🔙 Quay lại trang tải sách pdf ebook Thầy Lang Ebooks Nhóm Zalo https://thuviensach.vn THẦY LANG Tác giả: TADEUSZ DOLEGA MOSTOWICS Dịch giả: NGUYỄN HỮU DŨNG NHÀ XUẤT BẢN HỘI NHÀ VĂN - 2000 Số trang (13x19): 461 Tham gia gõ: nghiaRex, nerissa, ktt0209, condautay, ICT, nguoimedocsach và ducdung005235, Soát lỗi và làm Ebook: ducdung005235. https://thuviensach.vn LỜI GIỚI THIỆU TADEUSZ DOLEGA MOSTOWICS (1898 - 1939) là nhà văn tài hoa của nền văn học cận đại Ba Lan. Hoạt động văn học trong cuộc đời ngắn ngủi nhưng đầy hấp dẫn và thành công của ông diễn ra trong thời kỳ 20 năm tồn tại và phát triển của đất nước Ba Lan tư sản, giữa hai cuộc chiến tranh thế giới (1919-1939), trong bối cảnh đất nước vừa giành lại được độc lập sau hàng thế kỷ bị các thế lực đế quốc chia cắt, bị xóa hẳn tên trên bản đồ thế giới. Thời kỳ phức tạp nhiều chao đảo với mỗi thăng trầm ở trong nước và trên thế giới ấy đã được TADEUSZ DOLEGA MOSTOWICS lấy làm bối cảnh cho các tác phẩm nổi tiếng nhất của ông: Thầy lang, Giáo sư Vin-tru-rơ, Đường công danh của Ni-cô-đem Đyz-ma. Khác hẳn với tác phẩm Đường công danh của Ni-cô-đem Đy-zma được viết bằng ngòi bút hiện thực phê phán kiệt xuất, Thầy Lang là tiểu thuyết tâm lý xã hội được sáng tác theo khuynh hướng của chủ nghĩa tình cảm. Nhân vật chính của tác phẩm là giáo sư tiến sỹ y khoa Vin-tru-rơ, một nhà phẫu thuật tài năng của Ba Lan thời bấy giờ. Đang ở trên đỉnh cao của danh vọng và quyền lợi thì một tai họa đột ngột xảy đến: vợ ông đã bỏ nhà ra đi với người yêu sau tám năm chung sống cùng ông, mang theo đứa con gái nhỏ duy nhất mà ông vô cùng yêu thương, để lại một bức thư vĩnh biệt, trong đó nàng thú thật rằng chưa bao giờ yêu ông. Quá đau khổ, giáo sư Vin-tru-rơ lang thang, ông bị bọn vô lại cho uống rượu say, cướp sạch quần áo, tiền bạc, đánh vào đầu, khiến ông bị mất trí nhớ, không nhớ mình là ai. Từ đó bắt đầu cuộc đời lang thang, phiêu bạt, chìm nổi của một con người bần cùng, vô gia cư, không chốn dung thân, không người thân thuộc, thậm chí không biết mình là ai, tên là gì, không biết mình sống để làm gì, sống cho ai. Nhưng những kỹ năng nghề nghiệp vẫn tồn tại trong con người mất trí nhớ của ông, nhất là khi cần cứu chữa cho người bệnh. Được nhận vào làm công cho người chủ cối xay bột Prô-cốp, giáo sư Vin-tru-rơ (dưới cái tên https://thuviensach.vn An-tô-ni Kô-si-ba) đã chữa cho con ông chủ khỏi tật, rồi ông chữa cho nhiều người khác, dần dần nổi tiếng là một thầy lang giỏi ở một vùng nông thôn. Và cuộc đời ông có lẽ sẽ trôi qua như thế nếu ông không gặp cô gái Ma-rư-sia đáng thương mồ côi cả cha lẫn mẹ. Tình thương yêu giữa hai tâm hồn cô đơn ấy đã rọi một ánh sáng mới vào cuộc đời ông, khiến ông lại biết mình sống vì ai, vì cái gì. Nhưng rồi Ma-rư-sia và người yêu của cô là chàng trai Lê-sếch bị tai nạn. Để cứu cô gái, ông đã phải đánh cắp va-li đựng dụng cụ mổ của bác sỹ Pa-vơ-li-xki, kẻ vốn sẵn hiềm khích với ông. Ra tòa ông bị kết án ba năm tù. Nhưng nhờ sự vận động của Lê-sếch và luật sư Ko-rơ-trưn-xki, đến phiên tòa phúc thẩm, ông được xử trắng án. Cũng chính tại phiên tòa này, giáo sư Đô-bra-nhe-xki một học trò và cộng sự của ông ngày trước đã nhận ra rằng người thầy lang quê mùa có tài năng khó hiểu nọ chính là giáo sư Vin-tru-rơ bị mất tích mười ba năm về trước. Sau phiên tòa, trước nấm mồ của bà mẹ cô gái Ma-rư-sia, ông hiểu rằng cô chính là đứa con vô vàn yêu quý của mình. Nỗi xúc động đã giúp ông lấy lại trí nhớ. Cốt truyện cảm động ấy đã được ngòi bút tài hoa của TADEUSZ DOLEGA MOSTOWICS xây dựng thành một tác phẩm giàu tính nhân đạo và trữ tình. Tác phẩm góp một tiếng nói nghệ thuật nêu cao những chân lý nhân văn, khẳng định địa vị thiêng liêng của tình yêu của người với người. Tình yêu ấy, quý giá hơn tất cả, nhưng nó không bao giờ đến từ một phía, nó không thể được xây dựng nên bởi tiền tài hay địa vị. Hạnh phúc chỉ có thể có được khi con người đã phải trả giá bằng những dau khổ và đấu tranh, bằng những dằn vặt, những vật lộn với cuộc đời và chính bản thân mình. Song tác phẩm vẫn không thể thiếu những giá trị hiện thực phê phán, những giá trị này dường như lại được tôn thêm trong cái không khí trữ tình kia, mặc dù chúng nằm ở bình diện thứ hai, kín đáo hơn. Số phận con người trong xã hội cũ mới long đong, mới mong manh làm sao. Chỉ riêng cái nghịch cảnh trớ trêu của bản án sơ thẩm: kẻ cứu hai mạng người thì bị https://thuviensach.vn xử án ba năm tù còn kẻ gây tai họa cho họ thì chỉ chịu hai năm(?) đã giàu sức tố cáo với hệ thống pháp luật tư sản. Và "chứng quên" của giáo sư Vin tru-rơ kia phải chăng là một hình ảnh đầy tượng trưng? Tác phẩm bằng đôi nét chấm phá nhưng cũng vẽ nên được đời sống khốn khổ, lạc hậu, thấp kém của những người nông dân nghèo Ba Lan thời ấy. Cái nhìn của tác giả đầy đồng cảm, xót xa và trân trọng với những con người ấy. Tuy nhiên, ra đời trong những hoàn cảnh lịch sử cụ thể, tác phẩm không tránh khỏi những hạn chế dễ thấy. Điều đáng nói nhất là những biểu hiện của một thứ triết học định mệnh trong việc mô tả và cắt nghĩa những hiện tượng xã hội. Mỗi con người trong Thầy Lang như sống trong sự vây bủa của một màng lưới vô hình nhưng vững chắc của số phận, trong đó mọi sự nỗ lực của về đại thể cũng chỉ là những vật vã vô nghĩa. Những yếu tố ngẫu nhiên cá lẻ được xâu lại bằng sợi chỉ số mệnh. Và cái "định mệnh xã hội" này đã thay "ông Tạo" dẫn dắt những bước đường của mỗi con người. Thấp thoáng đây đó, tác phẩm cũng biểu lộ những cái nhìn của chủ nghĩa tự nhiên. Những hạn chế đó không làm bạn đọc kém yêu mến Thầy Lang. Từ khi ra đời đến nay, tác phẩm đã được tái bản nhiều lần, được dịch ra nhiều thứ tiếng và được đưa lên màn ảnh, đã chinh phục khán giả thế giới, trong đó có khán giả nước ta. NGUYỄN HỮU DŨNG https://thuviensach.vn CHƯƠNG I Trong phòng mổ hoàn toàn im lặng. Thảng hoặc mới có tiếng lanh canh của những dụng cụ phẫu thuật bằng kim loại va vào khay thủy tinh. Không khí được sấy nóng đến ba bảy độ Xen-xi-uyt, mang đẫm mùi clo-rô phoóc ngọt lợ và mùi máu tươi, được đưa qua thiết bị hô hấp, khiến phổi đầy ứ một thứ hỗn hợp hết sức khó chịu. Một nữ y tá đang ngất xỉu trong góc phòng, song không một ai trong số những người còn lại có thể rời bàn mổ để giúp cô hồi tỉnh. Cả ba phụ mổ không hề rời mắt khỏi cái hốc màu đỏ đã mở phanh, nơi những ngón tay thô ráp của giáo sư Vin-tru-rơ đang cử động dường như vụng về. Mỗi cử động nhỏ bé nhất của đôi bàn tay ấy rất cần phải được hiểu ngay tức khắc. Mỗi một tiếng ầm ừ thi thoảng bật ra từ dưới khẩu trang là những mệnh lệnh được các phụ mổ hiểu và và thực hiện trong nháy mắt. Bởi lẽ đây không chỉ là chuyện liên quan đến tính mạng của người bệnh mà còn là một điều gì khác nữa, quan trọng hơn nhiều. có quan hệ thành bại của ca mổ vô vọng, điên rồ này, ca mổ có thể trở thành một thành tựu vĩ đại của khoa giải phẫu, mang lại vinh quang to lớn, hơn nữa không chỉ cho giáo sư, không chỉ cho bệnh viện và học trò của ông, mà còn là toàn thể giới khoa học Ba Lan. Giáo sư Vin-tru-rơ đang mổ một khối u trong tim. Ông đang cầm trái tim ấy trong lòng bàn tay trái và bằng những cử động nhịp nhàng, các ngón tay không ngớt xoa bóp nó, bởi nó có xu thế yếu dần đi. Qua lần găng tay cao su mỏng tang, ông cảm nhận được mỗi sự mỗi sự rung động, mỗi tiếng óc ánh rất khẽ, khi những vách ngăn không chịu vâng lời, để bằng những ngón tay đã mỏi dừ bắt nó hoạt động trở lại. Ca mổ đã kéo dài bốn mươi sáu phút. Bác sỹ Ma-rơ-trép-xki theo dõi mạch đã sáu lần phải đâm mũi kim tiêm long não và a-trô-pin vào da người bệnh. Chốc chốc, bàn tay phải của giáo sư Vin-tru-rơ lại làm loáng lên ánh lấp lánh của những chiếc dao chích và thìa múc nhỏ bằng những động tác lanh lẹn. May thay, khối u không ăn quá sâu vào cơ tim, mà chỉ tạo thành https://thuviensach.vn một hình nón cân đối, ăn nông. Mạng sống của người này có thể được cứu thoát. Chỉ cần ông duy trì được tám, chín phút nữa mà thôi. "Ấy vậy mà không một ai đủ can đảm!" - Giáo sư tự hào nghĩ thầm. Phải, không một ai, không một nhà phẫu thuật nào ở Luân Đôn, Pa-ri, Bec lin hay Viên, dám làm việc ấy. Họ từ bỏ cả vinh quang lẫn số tiền thù lao khổng lồ, đành đưa người bệnh đến Vac-sa-va. Mà số tiền thù lao đó sẽ có nghĩa là việc xây dựng một khu nhà nữa cho bệnh viện, và điều quan trọng hơn, sẽ là chuyến du lịch suốt mùa đông của Bê-a-ta cùng cô con gái nhỏ đến quần đảo Ca-na-ri. Vắng cả hai ông sẽ cảm thấy nặng nề biết bao, nhưng chuyến đi sẽ là một điều tuyệt diệu cho cả hai mẹ con. Trong thời gian gần đây, thần kinh của Bê-a-ta... Cả buồng phổi màu xám hồng, bỗng nhiên phồng lên trong một hơi thở giật rồi co rúm lại. Một, hai, ba lần. Mẩu thịt có hồn run lên trong lòng bàn tay trái của giáo sư. Từ vết thương nhỏ trên màng tim màu tím ngắt rịn ra vài giọt máu. Trong mắt tất cả những người có mặt ánh lên nỗi kinh hoàng. Một tiếng rít khẽ của bình ô-xy, một mũi kim tiêm lại một lần nữa chọc vào da người bệnh. Những ngón tay to tướng của giáo sư vẫn nhịp nhàng bóp lại và xòe ra. Chỉ vài giây sau, vết thương lại sạch. Giờ đã đến lúc sợi chỉ khâu mảnh mai hoàn thành kiệt tác. Một, hai, rồi ba mũi khâu. Thật không tài nào ngờ được rằng đôi bàn tay thô ráp kia lại có thể có những động tác chính xác đến nhường ấy. Giáo sư thận trọng đặt trái tim vào khoang ngực và chăm chú theo dõi hồi lâu. Nó phồng lên, co lại theo những nhịp chưa đều, nhưng phút nguy hiểm đã qua. Bác sỹ Xku-gien lấy từ trong những tấm vải đã vô trùng che phần lồng ngực bị cắt. Vài thao tác cần thiết nữa rồi giáo sư trút một hơi thở dài. Phần còn lại thuộc về những người phụ mổ. Ông hoàn toàn tin ở họ. Ông ra vài mệnh lệnh nữa rồi bước sang phòng thay quần áo. Nơi đây, khoan khoái thở hít làn không khí bình thường, ông bỏ khẩu trang, găng mổ, tạp dề và blu bắn đầy máu rồi ưỡn người. Đồng hồ chỉ hai https://thuviensach.vn giờ ba lăm phút. Thế là ông lại muộn giờ ăn trưa vào một ngày như hôm nay! Chắc hẳn Bê-a-ta biết hôm nay ông có ca mổ quan trọng thế nào, song sự muộn màng trong ngày lễ này không khỏi khiến nàng phật ý. Buổi sáng, khi bước ra khỏi nhà, ông cố tình không tỏ ra nhớ ngày hôm nay: ngày kỷ niệm tám năm ngày cưới của họ. Song Bê-a-ta hiểu rằng ông không thể nào quên được. Hàng năm, vào đúng ngày hôm nay, nàng đều nhận được một món quà tuyệt vời nào đó, càng ngày càng đẹp hơn, ngày càng đắt tiền hơn, theo đà tăng của vinh quang và tài sản của ông. Và lúc này, chắc chắn rằng trong văn phòng ở tầng một đã lại có một món quà mới. Người thợ chuyên may đồ lông thú sáng nay chắc đã gửi đến rồi... Giáo sư vội vàng thay quần áo rất nhanh. Song ông còn phải thăm qua hai người bệnh trên gác hai và xem lại người vừa mới mổ nữa. Bác sỹ Xku gien đang theo dõi bệnh nhân báo cáo ngắn gọn: - Nhiệt độ ba mươi lăm độ chín, huyết áp một trăm bốn mươi, mạch rất yếu và hơi loạn nhịp, sáu mươi đến sáu mươi sáu. - Ơn chúa, - giáo sư mỉm cười với bác sỹ. Người bác sỹ trẻ đưa mắt đầy ngưỡng mộ nhìn dáng người to cao, hơi giống một con gấu của sếp. Anh vốn là một sinh viên của ông ở trường Đại học. Anh hỗ trợ ông trong việc chuẩn bị tài liệu cho các công trình khoa học của ông trong thời gian ông còn hoạt động khoa học thuần túy; còn từ khi ông mở bệnh viện tư, bác sỹ Xku-gien tìm thấy nơi đây một đồng lương xứng đáng và một phạm vi hoạt động rộng rãi. Có thể trong thâm tâm anh hơi tiếc vì sếp đã từ bỏ quá đột ngột niềm tự hào của một nhà khoa học, chỉ tự hạn chế trong hoạt động giảng dạy đại học và trong việc kiếm tiền, song điều đó cũng không hề làm anh đánh giá ông thấp đi chút nào. Cũng như những người dân Vac-sa-va khác anh hiểu rõ rằng giáo sư làm việc đó không phải vì bản thân ông, rằng ông lao động chẳng khác gì tên nô lệ, rằng ông không bao giờ ngần ngại nhận trách nhiệm về mình và đã nhiều phen thực hiện những chuyện thần kỳ như ca mổ hôm nay. - Giáo sư quả là thiên tài, - anh thốt lên đầy chân thành. https://thuviensach.vn Giáo sư Vin-tru-rơ khẽ mỉm cười hiền dịu, nụ cười luôn mang lại niềm tin và sự yên tâm cho các bệnh nhân của ông. - Chớ quá lời, anh bạn đồng nghiệp ạ, chớ quá lời thế! Rồi cả anh nữa cũng sẽ làm được việc đó. Nhưng thú thực là tôi rất hài lòng. Nếu có việc gì, anh bảo gọi điện cho tôi, mặc dù tôi nghĩ rằng sẽ chẳng có việc gì đâu, và tôi rất mong thế, bởi vì hôm nay tôi có... một buổi lễ gia đình. Chắc hẳn người ta đã gọi điện báo rằng bữa trưa đã chuẩn bị xong... Và giáo sư không nhầm. Trong phòng làm việc của ông máy điện thoại réo chuông đến vài lần rồi. - Yêu cầu báo ngay cho giáo sư, - người hầu phòng nói - để ngài về nhà càng nhanh càng tốt. - Giáo sư đang ở trong phòng mổ, - lần nào cũng vậy, nữ thư ký - cô Ja-nô-vi-trúp-na - đều trả lời bằng giọng thản nhiên bất di bất dịch. - Sao họ cứ tấn công liên hồi thế, quỷ quái thật chứ?! - Bác sỹ trưởng, tiến sỹ Đô-bra-nhe-xki vừa nói vừa bước vào. Cô Ja-nô-vi-trúp-na vặn trục máy chữ, rút bức thư vừa đánh máy xong ra, trả lời: - Hôm nay là ngày kỷ niệm lễ cưới của ông bà giáo sư, ông quên à? Ông đã được mời đến dự buổi khiêu vũ kia mà. - À, quả có thế thật. Tôi nghĩ là sẽ có một buổi tối không đến nỗi nào... Bao giờ ở nhà họ cũng có mặt một dàn nhạc hảo hạng, một bữa tối sang trọng và cử tọa tốt nhất. - Lạ thật, không hiểu sao ông lại quên nói về những người phụ nữ xinh đẹp, cô gái lưu ý với vẻ châm biếm. - Tôi đâu có quên, một khi mà cô có mặt tại đó... Bác sỹ trả miếng. Hai gò má gầy gò của nữ thư ký chợt ửng hồng. - Chẳng hay ho gì, - cô nhún vai. - Dù tôi có là người đẹp nhất, tôi cũng chẳng hòng được ông để mắt đến cơ mà. https://thuviensach.vn Cô Ja-nô-vi-trúp-na không thích Đô-bra-nhe-xki. Cô ưa anh với tư cách một người đàn ông, bởi quả thực anh đẹp trai, với cái mũi chim ưng và vầng trán cao đầy tự hào, cô biết anh là một nhà phẫu thuật tuyệt vời, bởi chính giáo sư đã giao phó cho anh những ca mổ khó nhất và đưa anh lên cương vị phó giáo sư, song cô coi anh là một người hám danh vọng, lạnh lùng, chỉ săn tìm một tiểu thư nhà giàu, hơn nữa cô không tin mấy vào lòng biết ơn của anh với giáo sư, người mà nhẽ ra anh phải mang ơn về tất thảy những gì có được. Tiến sỹ Đô-bra-nhe-xki khá tinh ý nên nhận thấy ngay sự ác cảm ấy. Song vốn không muốn gây sự với bất kỳ ai có thể làm hại anh bằng cách nào đấy, anh bèn trỏ chiếc hộp để trên bàn hỏi lấy lòng: - Cô mới sắm áo lông đấy à? Tôi thấy đây là hộp của hiệu Pô-rai-xki. - Tôi hoàn toàn không có khả năng dùng quần áo của hiệu Pô-rai-xki, lại càng không có khả năng sắm một chiếc áo lông thế này. - Đến "thế này" kia à? - Ông cứ thử nhìn xem. Lông hắc điêu thử đấy. - Phiu... phiu. Phu nhân Bê-a-ta thật là người sung sướng. - Anh gật gù rồi nói thêm: - Ít nhất cũng về phương diện vật chất. - Ông nói thế nghĩa là thế nào? - À, không. - Ông phải biết xấu hổ chứ, - cô phẫn nộ. - Người phụ nữ nào cũng có thể ghen với phu nhân về một người chồng như thế, lại yêu thương như thế. - Hẳn rồi. Cô Ja-nô-vi-trúp-na chĩa vào anh cái nhìn giận dữ. - Phu nhân có tất cả những gì mà một người phụ nữ ước ao! Tuổi trẻ, sắc đẹp, một đứa con gái xinh xắn, một người chồng đầy vinh quang và được mọi người kính trọng, đang làm việc cả ngày lẫn đêm để bảo đảm cho https://thuviensach.vn phu nhân có đầy đủ tiện nghi, phong lưu, có địa vị trong đời. Tôi cam đoan với ông, thưa tiến sỹ, rằng phu nhân đánh giá đúng tất cả những điều ấy. - Tôi không chút nghi ngờ, - anh khẽ nghiêng đầu, có điều, tôi hiểu rằng phụ nữ đánh giá cao nhất... Anh không nói hết lời vì bác sỹ Bang chợt lao vào phòng, kêu lên: - Thật đáng kinh ngạc! Thành công rồi! Ông ta sẽ sống! Rất hào hứng, ông bắt đầu thuật lại diễn biến của ca mổ mà ông đứng phụ. - Chỉ có giáo sư của chúng ta mới dám làm chuyện ấy!... Giáo sư đã chứng tỏ được khả năng của mình, - cô Ja-nô-vi-trúp-na thốt lên. - Thôi, không nên quá lời như thế, - tiến sỹ Đô-bra-nhe-xki lên tiếng. - Các bệnh nhân của tôi không phải bao giờ là cũng là những vị huân tước hay triệu phú, không phải bao giờ cũng ngoại lục tuần, song lịch sử cũng từng có hàng loạt những ca mổ tim thành công, thậm chí là lịch sử ngành y của nước ta. Nhà giải phẫu Vac-sa-va, tiến sỹ Krai-ép-xki, đã nổi tiếng thế giới bằng chính một ca mổ như thế. Mà đó là ba mươi năm về trước! Trong phòng tụ tập thêm mấy người nữa cũng thuộc về phía nhân viên bệnh viện, và lát sau, khi giáo sư xuất hiện, họ chào đón ông bằng hàng tràng những lời chúc mừng. Với nụ cười mãn nguyện nở trên khuôn mặt hồng hào phương phi của mình, ông nghe họ nói, song chốc chốc vẫn đưa mắt liếc nhìn đồng hồ. Mãi hơn hai mươi phút sau ông mới xuống được tầng dưới, ngồi vào chiếc xe du lịch màu đen to tướng của ông. - Về nhà thôi, - ông bảo người tài xế và ngả người thoải mái trên ghế. Sự mệt mỏi qua đi nhanh chóng. Ông là một người khỏe mạnh, đầy sức lực, và mặc dù có vẻ hơi đứng tuổi vì người hơi đậm, song thực ra ông mới chỉ hơn bốn mươi ba, vẫn cảm thấy hoàn toàn trẻ hơn tuổi. Nhiều khi ông nghịch ngợm như một cậu thiếu niên. Ông biết cách chơi đùa, vật lộn https://thuviensach.vn với cô bé Ma-ri-ô-la ngay trên thảm, hoặc chơi trốn tìm với con, không phải chỉ để thỏa mãn ý thích của con mà cả ý thích của chính ông nữa. Bê-a-ta không tài nào hiểu nổi chuyện ấy, nhìn thấy ông trong những lúc như thế, trong ánh mắt nàng chợt hiện lên vẻ gì như ngượng nghịu và sợ sệt. - Anh Ra-phao, - nàng bảo - nhỡ người ta trông thấy anh nghịch như thế này thì sao? - Thì có thể người ta sẽ phong cho anh chức cô bảo mẫu chứ sao, - ông vừa cười vừa đáp. Thực ra, những lúc như thế ông cảm thấy hơi khổ tâm. Không nghi ngờ gì nữa, Bê-a-ta là người vợ tốt nhất trên đời. Chắc chắn là nàng yêu ông. Song tại sao đối với ông nàng vẫn giữ vẻ kính trọng không cần thiết đến mức gần như thành kính kia? Trong niềm ân cần và âu yếm của nàng vẫn có thứ gì như thể nàng đang hành lễ. Trong những năm đầu, ông cho rằng nàng e sợ và ông đã cố làm tất thảy những gì có thể để xua tan đi điều ấy. Ông kể cho nàng nghe những chuyện buồn cười nhất về bản thân, thổ lộ với nàng những điều lầm lỗi cùng những chuyện phiêu lưu không mấy thanh cao trong đời sinh viên của ông, ông cố gắng tẩy rửa khỏi đầu óc nàng từng ý nghĩ nhỏ bé nhất về việc họ không hoàn toàn tương xứng với nhau. Ngược lại, trên từng bước đường, ông đều cố gắng nhấn mạnh rằng ông sống chỉ vì nàng và chỉ nhờ nàng ông mới được hạnh phúc mà thôi. Vả chăng, điều đó hoàn toàn là sự thật. Ông yêu Bê-a-ta đến điên cuồng và biết rằng nàng cũng đền đáp lại ông một tình yêu như thế, dù lặng thầm và ít bồng bột hơn. Bao giờ nàng cũng tinh tế và dịu dàng như một đóa hoa. Bao giờ nàng cũng dâng cho ông nụ cười và những lời tốt lành. Và hẳn ông sẽ nghĩ rằng nàng không biết sống cách nào khác thế, giá như nhiều khi ông không thấy nàng tươi vui hớn hở, bật lên những tràng cười giòn tan, hài hước và tinh nghịch, mỗi khi đám thanh niên trẻ trung vây quanh nàng và nàng không biết rằng ông đang nhìn mình. Ông sẵn sàng đi đầu xuống đất để thuyết phục nàng rằng, hơn ai https://thuviensach.vn hết, kể cả những người trẻ tuổi nhất, ông là người hết sức sẵn sàng tham gia trò chơi vô tư ấy, nhưng chỉ vô ích mà thôi. Rốt cuộc, với thời gian, ông đành phải thừa nhận chuyện ấy và từ bỏ mong muốn cải thiện hơn nữa niềm hạnh phúc dẫu sao cũng là vô cùng to lớn của mình. Và giờ đây đã là ngày kỷ niệm tám năm của cuộc sống chung chưa bao giờ bị vởn một lần cãi cọ nào, dù là nhỏ bé nhất, chưa hề có một mâu thuẫn hay thậm chí một bóng đen thiếu tin cậy nào, mà đã biết bao lần sáng bừng lên những giờ vui tươi, âu yếm, tâm sự... Tâm sự... Thực ra chỉ một mình ông tâm sự cùng nàng những cảm xúc, suy nghĩ, kế hoạch của mình mà thôi. Bê-a-ta hoặc là không biết, hoặc là không biết làm điều ấy, hoặc cuộc sống nội tâm của nàng quá ư đơn điệu, quá ư giản dị... Có lẽ là hơi quá - giáo sư Vin-tru-rơ tự chỉ trích mình vì ý nghĩ này - quá ư nghèo nàn. Ông cho rằng đó là điều xúc phạm đến Bê-a-ta, rằng nghĩ như thế về nàng là ông đã lăng nhục nàng rồi. Song nếu như điều đó là sự thực đi chăng nữa thì chỉ càng khiến trái tim ông thêm ngập tràn niềm ưu ái mà thôi. "Chính ta đã khiến nàng choáng váng, - ông tự nhủ, - đã khiến nàng choáng váng vì bản thân ta. Nàng thông minh, tinh tế xiết bao. Chính vi thế mới nảy sinh sự nhạy cảm và nỗi lo ngại, giữ đừng cho ta thấy rằng những vấn đề của riêng nàng là vụn vặt, thường ngày và thông tục." Đi đến kết luận như thế, ông cố gắng đền bù cho nàng sự không tương xứng, đã đụng chạm đến nàng kia. Ông hết sức để ý và thành tâm đi sâu vào những chi tiết nhỏ nhặt nhất của gia đình, ông lưu ý đến từng kiểu phục trang nàng mặc, từng loại nước hoa nàng hay dùng, ông lắng nghe để nắm bắt ngay từng lời nàng thổ lộ về dự định thù tiếp bạn bè hay đề cập đến căn phòng riêng của con, và bao giờ cũng cân nhắc chúng với sự tận tâm như đó là những vấn đề vô cùng quan trọng. Bởi quả thực, đối với ông, chúng rất quan trọng, quan trọng hơn tất thảy, ông tin rằng, cần phải nuôi dưỡng hạnh phúc một cách ân cần nhất, ông hiểu rằng, những giờ phút ít ỏi dứt ra khỏi công việc mà ông có thể https://thuviensach.vn dành cho Bê-a-ta cần phải chứa đựng một nội dung giàu có nhất, sự ấm cúng lớn lao nhất... Ô-tô dừng bánh trước một villa màu trắng tuyệt đẹp, chắc chắn là đẹp nhất trên đại lộ Đinh Tử Hương, và cũng là một trong những villa lịch sự nhất Vac-sa-va. Không chờ người tài xế mở cửa xe, giáo sư Vin-tru-rơ nhảy ra ngoài, cầm lấy chiếc hộp đựng áo lông ở tay anh ta, chạy vội qua vỉa hè và một đoạn đường nhỏ, dùng chìa khóa riêng mở cửa, rồi hết sức nhẹ nhàng đóng cửa lại sau lưng. Ông muốn mang lại cho Bê-a-ta một điều bất ngờ thú vị, mà một giờ trước đây, khi đang cúi người trên cái lồng ngực mở hoác chằng chịt những động mạch và tĩnh mạch của người bệnh, ông đã sắp đặt cho mình. Nhưng ở trong phòng lớn ông gặp ông Brô-nhi-xoáp và bà quản gia Mi-kha-lô-va. Hẳn Bê-a-ta đang không hài lòng về việc chậm giờ của ông vì cả hai đều mang vẻ mặt dài thượt và rõ ràng họ đang đợi ông. Điều đó làm hỏng kế hoạch của giáo sư, ông đưa tay ra hiệu cho họ lui. Mặc dù vậy ông Brô-nhi-xoáp vẫn cất tiếng: - Thưa ngài giáo sư... - Xuỵt!... - Giáo sư Vin-tru-rơ ngắt lời ông, nhíu mày rồi thì thào bảo thêm: - cởi áo bành tô ra! Người lão bộc định nói gì đó, song cụ chỉ mấp máy môi trong khi giúp giáo sư cởi áo. Giáo sư Vin-tru-rơ nhanh nhẹn cởi chiếc hộp, lấy ra chiếc áo choàng tuyệt đẹp bằng loại lông thú óng ánh màu đen tuyền với những sợi lông dài mịn như tơ, khoác nó lên vai mình, chụp lên đầu cái mũ chụp nhỏ xíu với hai chiếc đuôi vắt vẻo hai bên, vẻ đầy gây gổ, lồng hai tay vào cái bao tay lông thú, rồi mỉm cười mãn nguyện liếc qua chiếc gương: nom ông thật là hề. https://thuviensach.vn Ông đưa mắt nhìn gia nhân để xem thử ấn tượng gây nên cho họ, nhưng trong mắt người quản gia và lão bộc, ông chỉ nhận thấy một nỗi phiền muộn mà thôi. "Thật là ngốc", - ông nghĩ thầm. - Thưa giáo sư... Ông lão Brô-nhi-xoáp lại mở mồm, trong khi bà Mi kha-lô-va cứ dẫm dẫm hai chân tại chỗ. - Im đi, - giáo sư thốt lên, rồi bước ngang qua mặt họ, ông mở cửa phòng khách. Ông ngỡ là sẽ gặp Bê-a-ta với con gái trong căn phòng màu hồng hoặc trong phòng khách nhỏ. Ông bước qua cả phòng ngủ, phòng khách nhỏ, rồi phòng trẻ con. Không thấy họ đâu. Ông quay lại, ngó vào phòng làm việc. Nơi đây hoàn toàn trống vắng. Trong phòng ăn, trên chiếc bàn trang trí hoa, lóng lánh sắc vàng của những đồ sứ và pha-lê, chỉ có hai bộ đồ ăn. Ma-ri-ô-la và cô Tho lơ-rit đã ăn trước. Trong khung cảnh mở rộng dẫn vào buồng để bát đĩa, một cô hầu phòng đứng thẫn thờ, với bộ mặt của người vừa khóc và đôi mắt sưng mọng. - Bà chủ đâu rồi? - Ông lo lắng hỏi. Đáp lại ông, cô gái lại òa khóc nức nở. - Sao thế? Có chuyện gì thế?! - Ông hét lên, thôi không thấp giọng nữa. Linh cảm về một nỗi bất hạnh nào đó thít lấy cổ họng ông. Bà quản gia và ông Brô-nhi-xoáp khẽ len lén nhích vào phòng ăn và đứng im lặng sát tường. Ông đưa mắt kinh hoảng nhìn họ và gào lên tuyệt vọng: - Bà chủ đâu?! Đột nhiên, ánh mắt của ông ngừng lại trên mặt bàn. Bên cạnh bộ đồ ăn của ông có một bức thư, đặt vào chiếc cốc Ba-lê thon thả. Một chiếc phong bì màu xanh da trời nhạt, mép viền bạc. https://thuviensach.vn Tim ông chợt thắt lại, đầu óc ông quay cuồng. Ông vẫn chưa hiểu gì hết, vẫn chưa biết gì hết. Ông đưa tay cầm lấy phong thư, phong thư mà ông cảm thấy cứng đờ và chết chóc. Ông giữ nó trên tay. Trên phong bì đề gửi cho ông, ông nhận ra nét chữ của Bê-a-ta. Những nét chữ to, gai cạnh. Ông bắt đầu đọc: "Anh Ra-phao quý mến! Không hiểu có bao giờ anh tha thứ được cho em về việc em bỏ đi chăng..." Những dòng chữ bắt đầu run rẩy và quay cuồng trước mắt ông. Phổi ông như thiếu không khí, trên trán ông toát ra những giọt mồ hôi. - Nàng ở đâu, - ông kêu lên nghẹn ngào, - nàng đâu rồi?! Và ông đưa mắt nhìn quanh. - Bà chủ ra đi cùng với tiểu thư rồi ạ - bà quản gia khẽ ấp úng. - Nói láo! - Giáo sư Vin-tru-rơ gào lên. - Đó là điều dối trá! - Dạ, chính tôi gọi taxi, ông Brô-nhi-xoáp thú nhận bằng giọng thành khẩn, rồi đứng một lát, ông nói thêm: - và mang theo cả va-li nữa. Hai chiếc va-li... Giáo sư lảo đảo bước sang phòng làm việc bên cạnh, đóng chặt cửa lại rồi tựa lưng vào đó. Ông cố sức đọc tiếp bức thư, nhưng phải khá nhiều thời gian trôi đi trước khi ông hiểu nội dung bức thư. * " Không hiểu có bao giờ anh tha thứ cho em đã bỏ đi chăng? Em đã hành động quá đỗi tồi tệ khi lấy sự xúc phạm này đền đáp lại lòng tốt bao la của anh, lòng tốt mà em sẽ không bao giờ quên. Nhưng em không thể ở lại lâu hơn được nữa. Xin thề với anh, em chỉ còn một lối thoát nữa mà thôi, đó là cái chết. Song em chỉ là một phụ nữ yếu đuối và bất hạnh. Em không đủ can đảm. Suốt bao tháng trời ròng rã em đã vật vã với ý định này.Có thể sẽ không gao giờ em có được hạnh phúc, có thể sẽ không bao giờ em có https://thuviensach.vn được sự yên ổn. Nhưng em không có quyền tước đi bé Ma-ri-ô-la và - anh ấy. Em viết lộn xộn quá, bởi vì em không tài nào tập trung tư tưởng được. Hôm nay là lễ kỷ niệm ngày cưới của chúng ta. Anh Ra-phao kính mến, em biết anh lại đã chuẩn bị cho em một món quà gì đó. Nhưng sẽ thiếu trung thực biết bao nếu giờ đây em còn dám nhận từ tay anh món quà đó, một khi em quyết định dứt khoát sẽ ra đi. Em đã yêu, anh Ra-phao ạ. Và tình yêu ấy mạnh hơn em. Mạnh hơn tất thảy những tình cảm mà từ trước đến nay em dành cho anh, từ lòng biết ơn vô bờ bến đến niềm kính trọng và ngưỡng mộ sâu sắc nhất, từ lòng tốt chân thành đến tình gắn bó. Tiếc thay, em chưa bao giờ yêu anh, song em chỉ nhận được ra điều đó khi em gặp anh Ja-nếch trên đường đời. Em sẽ ra đi thật xa và xin anh hãy thương em và đừng tìm em nữa! Xin anh hãy thương em với! Em biết anh rất đại lượng và vô cùng tốt bụng. Anh Ra-phao, em không xin anh tha thứ cho em. Em không đáng được tha thứ và anh có quyền căm ghét khinh bỉ em. Chưa bao giờ em xứng với anh. Chưa bao giờ em vươn tới được tầm cao của anh. Chắc anh hiểu rõ điều đó và em nghĩ rằng chỉ vì lòng tốt mà bao giờ cũng không để lộ cho em biết, song chính điều đó đã đè nặng lên em và giày vò em nhiều hơn cả. Anh đã vây bọc quanh em những xa hoa và những người thuộc về thế giới của anh. Anh rắc lên đầu em những quà tặng xiết bao quý giá. Nhưng hẳn là em không được sinh ra để sống một cuộc đời như thế. Em mệt mỏi bởi cái thế giới kỳ vĩ của anh, bởi tài sản của anh, vinh quang của anh và bởi sự hèn mọn của em bên cạnh anh. Bây giờ, em đang đi một cách có ý thức vào cuộc đời mới, nơi chờ đợi em có thể là cảnh bần hàn cùng cực nhất, hay chí ít cũng là cuộc đấu tranh gay gắt nhất vì một mẩu bánh mỳ. Nhưng em sẽ tham gia vào cuộc đấu tranh đó, sát cánh cùng người mà em yêu thương vô bờ bến. Nếu như bằng hành động này em không giết chết sự cao thượng trong trái tim anh, nếu anh có thể, thì xin anh hãy quên em đi. Chắc hẳn chẳng bao lâu anh sẽ bình https://thuviensach.vn tâm, anh vốn thông minh đến thế, chắc chắn anh sẽ gặp được một người con gái khác, trăm lần tốt đẹp hơn em. Với cả tấm lòng em cầu chúc anh hạnh phúc, niềm hạnh phúc mà chính em cũng có được một cách đầy đủ khi được biết rằng anh sung sướng. Em mang theo bé Ma-ri-ô-la, bởi thiếu con em không thể sống nổi. Anh biết rõ hơn ai điều ấy. Xin anh chớ nghĩ rằng em cướp đi của anh kho báu quý giá nhất, tài sản chung của chúng ta. Vài năm nữa, khi cả hai ta có thể bình tĩnh nhìn lại quá khứ, em sẽ báo tin cho anh. Vĩnh biệt anh, anh Ra-phao. Xin anh đừng nghĩ rằng em nhẹ dạ, và cũng đừng hy vọng rằng sẽ có gì có thể làm em thay đổi quyết định của mình. Em sẽ không bao giờ rời bỏ anh ấy, dù có phải chết. Em chưa bao giờ biết nói dối anh, xin anh hãy biết cho rằng em vẫn trung thành với anh cho đến phút chót. Vĩnh biệt anh, xin anh hãy rủ lòng thương và đừng tìm kiếm em. Bê-a-ta T.B. Tiền nong và toàn bộ nữ trang em để lại trong két. Chìa khóa két em để trong chỗ kín ở bàn làm việc của anh. Em chỉ mang theo đồ đạc của bé Ma-ri-ô-la. " Giáo sư Vin-tru-rơ buông thõng bàn tay đang cầm lá thư và lau mắt. Trong tấm gương đối diện, ông nhìn thấy hình ảnh phản chiếu của mình trong bộ trang phục kỳ dị. Ông dứt bỏ tất cả các thứ ấy khỏi người và đọc lại bức thư lần nữa. Ngọn đòn giáng vào ông hoàn toàn bất ngờ, đến nỗi ông vẫn cảm thấy nó là điều không thực, mới chỉ là một lời đe dọa hay báo trước mà thôi. Ông đọc: ... tiếc thay, em chưa bao giờ yêu anh... Rồi tiếp đó nữa: ...Em mệt mỏi bởi cái thế giới kỳ vĩ của anh, bởi tài sản của anh, bởi vinh quang của anh... https://thuviensach.vn - Sao lại thế được? - ông rên lên. - Tại sao?... Tại sao chứ?... Ông cố sức mà không sao hiểu nổi. Trong ý thức của ông chỉ còn có một điều: nàng bỏ đi rồi, bỏ ông mà đi, mang theo con bé, nàng đã yêu người khác. Không một nguyên do nào len nổi vào óc ông. Ông chỉ nhìn thấy một sự thật trần trụi, dã man và lố bịch không tưởng tượng nổi. Ngoài sân, hoàng hôn sớm của mùa thu đã bắt đầu buông xuống. Ông bước lại gần cửa sổ và đọc lại bức thư của Bê-a-ta, không biết là đến lần thứ mấy. Đột nhiên giáo sư Vin-tru-rơ chợt rùng mình. Trong một thoáng, bừng lên trong ông niềm hy vọng mê cuồng. - Đó là nàng! Nàng đã trở lại!... Nhưng chỉ ngay giây sau, ông đã hiểu rằng đó là điều không thể. - Xin mời, - ông cất giọng khàn khàn. Người bước vào là Zich-mun-tơ Vin-tru-rơ, người anh họ xa của ông, chủ tịch tòa thượng thẩm. Họ có quan hệ khá thân mật với nhau và thường xuyên có mặt ở nhà nhau. Việc ông Zich-mun-tơ xuất hiện đúng vào thời điểm này chắc hẳn không phải là chuyện tình cờ và giáo sư lập tức hiểu ra là bà Mi-kha-lô-va đã gọi điện thoại cho ông đến. - Chú có khỏe không, Ra-phao? Ông Zich-mun-tơ cất tiếng hỏi, nhiệt thành và chân tình. - Chào anh, giáo sư chìa tay. - Sao chú ngồi trong bóng tối vậy? Chú cho phép? - không đợi trả lời, ông xoay công tắc. - Phòng chú lạnh thế, mùa thu quái quỷ thật. Ồ, cái gì thế này? Củi đã xếp vào lò sưởi rồi ư? Không có gì hay bằng lò sưởi. Để bảo lão Brô-nhi-xoáp nhóm lò lên... Ông hé cửa và gọi to: - Brô-nhi-xoáp đâu rồi! Nhóm lửa trong lò sưởi ở đây nhé. - Người lão bộc bước vào, liếc qua ông chủ, cầm chiêc áo choàng lông ném vật vã dưới https://thuviensach.vn sàn lên, nhóm lửa, rồi bước ra. Ngọn lửa chẳng mấy chốc đã bén vào củi khô. Giáo sư vẫn đứng im lìm bên cửa sổ. - Đến đây chú, ta cùng ngồi trò chuyện một chút nào, - ông Zich-mun tơ kéo giáo sư đến chiếc ghế bành đặt trước lò sưởi. - Nào thế, thế. Hơi ấm quả là một thứ tuyệt vời. Chú còn trẻ nên chưa đánh giá hết cái đó đâu. Nhưng với bộ xương già của tôi... À, hôm nay chú không đến bệnh viện à? Vô công rồi nghề thế? - Mọi sự nên sắp đặt thế. - Thế mà tôi lại gọi điện đến bệnh viện - ngài chủ tịch trổ tài hùng biện. - Tôi muốn đến đấy để xin chú một lời khuyên. Cái chân trái bắt đầu hành hạ tôi. Tôi lo rằng đó là chứng thần kinh tọa... Giáo sư im lặng lắng nghe, song chỉ vài từ đứt đoạn lọt tới tri giác ông. Tuy nhiên, giọng nói đều đều bình tĩnh của ông Zich-mun-tơ cũng đã khiến cho tư tưởng ông bắt đầu tập trung lại, nối với nhau, liên hệ với nhau thành một bức tranh gần với thực tại. Ông rùng mình khi người anh họ chợt đổi giọng hỏi: - Thế Bê-a-ta đâu rồi? Mặt giáo sư dài thượt ra, ông cố gắng trả lời: - Đi rồi... Vâng... Cô ấy đã ra đi... đã đi ra...nước ngoài. - Hôm nay à? - Hôm nay - Hình như đó là một kế hoạch hoàn toàn mới mẻ phải không - Ông Zich-mun-tơ nhận xét vẻ như vô tình. - Vâng... vâng. Tôi bảo cô ấy đi... Anh cũng biết... có một vài việc và vì thế... Ông nói khó nhọc, và vẻ đau khổ hiện rõ trên nét mặt, khiến ông Zich mun-tơ vội khẳng định bằng giọng bạn bè ấm áp nhất mà ông có thể thốt lên: https://thuviensach.vn - Tôi hiểu, tôi hiểu. Dĩ nhiên rồi. Có điều, chú thấy đấy, cô chú đã gửi giấy mời mọi người đến dự vui buổi tối nay. Có lẽ nên gọi điện cho tất cả mọi người báo hoãn... Chú cho phép tôi lo việc ấy chứ?... - Vâng, xin anh... - Nào tuyệt lắm. Tôi chắc Mi-kha-lô-va có danh sách những người được mời. Tôi sẽ bắt đầu từ bà ấy vậy. Còn chú, tốt nhất có nhẽ nên đi nằm. Hả?... Tôi sẽ không quấy rày chú thêm nữa đâu. Tạm biệt nhé... Ông chìa tay ra, nhưng giáo sư không nhận thấy cử chỉ đó. Ông Zich mun-tơ vỗ vào vai giáo sư, dừng một lát trong khung cửa sổ rồi bước ra. Giáo sư Vin-tru-rơ chợt định thần khi nghe tiếng khóa cửa kêu lách cách. Ông thấy mình đang xiết chặt trong bàn tay bức thư của Bê-a-ta. Vò nó thành một cục nhỏ, ông ném vào đống lửa. Ngọn lửa nuốt ngay lấy nó, sáng bừng lên thành một nụ hoa màu đỏ rồi biến thành tro. Rất lâu sau, khi không còn một dấu vết nào của bức thư, rất lâu sau, khi củi trong lò sưởi biến thành một đống than đỏ, ông mới đưa tay lau mắt và đứng dậy. Ông chậm rãi đẩy lui chiếc ghế và, nhìn quanh. - Ta không thể, không thể ở lại đây nữa, - ông thì thào không thành tiếng rồi lao ra ngoài. Ông Brô-nhi-xoáp nhổm dậy khỏi ghế ngồi. - Ngài giáo sư ra ngoài ạ?... Áo khoác mùa thu hay bành tô ấm ạ?... - Gì cũng được. - Ngoài trời chỉ có năm độ. Tôi nghĩ là ngài nên mặc càng ấm càng tốt, - người lão bộc quyết định đưa bành tô cho ông. - Còn găng tay nữa ạ! - lão kêu lên, chạy theo giáo sư ra hiên, nhưng Vin-tru-rơ không còn nghe thấy nữa. Ông đã ra đến ngoài phố. Những ngày cuối tháng mười năm ấy sao mà lạnh lẽo và nhiều mưa đến thế. Gió bấc mạnh dứt dứt những chiếc lá sớm úa vàng còn sót lại khỏi những cành cây. Nước lép nhép trên vỉa hè. Vài người bộ hành thưa thớt bước đi, cổ áo dựng cao, đầu cúi gằm để che mặt tránh những giọt mưa nhỏ https://thuviensach.vn li ti nhọn sắc, hoặc hai tay ghì chặt lấy chiếc ô, chốc chốc lại bị gió lật nghiêng ngả. Từ dưới bánh của những chiếc ô-tô thảng hoặc mới chạy qua, tóe ra những vạt nước bẩn, những con ngựa khách lười nhác lội ì ọp, những chiếc mui bạt giương lên, ướt rượt nước mưa, ánh lên mờ mờ trong ánh đèn đường vàng vọt. Tiến sỹ Ra-phao Vin-tru-rơ bất giác cài lại khuy áo bành tô và cứ bước đi vô định. - Sao nàng có thể hành động như thế? Sao lại có thể như thế được? - Ông cứ lặp đi lặp lại câu hỏi ấy trong đầu óc. Phải chăng nàng không hiểu rằng nàng đã cướp đi của ông tất cả, nàng đã lấy đi của ông ý nghĩa và mục đích tồn tại?... Và tại sao kia chứ?... Tại vì nàng gặp một kẻ nào đó... Giá như ông quen biết hắn, giá như có thể tin chắc rằng hắn đánh giá đúng nàng, rằng hắn không làm hại đến nàng rằng điều ấy mang lại cho nàng hạnh phúc. Nàng chỉ viết có cái tên của hắn thôi: Ja-nếch. Giáo sư Vin-tru-rơ bắt đầu kiểm tra lại trí trong nhớ những người quen xa gần. Không có ai cả. Có thể đó chỉ là một kẻ hèn mọn, một thằng lừa đảo, một tên phiêu lãng nào đó, hắn sẽ bỏ rơi nàng ngay khi có dịp thận lợi đầu tiên. Một kẻ phỉnh nịnh chuyên mê hoặc, đánh lừa Bê-a-ta không mang theo đồ nữ trang riêng?... Đó chắc chắn phải là một thằng đểu cáng và lọc lõi... Đúng, phải đuổi theo hắn, phải chặn đứng sự lừa lọc hày khi còn có thể. Phải đòi chính quyền, cảnh sát, phải tìm bắt cả đôi. Phải gửi lệnh truy nã, phái các thám tử đi... Nghĩ thế, ông dừng lại và nhìn quanh, nhận ra mình đang ở trung tâm thành phố. Ông chợt nhớ ra rằng đâu đó gần đây, sau ngã tư thứ hai hay thứ ba gì đấy, đã có lần khi đi ngang qua, ông thấy tấm biển đồn cảnh sát. Ông bước lại phía đó, nhưng chỉ mười bước lại quay trở lại. "Nhưng tìm được nàng rồi thì sao? Chẳng bao giờ nàng đồng ý trở lại với ta." https://thuviensach.vn Nàng viết rõ ràng rằng nàng không yêu ông, nàng bị dày vò khổ sở bởi cái tầm cao vớ vẩn kia, bởi tài sản, bởi vinh quang của ông... và chắc hẳn bởi cả tình yêu của ông nữa. Nàng quá tế nhị để không nói rõ với ông điều đó. Ông có quyền gì mà buộc tội nàng, có quyền gì mà định đoạt cuộc đời nàng? Và một khi nàng đã chọn kiếp đọa đày bên con người kia?... Có thể viện ra những những lý lẽ gì để thuyết phục người phụ nữ đó trở về với một kẻ mà cô ta không yêu, trở về với... người chồng đã bị căm ghét? Vả chăng, có thể là ông đã quá ư vội vàng khi tin rằng con người kia là một kẻ bị xã hội xua đuổi và là một thằng khốn nạn tham lam?... Bê-a-ta không bao giờ thích những người đàn ông loại ấy, bao giờ nàng cũng bị thu hút bởi những người mơ mộng, những người lý tưởng... nàng đọc cho bé Ma-ri-ô-la nghe hàng giờ liền những bài thơ tình mà một đứa trẻ bảy tuổi không tài nào hiểu nổi. Nàng đọc cho chính mình. Người mà nàng theo phải là một người trẻ trung nhưng nghèo khổ và thiếu kinh nghiệm. Nàng quen với y bằng cách nào, vào lúc nào?... Sao nàng chưa hề có một lời nào nói về y cả... Và bỗng nhiên nàng bỏ đi, nàng hành động với một sự cương quyết tuyệt đối, với một sự nhẫn tâm nhường ấy. Nàng từ bỏ con người đã dành cho nàng tất cả... như một con chó, như một thằng nô lệ... - Và vì sao? Vì sao?!... Phải chăng ông đã có lỗi với nàng, đã chống lại tình yêu của mình? Không bao giờ! Thậm chí trong ý nghĩ! Nói chung, nàng là người phụ nữ đầu tiên mà ông yêu. Chuyện đó diễn ra non mười năm về trước. Ông vẫn còn nhớ rất rõ mọi việc. Ông quen nàng một cách ngẫu nhiên. Và cho đến ngày hôm nay, ông vẫn cầu nguyện cho sự ngẫu nhiên ấy được ban phước, cầu sáng và tối, cầu từng giờ, mỗi khi nhìn ngắm nàng, hay vui sướng với ý nghĩ được ngắm nhìn nàng. Hồi ấy ông hãy còn là phó giáo sư, ông đang có bài thực tập trong viện giải phẫu thì ông của nàng bị một chiếc xe ngựa chở hàng đè phải ngoài đường. Ông đã cấp cứu cho ông cụ. Cả hai chân của ông cụ đều bị gãy khá phức tạp. Cụ già xin ông hãy thận trọng khi báo tin cho bà vợ đang bị đau tim cùng đứa cháu gái. Chính Bê-a-ta là người mở cửa căn hộ bé nhỏ ở Thành cổ để đón ông. https://thuviensach.vn Vài tháng sau, họ hứa hôn. Nàng mười bảy tuổi. Nàng gầy và nhợt nhạt, thường mặc những chiếc váy rẻ tiền đã vá mạng. Gia đình nàng thật nghèo. Trong thời gian chiến tranh, cha mẹ Bê-a-ta bị mất sạch cơ nghiệp. Cho đến cái ngày bị tai nạn chết người ấy, ông nàng vẫn nuôi dưỡng bà vợ già và cô cháu gái bằng những bài ngoại ngữ giảng tại nhà người ta. Trước khi theo gót chồng đến khu mộ gia đình ở nghĩa trang Pô-vông-đơ-ki, tài sản tài sản tuyệt vời duy nhất còn lại trong số những gia sản ngày xưa - bà nàng thường ngồi hàng giờ liền kể lại cho đứa cháu gái và chàng hôn phu của cháu nghe về những vinh quang một thời vang bóng của dòng họ Gô tưn-xki, về những lâu đài, những cuộc đi săn, những vũ hội, những đàn ngựa nòi, cùng những đồ nữ trang, cùng những quần áo là lượt sắm sanh tận Pa-ri... Bê-a-ta ngồi lặng, lắng nghe say sưa, và trong ánh mắt mơ màng của nàng dường như lóng lánh nỗi nhớ tiếc quá khứ đã mất, giống như một câu chuyện cổ tích không bao giờ trở lại. Chính trong những giờ phút ấy ông đã xiết chặt bàn tay gầy nhỏ của nàng và bảo: - Anh sẽ giành lại cho em tất cả các thứ đó. Rồi em sẽ thấy, Bê-a-ta! Cả những đồ nữ trang, những quần áo là lượt mua tận Pa-ri, cả vũ hội và cả gia nhân! Anh sẽ mang lại cho em tất cả! Bản thân ông hồi đó cũng chẳng có gì ngoài mấy chiếc va-li trong căn buồng độc thân, mấy tủ sách chuyên môn và cương vị khiêm tốn của một phó giáo sư. Nhưng ông còn có một ý chí sắt thép, một lòng tin to lớn và một ước mơ cháy rực như lửa: giữ bằng được lời hứa với Bê-a-ta. Ông bắt đầu cuộc chiến đấu, để giành lấy địa vị, giành quyền chữa bệnh, giành những con bệnh giàu có. Tri thức lớn, tài năng bẩm sinh, tính cách cứng rắn và một sự lao động say sưa điên cuồng đã làm nên tất cả. Bên cạnh những điều may mắn hỗ trợ. Vinh quang của ông lớn dần lên, tài sản của ông lớn dần lên. Năm ba mươi bảy tuổi ông đã đảm nhận chức chủ nhiệm khoa và vài tuần https://thuviensach.vn sau đó ông đón nhận một hạnh phúc còn to lớn hơn: Bê-a-ta sinh cho ông một mụn con gái. Chính họ đặt tên cho con là Ma-ri-ô-la Jô-lan-ta để tưởng nhớ bà cụ vinh quang thuộc dòng họ Gô-tưn-xki, và họ cũng gọi con bằng cái tên âu yếm là Ma-ri-ô-la, như tên gọi thân mật của cụ. Nhớ đến con, một nỗi đau đớn mới lại bóp chặt trái tim giáo sư Vin tru-rơ, đã bao lần, ông đã cân nhắc thử xem ông yêu ai hơn: vợ hay con gái... Khi con gái ông bắt đầu tập nói, một trong những câu đầu tiên nó thốt ra là: - Bơ... Và tiếng gọi đó được giữ nguyên như thế. Bao giờ con gái ông cũng gọi ông là Bơ. Năm lên hai, nó bị sốt phát ban nặng, đến khi nó khỏi bệnh, ông đã thề rằng, từ đây ông sẽ chữa bệnh không lấy tiền cho tất cả trẻ em nghèo. Trong cái bệnh viện tư đắt giá của ông, nơi bao giờ cũng thiếu chỗ, luôn có vài phòng dành riêng cho trẻ em - những bệnh nhân không phải trả tiền. Tất cả những cái đó chỉ vì đứa con gái, vì cầu mong cho con khỏe mạnh. Thế mà giờ đây, người ta cướp mất con ông. Điều đó thật quá ư phi nhân đạo, điều đó thật vượt quá mức của sự ích kỷ. - Cô phải trả con cho tôi. Phải trả! - Ông chợt thốt to lên, xiết chặt nắm tay. Những người khách bộ hành nhìn theo ông, nhưng ông không hề nhận thấy điều đó. - Luật pháp sẽ bênh vực tôi! Cô bỏ tôi thì bỏ, nhưng tôi sẽ bắt buộc cô phải trả Ma-ri-ô-la cho tôi. Luật pháp sẽ bênh vực tôi. Cả luật đạo đức nữa. Cô phải thừa nhận điều đó, đồ tệ bạc, tệ bạc, tệ bạc!... Đồ khốn nạn, phải chăng cô không hiểu rằng cô đã phạm tội! Liệu có còn tội ác nào lớn hơn nưa không, tự cô hãy nói xem!... Tiền tài và nọi thứ khiến cô kinh tởm. https://thuviensach.vn Nhưng cô còn thiếu thứ gì không nào? Chắc cô không thể thiếu tình yêu, vì không ai có thể yêu cô hơn tôi được! Không một ai! Trên khắp thế gian này! Ông bị vấp, suýt nữa ngã. Ông không còn đi trên đường phố lát đá nữa, mà lội trong bùn ngập đến mắt cá. Đây đó lổn nhổn bừa bãi những tảng đá to mà cư dân của những ngôi nhà bé nhỏ trong khu phố này làm chỗ để giữ chân khô ráo khi đi về nhà. Những ô cửa sổ đã tắt đèn. Vài ngọn đèn đường thưa thớt thắp bằng khí đốt tỏa một thứ ánh sáng xanh lơ mờ ảo. Một đường phố lớn hơn, nhiều nhà hơn, ngoặt về bên phải. Giáo sư Vin tru-rơ rẽ vào đó và lê chân mỗi lúc một chậm hơn. Ông không cảm thấy mệt, nhưng chân ông ngày càng cảm thấy nặng nề hơn, nặng nề quá đỗi. Chắc ông đã bị ướt đến tận áo sơ mi, vì mỗi cơn gió cứ ào qua, ông cảm thấy mình như đang ở trần. Đột nhiên, có một người nào đó chắn ngang đường ông. - Thưa tôn ông quý báu, - một giọng nói khàn khàn cất lên, - xin tôn ông cho vay mà không cần có nhà băng bảo đảm năm "zéttê"[1], để cầm cố Công ty độc quyền rượu cồn Ba Lan. Chắc chắn và tin cẩn. - Cái gì? - Giáo sư không hiểu. - Chớ có hỏi, nếu anh không muốn bị hỏi, kinh thánh dạy rằng: mày đối xử với người annh em của mày như thế nào, thì người ta sẽ đối xử với mày thế ấy, hỡi vị công dân của thủ đô một quốc gia ba mươi triệu dân có đường thông ra biển ạ. - Ông muốn gì? - Muốn có sức khỏe, hạnh phúc và mọi sự như ý. Ngoài ra, tôi cầu chúc cho mình được điền đầy cái dạ dày trống rỗng bằng dung dịch bốn mươi phần trăm độ cồn, có pha thêm một liều lượng nhất định của thứ thịt lợn đã phân rã gọi là xúc xích Kẻ ăn mặc rách rưới ấy hơi lắc lư trên đôi chân và từ bộ mặt lởm chởm râu như rễ tre đã nhiều ngày không cạo của y toát ra mùi rượu vốt-ca https://thuviensach.vn nồng nặc. - Đây. Giáo sư thọc tay vào túi và đưa ra cho y vài đồng tiền. - Bis dat, qui cito[2]- kẻ say khướt thốt lên đầy hàm ý. - Thank you, my darling[3]. Song hỡi người ban ơn rộng lượng, hãy cho phép tôi đây cũng được dâng hiến lại cho người một chút cỏn con đầy giá trị. Ấy là tôi muốn nói đến sự tháp tùng của tôi. Đúng thế. Thính giác không đánh lừa anh đâu, hỡi con người tốt bụng kia. Anh có thể đón nhận niềm vinh hạnh ấy. Noblesse oblige[4]. Tôi xin chỉ: Anh bị ướt như chuột lột rồi, sir[5], đã bị cóng tê vì lạnh, xin hãy ghé vào túp lều của tôi và cùng sưởi ấm. Thật tình tôi không có túp lều riêng tư đâu, song tôi lại có tri thức. So với tri thức thì nhà cửa có ra quái gì đâu kia chứ?... Nhưng tôi rất vui lòng được chia sẻ tri thức ấy cùng ông, mon prinee[6]. Tri thức của tôi rất mênh mông. Tạm thời tôi chỉ đề cập dến phần dư địa chí học của nó mà thôi. Tôi biết rất rõ nơi đâu có cái tửu quán duy nhất mà vào giờ này con người có thể vào được, không cần phải bẻ khóa hay bẻ chấn song. Chỉ một lời thôi: Đrô-giơ-giức. Ngay đây, góc phố Pô-a-nhe-xca và Vi-tep-xka. Giáo sư Vin-tru-rơ nghĩ thầm rằng quả thực rượu sẽ có tác dụng tốt đối với ông. Thực tình, ông bị nhiễm lạnh. Hơn nữa, tính lắm lời đơn điệu của người say rượu mà ông vừa gặp có tác dụng trấn an. Bất giác, ông cố gắng hiểu chút gì đó có nghĩa trong những lời tràng giang đại hải của y và điều đó đã dập tắt bớt ý thức quá đậm về nỗi bất hạnh vừa giáng xuống ông, cái ý thức đang làm quay cuồng trong óc ông những xoáy lốc suy nghĩ đau xót nhất. Trời bắt đầu rạng sáng lờ mờ đằng đông khi mà rốt cuộc, sau một hồi lâu gõ mãi vào cái khung cửa sổ đã đóng kín, họ đã vào được một cửa hiệu nhỏ bé sặc mùi hôi hám của những thùng chứa cá trích muối cùng mùi bia và dầu hỏa hăng hắc. Trong căn phòng đằng sau cửa hiệu, rộng hơn nhưng còn hôi hám hơn, mù mịt mùi khói thuốc lá rẻ tiền chua loét, có vài người đàn ông say mềm đang ngồi trong một góc. Chủ quán, một tay tầm thước, https://thuviensach.vn một người vuông chằn chặn, có vẻ mặt của một con chó nòi bulldoge ngái ngủ, mặc chiếc áo sơ mi bẩn thỉu và chiếc gi-lê phanh cúc, không thèm hỏi một lời, đặt luôn chai vốt-ca cùng chiếc đĩa cóc cáy chứa một thứ thịt vụn gì đó lên chiếc bàn còn trống. Nhưng nơi đây thật ấm áp, ấm áp một cách dễ chịu và những bàn tay tê cứng bắt đầu mềm mại như tan chảy dần trong cảm giác đến đau đớn. Cốc vốt-ca thứ nhất làm cổ họng và dạ dày nóng ran. Người bạn rượu ngẫu nhiên vẫn không ngừng nói. Đám say rượu trong góc phòng hoàn toàn không để ý gì tới những người mới vào. Một người ngáy to, ba người còn lại chốc chốc lại bật ra những tiếng lúng búng không sao hiểu nổi. Hình như họ cãi nhau về chuyện gì đó. Cốc vốt-ca thứ hai khiến giáo sư Vin-tru-rơ nhẹ nhõm. - Thật hay biết bao, - ông nghĩ bụng, - nơi đây không một ai nhìn ngó tới mình, không một ai biết gì hết... -... Bởi vì, hỡi bá tước, xin hãy lưu ý nhé. - Người bạn rượu râu rễ tre vẫn tiếp tục tràng độc thoại của mình, - đến Na-pô-nô-ông cũng bị quỷ sứ bắt đi, Olegs Macedon dit to[7]. Nhưng tại sao thế chứ - anh sẽ gầm lên mà hỏi. Bởi vì làm người hữu danh không có gì là khó. Khó làm kẻ vô danh. Chẳng là gì cả, chỉ là một loài sâu bọ bám sau cổ áo đấng toàn năng - dise puer[8]! Tôi bảo anh thế đấy, chính tôi - Xa-mu-en O-bi-ê-ghin-xki, người không bao giờ bị bị ngã gẫy răng từ đôi cà kheo, bởi chẳng bao giờ chịu trèo lên cả. Các thứ bệ thì chỉ dùng làm vật kê cho những thằng ngu thôi anh bạn ạ. Còn lòng tin chẳng qua chỉ là một quả bóng, mà sớm muộn rồi hơi cũng bị xì ra hết. Cơ hội ư?... Quả cũng có đấy: đó là việc chính anh sẽ được thở hơi cuối cùng sớm hơn. Hãy cẩn thận với cái loại bong bóng ấy nhé, hỡi các vị công dân! Y giơ cái chai rỗng lên trời, gọi to: - Ông Đrô-giơ-giức, một chai nữa! Hỡi chủ nhân của mọi niềm vui sướng, hỡi vị đỡ đầu những kẻ phiêu lãng, hỡi người ban phát ý thức cùng những niềm quên lãng! https://thuviensach.vn Người chủ quán u uẩn khoan thai mang ra một chai vốt-ca, vỗ đánh bẹt bàn tay to tướng vào đáy chai và đặt cái chai đã mở nút trước mặt họ. Giáo sư Vin-tru-rơ lẳng lặng uống cạn và rùng mình. Ông không bao giờ uống rượu và mùi vị của thứ rượu thô cất lấy khiến ông kinh tởm. Nhưng ông đã cảm thấy tiếng ù ù trong đầu và những muốn uống cho quên đi tất cả. - Toàn bộ ý nghĩa của việc làm chủ nhân một khối chất xám của não, - con người tự xưng là Xa-mu-en O-bi-ê-ghin-xki nói tiếp, - dựa trên sự tung hứng tùy tiện của ý thức và bóng tối. Bởi lẽ, biết lấy cái gì che đậy bi kịch đớn đau của trí tuệ đã đi đến một điều khẳng định ngạo ngược rằng nó chỉ là một sự ngông cuồng tự nhiên, một thứ chất độn không cần thiết, một cái bong bóng dính vào đuôi vị đại nhân súc vật của chúng ta? Anh biết gì về thế gian, về mọi mặt, về mục đích tồn tại? Phải, ta hỏi anh đấy, hỡi sinh linh bị đè nặng bởi hai ki-lô-gam chất não kia, anh biết điều cho về mục đích?... Thế có phải là mục đích không nào? Anh không biết động đậy bàn tay, anh không biết đi một bước, nếu thiếu mất mục đích rõ ràng và dễ hiểu chứ gì? Đúng không?... ấy thế mà anh lại sinh ra và trong vòng mấy chục năm, anh thực hiện hàng triệu, hàng tỷ hành động khác nhau, anh lăn lộn, lao động, học hành, chiến đấu, ngã xuống, đứng lên, mừng vui, thất vọng, suy tư, anh sử dụng một số năng lượng bằng nhà máy điện Vac-sa-va - tất cả, tất cả những thứ thổ tả ấy để làm gì kia chứ? Phải, anh bạn ạ, anh không biết và không thể biết anh làm những việc đó nhằm mục đích gì. Cái cơ quan duy nhất mà anh có thể trông cậy để nó cung cấp cho anh những thông tin chuẩn mực trong lĩnh vực này là trí tuệ của anh, nhưng trí tuệ ấy, tôi có thể bảo rằng, nó nó cũng đến bất lực chìa tay ra mà thôi. Vậy thì ý nghĩa ở đâu, lô-gíc ở đâu? Y bật cười sằng sặc và tu một hơi cạn cốc rượu. - Vậy thì cái trí tuệ ấy tồn tại mà làm gì, một khi nó không thể đảm đương nổi nhiệm vụ duy nhất, quả thực là duy nhất, của mình? Tôi biết nó sẽ trả lời tôi thế nào, nhưng đó là chuyện vớ vẩn. Nó sẽ bảo rằng, phạm vi https://thuviensach.vn hoạt động của nó chỉ bao gồm các chức năng sống. Còn nguyên nhân và mục đích của cuộc sống thì không thuộc về lĩnh vực của nó. Đồng ý. Nhưng anh hãy xem nó đối phó với cuộc sống ra sao? Ở đây có thể lý giải cho ta điều gì cơ chứ? Chẳng có gì cả ngoài chức năng cơ bản nhất của loài thú. Vậy thì tại sao trong sọ não của chúng ta lại phải mọc thêm ra khối ung thư kia để làm gì kia chứ? Để làm quái gì kia chứ, tôi thử hỏi. Thưa ngài chủ tịch đáng kính? Bởi chăng nó biết cái gì nào? Nó có biết thế nào là tư tưởng không?! Nó có cấp cho con người khả năng tự nhận thức bản thân mình không? Tự nhận thức chỉ cần ở mức độ đủ để có thể nói hoàn toàn chắc nhắn rằng: tôi là một thằng đểu, hoặc: tôi là một người trung thực. Tôi là người duy tâm hay duy vật. Không, trăm lần không. Nó sẽ chỉ nói rằng: tôi thích thịt bê hay thịt lợn! Nhưng nếu thế thì chỉ cần bộ não của một chú khuyển thông thường là quá đủ. Còn về loài người, về những kẻ anh em đồng loại thì sao? Nó có dạy cho ta được điều gì chăng?... Không! Tôi xin cam đoan rằng toàn bộ tài sản của tôi, rằng dưới vầng trán chói lọi của ông không hề nảy sinh nổi một điều gì chắc chắn về cái cá nhân đáng lưu ý của tôi. Mặc dù chúng ta đã giao tiếp với nhau suốt từ... từ hai chai rồi. Hoặc giả ta thử nói xem ông có điều gì biết chắc không phải về tôi mà về những người ông đã quen biết từ lâu?... Ai cũng được, về anh, em, về cha, về vợ, về bạn bè thân hữu?... Không? Con người ta luôn luôn mặc những bộ giáp kín bịt bùng. Không có cách nào xuyên thấu được tới nội tâm của họ. Chúc cảnh độc thân của chúng ta! Nào, uống đi ông! Y cụng ly vào cốc của giáo sư Vin-tru-rơ rồi uống cạn phần mình. - Thưa maestro[9], nếu người muốn biết một vị phu nhân đài các kia nom thật sự ra sao, người có thể nhòm qua lỗ khóa vào buồng tắm của bà ta. Người sẽ thấy, thôi, cứ tạm cho rằng bà ta có bộ vú tẹt và bộ đùi khẳng khiu. Thế là người biết được một chút gì đó mới mẻ về bà ta rồi đấy. Nhưng về bản chất của bà ta thì người vẫn tiếp tục chẳng biết chút gì. Bởi vì bà ta chỉ có mỗi một mình và đã cởi bộ giáp phục mà bà ta luôn luôn mặc khi có mặt ông, thì bên dưới, bà ta vẫn còn một bộ giáp nữa, không bao giờ cởi ra, bộ giáp mà ngay cả với bà ta vẫn là một thứ gì đó không thể xuyên qua nổi. https://thuviensach.vn Đúng không? Tất nhiên, cũng có những giây phút có thể nhòm vào tâm hồn người khác[10]. Đó là những giây phút của tai họa. Bộ giáp phục bị phanh ra, vỡ ra, xuất hiện những khe hở to, nhỏ. Ồ... thí dụ như trong tình huống của chính Người vào lúc này đây, thưa thủ lĩnh! Đã có cái gì đó, nặng nề lắm, cán qua Người thì phải. Y cúi sát mặt bàn, dán chặt vào giáo sư Vin-tru-rơ đôi tròng mắt màu xanh chằng chịt gân máu của mình. - Đúng chứ? - Y hỏi gằn. - Vâng. - Giáo sư gật đầu. - Tất nhiên rồi! O-biê-ghin-xki phẫn nộ kêu lên. Tất nhiên rồi! - Một con người chuộng sự yên tĩnh như ta không thể bước đi một bước mà không va phải sự ngu xuẩn của loài người! Bởi lẽ, cội nguồn của mỗi bi kịch chính là sự ngu xuẩn!... Thế sao? Quả bong bóng hay đôi cà kheo?... Anh bị phá sản, bị người ta tống cổ khỏi ghế thứ, bộ trưởng hay bị vỡ mộng? Hả?... Đàn bà ư?... Cô ta phản bội anh phải không? Vin-tru-rơ cúi đầu khẽ đáp: - Nàng bỏ tôi... Mắt O-biê-ghin-xki lóe lên một nỗi điên giận. - Thế thì đã sao! - Y gầm lên. Đó là quái gì kia chứ! - Đó là gì? - Vin-tru-rơ túm lấy tay y. - Đó là gì?... Đó là tất cả. Tất cả! Trong giọng nói của ông hẳn phải có cái gì đủ để thay thế cho lý lẽ mạnh nhất, bởi O-biê-ghin-xki lập tức bình tĩnh trở lại, y cúi người và nín bặt. Mãi mấy phút sau y mới lại cất giọng nói khe khẽ, nghe như một lời than vãn: - Cuộc đời thật là tồi tệ, còn tôi toàn gặp vận xúi xo. Tôi ghê tởm mọi thứ chuyện tình cảm, vậy mà số phận cứ vung tay ném hoài trên đường tôi đi đủ mọi nạn nhân của chuyện tình cảm. Quỷ xui ma khiến đây mà... Không nghi ngờ gì nữa, đó chỉ là chuyện tương đối. Một người thì chùy có https://thuviensach.vn bổ cũng không ngã, kẻ khác thì chỉ trượt chân vì vỏ anh đào cũng bị vỡ đầu. Chẳng có một chừng mực, một tiêu chẩn nào sất cả. Uống đi, người anh em. Vốt-ca là một của tốt lành. Mẹ nó chứ! Y rót rượu vào hai cốc. - Uống đi, - y lặp lại lần nữa, ấn mạnh cốc vào tay giáo sư Vin-tru-rơ. - Hây, Đrô-giơ-giức, đưa chai nữa! Chủ quán lê chân từ cái gường trải trong hõm tường, mang chai rượu đến rồi tắt đèn. Cũng chẳng cần đèn nữa. Qua cửa sổ trông ra một mảnh vườn bẩn thỉu của một ngày mùa thu đầy mưa và u ám, nhưng rõ như ban ngày, ngó vào căn phòng. Đám người ngồi trong góc tỏa ra phố, bỏ lại một ông bạn đang ngáy ròn. O-biê-ghin-xki tựa hai khuỷu tay lên chiếc bàn, tiếp tục nói trong mạch suy nghĩ của người say: - Với lũ đàn bà là thế đấy... Một mụ thì bấu chặt lấy anh mà hút lấy hút để mọi thứ nhựa sống, mụ thứ hai tước sạch sành sanh những gì anh có, mụ thứ ba lừa dối anh trên từng bước đường, hay lại có mụ nữa kéo anh vào cái vũng bùn hàng ngày xám xịt... nào giặt giũ, nào dọn dẹp, nào tã lót, đủ mọi thứ bà giằn. Cuộc đời là thế đấy... Nhưng đâu phải thế, mọi sự đều tùy thuộc ở người đàn ông. Hắn là người thế nào! Một kẻ thì mọi sự cứ trơn chuội đi, kẻ khác thì quẩn quanh như con mèo bị đạn, kêu phì phì rồi thở ngắn than dài, còn anh thì thế nào amigo[11]?... Anh phải cứng rắn lên. Như cây cổ thụ ấy. Khi vỏ anh bị người ta bóc hết, anh phải mọc lại vỏ mới, khi cành cây anh bị người ta chặt hết, anh phải mọc thêm cành mới... Nhưng, người ta ném anh ra sa mạc... Vin-tru-rơ ngả người sang phía y và lắp bắp: - Trốc cả rễ... đúng thế... - Thấy chưa. Và có sức lực cũng chẳng ích gì nữa, bởi thiếu mất chỗ dựa. Mặt đất chuội đi mất, không tồn tại nữa. Chính Ác-si-mét đã từng nói rằng... Ông ấy nói gì nhỉ? Mà thôi, kệ mẹ ông ấy... à hà!... Tôi đang nói gì https://thuviensach.vn nhỉ? Phải rồi gốc rễ! Bộ rễ cứng cáp nhất cũng chẳng giúp được gì, nếu không có cái gì mà bám. Ồ!... Chó má thế đấy... cái cuộc đời này... Lưỡi của y mỗi lúc một thêm líu lại. Rốt cuộc y ngáp dài, tựa người vào tường và ngủ thiếp đi. Bằng chút tri thức còn sót lại. Vin-tru-rơ lặp đi lặp lại trong đầu óc: - Như cái cây bị trốc cả gốc rễ... Như cái cây bị trốc cả gốc rễ... Chắc là ông mới ngủ chưa lâu, vì khi bị lay người rất phũ phàng, chợt tỉnh lại, khó khăn lắm ông mới mở mắt ra và đổ kềnh xuống dưới đất. Rượu chưa kịp bay hơi hết. Trên bàn lại có chai vốt-ca mới, ngoài người bạn rượu đêm qua, còn có thêm ba kẻ lạ mặt nữa. Giáo sư Vin-tru-rơ khó khăn lắm mới hiểu được mình đang ở chốn nào, và một nỗi đau lại đột ngột nhói lên khi ông nhớ tới Bê-a-ta. Ông vùng đứng lên, xô đổ cả ghế trên đường đi ra cửa. - Hây, này thưa ông! - Chủ quán gọi với theo ông. - Cái gì? - Thế ông không làm ơn trả tiền hả?... Hóa đơn bốn mươi sáu zuốt-ty. Vin-tru-rơ máy móc rút ví ra khỏi túi, chìa cho hắn một tờ bạc. - Ôi, ngân kìa! Phiu, phiu, - một ông bạn rượu khẽ huýt sáo. - Câm mõm lại, tên thứ hai gầm lên. - Đrô-giơ-giức! - Tên thứ ba gọi, - anh giả vờ ngớ ngẩn đấy à! Trả lại tiền thừa cho ông khách! Trông hắn kìa! Chủ quán nhìn y hằn học, đếm tiền và trả lại cho Vin-tru-rơ. - Còn mày nữa đấy, đồ khốn nạn, - hắn gầm gừ, - cứ lo cho cái thân mày ấy. Ông Vin-tru-rơ hoàn toàn không lưu tâm gì đến chuyện ấy và bước ra phố. Tuyết rơi dầy đặc, ướt át, nhưng mặt đường và vỉa hè vẫn giữ nguyên màu đen vì tuyết bị tan ngay. Chính giữa đường, một đoàn xe chở đầy than đang lăn bánh. https://thuviensach.vn - Nàng đã bỏ ta rồi... đã bỏ ta rồi... - Vin-tru-rơ lắp bắp lặp đi lặp lại. Ông bước đi vô định, người lắc la lắc lư. - Giống như cái cây bị trốc cả rễ... - Tôn ông định đến Grô-khốp phải không ạ? - Ông chợt nghe thấy có tiếng ai đó thốt lên ngay bên cạnh. - Vậy thì tốt hơn có nhẽ nên đi vòng qua phố Rap-xka. Ít bùn hơn. Ông nhận ra một trong những bạn rượu khi nãy. - Tôi thì thế nào cũng được, - ông phẩy tay. - Thế cũng được. Cùng đi với tôi. Ta cùng đi nhé. Vẫn vui hơn chứ ạ. Mà hình như tôn ông gặp phải chuyện gì buồn phiền lắm phải không? Giáo sư Vin-tru-rơ không trả lời. - Thì đã hẳn, việc đời mà. Tôi xin thưa với tôn ông nhé, chỉ còn một cách giải phiền thôi: uống cho thật say. Tất nhiên, không phải trong một cái hang như quán thằng Đrô-giơ-giức vừa rồi, một thằng bợm chuyên bán đồ ăn thiu thối cho khách. Cách đây không xa, ở phố Rap-xka có một tửu quán hết sức bảnh. Có thể vui chơi, có hầu bàn phục dịch. Mà giá cả vẫn thế thôi. Họ lại bước đi trong im lặng. Người đồng hành, thấp bé và gầy gò hơn hẳn so với Vin-tru-rơ, khoác tay ông và chốc chốc lại ngẩng đầu để nhìn ông dưới vành mũ lưỡi trai. Họ đi qua một vài ngã tư, rồi hắn kéo ông về một bên đường. - Nào, thế ta vào chứ, hay là?... tốt nhất là uống. Ngay đây rồi. Một cốc thôi. - Được, - ông đồng ý. Và cả hai bước vào quán rượu. Ngụm vốt-ca đầu tiên không làm ông dễ chịu. Ngược lại, dường như nó lại làm đầu óc đang mờ mịt hơi tỉnh táo ra, song những ngụm tiếp theo đã làm được việc của chúng. Trong gian phòng bên cạnh, đàn máy[12] đang cất tiếng rè rè. Người ta bật sáng đèn. Lát sau có thêm hai người đàn ông nữa, nom có vẻ là thợ, nhập bọn với họ. Một cô hầu bàn béo núc ních, son phấn dầy bự, cũng ngồi https://thuviensach.vn vào bàn. Họ đã uống đến chai thứ ba thì đột nhiên, trong gian buồng nhỏ cạnh đấy, chợt vang lên tiếng cười to của đàn bà. Giáo sư Vin-tru-rơ bật dậy. Máu như dồn cả lên đầu ông, ông đứng lặng bất động một giây lâu. Ông sẵn sàng thề rằng đã nhận ra đúng là giọng của Bê-a-ta. Ông gạt mạnh một người bạn rượu định cản đường và chỉ một bước chân đã có mặt sau cánh cửa. Hai ngọn đèn khí cháy sáng đang soi tỏ căn phòng nhỏ. Cạnh bàn là một người đàn ông tầm thước, bụng phệ, cùng một cô gái mặt đầy tàn nhang đội chiếc mũ màu xanh lá cây. Ông chậm chạp quay lui, nặng nề ngồi phịch xuống ghế và bật rên lên một tiếng. - Rót cho hắn nữa đi, - người đội mũ lưỡi trai khẽ thì thầm, - hắn có cái đầu chịu vốt-ca cứng đấy. Y lắc vai Vin-tru-rơ. - Uống đi, Người anh em! Quái gì! Khi người ta đóng cửa tiệm vào lúc mười một giờ đêm, đám bạn rượu phải dìu giáo sư Vin-tru-rơ vì ông không thể tự đi được nữa. Có người dìu mà cái thân hình đồ sộ của ông vẫn lắc lư, ngả nghiêng kéo theo bọn họ về mọi phía. Bọn họ thở hổn hển vì gắng sức. May mà đường không dài. Ngay bên ngoài cửa, trong một đường phố tối tăm, vắng người, đã có một chiếc xe ngựa dựng mui chờ sẵn. Không nói một lời nào, bọn họ đưa ông lên xe và cũng len vào theo. Người xà ích kéo cương. Vài mươi phút sau, những ngôi nhà thưa dần. Hai bên đường, giữa những hàng rào, thỉnh thoảng lại le lói một ngọn đèn dầu hỏa. Cuối cùng, ngay cả những ngọn đèn kia cũng biến mất. Ngược lại, mùi các bãi thải lớn của thành phố đầy hôi hám xộc vào mũi. Chiếc xe ngoặt sang một bên, tiếng vó ngựa bặt ngay lập tức. Trên con đường đất mềm nhão không nghe thấy tiếng chân ngựa nữa. Họ đi đến chiếc hố đất sét đầu tiên. https://thuviensach.vn - Dừng lại, tốt nhất là ở đây, - một giọng nói khẽ vang lên. Bọn chúng im lặng nghe ngóng hồi lâu. Phía xa chỉ có tiếng ồn ã đơn điệu của thành phố. Nơi đây, bốn xung quanh hoàn toàn tĩnh mịch. - Lôi hắn ra, - một khẩu lệnh cụt lủn bật ra. Ba đôi cánh tay bấu chặt vào cái thân hình bất động. Lát sau, tất cả những gì đựng trong túi đều bị lôi ra cả. Chẳng chút khó khăn, bọn chúng cởi tuột áo khoác, áo vét, rồi cả áo gi-lê. Đột nhiên hẳn là do lạnh, giáo sư Vin-tru-rơ chợt tỉnh, kêu lên: - Cái gì thế này, các người làm gì thế?... Đồng thời, ông cố sức nhổm lên khỏi mặt đất. Song khi vừa đứng được lên, ông bị đánh một đòn khủng khiếp vào gáy. Không kêu một tiếng, ông ngã lăn xuống như một khúc gỗ. Và khi ngã, ông lăn đến sát mép một cái hố lớn, mà người ta vẫn đổ rác, nên thân người ông theo sườn dốc tuột xuống hố. - Thổ tả thật! - một tên chửi thề. - Mày không biết giữ nó lại à? - Để làm gì? - Ngu như chó! Để làm gì? Bây giờ mò xuống dưới hố mà tháo giày và cởi quần ra. - Mày mò xuống mà lấy, nếu mày khôn thế. - Mày vừa bảo gì hả?! - Tên thứ nhất tiến lại gần, dữ dằn. Có nhẽ sẽ xảy ra xô sát, nếu không có giọng nói thản nhiên của tên đánh xe ngựa, nãy giờ vẫn lặng lẽ hút thuốc chợt vang lên: - Tao bảo: phải đi thôi. Các người muốn bị tôm ở đây phải không? Bọn đàn ông sực tỉnh, vội nhảy cả lên xe. Con ngựa cất bước. Trước khi đi lên đường chính, bọn chúng dừng lại, tên đánh xe rút một cái bao cũ từ dưới ghế ra rồi cẩn thận lau sạch tất cả các bánh xe khỏi những thứ rác rưởi dính vào, rồi y nhảy lên, chắt lưỡi giục ngựa, và chẳng mấy chốc, trên cánh đồng trở lại im lìm như cũ. https://thuviensach.vn Ban ngày chẳng có ma nào nhìn ngó tới chốn này, ban đêm lại càng không có. Chỉ lúc mờ sáng, bên những hố đất sét ấy mới bắt đầu nhộn nhịp. Đó là đám nông dân từ các làng trong phạm vi bán kính mươi cây số cách thủ đô, nhận việc chở rác ra khỏi thành phố lui tới chốn này với thứ hàng chở hôi hám của họ. Họ đến, trút rác ra khỏi khỏi thùng xe, rồi mang theo vài zuốt-ty kiếm được quay về nhà. Những người tận tụy nhất thì trút rác bẩn vào đúng các hố như quy định, còn những kẻ khác, lợi dụng không có ai kiểm tra, đổ rác ngay trên cánh đồng. Ông lão Pa-ven Ban-kốp-xki, một nông dân làng Bơ-giô-dô-va Vun ka, vốn là người thích làm việc ngay thực. Chính vì vậy, ông đánh xe đến sát miệng hố và thong thả cào sạch xe. Ông chẳng việc gì phải vội vì dù sao cũng còn phải để con ngựa được nghỉ ngơi lấy một chút sau cả thôi đường, ngay chính ông cũng bị khó thở - cái bệnh cũng dễ hiểu khi ở vào tuổi ông. Đúng lúc ông làm xong việc, đang buộc cái túi cỏ còn dư lên xe, thì chợt nghe rõ một tiếng rên vọng từ đáy hố lên. Ông làm dấu thánh để phòng xa rồi căng tai nghe ngóng. Tiếng rên rỉ lại vang lên lần nữa, rõ hơn. - Này đằng kia! - Ông kêu lên. - Cái quỷ quái gì thế? - Nước, - một giọng người yếu ớt rên rỉ. Cái giọng ấy, ông Pa-ven Ban-kốp-xki nghe quen quen. Tối qua vào thành phố, ông gặp lão Ma-têus Pi-ô-tơ-rốp-xki làng Bứt-trưn-nhex cũng đánh xe đi chở rác như ông. Không hiểu sao, ông Ban-kốp-xki nghĩ rằng đây hẳn là lão Pi-ô-tơ-rốp-xki chứ chẳng phải ai khác. Cũng cái giọng ấy đã đành, mà lão ta thì bao giờ cũng đổ rác vào đúng cái hố này và rượu thì lão cũng nghiện nữa. Hẳn là say rồi lộn cổ xuống hố, bị thương tích gì đó và đành nằm chịu trận. Ông nhìn quanh. Vẫn còn tối lắm, phương Đông mới chỉ hơi mờ mờ màu xám. Nếu lão Pi-ô-tơ-rốp-xki để xe trên miệng hố, chắc con ngựa đã tự kéo về làng Bứt-trưn-nhex rồi. - Có phải ông đấy không, ông Pi-ô-tơ-rốp-xki? - ông hỏi. - Ông bị ngã hay sao thế?... https://thuviensach.vn Chỉ có tiếng rên rỉ rất khẽ đáp lại lời ông. - Mà cũng có thể bọn dân thành thị kia hành lão? - Ông cân nhắc. Bao giờ ông cũng ngờ rằng những bọn dân thị thành sẵn sàng làm mọi chuyện tồi tệ nhất. Đưa chân dò dẫm trên sườn dốc, nhưng rồi nghĩ lại ông quay về chỗ con ngựa, cởi sợi dây dùng thay cương, chập lại, buộc thành múi vào trục xe, rồi nắm chặt chiếc dây ấy, ông lần dò xuống lòng hố. - Bác Ma-têus, bác lên tiếng xem nào, tối lắm, - ông kêu lên. Bác ở chỗ nào đấy? - Nước!... - Ông nghe thấy một tiếng rên ngay bên cạnh mình. Ông cúi xuống sờ phải cánh tay. - Tôi không có nước, nước ở đâu ra? Bác leo lên trên kia đã. Thế ngựa bác đâu rồi?... Chắc nó lại đi một mình về nhà hẳn?... Nào, tôi chẳng vác được bác đâu, bác cố đứng dậy xem. Chân ông dẫm vào đám rác rưởi, lấy hết sức kéo cái thân hình bất lực. - Bác nhúc nhích lên. Nữa nào! Một mình tôi không đủ sức đâu. - Tôi không thể. - Ô... ô... ô!... Tôi không thể! Gắng lên chứ! Bác định chết ở đây à? Tay ông Ban-kốp-xki chợt quờ trúng một chất nước gì đặc quánh, bết chặt vào tóc. Ông ngửi ngửi những ngón tay của mình rồi hỏi: - Chúng nó đánh bác, hả! - Không biết... Ông lão nông dân cân nhắc. - Dù sao bác cũng không thể nằm đây chịu chết. Phù!... Bác xem này, tôi có dây thừng đây, cốt sao bác đứng được lên thì có thể nương theo đó mà lên. https://thuviensach.vn Hình như người đang nằm hơi lại sức hơn, ông ta nhúc nhích một lần, rồi hai lần, nhưng rồi lại ngã xuống, mặc dù Ban-kốp-xki đã cố hết sức để giữ. - Chịu thôi, - ông thốt lên, - phải gọi thêm người giúp. Chắc mọi người cũng đến rồi. Ông hì hục leo lên và mấy phút sau trở lại với hai người nữa, giải thích với họ rằng bọn vô lại Vac-sa-va nào đó đã quẳng lão Pi-ô-tơ-rốp-xki làng Bứt-trưn-nhex xuống hố. Không nói một lời, những người nông dân xúm vào việc, và chẳng mấy chốc họ lôi người bị thương lên, đặt vào xe ông già. Vả chăng, người được cứu cũng cảm thấy khỏe hơn trước, tự ngồi lên được và bắt đầu kêu rét. - Chúng nó lột người ta còn mỗi cái quần thế kia kìa, chó má thật, - một người nông dân chửi đổng. - Phải báo cảnh sát thôi, - người thứ hai lưu ý. Ông Ban-kốp-xki nhún vai. - Không phải việc của tôi. Tôi chở ông ta về Bứt-trưn-nhex, chả thuận đường mà, rồi con cái ông ấy muốn làm gì thì tùy. Đến đồn cảnh sát hay không... - À thì vẫn, - hai người kia tán thành. - Việc của họ mà. Ông lão đẩy cho người đang nằm chiếc bao chứa cỏ khô để kê đầu, còn mình thì ngồi trên ván trần và giục cương. Khi họ đã ra đến đường, ông lão ngồi lại cho thoải mái hơn rồi thiu thỉu ngủ gà ngủ gật. Con ngựa đã quá quen đường. Ông lão chợt tỉnh giấc khi trời đã sáng hẳn. Ông ngoảnh lại và chợt dụi mắt. Phía sau ông, trên thùng xe, một người lạ đang nằm, phủ qua chiếc chăn mỏng. Một khuôn mặt to ngang, bộ tóc đen nhánh bết máu dính vào xương chẩm. Ông lão Ban-kốp-xki có thể thề rằng trong đời lão chưa từng gặp người này bao giờ. Mà ông ta cũng chẳng giống lão Pi-ô-tơ-rốp-xki làng Bứt-trưn-nhex chút nào hết. Còn cao và béo hơn, có lẽ lão cũng là một https://thuviensach.vn tay vâm đô ra phết. Dưới tấm khăn phủ ngựa ngắn ngủn, thủng lỗ chỗ, chìa ra một manh áo sơ mi mỏng rách tan, chiếc quần đã vấy đầy bùn đất và đôi giầy kiểu thành thị. - Quỷ quái thật! - Ông lão chửi thề và suy nghĩ xem nên làm gì với chuyện này. Lão tính lui tính tới, rốt cuộc quay người lại phía sau, lay lay vai người hành khách. - Hây, này ông, dậy thôi! Ma xui quỷ khiến thật chứ! Dậy thôi! Vì hắn mà người ta có khi gặp chuyện phiền toái nữa chứ lỵ... Tỉnh dậy đi! Người hành khách từ từ mở mắt rồi chống cùi tay nhổm lên - Ông là ai vậy hả?... Người lão nông giận dữ hỏi. - Tôi ở đâu thế này, cái gì thế này? - Hành khách đáp lại bằng một câu hỏi. - Trên xe của tôi chứ đâu nữa. Không thấy à? - Tôi thấy. - người ấy lẩm bẩm rồi khó nhọc ngồi lên kéo chăn vào. - Nào. - Nhưng sao tôi lại ở đây? Lão Ban-kốp-xki ngoảnh phắt đi, nhổ nước bọt về phía trước. Cần phải cân nhắc chút đã. - Tôi biết đâu được đấy! - Rốt cuộc lão nhún vai. - Tôi đang ngủ, có lẽ chính anh đã trèo lên xe của tôi chứ còn gì nữa. Từ Vac-sa-va hả? - Cái gì kia? - Tôi hỏi, có phải anh là người Vac-sa-va không? Vì nếu thế anh chẳng có việc gì phải đi với tôi tới Vun-ka hay Bứt-trưn-nhex cả. Tôi đang về nhà đây. Mà nhà anh có đến Vun-ka đâu cơ chứ? Ồ, sau cái cối xay gió kia là tôi phải rẽ rồi kia kìa... Anh xuống chứ, hay sao nào? Từ đây đến phố cũng phải mươi cây số đấy... https://thuviensach.vn - Đến đâu cơ? - Người kia hỏi, mắt ông ta bộc lộ vẻ ngạc nhiên. - Tôi bảo đến Vac-sa-va. Ông từ Vac-sa-va tới phải không nào? Người đàn ông giương mắt, lau lau trán rồi trả lời: - Tôi không biết. Ông Ban-kốp-xki sôi cả lên. Giờ thì ông đã nhận ra rằng mình đang nói chuyện với một thằng vô lại. Ông thận trọng sờ soạng trên ngực, nơi đang giấu cái túi tiền, và nhìn quanh. Cách đó chừng nửa cây số có những chiếc xe ngựa đang diễu thành một hàng dài. - Mày lại còn giả vờ đần độn hả. - ông gầm lên: - Mày không biết ở đâu đến đây chắc? - Tôi không biết. - người kia đáp lại. - Thế có lẽ đầu óc mày loạn cả lên rồi đấy. Thế chắc mày cũng không biết kẻ nào đã phang vỡ sọ mày chứ? Người kia đưa tay sờ sờ đầu rồi lại lẩm bẩm: - Tôi không biết. - Vậy thì xuống ngay khỏi xe!- Người nông dân cáu đến tột độ quát lên. - Mau lên! Xuống! Ông ghì cương con ngựa dừng lại. Người lạ ngoan ngoãn bước xuống đường và đứng im đờ đẫn nhìn tứ phía nhưng vẫn còn chưa tỉnh hẳn. Thấy người lạ không hề có một ý xấu nào, ông Ban-kốp-xki vẫn quyết định nói thẳng với anh ta: - Tao nói với mày như là con người nói với nhau, thế mà mày nói với tao như nói với chó. Phù, đồ rác rưởi thành thị! Tao hỏi có phải từ Vac-sa va tới không thì mày lại trả lời là không biết nữa chứ. Thế có thể mày không biết mày là ai, tên mày là gì nữa chứ?... Người lạ nhìn ông với đôi mắt mở to. - Sao kia?... Tôi tên là gì à?... Sao? Tôi... không biết... https://thuviensach.vn Và những bắp thịt trên mặt ông ta co rúm lại như sợ hãi. - Phù! - Ông Ban-kốp-xki nhổ đánh toẹt và đột ngột cả quyết quất một roi lên lưng ngựa. Chiếc xe lao vọt về phía trước. Đi được chừng hai dặm, người nông dân nhìn lại phía sau, người lạ vẫn đi phía sau ông, bên mép đường. - Phù!- ông lại nhổ toẹt và kéo cương thật mạnh khiến con ngựa phải chuyển sang nước kiệu. https://thuviensach.vn CHƯƠNG II Việc giáo sư Ra-phao Vin-tru-rơ biến mất khiến toàn thành phố xao động. Trước hết, trong toàn bộ sự việc này, người ta cảm thấy có điều gì đó bí ẩn. Tất thảy những người từ nhiều năm nay được gặp gỡ giáo sư và hiểu biết ông kỹ đều cam đoan rằng mọi giả thuyết về khả năng tự vẫn của giáo sư đều là vớ vẩn. Giáo sư Vin-tru-rơ nổi bật lên bởi sức sống tràn trề sôi nổi, ông yêu công việc của mình, yêu gia đình mình, yêu cuộc sống. Tình hình sản nghiệp của ông rất tuyệt vời. Vinh quang của ông vẫn không ngừng tăng lên. Trong giới y học ông được thừa nhận là một nhân vật đặc sắc. Khả năng ám hại cũng bị loại trừ vì lý do đơn giản là giáo sư không hề có kẻ thù. Cướp của là mô-tip tội phạm duy nhất có thể chấp nhận được. Tuy nhiên, ở đây cũng xuất hiện những nghi vấn đáng kể. Người ta dễ dàng khẳng định rằng, trong cái ngày xảy ra tai họa ấy, giáo sư có trong người chỉ độ hơn mười nghìn zuốt-ty, và ai cũng biết rằng ông chỉ dùng một chiếc đồng hồ đeo tay màu đen thường tình, thậm chí ông không đeo cả nhẫn vàng nữa. Do vậy một vụ tấn công ăn cướp có kế hoạch cũng như việc giết người là hậu quả của vụ tấn công kia hình như không có mấy khả năng hiện thực. Trường hợp bị tai nạn hay một vụ giết người ngẫu nhiên chắc hẳn người ta đã nhanh chóng tìm ra xác. Chỉ còn lại một khả năng duy nhất: mất trí nhớ. Bởi lẽ trong năm vừa qua, cảnh sát đã tìm được năm người bị mất tích do bị mất trí nhớ đột ngột, nên trên đa số các nhật báo, trong nhiều bài, người ta đưa ra các giả thuyết ấy. Và nếu như trong những bài báo ấy, người ta viết nửa kín nửa hở, còn trong những cuộc trò chuyện riêng tư người ta công khai bàn tán về những hoàn cảnh đầy bí mật của việc giáo sư Vin-tru-rơ bị mất tích, thì đó lại là những lý do hoàn toàn khác. Các phóng viên hoài công tấn công biệt thự của giáo sư tại đại lộ Tử Đinh Hương. Quả thực họ phát hiện ngay không chút khó khăn rằng vợ https://thuviensach.vn giáo sư cùng con gái bảy tuổi của ông hiện không có mặt ở Vac-sa-va, song gia nhân chỉ lúng búng và từ chối cung cấp mọi thông tin chi tiết hơn. Những phóng viên hăng hái nhất được gia nhân chỉ đến chỗ anh họ của người mất tích, đến ngài chủ tịch tòa thượng thẩm Zich-mun-tơ Vin-tru-rơ. Với sự bình thản tuyệt đối, ông này chỉ nhắc đi nhắc lại: - Cuộc sống của ông em họ tôi và vợ bao giờ cũng rất hạnh phúc. Trong mắt của đám đông bạn bè, họ được xem là một cặp vợ chồng mẫu mực. Do vậy, sự liên hệ giữa việc giáo sự bị mất tích, điều đang khiến tôi bị xúc động sâu sắc, với chuyện của gia đình ông ta, là một điều đang và sẽ không có căn cứ. - ông nhấn mạnh. - Vậy ngài chủ tịch có thể cho chúng tôi rõ hiện nay bà Bê-a-ta Vin tru-rơ đang ở đâu không ạ? Đám phóng viên hỏi. - Vâng, tôi sẵn sàng nhắc lại với các ông điều tôi nghe được từ chính miệng ông em họ tôi trong cái ngày mà ông ấy bước chân khỏi nhà lần cuối. Ông ấy nói với tôi rằng đã cho vợ và đứa bé ra nước ngoài. - Thế mục đích của chuyến đi? Ngài chủ tịch đưa tay phác một cử chỉ mơ hồ. - Xin thú thật với các ông, tôi đã không hỏi điều đó. Hình như đó là một chuyến đi chữa bệnh thì phải. Nếu tôi nhớ không nhầm thì em dâu tôi không chịu đựng nổi tiết thu u ám của chúng ta. Vả chăng cô ấy cũng rất hay ra nước ngoài. - Tuy nhiên một chuyến đi đột ngột vào chính cái ngày- hay trước vài ngày- dự định tổ chức vũ hội mà giấy mời đã được gửi đi... - Thưa các ông, mọi sự được an bài với người đời đa dạng lắm. Vả chăng hai chúng tôi cũng không quan hệ với nhau thân thiết đến mức tôi có thể biết rõ tất cả mọi động tĩnh của họ. Song nếu tôi có thể đề nghị với các ông điều gì, thì vì quan hệ gia đình, tôi có bổn phận mong các ông đừng thổi phồng chuyện này đến tầm cỡ một vụ giật gân. Đặc biệt, tôi hi vọng rằng sẽ không tìm thấy trong báo chí một ẩn ý nào đề cập tới đời tư của em https://thuviensach.vn họ tôi. Tôi rất mong điều đó. Phần tôi, tôi xin bày tỏ với các ông quan điểm riêng của tôi về sự việc này. Không loại trừ là giáo sư có ý định ra nước ngoài cùng với vợ. Ông ấy bị giữ lại Vac-sa-va vì cuộc giải phẫu vô cùng quan trọng mà tất cả các báo đều đã viết rất nhiều rồi. Khi cuộc giải phẫu thành công, ông em họ tôi có thể đã đi ngoại quốc với vợ. - Đã qua bấy nhiêu ngày. - một trong các phóng viên nhận xét. -không thể nào thừa nhận việc giáo sư chưa nhận được tín hiệu báo động do toàn giới báo chí phát ra. Và chắc hẳn giáo sư sẽ phải lên tiếng chứ. - Chắc hẳn vậy. Nếu như tín hiệu báo động đến được chỗ ông ấy. Song có biết bao nhiêu xó xỉnh hẻo lánh ở nước ngoài, những nhà nghỉ lặng lẽ trong vùng núi, những nơi nghỉ ngơi hoang vắng, mà các nhật báo của Vac sa-va không thể đến được. - Toàn thể báo chí ngoại quốc đều đưa tin về sự mất tích của giáo sư Vin-tru-rơ, - nhà báo vẫn khăng khăng một mực, - à, và cả đài phát thanh nữa. - Người ta có thể không nghe ra-đi-ô. Thí dụ như tôi không thể chịu nổi. Vả chăng trong thời gian nghỉ ngơi có biết bao người không hề sờ đến báo. Tại Ty-rôn hay Đan-ma-xia không phải ai cũng có ý muốn đọc báo đâu. - Đúng thế, thưa ngài chủ tịch. Nhưng còn một điều này. Giáo sư không hề có mặt tại Ty-rôn, tại Đan-ma-xia, và nói chung ở mọi nơi khác ở nước ngoài. - Ông khẳng định điều đó bằng cách gì vậy? - Ngài chủ tịch mỉm cười hỏi lại. - Điều đó không khó lắm. Đơn giản là tôi đã thẩm tra lại ở tòa thị chính rằng hộ chiếu xuất cảnh của giáo sư Vin-tru-rơ chỉ được cấp với thời hạn một năm mà thôi. Thời hạn đó đã hết cách đây vừa tròn hai tháng và không được gia hạn thêm. Một sự im lặng bao trùm. Cuối cùng ngài chủ tịch dang tay. https://thuviensach.vn - Hà, không nghi ngờ gì nữa, sự việc nay vẫn chưa rõ. Song hãy tin ở tôi. Tôi sẽ cố gắng bằng mọi cách để làm rõ nó ra. Cả cơ quan cảnh sát cũng đang làm việc đó. Một lần nữa, tôi xin nhắc lại với các ông lời đề nghị của tôi. Chính nhờ có lời đề nghị này, được nêu ra bởi một người đang giữ một cương vị được mọi người kính trọng trong đời sống xã hội, cũng như nhờ thiện cảm mà vị giáo sư bị mất tích có được trong lòng người, giới báo chí đã từ bỏ một cơ hội đáng thèm muốn để tìm hiểu những vấn đề đời tư của ông. Thực tình thì điều đó cũng không ảnh hưởng gì đến những chuyện xầm xì đang lan truyền trong những người quen lẫn không quen, song không có tin tức gì mới, những chuyện bàn tán này cũng lặng dần đi. Ngược lại, cảnh sát vẫn không ngừng quan tâm đến sự việc này. Viên thanh tra Gu-rơ-nưi, người được giao nhiệm vụ, chỉ trong vài ngày đã xác định được hàng loạt chi tiết. Việc điều tra các nhân viên của bệnh viện đã cho thấy rằng, trong ngày xảy ra sự việc, giáo sư trở về nhà trong tâm trạng rất vui vẻ, mang theo một chiếc áo choàng lông hắc điêu thử vừa mua để làm quà tặng vợ nhân kỷ niệm tám năm ngày cưới. Không hề có gì chứng tỏ rằng ông đoán trước chuyến đi đột ngột của vợ. Qua lời khai của gia nhân có thể suy ra rằng mãi tới khi đọc bức thư do vợ để lại, giáo sư mới được biết về chuyến đi ấy. Bức thư đã gây cho ông một ấn tượng như sét đánh. Ông có vẻ như người mất hồn, không ăn uống gì cả. Ông ngồi mãi trong phòng làm việc tối om. Thực ra, người ta không tìm thấy lá thư. Song cũng chẳng khó khăn gì mà không đoán ra rằng nó mang đến cho giáo sư quyết định dứt tình. Ngay cả ngài chủ tịch Vin-tru-rơ cũng bày tỏ ý kiến như thế, ông không tiếc cơ quan điều tra những chi tiết nhỏ bé nhất, cung cấp một báo cáo hết sức tỉ mỉ về lần đến thăm của ông tại nhà người em họ. Qua những lời khai tiếp đó của gia nhân không rút thêm được điều gì chắc chắn. Hàng ngày, vào ban sáng, phu nhân Bê-a-ta thường đi ô-tô đến dạo ở công viên Oa-zi-ên-xki. Tài xế và xe ở lại ngoài cổng, anh ta chưa https://thuviensach.vn bao giờ nhìn thấy có ai đi cùng phu nhân. Song khi được cho xem ảnh, những người gác công viên nhận ra ngay lập tức vị phu nhân ngày nào cũng gặp gỡ tại đây một chàng trai tóc vàng nhạt, gày gò, mặc quần áo khá tàng. Tuy nhiên diện mạo của chàng trai ấy không có nét gì thật nổi bật. Việc nghiên cứu thư từ giấy má của giáo sư cũng không chỉ ra một dấu vết nào hết. Người ta khẳng định được rằng phu nhân đã để lại một số tiền lớn và đồ nữ trang. Bà cũng không mang theo các áo choàng lông thú hoặc những thứ đồ vật quí giá nào khác dễ dàng đổi thành tiền. Thanh tra Gu-rơ-nưi tìm thấy trong bàn làm việc của giáo sư một khẩu súng lục đã nạp đạn. - Điều này cho phép tôi kết luận, -ông ta nói với ngài chủ tịch Vin-tru rơ,- rằng giáo sư không hề có ý định tự sát. Nếu không, hẳn ông ta đã mang theo súng. Ông ta cũng sẽ mang súng theo trong trường hợp ông ta định quyết đấu với kẻ đã quyến rũ vợ mình. - Phải chăng ông thanh tra cho rằng ông ấy biết có thể tìm thấy kẻ kia ở đâu? - Không. Tôi nghĩ rằng thậm chí giáo sư không thể ngờ đến sự tồn tại của y nữa kia. Chưa một ai trong đám gia nhân trong biệt thự tại đại lộ Tử Đinh Hương nhìn thấy người thanh niên có hình dáng như vậy cả. Song tôi tin rằng việc tìm thấy đôi trai gái này sẽ cho chúng ta lời giải đáp cho câu hỏi: cái gì đã xảy đến với giáo sư? Theo đúng ý đồ này, ngài thanh ta đã tiến hành điều tra theo hướng tìm kiếm phu nhân Bê-a-ta. Sau nhiều vất vả, người ta đã đưa đến cho ông tài xế lái chiếc taxi mà phu nhân Bê-a-ta đã dùng để rời nhà giáo sư ngày hôm ấy. Nhưng anh chàng này cũng chẳng có gì nhiều để khai báo. Anh ta chỉ nhớ đã chở một phu nhân trẻ và đẹp cùng một em bé gái chừng vài tuổi từ đại lộ Tử Đinh Hương đến ga chính. Bà ta trả tiền, tự tay xách lấy va-li, rồi biến mất trong đám người. Việc nghiên cứu lịch chạy tàu cũng chẳng mang lại thành công gì đáng kể. Từ nhà ga chính, trong khoảng từ mười hai giờ https://thuviensach.vn trưa đến một giờ chiều có tới hơn mười đoàn tàu chạy về nhiều hướng khác nhau. Thanh tra Gu-rơ-nưi đang cân nhắc việc gửi giấy truy tìm Bê-a-ta Vin tru-rơ thì đột nhiên một phát hiện mới lại đẩy công cuộc điều tra theo một hướng khác hẳn. Trong một cuộc kiểm tra thường kỳ tại nhà một trong những kẻ oa trữ đồ trộm cắp trên phố Cac-mê-li-xka, trong số nhiều đồ vật có nguồn gốc từ các vụ trộm hoặc cướp, người ta tìm thấy một áo bành tô màu đen, chiếc áo vét và chiếc gi-lê có cỡ rất lớn. Mặc dù nhãn hiệu của cửa hàng may đã bị cắt bỏ, người ta dễ dàng tìm ra hiệu may đã may những thứ quần áo ấy, và bằng cách đó khẳng định được rằng những thứ ấy thuộc về giáo sư Vin-tru rơ đã bị mất tích. Bị ép vào tường, gã buôn lậu hàng cũ khai rằng đó là đồ mua của một tay Fê-lic-xơ Giu-brô-xki nào đó. Trái với những điều tiên đoán của viên thanh tra, Giu-brô-xki chưa bao giờ có tiền án tiền sự. Y ngụ tại phố Psư-vi-sơ-lơ-na cùng vợ và bốn con, chuyên nghề khai thác cát, y khai rằng sáng sớm tinh mơ hôm ấy, khi đi nhà thờ về, y nhặt được những thứ quần áo kia ngay trên bờ sông. Vài nhân chứng, có thể không đáng tin lắm, xác minh cho tình trạng ngoại án của y. Dù sao chăng nữa cũng không thể chứng minh thêm được điều gì ở đây và ba ngày sau người ta phải thả Giu-brô-xki. Một điều hỗ trợ thêm cho sự vô tội của y, là chính ở nơi ấy, sông Vi-xoa rất sâu, mà sự tự sát của giáo sư Vin-tru-rơ lại có rất nhiều khả năng thực tế. Trong những ngày tiếp theo đó, người ta sục tìm dưới lòng sông suốt một khoảng vài cây số - nhưng không có kết quả gì hết. Sáu lần liền người ta đưa gia nhân ở đại lộ Tử Đinh Hương và ngài chủ tịch Vin-tru-rơ đến viện giải phẫu để nhận diện các xác chết vô thừa nhận, nhưng thực ra đó là chuyện quá thừa: vị giáo sư mất tích có tầm vóc to lớn, dễ nhận diện, với chiều cao một mét chín mươi và nặng gần một trăm ki-lô-gam. - Chúng tôi vẫn chưa tìm thấy được xác, - viên thanh tra Gu-rơ-nưi thốt lên với vẻ ngã lòng - có thể sang xuân nó mới nổi lên cũng nên. Sông https://thuviensach.vn Vi-xoa có nhiều hố sâu và đã nhiều lần mãi sau vài tháng nó mới trả lại xác người chết. - Có nghĩa là ông khẳng định những điều lo lắng của tôi? - Ngài chủ tịch hỏi. - Có rất nhiều yếu tố nghiêng về phía tự sát. Tuy nhiên, tôi cũng đã gửi bản sao ảnh chụp giáo sư đi tất cả các đồn cảnh sát để phòng xa. - Thế ra ông vẫn nghĩ đến khả năng bị mất trí nhớ? - Thành thật mà nói, tôi không tin vào chuyện ấy. Nhưng một khi xác chưa nổi lên, tôi không được phép xem thường khả năng đó, cũng vì lẽ ấy, tôi cũng không từ bỏ hoàn toàn khả năng một vụ giết người. Mặc dù tôi gần như tin chắc rằng chỉ có thể nói về một vụ tự sát mà thôi. Chắc chắn là thế. Ông ấy bước chân ra khỏi nhà, hoàn toàn mất trí vì bất hạnh, và chắc chưa kịp đi đến một quyết định nào cả. Hẳn ông ấy đã lang thang rất lâu suốt thành phố, có thể cũng đã uống rượu giải phiền... - Ông ấy chưa bao giờ uống rượu cả, - ngài chủ tịch ngắt lời. - Dù thế này hay thế khác, ông ấy cũng đã quyết định chấm dứt cuộc đời. Vả lại kẻ nào có thể giết ông ấy kia chứ?... Bọn cướp ư?... Chúng phải có ít ra từ ba đến bốn tên mới có thể đối phó được với ông ấy một cách êm thấm. Bởi lẽ giáo sư là một người có sức mạnh khác thường. Bắn ư?... À, cũng không loại trừ, nhưng một cuộc bắn nhau bao giờ cũng thu hút người khác kéo đến và nếu thế chúng phải hết sức vội vã trong khi thu dọn tử thi. Trong khi đó trên áo bành tô và áo vét lại không hề có một vết máu nào cả. Chỉ còn lại mỗi khả năng là ông ấy bị kéo vào bẫy rồi bị giết trong phòng kín. Nghĩa là một vụ giết người có chủ tâm. Nhưng ai có lợi trong chuyện ấy, ai mong muốn chuyện ấy cơ chứ?... Không ai biết. Giáo sư không để lại chúc thư. Theo luật thì toàn bộ những gì ông ấy có sẽ được chuyển cho vợ và con gái. Song chính ngài chủ tịch chả đã nói rằng người vợ góa kia là người phụ nữ ít vụ lợi nhất trên thế giới đó sao? Còn người tình của bà ta, kẻ mà xét đoán qua bề ngoài thì không phải được xuất thân từ một gia đình khá giả. Nhưng ngay cả điều này cũng chứa đựng một yếu tố gì đó át hẳn https://thuviensach.vn nỗi nghi ngờ. Nếu như y muốn kiếm tiền, y thừa khả năng để thuyết phục giáo sư phu nhân mang đi tiền bạc, những chiếc áo choàng lông thú cùng đồ nữ trang. Tất cả những thứ đó gộp thành một món tiền khó lòng chê nổi, tính sơ sơ cũng phải bẩy mươi nghìn. Mà một kẻ ranh ma thì hoàn toàn có đủ khả năng để xui một người đàn bà say mê hắn làm tất cả mọi việc. - Chưa chắc, Bê-a-ta có những nguyên tắc riêng... - Thưa ngài chủ tịch, với tư cách một vị quan tòa giàu kinh nghiệm, hẳn ngài hiểu rõ hơn tôi rằng khi mà người đàn bà bắt đầu yêu thì mọi nguyên tắc không còn tồn tại nữa. Nhưng, có thêm những việc khác chứng tỏ tính vô tội của đôi trai gái này. Thứ nhất: vị tất họ phải chạy trốn, vì chuyện đó chỉ khiến họ bị nghi ngờ mà thôi. Thứ hai: sau khi giáo sư bị mất tích, nhẽ ra họ phải xuất đầu lộ diện ngay: tất cả các báo đều làm rùm beng đến thế kia mà. Và chắc hẳn bọn họ phải là những kẻ ngu ngốc nhất mới có thể nghĩ rằng sớm muộn cảnh sát cũng không có khả năng tìm ra họ, một khi đã coi họ là thủ phạm của vụ này. Nếu như họ muốn "đánh bạc" với một số tiền đặt cọc lớn như tài sản được thừa kế của giáo sư, thì chỉ sau vài ngày họ đã phải xuất hiện ngay, trong khi đó bây giờ đã là tháng thứ hai rồi. Chắc chắn lương tâm của họ phải trong sạch. - Tôi cũng nghĩ như thế. - Và còn thêm điều này nữa! Qua kinh nghiệm tôi biết rằng bọn tội phạm thường không bao giờ kiên nhẫn được lâu. Tên nào cũng muốn vớ ngay lấy cái đã kích động hắn phạm tội. Và bao giờ hắn cũng chọn chiến thuật quanh quẩn ngay trước mũi cảnh sát. Hắn cảm thấy yên tâm khi trưng ra sự hiện diện của mình hơn là khi nấp vào bóng tối, điều dễ khiến người ta nghi ngờ hắn nhiều hơn. - Đúng thế. - Đó là điều không còn nghi ngờ gì nữa. Tôi còn nhìn thấy một lời giải đáp nữa. Khả năng ngộ sát. Ta hãy giả sử rằng giáo sư tìm được hai người kia và trong khi đụng độ ông bị giết chết. Trong trường hợp ấy, chúng ta lại cần phải lưu ý rằng giáo sư là một lực sĩ, hơn nữa trên áo quần ông không https://thuviensach.vn hề có vết của máu đã bị tẩy đi. Mà thật khó lòng chấp nhận giả thuyết rằng anh chàng trẻ tuổi gầy gò và khá yếu ớt kia lại có khả năng giết nổi một con người to lớn chừng ấy, không cần dùng vũ khí. Chính vì vậy tôi không muốn cố công tìm bắt hai người bọn họ. Ngài chủ tịch tán đồng. - Cũng có thể tốt hơn hết là ta không tìm ra họ... ít nhất cho đến lúc việc này được làm sáng tỏ hoàn toàn. - Cũng có thể là tốt hơn... - viên thanh tra thừa nhận. Vả chăng ông ta cũng chẳng thể nói gì hơn, bởi cho đến nay cảnh sát chưa tìm ra dấu vết gì, dù là nhỏ nhất của cô Bê-a-ta, cùng đứa con gái và người thanh niên không rõ họ tên nọ. Nhiều tháng trôi qua, và trong cái đu quay tít là đời sống của mỗi đô thị lớn, người ta dần dần quên đi giáo sư Vin-tru-rơ cùng sự mất tích đầy bí ẩn của ông. Hồ sơ điều tra trong các tủ của cơ quan hình sự dần dần đều bị bụi phủ. Sau đó, chồng chất lên nó là hàng đống những vụ việc tiếp theo. Rồi một năm sau, người ta buộc chúng thành bộ, mang vào kho lưu trữ. Theo đúng luật, để xử lý tài sản của kẻ khiếm diện. Tòa án bổ nhiệm người ủy quyền quản lý, và luật sư Sren-cơ, kẻ được giao phó trách nhiệm ấy, không có lý do gì để than phiền cả. Tiền thù lao không ngớt chảy về, còn công việc thì chẳng có gì nhiều nhặn. Ông ta cho thuê cái villa ở đại lộ Tử Đinh Hương, vốn thì đầu tư vào các hối phiếu, quyền lãnh đạo bệnh viện ông ta trao vào tay tiến sĩ Đô-bra-nhe-xki, một người rất có tài, hoàn toàn đáng tin, người cộng sự thân tín nhất của vị giáo sư bị mất tích. Vả chăng trong bệnh viện tất cả mọi việc đều trôi y hệt như ngày trước, theo nhịp điệu được chính giáo sư Vin-tru-rơ thiết lập. Trong vòng mấy tháng trời, người ta đã hoàn thành một tòa nhà mới, và lưu lượng bệnh nhân - sau một thời gian bị giảm đi đáng kể - lại quay trở về với mức cũ của mình. Những thay đổi do tiến sĩ Đô-bra-nhe-xki tiến hành chỉ là những chuyện vụn vặt. Có điều người ta đã xóa bỏ các giường không phải trả tiền vẫn dành cho trẻ em con nhà nghèo, và có vài người trong số nhân viên từ https://thuviensach.vn chức, điều mà thực ra cũng không hại gì đối với bệnh viện. Đầu tiên, bác sĩ tập sự Xku-gien đệ đơn thôi việc, sau một cuộc cãi cọ không mấy dễ chịu với sếp về chuyện những đứa trẻ kia, tiếp đó người ta cho thôi việc ông kế toán Mi-kha-lắc và cô thư ký Jan-nô-vi-trup-na, người đã sửng cồ lên[13] và tự ý can thiệp vào các quy định của tiến sĩ Đô-bra-nhe-xki, ngoài ra còn khiến ông bực mình vì cách cư xử thiếu phần kính trọng đối với ông. Cách cư xử của cô càng gai mắt ông hơn, vì lẽ vị giáo sư mới nói chung hơi xiết chặt kỉ cương trong bệnh viện, nơi mà từ trước tới nay vẫn có một bầu không khí quá gia đình. Đồng thời, địa vị cá nhân của ông, không chỉ trong bệnh viện mà ông cai quản, cũng được nâng lên một cách đáng kể. Cuộc bầu cử mới trong Hội Giải Phẫu đã mang lại cho ông danh hiệu chủ tịch, và một năm sau, ông được giao chức chủ nhiệm khoa của người bị mất tích, với học hàm giáo sư, vốn là một bác sĩ có tài, một người cương nghị, ông vươn một cách chậm chạp tới vinh quang và sự giàu có. Nhiều năm qua đi, cái tên gọi "Bệnh viện của giáo sư Vin-tru-rơ" càng ngày càng trở nên không hợp vì thiếu cơ sở. Vì vậy, cũng không ai ngạc nhiên khi rốt cuộc, được sự đồng ý của người được ủy quyền quản lý tài sản, người ta thay nó bằng cái tên "Bệnh viện mang tên giáo sư tiến sĩ Vin tru-rơ". Nhân dịp này đã xuất hiện một bản tiểu sử do giáo sư tiến sĩ K. Đô bra-nhe-xki viết, nhan đề "Giáo sư Ra-phao Vin-tru-rơ - nhà giải phẫu thiên tài". Công trình ấy kết thúc bằng những lời sau đây: "Bày tỏ lòng tiếc nhớ không thể bù đắp nổi đối với một Con Người tốt đẹp nhất, Người Thầy thông tuệ và Nhà Khoa Học vĩ đại, giới y học Ba Lan khoác chiếc áo tang sau việc mất tích đầy đau xót của ông, sự việc mà tiếc thay sẽ mãi mãi còn bị bao phủ trong bóng tối của một điều bí ẩn đau lòng". https://thuviensach.vn CHƯƠNG III Viên đồn trưởng cảnh sát ở Khô-tư-mô-va Vic-to Ka-nhia, ngồi vô công rồi nghề bên chiếc bàn làm việc phủ giấy màu xanh lục sạch sẽ, chốc chốc lại ngáp dài, và đưa mắt nhìn qua cửa sổ. Đồn cảnh sát nằm trong ngôi nhà cuối cùng ở rìa thị trấn, từ cửa sổ nhìn bao quát cả một khung cảnh rộng bao la những cánh đồng xanh mươn mướt, với bờ hồ nơi người ta đang phơi lưới, một dải rừng đen sẫm mờ xa, nơi đang bay lên làn khói lơ từ chiếc ống khói của xưởng cưa Hax-phen-đơ, và con đường dẫn tới xưởng cưa ấy, trên đó cảnh sát viên Xô-bơ-trắc, người phó của Ka-nhia đang đi cùng một người rậm râu, cao gầy nào đó. Xô-bơ-trắc dang rộng chân, cứ mỗi bước đi lại lắc lư như vịt cả về hai phía, cắp dưới nách một tấm gỗ dán lớn. Người đàn ông râu ria rậm rạp kia chắc là một công nhân xưởng cưa, mà là thợ mới. Đồn trưởng Ka-nhia mới thấy ông lần đầu, mặc dù quen biết tất cả mọi người ở Khô-tư-mô-va và vùng lân cận trong vòng bán kính mười cây số. Hơn nữa, việc Xô-bơ-trắc phải đích thân mang tấm gỗ dán cũng là một điều đáng suy nghĩ. Rõ ràng anh ta không coi việc sử dụng sự giúp đỡ của người đồng hành là chuyện nên làm, điều đó có nghĩa người này có chuyện gì không ổn: ông ta đi cùng với Xô-bơ-trắc không phải vì tự nguyện. * Người ta đưa tới đồn cảnh sát ở Khô-tư-mô-va đủ mọi hạng người. Vì tội choảng nhau ở các làng, vì tội ăn cắp vặt trong rừng, ngoài đồng, vì tội săn bắn trái phép. Thỉnh thoảng cũng tóm được một con cá lớn, một tên kẻ cướp hay một tên biển thủ công quỹ đang tránh mọi con đường lớn, cố tìm những nẻo đường tắt để chuồn tới biên giới nước Đức. Song người đàn ông rậm râu bị Xô-bơ-trắc dẫn đi mặc dù có tầm vóc cao to, hình như không khiến cho người cảnh sát phải lo lắng thì phải, chắc chỉ là chuyện gì vặt vãnh mà thôi. Lát sau cửa mở ra, cả hai bước vào. Người đàn ông rậm râu ngả mũ, đứng cạnh cửa. Xô-bơ-trắc đưa tay chào rồi báo cáo: https://thuviensach.vn - Người này đến xin việc ở xưởng cưa Hax-phen-đơ. Họ thuê ông ta làm, nhưng hóa ra ông ta không có một thứ giấy tờ nào, cũng không biết tên mình là gì, quê quán ở đâu. - Để rồi xem, - đồn trưởng lầu bầu, vẫy tay ra hiệu cho người rậm râu. - Ông có giấy tờ gì không? - Thưa, không có. - Xô-bơ-trắc, xét người xem. Viên cảnh sát cởi khuy chiếc áo ngắn đã sờn cũ, lục hết các túi, rồi đặt trước mặt đồn trưởng tất cả những gì tìm thấy: một chiếc dao díp nhỏ, rẻ tiền, vài mươi xu, một đoạn dây nhỏ, hai chiếc khuy và một chiếc thìa sắt tây. Anh ta mò cả trong ống giày của ông, nhưng không có gì trong đó. - Ông ở đâu tới đây hả? Hả? Viên đồn trưởng hỏi. - Tôi từ Trum-ka tới, từ huyện Xu-rơ-xki. - Từ Trum-ka?... Đến đây làm gì? - Tìm việc ạ. Ở Trum-ka tôi làm tại xưởng cưa. Xưởng đóng cửa. Người ta bảo rằng ở đây, ở Khô-tư-mô-va này, tôi sẽ kiếm được việc làm và bánh mì. - Thế chủ xưởng ở Trum-ka tên là gì? - Phi-bich. - Ông làm tại đó có lâu không? - Dạ, nửa năm. - Thế ông quê ở huyện Xu-rơ-xki à? Người đàn ông rậm râu nhún vai. - Tôi không biết ạ. Tôi không nhớ. Viên đội cảnh sát nhìn ông dữ tợn. - Này! Này! Đừng có mà làm tôi nổi cáu nhé! Ông biết viết không? https://thuviensach.vn - Có ạ. - Thế ông học ở đâu? - Tôi không biết. - Họ tên ông là gì? - Ka-nhia nổi cáu hét lên. Người rậm râu nín lặng. - Ông điếc hả? - Không, thưa ông đồn trưởng, xin ông đừng giận tôi. Tôi có làm gì đâu cơ chứ. - Nào, thế ông nói thật xem nào! - Tôi nói thật đấy ạ. Tôi không biết tên tôi là gì. Mà cũng có thể tôi hoàn toàn không có tên họ. Ai cũng hỏi tôi điều đó, nhưng tôi không biết thật. - Thế sao? Chưa khi nào ông có giấy tờ à? - Chưa ạ. - Thế làm sao người ta dám nhận ông vào làm? Không có giấy tờ à? - Ở thành phố người ta cũng đòi giấy tờ và không muốn nhận vào làm. Nhưng ở nông thôn chẳng phải ai cũng coi trọng việc đó. Người ta cứ gọi cách nào tiện thì thôi. Ở đấy, trong xưởng cưa, tôi khai cái tên mà người ta gọi tôi tại Trum-ka: Ju-zep Brô-đa[14]. Nhưng tôi đã thưa với ông đồn trưởng rồi đấy, đó chỉ là biệt hiệu mà thôi. Tôi chẳng làm việc gì xấu cả, lương tâm tôi trong sạch mà. - Rồi xem sao. - Ông đồn trưởng có thể viết thư hỏi những nơi tôi đã làm. Tôi chưa từng ăn cắp gì của ai hết. Viên đồn trưởng suy nghĩ. Trong đời hoạt động của mình, y đã từng đụng chạm với đủ mọi loại người khác nhau cố tình che giấu tên họ của https://thuviensach.vn mình, nhưng dẫu sao bao giờ chúng cũng khai một cái tên bịa nào đó. Còn người này lại cứ khăng khăng bảo rằng chưa có tên họ bao giờ. - Thế gia đình ông ở đâu? - Tôi không biết. Tôi không có gia đình, - người rậm râu nói vẻ buông xuôi. - Ông đã bị kết án bao giờ chưa? - Rồi ạ. Viên đội trưởng tròn mắt. - Ở đâu? - Năm ngoái ở Ra-đôm, còn ba năm về trước thì ở Bứt-gô-strơ. Một bận bị một tháng tù, bận thì hai tuần. - Vì tội gì? - Tội lang thang. Nhưng không công bằng đâu ạ. Thế hễ cứ ai đi tìm việc đều là kẻ du đãng cả hay sao?... Thực ra, vì tôi không có giấy tờ. Tôi đã xin tòa, xin cảnh sát, xin trại giam cấp cho tôi một thứ giấy tờ gì đó. Nhưng họ không muốn. Họ cứ bảo rằng không có luật lệ nào cho phép thế. Vậy thì tôi biết làm thế nào? Ông ta hắng giọng và chìa tay ra: - Xin ông đồn trưởng hãy thả tôi ra. Tôi chẳng làm gì xấu hơn với ai cả. - Hả à?... Qui định không có chép, rồi họ muốn làm gì thì làm. Ông cứ ngồi chờ đấy đã. Tôi còn phải làm biên bản. Y rút trong ngăn kéo một tờ giấy và bắt đầu viết. Y suy nghĩ mãi, vì chuyện thiếu họ tên và sinh quán của kẻ bị giữ làm hỏng cả trình tự biên bản. Rốt cuộc y cũng viết xong và đưa mắt nhìn người đàn ông rậm râu. Bộ râu cằm nhọn và mái tóc chứng tỏ ông ta chừng năm mươi tuổi. Ông ngồi bất động, nhìn dán mắt vào tường, vẻ gầy guộc đến mức kinh hoàng của ông cùng hai bên má hõm sâu vào khiến ông giống như một bộ xương. https://thuviensach.vn Riêng đôi bàn tay to tướng, dạn dày vì công việc, cứ thực hiện liên tục một cử chỉ nóng nảy lạ lùng nào đó. - Ông ngủ đêm ở đây đã, Ka-nhia bảo, - sáng mai tôi sẽ gửi ông lên huyện. Y đứng dậy và nói thêm: - Ở đó họ cũng chẳng làm gì ông đâu. Cùng lắm, ông sẽ phải ngồi tù vì tội lang thang, rồi người ta sẽ thả ra thôi. - Nếu không có cách nào khác, thì còn biết làm sao ạ, - người đàn ông rậm râu lẩm bẩm. - Bây giờ ông lại đây. Y mở cửa một xà lim nhỏ bé có chiếc cửa sổ chấn song sắt. Trên sàn có một chiếc đệm nằm nhồi đầy rơm. Cửa làm bằng những phiến gỗ dày. Khi cánh cửa đã đóng lại, người đàn ông ngả người xuống nệm. Ông bắt đầu nghĩ mông lung. Cả viên đồn trưởng lẫn người cảnh sát thứ hai kia đều không phải là kẻ xấu bụng, ấy vậy mà luật pháp buộc họ phải trở thành kẻ xấu. Tại sao họ lại tước mất tự do của ông, tại sao họ nhìn ông cứ như nhìn một tên tội phạm?... Nhất thiết phải có giấy tờ và một cái tên nào đó hay sao?... Phải chăng việc đó khiến con người hoàn toàn đổi khác?... Người ta đã giải thích cho ông biết bao lần rằng không thể nào không có họ tên. Và cuối cùng ông buộc lòng phải thừa nhận là họ đúng. Nhưng ông sợ phải nghĩ đến điều đó. Mỗi khi ông bắt đầu nghĩ, tự nhiên ông có những cảm giác hết sức lạ lùng: dường như ông quên mất một điều gì đó vô cùng quan trọng. Và đột nhiên những ý nghĩa bị một nỗi lo lắng nóng bỏng chế ngự chạy hỗn loạn về mọi hướng cuộn thành một mớ rối tung rối mù, giằng xé một cách tuyệt vọng, giống như một con vật đột nhiên bị một nỗi sợ hoang dã nào đó đe dọa vậy: chúng quay cuồng mỗi lúc một nhanh hơn, vô nghĩa, vô mục đích, để rồi sau đó chúng rời rã ra thành từng mảnh, thành những tấm rách bươm kỳ dị, giống như những quái vật không ra hình https://thuviensach.vn thù gì, không chút nội dung gì cả, mà vẫn sống động, chúng phồng trương lên thành một cuộn bông khổng lồ choán hết cả sọ não. Trong những giây phút như thế ông lại cảm thấy một cơn hoảng loạn kinh hoàng vô cùng. Ông ngỡ mình như sắp hóa điên, sắp loạn óc đến nơi rồi và trước cơn thảm họa đang tiến lại gần ông là một kẻ bất lực, vô vọng và sẽ chết mất xác. Bởi lẽ trong cái hỗn loạn kinh khủng kia không có một giây nào ông không tỉnh táo. Đâu đó bên trong bộ não, hình như có một dụng cụ chính xác nào đó, hoàn toàn thản nhiên, ghi lại mỗi một triệu chứng, mỗi một pha biến đổi. Và cái ấy chính là nỗi thống khổ lớn nhất. Ông gắng sức một cách vô ích, cố thoát ra khỏi vũng lầy đang nuôi sống ông. Ngừng suy nghĩ, tập trung toàn bộ chú ý và một vật nào đó, tự cứu lấy mình. Chỉ duy nhất có nỗi đau đớn thể chất mang lại cho ông một chút nhẹ nhõm. Ông cắn ngập răng đến tứa máu vào thân mình, ông gặm hay và đập đầu vào tường cho đến khi kiệt sức ngất đi. Và khi ấy, ông nằm bất tỉnh, hoàn toàn kiệt sức, như đã chết. Vì vậy ông sợ lắm, ông sợ lắm, một nỗi sợ hãi kinh tởm đối với ký ức của chính mình. Ông sợ tất cả những gì có thể đánh thức trong ông ý muốn nhìn vào đám sương mù của quá khứ; và cái bóng tối quái đản không tài nào xuyên thấu, cứ luôn luôn níu kéo ông như một vực thẳm há hoác miệng. Cũng vì vậy những cuộc tra hỏi như ở đồn cảnh sát vừa rồi đối với ông là những cuộc tra tấn nặng nề, và khi được nằm một mình, biết rằng mối đe dọa về cơn kịch phát của bệnh đã qua, ông lại cảm thấy vui mừng vì bị giam vậy. Song những cuộc bắt giữ của cảnh sát, nỗi dày vò của những lần xét hỏi và mối đe dọa của các cơn kịch phát khiến ông nghĩ đến chuyện nhất thiết phải tự vệ để chống lại tất cả những điều phiền toái kia trong tương lai. Chỉ có một cách duy nhất để làm được điều đó mà thôi: có giấy tờ. Và bởi lẽ bằng con đường hợp pháp không có cách gì kiếm được giấy tờ, cần phải đánh cắp chúng, phải lấy của một người nào đấy. https://thuviensach.vn Ông chưa rõ sẽ thực hiện điều ấy ra sao, nhưng ông đã quyết. Sáng sớm hôm sau người ta giải ông lên huyện, nằm tại một thị trấn lớn cách đầy chừng hơn mươi cây số. Tòa hành chính huyện bố trí trong một khu nhà lớn, xây bằng gạch. Viên cảnh sát để ông ở lại tầng dưới, dưới sự trông coi của một cảnh binh đang giữ mấy người bị bắt nữa. Sau một hồi lâu chờ đợi, người ta bắt đầu gọi lần lượt từng người một lên tầng trên, nơi bố trí tòa án của huyện. Một người nhân viên trẻ tuổi, béo múp míp, ngồi sau chiếc bàn trải dạ xanh chất ngập giấy tờ. Anh ta xử rất nhanh. Khi tới lượt người đàn ông rậm râu, hình như anh ta có những nghi vấn nào đó, bởi lẽ anh ta bắt ông đợi một lát. Viên cảnh sát bên đưa ông ra ngoài, dẫn sang một phòng bên cạnh. Ở đấy, có một ông già ngồi bên bàn đang viết lia lịa. Căn phòng rất nhỏ. Người đàn ông rậm râu ngồi xuống chiếc ghế băng đặt cạnh cửa sổ, bắt đầu quan sát công việc của ông già vì chẳng biết làm gì hơn. Trên bàn là hàng chồng giấy tờ. Có những thứ đơn từ có dán tem đóng dấu thị thực, có những tấm giấy báo nhiều màu, và người đàn ông rậm râu chợt rùng mình; gần sát ngay chỗ ông ngồi là một tập giấy gài ghim cặp, trên cùng là một tờ giấy chứng nhận. Đó là giấy khai sinh. Giấy ghi tên An-tô-ni Kô-si ba, sinh quán ở Ka-lis. Ông nhẩm tính tuổi: 52. Dưới cùng là con dấu. Người đàn ông rậm râu liếc nhìn viên cảnh sát, y đứng quay lưng lại và đang đọc một thông báo nào đó dán trên cửa ra vào. Bây giờ chỉ cần đặt chiếc mũ lên bàn che trùm lên tập giấy tờ. - Yêu cầu bỏ cái mũ kia ra, - ông già bực mình gắt - Hắn tìm được chỗ để mũ tốt gớm chưa kìa - Xin lỗi, - người đàn ông rậm râu lầm bầm lôi cả mũ cùng tập giấy tờ kia cuộn lại thành một cái ống đút vào túi. Dĩ nhiên, ngay lần này ông chưa thể sử dụng những giấy vừa kiếm được và bị phạt giam ba tuần vì tội lang thang chuyên nghiệp. Sau ba tuần ấy, ông ra khỏi nhà giam của huyện và lên đường đi vào cuộc đời, với họ tên An-tô-ni Kô-si-ba. https://thuviensach.vn CHƯƠNG IV Tại chính trung tâm O-đrư-nư, trong điền trang không có gì đáng để người ta phải lưu ý. Tòa dinh thự đồ sộ đã bị thiêu hủy trong thời gian chiến tranh, nay mọc đầy những bụi tầm ma, chút chit và ngưu bàng, mỗi năm lại phủ đầy thềm rêu phong mốc thếch, mỗi năm lại thêm phần đổ nát. Nữ chủ nhân, công tước phu nhân Du-ban-xê-va, vợ góa của một quan chức cao cấp trong triều đình Pê-tec-bua hiện đang định cư tại Pháp, chẳng khi nào lui tới dòm ngó gì đến chốn này. Viên quản lý, ông Pô-le-skê-vich, một ông lão tính khí kỳ quặc, chiếm hai phòng nhỏ trong tòa nhà phụ bằng gỗ trên sàn điền trang, nơi cũng không thiếu những dấu ấn của sự bừa bãi và thiếu chăm lo giữ gìn. Nhưng khắp bốn chung quanh trải ra mênh mông những khoảng rừng bao la và truyệt vời của vùng Rừng Hoang O-đrưn-ke-xka, hàng nghìn hec ta mọc đầy thông, tùng, sồi và bạch dương chen lẫn phi tử và đỗ tùng, bị chia cắt bởi những con đường mòn chật hẹp, ngoằn nghoèo, ngoắt ngoéo, trên đó người ta hay gặp vết chân lợn rừng và các loài thú có sừng hơn là vết chân người và ngựa. Từ trên cao nhìn xuống, cả khoảng không gian mênh mông kia nom như một tấm thảm nhung xanh óng ánh, trên đó có dính đầy những chuỗi cườm đen lóng lánh. Bởi nơi đây không thiếu chi những làn nước. Những mặt hồ hớn và nhỏ nối liền nhau bằng những dòng suối ẩn mình trong đám cây tống quả sủ và liễu xam khiến người ta có thể đi xuyên rừng bằng thuyền dễ hơn đi đường bộ. Chính vì vậy, những người coi rừng ít ỏi chốn đây thường sử dụng thuyền. Chỉ khi nào phải tới tòa nhiệm sở nằm tại chính giữa vùng rừng người ta mới phải đi bộ. Tòa nhiệm sở ở sườn núi, trên một khu đất trống nho nhỏ, tứ phía được bao bọc bởi bức tường cao vút của rừng già đại ngàn. Trong tòa nhiệm sở là chánh kiểm lâm, anh Jan Ôc-sa con trai của ông lão Phi-líp Ôc-sa, người hơn bốn mươi năm về trước đã cai quản rừng đại ngàn Ô-đrư-nhe-xka, và khi qua đời đã để lại chức trách kiểm lâm cùng tất cả những gì ông có cho đứa con trai. Ngay từ thuở thơ ấu, chàng trai đã du học https://thuviensach.vn ở Vin-nô, rồi sau đó đến tận thành Vac-sa-va xa xôi, nhiều năm sau anh trở về với tấm bằng kỹ sư lâm nghiệp trong túi, cùng vợ và đứa con gái nhỏ; từ đó sống trong tòa dinh thự và suốt năm năm nay có thẩm quyền quyết định mọi chuyện trong vùng rừng. Thẩm quyền đó là vô hạn, bởi lẽ cấp trên của anh, ông lão Pô-le-xki-ê-vich, tin tưởng anh hoàn toàn trong mọi chuyện, không hề can thiệp vào việc gì cả, và nếu như ông lão có ghé qua nhiệm sở của người chánh kiểm lâm thì chẳng phải để kiểm tra sổ sách mà chỉ để cùng phu nhân Bê-a-ta Ôc-sư-na trò chuyện chút đỉnh, cùng anh Jan chơi vài ván cờ, hoặc để cho cô bé Ma-rư-sia ngồi lên yên ngay trước mặt mình và "phi" trên trảng trống. Vả chăng, đó gần như là vị khách duy nhất lui tới nhiệm sở kiểm lâm. Hẳn là Ôc-sa được thừa kế của cha tính thích cô đơn, ít có bao giờ anh đi lại thăm hỏi những người láng giềng - thực ra họ cũng ở khá xa - và họ cũng không đến thăm anh. Mặc dù còn trẻ anh là người chỉ thích ngồi nhà, điều đó không lấy làm lạ bởi anh có một người vợ xinh đẹp tuyệt vời, và như chàng gác rừng Ba-rơ-trúc hay nói, "một người rất thiện ý", cùng một cô con gái nhỏ giống như thiên sứ, như niềm hạnh phúc của gia đình. Vì vậy, anh không thích đi đây đi đó. Bao nhiêu lần phải lên huyện lỵ Bra-xoa-vi, hoặc chẳng may phải đến tận Vin-nô, anh đều lần lữa từ ngày này sang ngày khác. Cũng có thể là do anh không được khỏe lắm, việc đi lại khiến anh rất mệt. Thường thường, hễ cứ bị nhiễm lạnh một chút, anh lại thổ ra huyết và nằm liệt giường. Nhưng đó là một người rất tốt bụng, rất nhân đạo và công minh, tất cả những người dưới quyền đều xót xa thấy anh mỗi ngày một héo hắt trông thấy. Đã hai lần họ phải đưa bác sĩ đến thăm bệnh cho anh, một chuyện thực vất vả và tốn kém, bởi tám dặm đường chẳng phải là một quãng ngắn ngủi gì. Người ta bảo rằng anh chánh kiểm lâm trẻ tuổi chắc chẳng qua khỏi nổi, và mọi sự hình như cũng có vẻ đúng vậy. Mùa hạ trong rừng thật là tuyệt. Mùi nhựa cây thơm nồng nàn, không khí ấm áp như trong lò, đủ mọi thứ côn trùng vo ve đến váng cả tai. Những ngọn thông cao vút lắc lư, gió ồn ã trong những vòm lá sồi già, rêu dày như https://thuviensach.vn một tấm thảm xốp êm, còn quả rừng và nấm thì hằng hà sa số, có thể chỉ sống hoàn toàn bằng chúng ở nơi đây mà không sợ bị chết đói. Nhưng khi thu về, trong rừng lại trùm một sự tĩnh mịch tuyệt đối, hệt như trong nhà thờ lúc làm lễ thăng thiên. Cây cối đứng trầm tư, thậm chí chúng hình như không cảm thấy những chiếc lá của chúng vàng úa và đỏ sậm, rời khỏi cành, rơi thành từng mảng, từng mảng lớn. Còn về mùa đông, tuyết bao trùm tất cả chiều cao và chiều sâu, chồng chất thành những tấm đệm dày trên cành cây, và mỗi khi người ta hít thở, mỗi khi làn không khí lạnh buốt tốt lành kia ùa vào phổi, một niềm vui sống cũng ùa vào theo. Nhưng hết đông lại sang xuân. Từ đất rừng đang tan băng, từ các hồ và những đầm lầy, hơi ẩm bốc lên, đó chính là mùa tệ hại nhất cho những người bị lao phổi. Với chàng chánh kiểm lâm Ôc-sa cũng thế. Chàng chịu đựng mùa đông rất tốt, nhưng đến tháng ba khi tuyết bắt đầu tan, sức khỏe chàng lại suy sụp. Suy sụp đến nỗi đã bốn tuần liền chàng phải nằm liệt giường, và ngay cả việc nhận báo cáo của những người gác rừng chàng cũng phải tiến hành ngay trong phòng ngủ. Chàng gầy sụt đến mức khó lòng nhận ra nổi, nhiều khi những cơn ho sặc sụa kéo dài khiến chàng không nói được suốt mười lăm phút liền hay lâu hơn nữa. Trán chàng đầm đìa những giọt mồ hôi lạnh to tướng, hơi thở chàng rất khó nhọc. Đến thứ bảy thì bà chánh kiểm lâm hoàn toàn không để cho một người gác rừng nào vào phòng chồng nữa. Nàng vào bếp gặp họ, người cũng nhợt nhạt, mệt mỏi, và chỉ nói rất khẽ: - Nhà tôi mệt lắm, không... không thể để anh ấy mệt thêm nữa. Rồi nàng òa lên khóc. - Thưa bà, có nhẽ nên đi mời bác sĩ đến ạ. - một người lên tiếng. Ông nhà sẽ chết nhẹ nhàng hơn. - Nhà tôi không thích bác sĩ. - phu nhân lắc đầu. - Chính tôi cũng đã van xin anh ấy thế nhưng anh ấy không đồng ý. https://thuviensach.vn - Tôi vẫn muốn nên đi mời bác sĩ, - người khác bảo. - Còn với ông chánh kiểm lâm thì ta bảo chính bác sĩ tự đến, nghĩa là tiện đường ông ấy rẽ vào. Mọi người đều đồng ý thế, Ôc-sư-na gạt nước mắt quay vào phòng ngủ. Sau bao đêm không chợp mắt, chính nàng cũng mệt lắm, nàng bước đi mà chân nặng như chì. Song khi đến gần giường người ốm, nàng cố mỉm cười, tỏ ra bình tĩnh. Nàng sợ rằng ánh mắt của Ja-nếch sẽ đọc được những ý nghĩ thật của nàng, những ý nghĩ khủng khiếp và đớn đau đang hành hạ tâm hồn tội nghiệp ấy. Khi chàng đã thiếp đi, nàng bèn quỳ xuống và cầu nguyện khẩn khiết. - Lạy chúa, hãy tha tội cho tôi, xin Người đừng trừng phạt tôi, đừng trả thù tôi! Đừng cướp anh ấy đi! Tôi có tội, tôi đã phạm nhiều điều ác, nhưng xin Người hãy tha thứ! Tha thứ cho tôi! Tôi không thể làm khác được! Và lệ giàn giụa cả khuôn mặt gần như trong suốt của nàng, môi nàng run rẩy trong khi thì thầm những lời khó hiểu. Nhưng Ja-nếch lại tỉnh ngay. Một cơn ho nữa hành hạ chàng và trên chiếc khăn lại hiện ra thêm một vết máu nữa. Lại phải đưa nước và cho chàng uống thuốc. Đột nhiên, đến đêm chàng đỡ đau hơn. Cơn sốt lui hẳn. Chàng bảo nâng người lên để chàng ngồi dậy. Không một lời phản đối, chàng uống cạn cốc kem sữa rồi nói: - Anh thấy là anh sẽ sống! - Chắc chắn rồi, hẳn thế rồi, Jan-ku[15]: Cơn nguy hiểm qua rồi, tất nhiên là thế. Anh đã thấy khỏe hơn. Rồi anh xem, chỉ tháng nữa là anh sẽ khỏe hoàn toàn thôi mà. - Anh cũng nghĩ thế. Ma-ri-ô-la chưa ngủ hả em? Không khi nào chàng gọi con bằng cái tên ấy. Ngay từ đầu chàng đã không thích tên gọi ấy và chỉ gọi con là Ma-rư-sia, khiến Bê-a-ta cũng quen https://thuviensach.vn dần. - Vâng, con chưa ngủ. Nó đang làm bài. - Thế ra em vẫn còn thì giờ dạy con học ư?.. Chàng nín lặng, rồi lát sau chàng bảo: - Lạy Chúa, anh đã mang đến cho em và con biết bao khổ cực. - Jan-ku! Sao anh có thể nói những lời kinh khủng nhường ấy! - Nàng hoảng hốt. - Đó là sự thật. - Chính anh cũng không tin điều đó. Anh đã mang lại cho em và con biết bao hạnh phúc, những niềm hạnh phúc đẹp nhất!... Chàng nhắm mắt thì thầm: - Anh yêu em. Bê-a-ta, càng ngày càng yêu đắm say hơn. Và chính tình yêu ấy không cho phép anh chết. - Anh sẽ không chết, anh không thể chết được. Không có anh, cuộc sống đối với em sẽ tồi tệ hơn là cái chết. Nhưng chúng mình đừng nói tới chuyện ấy nữa anh. Chuyện ấy đã qua rồi, ơn Chúa! Anh biết không? Để em gọi Ma-rư-sia nhé. Đã bao lâu con không được gặp anh rồi. Anh cho phép chứ? - Không nên. Ở đây không khí đầy mầm bệnh. Chính anh đang lo khi nghĩ em phải thường xuyên thở hít chúng. Đối với buồng phổi trẻ thơ của con đó là thuốc độc. - Vậy thì để con đứng ở ngưỡng cửa thôi cũng được. Anh hãy nói với con đôi lời. Anh không biết con hay đòi điều đó đến mức nào đâu. - Thôi cũng được - chàng đồng ý. Bê-a-ta hé cửa gọi: - Ma-rư-siu[16]! Cha cho phép con rồi đấy. https://thuviensach.vn - Cha ơi! - Từ trong nhà vang lên tiếng reo vui mừng rỡ, rồi tiếp đó là những bước chân chạy gấp gáp. Cô bé chạy vào và đứng sững lại. Đã hai tuần em không được gặp mặt người ốm và những thay đổi trên mặt cha khiến em kinh hoàng. - Hôm nay cha thấy đỡ hơn, - Bê-a-ta nói vội, - nhưng cha mới chỉ cho phép con đứng ở cửa thôi. Vài hôm nữa cha sẽ dậy được và hai cha con sẽ lại cùng nhau nào rừng, con nhé. - Con yêu của cha, dạo này con ra sao? - Ôc-sa hỏi con. - Cám ơn cha. Mà cha biết không, cái cây bạch dương con cạnh Si-vư Ru-trai đã bị nước rửa trơ rễ ra rồi đấy? - Nước rửa trơ ra rồi à? - Vâng. Bác Ma-kô-oa bảo rằng nó sẽ đổ ngay bây giờ cho xem. Bác ấy còn bảo rằng anh Grư-sca, con trai bác ấy, hôm qua trông thấy bốn con nai ở chỗ suối cạn Ha-nin-xki ấy. Chúng nó đi thành hàng một nối đuôi nhau, cha ạ. - Chắc chúng nó từ Rừng Đỏ sang. - Vâng, bác Mi-kô-oa cũng bảo thế. - Thế con chưa quên hết môn thực vật và vật lý đấy chứ? - Chàng mỉm cười hỏi. - Còn lâu, cha ạ! - Cô bé khẳng định và để chứng minh điều đó cô bắt đầu kể ra những gì cô đã tự học được. Sau một lúc trò chuyện Ôc-sa gửi cho con một cái hôn gió để chia tay. Tay chàng gầy và trắng một vẻ thiếu tự nhiên. Khi Ma-rư-sia đã ra, chàng nói: - Con bé lớn nhanh thật. Mới mười hai tuổi mà nom đã gần bằng em rồi. Năm tới chúng mình sẽ phải gởi con đến trường thôi. Anh hi vọng rằng rốt cuộc công tước phu nhân cũng sẽ được phép đốn gỗ và khi ấy chúng ta sẽ lại vững vàng. https://thuviensach.vn - Cầu Chúa ban cho. Cốt sao anh khỏe thật nhanh. - Phải, phải - chàng hăng hái tán đồng, - anh sẽ phải khỏe để lo công chuyện. Nếu không chặt hạ, anh đã quyết định sẽ tìm một chỗ làm khác. Phải rời bỏ Rừng đại ngàn O-đrưn-ke-xka thì thật là nặng nề, nhưng Ma-rư sia đã lớn rồi. Đó là điều quan trọng nhất. Chàng hơi trầm ngâm rồi lát sau chàng hỏi: - Em lại phải tiêu khá nhiều tiền thuốc thang phải không? - Anh đừng lo chuyện ấy. - Em biết không, anh cứ nghĩ nếu rằng bây giờ anh chết đi thì sau khi lo ma chay, em sẽ còn lại chẳng được mấy tí tiền nong. Điều đó hành hạ anh nhiều hơn cả... Có bán đồ gỗ trong nhà thì em cũng chỉ đủ sống được một năm thôi. Nhất là những tấm thảm tranh cổ kia. Hình như chúng cũng có giá trị đấy. - Anh Ja-ku! Anh nói gì thế! - Nàng kêu lên trách móc. - Không, anh chỉ nhắc lại những gì anh suy nghĩ đó thôi. Anh cũng nghĩ rằng trong trường hợp anh làm sao em có quyền nhắc người ta cấp một khoản tiền nào đó cho Ma-rư-sia. Anh không nghĩ là Vin-tru-rơ sẽ lại tìm được về. Nếu không, hẳn người ta đã viết trên báo. Chắc phải có một ai khác quản lý tài sản của ông ta, và Ma-rư-sia có quyền hưởng tài sản đó. Mặt Bê-a-ta đỏ bừng. - Chính anh nói thế ư, Jan-ku?! - Nàng kêu lên không giấu nổi vẻ bất bình. Cho đến hôm nay, trong suốt năm năm qua, chưa bao giờ họ nhắc một lời nào đến giáo sư. Suốt năm năm trời, kể từ khi chàng bảo nàng gửi hết các thứ quần áo của bé Ma-rư-sia tặng một nhà nuôi trẻ nghèo nào đó. Ôc-sa nhìn xuống. - Anh không có quền bắt con phải sống đời nghèo khổ. https://thuviensach.vn - Nhưng em không có quền chia tay xin tiền của ông ấy. Trăm lần, ngàn lần không, thà chết còn hơn. Không bao giờ, Jan-ku, anh nghe không, không bao giờ! - Thôi được rồi, chúng mình đừng nhắc đến chuyện ấy nữa đi em. Song em thấy đấy, nếu anh không sống nổi... Khi nghĩ rằng mình sẽ chết, anh thật kinh hoàng hình dung ra những điều sẽ xảy đến cho mẹ con em. - Em biết may, biết thêu thùa, em có thể đi dạy thêu - Em có thể làm tất cả, trừ chuyện đó. Anh hãy nghĩ lại mà xem, em còn mặt mũi nào đến gặp những người thừa kế của ông ấy để mà đòi hỏi, em, kẻ mà bọn họ... có quyền coi là kẻ đã gây nên cái chết của ông ấy. Vả lại, anh Jan-ku, tại sao chúng mình nói tới việc ấy mà làm gì? Anh thấy đỡ hơn, ơn Chúa, mọi sự sẽ tốt đẹp vô cùng. - Hẳn rồi, em thân yêu, chắc chắn là thế, - anh áp mặt vào tay nàng. - Anh thấy chưa! - Nàng tươi lên, - Còn bây giờ anh phải cố ngủ đi nhé. Muộn rồi. - Ừ. Anh thấy hơi buồn ngủ. - Chúc anh ngủ ngon. Anh duy nhất của em, chúc anh ngon giấc. Giấc ngủ sẽ cho anh thêm sức. - Chúc em ngủ ngon, niềm hạnh phúc của anh, Nàng che đèn, quấn mình trong tấm chăn và ngả người trên ghế xô pha. Nhưng mười lăm phút sau này chợt nhớ ra còn phải cho anh uống thuốc nước trước khi đi ngủ. Nàng nhổm dậy, đếm đúng mười hai giọt thuốc bốc mùi crô-zôt, rót thêm nước, rồi cúi xuống phía người ốm. - Jan-ku, - nàng khẽ gọi anh, - anh uống thuốc đã này. Chàng không tỉnh. Nàng nhẹ nhàng chạm vào tay anh và cúi xuống người phía anh. Và lúc ấy nàng nhìn thấy đôi mắt anh đang mở trừng trừng. https://thuviensach.vn Anh không còn sống nữa. https://thuviensach.vn CHƯƠNG V Đúng chính giữa quãng đường từ Ra-đô-li-xki đi Nhe-xku-pa, từ thuở xa xưa nào đó không ai nhớ nổi, đã có một chiếc cối xay chạy bằng sức nước. Ngày trước, nó là tài sản của các cha thuộc dòng Ba-zi-li ở tu viện Vi-xku-nư được dựng lên vào triều vua Ba-to-rư[17], còn bây giờ là tài sản của ông Prô-cốp Sa-pi-en, người cả vùng đều gọi là Prô-cốp Mi-en-nhich theo tiếng Bạch Nga[18]. Đất đai trong vùng không quá giàu có cũng chẳng quá phì nhiêu, chỉ là đất thường trồng khoai tây, hắc mạch, chủ yếu thuộc về các quí tộc nhỏ và nông dân, song ông Prô-cốp vẫn không thiếu lúa mạch để xay, vì trong vùng chẳng hề có ai cạnh tranh, nếu không kể đến cái cối xay gió nằm cách đấy năm cây số, tại làng Bi-e-rơ-vin-tư của người Lít-va. Chiếc cối xay gió kia thì lại chẳng đủ phục vụ cho tám mươi nóc nhà, bởi người Lít-va nối tiếng là giỏi canh, và chẳng phải là một người biết thu hoạch từ năm đê-xia chin[19]ruộng một lượng thóc lúa nhiều hơn nông dân Bạch Nga thu từ bẩy hoặc tám đê-xia-chin. Ở Nhe-xku-pa cũng thế, Ở đó có họ hàng nhà Mô-xka-le, những người theo cựu giáo, ngày xưa từ Nga di cư tới đây. Tất cả đều là những nông dân to lớn, khỏe mạnh, lam làm, họ có thể theo cày từ mờ sang đến chập tối, mà họ cày rất sâu. ở Bi-e-rơ-vin-tư người ta cũng chẳng cày sâu đến thế. Còn ở Ra-đô-li-xki thì cũng giống như ở mọi thị trấn khác, có dân Do Thái, họ chuyên nghề thu mua trên qui mô nhỏ ngũ cốc từ các làng xa để cung cấp cho đám thị dân cũng như để tải đi Vin-nô. Nhờ họ, ông Prô-cốp cũng có thêm việc làm. Vì vậy ông chẳng có gì phàn nàn, và chỉ cần không có hạn hán, chỉ cần không thiếu nước trong các đầm chứa thì quả thực ông cũng chẳng có lý do mà ta than. Mà hạn hán thì rất hiếm hoi tại vùng này, thảng hoặc nếu có chăng cũng chẳng rõ nó phải kéo dài đến bao lâu mới không đủ nước cho cặp bánh xe. Bởi mặc dù các đầm chứa được đào từ vài trăm năm trước, nhưng rất sâu và vững chãi, cứ mươi năm lại được vét bùn một lần để khỏi bị lay sậy mọc lấn. https://thuviensach.vn Có ba đầm chứa tất cả. Hai cái thượng và một cái hạ. Quanh các đầm đều có những cây liễu mọc dày. Độ chênh mực nước so với đầm khá lớn, quãng hai xa-gien[20], ngoài máng dẫn chính đưa nước và bánh guồng còn có thêm hai cống xả lũ nữa để phòng khi lụt. Trong các đầm cá nhiều vô kể; nào cá đáy, cá tuyết sông, cá rô, nhưng thiếu nhất vẫn là cá bống. Tôm cũng không thiếu. Trong những hố sâu dưới lòng những bộ rễ cây đã bị nước rửa trôi đất, chúng tụ tập cả hàng trăm con. Hai chàng thợ phụ của ông Prô-cốp, nhất là anh chàng Kzi-uc trẻ tuổi hơn, rất thích bắt tôm. Nó đứng ngâm trong đất sâu ngập đến gối, cứ mỗi lần cúi người xuống, thò tay vào hang sâu tới khuỷu hoặc hơn một chút là lại lôi ra được một chú tôm. Thực ra chẳng có ai trong cối xay biết ăn tôm, người ta coi chúng như loài sâu bọ, nhưng trong thị trấn, ở Ra-đô-li-xki, lúc nào cũng có thể bán chúng được ngay: cả cha cố thiên chúa giáo, cả cha cố chính giáo, lẫn ông đốc tơ, nhất là ông này - đều là những người thích chén tôm. Ông thích được trả công ba chục tôm hơn là hai chục trứng hay ba zuốt-ty. Trong cái nhà máy ở cách thị trấn chừng mười hai vi-o-rơ-xta[21] cũng không thiếu những người nghiện tôm nhưng muốn đến đấy phải có dịp. Đi bộ thì quá xa, mà ngựa thì ông Prô-cốp chẳng bao giờ chịu cấp cho những chuyện vớ vẩn như thế, dù đó là con nghẽo đã già nua tuổi tác và béo ị như lợn. Thì thức ăn cho nó có bao giờ thiếu đâu. Chỉ nguyên đứng một chỗ thôi nó cũng luôn phải đổi chân và kêu rừ rừ ầm ĩ cả chuồng. Chuồng gia súc rất lớn, vững chãi, được xây dựng bằng những thanh tròn lớn. Ngoài con ngựa ra còn có hai con bò sữa và lũ lợn trong các ngăn nữa. Cả chiếc xe và cỏ khô cũng được chứa dưới mái che. Ngôi nhà được xây kế vào cối xay. Nhà có ba buồng trong đó ông Prô cốp sinh sống cùng gia đình và những người phụ việc, ngoài ra còn một nhà ngang hoàn toàn mới mà ông làm cho con trai cả, anh An-bin khi An-bin định lấy vợ. Từ khi An-bin chết đi, nhà ngang vẫn để trống, vì đứa con thứ hai vừa dọn xuống đó hôm trước thì hôm sau đã gặp ngay tai họa. Người ta đồn rằng chắc có ai đó đã yểm bùa vào ngôi nhà ấy hoặc đã liếc cặp mắt độc vào móng nhà. Không biết có thật thế không, có điều chẳng ai muốn https://thuviensach.vn vào ở đó, mặc dù cũng có những kẻ nói vụng nói trộm rằng không phải cái nhà ngang bị yểm bùa độc mà chính Đức Chúa đã trừng phạt hậu duệ ông Prô-cốp Mi-en-nhich vì tội ông đã đuổi em ruột của mình đến nỗi phải bị gậy ra đi. Những lời bàn tán vụng trộm ấy khiến ông Prô-cốp tức tối kinh khủng. Ông không tài nào chịu nổi và không ít kẻ vì nỗi ngờ vực của mình đã bị ông trừng trị nặng nề. Nhưng chắc hẳn trong chuyện đó cũng phải có một cái gì đó. Bởi lẽ ông Mi-en-nhich có tới ba anh con trai. Anh con thứ bị chết trận, anh con cả thì ngay trước đám cưới say rượu bước nhầm xuống mặt băng, băng vỡ, anh bị chết đuối. Còn đứa con trai út, khi đang đóng chiếc chêm vào cối ở tít trên cao thì bị ngã, may mà chưa mất mạng, nhưng bị gãy cả hai chân. Người ta đưa bác sĩ đến, bác sĩ cố định hai chân anh ta vào ván, nhưng cũng chẳng ích gì. Anh đành chịu cảnh tàn tật suốt đời, không thể đi lại được. Đã suốt năm tháng trời nay anh chỉ nằm hoặc ngồi chẳng làm được một việc gì cả, mới mười tám tuổi đã trở thành gánh nặng cho cha. Cô con gái cả cũng chẳng khiến cho ông Mi-en-nhich vui sướng gì. Cô ta lấy chồng làm thợ cả ở xưởng gạch nhưng anh thợ cả nọ bị chết trong một trận hỏa tai, còn cô, đang lúc bụng mang dạ chửa nên sinh một đứa bé bệnh hoạn, mắc chứng động kinh. Chính vì thế mà ông lão Prô-cốp cứ âm thầm như đêm tối, nhìn ai cũng gườm gườm, mặc dù mọi người vẫn ghen với gia tài của ông, dù cái cối xay chẳng phải nghỉ việc bao giờ, còn bản thân ông chưa có điều gì phải kêu ca về sức khỏe. Năm ấy, đến mùa thu ông lại có thêm một chuyện lo phiền nữa: anh chàng thợ phụ trẻ nhất Ka-zi-uc, bị bắt sung vào lính. Ông lão Prô-cốp không muốn lấy một kẻ vớ vẩn nào đó thay chân anh ta. Công việc ở cối xay đòi hỏi phải có trách nhiệm, phải thận trọng và có sức khỏe. Một tay mục đồng tầm thường không thể đảm đương nổi. Ông lão cứ cân nhắc mãi, cuối cùng chọn được gã Ni-nit-ka Rô-ma-nhi-uc ở làng Pô-bê-rê-diê. Cha https://thuviensach.vn Ni-nit-ka có hai con trai đã có vợ con, còn thằng trẻ nhất ông muốn cho lên phố kiếm việc làm. Nó vốn là thằng có sức khỏe, biết việc, thậm chí có bằng tốt nghiệp nữa kia. Ý đã quyết, hôm thứ năm, đúng ngày phiên chợ tại Ra-đô-li-xki, ông lão Prô-cốp chuẩn bị lên đường. Từ cối xay đến xưởng cưa cũng chẳng xa xôi gì, chưa đến một vio-rơ-xta. Mà trên đường thì nông dân đang lũ lượt kéo đi chợ phiên. Xe ngựa và xe kéo nối theo nhau. Ai cũng chào ông Mi en-nhich, bởi lẽ mọi người đều biết ông. Cũng có những kẻ không hãm ngựa lại, vừa chào vừa tò mò liếc xem ông lão đón nhận sự trừng phạt của Chúa giáng xuống đứa con trai út của ông, cậu Van-sin-ka ra sao. Nhưng qua nét mặt của ông Prô-cốp không thể nhận ra một điều gì hết. Cũng như mọi khi, ông chỉ nhíu mày và nhúc nhích bộ râu cằm nhọn hoắt đã nhuốm bạc của mình. Cuối cùng, ông Rô-ma-nhi-uc cũng tới. Chắc hẳn ông đi chợ sắm sửa, bởi xe ông rỗng không, đằng cuối xe là mụ vợ. Lão Prô-cốp vẫy tay chào rồi bước theo cạnh xe. Họ xiết chặt tay nhau. - Thế nào, đằng ấy ra sao? - Ông Rô-ma-nhi-uc hỏi. Bác vẫn đang tự vỗ béo đấy chứ, người anh em? - Tôi đang sống nhờ lượng Chúa. Nhưng cũng có điều đang lo nghĩ đây. - Tôi có nghe nói. - Không phải chuyện ấy. Có điều người ta lôi thằng Ka-zi-uc vào lính? - Lôi vào lính à? - Ừ, vào lính. - Thế đấy?... - Ừ. Mà bác biết đấy, chỗ tôi kiếm tiền cũng khá. Người làm công chẳng những không bị đói mà còn để dôi ra được ít nhiều. https://thuviensach.vn - Thì hẳn rồi, - ông Rô-ma-nhi-uc thừa nhận. - Tôi có nghĩ, thằng bé Ni-nit-ka nhà bác có thể làm việc ấy chăng. - Sao không? - Nào, thế thì sao? - Sao cái gì? - Nào, thì việc thằng Ni-nit-ka ấy? - À, để nó đến chỗ ông làm phải không? - Ừ. Ông Rô-ma-nhi-uc gãi đầu, trong đôi mắt bạc màu nhỏ bé của ông thoáng lên niềm vui. Song ông cũng vẫn nói bằng giọng dửng dưng. - Thằng bé khỏe đấy... - Vậy thì ơn Chúa, - lão Prô-cốp vội lẩm bẩm nhu thể sợ ông Rô-ma nhi-uc chợt nảy ra ý định hỏi thăm sức khỏe thằng Va-sin nhà lão chăng, - Có điều nó phải đến đúng thứ sáu tuần tới, vì thứ sáu thằng Ka-zi-uc phải đi rồi. - May mà ông nói, người anh em ạ, vì hiện nó không có nhà. Nó đang đi Ô-smi-an. - Tìm việc à? - Đúng vậy. - Nhưng nó sẽ về chứ? - Sao lại không về? Chốc nữa, tới Ra-đô-li-xki tôi sẽ gửi bưu thiếp cho nó. - Vậy thì hay lắm. Để sao cho thứ sáu... - Tôi hiểu rồi. - Bây giờ công việc nhiều, tôi không kham nổi nếu thiếu người làm, - ông Prô-cốp nói thêm. https://thuviensach.vn - Nó sẽ đến đúng hẹn. - Chào bác. - Chào ông. Ông Rô-ma-nhi-uc lúc lắc dây cương, điều mà thực ra cũng chẳng làm cho con ngựa nhỏ bé lông xám bụng ỏng phải để ý, và ông chìm trong những suy nghĩ đầy thỏa mãn. Thật là một phần thưởng lớn, khi mà trong ngần ấy người, lão Mi-en-nhich đã chọn chính con trai ông. Ông quay người lại nhìn vợ. Tấm khăn san dày dặn phủ kín cả đầu bà, chỉ còn nom thấy mỗi mắt và mũi. - Ông Mi-en-nhich lấy thằng Ni-nit-ka của ta đấy - ông nói. Bà vợ thở dài. - Chúa tôi, lạy chúa tôi!... Không rõ bà mừng vui hay lo lắng. Vả lại, ông Rô-ma-nhi-uc cũng chưa bao giờ suy nghĩ kỹ về chuyện đó. Giọng bà vốn đã rền rĩ thế rồi. Còn ông lão Prô-cốp cũng mừng. Ông rất không thích đổi thay và những chuyện lo lắng. Thế là việc đã giải quyết xong. Ít nhất thì ông cũng tưởng thế cho đến tận tối thứ sáu. Hôm ấy, ông sửa soạn đóng cửa cối xay muộn hơn thường lệ. Ông cứ chờ mãi. Người nhà không hiểu tại sao ông lại cáu bẳn thế, vì ông chẳng nói với ai nửa lời. Nhưng trong lòng ông thì sôi sùng sục. Thì chính ông đã nói rõ ràng rằng nó phải đến đúng vào ngày thứ sáu kìa mà, thằng Ka-zi-uc đi mất rồi. Từ ngày mai, việc sẽ bừa ra đấy, thế mà ở đây cứ phải đứng chờ, có bực không kia chứ! - Mày cứ đợi đấy, đồ chó con mắt dạy, - lão khẽ rầm rừ, tay xoắn xoắn bộ râu. Lão thề độc trong bụng sẽ không thèm nhận nó nữa, dù nó có đến ngay sáng sớm tinh mơ ngày mai. Thứ bảy không phải là thứ sáu. Tốt nhất cứ lấy một người ngoài đường, dù là kẻ cắp, còn hơn chịu nhận Ni-nit-ka. https://thuviensach.vn Nhưng ngày hôm sau Ni-nit-ka cũng không ló mặt. Đành phải lấy tạm một người làm đỡ trong đám nông dân chở lúa đến xay. Ngày hôm sau nữa là chủ nhật, cối xay nghỉ, lão Prô-cốp cầu nguyện xong - mặc dù nỗi bực bội cản trở lão đọc kinh - bước ra trước nhà, ngồi xuống ghế dài. Lão muốn ban cho thằng bé một thứ đặc ân thế mà nó lại không thèm ló mặt đến. Chắc là ở Ô-smi-an nó đã tìm được việc làm nên không tới nữa, nhưng cái đó cũng chẳng thanh minh cho nó được kia mà. - Rồi bọn Rô-ma-nhi-uc còn phải nhớ đời về việc này, - lão lẩm bẩm, rít tẩu thuốc. Mặt trời chiếu sáng rỡ. Ngày ấm áp và thanh bình. Hàng lũ chim tụ tập trên các đầm chứa nước để săn đuổi côn trùng. Đột nhiên trên đường cái có tiếng động cơ nổ vang. Ông lão đưa tay che mắt nhìn. Một chiếc xe mô-tô đang phóng. - Ngày lễ mà chúng nó dám làm thế đấy, - lão nhổ đánh toẹt. - Chẳng biết sợ Chúa nữa à. Lão biết lão đang nói về ai. Từ dạo mùa xuân, cả vùng này đều biết đó là cậu chủ Trưn-xki, con trai ông chủ nhà máy ở Lu-đơ-vi-kốp. Cậu ấy học xong bằng kỹ sư ở ngoại quốc, giờ về thăm cha mẹ để nghỉ ngơi. Người ta đồn rằng cậu sẽ điều hành nhà máy thay cha, nhưng trong óc cậu ta chỉ toàn nghĩ đến cái mô-tô, cái máy quỷ quái gì không biết, ban đêm chẳng để cho ai ngủ nghê, chỉ tổ khiến lũ ngựa dọc đường giật mình. Ông lão bực mình nhìn theo đám bụi mù đang khuất dần trên đường cái, và khi nhìn về phía ấy, lão chợt thấy một người đàn ông đang đi về phía cối xay. Người ấy bước khoan thai, nhịp nhàng, vai vác chiếc gậy con treo toòng teng khăn gói. Thoạt tiên lão Prô-cốp nghĩ rằng đó là Ni-nit-ka, máu dồn ngay lên mặt lão, nhưng khi người ấy lại gần thì hóa ra ông ta không còn trẻ nữa, chòm râu đen đã ngả màu sương. Ông ta đến gần, cúi chào, làm dấu thánh chúc phúc, rồi hỏi: https://thuviensach.vn - Ông có vui lòng cho phép tôi ngồi nghỉ và hỏi xin ít nước hay chăng? Ngày nóng quá, đâm ra khát. Người chủ cối xay chăm chú nhìn ông, ngồi dịch ra nhường chỗ rồi gật đầu. - Ngồi thì ai cũng có quyền. Còn nước thì, ơn Chúa, chỗ chúng tôi đây không thiếu. Đó, trong hành lang, có chiếc thùng đặt đó. Lão thấy người khách vừa đến có vẻ dễ cảm tình. Ông ta có nét mặt buồn buồn, bản thân lão Prô-cốp cũng đã từng trải biết bao lo phiền nên chẳng thích những nét mặt vui tươi. Hơn nữa mắt người khách lộ ra vẻ gì đó tốt lành. Và, qua mỗi người lãng du đều có thể biết được thêm đôi điều thú vị. Mà người này thì rõ ràng là khách phương xa, bởi lẽ giọng nói của ông ta khác hẳn. - Thế Chúa đưa ông từ đâu lại? - Lão Prô-cốp hỏi khi người khách không quen quay trở ra, ngồi xuống, đưa mu bàn tay quệt những giọt nước đọng trên râu cằm và ria mép. - Từ xa lắm. Vừa rồi thì tôi từ Grôt-nô đến. Đi tìm việc. - Ở Grô-nốt không tìm được việc làm sao? - Có. Tôi làm một tháng ở nhà một người thợ rèn tại Mi-xku-nư. Nhưng rồi công việc hết, thế là tôi lại đi tiếp. - Ở Mi-xku-nư à? - Vâng. - Tôi có viết tay thợ rèn đó. Có phải Vô-uô-vich không? - Vô-uô-vich Ju-zep. Một mắt. - Phải. Tàn lửa làm ông ta bị chột. Thế ra ông cũng biết rèn? Người khách mỉm cười. - Cũng biết rèn mà cũng không. Việc gì tôi cũng làm... - Sao lại thế? https://thuviensach.vn - À. Thì cũng ngót mười hai năm nay tôi lang thang trên thế giới, nên cũng học được nhiều nghề. Ông lão liếc nhìn người khách từ dưới đôi mày rậm. - Thế ông có biết làm các chi tiết cối xay không? - Không. Chưa có dịp nào. Nhưng tôi cũng xin thú thật, ông Mi-en nhich ạ. Tôi trú đêm ở làng Pô-bô-rê-diê, tại nhà một ông Rô-ma-nhi-úc nào đó. Những người thật tốt bụng. Tại đó tôi nghe nói rằng ông sẽ nhận con trai họ vào làm chỗ ông. Nhưng cậu ta đã tìm được việc làm ở Ôs-mi an, nhận chân kèm trẻ học ấy mà, nên không qua về nữa. Lão Prô-cốp sầm mặt. - Nhà Rô-ma-nhi-úc cử ông đến đây phải không? - Đâu có. Nhưng ở đó tôi nghe chuyện, nghĩ bụng thử tranh thủ cơ hội xem sao. Đến nơi hỏi thăm cũng chẳng tội lỗi gì. Ông muốn thì nhận tôi, không muốn thì đừng nhận. Lão Prô-cốp nhún vai. - Tôi nhận ông sao được, cho người lạ vào nhà mình à? - Tôi cũng không ép. - Ông làm thế là đúng. Tôi không biết ông, cũng chẳng một ai ở đây biết cả. Tự ông cũng hiểu đấy. Có thể ông là một người tốt, không có ý đồ xấu, nhưng cũng có thể ông là người xấu. Thậm chí ngay tên ông tôi cũng chẳng biết, ông sinh ở đâu tôi cũng không hay... - Họ tên tôi là An-tô-ni Kô-si-ba, quê tôi miền Ka-lis. - Ai biết cái xứ Ka-lis ấy ở đâu. - Hẳn là thế, cũng xa đấy. - Thế gian rộng lắm, lão Prô-cốp thở dài, - có đủ mọi hạng người. Im lặng bao trùm, nhưng lát sau người chủ cối xay lại hỏi: https://thuviensach.vn - Thế sao ông cứ phải đi mãi như vậy, không ngồi đâu cho ấm chỗ? Ông không có nhà cửa à? - Không có. - Thế vợ cũng không có ư? - Không. - Tại sao? - Tôi cũng không biết nữa... Vợ con chẳng mang lại gì tốt lành trên đời cả. - Cái gì đúng, vẫn đúng, - lão Prô-cốp thừa nhận. - Họ chỉ gây toàn những chuyện lo lắng phiền muộn mà thôi. Nhưng dù sao cũng phải lấy vợ. Luật của Chúa thế rồi. Và lão Prô-cốp nghĩ thầm rằng cái luật kia đối với bản thân lão sao mà khắc nghiệt. Vợ lão quả có sinh cho lão ba thằng con trai và một đứa con gái, nhưng chẳng phải để làm vui, chỉ mang lại toàn bất hạnh mà thôi. Dòng suy tư của lão bị người khách cắt ngang: - Ông không quen biết tôi thật, nhưng tôi đã từng làm cho nhiều người, tôi có chứng nhận đây. Ông có thể xem qua. - Tôi chẳng đọc làm gì. Biết đọc biết viết cũng chẳng hay ho gì đâu. - Giấy tờ tôi có đủ. Nếu như tôi là đồ trộm cắp, tôi sẽ chẳng đi tìm việc làm gì, chỉ ăn cắp là đủ sống. Mà nếu tôi là đồ trộm cắp thì đã bị tống giam từ lâu rồi. Đã mười hai năm nay tôi đi lang thang. Tôi chẳng biết nương tựa vào ai bởi chẳng có một ai gần gũi. - Thế sao ông không có? - Còn ông có chứ? - Người khách hỏi lại. Câu hỏi khiến chủ cối xay phân vân. - Sao không? Tôi có gia đình chứ? https://thuviensach.vn - Thế nếu như, xin Chúa bỏ qua, gia đình chết cả, liệu ông có tìm thấy ai gần gũi nữa không? - Ông có tìm thấy những người tốt bụng chân thành giúp đỡ ông trong hoạn nạn?... Người đàn ông không quen nói, như đầy cay đắng, chua xót và nhìn thẳng và mắt lão Prô-cốp. - Không có một người gần gũi nào cả, - ông kết luận, còn lão Mi-en nhich, không đáp. Lần đầu tiên trong đời người ta nói với lão điều đó, và lão thấy đó là điều đúng đắn. Vì vậy, lão nhìn người khách với nhiều cảm tình hơn. - Không biết người nói hay nghĩ gì về tôi, - lão nói, - tôi cũng chẳng quan tâm gì đến chuyện đó. Chắc chắn người ta cũng đã kể cho ông nghe những chuyện vớ vẩn nào đó. Còn tôi, tôi tự biết cần phải sống ra sao. Tôi chẳng muốn xúc phạm đến ai hay làm ai phải khổ. Ai đến với tôi, ra đi bụng không phải chịu đói. Có Chúa chứng giám! Với ông tôi cũng nói thế này: nhà tôi không thiếu bánh mì, ông cứ việc ăn thật no. Và chắc chắn tôi không để ông phải ngủ đêm trong rãnh. Một góc nhà thể nào cũng có. Nhưng việc làm cho ông thì tôi không có. Tôi bảo ông thật nhé: ông không có vẻ gì là người ngu ngốc và cũng có thể là người ngay thật đấy. Nhưng tôi cần một người thợ trẻ, đủ sức lực. Mà ông thì đã có tuổi rồi Nghe thấy thế, người khách đứng lên, không nói một lời. Cách nhà vài bước chân có một thớt cối xay vỡ đôi nằm lẫn trong cỏ. Ông ta khom người, luồn tay dưới nửa thớt cối, dang rộng chân lấy đà, rồi nhấc lên cao trên đầu. Ông cứ giữ nguyên như thế hồi lâu, im lặng ngó lão Mi-en-nhich, rồi ném mạnh đi, khiến đất rung lên. Lão Prô-cốp im lặng nhồi tẩu thuốc. Người khách ngồi xuống bên cạnh, rút thuốc lá trong túi ra. Ông châm thuốc, người chủ cối xay nói: - Chiều rồi đấy. - Chiều rồi, - người khách đồng tình, liếc nhìn lên vầng dương. https://thuviensach.vn - Đến giờ ăn trưa rồi. Không biết các mụ này làm gì mà chẳng giữ đúng giờ giấc ngày lễ gì cả[22]. Song thực ra thì "các mụ" đã giữ đúng, vì từ trong hiên nhà chợt vang ra giọng thanh thanh của một bé gái: - Ông ơi! Ăn cơm! - Đi, mời ông ăn với chúng tôi những gì Chúa ban cho, - lão Prô-cốp vừa lẩm bẩm vừa đứng dậy. - Chúa sẽ đền ơn - người khách đáp rồi đi theo ông. Từ hiên nhà, nơi không lát sàn, bước vào phía tay phải, qua một ngưỡng cửa cao dẫn vào các buồng. Còn phía tay trái, qua một ngưỡng cửa còn cao hơn, vào một nhà bếp rộng rãi được dùng luôn làm nhà ăn, nơi mọi người ở suốt ngày. Một cái lò đồ sộ quét vôi trắng chiếm mất một phần tư gian bếp. Lửa đang réo phần phật, ùa ra qua một lỗ cửa lò rộng. Trên nền đỏ rực của lửa hiện ra đen thẫm những chiếc nồi to phình, đang phì hơn, sôi lục bục, khiến không khí tràn ngập mùi thức ăn thơm ngon. Trên nóc lò và trên những chỗ nằm được xây liền vào đó, nơi mùa đông người già và trẻ em nằm ngủ, giờ đây chỉ có những thứ đồ đạc cũ hỏng nào đó được che một tấm thảm dệt có sọc. Những bức tường không trát vữa nhưng được bịt ván dán hàng trăm tranh ảnh. Trong góc nhà treo một bức tranh thánh được trang trí bằng những dải giấy nhiều màu sặc sỡ, trước tranh là một ngọn đèn nhỏ thắp bằng dầu ô liu đang cháy sáng, treo trên những sợi dây xích bằng đồng. Cùng ở trong góc kê một chiếc bàn, vì là ngày chúa nhật nên bàn phủ một tấm khăn dày bằng vải lanh thô, sạch sẽ. Trên tấm khăn một ổ bánh mì dẹt to tướng, những chiếc thìa bằng gỗ và nhôm, nĩa, dao ăn, và muối đựng trong một chiếc liễn nhỏ mày xanh lục vốn dùng để chứa bơ, với một chiếc liễn làm theo hình cừu mẹ cừu con. Dọc các bức tường chạy dài một chiếc ghế băng rộng bản, bên trên là các giá, che bằng những tấm giấy cắt theo hình răng cưa. Trên các giá để đĩa, bình, cốc, âu, nồi tráng men và nồi bằng https://thuviensach.vn