãy nhìn vào một tờ tiền. Tờ tiền mệnh giá 5 bảng không thực sự là 5 bảng: nếu bạn nhìn kĩ bạn sẽ thấy câu “Tôi hứa sẽ trả cho người giữ nó tổng cộng 5 bảng theo yêu cầu”. Điều đó có nghĩa là tờ tiền 5 bảng của bạn chỉ là một lời hứa về 5 bảng. Khi tôi còn là một đứa trẻ, tôi nghĩ điều đó có nghĩa là tôi có thể gõ cửa ngân hàng Scotland và đổi tờ tiền của mình lấy 5 bảng thực sự, cái mà tôi giả định là làm bằng vàng. Tôi không biết điều gì sẽ xảy ra nếu bạn thực sự thử làm điều đó, nhưng tôi sẵn lòng cá với bạn rằng bạn sẽ nhận được những cái nhìn kì lạ và bị đuổi đi! Và nếu tất cả chúng ta đều đến và đòi đổi những tờ tiền thành những “bảng”, tôi không nghĩ rằng sẽ có đủ vàng để đáp ứng. Nếu tiền không phải là một thứ có thực, nếu nó chẳng là gì ngoài một lời hứa về thứ gì đó mà bạn không thể cầm nắm, vậy tiền là gì? Sau nhiều năm, tôi nghe được nhiều lời giải thích rằng tiền là “một đơn vị trao đổi” – một thứ có thể được trao đổi để lấy thứ gì đó có giá trị tương đương – hay thậm chí là một “minh họa” bởi tiền chỉ có nghĩa khi chúng ta tin rằng tờ 5 bảng đáng giá với bất cứ thứ gì bạn dùng nó để mua. Tôi không hiểu nổi những lời diễn giải này nhưng tôi hiểu mấu chốt là ở chỗ bản thân tiền không quá giá trị, nó chỉ có giá trị khi ta dùng nó vào việc gì đó mà nó tạo ra giá trị. Cá nhân tôi nhìn nhận tiền như một công cụ. Giống như cái búa, nó chỉ thực sự có giá trị gì đó nếu bạn dùng nó. Hẳn là có một chiếc búa trong nhà kho phòng khi cần đến cũng tuyệt đấy, nhưng nó chỉ thực sự có giá trị khi bạn đóng một chiếc đinh lên tường hay đóng cọc xuống đất. Cái búa là một công cụ giúp bạn đạt được một mục đích cụ thể nào đó, tiền cũng vậy. Bạn có thể nghĩ, ờ thì mình có thể đóng cọc xuống đất bằng tay trần thôi cũng được, nhưng cái búa khiến việc đó dễ dàng hơn nhiều. Và dĩ nhiên, nếu bạn có thể sắm cái búa lớn hơn thì việc này thậm chí còn dễ hơn nữa. Nhưng đừng hiểu sai – mọi thứ trở nên dễ dàng hơn khi bạn có tiền, nhưng cái cốt lõi ở đây là bạn vẫn là người dùng búa, là lực từ cơ bắp, là não của bạn đang điều khiển việc sử dụng búa. Nếu không có bạn và kiến thức của bạn, chiếc búa khá là vô dụng. Vậy thì chìa khóa của việc trở nên thông minh trong chuyện tiền nong không phải là kiếm nhiều tiền hơn, mà phải là sử dụng những gì bạn kiếm được một cách khôn ngoan hơn. Bạn có thể nghĩ là bản thân 1 bảng thôi chẳng làm được gì nhiều (trừ khi bạn dùng nó để mua xổ số và thắng lớn, dĩ nhiên, nhưng nếu bạn không phung phí những khoản tiền nhỏ mà tiết kiệm chúng, bạn sẽ tích được một khoản lớn. Bạn càng có nhiều tiền, bạn càng trở nên mạnh mẽ và bạn càng có thể làm được nhiều thứ với nó. Nếu bạn không có một cắc để dành thì cũng đừng lo lắng, phần sau của cuốn sách này mang đến cho bạn nhiều gợi ý để kiếm thêm tiền. Nếu bạn có thể tạo ra nguồn lực tài chính bằng việc gom góp mấy đồng bạc lẻ thành một món lớn, hãy thử tưởng tượng xem bạn có bao nhiêu sức mạnh nếu gom những món lớn đó lại. Ví dụ tốt nhất mà tôi nghĩ ra được là về việc quyên góp từ thiện. Nếu mỗi chúng ta đều góp 5 bảng nhưng cho những việc khác nhau thì không đem lại nhiều hiệu quả lắm, nhưng nếu chúng ta gộp lại những khoản đóng góp của mình rồi chuyển cho một tổ chức như Sport Relief chẳng hạn, bỗng dưng khoản tiền tổng lớn ấy có sức mạnh đủ để tạo ra một thay đổi thực sự. Tôi đã từng đi cùng Sport Relief đến Ethiopia và từng thấy những đồng tiền lẻ có thể tạo ra sức mạnh lớn thế nào – và nó cũng có thể mang đến một số thay đổi đáng kinh ngạc trong cuộc sống của bạn. Sức mạnh tương tự của những đồng tiền lẻ được tạo ra khi ta gửi tiết kiệm vào ngân hàng. Sau đó ngân hàng có thể cho các cá nhân và công ty vay tất cả những khoản tiền nhỏ bé của ta, từ đó người vay kiếm được thêm tiền, một phần tiền sẽ trở lại với ta dưới dạng trả lãi. Một ví dụ khác là việc khởi nghiệp: bạn có thể không đủ tiền để tự mình mở công ty nhưng khi cùng một vài người bạn hùn vốn, bạn có thể thành lập một doanh nghiệp đầu tư mới. Thị trường chứng khoán khiến việc này dễ dàng hơn nữa: bạn có lẽ chẳng đủ tiền để mua cả một công ty nhưng bạn có thể mua một vài cổ phiếu có hy vọng tăng giá trị khi công ty đó sử dụng sức mạnh của tổng tất cả cổ phiếu. Vậy nên thậm chí nếu bạn không có nhiều tiền, bạn có thể góp số tiền nhỏ của mình với những người khác để tạo ra một công cụ thật sự giá trị. Ồ Ả Ủ Ề LUỒNG CHẢY CỦA TIỀN Thực tế là tất cả chúng ta được kết nối với nhau bởi tiền. Một minh họa hết sức cơ bản cho điều này chính là tờ tiền 5 bảng mà tôi được thối lại ở một cửa hàng này được tiêu ở cửa hàng kia, rồi cuối cùng ở trong túi bạn. Tiền luân chuyển giữa chúng ta, điều đó có nghĩa là việc người này làm ảnh hưởng đến người kia. Điều này lí giải vì sao khi các ngân hàng ở Mỹ bắt đầu liều lĩnh cho những người không bao giờ được kì vọng sẽ trả lại được tiền vay nhà, cụm từ “cho vay thế chấp dưới chuẩn” trở thành tin tức nổi bật trên toàn thế giới, bởi cuộc sống tài chính của chúng ta rất liên kết với nhau. Thực tế thời gian qua đã chỉ ra rõ ràng rằng lựa chọn tài chính của một người ảnh hưởng tới số dư trong ngân hàng của một người khác. Khi các ngân hàng bắt đầu thất bại ở Mỹ vào tháng 9 năm 2008, các nhà đầu tư cũng mất tự tin vào các ngân hàng ở Anh, họ bán cổ phiếu khiến giá cổ phiếu giảm. Cổ phiếu của HBOS (Tập đoàn Ngân hàng Halifax của Scotland) giảm 90% giá trị. Điều này có nghĩa là bất cứ ai nắm giữ cổ phần trong HBOS đã mất rất nhiều tiền và những người gửi tiền tiết kiệm tại Halifax trở nên rất lo lắng. Tuy nhiên, trong khi vận may mất đi, vẫn còn khá nhiều người kiếm được tiền và đó là vì họ hiểu được điều cốt yếu về bản chất của tiền... Giống như những đặc tính vật lí của nước, dòng chảy của tiền giữa chúng ta tạo ra lực. Lực của luồng nước có thể được khai thác để chạy cối xay nước, tương tự, khi hiểu về dòng chảy của tiền, bạn có thể khai thác sức mạnh của nó. Đây là lí do vì sao tôi nói rằng không quan trọng là bạn có bao nhiêu tiền: nếu bạn tiếp cận đủ gần với dòng chảy, bạn có thể thu lợi, và nhiều phần trong cuốn sách này sẽ giúp bạn xác định dòng chảy của tiền. Chìa khóa đầu tiên để trở nên thông minh trong chuyện tiền bạc là đừng xem xét nó như một thứ hữu hạn, thay vào đó hãy nghĩ về nó như một thiết bị có thể làm tăng lợi thế của chính bạn. Bản thân tiền không phải là một điểm kết thúc nhưng nó mang đến cho bạn những phương tiện để đến được đích cuối. GHI NHỚ • Tiền là một công cụ có thể giúp bạn tạo ra thay đổi. • Bạn càng có nhiều tiền, bạn càng có nhiều sức mạnh để tạo ra thay đổi. • Chìa khóa để trở nên thông minh trong chuyện tiền nong không phải là kiếm nhiều tiền hơn mà là sử dụng chúng như thế nào. 02 DỪNG LO LẮNG, NGƯNG MƠ MỘNG – HÃY BẮT ĐẦU NGHĨ Đến cả những người vô cùng thông minh cũng không phải lúc nào cũng thông minh trong chuyện tiền bạc. Vì lí do nào đó, rất nhiều người không thể xử lý được chuyện tiền nong và chỉ cần tự nhủ với bản thân “chỉ là mình không giỏi về tiền bạc lắm thôi” là họ có thể thoát khỏi việc phải quản lý tài chính. Khi ai đó nói đến tiền, có một tỷ lệ lớn những người cứ thế bịt tai lại và chọn cách không nghe. Tôi nhận ra họ cho rằng chuyện tiền nong phức tạp hơn nhiều so với thực tế về nó, và bởi họ sẽ không bao giờ hiểu nó, họ có thể cũng lại mặc kệ nó. Điều này thật vớ vẩn. Những quy tắc chi phối tiền tệ khá rõ ràng, tất cả những gì bạn phải làm là quan tâm tới chủ thể này một chút, và rồi mọi thứ từng có vẻ kì quái sẽ bắt đầu trở nên dễ hiểu. Thế nên quy luật duy nhất tôi đưa ra để thông minh trong chuyện tiền bạc là NGHĨ về nó. Khi bạn có những hóa đơn phải trả, những đứa trẻ cần được nuôi dạy, những khoản nợ phải đáo hạn, bạn không có cơ hội để nghĩ về tiền vì mỗi đồng tiền đều được tiêu trước khi bạn kịp động vào. Tiền trôi tuột qua kẽ tay trong vài giây nên bạn không bao giờ có cơ hội để nghĩ xem mình muốn làm gì với nó. Thật dễ dàng để sống mà lo lắng về tiền thay vì thực sự nghĩ về nó, nhưng nếu bạn chuyển từ lo lắng sang suy nghĩ, bạn sẽ đi đúng đường. Thực tế việc bạn chọn cuốn sách này và đọc đến đây cho tôi thấy rằng bạn muốn sử dụng tiền bạc theo cách tốt hơn, và nếu bạn thấy mình có đủ thời gian để đọc những trang đầu này, thì bạn có thể tạo ra đủ thời gian trong đời để nghĩ về tiền. Nếu thứ duy nhất bạn lĩnh hội được từ cuốn sách này là vài giờ dành ra để nghĩ về cuộc sống tài chính thay vì phớt lờ nó, thì đây chính là cuốn sách giá trị nhất mà bạn từng đọc. Khi tôi nói “nghĩ” về tiền, hãy tuyệt đối chắc chắn rằng tôi không có ý nói chuyện nằm mơ giữa ban ngày! Tôi không yêu cầu bạn nghĩ về những gì bạn sẽ mua nếu trúng xổ số, tôi chỉ đang bảo bạn nghĩ về một vài thứ khá cơ bản: • Bạn có bao nhiêu tiền? • Bạn cần bao nhiêu tiền? • Bạn có thể kiếm thêm chút tiền từ đâu? • Bạn có thể quản lý những gì mình kiếm được tốt hơn bằng cách nào? Giờ ta hãy bắt đầu với một câu hỏi thực sự đơn giản: bạn có bao nhiêu tiền trong ngân hàng? Đây là một câu hỏi đủ trực diện nhưng thật bất ngờ làm sao khi nhiều người không thể trả lời nó. Nếu bạn không biết câu trả lời, làm sao bạn biết được liệu rằng mình có đủ tiền để trả cho vại bia cuối cùng trong quán rượu hay món gì đó bạn tự hứa tặng bản thân mình? Bạn có thể lấy tiền mặt ra để thanh toán cho mấy thứ đó nhưng trả tiền cho chúng và có khả năng chi trả chúng là hai khái niệm khác xa nhau. Đây là một câu hỏi đơn giản khác: bạn cần bao nhiêu tiền để sống mỗi tháng? Nếu bạn không thể trả lời câu hỏi này thì sao bạn có thể biết được liệu bạn có kiếm đủ tiền để trang trải cho bản thân không? Và nếu bạn nghi ngờ rằng mình sẽ ngập trong nợ nần, nếu bạn quản lý tiền khôn khéo thì bạn sẽ đang tự hỏi mình câu hỏi tiếp theo rồi: tôi có thể kiếm thêm chút tiền từ đâu? Nếu bạn chưa từng hỏi mình những câu hỏi này và bạn chỉ trả hóa đơn khi đến hạn mà chẳng nghĩ gì về chúng miễn là ngân hàng còn cho phép, thì tôi cho rằng bạn thuộc một trong hai phe hoàn toàn khác nhau: một là bạn thực sự giàu có, hai là bạn nhẵn túi hơn bạn tưởng. Nếu bạn từ lâu đã cảm thấy cuộc sống tài chính của mình là một mớ hỗn độn, tôi hoàn toàn hiểu được vì sao bạn không tự hỏi bản thân mình những câu hỏi cơ bản này – đó là vì bạn sợ những câu trả lời. Tôi hy vọng, đến khi bạn đọc hết cuốn sách này, chúng sẽ không còn khiến bạn sợ hãi nữa: nếu bạn đang nợ nần và tá hỏa lên, bạn cần biết bước đầu tiên để xử lý tài chính của bạn là tính toán vị thế tài chính hiện tại của bản thân. Chương tiếp theo được dành toàn bộ cho việc đó. Khi bạn đã nắm bắt được tình hình tài chính cơ bản của mình, bạn cần tiếp tục nghĩ về tiền: • Mình đang kiếm đủ tiêu không? • Mình đang vay với lãi suất thấp nhất rồi chứ? • Trong tuần/tháng/năm tới mình sẽ ưu tiên cho cái gì? • Khoản nào có thể phát sinh trong tương lai gần? Chúng ta sẽ nói chi tiết về những thứ này sau, ngay bây giờ tôi chỉ muốn bạn bắt đầu suy nghĩ một cách tài chính. Ví dụ, với câu hỏi thứ nhất trong danh sách, bạn có thể nghĩ đây là một câu hỏi tếu – câu trả lời lúc nào cũng là “không”, đúng không? – nhưng nó thực sự vô cùng quan trọng. Kiếm được tiền chẳng phải chuyện dễ dàng, và nếu bạn đang lãng phí sự nghiệp của mình vào một công việc với mức thù lao không thỏa đáng thì hãy tìm một công việc khác. Nếu bạn đã làm cho một công ty trong nhiều năm liền, khả năng cao là việc tăng lương của bạn không bắt kịp với những mức lương mà các ứng viên mới đang đòi hỏi tại các buổi phỏng vấn. Bạn cần bắt đầu nhìn nhận mọi khía cạnh về cuộc sống tài chính của mình và nghĩ về việc liệu bạn đang kiếm đủ hay phải chi trả quá nhiều. Học cách ưu tiên là một công cụ tài chính thiết yếu. Nếu bạn dành tiền vào thứ không cần thiết, bạn có thể không còn đủ tiền cho những thứ mình thực sự cần. Nếu bạn tiêu sạch số tiền kiếm được mỗi tháng, bạn sẽ không bao giờ có thể tiết kiệm hay đầu tư cho tương lai. Việc nhìn xa hơn mốc cuối tháng là rất khó nhưng tôi muốn bạn có thể nhìn tới tận tương lai, sao cho bạn có thể lập được các kế hoạch. Không phải tất cả tiền ta có đều phù hợp với chu kỳ lương hàng tháng hay tiền kiếm được hàng tuần: có thể là một kì nghỉ, một khoản tiêu hoang ở trung tâm bán cây trồng vào đầu mùa hè, hay thời gian sử dụng hệ thống sưởi trung tâm ngày một tăng vào mùa đông, khoản chi tiêu của chúng ta có sự lên xuống. Nếu bạn có thể tính toán khi nào cần đến những chi tiêu bổ sung này, bạn có thể dành ngân sách cho chúng. Tương tự với những quyết định hằng ngày, hàng tháng, tôi muốn bạn nghĩ về một loạt những câu hỏi thực sự quan trọng: • Tầm này năm sau bạn muốn bản thân ở vị trí nào? • Cuộc sống của bạn sẽ thế nào trong năm năm nữa? • Bạn khao khát được sống theo phong cách nào? • Bạn thích kiểu nghỉ hưu nào? Nếu bạn đã tự hỏi mình về những vấn đề ngắn hạn rồi, thì đây là những câu hỏi lớn liên quan đến chuyện thành công về lâu về dài. Tôi sẽ bật mí cho bạn về nền tảng của việc tôi trở nên giàu có. Nó đơn giản kinh khủng: tôi quyết định trở nên giàu có. Tôi cũng khởi nghiệp với hàng loạt cơ sở kinh doanh và làm việc vô cùng vất vả, nhưng đó là việc tôi làm sau khi quyết định làm chủ cuộc sống của mình. Tôi lúc ấy mới gần ba mươi tuổi và muốn lấy vợ, có con. Tôi biết rằng tôi muốn con mình có những thứ mà bố mẹ tôi từng không thể mua cho tôi. Tôi biết rằng tôi muốn chúng lớn lên trong một căn nhà đẹp và tôi cũng biết rằng tôi không thể nào sống theo lối đó. Tôi quyết định trở nên giàu có. Tôi bắt đầu làm tất cả các ca có thể ở một tiệm bánh địa phương để tiết kiệm tiền mua nhà. Sau đó tôi sửa sang lại căn nhà ấy để bán đi và kiếm lời. Tôi kiếm thêm tiền bằng cách sửa những chiếc xe cũ – bất cứ thứ gì để biến tôi từ kẻ nghèo kiết xác thành một người có tài chính đảm bảo. Tôi có tầm nhìn về cuộc sống mà tôi muốn sống, và tầm nhìn đó dẫn dắt những lựa chọn tôi đưa ra trong những năm tôi ba mươi tuổi. Khi tôi thấy cơ hội khởi nghiệp, tôi bắt đầu nhìn thấy tương lai hoàn toàn khác cho mình và gia đình mới của tôi. Rất nhiều sách đã viết về việc trực quan hóa điều gì đó có thể góp phần khiến nó xảy ra như thế nào (nếu bạn từng đọc một cuốn sách viết về kĩ thuật bán hàng, họ sẽ bảo bạn tưởng tượng ra việc bán được hàng trước khi bạn nói chuyện với khách hàng tiềm năng, bởi việc nhìn thấy được một cuộc chào hàng thành công ra sao chính là chìa khóa để biến nó trở thành sự thật) và mặc dù chuyện đó nghe hơi xa vời, tôi nghĩ nó hoàn toàn đúng. Tưởng tượng ra cuộc sống mà bạn muốn là bước đầu tiên để đạt được nó. Nếu bạn biết mình muốn gì, thì bạn sẽ lập được kế hoạch, nhắm tới và dành ngân sách cho nó. Việc biết rằng bản thân muốn gì trong cuộc sống giúp bạn dễ dàng ưu tiên những thứ mà bạn đầu tư. Và có được những thứ mình muốn trong cuộc sống thực sự là tất cả những gì mà khái niệm “thông minh trong chuyện tiền bạc” hướng đến. Nếu bạn không suy nghĩ theo một cách có chiến lược về tiền bạc, bạn sẽ không thể làm bất cứ thứ gì có tính chiến lược với tiền bạc – thứ cứ thế trôi tuột ra khỏi tài khoản ngân hàng và ví của bạn. Tôi biết nghe nó có vẻ hơi điên rồ, nhưng nghĩ về tiền thực sự là nền tảng để tận dụng tối đa nó. GHI NHỚ • Lo lắng hay mơ mộng về tiền bạc không giống việc nghĩ về nó. • Nghĩ về điều bạn muốn làm với tiền trước khi bạn có tiền, bằng cách đó bạn sẽ không lãng phí nó. • Lập kế hoạch tài chính cho tương lai là bước đầu tiên cần làm. 03 LẬP NGÂN SÁCH LÀ HỮU ÍCH Nếu có một cách cơ bản, cốt yếu, bất biến để trở nên thông minh trong chuyện tiền bạc thì đó chính là: bạn phải kiếm được nhiều hơn số tiền bạn chi ra. Và để đảm bảo rằng điều này sẽ xảy ra, hãy học cách chuẩn bị và kiểm soát ngân sách cá nhân của bạn. Bạn không cần phải là một thần đồng với một cái bảng tính trên tay, bạn không cần phải ra ngoài và mua một cuốn sổ cái từ những người bán sách, bạn thậm chí còn chẳng cần giải toán (miễn là bạn biết dùng máy tính): bạn chỉ phải có một chút cảm quan phổ thông và một cây bút cùng một tờ giấy. Hầu hết mọi người có thu nhập hàng tháng và chi trả cho những thứ như tiền thuê nhà và hóa đơn theo tháng, nên với bài tập này tôi sẽ nói về tổng ngân sách theo tháng. Tuy nhiên, bạn có thể không có thu nhập cố định, bạn có thể được trả khoán qua năm, hoặc trả tiền thuê hay hóa đơn theo tuần hay trả ngẫu nhiên khi cần. Nếu việc tính toán tổng ngân sách theo tháng không phù hợp với bạn, hãy thực hiện bài tập này theo cách y hệt nhưng theo tuần, hoặc năm. Quan trọng là bạn phải thống nhất sử dụng một cách đo và không trộn lẫn thu nhập theo tháng với những khoản chi theo tuần. Lập ngân sách là việc khá dễ dàng – bạn chỉ cần biết thu nhập và các khoản chi của bạn là gì thôi. THU NHẬP Hãy viết ra thu nhập ròng hàng tháng của bạn, cụ thể là những gì bạn kiếm được sau khi trừ thuế và tiền bảo hiểm bắt buộc. Giờ hãy nghĩ về tất cả những nguồn thu nhập khác của bạn – tín dụng thuế, khoản phụ cấp nuôi con, lợi nhuận, hoặc lãi suất tiết kiệm, bất cứ khoản nào và tất cả những thứ bạn có thể nghĩ ra được. Bạn có thể phải trả thuế cho một số nguồn thu nhập trên, nên hãy để riêng khoản thuế phải trả ra để tính được con số ròng. Điều mà bạn muốn ra ở đây là bạn có bao nhiêu tiền để chi tiêu mỗi tháng. CHI TIÊU Giờ hãy liệt kê tất cả các khoản mà bạn phải chi trả mỗi tháng từ tiền trả thế chấp, những khoản phí ngân hàng tới tờ báo bạn mua trên đường ra ga tàu điện ngầm. Nhớ được tất cả các khoản bạn phải chi trả thực sự rất khó, nên tốt nhất có lẽ là bạn hãy tìm ba bảng kê khai ngân hàng gần đây để có thể nắm được tất cả các khoản trích nợ trực tiếp, các lệnh thường trực, trả góp và chuyển khoản thường xuyên của bản thân. Thay vì ghi lại xem mình bỏ ra mấy đồng để mua báo, bạn có thể tổng hợp lại tất cả các khoản tiền mặt đã tiêu. Hãy tính số liệu trung bình của ba bảng kê khai để đưa ra một con số hàng tháng chính xác hợp lí. Ữ É Á Ả NHỮNG PHÉP TOÁN ĐƠN GIẢN Khá rõ rồi, việc bạn cần làm bây giờ chỉ là xem liệu thu nhập của bạn có lớn hơn tổng chi tiêu không. Mục đích của việc lập ngân sách là đảm bảo rằng bạn có đủ tiền để chi trả cho những thứ bạn cần mỗi tháng. Nếu tính toán của bạn chỉ ra rằng hai khoản này bằng nhau, đó là một điều tuyệt vời. Nếu bạn nhận thấy mình dư ra chút tiền vào cuối tháng, vậy là bạn biết mình đủ khả năng tiết kiệm hoặc đầu tư thêm một chút. Còn nếu bạn âm tiền mỗi tháng, việc lập ngân sách có thể giúp bạn quyết định nên cắt giảm chi tiêu ở đâu. Nếu bạn luôn biết khá rõ về thu nhập và chi tiêu của mình thì bạn có thể xác định xem bản thân có khả năng chi trả cho những thứ bạn đang cân nhắc một cách dễ dàng – đó là lí do vì sao việc cân bằng ngân sách là một trong những kỹ năng cơ bản để quản lý tốt đồng tiền. ĐIỀU CHỈNH NGÂN SÁCH Cho tôi hỏi câu này: bạn cảm thấy thế nào về ngân sách của mình? Có thoải mái không? Hay ngạc nhiên? Quan ngại? Tôi muốn bạn có một ngân sách mà bạn cảm thấy vui với nó, và điều này nghĩa là bạn tiếp tục phát triển và tạo nên những thay đổi với mấy con số. Khi đọc tiếp cuốn sách này, bạn sẽ thấy rất nhiều gợi ý để tăng thu nhập và giảm chi tiêu, vậy nên ngân sách này là thứ bạn cần quay lại và chỉnh sửa. Đồng thời, nếu bạn vừa nhận ra mình bị thâm hụt một khoản nào đó mỗi tháng, việc đầu tiên bạn cần làm là cắt giảm chi tiêu của mình. Có bất cứ thứ gì trong danh sách mà bạn có thể từ bỏ hoặc cắt giảm được không? Hãy bắt đầu bằng cách liệt kê những thứ thiết yếu cơ bản cho cuộc sống hiện đại: một mái nhà để sống, đủ thức ăn trong tủ, hóa đơn, phương tiện đi lại. Sau đó thêm vào những khoản chi tiêu khác theo thứ tự ưu tiên cho đến khi chạm tới mức thu nhập của bạn. Đây là ngân sách hàng tháng của bạn trong thời điểm này, cho đến khi nào bạn tìm ra được cách tăng thu nhập. Khi bạn nhìn vào danh sách những khoản chi, có khoản nào có vẻ thái quá với bạn không? Bạn chi bao nhiều cho những thứ như cappuccino vào buổi sáng, Socola vào giờ trưa và đồ uống sau khi tan làm? Và nếu bạn hút thuốc, bạn dành bao nhiêu tiền cho việc nghiện ngập này? Nếu bạn hút 20 điếu thuốc một ngày, bạn đã tiêu hơn 5 bảng mỗi ngày cho thú mà về cơ bản bạn chỉ nhả ra khói. Vậy là 35 bảng một tuần, 1.820 bảng một năm. Để tôi viết bằng chữ nhé – hơn một ngàn tám trăm bảng một năm. Bạn điên hả? Ví và phổi của bạn sẽ khỏe mạnh hơn nhiều nếu bạn từ bỏ thuốc lá. Có khoản chi vượt mức nào mà nếu bạn có thể cắt giảm, bạn sẽ giải phóng được chút tiền mặt và để dành nó cho những thứ có thể có ý nghĩa hơn về lâu về dài? Một trong những lợi ích của việc viết ra ngân sách là nó phơi bày việc chi tiêu thông thường có khả năng dễ bị mất kiểm soát. Nếu bạn định đưa ngân sách của mình cho ai đó xem, có khoản nào có thể khiến họ có bị sốc hay khiến bạn cảm thấy có chút xấu hổ không, hoặc có thứ gì mà bạn thực sự không thể bao biện không? Nếu câu trả lời là có thì hãy bỏ những thứ đó đi và cắt giảm ngân sách của mình. Nghiên cứu ngân sách kĩ hơn chút nữa và xem bạn không thể sống thiếu thứ gì hoặc bạn cần kiếm được bao nhiêu để có mức thu và chi hòa nhau. Tôi mong bạn bắt đầu cảm thấy thoải mái với những con số và sự thực phía sau chúng. Đây là ngân sách của bạn và bạn cần cảm thấy mình làm chủ nó. ĐỈNH VÀ ĐÁY Lên ngân sách hàng tháng hay thậm chí là bảng kê hàng năm không phải kỹ năng lập ngân sách duy nhất mà bạn cần. Thu nhập và chi tiêu của bạn ở các thời điểm trong một năm là khác nhau. Thu nhập của bạn có thể tăng mạnh nhờ một khoản tiền thưởng Giáng sinh, hoặc mức chi của bạn có thể tăng vọt khi chiếc nồi hơi bị hỏng, vậy nên cân đối ngân sách của riêng từng tháng thôi là chưa đủ. Hãy suy nghĩ một chút xem trong năm có những khoản tiêu nào mà có lẽ bạn chưa tính đến. Một ít đồ nội thất, chuyến đi thực nghiệm của bọn trẻ, kì nghỉ, đăng kiểm xe. Rõ ràng là có những tháng bạn không thể không chi nhiều hơn số tiền kiếm được, vậy nên mấu chốt của việc lập ngân sách là biết bạn có thể phát sinh chi tiêu ở những tháng nào. Trong những tháng tiêu ít bạn có để dành được đủ tiền để trang trải cho những tháng tốn kém không? Nếu câu trả lời là không thì bạn sẽ dần rơi vào cảnh nợ nần. Trong kinh doanh, nhiều công ty giữ các tài khoản theo quý, nghĩa là họ đưa ra mục tiêu và ngân sách theo chu kỳ ba tháng. Tôi nghĩ đây thực sự là một nguyên tắc hay để áp dụng cho tài chính cá nhân và bạn nên luôn luôn cố gắng sao cho vào cuối quý mình vẫn còn dư då. CÁI NHÌN DÀI HẠN Thu nhập và chi tiêu cứ tăng giảm, lên xuống suốt cả đời nên tôi khuyến khích bạn lưu ý về một ngân sách khác – ngân sách dài hạn. Tôi muốn sử dụng ví dụ về một doanh nghiệp khởi nghiệp: thông thường doanh nghiệp đi vào hoạt động cùng với những khoản vay chồng chất; sau vài năm đầu, công việc kinh doanh bắt đầu tạo ra lợi nhuận khiêm tốn và khoản nợ được trả dần, nhưng sau đó doanh nghiệp thực sự tìm được bước tiến của mình, lợi nhuận tăng và khoản vay được trả hết. Cũng giống như các doanh nghiệp, có những lúc ta phải mượn số tiền gần bằng hạn mức, có những lúc ta bắt đầu có được mức lương tốt hơn và có cơ hội dành dụm một ít. Nợ là một phần trong cuộc sống tài chính của mỗi người, miễn là bạn có khả năng trả dần cho đến khi hết nợ, bạn không cần phải lo lắng vì bạn sẽ cân đối ngân sách dài hạn của mình. Bạn phải phân biệt được nợ tổng thể và những khoản trả góp. Nếu bạn có một món nợ hay khoản thế chấp lớn, các khoản nợ của bạn (tổng nợ) có thể ít hơn tài sản của bạn (tổng tài sản) – điều này không sao cả. Nhưng nếu bạn không thể trả góp dần để hoàn toàn hết nợ thì không ổn chút nào. Học hỏi những kỹ năng dự thảo ngân sách không chỉ giúp bạn hiểu rõ mình có thể hay không thể chi trả cho khoản nào, nhờ đó loại bỏ được rất nhiều nỗi sợ và hoảng loạn mà rất nhiều người trong số chúng ta gặp phải khi đối mặt với tiền. GHI NHỚ • Chuẩn bị một ngân sách là cách tốt nhất để biết mình không chi quá tay. • Ngân sách không cố định – bạn có thể thay đổi chúng để xem bạn có thể thay đổi cuộc sống tài chính của mình ra sao. • Nếu bạn không thể cân bằng ngân sách từng tháng, bạn phải tìm cách cân đối ngân sách dài hạn. 04 ĐỒNG TIỀN NÀY GIÁ TRỊ HƠN ĐỒNG TIỀN KIA Nói ra thì có vẻ kì quặc nhưng nếu bạn hiểu được rằng có những đồng tiền giá trị hơn những đồng tiền khác, bạn có thể bắt đầu đưa ra những quyết định khôn ngoan hơn về việc mình sẽ làm gì với tiền và thời gian của bản thân. Điểm bạn cần nhận ra là những đồng tiền đó không chỉ có giá trị tiền tệ... Bạn hẳn đã nghe thấy cụm từ “thời gian là vàng bạc” và điều này là chính xác hoàn toàn. Để tôi đưa ra một ví dụ về việc một nhà báo tự do phải lựa chọn giữa hai công việc. Việc A trả 500 bảng và việc B trả 1.000 bảng. Trước hết bản năng sẽ thôi thúc anh ta nhận việc nào được trả nhiều tiền hơn, nhưng việc B tốn những năm ngày để hoàn thành trong khi đó anh ta có thể làm việc A trong một ngày. Nếu tính theo ngày, việc A rõ ràng là trả cho anh ta nhiều gấp 2,5 lần việc B. Vậy anh ta nên nhận việc nào đây? Nếu anh ta được nhiều bên mời nhận việc thì có lẽ chọn việc A là hợp lí vì anh ta có thể rảnh rang nhận các việc khác trong tuần. Tuy nhiên, nếu anh ta không nhận được nhiều việc lắm, anh ta có thể kiếm 1.000 bảng bởi dù sao thì cả tuần anh ta cũng chẳng làm được việc gì năng suất hơn. Hoàn cảnh cá nhân của bạn sẽ luôn xác định một đồng đáng giá bao nhiêu thời gian của bạn. Dù nhiều người biết “thời gian là vàng bạc”, nhưng mọi người lại chưa từng nói với bạn về giá trị cảm xúc của tiền. Để tôi cho bạn một ví dụ khác. Do con thứ hai của anh ta mới sinh, một kế toán muốn giảm thời gian làm việc và dành nhiều thời gian ở nhà hơn. Anh ta hiện đang kiếm được 50.000 bảng một năm, làm việc năm ngày một tuần nhưng có cơ hội kiếm được 35.000 bảng một năm nếu làm cho một công ty khác bốn ngày một tuần. Dù tiền công theo ngày giảm đi đáng kể nếu anh ta nhận công việc bán thời gian này, nhưng anh ta sẽ có cơ hội đạt được điều mình khao khát, anh ta sẽ không bỏ lỡ những khoảnh khắc được thấy gia đình nhỏ của mình lớn dần lên. Giả định rằng anh ta đã vạch ra ngân sách khi lượng giảm, thì rõ ràng là công việc được trả lương thấp hơn kia đáng giá hơn công việc hiện tại của anh. Chạy theo công việc được trả lương cao không phải lúc nào cũng là lựa chọn thông minh nhất và nhận ra được giá trị cảm xúc của tiền cho phép bạn có được thứ mình muốn từ những lựa chọn tài chính của bạn. Tiền còn mang giá trị danh tiếng. Ta hãy quay lại ví dụ về anh chàng nhà báo tự do một chút. Giả sử việc A vẫn trả 500 bảng và việc B trả 1.000 bảng nhưng cả hai công việc này đều tốn một tuần để hoàn thành. Có điên mới nhận việc A, đúng không? Không hẳn. Ví dụ việc B là viết một bài báo khá nhàm chán đăng trên tờ tạp chí chẳng mấy tiếng tăm nhưng việc A là viết một bài viết thú vị đăng trên một tờ báo quốc gia mà anh ta chưa từng công tác. Danh tiếng của việc viết bài cho một tờ báo quốc gia, việc tên anh ta được ghi trên một ấn phẩm có uy tín và việc gây được ấn tượng cho đối tượng độc giả mới và một vị chủ biên mới về tài năng của mình cũng đáng giá hơn cả 500 bảng nếu anh ta nhận việc B. Nhận một công việc được trả thù lao thấp hơn có thể tốt hơn cho hồ sơ của anh ta, dần dà tạo ấn tượng cho những người có sức ảnh hưởng trong lĩnh vực của anh ta và mang đến cho anh ta công việc thú vị hơn. Tiền cũng có giá trị tương lai. Bạn có thường xuyên thấy những tấm poster trong ngân hàng mà bạn đã trung thành nhiều năm giới thiệu những mức lãi suất ban đầu thực sự hấp dẫn dành cho khách hàng mới không? Hoặc bạn có thường xuyên chịu cảnh kẹt đường và phải đứng phía sau một chiếc xe bus có dán phần quảng cáo to đùng từ công ty viễn thông giới thiệu về một gói di động TV/ băng thông rộng rẻ hơn nhiều so với hạn mức bạn đang trả không – thậm chí nó là một quảng cáo của chính bên cung cấp băng thông rộng cho bạn. Chuyện này xảy ra như cơm bữa, phải không? Nhưng họ có lí do hợp lí để dành những thương vụ tốt nhất cho khách hàng mới. Bằng cách thu hút khách hàng mới với những mức chiết khấu trong một thời gian nhất định, các công ty hy vọng giữ mãi kết thúc và họ tự động chuyển sang mức giá tiêu chuẩn. Chiết khấu trong khoảng thời gian ngắn có thể tạo nên ý nghĩa dài hạn. Ta hãy xem ví dụ về một thợ sửa ống nước. Người này có hai lựa chọn, một là làm việc độc lập với mức lương 30 bảng một giờ, hai là làm việc cho một nhà phát triển bất động sản với mức lương 25 bảng một giờ. Nhà phát triển có rất nhiều mối làm ăn và bằng cách làm việc cho người này với mức thù lao ít hơn, thợ sửa ống nước được đảm bảo khá chắc chắn về lượng công việc trong tương lai. Cuối cùng, tiền còn có giá trị tiện dụng. Lại nói về thợ sửa ống nước. Giả dụ máy đun nước của bạn bị hỏng hai ngày trước Giáng sinh và bạn gọi cho một vài thợ sửa ống nước mà số điện thoại của họ được liệt kê trong cuốn danh bạ tổng hợp các doanh nghiệp và người cung cấp dịch vụ. Một thợ sửa ống nước nói cô ấy có thể đến vào năm mới và phí sửa chữa là 30 bảng. Một tay thợ khác nói anh ta có thể đến trong vòng một giờ nhưng phí sửa chữa là 80 bảng. Tôi không biết bạn nghĩ sao, nhưng 80 bảng nghe giống như một món hời trong tình huống này. Việc hiểu được rằng tiền không chỉ mang giá trị tiền tệ giúp bạn đưa ra những lựa chọn thông minh hơn trong chuyện tiền bạc. Như tôi đã nói lúc trước, thông minh trong chuyện tiền bạc không chỉ là việc có số dư tài khoản ngân hàng mà nó là việc có được thứ bạn muốn trong đời và sử dụng số tiền mà bạn có để đạt được mục đích của mình. Nếu bạn có thể ngừng coi tiền là một vật hữu hạn và bắt đầu nhìn nhận nó theo hướng nó có thể làm gì giúp bạn thì bạn đang đi đúng đường rồi đấy. GHI NHỚ • Việc học cách tính toán giá trị của một thứ gì đó, ngược lại với giá của nó, có thể giúp bạn ưu tiên cho khoản chi cần thiết. • Tiền không chỉ có giá trị trực tiếp, nó còn có giá trị cảm xúc, giá trị danh tiếng, giá trị tương lai và giá trị tiện dụng. • Cân đối những yếu tố khác nhau cho phép bạn tìm ra thứ gì đó thực sự đáng giá bao nhiêu với mình. 05 HỌ NHẬN ĐƯỢC GÌ TỪ ĐÓ? Cuộc sống tài chính của chúng ta được cấu thành từ hàng loạt những lựa chọn và thương lượng. Khi ta mua một chiếc sô–pha hay “bán” bản thân mình trong một cuộc phỏng vấn xin việc, những quyết định ta đưa ra trong hầu hết mọi tình huống ảnh hưởng đến tình hình tài chính của ta. Chúng ta làm sao chắc chắn được liệu thỏa thuận đang được đưa ra có tốt đến mức khó tin? Làm sao ta có thể biết được giá trị thực sự của những món đồ ta mua? Bằng cách nào ta có thể biết được giá điện được báo là đúng hay sai? Thông minh trong chuyện tiền bạc nghĩa là luôn luôn trả một mức giá hợp lí cho bất cứ thứ gì ta mua và luôn luôn tính giá hợp lí cho bất cứ thứ gì ta bán. Vậy làm sao bạn tìm được giá hợp lí? Rốt cuộc, chúng ta không phải là những chuyên gia trong ngành ngân hàng và biết được liệu khoản thế chấp đang được đề nghị có phải là mức tốt nhất ta có được hay không. Chúng ta không thể biết mọi thứ về xe cộ, lương hưu hay bất kì lĩnh vực nào khác mà ta quan tâm. Khi nghĩ về nó, ta thường ở vị trí của một thường dân đang đàm phán với một chuyên gia: trong bất kì giao dịch nào, 9 trên 10 lần người mà chúng ta đang thương thảo đều có nhiều thông tin và kiến thức về sản phẩm, ngành, hoặc tình huống hơn ta. Vậy làm sao ta có thể đàm phán để có được những giao dịch tốt và trả – hoặc lấy – một mức giá hợp lí? Tôi nhận ra rằng việc hỏi một câu hỏi đơn giản trong mọi giao dịch sẽ giúp sân chơi trở nên công bằng và cho phép tôi tìm ra được lượng tiền nên trao tay. Bạn chỉ cần hỏi mình một câu: họ đang nhận được gì từ việc đó. Nếu bạn tham gia vào những giao dịch mà chỉ nghĩ về việc bạn có được gì từ đó thì bạn đã bỏ lỡ một mẹo hay. Đặt bản thân mình vào vị trí của người khác có thể khiến giao dịch rõ ràng hơn và cho phép bạn nhìn nhận rõ ràng hơn, chính xác hơn về những gì đang diễn ra. Và khi biết điều gì đang diễn ra rồi, bạn có thể đưa ra những quyết định tài chính khôn khéo hơn. Giả sử bạn đang nói chuyện với một nhà tư vấn tài chính về việc rút tiền lương hưu. Cô ấy giới thiệu một gói lương hưu từ công ty A mặc dù nó đưa ra mức lợi nhuận bằng với công ty B. Có thể đó là vì cô ấy đã giao dịch với công ty A khá nhiều và biết rằng họ xử lý tài khoản mới nhanh, hoặc họ là công ty có tiếng tăm. Nhưng nếu bạn hỏi cô ấy rằng cô ấy được lợi gì từ việc giới thiệu công ty đó, bạn có thể phát hiện ra một số thông tin thú vị. Có thể là khoản hoa hồng công ty A trả cho cô ấy cao hơn phía công ty B. Bạn có thể vẫn chắc chắn rằng gói lương hưu của công ty A là sản phẩm phù hợp với bạn chứ? Nếu họ đang trả cho cô ấy mức hoa hồng hậu hĩnh đến thế, làm sao họ có thể đủ khả năng đưa ra những mức lãi suất cạnh tranh? Nếu bạn xem những phần chữ in nhỏ trong thỏa thuận, bạn có thể thấy phí quản lý ở công ty A cao hơn, hoặc mức phạt cho những kì nghỉ có trả lương ở công ty B không hề bị tính. Về dài hạn, chọn công ty B thì hơn nhưng về ngắn hạn, cô ấy được lợi hơn nếu có thể thuyết phục bạn đặt tiền vào công ty A. Giờ giả sử bạn đang tìm mua một chiếc xe mới và chiếc xe bạn muốn có giá niêm yết là 10.000 bảng. Bạn nói chuyện với gã bán hàng và anh ta thêm vào vài tính năng bổ sung đặc biệt để khiến giao dịch hấp dẫn hơn và giảm giá cho bạn 500 bảng. Bạn có thể bị cám dỗ và ký mua ngay lập tức, nhưng bạn không nên làm bất cứ điều gì cho đến khi bạn biết được anh ta thu được lợi gì từ giao dịch đó. Anh ta gần như chắc chắn có một khoản hoa hồng, nên anh ta sẽ được nhận thêm chút ít vì đã bán được xe cho bạn. Dù anh ta bán xe với mức giá 9.500 bảng hay 9000 bảng thì có lẽ cũng không ảnh hưởng gì nhiều đến khoản hoa hồng anh ta nhận được, và bạn có thể cược rằng anh ta thà bán với giá 9.000 bảng còn hơn là không nhận được chút hoa hồng nào. Thế nên bạn phải cố gắng tìm ra đâu là giá thấp nhất anh ta có thể đưa ra, nếu bạn có thể tìm ra điểm mà ở đó anh ta vẫn thu được lợi nhuận, bạn sẽ biết được mình nên trả bao nhiêu tiền cho chiếc xe. Vậy bạn làm việc đó bằng cách nào? Ừ thì, bạn có thể cố hỏi! Bạn hẳn sẽ ngạc nhiên với việc mọi người thường cho bạn biết về chuyện đó thế nào. Bạn có thể nhận ra rằng nếu bạn mua xe bằng lựa chọn tài chính của người nọ, anh ta sẽ có được một khoản hoa hồng khác, điều này có nghĩa là anh ta sẽ sẵn sàng giảm giá thêm chút nữa. Hoặc có lẽ nếu bạn trả thẳng giá, anh ta có thể đạt mức tiêu chuẩn và đủ điều kiện để nhận được một khoản tiền thưởng. Thứ bạn cần xác lập là một thương lượng mà cả hai cùng có lợi: anh ta có hoa hồng và bạn có chiếc xe với mức giá thấp nhất có thể. Hãy hỏi anh ta doanh số gần đây thế nào – nếu anh ta bảo rằng mọi thứ đang tăng chậm, bạn biết bạn có thể mặc cả nhiều hơn. Vì vậy đừng chỉ đi quanh showroom và nghĩ về những tính năng thêm vào mà bạn muốn có, hãy nghĩ vì sao đại lí lại thêm những phần đó vào. Nếu số lượng những câu hỏi bạn dành cho người bán hàng nhiều bằng những thắc mắc của bạn về chiếc xe, bạn sẽ biết anh ta được lợi gì từ giao dịch đó và phát hiện ra giá trị thật của chiếc xe đối với anh ta. Với tôi, chìa khóa cho những thương lượng kiểu này không phải là nhìn nhận người bán hàng như một chiến binh bạn phải đánh bại mà là coi anh ta như một đối tác bạn có thể hợp tác cùng. Hãy xem điều gì xảy ra khi bạn có được báo giá từ một người làm vườn. Giá dụ, ông ta tính 20 bảng một giờ với tối thiểu hai giờ mỗi hai tuần. Bạn đã có sẵn vài báo giá và bạn biết 20 bảng một giờ là một khoản phải trả hợp lí, vậy bằng cách nào bạn có thể khiến ông ta làm việc cho mình với mức tiền công thấp hơn? Bạn bắt đầu bằng việc tự hỏi mình rằng ông ta thu được gì khi làm việc cho bạn. Nói cách khác, bạn có thể làm gì cho ông ta? Nếu ông ta mới bắt đầu vào nghề, bạn có thể gợi ý rằng sẽ giới thiệu để ông ta có được công việc khác (và với cách này bạn có thể chắc chắn rằng ông ta sẽ cố gắng làm tốt việc của mình). Hoặc có lẽ bạn khá linh hoạt về giờ giấc và ngày làm công đối với ông ta, sự linh hoạt có thể rất giá trị với những người làm kinh doanh nhỏ. Việc tìm ra cái gì có giá trị với người bạn đang đàm phán giúp bạn biết được thứ gì đó thực sự đáng giá bao nhiêu với mình. Nếu bạn đang bán thứ gì đó thì kĩ thuật này có thể cũng hiệu quả. Hãy tưởng tượng bạn là một gã bán xe: Cách tốt nhất để tìm ra ngân sách thực tế của một khách hàng tiềm năng là gì? Hãy đặt cho họ những câu hỏi. Họ có vội không? Liệu họ có sẵn sàng trả theo giá niêm yết và lái xe đi thay vì chờ mức giá rẻ hơn? Họ có đang tìm kiếm thứ gì đó độc đáo? Nếu vậy, có thể họ sẽ trả thêm cho một lần phun lại sơn được đặt trước. Bạn chỉ phải tiếp tục hỏi đến khi nào biết chắc chắn người kia thực sự muốn gì từ vụ thương lượng. Kĩ thuật này thực sự mang đến hiệu quả trong mọi trường hợp. Nó không chỉ khiến bạn ngừng việc tiêu tốn tiền bạc và thời gian mà còn giúp bạn hiểu người mình đang thương thảo cùng và cho phép bạn tạo dựng mối quan hệ với những người đó. Những mối quan hệ tốt khi tất cả các bên đều có lợi là rất giá trị đối với bất kì ai hoạt động trong lĩnh vực kinh doanh, đến mức bạn có thể chắc chắn rằng mình sẽ bắt đầu vụ thương lượng tiếp theo với họ ở một vị thế tốt hơn nhiều. GHI NHỚ • Tìm ra việc người khác có lợi từ giao dịch của bạn như thế nào là cách chắc chắn để đảm bảo rằng bạn có lợi ích tối đa. • Cách tốt nhất để làm điều đó là nghiên cứu và phương pháp nghiên cứu tốt nhất là đặt ra những câu hỏi. • Những mối quan hệ tốt là nền tảng cho những giao dịch tốt. 06 HÃY CÓ TỔ CHỨC Một trong những cách đơn giản nhất để bắt đầu thu được nhiều lợi ích hơn từ tiền của bạn là quản lý những gì bạn có một cách hiệu quả hơn. Bớt chút thời giờ sắp xếp tài sản của bạn trong thời gian ngắn sẽ tiết kiệm rất nhiều thời gian cho bạn về lâu dài. Tôi nói chuyện với rất nhiều doanh nhân trẻ – những người hỏi xin lời khuyên của tôi về khởi nghiệp. Qua nhiều năm, tôi đã gặp hàng ngàn người nói với tôi rằng họ ghét phải ngồi xuống để tính toán mấy bản sao kê, họ không biết làm thế nào để quản lý tài khoản hoặc họ vui vẻ trả tiền thuê người khác quản lý hộ. Tôi phải nói với họ rằng trừ khi họ hoàn toàn kiểm soát được tài sản của mình, nếu không họ sẽ không kiếm được nhiều từ việc kinh doanh. Điều này cũng đúng đối với các cá nhân: nếu tiền là một công cụ thì bạn cần bảo trì nó, làm sạch nó và đặt nó trong trạng thái sẵn sàng được sử dụng, và việc quản lý tiền hiệu quả cho phép bạn làm điều đó. NHỮNG ĐIỀU CƠ BẢN Điều đầu tiên bạn cần làm là theo dõi thu nhập và chi tiêu của mình. Thay vì nhét đầy hóa đơn vào ví, hãy cất chúng ở nơi cụ thể nào đó. Hãy sử dụng một cái hộp hoặc cái khay mà bạn có thể giữ những tờ hóa đơn từ máy rút tiền và những hóa đơn thẻ ghi nợ trong đó. Mỗi tuần một lần, hãy xem xét kĩ tất cả những mẫu giấy này và cộng lại xem bạn đã chi bao nhiêu và xem mức độ hợp lí của số tiền này với ngân sách bạn đã vạch ra trong Chương 3. Việc này không tốn của bạn quá 15 phút mỗi tuần. Bạn có thể lập một bảng tính hoặc viết bằng giấy và bút. Bạn có thể thấy liệu mình có chi quá tay hay không, liệu bạn có cần cắt bớt chi tiêu trong thời gian còn lại của tháng, hoặc nếu bạn chưa vượt ngân sách, bạn sẽ biết bạn có thể tự thưởng cho mình. Sau đó bạn nên giữ những hóa đơn đến khi chúng xuất hiện trong bản sao kê ngân hàng hoặc hóa đơn sao kê tín dụng được gửi đến – bằng không làm sao bạn có thể chắc chắn hóa đơn đó là chính xác? Nếu những hóa đơn này ghi lại những khoản chi cho thứ gì đó giá trị, hãy giữ lại – chúng có thể giúp bạn được hoàn tiền trong tương lai nếu một món hàng nào đó bị lỗi, hoặc nó có thể giúp ích khi bạn cần một khoản bồi thường bảo hiểm. Thứ tiếp theo cần theo dõi là những khoản trích nợ trực tiếp và lệnh thường trực, và cách dễ nhất để làm việc này là thực hiện thông qua một tài khoản vãng lai mà bạn quản lý trực tuyến. Nếu bạn không có tài khoản nào như vậy, tôi thực sự khuyên bạn hãy mở lấy một cái bởi bạn có thể kiểm tra sao kê bất cứ khi nào bạn muốn trong tháng. Hãy xem xét bản sao kê gần đây nhất của bạn và xem bạn trả tiền cho những ai vào mỗi tháng. Việc đầu tiên cần làm là kiểm tra xem bạn có thực hiện tất cả những thanh toán đó không, công ty bảo hiểm cũ hay nhà mạng điện thoại cũ còn tiếp tục thu tiền mỗi tháng từ tài khoản của bạn nữa không. Việc này không phải là lạ, vậy nên hãy kiểm tra xem bạn có đang sử dụng dịch vụ mà bạn bị tính phí hay không. Tôi nghĩ việc sắp xếp để tất cả những khoản trích nợ trực tiếp và lệnh thường trực được thực hiện từ tài khoản của bạn vào cùng một ngày là một ý hay. Nếu bạn có thu nhập cố định và tiền luôn được chuyển tới tài khoản của bạn vào cuối tháng thì hãy sắp xếp sao cho những khoản thanh toán của bạn được thực hiện vài ngày sau đó – vào đầu tháng tiếp theo. Bằng cách đó, cả tháng liền bạn sẽ không nghĩ rằng mình kiếm được nhiều tiền hơn mức mình có. Hãy ghi lại ngày nhận lương của bạn và luôn luôn kiểm tra tài khoản ngân hàng để xem tiền đã được chuyển vào chưa. Việc này đặc biệt quan trọng nếu bạn tự làm chủ và được trả lương không theo quy luật nào. Khi bạn đồng ý nhận một công việc nào đó, hãy kiểm tra xem bao giờ bạn được trả tiền cho việc đó và ghi lại vào nhật ký để kiểm tra xem tiền đã được chuyển hay séc đã tới chưa. Hãy giữ một danh sách về tất cả hợp đồng mà bạn có, và tích hoàn thành vào đó khi bạn nhận được tiền thanh toán – bằng cách đó bạn sẽ không quên bất kì hóa đơn chưa thanh toán nào. NGÂN HÀNG Một khi đã có cho mình một tài khoản vãng lai mà bạn có thể quản lý trực tuyến, hãy sắp xếp mọi khoản phải thanh toán vào tài khoản đó. Nếu bạn cũng sử dụng tài khoản đó để chi trả cho tất cả những nhu cầu hằng ngày, bạn sẽ có một hồ sơ lưu lại tất cả các khoản thu nhập và chi tiêu của bạn ở cùng một chỗ. Sắp xếp một khoản thấu chi với ngân hàng là một ý hay, đề phòng trường hợp thanh toán đột xuất hoặc bạn được trả tiền muộn. Tuy nhiên, thấu chi có thể tốn kém, vì vậy hãy đảm bảo rằng bạn đã sắp xếp một khoản mà bạn chỉ chi trả khi dùng đến nó. Lời khuyên của tôi là có một khoản thấu chi phù hợp với giá trị bằng một nửa thu nhập hàng tháng của bạn. Nếu thu nhập ròng của bạn là 1.200 bảng một tháng, đừng yêu cầu thấu chi quá 600 bảng. Bằng cách này, bất kì khoản nợ phát sinh nào cũng sẽ tương ứng với thu nhập của bạn. Và khi bạn nói chuyện với ngân hàng, hãy xem họ trả lãi suất loại nào với tài khoản vãng lai của bạn. Bạn có thể nhận ra mình chỉ nhận được mức lãi suất cao nếu có mức tín dụng cao, nhưng khi đó bạn cũng sẽ phải trả mức lãi cao hơn cho khoản thấu chi nếu bạn nợ nần. Hãy yêu cầu ngân hàng tính toán xem bạn sẽ có lợi hơn khi có một mức tín dụng cao hơn hay một mức thấu chi thấp hơn. Tương tự như tài khoản vãng lai chính, bạn cũng có thể cần một vài loại tài khoản khác. Nếu bạn đang tiết kiệm cho thứ gì đó, bạn nên mở một tài khoản tiết kiệm riêng biệt. Những loại tài khoản khác nhau được đánh giá trong phần tiết kiệm. Nếu bạn làm việc tự do và phải đóng thuế và thuế thu nhập, mở một tài khoản khác để trả những khoản này khi bạn được thanh toán lương là một nguyên tắc hay, bằng cách đó bạn không phải lo lắng về việc bạn sẽ trả hóa đơn thuế như thế nào. Điều tương tự cũng đúng nếu bạn đăng ký VAT – giữ tiền mà bạn kiếm được ở Inland Revenue trong một tài khoản riêng. Bạn cũng có thể thấy hữu ích khi có một tài khoản để chi tiêu cá nhân và một tài khoản khác dành cho các khoản chi tiêu của gia đình, đặc biệt nếu bạn thanh toán chung những khoản này với người khác. Chỉ đơn giản là trả đủ tiền thuê nhà hoặc thế chấp và các loại hóa đơn, sau đó bạn được tự do chi tiêu phần tiền còn lại trong tài khoản cá nhân. GHI CHÉP VÀ XEM LẠI Dù bạn quản lý tiền của mình như thế nào, luôn ghi chép về tình hình tài chính của bản thân là một việc quan trọng. Thay vì vứt những tờ sao kê ngân hàng vào thùng rác, hãy xem xét chúng, đảm bảo rằng chúng khớp với các hóa đơn và lưu chúng lại. Bằng cách này bạn có thể thấy những thay đổi trong chi tiêu của bản thân qua các tháng và qua các năm. Bạn cũng nên thường xuyên xem lại tình hình tài chính của mình. Kiểm tra xem những khoản tiết kiệm có đang nhận được mức lãi suất tốt, rằng bạn không phụ thuộc vào thấu chi quá nhiều và rằng những khoản trích nợ trực tiếp là chính xác. Điểm tuyệt vời về ngân hàng trực tuyến và việc chuyển tiền điện tử từ tài khoản của bạn sang tài khoản người khác là bạn có thể thực hiện chúng dễ dàng, nhưng khi không thực sự nhìn thấy tiền, bạn cũng dễ chi quá tay trước khi kịp nhận ra. Để kiểm soát tình hình tài chính của mình, bạn phải chú tâm tới nó. GHI NHỚ • Mở một tài khoản vãng lai mà bạn có thể quản lý trực tuyến. • Giữ ghi chép về chi tiêu của mình. • Lưu hóa đơn và sao kê ngân hàng của bạn ở nơi hợp lí. • Luôn luôn khớp hóa đơn với ngân hàng và sao kê thẻ tín dụng. • Xem xét tài chính thường xuyên. Việc đó không tốn của bạn quá 15 phút mỗi tuần. 07 VIỆC NẮM BẮT VÀ CẬP NHẬT THÔNG TIN THỰC SỰ ĐÁNG GIÁ Nếu bạn muốn thành công trên mọi bước đường đời, bạn cần nắm trong tay càng nhiều thông tin càng tốt. Thông tin là đạn dược, càng có nhiều, bạn càng có thể đưa ra được những quyết định thông minh hơn. Trong chuyện tiền bạc, thông tin tốt hơn thường nghĩa là lợi nhuận lớn hơn. Nắm bắt thông tin tài chính không hề khó khăn và việc đó cũng chẳng tốn của bạn đồng nào, chẳng qua rất nhiều người đơn giản là không bận tâm tới tin tức tài chính thế giới, có lẽ bởi chúng nhàm chán và họ không thấy được sự khác biệt mà chúng tạo ra. Tuy nhiên trong thời gian vừa qua, hàng ngàn người đã nhận được lợi ích khổng lồ nhờ việc để mắt tới thông tin tài chính. Năm 2007, một vài người khôn ngoan đã đọc được tin tức về việc thị trường bất động sản có khả năng bị ảnh hưởng bởi khủng hoảng tín dụng, họ đã bán tài sản nhà đất của mình đi và chuyển vào sống trong những khu nhà cho thuê khi giá nhà đất giảm. Những người không chú ý đến tin tức đó đã không thể bán đất của mình vào năm 2008, phải trông ngóng và chờ đợi trong khi nhà đất của họ mất giá. Cũng trong năm này, nhiều người đã đọc tin về sự bất ổn kinh tế ở Iceland và nghĩ rằng việc rút tiền tiết kiệm của mình ra khỏi những ngân hàng dễ bị ảnh hưởng là một ý hay trước khi các ngân hàng Icesave, Kaupthing và Heritable tuyên bố vỡ nợ. Thậm chí trong những giai đoạn ít biến động hơn, việc để tâm tới thế giới tài chính sẽ cho phép bạn tận dụng tối đa các khoản giảm thuế, sản phẩm mới và khoản đầu tư bị định giá thấp. Tin tôi đi, việc luôn cập nhật thông tin thực sự đáng giá. Quan trọng là bạn không được chỉ phụ thuộc vào một nguồn thông tin, dù là từ bạn nhậu hay một tờ báo cụ thể nào. Để có được thông tin đáng tin cậy, bạn cần thu thập từ càng nhiều nguồn càng tốt. XEM THỜI SỰ Riêng việc xem thời sự vào buổi tối thôi cũng có thể cho bạn biết thế giới tài chính đang diễn biến ra sao. Dù là tình hình thất nghiệp hay sự tăng trưởng của thị trường chứng khoán, những tin tức tiền tệ lớn luôn là được đưa lên tiêu đề chính. Vấn đề là chúng ta thường không hiểu những gì mình đang nghe. Những tin tức tài chính thường sử dụng nhiều biệt ngữ và những thống kê riêng biệt khiến ta khó có thể hiểu được tầm quan trọng của một câu chuyện hay nhận ra tin tức ấy ảnh hưởng đến ta như thế nào. Khi những phóng viên nói về “tỷ lệ lạm phát ngầm” hay “chỉ số FTSE giảm 100 điểm hôm nay”, thật dễ hiểu vì sao nhiều người coi bản tin tài chính là cái cớ để chuyển kênh. (Tiện thể, nếu có bất kì biệt ngữ nào bạn không hiểu, vui lòng xem phần giải thích thuật ngữ ở cuối sách). Vấn đề là tôi không biết vì sao mọi người lại kì vọng bản thân có thể hiểu hết những thông tin ấy. Nếu bạn đến một lớp bổ túc buổi tối để học cách sửa ô tô, bạn không kì vọng mình có thể biết cách thực hiện toàn bộ các công đoạn sau một buổi học đầu tiên phải không? Ta cần thời gian để tiếp thu và hiểu những thông tin phức tạp, bí quyết không chỉ nằm ở việc xem thời sự một hay hai lần mà ở chỗ xem nó hàng tuần – thậm chí có thể là mọi buổi tối – để sau vài tháng (có thể là vài năm) bạn bắt đầu hiểu được nhiều hơn trước đó và dần nhận ra những mô hình trong hành vi tài chính. Chìa khóa để hiểu được tin tức tiền tệ là tự hỏi mình một câu hỏi quan trọng: điều đó ảnh hưởng tới mình như thế nào? Nếu bạn cá nhân hóa tin tức, chúng sẽ trở nên thiết thực hơn và từ đó dễ hiểu hơn. Ví dụ, sắp tới Ngân hàng Anh thay đổi mức lãi suất, hãy nghĩ về ảnh hưởng của việc đó tới bạn. Khoản phải trả hàng tháng cho món nợ của bạn có thay đổi không? Chi phí mà chủ lao động của bạn phải bỏ ra sẽ tăng hay giảm? Tín dụng sẽ trở nên dễ dàng hay khó khăn hơn? Nó có thúc đẩy hay làm thị trường nhà đất ảm đạm? Dù tiêu đề chính là gì – một nhà máy đóng cửa, tỉ giá giữa đô la và bảng Anh thay đổi, hay cắt giảm thuế – hãy tìm ra ý nghĩa của việc đó đối với bạn, sau đó tự hỏi liệu bạn có nên đưa ra những thay đổi. Nếu bạn không thể nghĩ ra ý nghĩa của một câu chuyện tài chính đối với mình, hãy nghĩ xem nó ảnh hưởng đến ai. Qua thời gian, bạn sẽ nhận thức về tài chính rõ ràng hơn và bạn sẽ có một tư duy tài chính sắc sảo. Và dĩ nhiên, nếu vẫn có những thứ bạn không hiểu, bạn còn nhiều nơi khác để tìm kiếm thông tin. Á Í BÁO CHÍ Cũng giống như việc xem thời sự, tôi nghĩ việc cầm lên một tờ báo hay cũng có ích. Cũng như những câu chuyện được phát trên thời sự, báo chí đưa tin hằng ngày về những vấn đề liên quan đến các công ty và thành phố. Tôi khá ngạc nhiên khi thấy mọi người khi đi tàu thường xuyên lật nhanh qua những trang tin kinh doanh và đọc ngay phần lịch phát sóng truyền hình hay những trang tin về thể thao. Tôi muốn hét vào mặt họ rằng: “Lật lại vài trang thôi – bạn có thể học được những thứ quan trọng!” Ban đầu, những tin tức tài chính được đăng trên báo in có thể cũng gây bối rối như bất cứ thứ gì bạn xem trên TV, nhưng bạn càng đọc bạn càng bắt đầu hiểu được nhiều hơn. Thường thì, báo sẽ đưa tin về phản ứng của những người đi đầu trong giới kinh doanh và ngân hàng về những xu hướng và sự kiện kinh tế được ghi lại trên các kênh tin chính; họ sẽ cho bạn biết về tầm quan trọng của những tiến bộ này và giải thích chúng ảnh hưởng tới bạn như thế nào. Hầu hết tất cả những ấn phẩm cuối tuần của tờ báo trung ương hoặc các tờ báo địa phương lớn thường có phần phụ lục về tiền tệ. Các báo thường đưa tin theo dòng những câu chuyện tiền tệ lớn của tuần và có xu hướng tập trung vào lĩnh vực tiêu dùng. Vì vậy nếu tỷ lệ lạm phát thay đổi, bạn có thể khá chắc chắn rằng phần phụ lục cuối tuần sẽ có bài viết về những điều bạn cần làm với tiền của mình trong bối cảnh này. Nhiều tờ báo có thể phát hành những bảng “Lựa chọn hoàn hảo” nhằm cho bạn biết ngân hàng nào đang đưa ra mức tiết kiệm, cho vay và lãi suất thế chấp tốt nhất, qua đó bạn có thể dễ dàng thấy những sản phẩm tài chính của mình trên cơ sở so sánh với các sản phẩm khác trên thị trường. Nếu bạn không làm gì khác để trau dồi kiến thức tài chính của mình, hãy đọc những phần phụ lục của ấn phẩm cuối tuần này. Chúng được viết ra để dành cho bạn, không phải cho chính quyền thành phố hay những độc giả thuộc giới ngân hàng, và những ấn phẩm này có vô vàn lời khuyên thiết thực cùng những giải thích đơn giản cho những vấn đề phức tạp. CÁC PHƯƠNG TIỆN TRUYỀN THÔNG KHÁC Thậm chí những tạp chí tiền tệ chuyên biệt, ví dụ nhu Money Week, Investors Chronicle, The Economist,... cũng mang đến cho bạn nhiều thông tin và lời khuyên. Nếu bạn thực sự muốn tăng tốc, hãy đăng ký mua thường xuyên một trong số những tạp chí này. Một số là ấn phẩm chuyên biệt về đầu tư chứng khoán, một số khác về kinh doanh và các công ty – bạn có thể phải đọc qua vài số để quyết định xem tạp chí nào trong số chúng hợp với bạn. Nếu bạn đang nghĩ tới việc mua cổ phiếu, đặc biệt nếu bạn định làm vậy mà không cần đến cò chứng khoán (xem thêm phần Tiết kiệm và Đầu tư), thì chi một chút cho một tạp chí chuyên biệt có thể là khoản tiền tốt nhất bạn từng tiêu đi, dĩ nhiên là sau cuốn sách này. Những tạp chí tài chính có thể không phải loại tạp chí chuyên môn duy nhất bạn có thể tận dụng. Nếu bạn làm việc trong một lĩnh vực cụ thể nào đó, việc đọc những ấn phẩm thương mại liên quan sẽ thực sự giúp bạn hiểu biết thêm về những doanh nghiệp hàng đầu và các vấn đề trong ngành. Thông tin này có thể giúp bạn tìm được một công việc tốt hơn, xác định các xu hướng và củng cố sức kiếm tiền của bạn. Truyền hình vệ tinh có hàng loạt các kênh tin tức 24/24, tất cả đều đưa tin về tài chính. Hầu hết các kênh đều có chuyên mục Điểm tin hàng tuần tập trung vào các vấn đề kinh tế, trong khi đó một số kênh như Bloomberg và CNBC được dành riêng để đưa tin về những biến động của tình hình tài chính. Và đừng quên đài phát thanh, họ có những chuyên mục tư vấn qua điện thoại có thể mang đến cho bạn lời khuyên về những lo ngại tài chính của bản thân. INTERNET Nguồn thông tin về tài chính lớn nhất và dễ tiếp cận nhất dĩ nhiên là Internet. Dù bạn muốn tra định nghĩa về “lạm phát liên chỉ số” hay xem tình hình chỉ số Dow Jones, bạn cũng chỉ mất vài cái click chuột. Vấn đề của Internet là nó có thể thiếu tin cậy ngang với mức hữu dụng của nó! Có rất nhiều thông tin không chính xác và thiên lệch trên Internet, vì vậy trung thành với những nguồn thông tin đáng tin cậy như BBC – một tờ báo uy tín, hay những tạp chí điện tử danh tiếng như Motley Fool (www.fool.co.uk) là việc làm đúng đắn. Đừng chỉ phụ thuộc vào một nguồn tin, hãy luôn có cái nhìn đa chiều về các tin tức và xu hướng tài chính từ các trang web và dịch vụ khác. TƯ VẤN TÀI CHÍNH Một mẹo khác – có lẽ là mẹo tốt nhất của tôi – về việc cập nhật thông tin là đến và gặp nhà tư vấn tài chính thường xuyên. Bạn thường có thể có một buổi gặp ban đầu miễn phí với một IFA (chuyên viên tư vấn tài chính độc lập) và đây là cơ hội tuyệt vời để đưa ra các câu hỏi của bản thân. “Vậy, ông nghĩ sao về những khoản lương hưu trong bối cảnh hiện nay?” “Có lợi thế thuế nào mà tôi có thể hưởng lợi không?” “Bên nào đang cung cấp tài khoản tiết kiệm cá nhân (ISA) tốt nhất năm nay?” Rõ ràng là, không phải lúc nào bạn cũng nhận được phản hồi ngay lập tức (“Tôi cần xem xét kĩ lưỡng tình hình tài chính của anh trước khi giới thiệu cho anh một sản phẩm ISA...”) nhưng có lẽ bạn sẽ nghe được điều gì đó mà sẽ chỉ dẫn suy nghĩ của bản thân. Có lẽ bạn sẽ nhận ra rằng thị trường ISA đang trở nên vô cùng cạnh tranh hoặc liệu bạn có nên đợi đến cuối năm để có được một giao dịch tốt hơn. Bạn không cần phải trở thành khách hàng của họ để được định hướng theo đúng hướng. Bạn có thể tìm kiếm chuyên viên tư vấn tài chính độc lập ở gần bạn nhất trên trang www.unbiased.co.uk, và tôi nghĩ rằng nếu bạn đến và gặp một loạt các chuyên viên này, mượn cớ hỏi về đầu tư/ hưu trí/ tư vấn thuế, bạn sẽ bắt đầu hình thành được một kho thông tin mà chỉ những chuyên gia tài chính mới biết. Không quan trọng việc bạn nghiên cứu thế giới tài chính nhiều bao nhiêu, bạn khó có khả năng nghiên cứu toàn thời gian – việc dĩ nhiên là của các chuyên viên tư vấn tài chính độc lập. Nếu bạn may mắn, bạn có thể vô tình gặp được những chuyên viên thực sự am hiểu và tinh nhanh, khi đó bạn có thể yêu cầu họ xem giúp những quyết định tài chính của mình. Tuy nhiên, khi đọc hết quyển sách này, bạn hẳn sẽ cảm thấy tự tin để đưa ra những lựa chọn tiền tệ mà không cần sự giúp đỡ từ bên ngoài. GHI NHỚ • Càng có nhiều thông tin, bạn càng có thể đưa ra những quyết định tốt hơn. • Đừng phụ thuộc vào một nguồn thông tin. • Sắp xếp những buổi gặp mặt sơ bộ với tư vấn tài chính độc lập và đặt nhiều câu hỏi. 08 BIẾT VỀ NHỮNG CHU KỲ Khái niệm cuối cùng cần được hiểu trước khi chúng ta chuyển sang những vấn đề thực tế xoay quanh năm cơ chế tài chính cơ bản – kiếm tiền, tiêu tiền, vay tiền, tiết kiệm tiền và đầu tư – là hai chu kỳ đầy sức mạnh ảnh hưởng tới tiền. CHU KỲ KINH TẾ Khi nhắc đến một nền kinh tế, mọi người sẽ nói về “bùng nổ và suy thoái” và dù bất kì chính trị gia nào nói cho bạn biết, bất kì luật định nào được thông qua, nền kinh tế vẫn luôn có những thăng trầm. Việc biết rằng nền kinh tế đang diễn biến ra sao là chìa khóa tuyệt đối để đưa ra những quyết định tài chính thông minh hơn và suy cho cùng là để tận dụng tiền tốt hơn. Tôi nghĩ chúng ta chẳng bao giờ thoát khỏi chu kỳ của bùng nổ và suy thoái bởi nó đã ngấm vào bản chất tự nhiên của con người. Khi Peter thấy Paul kiếm được tiền từ việc câu cá ở một cái hồ, anh ta cũng sẽ câu cá ở hồ. Dần dần tất cả bắt đầu câu cá ở hồ, mọi người đều kiếm được tiền, giá đất quanh hồ tăng vọt và chủ các nhà hàng gần bến thuyền cũng kiếm chác tốt. Dần dà, cá trong hồ ít đi, lợi nhuận giảm xuống, mọi người bán thuyền đi và chuyển sang cách làm giàu khác, các nhà hàng đóng cửa kinh doanh và lũ cá được để yên cho sinh sôi. Và khi số lượng cá lại đạt đến một mức độ nào đó, những đứa cháu của Peter và Paul sẽ mua thuyền và lại đi vào chu kỳ y hệt. Nếu chính phủ các nước cố gắng dùng sự bùng nổ và suy thoái này thông qua luật định, mọi người sẽ chỉ rời đi và tìm một cái hồ khác. Khó mà có thể đứng đó nhìn người khác, một công ty đối thủ hay một quốc gia khác, thu lợi nhuận từ một hoàn cảnh nào đó và không muốn bản thân được phép thu lợi từ đó. Bất kì chính phủ nào cố gắng hạn chế điều đó đều biết rằng những công dân thông minh nhất, giỏi giang nhất của họ – vẫn là những người thực sự tăng giá trị cho bất kì nền kinh tế nào – sẽ dùng tài năng của mình ở nơi họ được phép kiếm tiền. Để đơn giản hóa hết mức vấn đề này, mấu chốt để biết được nền kinh tế đang đi theo hướng nào đó là biết trong hồ còn lại bao nhiêu cá. Liệu lĩnh vực bạn đang làm việc có đang phát triển hay sắp bị cản trở? Ngành của bạn còn tăng trưởng bao nhiêu nữa? Nếu nhu cầu và giá cả đang tăng lên, thì việc kinh doanh của bạn đang bùng nổ. Nếu nhu cầu đang dao động, mọi người không đủ khả năng mua thứ bạn đang bán thì bạn đang ở bên bờ vực suy thoái. Nghe có vẻ kì lạ nhưng những đợt suy thoái mang đến cơ hội để bạn trở nên thông minh trong chuyện tiền bạc, dù đó là việc mua nhà đất khi giá cả thấp, mua lại cổ phiếu của một công ty đã phá sản trong buổi đấu giá, nắm lấy cổ phiếu dưới giá mua hay một chiếc xe tốt với giá thấp hơn giá niêm yết chẳng hạn. Những đợt suy thoái dần dần quét sạch những công ty yếu có cách quản lý kém, điều này dần mang đến cho những công ty được vận hành tốt hơn cơ hội để thâu tóm khách hàng của đối thủ một cách đơn giản và ít tốn kém. Tương tự, một đồng bảng mạnh mang đến cho những nhà nhập khẩu cơ hội tối đa hóa lợi ích, trong khi đồng bảng yếu là mối lợi cho những nhà xuất khẩu và ngành du lịch nội địa. Người ta vẫn nói, nơi nào có thất bại nơi đó có thành công (nếu bạn biết phải tìm nơi đó ở đâu). Việc biết rằng mình đang ở đâu trong chu kỳ kinh tế có thể giúp bạn đánh giá những rủi ro gặp phải khi đưa ra những quyết định tài chính. Nếu mọi thứ đang tăng trưởng, khả năng gặp rủi ro của bạn được giảm thiểu vì kiếm tiền trong thời kì bùng nổ dễ dàng hơn. Nếu mọi thứ đang tồi tệ thì bạn đang gặp rủi ro nếu cam kết tiền hoặc thời gian vào một công ty hoặc việc đầu tư mới. Nếu bạn hiểu được các chu kỳ, bạn có thể đưa ra quyết định khôn ngoan về việc khi nào thì nên dùng tiền cũng như việc phải làm gì với nó. CHU KỲ CÁ NHÂN Dù nền kinh tế quy mô lớn hơn có diễn biến ra sao, ai trong đời cũng sẽ có những thời điểm hợp lí để đầu cơ và những thời điểm nên tích lũy thì hơn. Việc tìm ra bạn muốn gì và khi nào bạn sẽ muốn điều đó là nền tảng của những lựa chọn thông minh hơn. Nói rộng ra thì, bạn càng trẻ, bạn càng có phạm vi lớn hơn để chấp nhận rủi ro. Bạn càng có ít trách nhiệm, bạn càng tự do để cho thứ gì đó qua đi. Khi bạn càng nhiều tuổi, bạn càng có nhiều cam kết và bạn có ít thời gian hơn để các tác động của lợi nhuận gộp có ảnh hưởng đến các khoản đầu tư của bạn. Do đó bạn có trách nhiệm hơn với đồng tiền của mình. Tuổi tác sẽ ảnh hưởng đến việc lập kế hoạch tài chính dài hạn của bạn. Bất kì chuyên viên tư vấn tài chính độc lập nào cũng sẽ nói rằng bạn càng trẻ thì những khoản đóng góp hàng tháng mà bạn cần để đạt được khoản lương hưu khá khẩm là càng ít. Đó là bởi 50 bảng bạn tiết kiệm mỗi tháng trong những năm hai mươi tuổi tích thành lợi nhuận gộp của 10 năm – khoản mà bạn không thể có được với 50 bảng tiết kiệm mỗi tháng vào tuổi ba mươi. Tương tự, mua một mảnh đất khi bạn còn trẻ – kể cả nếu nó chỉ như một khoảng không rộng – nghĩa là thời gian bạn được lợi từ sự tăng trưởng của giá nhà đất sẽ dài hơn. Bạn có thể lo giá nhà đất giảm, nhưng với lợi thế tuổi trẻ, bạn có thể vượt qua bất kì cuộc suy thoái ngắn hạn nào. Hãy đọc những chương về Bất động sản để có lời khuyên chi tiết hơn cho việc này. Thu nhập của bạn cũng tuân theo chu kỳ. Nếu bạn tính thời gian làm việc của mình là từ năm hai mươi đến năm sáu mươi tuổi, có lẽ bạn hy vọng kiếm được nhiều tiền hơn vào những năm ba mươi so với những năm 20 bởi bạn sẽ có vài lần thăng tiến và tăng lương. Đối với nhiều người, những năm bốn mươi là thời điểm họ thực sự kiếm được nhiều tiền bởi họ đã lên đến chức quản lý cấp cao, và thường thì theo sau thời kì này là sự sụt giảm về thu nhập trong những năm năm mươi tuổi khi kỹ năng của họ đã bị thế hệ trẻ lấn át. May thay mô hình thô này nhìn chung phản ánh nhu cầu tăng lên về tiền của ta: trong những năm ba mươi và bốn mươi tuổi ta có xu hướng lập gia đình và phát sinh tất cả những khoản chi mà việc này đòi hỏi: một ngôi nhà lớn hơn, một chiếc xe lớn hơn, hóa đơn đồ ăn dài hơn. Tuy nhiên, trong những năm năm mươi tuổi, khoản thế chấp của ta có xu hướng giảm đi hoặc không tồn tại nữa bởi ta đã chuyển sang sống ở ngôi nhà nhỏ hơn khi lũ trẻ ra ở riêng. Vấn đề là, có những giai đoạn trong đời, ta có lợi thế để tận dụng mọi cơ hội mà nền kinh tế mang tới và có những khoảng thời gian ta nên cẩn trọng. Việc hiểu được những chu kỳ này sẽ ngăn chúng ta phạm lỗi và cho phép chúng ta tận dụng cơ hội. GHI NHỚ • Hiểu được ảnh hưởng của chu kỳ kinh tế và chu kỳ cá nhân về tiền cho phép bạn nắm bắt những cơ hội phù hợp. • Thậm chí những đợt suy thoái trong nền kinh tế cũng tạo ra cơ hội để kiếm và tiết kiệm tiền. • Thông minh trong chuyện tiền bạc không chỉ thể hiện ở chỗ bạn làm gì với tiền mà còn ở việc bạn dùng tiền vào thời điểm nào. HÀNH ĐỘNG - ACTION 1. Theo bạn tiền có tác dụng gì? 2. Chìa khóa thông minh trong chuyện tiền nong là gì? 3. Bạn có thể kiếm thêm tiền bằng cách nào? 4. Bạn có thể quản lý những gì mình kiếm được tốt hơn bằng cách nào? 5. Tiền có những giá trị gì trong cuộc sống? 6. Các yếu tố cho một giao dịch thành công là gì? PHẦN 02 KIẾM TIỀN NHIỀU HƠN 01 TỐI ĐA HÓA LƯƠNG CỦA BẠN Để tôi bắt đầu với một thực tế vô cùng rõ ràng: bạn càng kiểm soát được nhiều tiền, bạn càng cho mình nhiều cơ hội để làm điều gì đó thực sự khôn ngoan với nó. Phần này của cuốn sách nói về việc tích lũy càng nhiều tiền càng tốt, nhưng trước khi đi sâu hơn, tôi thực sự muốn nói vài điều về chuyện cân bằng giữa công việc và cuộc sống. Tôi không muốn bạn nghĩ rằng thứ duy nhất quan trọng khi nói về một công việc là số tiền mà bạn được trả từ công việc ấy. Sự nghiệp trọn vẹn với công việc mà bạn tự hào, môi trường công ty vui vẻ với những người đồng nghiệp mà bạn yêu quý, và có đủ thời gian cho những thứ quan trọng khác trong cuộc sống là tất cả những yếu tố quan trọng cần được cân bằng với chế độ lương thưởng. Tôi sẽ nói rất nhiều về việc tối đa hóa thu nhập, nhưng làm ơn đừng nghĩ điều đó có nghĩa là tôi tin rằng việc kiếm được triệu đô quan trọng hơn việc được hạnh phúc với nghề nghiệp của mình. Mặc dù tôi nghĩ trong rất nhiều hoàn cảnh, kiếm nhiều tiền dù bạn không thích công việc lắm là một lựa chọn thông minh – ta sẽ đề cập ở cuối mục này sau – tôi muốn làm rõ rằng bạn nên đọc những lời khuyên trong các trang tiếp theo và xem xét chúng trong bối cảnh công việc khiến bạn hài lòng đến mức nào và phù hợp với phần còn lại của đời bạn ra sao. Như ta đã biết, làm một công việc được trả lương là cách hầu hết người Anh kiếm tiền, vì vậy việc đảm bảo bạn a) kiếm đủ tiền để sống; b) được trả lương xứng đáng với nỗ lực bỏ ra là cực kì quan trọng đối với sức khỏe, tài chính của bạn. BẠN CÓ KIẾM ĐỦ TIỀN KHÔNG? Dành nhiều năm sự nghiệp cho một công việc trả lương dưới mức thị trường hay dành vài năm lãng phí sức kiếm tiền cho một công việc thông thường ảnh hưởng mạnh mẽ tới sức khỏe tài chính dài hạn của bạn. Bạn cần chắc chắn rằng công việc mình làm bổ trợ cho phong cách sống của bạn, và tạo ra những nền tảng để bạn kiếm tiền tốt hơn trong tương lai theo một cách lí tưởng. Ta hãy bắt đầu với một câu hỏi đơn giản: bạn kiếm được bao nhiêu? Có vẻ đây là một câu hỏi quá thẳng thắn nhưng không phải lúc nào cũng dễ để trả lời. Bạn đã từng để ý thấy hầu hết các quảng cáo tuyển dụng đưa ra mức X bảng cho một giờ hay tổng lương một năm là XX.000 bảng không? Tôi không biết bạn thế nào, nhưng ít khi tôi chi tiêu theo giờ hoặc theo năm, vậy nên chẳng có ích gì khi ai đó nói sẽ trả cho tôi bao nhiêu tiền một năm – làm sao tôi biết được liệu ngần ấy có đủ để chi trả cho mọi thứ tôi cần không? Cứ cho là hầu hết các khoản chi – chắc chắn những khoản lớn như thanh toán tiền thế chấp và thuê nhà, thuế nhà nước, trả nợ – của chúng ta đều thanh toán theo tháng, nên tính toán thu nhập theo tháng là cách hữu ích để biết xem mình có kiếm đủ sống hay không. Vậy là nếu bạn đang suy nghĩ đến chuyện nhận làm một công việc với mức thù lao 20 bảng một giờ cho 40 giờ một tuần, bạn sẽ kiếm được khoảng 3.400 bảng mỗi tháng. Đúng không nhỉ? Bạn cần tính toán thuế và các khoản bảo hiểm bắt buộc để trừ số tiền đó đi khỏi tổng thu nhập. TUC có một website cực kì hữu dụng, bạn có thể truy cập vào trang www.worksmart.org.uk/tools/tax– calc.php và sử dụng bảng tính thuế được cung cấp, vậy nên nếu bạn muốn bỏ qua vài đoạn văn tiếp theo (liên quan đến toán học) thì nhớ ngó đến bảng tính thuế đó bởi vì nó là một công cụ rất hữu dụng. Đồng thời, đây là chỉ dẫn tương đối của tôi để bạn tính được số tiền mình thực sự được trả. Hãy bắt đầu với việc tính lương hàng năm của bạn bằng cách nhân thu nhập hàng tháng với 12, trong trường hợp tôi nói ở trên thì lương của bạn là 41.280 bảng một năm. Tiếp theo hãy lấy khoản lương tổng đó trừ đi khoản giảm trừ thuế. Số tiền được giảm trừ thay đổi phụ thuộc vào mã số thuế của bạn, bạn có thể tìm thấy trên các tờ phiếu trả lương và mẫu P60, nhưng theo tiêu chuẩn thì là 6.035 bảng mỗi năm. Bởi bạn không phải trả thuế cho xấp xỉ 6.000 bảng đầu tiên, thu nhập chịu thuế của bạn giảm xuống còn 35.245 bảng. Theo số liệu của tháng 9 năm 2008, bạn trả 20% thuế cho 34.800 bảng thu nhập chịu thuế đầu tiên, rơi vào 6.960 bảng. (Bạn phải trả 40% thuế cho bất kì khoản thu nhập nào quá 40.835 bảng, ví dụ khoản miễn thuế là 6.035 bảng cộng với 34.800 bảng, trong trường hợp này bạn phải đóng 40% của phần 445 bảng, tương đương 178 bảng. Vậy tổng thuế của bạn là 6.960 cộng với 178 bằng 7.138 bảng). Những khoản bảo hiểm bắt buộc cũng tốn công tính một chút và những khoản này cũng thay đổi phụ thuộc vào việc bạn làm thuê hay tự làm chủ và việc những khoản này có được tính thẳng vào lương hưu của bạn không. Hầu hết người lao động phải trả khoản bảo hiểm là 11% thu nhập, khoảng 105 đến 770 bảng mỗi tuần, và 1% cho phần thu nhập cao hơn mức đó. Theo bảng tính của worksmart.org.uk, một người làm thuê trả 3.816 bằng tiền bảo hiểm bắt buộc cho số tiền lương 41.280 bảng. Điều đó có nghĩa là với thu nhập hàng năm là 41.280 bảng, tổng các khoản phải trừ đi là 7.138 bảng thuế và 3.816 bảng bảo hiểm bắt buộc, vậy là bạn còn lại 30.326 bảng. Để tính được thu nhập ròng hàng tháng, bạn chỉ cần chia số đó cho 12. Vậy là giờ bạn đã biết được là với 20 bảng một giờ, bạn có thu nhập hàng tháng là 2.527 bảng. Bởi bạn đã vạch ra ngân sách hàng tháng ở chương Lập ngân sách rồi, bạn có thể quyết định xem mức lương này có đủ cho bạn trang trải cuộc sống hay không. Thu nhập gộp 41.280 bảng Thu nhập chịu thuế (trợ cấp ít hơn) 35.245 bảng 20% thuế cho 34.800 bảng đầu tiên 6.960 bảng 40% thuế cho thu nhập trên 40.835 178 bảng Bảo hiểm bắt buộc 3.816 bảng Thu nhập ròng 30.326 bảng Tôi xin lỗi nếu chúng giống học toán quá. Nhưng ý chính tôi muốn truyền đạt là bạn chỉ có thể biết liệu mình có kiếm đủ không nếu bạn biết mình thực sự bỏ túi được bao nhiêu tiền mỗi tháng. Ta thấy rõ rằng thật dễ nhầm lẫn rằng mình kiếm đủ tiền, chỉ sau khi tính toán chi tiết bạn nhận ra rằng mình đang từ từ chìm sâu vào nợ nần. Bởi vậy trước khi đọc tiếp, bạn hãy kiểm tra lại các phép cộng của mình. Ó Ế Ủ Ô BẠN CÓ KIẾM ĐỦ KHÔNG? Vẫn là câu hỏi đó, nhưng lần này tôi tìm kiếm câu trả lời hoàn toàn khác biệt. Bằng cách nào bạn có thể chắc chắn là mức lương bạn được trả là xứng đáng? Làm sao bạn có thể chắc chắn rằng bạn đang không bị trả lương quá thấp? Đây là một câu hỏi thực sự quan trọng bởi nếu bạn dành vài năm liền làm một công việc mà số tiền lương nhận được lại không đúng với tiềm năng của mình, điều đó có thể thực sự là mối nguy hại đối với tương lai tài chính của bạn. Nếu bạn không kiếm được số tiền xứng đáng với khả năng của bản thân, việc đó có thể gây ra ảnh hưởng theo suốt cả đời bạn. Nếu bạn nghĩ rằng nói thế là hơi quá, hãy nghĩ thêm một chút. Nếu bạn được trả lương không xứng đáng, khoản vay thế chấp mà bạn có thể được vay sẽ bị ảnh hưởng, từ đó ảnh hưởng đến ngôi nhà bạn có thể mua, điều này khiến nhà đất trở thành khoản đầu tư dài hạn tồi tệ đối với bạn. Nếu chủ lao động đóng góp 1% tiền lương của bạn vào quỹ lương hưu, khi bạn được trả lương thấp, số tiền công ty phải đóng cho bạn cũng thấp hơn. Mức thu nhập không xứng đáng với khả năng ảnh hưởng đến số tiền bạn có thể tiết kiệm và thứ bạn có thể mua với đồng lương khó nhọc mới kiếm được của mình. Việc chắc chắn mình được trả lương xứng đáng là thực sự quan trọng. Để kiểm tra xem mức lương trong ngành của bạn hiện là bao nhiêu, việc đầu tiên bạn cần làm là gõ cụm từ “kiểm tra lương” vào Google. Bạn sẽ thấy hiện ra hàng loạt các công cụ và bạn nên thử xem vài cái. Thêm vào các từ khóa về nghề nghiệp, tuổi tác và những chi tiết khác, công cụ kiểm tra lương sẽ ngay lập tức cho bạn biết bạn nên được trả bao nhiêu. Dĩ nhiên, kết quả chỉ mang tính tham khảo. Một phần mềm nhỏ trên một website không thể tính toán giá trị phẩm chất và kiến thức của bạn cũng như gói bảo hiểm у tế của công ty bạn hay xét chính xác công việc của bạn đòi hỏi những gì, nhưng đó là một cách nhanh chóng để biết một con số thô xấp xỉ. Rất nhiều hãng tuyển dụng lớn đã tiến hành các cuộc khảo sát về tiền lương, vậy nên khi vẫn đang online bạn cũng có thể tìm kiếm các “khảo sát về tiền lương” và xem những số liệu mới nhất trong ngành của bạn. Điểm tiếp theo cần kiểm tra là bộ phận Nhân sự của công ty bạn. Nhiều công ty có quy tắc lương nhân viên tính theo bậc lương, không phải lúc nào thông tin này cũng là bí mật, kể cả khi lương của từng người được giữ kín. Có thể lương họ trả cho những nhân sự mới cao hơn lương trả cho những người cũ trong nhóm, vì vậy hãy kiểm tra xem bạn có được trả đúng mức không. Hãy chú ý kiểm tra xem những con số đó có bao gồm các khoản tiền thưởng và lợi ích đi kèm không, và hãy chắc chắn là mình đang so sánh những khoản tương đương. Bạn cũng nên để ý đến những quảng cáo tuyển dụng và xem mức lương được đưa ra cho những công việc tương tự ở những công ty khác. Cuối cùng, hãy hỏi đồng nghiệp của bạn. Tôi biết đó không phải là chuyện người Anh chúng ta thường làm với nhau nhưng nếu thích hợp, đó là cách tốt nhất để chắc chắn rằng bạn đang không bị trả lương thấp hơn người làm cùng vị trí. Nếu những điều tra trên khiến bạn tin rằng mình đang bị trả lương thấp, bạn có ba hướng hành động. Thứ nhất, bạn có thể mặc kệ, nhưng vì những lí do tôi đã nói qua ở trên, điều này không có lợi cho địa vị tài chính dài hạn của bạn. Thứ hai, bạn có thể yêu cầu và thương lượng tăng lương; và thứ ba bạn có thể tìm kiếm một công việc có đãi ngộ tốt hơn. Để thuyết phục thành công chủ lao động rằng bạn đáng được trả nhiều hơn mức lương hiện tại, bạn cần đưa ra cho họ một vài bằng chứng. Mong muốn được trả lương cao hơn để đảm nhận trách nhiệm lớn hơn hay làm việc nhiều thời gian hơn là chuyện hợp lí, nên nếu bạn liên quan đến một trong hai trường hợp ấy, bạn có thể yêu cầu tăng lương. Nói thẳng toẹt với chủ lao động rằng mình đang không được trả lương đúng mức sẽ khiến họ phản kháng, mang đến một mở đầu không tốt cho cuộc thương thảo. Nếu nhân viên của tôi bắt đầu cuộc nói chuyện kiểu đó, tôi sẽ bảo họ rằng tôi định ra các mức lương, anh chị không hài lòng thì cứ nghỉ việc mà đi làm ở chỗ khác đi! Một lí do thuyết phục để hỏi tăng lương là bạn chưa từng được tăng lương kể từ khi làm việc tại công ty. Hầu hết các chủ sử dụng lao động nhận ra rằng thu nhập cần được tăng xấp xỉ với mức lạm phát khi lợi nhuận cho phép, và nếu lương của bạn chưa từng được tăng trong vài năm, điều này có thể là do họ đã bỏ sót. Hãy yêu cầu được đánh giá chất lượng công việc cùng mức lương thưởng và chuẩn bị cho việc nhận được phản hồi rằng họ chỉ tăng lương cho bạn khi bạn có thành tích. Theo tôi, bạn nên sẵn sàng làm chăm chỉ hơn để được trả lương cao hơn. Chọn thời điểm để yêu cầu tăng lương đóng vai trò lớn trong việc bạn có đạt được điều đó hay không. Nếu công ty bạn vừa mất một hợp đồng lớn – dù việc đó có liên quan gì đến chất lượng công việc của cá nhân bạn hay không – hoặc nếu ông chủ của bạn đang cắt giảm nhân viên, bạn có vẻ sẽ không nhận được một phản hồi tích cực. Sự thực là vậy, trong những cuộc suy thoái kinh tế, rất nhiều công nhân vì tình thế mà phải chấp nhận mức lương bị giảm nhằm giữ được việc trong khi chủ của họ phải vật lộn kinh doanh. Tuy nhiên, nếu công ty đang phát triển đầy mạnh mẽ, những hợp đồng mới được ký mỗi tuần, thì hẳn yêu cầu của bạn sẽ được xem xét một cách đầy thiện chí. Nếu không thể xin tăng lương, bạn có thể tìm kiếm một công việc có đãi ngộ tốt hơn ở một công ty khác. Nếu bạn thành công trong việc tiếp cận những chủ sử dụng lao động mới và được gọi đến phỏng vấn, lời khuyên của tôi dành cho bạn là đừng bao giờ nói với họ rằng bạn muốn làm việc cho họ bởi họ trả lương hậu hĩnh! Hãy luôn luôn nói về những thử thách ở vị trí mới, những cơ hội mà bạn nghĩ họ sẽ mang đến và bạn sẽ say mê làm việc ra sao cho một công ty tốt đến vậy! Tin tôi đi, chuyển việc là cách thông minh để có được mức lương bạn xứng đáng, nhưng nói rằng lương là lí do bạn muốn làm việc cho họ thì bạn sẽ không gây được ấn tượng cho ông chủ tiềm năng đầu. BẠN CÓ KIẾM ĐỦ KHÔNG? Không, bạn không đọc nhầm đâu – vẫn là câu hỏi đó thôi, và một lần nữa ta cần một câu trả lời khác. Chúng ta đã nói về việc chắc chắn rằng mình kiếm đủ tiền với công việc hoặc sự nghiệp hiện tại của mình, nhưng nếu bạn đang chọn một nghề nghiệp hoàn toàn sai lầm thì sao? Cứ cho là phần lớn tiền bạn kiếm được trong đời là từ công việc bạn làm, nghĩ về việc bạn đang làm đúng nghề không là một điều thông minh. Không có quy chuẩn cố định nào về lựa chọn nghề nghiệp có lợi nhất – một số ngành có mức lương khởi điểm rất thấp nhưng khi bạn thăng tiến, thu nhập của bạn có thể tăng vọt – nhưng việc thường xuyên phân tích tiến trình sự nghiệp của mình là một thói quen tốt mà bạn nên có. Tôi biết rất nhiều người không hề để tâm đến sự nghiệp của họ – họ vui vẻ nhận lương và tận hưởng công việc của mình – rồi nhận ra khi đã quá muộn rằng họ đã bỏ lỡ những năm tháng mà mình có thể kiếm được nhiều nhất. Ít nhất một lần mỗi năm, tôi nghĩ bạn nên ngồi xuống và trả lời những câu hỏi này: • Mình có nên đòi tăng lương không? • Ông chủ hiện tại mang đến cho mình những cơ hội phát triển nào? • Sự nghiệp tiếp theo của mình sẽ có khả năng tiến triển ra sao? • Mức lương được đưa ra cho vị trí cao hơn là bao nhiêu? • Mình nên cải thiện bộ kỹ năng của bản thân bằng việc học thêm khóa học nào đó không? • Rào cản cho sự tiến bộ là gì và mình có thể vượt qua chúng bằng cách nào? Khi bạn tự hỏi mình những câu hỏi này, những câu trả lời sẽ giúp sự nghiệp của bạn không bị trì trệ và thu nhập của bạn không bị thấp hơn mức bạn xứng đáng được trả. Cuốn sách này không phải cẩm nang tư vấn nghề nghiệp, nhưng nếu câu trả lời cho những câu hỏi phía trên khiến bạn ngay lập tức băn khoăn về tương lại nghề nghiệp, thì có thể bạn nên mua một cuốn tự vấn nghề nghiệp. Dĩ nhiên có một số ngành nghề sẽ không bao giờ có mức đãi ngộ tốt bằng những ngành khác. Chẳng hạn, y tá và giáo viên thường là những nghề nghiệp ổn định nhưng ngân hàng hay công nghệ mới là những ngành có mức lương mà thu nhập của các ngành khác không thể cao bằng. Nếu ngành nghề bạn đang làm không đem lại tiềm năng thu nhập cho bạn sau này, bạn cần nghĩ về việc liệu có nên đổi nghề. Việc chuyển từ ngành này sang ngành khác không phải dễ dàng và những người chuyển đổi nghề nghiệp thường phải cạnh tranh với những ứng viên trẻ hơn (và yêu cầu mức lương thấp hơn) cho công việc trong lĩnh vực mới, nhưng việc giảm thu nhập trong thời gian ngắn có thể đem đến những ích lợi dài hạn. Hoặc bạn có thể muốn suy nghĩ về việc khởi nghiệp. Hãy luôn nghĩ xem nghề nghiệp của mình đang đi đến đâu chứ đừng chỉ nghĩ về vị trí hiện tại mà bạn đang có. Nếu bạn không để tâm đến nghề nghiệp của mình, bạn sẽ lỡ mất mức thu nhập đáng ra mình nhận được. Nếu bạn nhìn quanh nội bộ công ty và không thấy bất kì ai kiếm được mức lương xứng đáng, nếu bạn thấy người như bạn sẽ không được cất nhắc, thì tôi nhất mực khuyên bạn hãy kiểm soát sự nghiệp – cùng sức kiếm tiền của mình – và thay đổi nó trước khi quá muộn. GHI NHỚ • Tối đa hóa thu nhập từ lương có thể ảnh hưởng lớn đến sự giàu có lâu dài của bạn. • Kiểm tra xem bạn có đang được trả mức lương 5 phổ biến trên thị trường không. • Hãy tự hỏi bản thân mình đã đến lúc để hỏi tăng lương hay thăng tiến chưa. • Hãy xem xét liệu nghề nghiệp của bạn có mang đến những tiềm năng tài chính đủ tốt hay không. • Đừng để sự nghiệp của mình cứ thế trôi đi – hãy luôn nghĩ về tiến triển trong nghề nghiệp của mình. 02 GIA TĂNG THU NHẬP Song song với việc xem xét sự nghiệp của mình như một cách để kiếm thêm thu nhập, bạn có thể tập trung vào một số cách khác để gia tăng lượng tiền kiếm được mỗi tháng. Một số gợi ý sau đây sẽ không khiến bạn giàu có vô hạn nhưng chúng gần như không yêu cầu bất kì nỗ lực nào từ phía bạn, tôi nghĩ chúng thật sự đáng để xem xét. Khi tạo thành một tổng thể, những lựa chọn này có thể khiến thu nhập của bạn tăng vọt. Đặc biệt, một lựa chọn trong số chúng có thể chuyển đổi tương lai tài chính của bạn. TÍN DỤNG THUẾ VÀ PHÚC LỢI Nếu bạn đang độc thân, có công việc toàn thời gian và kiếm được ít hơn 12.800 bảng mỗi năm, bạn có thể hưởng lợi từ chính phủ dưới dạng tín dụng thuế. Nếu bạn có con, thậm chí bạn còn được nhận nhiều tiền hơn: nếu thu nhập hộ gia đình của bạn dưới 58.000 bảng mỗi năm và bạn phải chi trả cho việc chăm sóc con cái, bạn chắc chắn nên truy cập vào trang (www.direct.gov.uk) và tìm hiểu về quyền lợi của mình. Hệ thống tín dụng thuế tuy phức tạp nhưng có thể giúp giảm số tiền thuế mà những người có công việc ổn định phải trả mỗi tháng, nhờ đó mà bạn có nhiều tiền trong túi hơn số tiền phải nộp vào kho bạc. Đừng e ngại sự phức tạp của hệ thống tín dụng thuế. Bạn có thể nhanh chóng tìm hiểu trên mạng xem bạn có được hưởng lợi từ tín dụng thuế hay không và số tiền đó có thể lên đến hàng trăm bảng mỗi tháng. Bạn cũng được phép nhận lấy một số phúc lợi mà bạn đang không đòi hỏi. Người ta ước tính rằng có hàng tỉ bảng tiền phúc lợi không được đòi bồi thường mỗi năm, có lẽ bởi mọi người không biết mình được phép đòi bồi thường. Nếu bạn có thu nhập thấp, bạn có thể được trợ giúp thuê nhà và giảm trừ thuế hội đồng, và nếu bạn có con, phúc lợi trẻ em có thể tăng số tiền trợ cấp cho gia đình bạn. Hãy tìm hiểu những quyền lợi dành cho bạn tại Cục Tư vấn Công dân tại địa phương hoặc JobCentrePlus. Tín dụng thuế và phúc lợi sẽ không thay đổi cuộc đời bạn hay khiến bạn giàu có, nhưng chẳng có lí do gì để không đòi hỏi khoản đó. Nó giống như việc đi bộ trên phố ngang qua một người đàn ông đang cầm tờ 5 bảng mà bạn không nói rằng đó là tờ tiền của bạn để nhận lại nó. Nếu bạn đòi lại, bạn có thể chọn điều bạn muốn làm với số tiền ấy và số tiền ấy có thể đủ nhiều để tạo ra sự khác biệt cho phép bạn tiết kiệm chút đỉnh, sao cho những khoản thu nhập tăng này sẽ tích lũy thành một khoản đáng kể. PHÚC LỢI LAO ĐỘNG (TRỢ CẤP CÔNG NHÂN VIÊN CHỨC) Có điên mới lỡ mất một nguồn tăng thu nhập khác: hãy kiểm tra xem liệu chủ lao động của bạn có cung cấp cho nhân viên những chế độ phúc lợi bổ sung nào không. Một số công ty cho nhân viên được hưởng những chế độ phúc lợi như bảo hiểm sức khỏe, tử tuất nên chẳng có lí do gì mà bạn phải tự trả những thứ như vậy. Một số công ty cũng có đóng góp lương hưu, nghĩa là bạn có thể giảm số tiền mình phải đóng. Bạn có thể nhận thấy rằng có nhiều thứ như nợ không lãi suất cho việc đi lại hàng năm (từ đó tiết kiệm cho bạn khoản tiền nhỏ trả cho phí đi lại mỗi tháng), hoặc công ty có những chiết khấu đặc biệt tại những cửa hàng, cửa hiệu và doanh nghiệp địa phương. Gần đây, chính phủ đã ban hành quy định khuyến khích người dân đạp xe đi làm nhiều hơn và nếu doanh nghiệp của bạn cũng đăng ký chương trình này, bạn có thể mua một chiếc xe đạp với giá bằng một nửa. Bạn có thể tham gia vào một số chương trình quy hoạch quyền mua cổ phiếu, nhưng khoản phúc lợi lớn nhất cho người lao động là thưởng năm. Hãy đảm bảo rằng bạn biết mình phải làm gì để đáp ứng đủ yêu cầu nhận thưởng – và sau đó hãy đảm bảo là mình làm những việc cần thiết để chắc chắn khoản tiền thưởng đó được chi trả. Một thứ nữa cần kiểm tra là chính sách làm ngoài giờ bởi có thể bạn được trả thêm tiền cho những giờ làm thêm. Bỏ lỡ những nguồn thu nhập này là việc mà những nhân viên thông minh không nên làm. EBAY Bạn có thể bán gần như bất cứ thứ gì trên eBay và tôi cá là hầu hết mọi người ở Anh có thể dùng nó để kiếm thêm chút tiền. Dù đó là quyển sách bạn không bao giờ đọc lại, một đĩa DVD bạn đã xem xong hay mấy thứ dụng cụ đã phủ bụi trên giá để đồ, (www.ebay.co.uk) là cửa hàng toàn cầu nơi người bán và người mua buôn bán mọi thứ tồn tại trên đời. Gần đây tôi vừa cải tổ một khách sạn, để tháo dỡ và di dời một nhà kính cũ bên xây dựng đòi hỏi mức giá là 200 bảng. Tôi bảo anh ấy hãy đưa nó lên eBay và chỉ vài tuần sau, không những có người đến và dỡ cái nhà kính đi mà họ còn trả tôi 300 bảng để mua nó! Chúng tôi cũng có một chiếc piano không dùng đến nữa, người thợ xây của tôi lại báo mất 30 bảng để chuyển nó đi, thế là tôi đăng nó lên eBay và bán được với giá 200 bảng. Dù bạn bán hàng trên eBay hay ở chợ trời, tôi cược rằng nhà bạn có đầy thứ không cần dùng đến. VAT Lựa chọn này không phải ai cũng có nhưng nếu bạn làm việc tự do hoặc điều hành một công ty nhỏ, bạn có thể hưởng lợi từ việc đăng ký VAT (thuế giá trị gia tăng) – khoản thuế được tính trên tất cả hàng hóa và dịch vụ bạn bán. Mức VAT phụ thuộc vào ngành nghề và chính sách hiện hành của chính phủ nhưng mức thuế cho hầu hết hàng hóa và dịch vụ luôn là 17,5% (mặc dù được giảm xuống 15% trong 13 tháng từ tháng 12 năm 2008 trong nỗ lực nhằm thúc đẩy nền kinh tế). Nếu doanh thu của bạn trên 67.000 bảng số liệu tính đến tháng 9 năm 2008), bạn buộc phải đăng ký VAT, nhưng bạn có thể đăng ký tự nguyện nếu thu nhập dưới mức này. Mặc dù việc này khá phức tạp và yêu cầu vài thủ tục hành chính, bạn có thể thấy mình được lợi hơn đáng kể khi đòi lại khoản thuế VAT bạn đã trả cho việc mua hàng của mình. Vậy nên nếu bạn có chi tiêu 1.000 bảng có tính 17,5% thuế – hoặc 175 bảng – bạn có thể đòi lại khoản tiền này từ Cục Thuế vụ Nội địa. Điều nhiều người không nhận ra là họ có thể hưởng lợi thậm chí nhiều hơn nếu họ đăng ký trả VAT theo một mức cố định, điều này luôn có lợi thế nếu bạn không phát sinh nhiều chi tiêu. Ngành nghề bạn làm việc sẽ quyết định mức cố định mà bạn phải trả. Trong một số ngành, mức thuế chi thấp ở mức 2% và khá nhiều ngành có mức 5% – 6%. Hãy truy cập trang (www.hmic.gov.uk) và xem liệu bạn có đáp ứng được các tiêu chí cho khung thuế cố định không (ví dụ, thu nhập của bạn phải dưới 150.000 bảng). Khoản VAT bạn nợ được tính toán hơi khác nếu bạn áp dụng mức thuế cố định. Để tôi cho bạn một ví dụ, giả sử mức thuế cố định trong lĩnh vực của bạn là 9,5%: Bạn làm một công việc với mức phí 1.000 bảng, bạn ghi hóa đơn cho khách hàng là 1.175 bảng (1.000 bảng cộng VAT). Khi hoàn thuế, bạn sẽ được yêu cầu nộp 9,5% tổng doanh thu thay vì lấy khoản VAT bạn được trả khi bán hàng trừ đi khoản VAT mà bạn đã trả khi mua hàng. Trong trường hợp này, số tiền tính ra là 111,62 bảng. Trong ví dụ này – giả sử bạn không có bất kì chi tiêu nào – bạn sẽ tăng thu nhập của mình lên 63 bảng, tương đương 6,3% của số tiền 1.000 bảng bạn tính phí ban đầu. Bạn thu được khoản tiền nhiều hơn so với việc gửi tiền vào ngân hàng hay mức tăng lương của hầu hết các ông chủ. Và nếu mức thuế cố định của lĩnh vực bạn đang làm là 6%, bạn sẽ hưởng lợi 104,50 bảng – chẳng khác nào tự tăng 10,4% lương cho mình vậy! Nếu bạn mua hàng nhiều, việc đăng ký mức thuế cố định có thể không hợp lí nhưng tôi nghĩ việc nói chuyện với văn phòng VAT hoặc một kế toán nào đó là việc hoàn toàn nên làm. LÀM THÊM NGHỀ TAY TRÁI Nếu những gợi ý trên đây mới chỉ yêu cầu nỗ lực nhỏ nhất từ phía bạn để kiếm được chút tiền khiêm tốn, thì gợi ý này liên quan đến một nỗ lực siêu phàm – nhưng nó sẽ mang đến một mức thu nhập có thể cải thiện sức khỏe tài chính của bạn. Nếu bạn cảm thấy mình không thể kiếm thêm được từ công việc mình đang làm thì bạn có thể cân nhắc nhận thêm một việc nữa. Làm ca tối trong một quán rượu địa phương chẳng hạn, bạn có thể kiếm thêm được vài trăm mỗi tuần mà vẫn có thể hẹn hò với bạn bè. Thêm nữa, bạn sẽ không có thời gian mà tiêu tiền nên việc này thực sự sẽ tăng khả năng tiết kiệm tiền của bạn. Nếu bạn làm việc theo ca và không cam kết làm theo khung giờ thông thường, sao không cân nhắc làm thêm việc gì đó như lái taxi chẳng hạn? Tôi đã lái taxi trong phần lớn thời gian những năm hai mươi tuổi và công việc này giúp tôi kiếm thêm bội tiền khi đang kiếm sống bằng nghề cơ khí. Người giàu có và thành công luôn có cách nghĩ và hành động rất khác biệt. Họ luôn ý thức được rằng để đảm bảo tự do tài chính và mở rộng khối tài sản của mình một cách nhanh chóng, họ phải tập trung vào việc xây dựng những nguồn thu nhập thụ động. Chìa khóa duy nhất tôi muốn bật mí cho bạn ngay lúc này chính là thử thách “Hành trình kinh doanh trực tuyến 28 ngày”. Dường như lần nào dùng đèn đỏ tôi đều thấy có mấy tờ thông báo dán trên cột đèn ghi: “Kiếm thêm xxx tại nhà trong thời gian rảnh rỗi”. Mặc dù những vụ kiểu này luôn không có thật, nhưng chắc chắn có nhiều cách để bạn có thể kiếm thêm chút tiền trong lúc rảnh rỗi – bán hàng trên eBay, lái taxi hay cho thuê nhà (bạn có thể kiếm được tới 4.250 bảng miễn thuế theo chương trình Rent a Room – thuê một căn phòng – của chính phủ). Tôi nghĩ trong cuộc sống có lúc ta nợ bản thân khi không làm việc chăm chỉ hết mức có thể. Nếu bạn còn trẻ và đẹp, chưa có con cái, tôi không nghĩ được nhiều lí do khiến bạn không muốn tích góp nhiều tiền nhất có thể để chuẩn bị cho tương lai của mình. Nếu bạn đang tiết kiệm cho thứ gì đó cụ thể, sao không dùng ước mong đó để thúc đẩy bạn làm thêm giờ và kiếm thêm tiền để cho vào tài khoản ngân hàng. Cứ mãi làm việc nhiều giờ không phải là hoạt động có tính bền vững, nhưng nếu bạn đang ở một thời điểm trong đời lúc đáng nhẽ có thể làm việc nhưng bạn lại xem TV, thì bạn đang mất đi một nguồn thu nhập đáng kể. Nếu bạn bỏ qua cơ hội kiếm tiền khi có thể, số tiền bạn để trôi tuột đi mất ấy chẳng khác gì tiền bạn đánh rơi trên vỉa hè. GHI NHỚ • Có nhiều cách để bạn tăng thu nhập với chút nỗ lực nhỏ. • Tất cả mọi người đều có thể kiếm chút tiền mặt bằng cách bán đồ trên eBay. • Làm thêm một công việc giúp bạn có thêm nguồn thu nhập đáng kể. 03 THU NHẬP TRỌN ĐỜI Từ đầu tới giờ tôi đã tập trung nhiều vào thu nhập I hàng tháng và việc cân đối ngân sách ngắn hạn. Trong chương này tôi muốn bạn suy nghĩ về những khoản thu nhập trọn đời và nhìn nhận thu nhập hiện tại của mình như một phần của bức tranh tài chính lớn hơn. Bởi khả năng cao là sự nghiệp mang lại nguồn thu nhập lớn mà bạn có trong đời, nên việc tối đa hóa sức kiếm tiền bằng cách hiểu những mô hình thu nhập tồn tại trong lĩnh vực của mình là điều tối quan trọng. Điều này quan trọng còn bởi một lí do nữa, đó là khi thu nhập của bạn biến đổi theo thời gian, bạn không chỉ phải nghĩ về việc cân đối ngân sách mỗi tháng, hay kể cả mỗi năm, mà bạn cần bắt đầu xây dựng một bức tranh về ngân sách trọn đời. Nhiều thập kỉ sau Chiến tranh thế giới thứ nhất, một mô hình làm việc khá tiêu chuẩn nổi lên, đặc biệt dành cho nam giới. Sau khi tốt nghiệp, bạn bắt đầu một công việc sơ cấp ở một công ty tốt, dần dần leo lên nấc thang quản lý, được tăng lương trong mỗi đợt thăng tiến trước khi nghỉ hưu với một khoản lương hưu từ công ty đủ để sống một cuộc sống kha khá. Nếu có một biểu đồ thể hiện thu nhập trọn đời, nó sẽ trông giống như biểu đồ ở đầu trang tiếp theo. Có một điều chắc chắn là, thậm chí nếu bạn không kiếm được nhiều tiền hơn, bạn sẽ không bao giờ kiếm được ít đi và các công đoàn khiến toàn bộ các thế hệ nhân viên cảm thấy an toàn với một công việc trọn đời. Thời thế đã thay đổi và lực lượng lao động của chúng ta giờ đây nhanh nhạy hơn, năng động hơn với những biến động kinh tế. Ngày nay, để có chân trong những ngành nghề hấp dẫn hơn, bạn phải trải qua việc học nghề trả lương thấp trong vòng vài năm trước khi thu nhập tăng lên cho đến lúc dư thừa lao động ảnh hưởng đến bạn vào những năm giữa tuổi bốn mươi, và rồi bạn phải vật lộn từ lúc đó tới khi nghỉ hưu để kiếm sống ở một mức nhất định. Ngày nay, biểu đồ thu nhập của nhiều công nhân trông giống với hình ngược lại hơn. Thống kê của chính phủ Anh trong "Khảo sát thường niên về Giờ Làm Việc và Thu Nhập (2008)" chỉ ra rằng nam giới kiếm tiền tốt nhất trong những năm giữa tuổi bốn mươi và bốn mươi chín, trong khi đó với nữ giới là giữa tuổi ba mươi và ba mươi chín. Những lĩnh vực khác nhau có đường cong thu nhập khác nhau và bí quyết để kiếm được nhiều tiền nhất có thể trong sự nghiệp của mình là xác định đường cong thu nhập khả dĩ trong lĩnh vực của bạn, từ đó đạt được vị trí có lợi. Trong những trang tiếp theo, tôi muốn bạn nghĩ về những cơ hội kiếm tiền mà lĩnh vực của bạn đem lại. Có lẽ ví dụ điển hình nhất về người có đường cong thu nhập thay đổi mạnh (trái ngược với đường thẳng) là một cầu thủ bóng đá trẻ của giải Ngoại Hạng. Anh ta có thể đã là một tỉ phú khi hai mươi tuổi nhưng sau khi bị chấn thương ở tuổi hai mươi tư, người này không thể kiếm được nhiều tiền như vậy nữa. Trong thời gian vài năm, anh ta đã kiếm tất cả tiền mà anh ta có thể kiếm được và sẽ sống phần còn lại của đời mình bằng khoản tiết kiệm và đầu tư. Và khi tôi thấy trên những tạp chí người nổi tiếng có ảnh của một diễn viên hoặc một ngôi sao nhạc pop làm đám cưới, tôi hiểu rõ vì sao những người có sự nghiệp ngắn ngủi gắn với danh tiếng lại kiếm tiền bằng cách bán ảnh cưới của mình khi chúng còn là mặt hàng có thể bán được. Trong khi những người này là ví dụ điển hình thì hiện còn rất nhiều người dù có thu nhập kha khá vẫn kiếm tiền một cách thất thường. Tôi từng gặp những nhà sản xuất truyền hình, những nhà phát triển địa ốc và những thợ sửa ống nước – họ là những người kiếm tiền theo từng thương vụ. Trong đường cong thu nhập ở đồ thị thứ hai, thu nhập của họ tăng vọt và giảm mạnh như đồ thị nhịp tim trên máy điện tâm đồ ở bệnh viện. Họ không phải lên ngân sách như những cầu thủ bóng đá – người kiếm tiền trong khoảng thời gian vài năm, họ phải lên ngân sách cho những năm đói kém theo sau năm thịnh vượng hoặc năm chuẩn bị trước khi họ bắt tay vào một dự án. Trong số những người tôi biết, cứ có một người lên ngân sách thông minh – tính toán được xem họ cần để dành ra bao nhiêu – lại có một người tiêu sạch tiền ngay khi kiếm được và cháy túi giữa những đợt trả lương. Khi càng ngày càng có nhiều người trong chúng ta có thu nhập thất thường, chúng ta cần học hỏi những kỹ năng mới để đảm bảo cho tình trạng tài chính dài hạn. Trong khi không một ai trong chúng ta biết rằng mình sẽ kiếm được gì trong tương lai, ta có thể cố gắng hết mình để dự đoán đường cong thu nhập khả dĩ. Ta làm việc đó bằng cách xem xét các cấu trúc nghề nghiệp trong lĩnh vực của mình và xem xem liệu con đường ta đi có khả năng tuân theo mô hình chuẩn như thế nào. Hãy nhìn một lần nữa vào biểu đồ thứ hai. Đây có thể là mô hình thu nhập của bạn nếu bạn nhìn quanh văn phòng và không thấy quá nhiều mái đầu hoa râm. Bạn sẽ không phải là kẻ ngốc nếu đã dự đoán được rằng đến một độ tuổi nhất định, bạn cũng sẽ có khả năng “biến mất” khỏi lĩnh vực của mình. Mặc dù phải đến đầu những năm ba mươi tuổi bạn mới bắt đầu kiếm được đủ tiền, bạn có thể dự đoán được rằng khoảng thời gian mà bạn kiếm được khoản lượng lớn là tương đối ngắn, có lẽ chỉ đầu đó chừng 15 năm. Trong thực tế, điều đó có nghĩa là gì? Đó có thể là việc lập kế hoạch để trả hết khoản vay thế chấp trước tuổi bốn mươi lăm, hoặc không có nợ khó phải trả trong những năm bốn mươi tuổi, hoặc tìm hiểu xem bạn có thể sử dụng những kỹ năng của mình trong tương lai ra sao ngoài cấu trúc nghề nghiệp hiện tại. Biểu đồ này còn cho bạn biết rằng khi nào bạn có thể đủ khả năng trả các khoản phải trả theo tháng của một khoản vay thế chấp lớn. Hoặc biểu đồ này có thể trấn an những người ở độ tuổi hai mươi rằng khoản thu nhập tốt đang còn ở phía trước và dù ngay bây giờ họ chưa kiếm được đủ để tiết kiệm hay đầu tư thì thu nhập của họ vẫn có khả năng tăng lên trong vài năm nữa, việc này sẽ mở ra cho họ những lựa chọn tài chính. Tôi khuyên bạn nên nhìn vào những người bạn biết trong cùng lĩnh vực và phác ra biểu đồ thu nhập khả dĩ của chính bạn, bởi việc tính toán thời gian chính xác để đưa ra một quyết định tài chính là một phần quan trọng trong việc khiến nó trở thành một quyết định tài chính thông minh. THĂNG TIẾN VÀ NẤC THANG SỰ NGHIỆP Đường cong thu nhập như vậy cũng có thể cho bạn biết nếu bạn đã ở cuối những năm hai mươi tuổi mà chưa có cho mình một vị trí mà bạn có thể bắt đầu ổn định nghề nghiệp của mình, thì đó có thể là lúc bạn bắt đầu xem xét công việc của mình một cách nghiêm túc – nếu bạn bỏ lỡ Con Thuyền Lương Cao, nó sẽ tác động mạnh mẽ không chỉ tới thu nhập trọn đời mà cả sự giàu có cả đời của bạn. Mặc dù điều này khá bất công và vô lí nhưng hầu hết chủ sử dụng lao động đều tìm cách sử dụng cùng loại người cho cùng một loại công việc. Ngành này khác ngành kia, nhưng nói chung thì trong những năm cuối tuổi hai mươi và đầu ba mươi bạn sẽ leo lên thang sự nghiệp, nhận vị trí cao hơn với tiền lương cao hơn. Nếu bạn bỏ lỡ giai đoạn thăng tiến này, khả năng cao là bạn sẽ luôn luôn bỏ lỡ những sự thăng tiến phù hợp với tuổi tác của mình. Một minh họa hay cho điều này là khi mọi người học việc lại ở những năm ba mươi, bốn mươi tuổi ở một lĩnh vực khác và giói ngang ngữa với một người hai mươi tuổi trong lĩnh vực mới của họ. Các chủ sử dụng lao động sẽ có xu hướng chọn người hai mươi tuổi vì tuổi trẻ của họ đồng nghĩa với việc họ có thể phục vụ công ty lâu dài hơn (và họ có lẽ sẽ làm việc với mức lương thấp hơn) trong khi những người mới được đào tạo lại đã quá già cho những vị trí quản lý tầm trung – những vị trí thường dành cho những người trên dưới ba mươi tuổi. Họ không phù hợp với những kì vọng của nghề nghiệp mới và cảm thấy khó kiếm việc. Chuyện tương tự xảy ra với rất nhiều phụ nữ dành những năm quan trọng trong sự nghiệp của mình cho việc gây dựng gia đình. Họ thường bỏ lỡ những thăng tiến mà những đồng nghiệp nam cũng đang mong chờ trong những năm cuối tuổi hai mươi đầu tuổi ba mươi. Vì vậy, khi họ nhiều tuổi hơn, ít cơ hội thăng tiến lên mức quản lý cấp cao, đàn ông là người được cân nhắc thăng chức nhiều hơn (điều này giải thích vì sao thu nhập của phụ nữ đạt đỉnh cao vào những năm ba mươi tuổi còn nam giới là vào những năm bốn mươi tuổi). Buồn thay, thật không may đây là cách mà rất nhiều lĩnh vực đang áp dụng, một trong số những điều thông minh nhất mà bạn có thể làm trong mối quan hệ với tiền bạc là định vị bản thân để kiếm được nhiều nhất có thể vào thời điểm đúng nhất trong cuộc đời. Điều này đồng nghĩa với việc bạn phải xem xét sự nghiệp của mình một cách nghiêm túc, nếu không, đường cong thu nhập có thể trông giống như biểu đồ ở trang trước. Tất cả chúng ta có thể đã và đang làm việc trong các tổ chức nơi hàng tá người cao tuổi vẫn đang cống hiến sức lao động trong bộ phận sản xuất, nhìn những người trẻ tuổi hơn được cất nhắc trước họ. Họ đã bỏ lỡ thời điểm để được thăng tiến và họ đang được coi là “quá già” để được thăng chức do không phù hợp với hình ảnh của công ty về những người nên được cất nhắc! Thật bất công, nhưng đó là thực tế. Những công ty thường không quá linh hoạt, văn hóa công ty khó có thể thay đổi, điều này giải thích vì sao các nhà quản lý thường thăng cấp cho nhân viên được theo hình ảnh của chính bản thân họ. Điều cốt lõi tôi muốn nói ở đây là hãy xác định những thời điểm sự nghiệp quan trọng và chắc chắn rằng bạn không bỏ lỡ chúng. Ỉ Ô NGHỈ NUÔI CON Khi con bạn còn nhỏ, bạn phải dành một khoản lớn để chăm con. Chính phủ có thể giúp đỡ ít nhiều nhưng chi phí chăm con vẫn tốn kém vô cùng. Gần đây tôi có nói chuyện với một người bạn, cô ấy kiếm được 60.000 bảng mỗi năm nên không đủ điều kiện để được chính phủ trợ cấp. Là một người có thu nhập cao, cô ấy cảm thấy mâu thuẫn giữa việc muốn chăm sóc con gái mình và việc trở thành ví dụ minh chứng rằng phụ nữ có thể là người trụ cột trong gia đình, nhưng cuối cùng cô ấy quyết định quay lại làm việc và thuê một vú em. Ở nơi cô ấy thuê vú em, phí thuê đang là 30.000 bảng mỗi năm – mức phí cao đáng ngạc nhiên, cộng thêm khoản phí bắt buộc của chủ lao động mà cô ấy phải trả cho việc này, chưa kể đến phí bảo hiểm tăng lên do nhà của cô ấy trở thành một nơi làm việc. Cô ấy cho rằng mình phải trả chi phí cỡ 35.000 bảng để thuê vú em chăm sóc con mình, nhưng sau khi thuế và khoản chăm sóc con mình được khấu trừ từ gói thanh toán, tiền lương của cô chỉ còn khoảng 42.000 bảng. Cô ấy quay lại với công việc thực sự để mang về nhà 7.000 bảng một năm. Tôi kể câu chuyện này vì cô ấy nói với tôi rằng cô đang suy nghĩ nghiêm túc về việc bỏ việc. Tôi nói với cô ấy là, về mặt tài chính, đó có thể là việc làm không đúng đắn bởi bỏ đi ba, bốn năm sự nghiệp vào thời điểm mà người cùng tuổi đang khẩn khoản mong được thăng tiến sẽ làm giảm thu nhập cả đời của cô ấy. Nói cách khác, nỗi đau của việc quay lại làm việc với khoản thu nhập ít ỏi sẽ được đền đáp bằng thu nhập trọn đời cao hơn, đây là thứ sẽ khiến chi phí chăm sóc con cái có vẻ phải chăng hơn nhiều khi đặt ra so với chi phí thu nhập bị mất. NẾU BẠN ĐÃ BỎ LỠ THỜI ĐIỂM CỦA MÌNH THÌ SAO? Tôi nhận ra rằng vài trang trước có thể khiến việc đọc trở nên buồn bã với bất kì ai đang băn khoăn tự hỏi vì sao họ chưa bao giờ tăng quy mô thu nhập. Theo logic thì, hầu hết mọi người sẽ bỏ lỡ thời điểm thăng tiến của mình bởi trong mọi tổ chức, số lượng quản lý luôn ít hơn số nhân viên.