🔙 Quay lại trang tải sách pdf ebook Sống Và Chết Ở Thượng Hải Ebooks Nhóm Zalo https://thuviensach.vn Sống và Chết ở Thượng Hải Trịnh Niệm (Nien Cheng) (Đặng Thiền Mẫn dịch) Nguyên tác: Life and Death in Shanghai (1987) Nhà xuất bản: Tác Phẩm Mới Ngày phát hành: 1989 Tạo ebook: B[i]N Rà soát chính tả: bun_oc (TVE-4U) Tạo cover: B[i]N Ngày hoàn thành ebook: 01/10/2015 Lưu ý: Nội dung ebook này được lấy từ trên mạng Internet nhưng ban đầu không đầy đủ. Người làm ebook đã bổ sung những nội dung còn thiếu từ sách xuất bản năm 1989 do thành viên bun_oc (tve-4u.org) cung cấp. Những nội dung đã được bổ sung bao gồm: 1, Từ “Tên điều tra viên của nhà tù số 1 nói chen vào…” (Chương 10) tới "…- Mày hãy nhớ lại năm 1962. Cái gì xảy ra năm 1962?" (Chương 10) 2, Từ "Tôi mở cửa phòng ra và gọi u già. Khi u già tới tôi nói…"(Cuối chương 15) tới "…- Chị nói lạ! Không, tôi không sợ. Tôi phải cự lại. Nếu không thì tôi cũng chết vì bực tức và thất vọng" (đầu chương 16) https://thuviensach.vn MỤC LỤC GIỚI THIỆU PHẦN I: CƠN GIÓ CÁCH MẠNG Chương 1: Cuộc Săn Bắt Phù Thủy Chương 2: Sự Yên Tĩnh trước Cơn Bão Táp Chương 3: Hồng Vệ Binh Chương 4: Giam Lỏng PHẦN II: NHÀ TÙ Chương 5: Biệt Giam Chương 6: Thẩm Vấn Chương 7: Cuộc Cách Mạng Tháng Giêng và Sự Kiểm Soát của Quân Đội Chương 8: Đảng và Phái Chương 9: Tiếp Tục bị Hành Hạ Chương 10: Lời Thú Tội của Người Em Trai Chương 11: Một Kiểu Tra Tấn PHẦN III: CUỘC ĐẤU TRANH VÌ CÔNG LÝ Chương 13: Con Tôi Đâu? Chương 14: Đi Tìm Sự Thật Chương 15: Một Học Viên Khác Thường Chương 16: Cái Chết của Mao Chương 17: Phục Hồi Chương 18: Vĩnh Biệt Thượng Hải https://thuviensach.vn GIỚI THIỆU Sống và chết ở Thượng Hải là một trong những cuốn sách bán chạy nhất năm 1987 tại Mỹ, chỉ riêng lần in đầu đã bán hết ngay 200.000 bản. Tác phẩm được in đi in lại nhiều lần, dịch và xuất bản ở nhiều nước. Tác giả của tác phẩm này là Trịnh Niệm, bà tên thật là Du Niệm Viên, sinh năm 1915, từng du học tại nước Anh. Bút danh Trịnh Niệm hình thành từ họ của chồng và chữ đệm của tên bà. Chồng bà, ông Trịnh Thái Kỳ làm Tổng Giám đốc hãng Shell tại Thượng Hải. Sau khi ông qua đời vì bệnh ung thư, Hãng Shell mời bà Trịnh Niệm làm cố vấn cho Hãng. Từ năm 1966, khởi đầu thời kỳ Cách mạng Văn hoá, bà Trịnh Niệm bị bắt giam và đày đọa đến năm 1973 mới được trả tự do. Vậy mà mãi bảy năm sau, tháng 9-1980 bà mới rời Trung Quốc – Tổ quốc yêu thương của mình - sang sống ở Canada, và ba năm sau định cư tại Washington (Hoa Kỳ). Sống và chết ở Thượng Hải là một tiểu thuyết tự truyện, nguyên gốc tiếng Anh, do Nhà xuất bản Penguin Books xuất bản năm 1987. Tác phẩm như một bức tranh toàn cảnh về Trung Quốc thời kỳ Cách mạng Văn hoá đầy bi kịch, đầy máu và nước mắt. Thông qua lối kể chuyện dung dị bằng những chi tiết chân thực, những hình ảnh vô cùng sống động về cuộc đàn áp khổng lồ trên toàn cõi Trung Quốc, người đọc khi thì run sợ, lúc thì hồi hộp, lo lắng, lúc thì bùng lên căm giận… như chính mình đang sống trong Cách mạng Văn hoá. Tác phẩm làm ta hiểu rõ được thân phận của giới trí thức Trung Quốc, cũng như của toàn thể nhân dân lao động – những người lương thiện, yêu nước, những người lao động bị chà đạp, bị nghiền nát bởi bè lũ Giang Thanh. Sống và chết ở Thượng Hải được viết bởi một con người tràn đầy lòng nhân hậu. Nhờ thế mà tác phẩm có tính nhân văn cao, sức thuyết phục, hấp dẫn lớn. https://thuviensach.vn PHẦN I: CƠN GIÓ CÁCH MẠNG Chương 1: Cuộc Săn Bắt Phù Thủy Đối với tôi, dĩ vãng - mà tôi nhớ rõ từng chi tiết - đã trở thành vĩnh cửu. Bằng hồi ức, tôi có thể quay lại - cả trong thời gian lẫn không gian - để trở về thời điểm của một đêm hè oi bức tháng 7 năm 1966 và nhìn ngắm lại ngôi nhà cũ của tôi ở Thượng Hải. Lúc đó con gái tôi đã ngủ trong phòng riêng của nó. Đám gia nhân cũng đã ở yên trong khu nhà dành riêng cho họ. Chỉ còn lại một mình tôi trơ trọi trong thư phòng. Ngay lúc này, tôi vẫn còn nghe tiếng thấy tiếng vù vù của chiếc quạt trần, vẫn nhìn thấy trên bàn giấy, những bông hoa cẩm chướng - trắng muốt và ủ rũ vì thời tiết nóng bức - cắm trong chiếc bình cổ đời Càn Long cũng màu trắng. Ngọn đèn đọc sách rọi sáng nửa căn phòng và chiếc nệm bọc lụa màu đỏ thêu chỉ kim tuyến lấp lánh trên ghế tràng kỷ. Một ông bạn người Anh vẫn thường đến chơi đã gọi căn nhà ấy là “một ốc đảo tiện nghi và sang trọng trong một thành phố nhếch nhác”. Thật ra căn nhà của tôi chẳng những không phải là một lâu đài, mà so với tiêu chuẩn phương Tây thì cũng còn rất khiêm nhường nữa là khác. Nhưng tôi vẫn dành thời gian và tâm tư để làm cho ngôi nhà ấy thành một tổ ấm, một thiên đường cho tôi và cho con gái tôi, để có thể tiếp tục hưởng được những tiện nghi trong khi cả thành phố đang trải qua thực trạng vô sản. Mười bảy năm sau ngày Đảng Cộng sản chiếm được lục địa Trung Hoa, thành phố Thượng Hải chỉ còn rất ít gia đình vẫn giữ được mức sống như gia đình tôi. Trong thành phố mười triệu dân này, có lẽ chỉ khoảng mười gia đình là còn giữ được lối sống cũ, ngôi nhà cũ và còn gia nhân, đầy tớ phục dịch. Thực ra, Đảng cũng không chính thức qui định người dân sống như thế nào. Năm 1949, khi quân đội Cộng sản tiến vào thành phố Thượng Hải, chúng tôi còn bị cấm không được sa thải gia nhân, đầy tớ, để khỏi làm cho tình trạng thất nghiệp thêm trầm trọng. Nhưng những đợt vận động chính trị làm rung chuyển đất nước này và làm cho những người trước kia giàu có nay trở thành nghèo mạt. Họ trở thành nạn nhân của sự bần cùng hóa ấy vì họ đã buộc phải trả những khoản “tiền phạt” khổng lồ, hoặc ít ra thì lợi tức của họ cũng sụt giảm https://thuviensach.vn ghê gớm. Nhiều nhà doanh nghiệp tư sản đã ở lại lục địa cùng với gia đình khi xí nghiệp của họ đã rời khỏi Thượng Hải. Tôi không có ý thay đổi lối sống của mình. Không những vì tôi còn đủ phương tiện để duy trì mức sống cũ, mà còn vì - thông qua “Tổ chức Mặt trận đoàn kết” - chính quyền thành phố đã đối xử với tôi một cách lịch thiệp, đàng hoàng. Tuy nhiên, tôi và con gái tôi cũng phải sống một cách lặng lẽ và trong sự bị nghi ngờ. Chúng tôi tin rằng cuộc cách mạng vô sản là một diễn biến lịch sử không thể tránh được đối với Trung Hoa, do đó chúng tôi đã chuẩn bị để nương theo diễn biến ấy. Tôi thường nhớ lại cái khoảnh khắc lúc nửa đêm ngày 3 tháng 7 năm 1966. Không phải vì tôi chỉ hoài tưởng đến chuỗi ngày tôi còn được sống chung với con gái tôi, mà chủ yếu đó là khoảnh khắc cuối cùng của cuộc sống thường nhật mà tôi đã từng sống từ bao năm trước đó. Khí hậu nóng bức vẫn đè nặng lên thành phố, dù là ban đêm. Mở toang cửa sổ mà trong phòng vẫn không thoảng một cơn gió nhẹ. Mình mẩy tôi ướt đẫm mồ hôi. Chiếc áo lót dính sát vào lưng khi tôi cúi xuống tờ báo, đọc những bài báo chứa đựng những lời tố cáo dữ dội. Những bài báo như vậy luôn luôn là những lời tiên báo nhằm chuẩn bị dư luận cho một đợt vận động chính trị sắp tới. Đó là những nỗ lực tuyên truyền nhằm tạo ra bầu không khí căng thẳng thích hợp và kích động quần chúng. Thường khi chỉ cần đọc kỹ các bài báo do các nhà hoạt động ưu tú của Đảng viết ra và thông qua những lời bóng gió xa xôi của họ, người ta cũng có thể đoán được mục tiêu và nạn nhân của cuộc vận động sắp tới. Bởi trước đó, tôi chẳng hề dính dáng đến một phong trào chính trị nào, nên tôi đã không tiên cảm được những tai họa mà cuộc vận động sắp tới sẽ ảnh hưởng đến tôi. Nhưng, cũng như trong mọi trường hợp trước đó, những lời lẽ dữ dội được dùng trong các bài báo tuyên truyền ấy đã làm cho tôi cảm thấy khó chịu. Người lão bộc - lão Triệu - bưng đến cho tôi bình trà ướp nước đá và đặt lên bàn. Vừa nhấm nháp ly trà mát lạnh, tôi vừa đưa mắt nhìn tấm hình người chồng quá cố của tôi. Từ ngày nhà tôi mất, thấm thoắt đã chín năm qua, khoảng trống do cái chết của anh để lại trong lòng tôi vẫn còn đó. Tôi vẫn luôn luôn cảm thấy bị bỏ rơi và trơ trọi mỗi khi tôi khó chịu vì tình hình chính trị, và tôi cảm thấy sự nâng đỡ của nhà tôi là quá cần thiết cho tôi. https://thuviensach.vn Năm 1935, tôi gặp nhà tôi, khi anh đang soạn luận án Tiến sĩ ở Luân Đôn. Sau đó chúng tôi thành hôn và trở về Trùng Khánh, thủ đô thời chiến của Trung Hoa. Năm 1939, anh trở thành viên chức Bộ Ngoại giao của chính quyền Quốc Dân Đảng. Năm 1949, khi quân đội Cộng sản tiến vào Thượng Hải, lúc đó, anh làm giám đốc văn phòng Bộ ngoại giao của chính quyền Quốc Dân Đảng tại Thượng Hải. Khi đại diện Cộng sản - ông Chương Hán Phu - đến tiếp quản văn phòng, ông này đã mời nhà tôi ở lại làm việc với chính quyền mới trong lúc giao thời với tư cách là cố vấn ngoại giao cho thị trưởng thành phố mới được chỉ định, tức là nguyên soái Trần Nghị. Một năm sau đó, nhà tôi được phép rời khỏi chức vụ trong chính quyền nhân dân để nhận chức vụ tổng quản lý chi nhánh Thượng Hải của công ty dầu khí Shell. Công ty này là một trong số rất ít xí nghiệp của Anh có tầm vóc quốc tế - chẳng hạn như công ty “Kỹ nghệ hóa chất Imperial”, Ngân hàng tổ hợp Hồng Kông - Thượng Hải,... - còn cố để giữ các chi nhánh ở Thượng Hải. Bởi hãng Shell là công ty độc nhất cỡ quốc tế về dầu khí muốn ở lại làm ăn tại lục địa Trung Hoa, nên những viên chức Đảng có khuynh hướng ủng hộ cuộc giao thương với phương Tây đã đối đãi với công ty và với bản thân chúng tôi một cách lịch sự, đàng hoàng. Năm 1957, nhà tôi qua đời vì bệnh ung thư, một người Anh được chỉ định làm tổng quản lý thay nhà tôi. Và bản thân tôi được hãng Shell mời làm phụ tá cho ông ta với chức vụ cố vấn quản trị. Tôi làm việc cho hãng Shell với chức vụ ấy cho đến năm 1966. Những vị tổng quản trị người Anh kế tiếp đã nhờ cậy vào tôi để lèo lái công ty qua khỏi những hầm bẫy chập chùng đối với một xí nghiệp tư bản ngoại quốc còn giao thương với Trung Hoa dưới quyền của Mao. Tôi đã phải tìm cho ra đường lối giải quyết các vấn đề để làm sao không phải hy sinh thể giá của công ty Shell hoặc không làm mất thể diện các quan chức người Trung Hoa. Công việc của tôi là quản trị nhân viên, làm trung gian liên lạc giữa ông tổng quản lý và “Hiệp Hội công nhân hãng Shell”, phân tích những đòi hỏi của Hiệp Hội và làm sao để đi đến chỗ có thể thỏa hiệp được. Tôi đã thảo tất cả các văn thư giao dịch với chính quyền Trung Hoa bằng tiếng Hoa. Mỗi khi ông tổng quản lý người Anh về nước nghỉ hè hoặc đi Bắc Kinh để thương thảo với chính quyền Trung ương thì tôi lại phải hành xử quyền tổng quản lý. Tôi nghĩ https://thuviensach.vn mình cũng may mắn có được một công việc làm ăn thích hợp và tự hào là một phụ nữ duy nhất ở Thượng Hải được giữ một chức vụ trung cấp của một công ty nổi tiếng nhất thế giới. Mùa xuân năm 1966, sau khi thương thảo và đạt được thỏa hiệp với chính quyền Trung Hoa về “Những tài sản được dùng để thanh toán các khoản nợ”, công ty Shell đã đóng cửa văn phòng chi nhánh Thượng Hải. Công ty đã bàn giao tài sản của công ty ở Trung Hoa và chính quyền tiếp nhận các công nhân viên của công ty với lời cam kết vẫn để họ tiếp tục làm việc và trả hưu bổng cho họ. Với tư cách là thành viên trong ban quản trị, tôi không bị chi phối bởi thỏa hiệp ấy như các nhân viên khác trong “Hiệp Hội công nhân hãng Shell” chi nhánh Thượng Hải. Thực ra Hiệp Hội này chỉ là tổ chức của chính quyền thiết lập ra nhằm kiểm soát các công nhân của hãng mà thôi. Khi thỏa hiệp được ký kết, con gái tôi - một diễn viên trẻ của xưởng phim Thượng Hải - đang đi trình diễn cùng với cơ quan của nó ở miền Bắc Trung Hoa. Tôi nghĩ là khi nó trở về, tôi sẽ làm một chuyến du lịch Hồng Kông. Nhưng, trong khi tôi chờ đợi nó trở về, cuộc Cách mạng Văn hóa được phát động. Đoàn diễn viên, trong đó có con gái tôi, được cơ quan gọi về Thượng Hải gấp để các thành viên của cơ quan tham gia vào cuộc Cách mạng Văn hóa. Vì biết rằng mỗi khi có cuộc vận động chính trị thì các viên chức chính quyền thường rất ngần ngại khi phải quyết định, do đó mọi công việc trong tất cả guồng máy chính quyền chậm lại đến độ có thể nói là hoàn toàn bị ngưng đọng. Bởi vậy tôi quyết định không nộp đơn xin đi Hương Cảng, để khỏi bị từ chối. Vì cứ mỗi lần bị từ chối như vậy thì đều được ghi vào hồ sơ cá nhân mà mỗi người đều có ở công an. Và cá nhân đó có thể bị làm khó dễ sau này. Tôi quyết định ở lại Thượng Hải vì tin rằng cuộc Cách mạng Văn hóa chắc cũng không kéo dài quá một năm, một khoảng thời gian thông thường cho mỗi cuộc vận động chính trị. Ly nước trà đã làm cho tôi mát mẻ phần nào. Tôi đứng dậy đi vào phòng ngủ bên cạnh để tắm một cái rồi lên giường ngủ. Mặc dù trời nóng, tôi cũng cố để ngủ. Điều cuối cùng mà tôi biết được là người vú của tôi - má Trần - đã nhè nhẹ đánh thức tôi dậy. https://thuviensach.vn Nhìn đồng hồ trên bàn ngủ, mới có sáu giờ rưỡi sáng nhưng bên ngoài cửa sổ, rạng đông đã cháy rực và nhiệt độ trong phòng đã lại bắt đầu tăng lên. Má Trần nói: - Quí và một người nữa ở sở cũ của bà lại thăm bà. - Họ cần gì vậy? - Tôi hỏi, giọng còn ngái ngủ. - Họ không nói. Nhưng cái cung cách đối xử của họ lạ lắm. Họ cứ đi thẳng vào phòng khách và ngồi xuống ghế tràng kỷ, chứ không đợi mời mọc như trước kia, khi sở chưa đóng cửa. - Người kia là ai - tôi thò đầu ra khỏi phòng tắm và hỏi tiếp - ông Quí, tôi biết, là phó chủ tịch Hiệp Hội công nhân hãng Shell chi nhánh Thượng Hải. Thương thảo với ông ta là một phần trong những công việc của tôi. Ông là người đàng hoàng biết điều và dễ thỏa hiệp. - Tôi không biết tên người kia. Tôi chưa gặp ông ta lần nào, tôi nghĩ có lẽ ông ta là một vệ binh. Ông ta cao nhưng mảnh khảnh. Theo sự mô tả của má Trần, tôi đoán có lẽ ông ta là một trong số những người “hoạt động” trong Hiệp Hội công nhân hãng Shell. Ở mặt chìm thì không biết sao, nhưng ở mặt nổi thì trong hãng không có đảng viên. Qua cung cách cư xử của một số người “hoạt động” trong hãng, tôi hiểu rằng những người này được khuyến khích để làm “chó săn” cho “Hiệp Hội công nhân Thượng Hải”. Vì không trực tiếp tiếp xúc với những người “hoạt động” này - hầu hết họ đều là bảo vệ hay công nhân tạp dịch, quét dọn - nên tôi chỉ biết các hoạt động của họ chủ yếu là qua bộ phận đầu não. Có tiếng gõ cửa phòng tắm. Lão Triệu, người lão bộc già của tôi trao cho má Trần một cái khay và nói với tôi: - Họ nói bà chủ nhanh lên. - Được - tôi nói - nói với họ là tôi sắp xuống ngay bây giờ. Lấy thức uống và thuốc lá ra mời họ đi. Nói như vậy chứ tôi cũng chẳng vội vã gì. Tôi cần có thì giờ để suy nghĩ đối phó với bất cứ điều gì sắp tới. Hai người ấy đến vào giờ này hẳn là phải có cái gì đó bất thường. Tuy nhiên, ở Trung Hoa khi được mời đến để tham gia học tập chính trị, ít có người được nói cho biết https://thuviensach.vn trước. Trong những trường hợp như vậy, các quan chức ra lệnh mọi người ngưng ngay - bất cứ là đang làm việc gì - để tham gia học tập chính trị cái đã, công việc mặc kệ, muốn ra sao thì ra. Tôi tự hỏi không biết có phải hai người này đến mời tôi tham gia học tập chính trị hay không. Tôi biết là “Hiệp Hội công nhân Thượng Hải” đang tổ chức những lớp học tập cho các công nhân viên của hãng Shell để chuẩn bị tư tưởng cho những người này tiếp tục làm việc với đồng lương thấp kém hơn. Trong lúc ngồi ăn sáng và uống trà, tôi duyệt lại những sự kiện dẫn đến việc đóng cửa văn phòng hãng Shell và xét lại mọi ngôn ngữ cử chỉ của mình trong cuộc thương nghị giữa công ty và đại diện chính quyền Trung Hoa. Mặc dù tôi có mặt cùng với ông tổng quản lý trong tất cả các buổi họp, tôi đã không dự phần vào cuộc bàn cãi nào. Công việc của tôi chỉ là ngồi đó quan sát ghi nhận để sau đó, khi trở về văn phòng mới đưa ra ý kiến và khuyến nghị cho ông tổng quản lý. Tôi quyết định là nếu họ có hỏi tôi về những vấn đề liên quan đến hãng Shell tôi sẽ trì hoãn bằng cách đề nghị để tôi viết thư hỏi thăm tin tức của hãng. Tôi mặc áo sơ mi vải trắng, chiếc quần rộng màu xám và mang đôi dép đen. Đó là bộ y phục phổ biến của phụ nữ ở chỗ công cộng. Để khỏi bị dòm ngó, để ý. Vừa đi xuống thang, tôi vừa suy nghĩ rằng những người sai hai người kia đến gặp tôi vào lúc sáng sớm như thế này là cố ý để làm cho tôi phải bối rối. Tôi cứ việc thong thả bước xuống và cố giữ một vẻ bình thường. Bước vào phòng khách, tôi thấy cả hai người ngồi ưỡn ra trên ghế tràng kỷ. Hai ly nước cam bày trước mặt còn nguyên không đụng đến. Thấy tôi, theo thói quen, Quí đứng dậy. Nhưng nhìn thấy người kia vẫn tiếp tục ngồi ưỡn ra, Quí đỏ bừng mặt, có vẻ bối rối và lại ngồi xuống. Người kia cứ tiếp tục ngồi ưỡn ra, khi tôi bước vào là một cử chỉ bất lịch sự có tính toán. Năm 1949, không lâu sau khi quân đội Cộng sản tiến vào Thượng Hải, anh cảnh sát khu phố tôi ở đến thăm nhà tôi đầu tiên và không hẹn trước. Anh ta gạt lão gia bộc của tôi đang đứng ở cửa và tiến thẳng vào phòng khách - lúc đó, tôi đang ở trong đó - và nhổ toẹt xuống tấm thảm trải nhà. Đó là lần đầu tiên tôi thấy quyền uy được biểu hiện một cách quái gở và thô bỉ như vậy. Từ đó, tôi nhận ra là các quan chức https://thuviensach.vn cấp dưới của Đảng vẫn thường có những cử chỉ thô bỉ quá đáng thực ra chỉ là cách thức họ dùng che đậy cái mặc cảm tự ti của họ. Làm như không biết đến sự bối rối của Quí và sự thô lỗ của người kia, tôi ngồi xuống ghế trước mặt họ và thản nhiên hỏi: - Mấy ông có việc gì mà đến tôi sớm vậy? - Chúng tôi đến yêu cầu chị đến dự buổi mít tinh - Quí nói. - Mít tinh về vấn đề gì? - tôi hỏi tiếp - Ai tổ chức? Ai sai các ông đến yêu cầu tôi tham dự? - giọng có vẻ bực bội. - Không cần phải hỏi nhiều như vậy - người “hoạt động” kia nói gắt gỏng - chúng tao sẽ không có mặt ở đây giờ này nếu chúng tao không có quyền như vậy. Tất cả các công nhân viên cũ của hãng Shell đều phải tham dự cuộc mít tinh này. Đó là điều rất quan trọng. Thế mày không biết cuộc Đại Cách mạng Văn hóa đã được phát động rồi sao? - Cuộc đại Cách mạng Văn hóa thì có liên can gì đến tôi? Tôi đã làm việc cho một xí nghiệp thương mại chứ không phải cho một cơ sở văn hóa? - Mao Chủ tịch đã dạy tất cả mọi người ở Trung Hoa phải tham gia vào cuộc Cách mạng Văn hóa, - Quí nói. Rồi cả hai cùng nói một cách nóng nảy: - Trễ rồi, phải đi ngay lập tức. Họ đứng dậy. Tôi nhìn đồng hồ treo tường: 7h15’, người vú già đứng đợi tôi ở cửa và trao cho tôi cái túi xách và cây dù. Tôi cầm lấy và mỉm cười cám ơn. Nhưng vú không mỉm cười đáp lại. Vú nhìn tôi đăm đăm. Vẻ lo lắng hiện rõ trên nét mặt. -Tôi sẽ về ăn cơm trưa ở nhà. - Tôi nói để trấn an vú. Và vú chỉ lặng lẽ gật đầu. Lão gia bộc đứng đợi để mở cổng. Lão cũng nhìn tôi với vẻ mặt lo lắng, nhưng không nói gì, chỉ lặng lẽ đóng cổng khi chúng tôi đã ra khỏi. Gia nhân của tôi lo sợ là điều hoàn toàn dễ hiểu. Họ đều biết từ mười bảy năm nay, dưới quyền của Mao Trạch Đông, đã có biết bao https://thuviensach.vn người ra khỏi nhà của họ trong các cuộc vận động chính trị và không bao giờ trở về nữa. Ngoài đường phố có ít người qua lại. Nhưng các xe buýt thì đông nghẹt những người, mặt mày có vẻ trang trọng. Vì cứ phải đi vòng vo nên mãi đến chín giờ chúng tôi mới tới nơi đã định. Một số thanh niên nam nữ tụ tập ở cổng trường kỹ thuật, nơi tổ chức cuộc mít tinh. Khi thấy chúng tôi từ trạm xe buýt đi tới, một số chạy vào bên trong trường, la lớn: “Chúng đã tới, chúng đã tới”. Một người đàn ông chạy ra và nói với hai người “áp tải” tôi: - Làm gì mà lâu vậy? Cuộc mít tinh được tổ chức từ lúc 8 giờ? Hai người kia quay đầu về phía tôi và nói: - Cứ hỏi con mụ ấy!- Rồi họ vội vã đi vào toà nhà. Căn phòng đông nghẹt người. Trong số những người ngồi trên những ghế dài bằng gỗ ở hàng đầu, tôi thấy ông bác sĩ và các viên chức trung cấp của hãng Shell. Những tài xế, gác cổng, gác thang máy, quét dọn, thư ký... ngồi lẫn lộn trong đám đông thanh niên - có lẽ là học sinh trường này - ở phía sau. Một số nữa đứng ở lối đi giữa hai hàng ghế và ở khoảng trống phía sau. Xuyên qua những cửa sổ mở toang, mặt trời như đổ lửa vào trong phòng. Nóng và ngột ngạt! Nhưng rất ít người dám dùng quạt, không khí trong phòng có vẻ nặng nề và căng thẳng. Mặc dầu suốt chín năm qua, chúng tôi cùng làm chung trong một hãng và nhìn thấy nhau hàng ngày, nhưng lúc này không có một viên chức trung cấp nào chào tôi hoặc tỏ dấu hiệu nhận ra tôi khi tôi đi ngang, chạm vào họ để tới chỗ dành cho mình ở băng ghế thứ hai. Hầu hết mọi người đều cố tránh nhìn vào mặt tôi, chỉ có một số ít nhìn tôi ánh mắt có vẻ bối rối, lo lắng. Tôi tự hỏi mấy tháng nay từ khi hãng đóng cửa thì những người này sống ra sao. Họ đúng là những người bị thua thiệt trong thỏa hiệp “những tài sản được dùng để thanh toán các khoản nợ” đã đạt được giữa công ty Shell và đại diện chính quyền nhân dân. Hầu hết những người này đã làm việc lâu năm cho hãng. Có những người làm từ thập niên 1920: Trong thời Nhật chiếm đóng Thượng Hải, một vài trong số những người này đã để lại nhà cửa và gia đình ở Thượng Hải để theo hãng xuống Trùng https://thuviensach.vn Khánh, thủ đô thời chiến của Trung Hoa. Những người ở lại, nhiều người chẳng thà chịu đựng những khó khăn về kinh tế hơn là làm việc với công ty dầu của Nhật hoạt động ngay trên sản nghiệp chiếm đoạt công ty Shell. Hầu hết những người này đã xấp xỉ hoặc hơn lục tuần. Thỏa hiệp nhấn mạnh ở điểm những người này vẫn được quyền làm việc trong cơ sở mới. Điều mà thỏa hiệp lờ đi là trong cơ sở mới họ có thể không được giữ chức vụ cũ mà có thể giao chức vụ như thư ký hoặc thông dịch với mức lương thấp hơn nhiều, kể cả lương hưu. Không một người nào dám phản đối những điều khoản này trong thỏa hiệp. Bởi vì, chính quyền muốn vậy. Cả tổng quản lý và tôi đều hết sức tranh thủ sự đảm bảo từ phía chủ tịch công đoàn cho quyền lợi của công nhân. Nhưng chúng tôi được cho biết là toàn thể công nhân của chúng tôi đều lấy làm hài lòng với những điều khoản này. Trong lần gặp gỡ cuối cùng của chúng tôi - phía công ty - và chủ tịch công đoàn, chính vị này đã nói với tôi: - Toàn thể công nhân đều rất hài lòng trước viễn tưởng được giải phóng khỏi cái địa vị tồi tệ là công nhân trong một xí nghiệp của ngoại quốc. Tất cả đều hướng về tương lai và tích cực góp phần mình vào việc xây dựng xã hội chủ nghĩa, với tư cách là người công nhân trong tổ chức chính quyền - Đó là đường lối chính thức, của nhà nước. Nhưng, trong thâm tâm, ngay chủ tịch công đoàn có lẽ cũng không tin tưởng sự đúng đắn của đường lối ấy. Vào những ngày cuối cùng trước khi hãng đóng cửa, những công nhân thường, cấp thấp đến gặp tôi cũng lắc đầu thất vọng và thì thầm than thở: “Vô kế khả thi”, “vô vọng”, “đường cùng”... Từ lúc chín giờ sáng cho đến giờ cơm trưa - cuộc mít tinh tạm ngưng - còn tới hơn ba tiếng đồng hồ. Căn phòng càng lúc càng trở nên nóng bức. Tôi biết, trong lúc chờ đợi những biến cố sắp tới, tôi phải dành sức để biện hộ cho họ. Chiếc ghế dài bằng gỗ cứng ngắc ngồi đau ê ẩm chẳng khác gì chiếc ghế tôi đã ngồi dưới hầm để tránh bom của máy bay Nhật oanh tạc lúc tôi ở Trùng Khánh. Mồ hôi chảy ròng ròng trên mặt. Tôi mở túi xách tính lấy khăn tay lau mặt thì thấy bà vú đã cẩn thận để sẵn ở đó một cái quạt nhỏ xíu làm bằng gỗ trầm hương. Tôi lấy chiếc quạt ra quạt, cố mong xua đuổi cái mùi hôi nồng nặc. Thình lình có tiếng ồn ào phía sau lưng tôi. Vài người đàn ông mặc áo tay ngắn, quần vải thùng thình, từ phía dưới tiến lên trên bục ngồi. Một trong số ấy tiến Ở https://thuviensach.vn tới chiếc bàn nhỏ phủ khăn trắng đàng hoàng, kê phía trước dãy ghế. Ở Trung Hoa lúc đó người ta không thể dựa trên cái bề ngoài của một người để đoán được hoàn cảnh, địa vị của họ. Vì mọi người ăn mặc vừa hợp thời trang vừa an toàn của người dân Trung Hoa lúc đó là làm sao cho có vẻ nghèo nàn. Bởi vậy, nhìn những người tổ chức mít tinh này, tôi không tài nào đoán được cấp bậc hay địa vị của họ. Nhưng tôi nghĩ rằng chắc chắn họ phải là các viên chức của “Hiệp hội công nhân Thượng Hải”, một tổ chức công nhân của chính quyền nhân dân. - Các đồng chí - ông ta bắt đầu nói - Mao Chủ tịch, chủ tịch vĩ đại của chúng ta đã phát động và hiện đang đích thân điều khiển cuộc “Cách mạng Văn hóa vô sản vĩ đại”. Dưới sự lèo lái của người cầm lái vĩ đại, chúng ta sẽ thắng lợi vượt qua mọi trở lực. Tình hình vô cùng thuận lợi về phía chúng ta, giai cấp vô sản! “Cuộc Cách mạng Văn hóa vô sản vĩ đại” là một thời cơ vô cùng thuận lợi cho tất cả mọi người chúng ta học tập tư tưởng Mao Trạch Đông một cách cẩn thận và chăm chú hơn bao giờ hết. Nhờ đó sự hiểu biết về chính trị của chúng ta thêm sâu sắc. Có như vậy chúng ta mới có khả năng phân biệt và phát hiện ai đứng trong hàng ngũ nhân dân với ai đứng về phía kẻ thù. “Kẻ thù của chủ nghĩa xã hội rất quỉ quyệt. Trong số chúng có đứa giương cao ngọn cờ đỏ để chống lại ngọn cờ đỏ, có đứa làm bộ hiền lành, mỉm cười thân thiện với ta để che dấu ý đồ hiểm độc, xấu xa của chúng. Chúng cấu kết với bọn đế quốc ngoại bang và giai cấp tư sản trong nước để cố phá hoại xã hội chủ nghĩa và đẩy lùi nhân dân Trung Hoa trở lại cái ngày xưa nghèo đói và đau khổ. Chúng ta có thể nào cho phép chúng thành công? Dĩ nhiên là không! Không! Một trăm lần không!” “Nhân dân thành phố Thượng Hải đã được giải phóng 17 năm rồi. Ấy vậy mà cho đến gần đây, những xí nghiệp ngoại quốc vẫn còn tồn tại trên thành phố này. Các văn phòng của chúng chiếm những tòa nhà đẹp nhất của chúng ta, xe cộ của chúng cũng chạy vùn vụt trên phố xá của chúng ta. Những tên ngoại quốc và một số ít những tên, tuy là Trung Hoa nhưng đã quên hay là làm lơ quốc tịch để làm việc cho bọn ngoại quốc - tất cả bọn ấy - đã nghênh ngang, vênh váo, xấc xược trên thành phố của ta. Tất cả chúng ta đều biết những xí nghiệp này là những cơ sở tay sai https://thuviensach.vn của bọn đế quốc. Chúng nuôi hy vọng tiếp tục bóc lột nhân dân Trung Hoa. Chúng ta không thể tha thứ cho tình trạng này. Vì vậy chúng ta đã đóng cửa các xí nghiệp này và tống cổ bọn ngoại bang về nước chúng. Hầu hết những người Trung Hoa làm việc trong các xí nghiệp ấy đều bị lây nhiễm, cái cách suy nghĩ của họ bị sai lệch. Nhưng phải nhìn nhận sự kiện là một vài người trong số ấy rõ ràng là phản động. Nhiệm vụ của chúng ta là thực hiện chính sách của Mao Chủ tịch, nhà lãnh đạo vĩ đại, là giáo dục và cải tạo họ. Trong mấy tháng qua, chúng ta đã tổ chức những lớp học chính trị cho họ. Nhưng không một ai có thể được cải tạo nếu chính bản thân người đó không chịu đối diện với thực tiễn nhận ra và nhìn nhận sự sai lầm của chính mình. Tự phê và tự thú là những bước đầu tiên dẫn đến sự cải tạo. Để có những nỗ lực tự phê thật sự, một người phải được những người khác giúp đỡ bằng cách phê bình chính người đó. Cuộc mít tinh được triệu tập hôm nay để chúng ta phê bình tên Đào Phương và nghe hắn tự phê. Tất cả chúng ta đều biết Đào Phương là ai. Trong gần 35 năm, hắn là một con chó săn trung thành của công ty dầu khí Shell, một công ty quốc tế khổng lồ với những cái vòi vươn tới tận những nơi xa xôi hẻo lánh trên thế giới để thâu hút lợi nhuận. Theo Lênin, đó là một hình thức xấu xa nhất của xí nghiệp tư bản. “Tư bản chủ nghĩa và Xã hội chủ nghĩa như nước với lửa hoàn toàn đối nghịch nhau. Đào Phương đã không thể vừa phục vụ lợi ích của xí nghiệp Anh, đồng thời lại là một công dân Trung Hoa tốt dưới chế độ Xã hội Chủ nghĩa. Trong một thời gian lâu dài chúng ta đã cố gắng giúp hắn nhìn thấy ánh sáng...” Tôi ngạc nhiên khi thấy Đào Phương, cựu trưởng ban kế toán của xí nghiệp Shell, là mục tiêu của cuộc mít tinh này. Bởi vì tôi cứ nghĩ là Đảng đã nhìn ông ta với con mắt ưu ái. Con trai lớn nhất của ông ta được gởi đi du học ở Liên Xô, rồi ở Tiệp trong những năm năm mươi, và người thanh niên này đã được kết nạp vào Đảng. Tôi cũng biết là khi chọn một thanh niên để cho ra nước ngoài du học, Đảng điều tra xem xét rất kỹ quá trình của người ấy, kể cả hạnh kiểm chức vụ và quan điểm chính trị của ông thân sinh ra người ấy. Đào Phương đã qua được tất cả những “xét nghiệm” ấy, khi con của ông ta được gởi đi du học ở nước https://thuviensach.vn ngoài. Bởi vậy tôi không hiểu tại sao ông ta lại bị đem ra làm mục tiêu cho cuộc phê bình. Ngay từ lúc chế độ Cộng sản mới bắt đầu, tôi đã nghiên cứu cẩn thận sách vở về chủ nghĩa Mác và các lời tuyên bố của các nhà lãnh đạo Cộng sản Trung Hoa. Đối với tôi hình như Chủ nghĩa xã hội ở Trung Hoa còn đang trong giai đoạn dò dẫm. Và đường lối phát triển đất nước vẫn chưa được quyết định dứt khoát. Bởi vì, theo tôi nghĩ, đó là lý do khiến nhà cầm quyền cứ thay đổi chính sách mãi. Cũng giống như cái quả lắc đồng hồ, cứ từ tả qua hữu, hữu qua tả. Khi những sự việc diễn ra và nảy sinh những vấn đề, thì Bắc Kinh lại đưa ra những biện pháp sửa sai. Rồi chính những biện pháp sửa sai này đi quá xa và lại có biện pháp để sửa sai. Dĩ nhiên, cái khó khăn thực sự là tình trạng nhà nước kiểm soát quá chặt chẽ nền kinh tế đã khiến cho mức sản xuất sụt giảm hoặc bị bóp nghẹt. Những kế hoạch kinh tế do Bắc Kinh hoạch định đã bất chấp điều kiện cụ thể của địa phương và giết chết mọi sáng kiến, tiêu hủy mọi kích thích tính năng động. Khi một chính sách được thay đổi từ bên trên thì những tiêu chuẩn đánh giá cũng phải thay đổi theo. Cái đúng hôm qua có thể trở thành sai hôm nay và ngược lại. Bởi vậy, những lời nói và hành động của các viên chức cấp thấp trong Đảng chỉ có giá trị trong một thời gian rất giới hạn. Bởi vậy, tôi cho là cuộc mít tinh mà tôi đang tham dự hôm nay cũng chẳng quan trọng lắm và diễn giả kia cũng chỉ là một viên chức cấp thấp trong Đảng được chỉ định đứng hướng dẫn cuộc Cách mạng Văn hóa cho các công nhân viên cũ của hãng Shell. Đối với tôi, cuộc Cách mạng Văn hóa dường như chỉ là cuộc chuyển mình của Đảng về phía tả. Sớm hay muộn, khi sự việc đã đi quá xa thì sẽ lại có những biện pháp sửa sai. Nhân dân lại sẽ có một vài tháng hay một vài năm tạm ổn trước khi có một cuộc vận động khác. Mao Trạch Đông tin rằng những cuộc vận động chính trị sẽ tạo ra những đà lực thúc đẩy tiến bộ. Bởi vậy, tôi nghĩ cuộc Cách mạng Văn hóa chỉ là một cái khâu trong cái chuỗi dài vô tận những đợt vận động mà người dân Trung Hoa phải tập chịu đựng cho quen. https://thuviensach.vn Tôi đưa mắt nhìn quanh phòng trong khi đó vẫn lơ đãng nghe hàng chuỗi, hàng tràng những khẩu hiệu của diễn giả tuôn ra, lúc đó tôi mới để ý đến tấm biểu ngữ treo trên tường ghi câu: “Đả đảo tên chó săn của đế quốc Đào Phương”. Tên của ông ta được gạch chéo bằng mực đỏ để chỉ rõ ông ta bị tố giác là kẻ thù. Tôi đã không chú ý đến biểu ngữ này ngay khi bước vào phòng vì ngoài biểu ngữ ấy ra còn có vô số biểu ngữ khác của cuộc Cách mạng Văn hóa treo kín các bức tường. Khẩu hiệu, biểu ngữ là một phần trong toàn bộ đời sống của người dân Trung Hoa. Những biểu ngữ ấy ca ngợi Mao Trạch Đông, tán tụng Đảng, tán tụng Chủ nghĩa Xã hội và tán tụng tất cả những gì mà Đảng muốn người dân phải tin tưởng. Những biểu ngữ, khẩu hiệu ấy thúc đẩy người dân phải làm việc cực nhọc hơn nữa, học tập tư tưởng Mao Trạch Đông cho thấm nhuần hơn nữa và tuyệt đối phục tùng Đảng. Khi có cuộc vận động chính trị thì ngoài những biểu ngữ, khẩu hiệu tán tụng nói trên, còn có các biểu ngữ tố cáo kẻ thù mục tiêu của cuộc vận động đó. Từ lúc bắt đầu cuộc Cách mạng Văn hóa, một số khẩu hiệu đã được nhân ra hàng ngàn, hàng ngàn và được treo, dán khắp nơi. Không thể nào đọc được hết các biểu ngữ, khẩu hiệu mà ta thường gặp. Người ta dễ dàng nhìn thấy bất cứ ở đâu đều có khẩu hiệu mà chẳng cần thực sự xem khẩu hiệu ấy nói cái gì. Một người đàn ông đứng lên kể lể lối sống sa đọa của Đào Phương là kết quả của sự chung đụng lâu ngày của ông ta với tư bản chủ nghĩa. Dường như ông đã phạm tội vì những chuyện mèo mỡ, vì đã uống rượu nho, rượu mạnh, vì thích ăn ngon, nghĩa là tất cả những hành động dung dưỡng thân xác mà Đảng không ưa. Những lời tố cáo đó không làm cho tôi ngạc nhiên, vì tôi biết, khi một người bị tố cáo, người ấy bị mô tả hoàn toàn xấu và mọi hành động cử chỉ sai trái của người ấy đều bị gán cho ảnh hưởng của Chủ nghĩa Tư bản. Sau khi đã moi móc chi li về đời tư của Đào Phương và vạch trần cái hậu quả tai hại của chủ nghĩa tư bản nơi ông ta thì người đứng lên tố cáo đã nghiêm giọng quay sang vấn đề chủ nghĩa đế quốc và sự gây hấn, xâm lược Trung Hoa do các thế lực ngoại bang gây ra. Theo ý ông ta thì Đào Phương sa đọa không phải vì Đào là người tham ăn và không kiềm chế được dục vọng của mình mà vì Đào đã làm việc cho một xí nghiệp thuộc về một quốc gia đã có những hành động tội ác, thô bạo xâm lược https://thuviensach.vn và chống lại nhân dân Trung Hoa từ hơn một trăm năm qua. Ông ta nhắc đến cuộc chiến tranh nha phiến năm 1839-1842, cứ như thể cuộc chiến này vừa mới xảy ra cách lúc ông ta nói mới chỉ chừng một năm. Ông ta dùng những lời lẽ nặng nề để tố cáo và chốc chốc ông ta lại cao giọng nói lớn. Ông ta nói một cách trơn tru, dễ dàng. Thỉnh thoảng lại ngừng để uống một hớp nước hoặc nhìn vào bản ghi chú. Chắc hẳn ông ta nghĩ mình là một diễn giả lôi cuốn. Bởi vì, không một ai dám bỏ về khi cuộc mít tinh còn đang tiếp diễn. Một viên chức Đảng, dù ở cấp thấp đến thế nào chăng nữa, cũng vẫn là đại diện cho Đảng. Khi ông ta nói thì chính là Đảng nói. Tỏ ra không chú ý nghe là một điều không thể hiểu được. Tuy nhiên ông ta đã nói dai quá, nói dài quá. Căn phòng nóng đến không thể chịu nổi. Và chính người nghe cũng trở nên “bất trị” rồi. Tôi nhìn đồng hồ và thấy gần 12 giờ trưa. Có lẽ chính diễn giả cũng cảm thấy mệt và đói bụng, vì thình lình, ông ta ngưng và nói với chúng tôi là buổi mít tinh tạm ngừng cho đến 13h30. Mọi người rần rần đứng dậy và chen nhau ra ngoài trước khi ông ta dứt lời hẳn. Bên ngoài, mặt trời giữa trưa như đổ lửa xuống vỉa hè, phía xa, tôi thấy một chiếc xích lô đậu dưới bóng cây. Tôi chạy lại, cho người phu xích lô địa chỉ, hứa trả gấp đôi tiền để ông ta đạp nhanh nhanh chở tôi về nhà. Người đàn ông sáng nay dẫn tôi đến đây vội chạy ra, la lớn bảo tôi dừng lại. Ông ta muốn tôi ở lại đó, kiếm cái gì ăn trong bếp của nhà trường để tôi khỏi bị trễ trong cuộc mít tinh buổi chiều. Ông ta tỏ ra lo lắng cố giữ tôi ở lại đến nỗi đã giữ lấy chiếc xích lô. Tôi phải hứa đi hứa lại là tôi sẽ đến trước giờ, lúc đó ông ta mới chịu để cho xe chạy. Căn nhà nhỏ của tôi, mặc dù có rêu phong bám bên thành cửa sổ và bóng tre ở mái hiên thì cũng là một thiên đường đối với tôi sau buổi mít tinh trong căn phòng nóng bức ngột ngạt thiếu không khí ấy. Chiếc áo phía sau lưng tôi ướt đẫm mồ hôi, và tôi khát đến khô cả cổ. Tôi vội đi tắm. Uống một ly trà đá và thưởng thức những món ăn ngon lành mà người bếp đã nấu cho tôi. Nằm nghỉ lưng trên giường chừng nửa giờ rồi lại đi xích lô - Tôi dặn ở lại chờ - tới chỗ mít tinh. Tôi đến căn phòng của cuộc mít tinh tuy hơi trễ một chút. Nhưng tôi không phải là người đến trễ nhất. Tôi tìm được một chỗ ngồi ở hàng https://thuviensach.vn ghế thứ hai, gần một cây cột để tôi có thể dựa vào đó khi quá mệt. Tôi xách theo cái túi đựng chai nước và cái ly và hai thanh sô cô la. Yên trí là mình đã chuẩn bị đầy đủ, tôi ngồi xuống, chờ và tự hỏi không hiểu rồi ra diễn giả sẽ nói gì nữa. Căn phòng từ từ đông người thêm. Lúc hai giờ trưa, cũng mấy người ban sáng bước lên bục và ngồi vào chỗ cũ. Diễn giả vẫy tay ra dấu cho một người nào đó phía sau ông ta. Tôi ngạc nhiên khi thấy Đào Phương bị dẫn vào phòng. Trên đầu ông ta đội một cái mũ có ghi chữ “con bò yêu quái và đầu óc rắn độc”. Nếu đừng có cái vẻ mặt hết sức sợ hãi thì nom ông ta thật buồn cười. Trong thần thoại Trung Hoa có chuyện yêu quái hiện hình thành con bò để đánh lừa người ta. Nhưng khi bị phát hiện là yêu quái thì chúng đành trút bỏ hình con bò để trở lại thành yêu quái. Mao Trạch Đông là người đã dùng kiểu nói này để mô tả người trí thức trong cuộc vận động chính trị chống cánh hữu năm 1957. Ông ta nói người trí thức cũng giống như yêu quỉ hiện hình người và làm bộ ủng hộ Đảng. Khi họ phê bình Đảng thì lúc đó họ mới lộ nguyên hình là yêu quỉ. Từ đó, mau lẹ xử dụng ngôn ngữ của Mao, các quan chức trong đảng đã áp dụng kiểu nói đó cho tất cả những ai bị coi là không trung thực về mặt chính trị. Trong cuộc Cách mạng Văn hóa, kiểu nói đó được áp dụng cho tất cả những kẻ được gọi là kẻ thù gồm 9 loại: cựu địa chủ bị tố cáo trong phong trào cải cách ruộng đất năm 1950-52; phú nông bị cảnh cáo trong phong trào xây dựng hợp tác xã nông nghiệp năm 1955. Các tên phản cánh mạng bị tố cáo trong cuộc vận động tiêu diệt phản cách năm 1950 và cuộc vận động loại trừ phản cách mạng năm 1955; “phần tử xấu” bị bắt kể từ khi Đảng Cộng sản nắm chính quyền; phe hữu bị tố cáo trong cuộc vận động chống phe tả năm 1957; bọn phản bội (các viên chức Đảng bị nghi ngờ bí mật phản bội Đảng trong lúc bị giam trong các nhà tù của Quốc Dân Đảng); gián điệp (đàn ông và đàn bà có quan hệ với nước ngoài); tay sai cho tư sản (các viên chức Đảng không theo đúng đường lối, chính sách thiên tả và chủ trương đi theo đường lối (phát triển kinh tế) tư bản và trí thức có nguồn gốc gia đình tư sản, trưởng giả. Kiểu nói “yêu quái hiện hình con bò...” thường được rút gọn là chỉ còn chữ “bò”. Và nơi giam giữ những người thuộc các diện xấu trên - trong thời kỳ có cuộc Cách mạng Văn hóa - thường được gọi là “chuồng bò”. Khi làn sóng khủng bố dâng cao thì trong mọi cơ quan trên nước https://thuviensach.vn Trung Hoa đều có những phòng, những nơi được dành riêng ra để làm “chuồng bò”. Và các “Vệ binh cách mạng” trong mỗi cơ quan mình. Những cung cách đối xử vô nhân đạo, những phương pháp tàn bạo đều được dễ dàng sử dụng để bắt các “bò” phải tự thú. Trong nhiều trường hợp, những “chuồng bò” này còn tàn tệ hơn cả nhà tù thứ thiệt. Nom Đào Phương thay đổi quá chừng! Khi còn làm trong công ty, ông ta là người luôn luôn tự tin. Bây giờ, nom ông ta thất thểu và hoàn toàn rã rời, thảm não. Ông ta gầy tọp hẳn đi và mới chỉ trong vài tháng mà nom ông ta già đi đến cả chục tuổi. Những thanh niên ngồi phía sau tôi khúc khích cười. Khi ông Đào bị dẫn lên bục cao, đám người ở phía sau tôi đã đứng dậy để nhìn cho rõ hơn và vỗ vào ghế rầm rầm. Một người đã đem một cái ghế lên bục và bảo ông Đào đứng lên đó để những người ngồi dưới nhìn rõ hơn nữa. Khi ông ta đứng lên ghế, cái mũ giấy trên đầu, dáng điệu cóm róm thì tiếng cười nhạo đã rầm rĩ nổi lên. Một vài người đứng ở góc phòng - hiển nhiên là đã được bố trí sẵn - đã đứng dậy. Tay giơ cao cuốn “Sách đỏ” - trích những lời dạy của Mao và bọc bìa plastic màu đỏ - mà mỗi người phải luôn mang theo trong người, họ hướng dẫn những người ngồi nghe hô lớn các khẩu hiệu: “Đả đảo tên Đào Phương”, “Đả đảo tên Đào Phương chó săn của đế quốc !”, “Đả đảo đế quốc !”, “Đả đảo giai cấp tư sản”, “Cuộc Cách mạng Văn hóa Vô sản vĩ đại muôn năm”, “Mao Chủ tịch, vị lãnh tụ vĩ đại muôn năm !” Tiếng cười đang ầm ĩ tưởng như không kiểm soát được, ấy thế mà mấy người kia chỉ hô lên khẩu hiệu là lập tức tiếng cười im bặt và biến thành tiếng hô như sấm rền, mỗi tiếng hô là những cuốn “sách đỏ” lại được những cánh tay đưa lên cao. Tôi không mang theo cuốn sách đó. Tôi cũng từ từ dứng dậy và đưa mắt bối rối nhìn khắp. Tôi xúc động và ngạc nhiên khi thấy chính Đào Phương cũng giơ nắm tay lên và hô to khẩu hiệu, kể cả khẩu hiệu “đả đảo” chính ông ta. Trong lúc mọi người đứng hô khẩu hiệu, tôi lo lui cui xếp quạt, thu gom bình và ly uống nước để vào túi xách đặt trên ghế và vừa đứng lên thì mọi người đã hô khẩu hiệu xong, và ngồi xuống. Thế là tôi lại lấy túi xách đặt xuống đất để lấy chỗ ngồi. Người ngồi bên cạnh đã nhìn tôi một cách khó chịu. Ông ta ngồi xích ra như thể sợ ngồi gần sát tôi, sẽ bị lây những cử chỉ xấu của tôi. https://thuviensach.vn Khi đám đông đã biểu lộ xong sự tức giận và khinh bỉ đối với tội nhân thì tội nhân mới được phép ngồi trên chính cái ghế mà ông ta vừa đứng. Khi ông ta cúi đầu để nhìn đặng bước xuống thì cái mũ giấy trên đầu bị rớt ra. Đám học sinh lại cười rần. Ông Đào Phương đưa mắt sợ hãi nhìn người chủ trì buổi mít tinh. Rõ ràng ông ta sợ bị tố là đã cố ý làm rớt cái mũ giấy. Ông ta thở dài buồn bã khi một người khác đến lượm cái mũ và chụp lại vào đầu ông. Người chủ trì buổi mít tinh cho gọi một vài công nhân khác đã làm cho hãng Shell, kể cả hai người sáng nay đã đến nhà tôi và những người thư ký cấp thấp đã làm trong phòng kế toán với Đào Phương. Lần lượt từng người ra trước bục, đứng trước mặt ông ta, bằng giọng tức tối, giận dữ, đã gần như nhắc lại những lời tố cáo mà diễn giả ban sáng đã nói. Mục tiêu và tầm mức của sự phê bình - theo tôi biết - đã được các viên chức Đảng sắp đặt trước cả rồi. Tỏ ra tích cực, nhiệt tình trong cách phê bình tố cáo - để cho mình nổi bật, độc đáo - thì cũng bị coi là “không đạt yêu cầu” như là phê bình yếu, chưa đúng mực. Người dân Trung Hoa đã rút được kinh nghiệm là Đảng sẽ tin cậy và thích họ hơn nếu họ đừng tự mình suy nghĩ gì cả mà chỉ lặp lại những gì Đảng đã nói với họ. Cuộc phê bình Đào Phương của những công nhân làm trong hãng Shell kéo dài khá lâu. Tất cả những người được phép lên phê bình đều chỉ là công nhân hoặc thư ký cấp thấp. Không một công nhân viên chức trung cấp nào của hãng được phép tham gia “phê bình”. Họ chỉ cúi đầu lặng lẽ nghe. Người chủ trì tuyên bố cuộc “phê bình” tạm ngưng để cuộc mít tinh được tiếp tục. Ông ta nói với những người nghe là sau nhiều tuần lễ được các người “hoạt động” “giúp đỡ” và giáo dục cho, Đào Phương đã nhận ra sự kiện mình đã là nạn nhân của chủ nghĩa đế quốc. Quay về phía Đào, bằng giọng nghiêm khắc của thầy giáo rầy la học trò phạm lỗi, ông ta hỏi: - Phải vậy không? Chính đồng lương của bọn đế quốc ngoại bang trả cho mày đã biến mày thành nô lệ của chúng. Mày đã bán mình cho chúng và mày sẵn lòng làm bất cứ việc xấu xa bẩn thỉu nào để lấy đồng lương cao và số tiền mà chúng hứa sẽ cho mày? Phải vậy không? https://thuviensach.vn Trong phòng lặng như tờ. Mọi người chờ xem phản ứng và câu trả lời của Đào. Không có bi kịch ! Không có những tiếng nói đẫm nước mắt ăn năn, hối lỗi. Ông ta chỉ lặng lẽ gật đầu, nom còn thảm hơn! Theo ý tôi thì Đào Phương thật ngu đần khi nhận đã bán mình cho ngoại bang để lấy tiền. Bởi vì, khi nhận như vậy, ông ta đã tự khoác vào mình một chuỗi những tố cáo khác nặng nề hơn mà ông ta rất khó gỡ cho ra. Theo tôi, cứ nói là hãng Shell đã trả cho tất cả công nhân của mình ở Thượng Hải cùng một mức lương dù là trước hay sau khi Đảng Cộng sản nắm chính quyền ở thành phố này thì có lẽ hay hơn và đúng sự thật hơn. Bởi vì, chính quyền không can thiệp thì hãng chẳng cần phải đặt ra vấn đề giảm lương công nhân làm gì. Hoặc ông ta có thể nói một cách khéo léo là làm việc cho một hãng ngoại quốc thì cũng chẳng vì thế mà mất đi cái nhân cách như những công nhân trong chính quyền khi phục vụ nhân dân. Đó là một quan điểm mà các viên chức Đảng khó mà phủ nhận. Người chủ trì cuộc mít tinh loan báo: “Bây giờ đến lượt Đào Phương tự phê”. Vẫn trong dáng điệu cóm róm và không dám nhìn vào những người nghe, ông Đào rút trong túi ra một tờ giấy và bắt đầu đọc những gì đã được soạn sẵn bằng giọng trầm trầm, cố tránh xúc động. Ông ta khiêm tốn nhận tất cả “tội lỗi” mà những người trước đó đã kể ra. Đồng thời ông ta cũng chấp nhận phán quyết cho rằng sự suy đồi sa đọa của ông ta là do ông ta không đủ “cảnh giác Xã hội Chủ nghĩa” (?). Ông ta tỏ ra hối tiếc vì đã làm việc cho một hãng ngoại quốc trong hơn ba mươi năm trời mà vì vậy mà uổng phí đời mình. Ông ta tuyên bố lấy làm hổ thẹn nhục nhã vì đã đui mù vì sự tuyên truyền của bọn tư bản và bị nô lệ hóa vì sự đối xử tốt của hãng Shell đã dành cho ông. Ông cầu xin giai cấp vô sản khoan hồng, tha thứ và cho ông cơ may để ăn năn và đái tội lập công. Ông ta có nhắc đến sự kiện anh con trai ông ta là đảng viên và đã được học bổng của nhà nước để du học nước ngoài. Lối sống sa đọa và trụy lạc của ông ta là một hành động vong ân thô bỉ đối với chính quyền nhân dân. Ông ta đoan quyết với toàn thể thính giả là lúc này ông ta đã nhận ra mưu sâu kế độc, ý đồ đen tối của bọn tư sản đế quốc ngoại bang nhằm chống nước Trung Hoa Cộng sản. Ông xin hứa sẽ làm hết sức để lột trần những âm mưu đen tối bẩn thỉu của chúng để chứng tỏ sự ăn năn hối lỗi thực sự của ông. Ông cũng nói với sự “giúp đỡ” và giáo dục của viên https://thuviensach.vn chức trong Đảng hiện ông đang viết lại một cách chi tiết, cụ thể và đầy đủ bản tự thú những hành động tội ác mà ông đã làm để phục vụ hãng Shell. Trong suốt bài tự thú của ông ta tràn đầy những lời tự sỉ và cường điệu. Thỉnh thoảng giọng ông ta lại run run, thỉnh thoảng miệng ông ta mở mà không thốt nên lời. Mỗi khi lật trang giấy, tay ông run rẩy. Tôi không tin rằng sự thất thần hốt hoảng của ông ta là do quá sợ hãi. Bởi vì, ông ta dư biết là ông ta chẳng hề phạm một thứ trọng tội nào. Nói cho cùng hãng Shell mà có ở lại nước Trung Hoa thì cũng là do chính quyền nhân dân chấp nhận và cho phép. Có thể nói chính quyền ấy còn muốn, thậm chí còn cần hãng ở lại nữa. Và tôi biết là hãng đã tuân thủ một cách rất kỹ lưỡng, cẩn thận mọi qui định của chính quyền ấy nữa. Ông Đào đã phải biết rõ điều đó. Theo tôi vấn đề chủ yếu của ông ta là sự suy kiệt cả về tinh thần lẫn thể xác. Để khiến ông ta bị khuất phục và để chắc chắn là ông ta đã bị khuất phục chẳng những người “giúp đỡ” ông ta đã tốn khá nhiều thì giờ và công sức. Họ đã thường xuyên thẩm vấn, thay phiên nhau gây sức ép và đồng thời không cho ông được ngủ. Mọi người đều biết, trong những trường hợp như vậy, nạn nhân rã rời và chịu khuất phục khi tâm thần bị hỗn loạn và thể xác bị kiệt quệ. Những người theo Mao đã đặt cho chủ thuyết này cái tên là “thả bom hút khí”. Nhiều người tôi quen biết, trong đó có cả em trai tôi, đã trải qua kinh nghiệm này trong chiến dịch chống phe hữu năm 1957. Các viên chức đảng đứng sau hội trường điều khiển các “nhà hoạt động” thực thi lệnh của họ. Khi sự tàn bạo đến mức quá đáng và gây ra chết chóc, các viên chức đảng qui trách nhiệm ấy là tai nạn do sự phẫn nộ của quần chúng. Khi ông Đào Phương đọc xong bản tự thú của mình, người chủ trì buổi mít tinh nói với những người tham dự là Đào sẽ được xem xét coi những lời tự thú của Đào là thành khẩn không. Ông ta còn thêm rằng buổi mít tinh này mới chỉ là buổi đầu tiên thuộc loại này. Sẽ còn nhiều người khác giống như Đào sẽ được đem ra giải quyết và chính Đào cũng sẽ phát biểu nữa. Ông ta ngưng nói và đưa mắt quét một lượt trên đám người tham dự. Tôi tự hỏi không hiểu cái nhìn của ông ta có dừng lại ở tôi trong một khoảnh khắc cực kỳ ngắn không? Rồi ông ta kết luận rằng nghĩa vụ của giai cấp vô sản là tẩy sạch nước Trung Hoa Xã hội chủ nghĩa ra khỏi những cặn bã của ảnh hưởng đế quốc và trừng phạt kẻ thù https://thuviensach.vn của nhân dân. Một lần nữa tôi lại có cảm tưởng cái nhìn ông ta hướng về phía tôi. Dĩ nhiên là tôi không nghĩ mình lại quan trọng đến mức là tất cả những cuộc dàn dựng rắc rối ấy lại chỉ dành cho một mình tôi. Nhưng nếu đúng như vậy thì cái ý đồ hù dọa, làm cho tôi sợ của họ đã không thành công. Cái cảm xúc do kinh nghiệm của một cuộc “mít tinh đấu tranh” là cảm xúc ghê tởm và nhục nhã đối với một hành động man rợ nhằm chống lại đồng loại – vô phước thay - lại diễn ra ngay trên quê hương yêu quí của tôi, một đất nước có năm ngàn năm văn hiến. Với tư cách là người Trung Hoa, tôi cảm thấy tự sỉ. Lại hô khẩu hiệu. Nhưng đồng thời mọi người cũng nhấp nhổm đứng lên để vọt ra cửa cho nhanh. Vẫn chính người cản tôi đừng về nhà ăn cơm đứng chờ tôi trên lối đi. Ông ta nói với tôi: - Bà đi lối này và lại đây một chút. Có vài đồng chí có vài điều muốn nói với bà. Tôi theo ông ta đi vào một phòng học trong đó bàn ghế đã được xếp vào một góc. Người chủ trì cuộc mít tinh và một người khác lúc nãy ngồi trên bục – lúc tôi bước vào - đang ngồi trên chiếc bàn thầy giáo. Người chủ trì cuộc mít tinh hỏi tôi: - Chị đã nghe mọi điều trong cuộc mít tinh chứ? Tôi gật đầu. - Chị nghĩ sao về cuộc mít tinh này? Tôi tin đây là lần đầu tiên chị được dự một cuộc mít tinh thuộc loại này. Hiển nhiên là tôi chẳng để lộ cái ý nghĩ thật của tôi về cuộc mít tinh. Đồng thời, tôi cũng chẳng muốn nói dối và lấy lòng ông ta. Bởi vậy, tôi nói: - Tôi xin được hỏi ông về một vài vấn đề làm cho tôi bận tâm cả ngày hôm nay, được không? Ông ta có vẻ khó chịu vì bị trái ý, nhưng vẫn nói: https://thuviensach.vn - Chị cứ hỏi. - Ông đại diện cho cơ quan, tổ chức nào? Ông lấy quyền gì để tổ chức cuộc mít tinh như thế này? Ngoài những công nhân viên chức cũ của hãng Shell, những người có mặt trong phòng là những ai? Rõ ràng là ông ta cảm thấy câu hỏi của tôi đụng chạm đến uy quyền của ông ta. Cho thấy rõ là ông ta phải cố dằn lòng, ông ta nói: - Chúng tôi đại diện cho giai cấp vô sản, cuộc mít tinh được phép tổ chức của ban lãnh đạo cuộc Cách mạng Văn hóa ở Thượng Hải. Tôi yêu cầu ông ta giải thích mục tiêu của cuộc Cách mạng Văn hóa Vô sản. Ông ta đáp là cuộc cách mạng ấy nhằm quét sạch khỏi xã hội Trung Hoa những nhân tố gây trở ngại cho sự phát triển của Xã hội chủ nghĩa. Ông ta nhắc đi nhắc lại nhiều lần câu nói của Mao Trạch Đông: “Nếu cỏ độc không bị nhổ đi thì hoa thơm không thể mọc được”. Ông ta nói với tôi bất kỳ người Trung Hoa nào cũng phải tham gia cuộc Cách mạng Văn hóa Vô sản vĩ đại. - Chị nên có một thái độ thành thật hơn và hết sức cố gắng noi gương Đào Phương để tự cải tạo. - Tôi thấy mình chẳng làm điều gì sai quấy - Tôi nói, giọng đượm vẻ ngạc nhiên. - Có lẽ chị sẽ thay đổi thái độ khi chị có thì giờ để suy nghĩ cho chín mọi điều – người lúc nãy đón, dẫn tôi đến đây nói chen vào – nếu chị cứ tiếp tục bao che lũ đế quốc thì hậu quả sẽ trầm trọng đấy. - Che dấu cái gì mới được kia chứ? Mọi hành vi đế quốc đều được ghi đầy đủ và rõ ràng trong sách vở. - Chị nói gì vậy – người kia lớn tiếng nói - chúng tôi không có ý gì nhắc tới những gì xảy ra trong quá khứ. Chúng tôi nói bây giờ đây này, nói về cái xí nghiệp mà chị làm cho nó kia. Thằng Đào Phương đã thú nhận mọi sự. Chúng tôi biết chi nhánh hãng Shell ở Thượng Hải chỉ là “treo đầu dê bán thịt chó”. Chúng tôi cũng thừa biết chị thủ vai trò gì trong những công việc bẩn thỉu của chúng. Thế chị nghĩ tụi tôi điên chắc? - Tôi hoàn toàn không hiểu các ông định nói gì. Cứ như tôi được biết, công ty mà tôi làm việc không hề làm bất cứ việc gì bất hợp pháp https://thuviensach.vn hay phi pháp luân lý. Chính quyền nhân dân có lực lượng công an rất giỏi. Và như vậy, chắc chắn là những gì sai quấy đã bị họ phát hiện từ lâu rồi. Cả hai người trừng trừng nhìn vào tôi. Hầu như đồng thời, cả hai cùng la lên: - Chị cố tình bao che cho bọn đế quốc. - Các ông hiểu lầm tôi rồi – tôi cũng nổi cáu, nói lại – tôi chỉ nói những gì tôi biết. Mắc mớ gì tôi phải bao che cho ai. Văn phòng công ty Shell ở Thượng Hải đã đóng cửa. Tổng quản lý người Anh cũng đã rời đây rồi, chẳng còn ai cần tôi phải bao che nữa. - Đúng, đúng, thằng tổng quản lý người Anh đã rút khỏi đây rồi. Nhưng chị còn ở đây. Và chị cũng biết chẳng kém gì nó. Ông chồng của chị cũng đã làm tổng quản lý nhiều năm. Sau khi ông ta chết, chị tiếp tục, vậy thì chị phải biết mọi sự của chi nhánh công ty ấy! - Chính vì tôi biết rõ mọi sự của cái chi nhánh công ty ấy nên tôi biết là nó không bao giờ làm điều gì sai trái, bậy bạ. - Bây giờ, tôi đề nghị chị về nhà và suy nghĩ cho kỹ đi. Chúng tôi sẽ cho gọi chị khi nào chúng tôi có điều cần nói với chị. Điện thoại của chị số mấy? Tôi cho số điện thoại và rời khỏi phòng. Bên ngoài, trời đã sẫm tối. Cơn gió nhẹ thổi, mát mẻ, dễ chịu. Tôi quyết định cứ theo vỉa hè đi bộ về nhà cho giãn gân cốt đồng thời có thì giờ suy nghĩ. Khi đi ngang qua trường Trung học Y tế số 1, tôi thấy bạn của tôi - chị Winnie - cũng vừa ra khỏi cổng. Đi sau chị là đồng nghiệp. Chúng tôi vẫy tay chào nhau và chị theo tôi về nhà. Nhà chị ở gần nhà tôi. - Đi đâu mà lội bộ vào giờ này? - Chị Winnie hỏi. - Tôi vừa đi dự cuộc mít tinh tranh đấu về. Tôi được yêu cầu tham gia “Cuộc Cách mạng Văn hóa Vô sản vĩ đại”. - Có phải là vì công ty Shell đã đóng cửa chi nhánh Thượng Hải? Nói tôi nghe nào! - Rồi, về nhà mình ăn cơm nhé? https://thuviensach.vn Được nghe Winnie nói cũng là điều hay, chị ấy đã “qua khỏi” sau nhiều cuộc vận động chính trị. Vậy hẳn là chị giàu kinh nghiệm đối với tình hình hơn tôi. - Được thôi – chị cười đáp – Hân hạnh. Đến nhà chị tôi gọi điện thoại về nhà. Hôm nay anh Henry về nhà rất trễ. Để được làm giáo sư, anh phải trả một cái giá rất đắt mỗi khi có một chiến dịch chính trị nào đó. Giáo sư luôn luôn trở thành những mục tiêu. Henry, chồng chị, là giáo sư dạy kiến trúc ở Đại học Đồng Tế. - Henry có gặp rắc rối gì không? - tôi băn khoăn hỏi chị. - Tạ ơn Trời Phật, chưa – Winnie vừa đáp vừa lấy từ túi xách ra cái lược để chải đầu - Mấy người làm của chị có thể ngất đi được nếu họ thấy tôi đến ăn cơm đầu bù tóc rối như con điên. Mặc dầu đã ngoài bốn mươi và đã có ba con, chị Winnie vẫn giữ được nét mặt thon thon và vẻ hấp dẫn trong chiếc áo ngoài kiểu “đại cán” rộng thùng thình và chiếc quần cũng rộng thùng thình. Đó là thứ y phục chị bắt buộc phải mặc khi dạy môn tiếng Anh và tiếng Latin ở trường Trung học Y tế. Sau khi tốt nghiệp khoa văn học Anh ở trường Đại học New England, chị và người chồng – Tốt nghiệp Đại học Cambridge – đã trở về Trung Hoa vào cuối thời chiến tranh Trung – Nhật. Henry được mời làm giáo sư môn kiến trúc của trường Đại học Đồng Tế và ít lâu sau thì làm khoa trưởng khoa này. Nhưng trong thời kỳ lạm phát phi mã, đồng lương của giáo sư – dù là giáo sư khoa trưởng - đâu có kịp bén gót thời giá leo thang. Để tăng thêm thu nhập cho gia đình, Winnie đã phải mở lớp dạy thêm tiếng Anh cho những người Âu đang sống ở Thượng Hải lúc bấy giờ. Thất vọng trước sự bất lực của chính quyền Quốc Dân Đảng trước những vấn đề kinh tế hậu chiến và các định chế cải cách, hai vợ chồng Winnie đã hoan hỉ đón chào chiến thắng của Cộng sản năm 1949 và coi đó là cơ hội tái lập hòa bình và ổn định. Vào thời đó, chính quyền Quốc Dân Đảng đã bưng bít mọi tin tức về cộng sản, nên rất ít người sống ở Thượng Hải có được những hiểu biết đúng đắn về chủ nghĩa Mác, về Đảng Cộng sản Trung Hoa, về Mao Trạch Đông. Hầu hết chẳng ai biết gì về sự ngược đãi các trí thức diễn ra ở Diên An năm 1942 hay là những cuộc “săn bắt phù thủy” định kỳ diễn ra để bắt “gián điệp của Quốc Dân Đảng và của đế quốc” ngụy https://thuviensach.vn trang chui vào Đảng và quân đội Cộng sản Trung Hoa. Nguồn tin tức duy nhất của trí thức Trung Hoa về Đảng Cộng sản Trung Hoa lại do những bài báo lờ mờ nghèo nàn tin tức xác thực của vài ký giả hoặc nhà văn phương Tây thăm viếng chớp nhoáng vùng cộng sản chiếm đóng. Và hầu hết những ký giả và nhà văn này đều thiên tả. Họ bị ấn tượng bởi đời sống khắc khổ, kỷ luật và chỉ nhằm vào một mục tiêu duy nhất của những nhà lãnh đạo Cộng sản. Nhưng họ không có được những hiểu biết đúng đắn, sâu xa, đầy đủ về cá tính của những nhà lãnh đạo Cộng sản Trung Hoa lúc đó cũng như cái triết lý hành động của các nhà lãnh đạo này. Trong khi đó, Đảng Cộng sản đẩy mạnh tuyên truyền ngầm trong các thành thị dưới quyền kiểm soát của Quốc Dân Đảng. Nỗ lực của tuyên truyền ấy tập trung vào các điểm nhằm đoạt được chiến thắng quân sự tối hậu. Họ hứa sẽ kiến tạo hòa bình đất nước, hứa lập mặt trận đoàn kết bao gồm mọi thành phần xã hội Trung Hoa, thành lập một chính quyền dân chủ thay thế cho chính quyền thối nát, bất lực, vô năng của Quốc Dân Đảng. Người trí thức Trung Hoa sống dưới chế độ Quốc Dân Đảng lúc đó đã coi những lời lẽ tuyên truyền ấy như là những lời tuyên bố thành thật và lương thiện về đường lối, chính sách của Đảng Cộng sản Trung Hoa. Sau khi quân đội Cộng sản tiến chiếm Thượng Hải, phụ nữ được khuyến khích đi làm việc ngoài xã hội. Winnie đi dạy học ở trường Trung học Y tế năm 1950. Năm sau, để thiết lập quyền kiểm soát của Đảng ở đại học, Mao Trạch Đông đã phát động cuộc vận động “cải tạo tư tưởng”. Hai vợ chồng Winnie là những người đầu tiên được “chiếu cố”, cả hai – tuy có bị tổn thương ít nhiều – cũng đã “qua khỏi”. Họ cũng đau khổ vì cái kinh nghiệm nhục nhã là phải tự phê về nguồn gốc gia đình, đã du học nước ngoài và nhân sinh quan biểu hiện qua các đồ án kiến trúc và qua phương pháp dạy học của mình. Họ cứ phải viết đi viết lại tiểu sử của mình một cách gay gắt mỗi khi các viên chức Đảng yêu cầu họ soi rọi lại bản thân mình. Hành hạ và làm nhục cho đến bầm dập, nhừ tử ra rồi, Henry còn bị đánh giá là không đáp ứng yêu cầu trong chức vụ khoa trưởng kiến trúc. Đến lúc đó, khoa kiến trúc chỉ chuyên dùng các tài liệu và kinh nghiệm của Liên Xô để giảng dạy. Những công trình kiến trúc theo truyền thống độc đáo của cả Trung Quốc lẫn của phương Tây đều bị coi là phong kiến và suy đồi. https://thuviensach.vn Sau khi cuộc vận động cải tạo tư tưởng kết thúc vào năm 1951, ở tất cả mọi cấp quản lý của Đại học đều có bí thư Đảng. Các bí thư này kiểm soát tất cả mọi khía cạnh sinh hoạt và làm việc của hội đồng giảng dạy. Hầu hết các bí thư này đều ít học thức và chưa từng giảng dạy bao giờ. Vợ chồng Winnie –Henry sống trong căn nhà được chỉ định, lãnh đồng lương được quy định và làm những công việc theo yêu cầu của các bí thư Đảng. Hai vợ chồng – một cặp thanh niên - có học thức cao, hoạt động, giàu sáng tạo, đầy thiện chí và hảo cảm với chế độ cộng sản. Ấy vậy mà vẫn bị sự nghi ngờ và hành hạ trí thức của Mao Trạch Đông biến thành một cái máy dạy học. Tuy nhiên, họ vẫn còn được coi là những người may mắn. Bởi vì có rất nhiều người khác, trong khắp các đại học ở Trung Hoa lúc bấy giờ – không được như vậy. Một số bị ném vào trại lao động cải tạo, một số bị đuổi ra khỏi đại học. Khi cuộc chiến tranh Triều Tiên chấm dứt, cuộc săn đuổi phù thủy của Mao Trạch Đông được tạm thời nới lỏng. Nhận thức được cảnh ngộ khốn khổ, khốn nạn của tầng lớp trí thức Trung Hoa lúc đó, Thủ tướng Chu Ân Lai đã cố gắng cải thiện thân phận của họ. Do hệ quả của chính sách khoan hồng, vợ chồng Winnie –Henry được cấp cho một chỗ ở khác, tương đối rộng rãi hơn, ở gần nhà tôi. Hoạt động nghề nghiệp của họ cũng ít bị gò bó hơn. Thỉnh thoảng Winnie lại tạt qua nhà tôi để đọc sách và báo chí mới mua được ở Hồng Kông và ở bên Anh thông qua văn phòng của tôi, hoặc để nghe nhạc. Năm 1956, Mao Trạch Đông lại phát động chiến dịch “bách hoa tề phóng bách gia tranh minh” nói nôm na là trăm hoa đua nở, trăm nhà đua tiếng. Chữ “trăm nhà” ở đây hiểu theo nghĩa “Bách gia chư tử” nghĩa là các trường phái tư tưởng. Các bí thư ở các cấp, các cơ quan và ngay bản thân Mao đã khuyến khích thúc đẩy người dân cứ thành thật phê bình xây dựng Đảng Cộng sản. Tin tưởng vào sự thành thật của Đảng muốn cải thiện sự nghiệp của mình, hàng trăm ngàn trí thức, hàng triệu người dân đã thơ ngây tranh nhau đưa những than phiền chỉ trích và những gợi ý của họ. Nhưng vợ chồng Winnie-Henry đã đủ khôn ngoan để ậm à. Nhờ đó họ đã thoát khỏi bị hành hạ, ngược đãi khi Mao Trạch Đông sập bẫy vào năm 1957 và lại phát động chiến dịch tảo thanh phe hữu. Tất cả những ai đã dám đưa ra lời phê bình chiến dịch “trăm hoa đua nở” đều bị Mao gán cho là “phe hữu”. Nhiều người trong số ấy mất việc, mất chức, trở thành https://thuviensach.vn “phó thường dân”, thậm chí bị ném vào trại lao động cải tạo, hay bị giảm lương, bị hạ tầng công tác. Sự lừa lọc của Mao Trạch Đông khi khuyến khích thúc đẩy người dân nói thẳng, nói thật rồi sau đó trừng phạt tàn nhẫn những ai đã dại dột đáp ứng lời khuyến khích ấy, đã khiến cho giới trí thức Trung Hoa “rụt rè như gà phải cáo”. Và vì vậy đời sống văn hóa của Trung Hoa đi đến chỗ gần như đình trệ. Khi Winnie và tôi về đến nhà, tôi chưa kịp bấm chuông thì cánh cổng đã mở ra. Lão gia bộc lo lắng đứng đó chờ tôi về. Lão nói con gái tôi gọi điện thoại về cho biết tối nay nó không ăn cơm ở nhà. - Lão nói với anh bếp có bà Henry ở lại dùng cơm tối nay - tôi nói với lão và dắt Winnie lên lầu để đi tắm. Lão Triệu dọn bàn cho hai chúng tôi. Bàn trải khăn trắng, thêu. Có bình hoa cẩm chướng trắng muốt. - Anh bếp nói là bữa nay có món cá quít hấp và rau xà lách tươi, thì dọn bàn ăn như vậy được không, thưa bà? – lão gia bộc hỏi tôi vậy. Vì tôi thường được dọn bàn ăn theo kiểu truyền thống Trung Hoa hay kiểu Âu, tùy theo món ăn mua được hôm đó ở ngoài chợ. Tôi nhìn Winnie như hỏi ý kiến và Winnie trả lời “Thế thì hay quá! Tôi vẫn thích món cá quít”. Khi ngồi xuống bàn ăn, Winnie đưa mắt nhìn tấm tranh vẽ khuôn mặt một phụ nữ màu xanh nhạt. Tác giả bức tranh đó là Lâm Phong Miên, một họa sĩ nổi tiếng đã có thời đứng đầu Viện Nghệ thuật Hàng Châu. Bức tranh này là tác phẩm trang trí trọng tâm cho phòng ăn sơn màu trắng và xanh nhạt của tôi. Và nó cũng hòa hợp với chiếc đĩa Xuande màu xanh - trắng và chiếc bình Khang Hy bày trên kệ đặt kế bên. - Chị biết không – Winnie nói với tôi – Lâm Phong Miên đang gặp khốn đốn nghiêm trọng. Tôi ngạc nhiên. Tôi biết họa sĩ này bán tranh và đã kiếm được những món ngoại tệ lớn cho chính quyền nhân dân. Thật ra chính quyền đã “mua” những bức tranh này với giá rẻ mạt, rồi đem sang Hồng Kông bán lại với cái giá gấp hơn bốn năm chục lần, và lại bằng ngoại tệ. Winnie nói: https://thuviensach.vn - Ông ta bị tố cáo là đề xướng hình thức nghệ thuật đồi trụy của phương Tây. Nhưng cái tội nặng hơn là tội có liên lạc với người ở nước ngoài và cung cấp tin tức tình báo cho thuyền trưởng các tàu ngoại quốc ở Thượng Hải. Những người “hoạt động” hàng xóm đã dò xét những người ngoại quốc thường đến nhà ông ta. - Phải, vợ và con gái ông ta hiện đang ở Brazil – tôi nói - tôi biết việc các thuyền trưởng người nước ngoài thường đến nhà ông ta. Nhưng là chỉ để mua tranh. - Nhiều họa sĩ khác cũng bị rắc rối vì vậy nữa. Giáo sư cũ của chị – bà Lung Tiểu Muội đó - cũng bị phê bình. Người ta nói là có lần bà đã vẽ một cành mai chúc xuống thay vì nhỏng lên, để ám chỉ Đảng Cộng sản Trung Hoa. Tôi đặt nĩa xuống và nói với Winnie: - Chúng nó điên rồi. Trong các bức họa của các danh sư cổ điển thì cành mai thường được vẽ chênh vênh bên sườn núi. Như vậy thì Lung có tự bịa đặt ra cái gì khác đâu. - Đúng vậy, nhưng chị thì chị biết tại sao, còn các đấng đảng viên trong cơ quan có lẽ chưa bao giờ được nhìn thấy các tác phẩm của các bậc danh sư. Các đấng đảng viên phụ trách về nghệ thuật nhưng không phân biệt nổi màu nước với in thạch bản ra sao kia mà! Hầu hết số đảng viên trông coi về nghệ thuật lại chẳng biết nghệ thuật là cái quái gì. Cuộc trò chuyện của chúng tôi về vần đề đáng buồn ấy đã làm bữa ăn của chúng tôi kém ngon đi. Chúng tôi chẳng còn cảm nhận được mùi vị thơm ngon của các thức ăn nữa. Trong lúc uống trà, tôi đã kể lại cho Winnie cuộc mít tinh đấu tranh mà tôi vừa dự. Sau khi trầm ngâm suy nghĩ, chị nói: - Dường như chị cũng sắp sửa bị đối xử như vợ chồng tôi, văn phòng chi nhánh hãng Shell bị đóng cửa rồi mà. Bởi vậy, họ khỏi sợ người nước ngoài nào biết chị bị đối xử ra sao. - Chị nghĩ sao về cái mục đích của họ khi bắt tôi phải tham dự một cuộc mít tinh đấu tranh như vậy? https://thuviensach.vn - Dĩ nhiên là để hù dọa, trấn áp tinh thần, khủng bố tinh thần, làm cho chị sợ. - Tôi đâu có dễ bị hù dọa. - Ấy, theo ý tôi, đó là điều họ không biết. Họ chỉ biết là chị giàu có, sống một đời sung sướng và trước đó chưa hề bị vướng vào một chiến dịch chính trị nào. Có lẽ họ nghĩ là dễ hù dọa chị. Nói chung họ đánh giá thấp sự can đảm của hạng người như chị em mình. - Tại sao chị lại nghĩ là họ muốn hù dọa tôi? Để làm gì? - Cũng khó mà nói được trong tình hình này. Dù sao chăng nữa, chị cũng cứ phải chuẩn bị để đón chịu những khó khăn sắp tới. Cứ cảnh giác và giữ mồm giữ miệng. Đừng nói cái gì hồ đồ thiếu cân nhắc kỹ lưỡng, dù có bị khiêu khích, chọc tức hay gì gì đi nữa. - Thế còn anh chị, lúc này làm ăn xoay xở sao? - Tụi này tả tơi, kiệt quệ rồi chị ơi. Suốt ngày, cứ hết mít tinh, họp rồi lại đến viết bích báo đại tự. Lớp học thì bị bỏ bê. Nhiều giáo sư và chuyên viên y tế bị tố. Tình hình xem chừng còn nghiêm trọng hơn cả hồi năm 1957, lúc khởi đầu chiến dịch chống phái hữu. - Liệu anh chị có lại bị đem ra làm mục tiêu phê bình nữa không? - Dĩ nhiên là chẳng có ai dám chắc mình có khỏi bị không. Nhưng tôi nghĩ mình đâu có gì quan trọng để đáng bị. Trong suốt 16 năm ròng rã, mình chỉ là giảng viên lèng xèng, không tăng lương, cũng chẳng thăng cấp. Tôi luôn luôn thỉnh thị sự chỉ đạo của bí thư chi bộ và chẳng dám bao giờ dám chơi sang là đưa ra sáng kiến gì ráo. Tôi cứ thi hành đúng chỉ thị, dù biết nó là sai. Trong các buổi học tập chính trị, không bao giờ tôi phát biểu. Nếu vì lý do nào đó thì tôi phát biểu y boong sách vở kinh điển hoặc lập lại ý kiến “chính thống” nghĩa là của nhóm lãnh đạo hay là của chính vị bí thư Đảng. Tôi nghĩ là cái phong cách cư xử của mình có thể được coi như là vô hại. Dù sao, nói cho cùng “càng cao danh vọng càng dày gian nan”. Chị viết: “sét đánh gãy cây cao” vậy mà đúng. - Thế còn Henry thì sao? - Tôi lo cho anh ấy. Tôi nghĩ anh ấy thế nào cũng sẽ bị tố là “bò” như nhiều giáo sư khác. Và có thể sẽ bị lôi ra tố lần nữa – Winnie nói https://thuviensach.vn buông xuôi và chị nhắm mắt lại. Thở dài. - Tôi nghĩ anh ấy đâu có bao giờ làm cái gì khác ngoài dạy học và cũng chẳng nói gì ngoài những chuyện dạy dỗ. Thì thế đấy, anh ấy đã học được bài học rút ra từ những bè bạn bị gán là “hữu phái” của anh ấy. Nhưng anh ấy là giáo sư chính thức. Có vậy thôi. Ngoài ra, gia đình anh ấy đã rất giàu có. Và một người chị thì đang ở Đài Loan. - Nhưng anh chị có liên lạc gì với người chị ấy bao giờ đâu. Anh chị không thư từ gì cho chị ấy mà. - Cái đó ăn nhằm gì. Vấn đề là chị ấy đang ở đó. Và là chị của Henry. Nếu Đảng muốn đặt vấn đề ấy ra thì tụi này đành... Mà đặt ra hay không, đâu có phải mình muốn mà được. Người lão bộc bước vào phòng châm thêm trà, và lão nói: - Anh bếp muốn thưa với bà chuyện gì đó trước khi về nhà. - Được, - tôi nói - bảo anh ấy cứ vào. Cả lão bộc và anh bếp cùng bước vào. - Phó chủ tịch “Hiệp hội công nhân hãng Shell” – ông Quí - đã đến đây lúc bà chưa về. Có nhắn tôi thưa lại với bà... - Ông ấy nói gì? - tôi hỏi: - Ông ấy dặn chúng tôi thưa lại với bà là phải rất cẩn thận khi nói năng với các viên chức của Đảng. Ông ấy nói là sau khi bà ra về, họ đã rất bực bội vì bà đã nói cứng quá đối với họ. Quí muốn bà biết là các viên chức của Đảng bực bà lắm đó. - Quí là người tốt – lão gia bộc chép miệng, nói chen vào. - Người tốt? Giá lão được thấy ông ta tố Đào Phương trong cuộc mít tinh đấu tranh thì chắc lão sẽ không nói vậy nữa. - Ông ta không thể làm sao khác hơn được, ông ta bị bắt buộc phải nói ra những điều người ta muốn ông ta nói. Nếu không phải người tốt thì tội vạ gì ông ta cất công đến đây để báo trước cho bà biết vậy - Lão gia bộc ra sức để bênh vực Quí. - Lão có lý. Tôi sẽ nhớ, để cẩn thận hơn. Đúng, ông Quí là người tốt, đã mất công đến báo cho tôi biết vậy. Cám ơn cả anh bếp và lão bộc https://thuviensach.vn vì đã nói lại cho tôi hay. Khi họ ra khỏi phòng ăn, Winnie nói: - Họ nói đúng đấy. Chị phải cẩn thận. Chống lại những người trực tiếp phụ trách về mình trong cuộc vận động chính trị thì chỉ có thiệt thôi. Họ có quyền tuyệt đối để quyết định số phận của mình. Nếu họ tống chị vào trại cải tạo là chị phải vào. - Làm sao họ lại có thể tống tôi vô trại cải tạo được kia, Winnie? – tôi nói - tôi đâu có làm việc cho nhà nước? Hơn thế nữa, tôi đâu có phạm luật? - Đừng ngây thơ! Nếu họ muốn thì họ có thể tống chị vào trại lao động cải tạo. Dễ dàng, chị làm gì được họ. Đi kiện? Toà nào xử? Chị sống ở đây, và chị không thể rời khỏi nước này! Có khác gì cá chậu chim lồng? Chị chỉ có một lợi điểm khi không làm việc cho chính quyền là họ không thể cắt lương của chị. Thế thôi. Winnie đứng lên, ra về. Tôi đưa chị ra đến tận cổng. - Sao năm qua, lúc văn phòng Shell đóng cửa, chị không đi Hồng Kông cho rồi? - Winnie hỏi tôi. - Làm sao tôi có thể làm như vậy được – tôi đáp – ông Tổng quản lý rất cần tôi trong thời gian thương lượng. Khi mọi sự đều được nói bằng tiếng Hoa mà ông ta lại không biết. Tôi không thể bỏ đi để ông ta ở lại một mình như thế được. Hãng Shell đã đối đãi với tôi quá tốt, quá hậu. Tôi không thể bỏ rơi họ trong lúc họ cần đến tôi như vậy. - Mong rằng họ đánh giá đúng được cái ý thức trách nhiệm của chị. Nhưng bây giờ dù có muốn, họ cũng chẳng giúp đỡ gì cho chị được nữa. Lẽ ra chị phải ra đi mới phải. - Tôi mong là chị và Henry cũng tai qua nạn khỏi sau chiến dịch này như anh chị đã qua khỏi sau các chiến dịch trước đây, chiến dịch chống phe hữu đó. - Đôi lúc tôi linh cảm thật sự về một tai họa – Winnie buồn bã nói - Cứ nghĩ đến tất cả những năm tháng đã qua mình phải vật lộn để sống còn, tôi thấy kinh sợ. https://thuviensach.vn Chúng tôi đứng ở phía ngoài cổng để từ biệt nhau. Đi được vài bước Winnie quay lại và nói với tôi: - Có thể tôi sẽ không trở lại thăm chị cho đến khi tình hình sáng sủa hơn. Cứ gọi điện thoại cho tôi, nếu chị cần tôi. - Tôi hiểu, chị cũng nên cẩn thận giữ mình đấy. - Chị cũng vậy! - và Winnie khoát tay chào từ biệt. Sau khi đóng cửa, tôi quay vào trong nhà. Trời không có mây. Hàng ngàn ngôi sao lấp lánh trên nền trời. Một đêm mùa hạ đẹp. Cảm thấy mệt mỏi và chán nản, tôi vào phòng, sửa soạn đi ngủ. Con gái tôi về trong lúc tôi đang nằm trên giường, thao thức và có cảm tưởng những hình ảnh trong ngày đang lần lượt hiện ra trước mắt tôi. - Má ơi, má à! - Con gái tôi vừa nhảy hai bậc thang một vừa la gọi tôi. Nó đã đến tuổi cập kê rồi chứ đâu ít? Tôi lên tiếng để nó biết tôi đang ở trong phòng ngủ. Vú già đi theo nó vào phòng, tay bưng ly sữa và bánh săng uých. - Hay quá! Con đang đói rã ruột ra nè! Từ sáng đến giờ con đã được ăn gì đâu. - Nó cầm ly sữa, uống. Tôi nhìn mấy ngón tay nó, thấy dính mực. - Coi, mấy ngón tay con kìa! Con ăn uống mà tay vẫn còn dính mực thế kia kìa. Con đã hai mươi ba tuổi đầu rồi chứ còn nhỏ bé gì nữa. Ngày xưa con gái bằng con ấy hả? Đã chồng con cả rồi – Bà vú cằn nhằn nó. Bà đã ở với chúng tôi từ lúc nó còn nhỏ xíu. Bà chiều nó hết sức. - Dạ, mà bây giờ đâu phải ngày xưa nữa đâu, vú? Mấy bà già xưa, eo ôi! Mai Bình - tên con gái tôi – vui vẻ phản đối bà vú nhưng vẫn đứng lên vào phòng tắm rửa tay. Bà vú đặt khay bánh lên bàn và ra khỏi phòng. Bà nói với tôi: - Bà chủ đừng lo, lão bộc, anh bếp và tôi. Lúc nào chúng tôi cũng ủng hộ bà chủ. - Cám ơn vú! Cám ơn sự quan tâm của vú, lão bộc và của anh bếp, vú cũng nói lại với mấy người kia đừng lo gì hết. - Tôi trả lời bà vú và trong lòng hết sức cảm động vì tấm lòng của họ. https://thuviensach.vn - Chúng tôi lo lắng cho bà là vì thấy bà trơ trọi có một mình. Tôi mong giá ông chủ vẫn còn sống đến giờ thì có phải là.... Bà vú thì thầm nói với tôi và khép cửa đi ra. Bà vú đúng là vẫn sống theo lối xưa, trong thời kỳ có khó khăn lộn xộn, bà cứ tin vào khả năng ưu thế của đàn ông. Thật ra, nằm trên giường trong căn phòng mờ tối này, tôi cũng đang nghĩ đến nhà tôi trước khi con gái tôi về. Lần đầu tiên kể từ ngày nhà tôi mất, tôi không thấy tiếc vì anh ấy đã mất, trái lại xem đó là may cho anh ấy. Nhờ vậy, anh ấy không bị sỉ nhục, bị ngược đãi, chứ nếu anh ấy còn sống thì chắc chắn không thể nào thoát khỏi. Cửa phòng tắm đóng và nước chảy ào ào nên con gái tôi không nghe thấy câu chuyện trao đổi giữa tôi và bà vú. Mai Bình – con gái tôi - là một thanh nữ đẹp, hấp dẫn, thông minh. Lớn lên trong một nước Trung Hoa Cộng sản, tất nhiên nó phải hiểu là cái xã hội trong đó con cái những nhà giàu có được hưởng nhiều lợi điểm đã không còn nữa. Thay vào cái xã hội ấy chẳng phải là một xã hội bình đẳng, trong đó mọi người đều có cơ may và quy chế như nhau, mà là một hệ thống kỳ thị mới nhằm chống lại những đứa trẻ như nó và gia đình nó. Trong mỗi giai đoạn cuộc đời trẻ trung của mình, nó đều bị cái nguồn gốc gia đình gây trở ngại khó khăn. Chẳng hạn, để được đậu vào trường trung học tốt tốt một chút thì nó phải đạt điểm 80 trong khi những con cái công nhân chỉ cần 60 thì cũng đủ. “Làm như vậy là bất công”, - bực bội vì thấy con mình bị kỳ thị như vậy, tôi đã phải kêu lên thế. “Vì lý do gì mà lại có sự phân biệt đối xử bất công như vậy?” “Đừng lo, má à. Con sẽ đạt điểm 80. Có gì khó!” – Đó, con gái tôi, năm nó 12 tuổi – đã trả lời tôi như vậy khi tôi bực bội vì sự kỳ thị mà nó phải chịu. Và tôi vẫn còn bực bội, nên đã nói: “Sự bất công dù thế nào đi chăng nữa cũng vẫn là sự bất công!” “Nhưng má ơi, các thầy nói là mấy đứa con nhà công nhân, nông dân sau khi đi học về còn phải làm việc nhà, nấu cơm. Rồi ba má nó lại không thể chỉ, dạy thêm cho nó. Cho nên, nếu má nhìn sự việc theo quan https://thuviensach.vn điểm đó thì má sẽ thấy cái quy định mà con phải chịu không còn bất công nữa”. A, thế là con gái tôi đã được triết lý ngay từ lúc nó còn bé kia đấy! Sự kỳ thị bất công này theo đuổi con gái tôi trong mọi lãnh vực mà nó phải thi thố. Mỗi khi đụng chạm đến vấn đề thi thố, nó đều được người ta làm cho phải có mặc cảm tội lỗi và phải lấy làm hổ thẹn vì cái nguồn gốc gia đình của mình. Con gái tôi - cũng như những đứa trẻ khác cùng hoàn cảnh – đều phải phấn đấu nhiều hơn gấp bội so với những đứa trẻ của gia đình công nhân hoặc nông dân. Ngay từ lúc còn nhỏ xíu nó đã được dạy cho biết rằng xã hội “vô giai cấp” của chế độ Cộng sản thật ra lại phân chia thành “tầng lớp” hay “đẳng cấp” một cách khắc nghiệt hơn hệ thống tư bản mà họ đã khinh miệt. Ở xã hội Tư bản, bằng những nỗ lực cá nhân, một người ở đẳng cấp thấp vẫn có thể vươn lên tới đẳng cấp cấp cao. Con gái tôi sở dĩ thi đậu vào được trường đó vì nó đã phải phấn đấu gấp bội. Ở trường nữ Trung học số 2 khá nổi tiếng của thành phố, con gái tôi là một học sinh xuất sắc và đoạt được nhiều giải thưởng. Dường như nó đã may mắn thích ứng được. Nó có nhiều bè bạn, trong số đó có nhiều đứa là con gia đình lao động. Mặc dù bản tính nó hòa ái và rộng rãi, hào phóng, nhưng tôi vẫn nghĩ là chính vì cái mặc cảm tội lỗi – do sự tuyên truyền Cộng sản bằng lối lập luận cho rằng người giàu, sở dĩ giàu là do áp bức bóc lột người nghèo – đã khiến con gái tôi thấy muốn giúp đỡ các bạn nghèo của nó. Nó thường rủ những bạn này về nhà để chia sẻ phần ăn của mình, giúp đỡ bạn học tập, và thậm chí đến tận nhà bạn để giúp bạn làm việc vặt. Trong khi tôi thấy những việc làm ấy của nó là đáng khen ngợi, đáng khuyến khích thì bà vú Trần của nó lại phản đối kịch liệt, nhất là khi nó lấy quần áo của nó cho bạn mượn, đến khi mặc dơ thì đem về cho bà vú giặt. Từ lúc còn nhỏ xíu, nó đã tỏ ra thích thú môn âm nhạc. Chúng tôi mua cho nó một chiếc piano và thu xếp để nó giờ học đàn sau các buổi học văn hóa ở trường. Năm lên mười tuổi nó đã là thành viên của cung thiếu nhi Thượng Hải, một loại câu lạc bộ đặc biệt, tuyển chọn dành cho các học sinh đạt điểm tốt trong học tập và có phẩm hạnh tốt. Ở đó, nó được vui chơi và tham gia các hoạt động âm nhạc. Biết hai thứ tiếng nên nó đã là thông dịch viên mỗi khi có khách ngoại quốc nói tiếng Anh đến thăm cung thiếu nhi. Trong thời gian chúng tôi ở Úc, nó đã được tập bơi từ lúc chập chững biết đi nên nó đã là huấn luyện viên “nghiệp dư” https://thuviensach.vn về bơi lội trong lớp nó. Năm 15 tuổi nó đã được hội vận động viên tuyển chọn cho tập luyện trong câu lạc bộ bơi thuyền Thượng Hải. Và nó đã được chọn cầm lái trong đội bơi thuyền nữ đầu tiên của Thượng Hải. Mặc dầu sống trong một thời buổi đầy những xáo trộn và náo loạn chính trị và phải buồn khổ vì số phận bi thảm của một số bạn bè thân quen, nhưng chưa bao giờ tôi phải lo lắng cho số phận của con gái tôi. Tôi coi chuyện đương nhiên khi nó được theo học ở một trường đại học tốt, và sau khi tốt nghiệp sẽ có công ăn việc làm tốt, bởi vì nó đã đạt điểm cao, và nó sẽ có một người chồng xứng đáng. Có thể là đồng lương của nó chẳng đủ sống – nhất là khi có gia đình – nhưng tôi sẽ trợ cấp cho nó như thói quen rất tốt lành của các gia đình Trung Hoa. Tôi hy vọng sau khi tốt nghiệp nó sẽ có việc làm ở ngay Thượng Hải để nó được ở nhà. Nhưng, tôi chắc chắn được điều này. Tôi biết, một thanh niên có gốc gác gia đình như nó thường bị cố ý đẩy đi làm việc ở một nơi xa xôi, điều kiện sinh sống lạc hậu và nghèo nàn cùng cực. Điều này đã xảy ra cho vài đứa con của bạn tôi. Nhìn con gái tôi, từ đứa bé dần dần lớn lên thành một thanh nữ mơn mởn xinh đẹp, tôi tự hỏi tương lai sẽ dành cho nó cái gì? Dù sao trong những lúc lạc quan, tôi vẫn ước mơ được biến cái lầu hai căn nhà tôi một “hộ” cho vợ chồng con cái nó. Cái viễn tượng được ôm ấp, nuôi dưỡng cháu ngoại đã làm cho tôi tràn ngập nỗi sảng khoái. Tôi nhìn vào tương lai màu hồng trong mơ và cảm thấy được sự ấm áp của một tạo vật nhỏ bé - đứa cháu ngoại - mà tôi bồng ẵm trong tay. Tôi lấy làm ngạc nhiên khi con gái tôi cho biết hai diễn viên điện ảnh nổi tiếng và là giảng viên của trường điện ảnh Thượng Hải đã gợi ý nó phấn đấu dự thi đạt danh hiệu “tài năng”. Tôi thấy rõ nó cảm thấy hãnh diện vì đã được tuyển chọn. Nhưng tôi lại muốn khác với nó. Tôi muốn nó có sự nghiệp qua đó năng lực tinh thần của nó được triển khai hơn là những đóng góp về mặt vật chất. - Trường điện ảnh ở trên đường Hồng Kiều, gần câu lạc bộ và sân gôn cũ. Con hy vọng cuối tuần có thể về nhà dễ dàng. Hai giảng viên đó nói là tất cả những học viên tốt nghiệp sẽ được phân công tác tại xưởng phim Thượng Hải. Hiện thời nhà trường là một chi nhánh của xưởng phim. Xưởng sẽ phái những chuyên viên có tài phát hiện mầm non đi https://thuviensach.vn khắp nước tuyển sinh. Sẽ rất gay vì con số thi vào sẽ rất lớn mà con số học viên lại rất hạn chế. Và vì ai cũng muốn ở Thượng Hải cả. - Thế con muốn làm một tài tử điện ảnh thật sao? - Con không có ý nói vậy. Nhưng nếu con thi thì con có thể đậu, không khó lắm - Đó là cái cách phản ứng của con gái tôi trước bất cứ vấn đề gì. - À, mà chắc chắn là con thi thì dễ đậu thôi. Nhưng thực sự thì con muốn làm gì? – Tôi tin rằng đó là điều quan trọng. Vì theo tôi, để được hạnh phúc, ta phải được làm và làm được cái công việc ta muốn làm. - A, con chưa bao giờ nghĩ là con thực sự muốn làm gì. Con không quen nghĩ như vậy khi con biết là chính quyền sẽ chỉ định công tác cho con. Nghĩ về cái điều mình thực sự muốn làm chỉ thêm buồn nản và thất vọng. Bạn bè của con chẳng ai nghĩ như vậy cả. Con sẽ cố để tìm niềm vui trong các công tác mà chính quyền sẽ phân cho con. Nếu con cố gắng đủ để làm công tác ấy cho tốt thì có lẽ cuối cùng con sẽ thấy thích công việc ấy. Tôi cho là thái độ của con gái tôi chỉ là do hoàn cảnh. Nhưng liệu một người được phân công tác suốt đời là đêm đêm vác đất thì có thể nào yêu được cái nghề vác đất bằng cách dồn hết sức lực để làm công việc ấy không nhỉ? - Thế con đã quyết định thi vào trường ấy chưa? - Dạ, nếu má chấp thuận. Các thầy cô cũng đã chính thức nói với con. Khó mà nói không mà lại chẳng tỏ ra không ưa thích. Ngoài ra con cũng thấy ưa thích với cái ý tưởng được làm việc ở Thưọng Hải. Con không thích rời xa má, để má sống một mình ở đây rồi cả năm mới được vài ngày về ở với má vào tết Nguyên Đán. - Đúng vậy đó con. Đó nhất định phải là điểm quan trọng mà ta phải xét tới. Má cũng rất không muốn con phải đi xa tít mù tắp đến cái xứ hóc bà tó nào đó để làm việc. Và nó đã theo học trường điện ảnh. Ba năm sau, tốt nghiệp và được phân công tác ở xưởng phim Thượng Hải do Văn phòng điện ảnh của Bộ Văn hóa điều hành. https://thuviensach.vn Diễn viên điện ảnh là một nghề hấp dẫn lắm, ngay cả ở nước Trung Hoa Cộng sản. Nhưng những người làm việc ở đó chẳng nhận được đồng lương cao hoặc điều kiện làm việc tốt hơn một công nhân xí nghiệp hay một giáo viên cùng trạc tuổi. Chức năng của một nữ diễn viên trước tiên là giúp cho quần chúng giải trí bởi vậy ngoài việc đóng phim, người diễn viên ấy chủ yếu là phải đến các cơ quan, xí nghiệp – dù là xí nghiệp, cơ quan đó là một hầm mỏ ở nơi heo hút, xa xôi nào đó trên đất nước Trung Hoa – để trình diễn cho công nhân nông dân xem. Đó là một đời sống cực khổ. Nhưng nó lại nghĩ rằng nhờ vậy kinh nghiệm sẽ làm cho sự hiểu biết của nó thêm phong phú, cũng như kiến thức về “dân tôi, nước tôi” thêm sâu sắc. Và nó tin như thế là phục vụ, vì đã góp phần giải trí cho người dân. Theo con gái tôi thì đó là môt lối sống có ý nghĩa cao đẹp. Đang khi tóp tép nhai bánh săng uých, nó kể lại cho tôi biến cố ngày hôm đó tại xưởng phim của nó: - Suốt ngày con viết báo cáo đại tự cho cuộc Cách mạng Văn hóa Vô sản vĩ đại. Người ta nói rằng viết báo cáo đại tự càng nhiều bao nhiêu thì càng bày tỏ được nhiệt tình cách mạng bấy nhiêu. Bởi vậy ai nấy viết, viết, viết miết, cho đến khi tất cả những chỗ nào dán được thì cũng đều có báo đại tự dán kín hết. - Có phải vì vậy mà trưa nay con không về nhà ăn cơm phải không? - Chúng con nhịn cơm trưa và cơm tối luôn, để bày tỏ nhiệt tình cách mạng. Hiện thời ai cũng đói meo, nhưng chẳng ai dám là người đầu tiên bỏ ra về. - Thế con viết cái gì? - Khẩu hiệu và tố cáo những người bị quy cho là “bò” và tất cả những kẻ thù của Trung Hoa như Đài Loan, Nhật Bản, Anh, Mỹ và cả Liên Xô nữa. - Làm thế nào để con biết viết về cái gì? Hay là con cứ phịa ra? - Thì cũng có người phịa ra. Nhưng con nghĩ làm vậy rất nguy hiểm. Hầu hết tụi con đều lấy tài liệu từ ban lãnh đạo. Con tập trung vào kẻ thù nước ngoài. Ban lãnh đạo cho phép con làm vậy, vì họ nghĩ là con ra đời ở nước ngoài, nên con biết nhiều về nước ngoài. Con đâu biết gì https://thuviensach.vn về cuộc sống của những người bị tố cáo. Mà con cũng không muốn nói láo hay là nói bóng, nói gió, nói xiên, nói xéo. Những diễn viên lớn tuổi hơn, các giám đốc, thư ký ... đều phải viết bản tự phê. Một số lớn những người này bị tố. Thỉnh thoảng họ lại bị những người “hoạt động” lôi ra đấu trong các cuộc mít tinh đấu tranh hoặc bị để đầu trần, bắt đứng hay quỳ ở giữa trời nắng. - Thật khủng khiếp! - Dạ, khủng khiếp thật! Cũng rất tội nghiệp cho họ. Con nghe nói hầu hết trong đám ấy là kẻ thù của Giang Thanh ngày xưa. Con nghe nói là Mao Chủ tịch đã trao cho bà vợ toàn quyền để hoành hành trong số người làm nghệ thuật. - Hình như mụ ta đang cho trình diễn một vở nhạc kịch theo kiểu tân thức ở sân khấu Bắc Kinh mà, phải không? - Dạ, hình như lúc bà ấy bất đồng gì đó với Ban lãnh đạo Bộ Văn hóa. Tuy nhiên con nghe nói là tất cả diễn viên nào có tài năng và nổi tiếng hơn bà ấy ngày xưa, lúc bà ấy còn là diễn viên ở Thượng Hải, đều đang chuẩn bị khăn gói để vô trại lao động cải tạo. Người ta nói là bà ấy rất độc ác và hay ganh tài. Tốt hơn hết là đừng nói đến bà ta. - Tất nhiên là phải dè dặt vậy đó. Bây giờ mụ ấy là đệ nhất phu nhân Trung Hoa. Tại sao mụ ấy lại chĩa vào một số ít các nữ diễn viên lớn tuổi vậy? - Có lẽ họ là người biết rõ cái quá khứ của bà ta. Người ta nói là trước khi đi Diên An và lấy Mao Chủ tịch, bà ta đã có cả đống nhân tình và cả mấy đời chồng nữa. - Thì Mao Chủ tịch cũng có cả đống vợ chứ kém gì. Làm sao mụ lại không có nhiều chồng được kia chứ. Mụ cũng ưa làm rùm beng như mấy cô đào hát bên Hollywood vậy – tôi cười - Con được giáo dục theo truyền thống Trung Hoa nên con có cái quan niệm thanh khiết chủ nghĩa về những vấn đề như vậy. Riêng con, con nghĩ sao? Con có thể bị phê bình như vậy không? - Má kỳ quá hà. Cá nhân con chẳng có gì là quan trọng. Con chỉ là một phần tử bé tẻo teo của quần chúng. Dĩ nhiên cái gốc gác gia đình của https://thuviensach.vn con và việc con ra ở nước ngoài đều có thể bị lôi ra phê bình. Cũng may là con ra đời ở Úc chứ nếu ở Anh hay ở Mỹ thì chưa biết sao à. - Tất nhiên là không ai có thể nói Úc là một nước đế quốc. - Dạ, trong xưởng phim, hầu hết mọi người vẫn cứ nghĩ Úc là một thuộc địa của người Anh và người dân ở đó vẫn còn bị áp bức. Họ đâu biết dân Úc cũng là dân Anh thứ thiệt, chỉ có những con kangaru mới là dân bản xứ. Con gái tôi cười vui vẻ. Nó ăn bánh xong và đứng dậy đi vào phòng riêng. Thình lình nó quay ra hỏi: - Cả ngày hôm nay má làm gì? - Má được mời đi dự một buổi mít tinh để tố khổ một cựu trưởng ban kế toán của văn phòng hãng ngày trước. Hình như chính má cũng phải tham gia Cách mạng Văn hóa. Và má có thể bị trở thành mục tiêu tấn công nữa là khác. - Trời đất! Như thế thì nguy lắm. Sao nãy giờ má không nói cho con hay trước. Mai Bình rõ ràng là rất xúc động về điều mà tôi vừa cho nó biết. Nó lại ngồi xuống và yêu cầu tôi kể lại hết đầu đuôi cho nó nghe. Sau khi tôi kể lại những gì tôi phải trải qua trong ngày, nó tỏ ra hết sức lo lắng. Nó hỏi: - Từ trước tới giờ văn phòng của má làm ăn đàng hoàng chứ? Có làm gì lươn lẹo hay là sai trái không? - Không, dĩ nhiên là không bao giờ! - Tại sao họ lại lựa ông kế toán trưởng? Hay là ông ta vi phạm cái gì trong vấn đề qui định ngoại tệ? Hay là hãng của má không trả thuế? - Hãng trả thuế đàng hoàng, đầy đủ và đúng luật. Tất nhiên là hãng cực kỳ cẩn thận tuân thủ các qui định về ngoại tệ. Hai mẹ con tôi đều lo lắng bối rối, nhưng đều đồng ý là có lo lắng cũng vô ích. Tôi hối thúc nó đi ngủ. Nó cứ đứng lại, im lặng một lúc lâu rồi chào tôi và đi ngủ. Dường như chỉ trong một chốc lát đó thôi mà nó https://thuviensach.vn thay đổi hẳn, già dặn hẳn so với lúc mới bước chân vào phòng này, nó chỉ là cô gái nhí nhảnh, vô tư. Tôi tắt đèn, nhưng vẫn tỉnh như sáo. Tôi nghĩ cuộc Cách mạng Văn hóa Vô sản cũng là một kinh nghiệm đầu tiên của con gái tôi về một cuộc vận động chính trị. Tôi tự hỏi không hiểu sau này, cuộc vận động ấy sẽ tác động vào nó ra sao. Lát sau, cửa phòng ngủ của tôi nhè nhẹ mở. Tôi bật đèn lên. - Má à, con không tài nào ngủ được. Con xuống dưới nhà dạo vài bài đàn, nghe? - Mai Bình mặc quần áo ngủ, đứng giữa cửa hỏi tôi vậy. - Để má cùng đi xuống với con. Fluffy, con mèo Ba Tư thật bự của Mai Bình đang làm gì đó huỳnh huỵch trên mái nhà. Khi thấy chúng tôi nó kêu meo meo đòi vào. Tôi mở cửa cho Mai Bình đi ra ôm nó. Nó đặt Fluffy xuống, mở nắp đàn piano ra và gõ vài nốt. Nó quay lại hỏi tôi: - Má muốn con chơi bài nào? - Gì cũng được, xin miễn đừng nhạc Cách mạng là được! Nó bắt đầu chơi bản dạ khúc của Chopin và ghé vào tai tôi thì thầm “vậy, nhé!” Tôi gật đầu. Con mèo vươn ra khỏi chân Mai Bình ở dưới cây đàn. Đó là khung cảnh một gia đình an vui đầm ấm. Nhưng trong không khí đã thấp thoáng bóng dáng của sự đe dọa. https://thuviensach.vn Chương 2: Sự Yên Tĩnh trước Cơn Bão Táp Những tuần lễ sau buổi mít tinh lần đầu tiên, tôi bị mấy người bữa trước đến thẩm vấn nhiều lần. Nội dung cũng chẳng khác với lần thứ nhất là mấy. Khi thì họ bảo tôi cung cấp danh sách tên những người Mỹ và người Âu mà tôi quen biết cùng với chức vụ của họ. Khi thì họ yêu cầu tôi cho biết những hoạt động của văn phòng chúng tôi. Nhưng khi trao cho họ những trang giấy tôi đã viết, họ chỉ liếc sơ qua. Trong khi thúc đẩy tôi phải tố chủ nhân cũ của tôi, họ lại chẳng hỏi tôi một vấn đề cụ thể nào về công ty. Không khi nào họ vượt quá những lời nói bóng gió là hãng Shell đã làm một cái gì đó sai trái và rằng trong tất cả những tội ác ấy tôi đều có dự phần. Thật ra, tôi có cảm tưởng là họ trì hoãn để có thêm thời gian, xin chỉ thị của cấp trên, trước khi tiến xa hơn, sự trì trệ các hoạt động của chiến dịch là do cuộc đấu tranh gay gắt giữa các nhà lãnh đạo của Đảng, một bí ẩn vượt quá tầm hiểu biết của tôi cũng như của dân tộc Trung Hoa. Điểm tranh luận là ai sẽ lãnh đạo cuộc Cách mạng Văn hoá: guồng máy của Đảng hay nhóm người đặc biệt theo Mao, được Mao chỉ định làm Chủ tịch ủy ban. Về sau này mới được tiết lộ là vào khoảng đầu tháng 8, tại cuộc họp của Ủy ban Trung ương, Mao đã viết bích báo đại tự nhan đề là “Năm phát đạn thần công bắn vào Bộ tư lệnh”. Qua đó ông ta kịch liệt tố cáo guồng máy chính quyền (đứng đầu là Lưu Thiếu Kỳ, Chủ tịch nước) và Ban Bí Thư Trung Ương Đảng (đứng đầu là Đặng Tiểu Bình, Tổng bí thư). Nội dung của các cáo giác ấy cho biết đó là những Bộ tư lệnh của giai cấp tư sản Trung Hoa bởi vì – theo lời ông ta – các bộ phận này đã thực thi những chính sách bảo vệ và phục vụ lợi ích của giai cấp tư sản. Đó là lời tố cáo nặng nề và gây xúc động nhằm chống lại guồng máy Đảng và tổ chức chính quyền của Trung Hoa cộng sản. Sở dĩ Mao có thể tố cáo chống lại Lưu và Đặng vì ông đã kiểm soát được quân lực thông qua người được ông ta bảo trợ là Lâm Bưu, Bộ trưởng Quốc phòng. Trong hoàn cảnh đó, nhằm cố gắng vớt vát lại địa vị của mình, Lưu Thiếu Kỳ đã đưa ra một bản tự phê có tính cách hình thức trong đó nói rằng chính sách kinh tế của ông ta cho phép người nông dân có một mảnh ruộng tư và một hình thức thị trường tự do là để đáp ứng nhu cầu của người dân thành thị. Chính sách đã khuyến khích sự phục hồi Chủ nghĩa https://thuviensach.vn Tư bản ở Trung Hoa và là bước thụt lùi trên đường xây dựng Xã hội Chủ nghĩa. Có lẽ Lưu Thiếu Kỳ tin rằng khi chấp nhận như vậy, ông ta đã giữ thể diện cho Mao. Sự thật thì chính sách kinh tế của Lưu đã cứu nước Trung Hoa khỏi sự sụp đổ về kinh tế sau sự thất bại thảm hại của Bước Nhảy Vọt vĩ đại của Mao năm 1958-60. Tuy nhiên, sự chấp nhận ấy của Lưu đã mau chóng tỏ ra là một chiến thuật sai lầm đã khiến ông ta ở vào thế rất bất lợi và mở đường cho những người theo Mao đẩy mạnh cuộc tấn công nhằm vào chính ông ta và những người theo ông ta trong guồng máy chính quyền. Thắng lợi của Mao tại cuộc họp Ủy ban Trung Ương Đảng là quyền lãnh đạo của Cách mạng Văn hóa được trao cho một ủy ban đặc biệt gồm những người cánh tả theo Mao. Lần lần, cả guồng máy chính quyền lẫn guồng máy Đảng bị tê liệt vì sự tấn công của các Vệ binh đỏ và các người cách mạng. Và ủy ban này đã trở thành cơ quan chính quyền cao nhất. Các thành viên của ủy ban này – trong đó có bà vợ của Mao là Giang Thanh – hành xử những quyền đặc biệt. Và tất cả được bầu vào Bộ Chính Trị. Trong suốt những năm diễn ra cuộc Cách mạng Văn hoá. Giang Thanh đã dùng cái địa vị là vợ của Mao để trở thành người phát ngôn và đại diện cho Mao để truyền đạt các lệnh và ý kiến được coi là của Mao nhưng thật ra trong nhiều trường hợp chỉ là xuất phát từ chính bà ta. Là một người đàn bà đầy tham vọng và tàn nhẫn mà bị đứng chầu rìa bên ngoài đời sống chính trị của Trung Hoa cả mấy thập niên, nay nắm được quyền nên Giang Thanh không tha cho bất cứ sự chống đối nào dù là có thật hay tưởng tượng. Hàng trăm hàng ngàn các viên chức Đảng, văn nhân, nghệ sĩ, các nhà khoa học và ngay cả thường dân rơi vào trong cái bóng sự nghi ngờ của bà ta thì đều bị bà ta hành hạ tàn nhẫn. Một số rất lớn những người đó đã bỏ mạng bởi những tay chân thân tín của bà ta. Trong cuộc họp của Ủy Ban Trung Ương Đảng vào tháng 8 năm đó, Lâm Bưu đã nổi bật lên như một người tích cực nhiệt tình ủng hộ Mao. Lời tán tụng Mao qua bản thông báo kết thúc hội nghị đăng tải báo chí, Lâm Bưu đã gọi Mao là “người Mác-xít vĩ đại nhất đang sống trong thời đại chúng ta” và hàm cái ý đặt Mao lên trên các nhà lãnh đạo Liên Xô – kể cả Stalin – và là người kế tục chân chính của Lênin. Trong suốt mười năm diễn ra cuộc Cách mạng Văn hoá – kể cả khi Lâm Bưu bị https://thuviensach.vn thất sủng – danh hiệu ghê gớm ấy vẫn được những người theo Mao duy trì. Một hôm, chỉ ít lâu sau khi bản thông báo kết thúc hội nghị của Ủy ban trung ương Đảng Cộng Sản Trung Hoa được phổ biến, ông Hồ, một người bạn của nhà tôi – đã đến thăm tôi. Theo truyền thống Trung Hoa, tình bạn của người chồng không bao gồm người vợ trong đó. Bởi vậy khi người chồng chết thì bạn của chồng sẽ không đến nhà nữa. Cho nên kể từ khi nhà tôi mất thì bạn bè của anh ấy không lui tới nhà tôi như khi anh ấy còn sanh tiền. Chỉ riêng có ông Hồ thì hàng năm vào tết Nguyên Đán vẫn đến thăm xã giao gia đình tôi. Và ông ta cũng chỉ lưu lại giây lát, hỏi thăm con tôi và tôi, đồng thời chúc sức khỏe và hạnh phúc trong năm mới. Ông thường nhắc đến ông nhà tôi, nói rằng rất quý mến và lấy làm vinh hạnh được làm bạn với ông nhà tôi. Rồi ông ra về, để lại phong bì nhỏ đựng tiền “lì xì” cho đám gia nhân trong nhà. Đó là tục lệ cổ mà chỉ những người theo lối xưa mới còn giữ sau khi Cộng sản nắm chính quyền ở Trung Hoa. Tôi cũng lấy làm thích thú về sự viếng thăm của ông và nghĩ ông tuy nệ cổ một cách ngộ nghĩnh nhưng là người có tình cảm dễ thương. Khi được lão bộc báo tin ông tới thăm – bất ngờ và không phải ngày tết – tôi ngạc nhiên. Nhưng vẫn bảo lão bộc mời ông ta vào phòng khách, rót nước mời. Ông Hồ, trước giải phóng, là chủ nhân một hãng sơn. Sản phẩm của ông nổi tiếng trong nước, được xuất khẩu sang Hồng Kông và các nước Đông Nam Á. Sau khi quân đội tiếp quản Thượng Hải, ông vẫn tiếp tục sản xuất dưới sự giám sát của chính quyền Cộng sản. Năm 1956, trong cuộc vận động “xã hội hoá các xí nghiệp Tư bản” – theo đó tất cả các nhà tư sản hàng năm sẽ được hưởng bảy phần trăm định mức trị giá tài sản của họ và hưởng trong mười năm – trị giá tài sản theo sự đánh giá của nhà nước chỉ là một phần nhỏ giá trị thực sự của tài sản, nhưng các nhà tư bản không có sự lựa chọn nào khác hơn là chấp nhận. Nhờ có kỹ năng, tay nghề cao, ông Hồ vẫn được ở lại làm việc ngay tại xí nghiệp của mình với tư cách là kỹ sư trưởng và trợ lý Giám đốc cho viên chức Đảng tiếp quản xí nghiệp. https://thuviensach.vn Là người thấm nhuần Nho học, ông Hồ không hề bị ảnh hưởng văn hoá phương Tây. Ông viết chữ Hán rất đẹp. Trong ngôn ngữ thông thường của ông vẫn còn đầy những trích cú trong văn chương cổ điển Trung Hoa. Ông chẳng thấy có gì phải buồn bực trước thái độ bài ngoại của Cộng sản. Bởi vì sự hiểu biết và sự quan tâm của ông chưa bao giờ vượt quá biên giới Trung Hoa. Nói chung là ông không khó khăn gì nhiều trong các chiến dịch chính trị. Bởi vì các viên chức Đảng ít nghi ngờ những người như ông Hồ – tức là những người không có mối liên hệ nào với người ngoại quốc – cho bằng những người đã du học ở nước ngoài. Cái thái độ “triết lý” của ông trước sự mất sản nghiệp và sự sẵn sàng chấp nhận một địa vị thấp kém ngay trong xí nghiệp của mình đã làm cho tôi phải kinh ngạc. Đã có lần ông nhà tôi nói với tôi là trong lúc hầu hết các nhà tư sản khác đã bị các viên chức Đảng tiếp quản xí nghiệp làm khó làm dễ đủ thứ thì ông Hồ lại tạo được một quan hệ thân hữu với Bí thư Đảng được chỉ định đứng đầu xí nghiệp của ông. - Tôi nghe tin bà bị gặp rắc rối trong chiến dịch chính trị mới nhất này, tức là cuộc Cách mạng Văn hoá vô sản vĩ đại, tôi tự hỏi không biết bà tự đối phó như thế nào, - ông Hồ nói để giải thích lý do ông đến thăm tôi. - Gay go lắm. Tôi sợ. Văn phòng hãng Shell chi nhánh Thượng Hải hiện đang bị điều tra. Và tôi cũng bị thẩm vấn. Tôi cũng đã phải tham dự một cuộc mít tinh đấu tố ông cựu trưởng ban kế toán của công ty. Những người thẩm vấn tôi có nói xa nói gần đến những hoạt động bất hợp qui nào đó của xí nghiệp. Nhưng họ chưa nói rõ là họ muốn nhắm cái gì. Tôi thật sự bối rối. Tôi chưa hề dính dáng đến một phong trào chính trị nào trước đây. Lão bộc bưng vào phòng cho chúng tôi bộ đồ uống trà kiểu Trung Hoa đẹp nhất của tôi và một khay nhỏ đựng bánh mà tôi vẫn thường dành cho những ông bà bạn người Anh hoặc người Úc nào của tôi vẫn giữ được cái thú thưởng thức bữa trà buổi chiều. Dọn ra những món này là lão bộc có ý trọng đãi ông Hồ lắm lắm đấy. Khi lão vừa đặt khay lên bàn bên cạnh ghế tràng kỷ thì chuông điện thoại reo, lão đi nghe điện thoại và quay trở lại ngay lập tức và nói: “Cũng chính mấy cái nguời hôm nọ. Họ yêu cầu bà đến đó ngay lập tức để thẩm vấn”. https://thuviensach.vn - Nói với họ tôi đang bận. Ngày mai tôi sẽ đến. Lão bộc đi ra. Tôi nghe lão nói gì đó trong điện thoại và có vẻ như biện giải gì đó dữ lắm. Rồi lão lại trở lại và nói: - Họ nhấn mạnh bà phải đến ngay lập tức. Họ nói là rất quan trọng. Ông Hồ chen vào và nói với tôi: - Xin lỗi bà, cho phép tôi hỏi: ai gọi điện thoại đó? Nếu đó là nhân vật quan trọng thì xin đừng vì tôi đang ở đây mà bà không tới đó. - Thì cũng vẫn mấy cái ông viên chức Đảng đang thẩm vấn tôi đó, chứ ai! - Ồ, thế thì bà phải đi ngay. Làm sao mà bà có thể từ chối, không đến khi họ đã gọi bà! Xin bà gấp gấp lại đó đi. Tôi sẽ ở lại đây chờ. Tôi muốn biết rõ hơn về tình hình của bà hiện nay. Chính vì cái mối thâm tình của ông nhà đối với tôi mà tôi muốn được giúp bà một vài ý kiến. Tôi coi đó là nghĩa vụ của tôi đối với ông nhà. Tôi biết, bà không có kinh nghiệm để đối phó với những người này. Chúng nó khốn nạn và hèn hạ lắm. Nhưng bà không nên chống lại bọn chúng – ông Hồ nói và tỏ ra hết sức lo lắng. Tôi lấy làm sung sướng khi biết ông ta vui lòng chờ. Bởi vì, tôi rất muốn nghe những gì ông ta nói về cuộc Cách mạng Văn hóa và về cuộc họp của Ủy ban Trung ương Đảng vừa rồi. Tôi ra đi lúc mới hơn bốn giờ chiều một chút mà mãi đến tám giờ tối mới về đến nhà, ông Hồ vẫn còn đó chờ tôi. Khi tôi vào đến nhà, ông Hồ mới ra khỏi phòng khách đón chào tôi về. Trên khuôn mặt ông lộ vẻ vừa sung sướng vừa lo lắng. - Xin lỗi, tôi để ông phải chờ lâu. - Bà ngồi xuống và nghỉ đi rồi hãy nói cho tôi biết sự thể ra sao! Lão bộc bưng vào cho tôi một ly trà nóng. Vừa nhấm nháp ly trà tôi vừa kể lại cho ông Hồ nghe cuộc thẩm vấn. Thêm vào hai người cũ, có một người mới. Có lẽ là cấp trên của hai người kia. Có lẽ để gây ấn tượng cho người mới kia, hai người cũ tỏ ra “hắc” hơn mọi khi. Thoạt khi tôi vừa bước vào phòng, một trong hai người nghiêm giọng hỏi: https://thuviensach.vn - Tại sao lúc nãy chị không muốn tới ? - Tôi bận. Các ông mới gọi điện thoại cho tôi sáng nay mà! Mấy lần trước, một trong hai người chỉ tay vào cái ghế và bảo tôi ngồi xuống. Nhưng hôm nay sao họ cứ để cho tôi đứng. - Chúng tôi không tổ chức một bữa tiệc mà là đang tiến hành một cuộc thẩm vấn. Bởi vậy, bất cứ khi nào chúng tôi cần hỏi thì chị phải đến ngay. - Hắn nói vậy, kèm theo một cái nhếch mép khinh bỉ. Và tôi quyết định, họ không mời cũng cứ ngồi xuống. - Nhìn vào cái danh sách mấy người bạn ngoại quốc của mày đây này! Sao mà nhiều bạn ngoại quốc quá vậy? Chắc mày phải khoái tụi nó lắm, mê văn hoá của tụi nó lắm? Hắn nhìn tôi với cái kiểu cách như hạch tội. Rồi hắn tiếp: - Mày nói bọn chúng đều thân thiện với nước và dân Trung Hoa. Một vài đứa trong số đó đã sinh đẻ ở đây hoặc hồi nhỏ đã sống ở đây. Và có đứa đã khâm phục văn hoá Trung Hoa và còn nói được cả tiếng Hoa nữa. Vậy là trong số này có đứa đã có tổ tiên làm giàu bằng buôn bán thuốc phiện. Chúng đã chiếm hữu các nhà máy, xí nghiệp, kho tàng, ghe tàu và mọi thứ khác nữa trên đất Trung Hoa này. Bây giờ chúng mất sạch những thứ đó. Vậy thì làm sao chúng cảm thấy thân hữu với chính quyền nhân dân Trung Hoa được kia chứ? Ờ, có thể là chúng khoái Trung Hoa khi bọn Quốc Dân Đảng còn ở đây kia, khi mà chúng còn tha hồ bóc lột nhân dân Trung Hoa, khi mà chúng còn được thả dàn thu góp của cải của nhân dân Trung Hoa. Nhưng bây giờ thì khỏi, vĩnh viễn chúng không thể “khoái” Trung Hoa được nữa. Mày nói là mấy thằng cha ngoại giao nước ngoài nó cảm thấy hữu nghị với Trung Hoa. Cái đó mới lại là kỳ quái hơn. Bọn ngoại giao chỉ là bọn gián điệp được chính quyền của tụi nó phái đến đây thu lượm tin tức chống lại ta, làm sao chúng lại thân hữu với ta được? Dù có sơn son thiếp vàng lên mặt chúng cũng không thể biến chúng thành Phật từ bi được. Dứt khoát chúng là kẻ thù của ta. Vậy mà chúng lại là bạn của mày. Như vậy, đã rõ là mày đứng về phía nào, chứ còn gì nữa? - Tôi quen biết mấy người này chẳng phải vì tôi cố tình chạy theo làm quen, làm thân với họ. Tôi gặp và quen họ – hầu hết – là trong thời https://thuviensach.vn gian ông nhà tôi lúc còn sinh thời làm ở bộ ngoại giao. - Văn phòng chi nhánh Bộ Ngoại Giao ở Thượng Hải dưới thời bọn Quốc Dân Đảng! Thằng chồng mày là viên chức cao cấp của chính quyền phản động Quốc Dân Đảng và về sau nó làm tổng quản lý cho một xí nghiệp tư bản ngoại quốc. - Hắn nói, giọng chế nhạo – cái nghề của thằng chồng có ra cái chó gì đâu mà tự hào. - Ông nhà tôi làm tổng quản lý cho công ty Shell ở Thượng Hải là có sự thỏa thuận của Bộ Công – Thương nghiệp của chính quyền nhân dân chứ đâu phải khơi khơi. Còn về việc ông nhà tôi làm viên chức của chính quyền Quốc Dân Đảng, thì ông thấy đấy, năm 1949, nhà tôi đã ở lại Thượng Hải chứ đâu có chạy sang Đài Loan theo Quốc Dân Đảng. Vậy không đủ chứng tỏ ông nhà tôi ủng hộ cuộc Cách mạng của cộng sản và hoan nghênh chính quyền nhân dân hay sao? - Có nhiều lý do khiến hắn ở lại. Ta sẽ xét đến vấn đề này sau. Bây giờ tao muốn là mày tố bọn đế quốc Anh và tự thú tất cả những gì mà mày đã làm cho hãng Shell với tư cách là một nhân viên trung thành của nó. - Tất cả những gì tôi đã làm thì đều đúng luật pháp và quy định của chính quyền nhân dân, - tôi nói, giọng nhấn mạnh. Người mới đến không nói một tiếng nào, cứ ngồi hút thuốc liên miên làm cho căn phòng sặc sụa mùi khói thuốc. Hắn ta vất mẩu thuốc xuống sàn và lấy gót chân nghiền ra. Hắn nhìn trừng trừng vào tôi mấy giây như để đe dọa tôi trước khi hắn cất tiếng nói: - Chị đã sống hoàn toàn không có gì chê trách chứ? Cả đời sống chung đụng với bọn ngoại quốc, nhất là bọn Anh, chị có dám nói là chị không bao giờ làm hoặc nói điều gì không đúng chứ? - Tôi có làm hoặc nói điều gì sai quấy hay không thì chưa biết. Nhưng điều tôi chắc chắn là tôi không làm điều gì chống lại chính quyền nhân dân – Tôi nói một cách mạnh dạn như vậy. - Có hay không làm gì chống lại chính quyền nhân dân thì chúng tôi sẽ xét sau. Nhưng ít nhất chị cũng nhận là có thể chị đã làm hoặc nói điều gì sai quấy. - Phi lý, tôi không hề nhận một điều như vậy. https://thuviensach.vn Tôi thấy hình như người mới đến này tinh khôn xảo quyệt hơn hai người cũ. Hắn nói một cách điềm đạm chứ không la lối dọa nạt, nhưng tôi dám chắc là hắn tìm cơ hội để gài bẫy tôi. Bây giờ, hắn đổi đề tài bằng cách yêu cầu tôi viết bản tóm tắt các hoạt động văn phòng của tôi. Tôi đã nói vắn tắt về công việc của tôi ở văn phòng. Khi tôi nói xong, hắn nói: - Những điều chị vừa nói với chúng tôi đúng y những gì chị đã viết. Tôi tin là chị đã cố gắng nhớ lại những gì chị đã viết. Sao lại phải cẩn thận vậy? - Thì những gì tôi nói và những gì tôi viết là giống nhau bởi vì đó là những sự kiện có thật, dù tôi có nói với các ông bao nhiêu cũng vậy thôi. Cảm thấy cuộc thẩm vấn này còn kéo dài và tôi nghĩ đến ông Hồ đang đợi tôi ở nhà, nên tôi xem giờ ở đồng hồ đeo tay. - Chị vội về hả. Có lẽ chị thấy cuộc nói chuyện này làm cho chị không dễ chịu? - Người mới đến khoái chí cố xoay lời nói và tình hình cho hợp với ý đồ của mình. - Tôi nghĩ là các ông mất thì giờ thôi – tôi nói. - Chị khỏi phải lo cho chúng tôi mất thì giờ. Chúng tôi có đủ kiên nhẫn. Chúng tôi, Đảng Cộng Sản, đã mất hai mươi hai năm để lật đổ bọn Quốc Dân Đảng mà. Nhưng, cuối cùng chúng tôi đã thành công. Khi mục tiêu đã đề ra, chúng tôi theo đuổi cho đến cùng. Im lặng chết người đè nặng căn phòng. Chúng tôi cũng đi đến ngõ cụt. Thình lình, cái người đã nói trong cuộc mít tinh đấu tố đã giở lại cái trò “cổ điển” của hắn là la lối, dọa nạt: - Chúng tao đâu có để cho mày về như thế được, mày phải liệt kê những gì mày đã làm, đã nói đúng, sai, chứng tỏ mày đã thành thật thay đổi quan điểm. Nếu không, hậu quả dành cho mày sẽ nghiêm trọng. Chúng tao biết khá chắc mày là tên “gián điệp” của bọn Anh! Từ đầu không có người nào trong bọn nói tới cái từ gián điệp. Cho đến lúc đó, họ chỉ nói bóng gió vậy thôi. Có lẽ là do nổi nóng nên hắn đã vượt quá chỉ thị. Vì vậy hai nguời kia liếc nhìn hắn một cách ngạc nhiên. https://thuviensach.vn Tôi cười trước sự tức giận của hắn và bình thản nói: - Ông lầm rồi. Nếu tôi có là “gián điệp” thì cũng không “gián điệp” nhiều hơn mấy ông đâu. Người mới đến vội nói: - Có lẽ có những điều chị đã làm hay đã nói mà chị không kịp nhớ ra ngay bây giờ. Chị cứ về nhà suy nghĩ thêm đi. Chị cứ viết tất cả những gì chị đã làm đã nói bất kể là tầm thường, nhỏ bé, vô nghĩa. Chúng tôi để cho chị có đủ thì giờ. Khoảng hai tuần lễ, liệu đủ không? - Hai năm thì cũng vậy thôi. Tôi không có ý bịa đặt điều gì. - Thôi được, cứ hai tuần đi. Phải nhìn nhận sự sai lầm thì kể ra cũng đau khổ thật đấy. Lãnh tụ vĩ đại của chúng ta đã so sánh sự tự thú như một cuộc giải phẫu. Giải phẫu thì hẳn phải bị đau rồi nhưng phải có vậy thì ta mới trở thành con người mới, lành bệnh, chắc chị muốn là một công dân tốt của một nước Xã hội Chủ nghĩa chứ, phải không? Nếu vậy thì chị không nên tụt lại đằng sau những người khác. Chúng tôi muốn chị tự thú không phải vì chúng tôi chưa biết những sự việc đâu, mà vì chúng tôi muốn dành cho chị một cơ may để tỏ ra thành thật. Tôi muốn nói với hắn là hắn là một thằng điên. Nhưng tôi kịp nín và im lặng. Hi vọng để khỏi kéo dài cuộc đối thoại vô nghĩa lý này mãi. Hắn coi sự im lặng của tôi như một dấu hiệu tôi sẵn lòng làm cái điều hắn muốn, vì vậy, hắn để tôi ra về, và nói; - Thôi, đã trễ rồi. Chị về nhà suy nghĩ về những gì mà tôi vừa nói. - Hai tuần sau, chúng tôi sẽ mời chị. Tôi giận sôi lên và thấy căm phẫn. Tôi bước ra khỏi tòa nhà. Ngoài đường không còn một cái xích lô nào. Đứng đợi xe buýt thật lâu mà chẳng có. Tôi đi bộ về nhà. Ông Hồ lặng im ngồi nghe tôi kể. Lão bộc bước vào và mời chúng tôi đi ăn cơm. Anh bếp đã nấu những món ăn Tàu thật ngon vì anh ta biết ông Hồ không thích món ăn Tây. Trong lúc ăn, chúng tôi không nói gì về cái đề tài khó chịu là cuộc Cách mạng Văn hóa mà chỉ đàm luận về công việc của đứa con gái tôi và của đám con cái ông Hồ. Cả tôi lẫn ông Hồ https://thuviensach.vn đều hãnh diện và hài lòng vì con cái mình cũng đã hòa hợp được với Trung Hoa Xã hội Chủ nghĩa mặc cái gốc gác gia đình của chúng. Khi cả hai chúng tôi lại ngồi vào phòng khách, tôi hỏi ông Hồ về vấn đề vẫn canh cánh trong lòng trong lúc tôi bị thẩm vấn: - Mấy người này đã khiến tôi có cái cảm tưởng là họ muốn tôi tự thú, kể cả việc tôi bịa đặt ra cũng được. Thế nghĩa là gì, để làm gì? - À, vậy đó. Trong lúc họ thẩm vấn, họ muốn chị tự thú càng nhiều càng tốt và không quan tâm đến những điều chị thú nhận có đúng hay không. Sau này họ mới xét đến cái đó. - Nhưng, làm thế để làm gì? Thế họ không rối tinh rối mù lên nếu ai ai cũng tự thú bịa đặt ra như vậy? - Bắt người khác tự thú là công việc chủ yếu của họ. Nếu họ không bắt buộc người khác tự thú là họ sẽ bị coi là không tích cực với phong trào. Kết quả là hễ khi nào có một cuộc vận động chính trị diễn ra thì sẽ có nhiều người bị qui vào thành phần đối tượng của cuộc vận động, và do đó có nhiều lời tự thú. Sau đó, những náo động của phong trào sẽ lắng chìm khi đã “phân loại” xong. Sau đó, nếu có một vài sai lầm nào đó thì … sửa sai, phục hồi! - Phải đợi bao lâu mới được phục hồi? - Có thể là hai năm sau. Có thể là chẳng bao giờ. Cứ mỗi một chiến dịch như vậy thì mỗi cơ quan phải có từ ba đến năm phần trăm nhân viên bị coi là “kẻ thù” nghĩa là đối tượng của chiến dịch. Đó là con số mà Mao Chủ tịch đã nói tới trong một bài phát biểu của ông ta. - Dễ sợ! - Phải, quá tệ, đúng là quá tệ! Thật ra thì làm gì có một tỉ lệ người dân cao như vậy dám chống lại chính quyền nhân dân. Nhưng, phải đạt chỉ tiêu! Và ở mỗi cơ quan các viên chức Đảng thường đưa những người mà họ không ưa – vì những người này ưa “nhiều chuyện” ưa “bất bình” về những sai quấy của các vị này – vào danh sách “kẻ thù”. Nhưng chớ có bao giờ tự thú tầm bậy tầm bạ, tự thú “đại đi cho rồi”, dù có bị áp lực đến thế nào đi nữa cũng chớ có tự thú ẩu. https://thuviensach.vn Ông Hồ nói điều này một cách hết sức nghiêm túc và nhấn mạnh. Ông ta nhìn đăm đăm vào tôi như thể muốn cho tôi lĩnh hội hết sức tầm quan trọng của điều mà ông ta vừa nói. Rồi, ông ta nói tiếp: - Tôi luôn luôn theo đúng sách đó trong bất cứ cuộc vận động chính trị nào. Tôi hiểu đây chính là lời khuyên chủ yếu mà ông muốn nói với tôi. Và ông ta không nói huỵch toẹt ra là “bà chớ có bao giờ tự thú ẩu, dù bị áp lực đến thế nào cũng vậy”, vì, trong những gia đình khá giả mà có lập gia nhân đầy tớ thì trong đám đó thế nào cũng có những đứa được “huấn luyện đặc biệt” để ghé tai lắng nghe, nhất là khi nhà có khách. Ông Hồ không muốn lão bộc nghe thấy ông nói với tôi là đừng có tự thú. Ông ta là người cẩn thận và không hoàn toàn tin một ai. - Có những khi một người đã tới mức chịu đựng cuối cùng rồi, không chịu được nữa nên thôi đành, đồng thời bị khích, bị thúc đẩy phải viết đại ra một cái gì đó, dù là không có thể để làm thỏa mãn các người thẩm vấn “cho nó rồi đi” để khỏi bị hành hạ, tra tấn gây sức ép hơn nữa. Nhưng như thế là bắt đầu chui đầu vào thòng lọng đấy. Bởi vì những người thẩm vấn không bao giờ thỏa mãn với lời khai của mình hết. Một khi đã bắt đầu khai hoặc tự thú, họ sẽ tiếp tục làm tới, tới nữa, mình sẽ nhận tội thêm, thêm nữa kể cả những tội mình không có. Và những người thẩm vấn cứ làm tới nữa cho đến khi họ đạt được cái họ muốn. Cuối cùng nạn nhân sẽ bị rối mù lên và không còn phân biệt gì được là thực với hư, hư với thực nữa. Tôi đã thấy nhiều người bị như vậy. Ông Hồ vẫn cứ nói theo cái kiểu “người ta” chứ ông vẫn không nói thẳng ra với tôi là “bà chớ có khai ẩu”. Lời khuyên của ông thật đúng lúc và rất có giá trị. Tôi cám ơn ông đã không ngại khó, cất công tới nhà tôi. Và chỉ do cái lòng ông quí mến đối với chồng tôi mà ông đã đưa tay ra cứu vớt tôi. Khi ông nghĩ là tôi hiểu cái điều đã khiến ông phải đến để nói với tôi thì ông quay ra nói một cách chung chung các chiến dịch, các cuộc vận động chính trị. Ông nói ông là một tay “lọc lõi đầy kinh nghiệm” qua những chiến dịch vận động ấy và ông đã học được bài học ấy nhờ những kinh nghiệm cay đắng mới biết cách để đối phó. Ủ https://thuviensach.vn - Thế ông nghĩ sao về bản thông cáo chung của cuộc họp Ủy ban trung ương vừa rồi?. Ông Hồ lắc đầu, thở dài. Một lát sau ông mới nói: - Chủ tịch Mao đã thắng. Điều đó cũng chẳng phải là bất ngờ gì. - Và ông nói tiếp: - giai đoạn mở đầu một cuộc vận động bao giờ cũng là một giai đoạn đáng sợ nhất. Cơn cuồng phong kéo dài vài tháng mới giảm xung lượng và thường phải mất một năm mới êm dịu trở lại. - Một năm kia à? Một thời gian quá dài! Ông Hồ mỉm cười vì sự bực tức của tôi và nói: - Đối với người Trung Hoa chúng ta thì một năm nào có nghĩa lý gì. Nó chỉ là một cái nháy mắt của một lịch sử bao nhiêu ngàn năm của chúng ta mà thôi. Thời gian đối với chúng ta không mang cùng một ý nghĩa như đối với người Âu. Và người Âu thì bà biết quá rõ. - Tôi bị tố là gián điệp bởi vì họ nghĩ là tôi biết người Anh nhiều. - Họ kết bà vào cái tội làm gián điệp thật ra đó chỉ là một cái cớ, để lừa bịp đám quần chúng vậy thôi. Sớm muộn gì thì họ cũng sẽ “đụng” đến tất cả những ai mà họ không tin. Và bây giờ họ thấy là thời gian thuận tiện để “giải quyết” bà vậy thôi. Ông Hồ đứng dậy để ra về và nói tôi cứ điện thoại cho ông ta bất cứ khi nào tôi muốn gặp để nói cho cặn kẽ hơn. Như một lời khuyên cuối cùng, ông nói với tôi: - Hầu hết mọi viên chức Đảng ở cấp thấp đều có mặc cảm tự ti. Mặc dù họ có quyền hơn mình thật đấy nhưng tự trong đáy lòng, họ vẫn cảm thấy họ thấp kém. Ấy, tai họa là ở chỗ đó. Bởi chính vì vậy mà họ cảm thấy phải tự khẳng định bằng cách dùng quyền thế của họ, đặng làm cho cuộc đời mình khốn đốn hoặc làm nhục mình. Khi bị thẩm vấn, bà cứ vững tâm. Nhưng nói năng, cử chỉ phải lễ độ. Đừng có chống lại họ. Nhất là đừng có chọc giận họ. Họ rất đê tiện, hằn học và thù dai. Họ cũng rất độc ác, tàn nhẫn. - Khổ nỗi, tính tôi lại không khúm núm, quỵ lụy được. Nhưng cám ơn ông đã cho tôi biết như vậy. Tôi sẽ nhớ kỹ điều này. - Tôi cứ mải mê https://thuviensach.vn với vấn đề của mình đến nỗi tới lúc đó tôi mới hỏi đến những vấn đề của ông ta. Ông Hồ đã nói một cách bình thản và nhẫn nhục: - Tôi đã gia nhập hàng ngũ những người lao động. Một người khác đã được chỉ định thay thế vào chỗ cũ của tôi. Khi trình lá đơn từ chức cho ông bí thư chi bộ, tôi nói là với cái nguồn gốc tư sản của tôi, tôi cảm thấy không thích hợp với địa vị lãnh đạo xí nghiệp – Cái suy nghĩ phải trở thành một người lao động tạp dịch ngay trong xí nghiệp của chính mình đã làm cho tôi kinh hoảng. Nhưng, đối với ông thì đó chẳng phải là điều chua chát: - Như thế cũng chưa phải là tệ lắm đâu, thưa bà. Bên Liên Xô, khi Đảng Cộng sản nắm chính quyền thì hình như tất cả các nhà tư sản đều bị xử bắn hết ráo. Ấy vậy mà ở đây, tôi vẫn còn được sống để trông nom đám con cháu mình. Tôi đã xin ông bí thư chi bộ, cho tôi một chân lao động tạp dịch, không cần đến một tí chuyên môn nào. Ấy thế là tôi được làm cu li, đẩy xe chở nguyên liệu hoặc chở than, chẳng ai ghen ghét và tranh giành với một người làm cái công việc ấy. Bà biết không, khi tôi xin được công việc ấy, ông bí thư chi bộ đã hết sức ái ngại với tôi. Ấy chính vì vậy giữa ông ta và tôi vẫn thuận thảo, không có vấn đề gì. Tôi nhớ lại ông nhà tôi đã có lần nói với tôi cái lý do ông Hồ và ông bí thư chi bộ thuận thảo với nhau được. Ấy là nhờ việc thì ông Hồ làm, mà thành tích công lao thì ông bí thư chi bộ hưởng. Xí nghiệp của họ mỗi năm đã được lãnh cờ khen thưởng thành tích quản lý tốt, năng suất cao. - Có nghĩa là ông làm hết mọi việc cho ông ta? - Phải, phải, tôi cho là tôi làm hết mọi việc. Tôi đã mất gần cả đời người để xây dựng cái xí nghiệp của tôi. Năm 1930 khi mới bắt đầu, tôi chỉ có vài ba người làm. Đến năm 1956, lúc tôi hiến cho nhà nước thì xí nghiệp có cả phòng thí nghiệm và cũng là trung tâm đào tạo các chuyên gia trẻ. - Sao ông lại xin đi làm cu li như vậy? Với những hiểu biết và kinh nghiệm của ông thì chắc chắn là ông sẽ giúp ích nhiều hơn là ông làm cu li chứ? - Làm cu li trong thời buổi này không phải là tệ đâu, thưa bà! Là cu li, mình ở ngoài nhà máy thì mình còn được yên thân trong cái chòi lá của https://thuviensach.vn mình. Nếu trong xí nghiệp có xảy ra cái gì thì cũng chẳng ai tố cáo mình là cố ý phá hoại nhà máy, thiết bị. Trong bất cứ một cuộc vận động chính trị hay chiến dịch nào thì cái anh cựu tư sản cũng là đứng đầu trong danh sách những người bị nghi ngờ. Và mọi người thì sợ tái xanh tái xám đi – Sau khi đưa ra nhận định khôn ngoan ấy, ông ta ra về. Khi bắt tay tôi, ông còn nói thêm: - Ăn theo thuở, ở theo thì, thưa bà. Có thế mới sống được. Nếu trời cho còn sống, ta có thể thấy được sự thay đổi ở đất nước này. Nhìn vào cái thái độ của đám gia nhân và những món ăn mà họ đã dọn ra mời ông Hồ, tôi hiểu là họ rất hoan nghênh cuộc viếng thăm của ông ta. Khi tôi lên lầu để vào phòng ngủ, bà vú đã làm giường sẵn cho tôi rồi. Bà đã nghe không sót một lời khuyên nào của ông Hồ mà – theo như lời bà vú – ông ta là một người bạn chân thành và là người đàng hoàng. Bà khuyên tôi nên nghe lời ông ta. Được nói chuyện với người mà mình có cảm tình thì mình cũng cảm thấy thoải mái. Lúc này tôi lại càng cương quyết hơn bao giờ hết, nhất định không viết một điều gì bịa đặt để thỏa mãn yêu cầu của các ông đảng viên kia. Được mấy ngày khỏi phải nghe mấy ông đảng viên hạch hỏi, tôi thấy nhẹ nhõm và lấy lại tinh thần. Sinh nhật của con gái tôi là ngày 18 tháng 8. Tôi quyết định làm một bữa tiệc nhỏ để mừng dịp này, đồng thời để xua tan cái bóng u ám đang bao phủ gia đình tôi. Tôi bảo con gái tôi mời một số ít bè bạn của nó. Tôi gọi điện thoại cho Lý Chân, một người bạn lâu năm của tôi và mời chị ấy đến tham dự. Lần đầu tiên tôi gặp Lý Chân là vào mùa thu năm 1953, lúc tôi đến Luân Đôn với tư cách là một du học sinh. Chị ấy vừa tốt nghiệp ở Nhạc viện Hoàng gia. Ít lâu sau, chị lập gia đình với một viên chức trong chính quyền Trung Hoa và theo ông về nước. Chị lại dạy âm nhạc ở chính ngôi trường mà xưa kia chị đã theo học, tức là Nhạc viện Thượng Hải, và chị đã làm chủ nhiệm khoa dương cầm. Tô Lôi, chồng của chị, là con của một thương gia giàu có ở Hồng Kông. Ông ta đã theo học ở các trường trung và đại học có khuynh hướng tự do. Ông ta rất ghét cái không khí thuộc địa ở Hồng Kông, nơi ông ta sinh trưởng. Thêm vào đó, những sách báo với những bài vở nồng nhiệt tán dương một xã hội mới kiểu xô viết, https://thuviensach.vn do các ký giả và văn nhân nổi tiếng viết ra, lúc đó đang tràn ngập các đại học bên Anh đã tác động rất mạnh đến tâm trí Tô Lôi. Ông ta trở nên một người theo chủ nghĩa ái quốc cuồng nhiệt và đồng thời cũng tin vào chủ nghĩa Mác. Khi quân đội tiến vào thành phố Thượng Hải, Tô Lôi đã hớn hở tuyên bố một thời đại mới đã mở ra, đất nước đã hồi sinh và một chính quyền lương hảo đã xuất hiện như bình minh của Trung Hoa. Ông ta không chịu đi theo Quốc Dân Đảng sang Đài Loan. Đồng thời còn khuyến dụ bạn bè đừng đi, và ông đã nồng nhiệt nghênh đón những người cộng sản đến tiếp quản thành phố Thượng Hải. Năm 1950, trong cuộc vận động cải tạo tư tưởng ở đại học, bà vợ của ông ta mất chức chủ nhiệm khoa dương cầm ở Nhạc viện. Tô Lôi ngạc nhiên khi thấy người thay thế vợ mình là một đảng viên nhưng chẳng biết tí gì về âm nhạc. Năm 1953, tai họa giáng xuống khi Mao Trạch Đông mở màn chiến dịch “Tam phản ngũ phản” nhằm chống tệ tham nhũng, hối lộ và đối tượng là những nhà công nghiệp và các viên chức, như Tô Lôi đã làm việc trong các địa hạt kinh tế của chính quyền Quốc Dân Đảng. Mặc dù là người rất trong sạch, Tô Lôi vẫn cứ bị là một mục tiêu của chiến dịch. Ông ta bị giam lỏng tại cơ quan và các viên chức đảng đã thay phiên nhau thẩm vấn ông ta. Và một cuộc mít tinh được tổ chức để đấu tố ông ta nữa. Người như Tô Lôi thật không thể nào hiểu nổi đối với người Cộng sản Trung Hoa vốn là những người nghèo và bị áp bức. Tuy nhiên vì cuộc chiến tranh Triều Tiên và bị Hoa Kỳ “tẩy chay” nên chính quyền nhân dân phải tìm cách giao thương với Hồng Kông. Những thân nhân giàu có của Tô Lôi ở cái thuộc địa của Anh này đã lợi dụng cơ hội ấy để thương lượng với Bắc Kinh, đặng “vớt” ông khỏi Thượng Hải để đi Hồng Kông. Và Bắc Kinh đã chấp thuận yêu cầu của thân nhân ông ta. Hụt không trừng phạt nặng nề ông con trai nhà giàu này – giàu nứt đố đổ vách mà lại dám chơi sang bằng cái vỏ mác xít – các viên chức cộng sản ở Thượng Hải bèn chơi khăm: cho ông chồng và hai đứa con đi, chị vợ ở lại, lấy cớ là “rất cần thiết cho Nhạc Viện Thượng Hải”. Thế là Lý Chân chẳng bao giờ được gặp lại chồng lúc ông ta còn sống. Mãi đến khi ông ta chết – năm 1957 – và nhờ sự tương đối nới lỏng hơn do Đại Hội 8 của Đảng vào năm 1956, nên Lý Chân đã được phép đi Hồng Kông cho đến năm 1960 thì chị được mời trở lại Nhạc viện Thượng Hải, https://thuviensach.vn một nơi chị rất quyến luyến. Trong khi hai đứa con của chị đi theo chú nó sang bên Úc. Lý Chân trở về Thượng Hải khi thành phố này đang lâm vào tình trạng khan hiếm lương thực trầm trọng, một hậu quả thê thảm sự thất bại của “Bước Đại Nhảy Vọt” do Mao Trạch Đông phát động vào năm 1958. Từ lúc tờ mờ sáng, những hàng người nối dài chầu chực trước Ty Công An Thượng Hải để xin xuất cảnh. Tình hình đó làm cho nhà cầm quyền Thượng Hải bối rối. Cho nên, sự kiện Lý Chân rời bỏ đất Hồng Kông no ấm, giàu sang để trở về với Thượng Hải đang sắp chết đói đã là cơ hội bằng vàng để nhà cầm quyền tuyên truyền. Tôi đọc tin chị trở về đăng trên báo, một điều đặc biệt hiếm có. Thông thường, báo chí đăng tin những cuộc thăm viếng của các nhân vật quan trọng và cao cấp trong Đảng, hoặc của các chính khách ngoại quốc nổi tiếng. Nhà cầm quyền Thượng Hải đã “thổi” chị lên như một người yêu nước. Và chị được chỉ định làm ủy viên trong Hội đồng Tư vấn Chính trị của thành phố, một tổ chức gồm nhiều người được nhà cầm quyền Cộng sản chọn lựa trong đám các văn nhân nghệ sĩ, các lãnh đạo tôn giáo, các nhà doanh nghiệp nổi tiếng, các viên chức Quốc Dân Đảng vang bóng một thời. Đám người này chịu nhận làm cái loa lên tiếng ủng hộ tất cả các đường lối chính sách của Cộng sản. Đồng thời, trước mắt những người cùng giới và nhất là trước dư luận ngoại quốc, đó là điển hình cho sự ủng hộ và đoàn kết rộng rãi của mọi tầng lớp quần chúng đối với các đường lối chính sách của Đảng. Để đổi lại, nhà cầm quyền cũng thí cho đám người này chút ân huệ. Chẳng hạn như được cấp một căn nhà tương đối rộng rãi, được cấp phiếu để ăn ở các nhà hàng đặc biệt. Nhà cầm quyền Cộng sản chỉ ưu đãi những người nào họ xét ra còn xài được – chẳng phải là xài cái tài năng của người ấy như họ vẫn thường rêu rao, mà chỉ vì tác dụng tuyên truyền của người đó. Sáu năm trước đó, Lý Chân đã từng bỏ Hồng Kông no ấm để trở về với Thượng Hải đang gặp khó khăn nghiêm trọng về kinh tế và đang thiếu lương thực trầm trọng, Lý Chân có tác dụng tuyên truyền, cho nên Lý Chân được đưa vào làm thành viên của Hội đồng Tư vấn Chính trị. Nhưng nay, tác dụng tuyên truyền của chị đã hết. Ngoài ra, Đảng chỉ thích “xài” những người chỉ biết mù quáng tuân phục và ca ngợi các đường lối chính sách – bất kể đường lối chính sách nào – của Đảng. Và, Lý Chân đã https://thuviensach.vn không đáp ứng được hai yêu cầu đó. Chị cảm thấy bực bội vì cứ phải tham dự các buổi họp nhàm chán. Người ta trông chờ chị lên tiếng ca ngợi chính sách giáo dục và âm nhạc của Mao thì chị lại im lặng! Chị chẳng thấy hứng khởi gì trong cái vai trò ủy viên của Hội đồng Tư vấn Chính trị. Tất cả những thái độ đó của chị đã làm cho các viên chức Đảng nổi giận. Tất cả những ý nghĩ trên đây cuồn cuộn tuôn ra trong trí não tôi khi tôi điện thoại cho chị. Tôi lấy làm vui thích khi chị Lý Chân đã mau mắn nhận lời mời của tôi. Sáng hôm kỷ niệm sinh nhật con gái tôi, tôi dậy sớm. Tuy vậy, bà vú cũng đã đi rồi. Là một phật tử sùng tín, hôm đó, bà đến chùa Thanh An để đặc biệt cầu nguyện cho Mai Bình mà bà rất thương mến. Nghĩ rằng, là một người theo đạo Tin lành nên tôi sẽ không thích cho bà đi lễ chùa, bà cũng “lén” tôi. Bà đi từ sáng sớm và lặng lẽ khi trở về, hy vọng tôi không biết bà vắng nhà. Thực ra tôi đâu có ngăn cản bà đi lễ chùa. Và tôi biết bà vắng nhà nhưng cứ làm như không biết. Bà trở về lúc tôi đang cắm hoa trong phòng ăn. Tôi nghe bà nói gì với anh bếp bằng giọng xúc động khác thường. Khi bà đi vào phòng, tôi thấy bà lấy khăn lau nước mắt. Tôi hỏi: - Cái gì vậy, bà vú? Bà vú đi vào phòng ăn nhưng im lặng không trả lời. Tôi hỏi lại: - Ở chùa xảy ra cái gì vậy, bà vú? - Tụi nó đang phá chùa! - Ai đang phá chùa? – Tôi hỏi tiếp – chắc chắn không phải nhà cầm quyền rồi à? - Bọn thanh niên! Có lẽ bọn sinh viên! Chúng nó nói là Mao Chủ tịch bảo chúng phải ngăn chặn những trò mê tín. Chúng nó nói tăng ni là phản Cách mạng, chống Mao Chủ tịch. - Thế các tăng ni đối phó như thế nào? - Không dám làm gì hết. Chúng trói các vị lại. Có vài vị còn bị chúng đánh đập ngoài sân chùa. Có đông thật là đông người đứng coi. Một trong số những người đứng coi nói là chúng sắp phá chùa và đốt hết kinh kệ https://thuviensach.vn như chúng đã làm ở nhiều nơi khác. Chính mắt tôi đã thấy một vài đứa trèo lên mái chùa, lấy ngói ném xuống đất. - Bà vú vừa nói vừa nức nở khóc. - Thôi, đừng lo lắng quá mà làm gì. Vú có thể thờ phụng ở nhà, từ mấy năm nay, nhà thờ bị đóng cửa, các tín đồ đạo Thiên Chúa cũng thờ phụng tại nhà. Thì bây giờ vú cũng vậy, có sao đâu. Mà dù sao, ngày sinh nhật của Mai Bình, vú cũng không nên khóc lóc chứ! - Dạ, dạ! Tôi không nên khóc lóc vào ngày sinh nhật của Mai Bình. Nhưng thấy những sự phá phách bậy bạ như vậy, tôi không thể không lo lắng. Bà vú xếp khăn tay lại và ra khỏi phòng. Rồi đến anh bếp bước vào than phiền là những món tôi dặn mua để làm tiệc thì không sao tìm được. Anh ta nói thêm là trong lúc anh ta mua đồ ngoài chợ, anh ta đã bị sỉ vả, chế nhạo vì ở đợ cho mấy nhà giàu có. Anh nói tiếp: - Tôi cho là họ không muốn thấy nhà mình ăn sang hơn họ. Bà chẳng nên để tâm, buồn vì chuyện đó làm chi. Còn về bữa tiệc thì đành phải chịu cái cảnh mình mua được cái gì ngoài chợ thì làm cái đó thôi. Nhưng, đảm bảo với bà là ngày sinh nhât của Mai Bình chắc chắn vẫn có đồ ăn ngon! Tôi nói vài câu để anh bếp an tâm. Anh bếp bị chế nhạo, sỉ vả ngoài chợ – theo tôi hiểu - là do quần chúng bị tuyên truyền, thúc đẩy phải căm thù và chống lại giai cấp tư sản. Nhưng điều tôi không hiểu là tại sao nhà nước lại cho phá hủy chùa miếu như vậy. Nếu quyết định thay đổi chính sách, nhà nước chỉ việc đóng cửa chùa và chuyển các tăng ni sang “một dạng công nhân viên” khác, như đã làm trong thời kỳ “Đại nhảy vọt”. Ngày nay chùa Thanh An thật ra cũng chỉ là để trang trí, trình diễn cho các quốc khách Đông Nam Á, để tạo cho họ cái cảm tưởng là Cộng sản Trung Hoa khoan dung đối với Phật giáo. Tôi nhớ là đã đọc trên báo, sau “Đại nhảy vọt”, ngôi chùa này đã được mở cửa lại và các “tăng ni” lại được trở về đó. Tôi tự hỏi tại sao sinh viên lại được phép làm cái điều họ đang làm ở Thanh An tự. Hay là nhà cầm quyền ở thành phố không biết. https://thuviensach.vn Lý Chân đến lúc sáu giờ chiều. Mái tóc bạc trắng, nụ cười lặng lẽ, chị đúng là một tiêu bản của người trí thức: nghiêm túc, trầm mặc và cao quí. Chỉ những người bạn cố cựu của chị – như tôi chẳng hạn, mới biết rằng đằng sau cái vẻ bình lặng ấy là một tâm hồn sôi nổi, tình cảm dạt dào, đến nỗi chị có thể buồn bã hoặc phấn khởi những sự kiện mà người khác coi là tầm thường chẳng có gì để ý. Lý Chân là một nghệ sĩ lớn và là một nhà giáo có khả năng. Từ thuở xa xăm nào đó, truyền thống “tôn sư” đã dành cho họ một vị trí đặc biệt trong xã hội. “Một ông thầy tốt, cống hiến đời mình cho sự nghiệp giáo dục được ví như một cây đâm bông kết trái”, câu ấy áp dụng cho chị thật không sai. Rất nhiều môn sinh của chị đã trở thành nhạc sĩ dương cầm, hoặc giáo viên dạy nhạc trên toàn cõi Trung Hoa. Trong số đó có nhiều người đoạt giải trong các cuộc thi quốc tế và được hoan nghênh ở nước ngoài. Tôi rất mến Lý Chân và khâm phục sự hiến thân hoàn toàn cho âm nhạc và cho các môn sinh của chị. Kể từ khi chị từ Hồng Kông trở về, chúng tôi vẫn thường hay gặp nhau. Chị vẫn thường để ra cả buổi chiều để cho chúng tôi thưởng thức tài nghệ của chị hoặc để cùng chúng tôi nghe đĩa hát. Tôi biết chị cảm thấy cô đơn và mất những đứa con. Cũng may, kể từ năm 1960, Lưu Thiếu Kỳ làm chủ tịch nước và Mao Trạch Đông đã rút khỏi các công việc thuộc chính quyền, nên nước Trung Hoa đã giảm được những cuộc xáo trộn chính trị to lớn và nhờ đó, chị đã có thể thư từ cho con cái mình ở bên Úc. Sau khi lão bộc dọn nước trà ướp đá cho chúng tôi, tôi đã hỏi chị: - Sao, công việc của chị ở Nhạc viện lúc này ra sao? - Tôi sợ là sẽ có chuyện không hay – chị buồn bã đáp – các lớp học đều ngưng hết. Chúng tôi được bảo cho biết là phải dành trọn thời gian cho cuộc Cách mạng Văn hóa. Mọi người đều phải viết báo tường. Những giáo sư như tôi đều phải viết bản tự phê và đọc những báo tường viết nhằm chống lại chúng tôi. - Có nhiều người chống lại chị không, - tôi lo lắng hỏi lại. - Báo tường thường là chống lại các giáo sư hơn là chống lại những người khác. Tôi không biết là tôi có bị chống lại nhiều hơn những giáo sư khác hay không, vì tôi không đếm. Nhưng cho đến nay thì vẫn chưa có một cuộc mít tinh nào tổ chức để đấu tố tôi. Lý lịch của tôi https://thuviensach.vn tương đối đơn giản. Tôi chưa bao giờ làm một việc gì ở đâu khác ngoài Nhạc viện. - Ở Nhạc viện có nhiều cuộc đấu tố các giáo sư khác không? - Có, khá nhiều! Có cuộc đấu tố nhằm vào một cựu đảng viên Quốc Dân Đảng, có cuộc nhằm vào người trước kia đã bị tố cáo là “cánh hữu”. Có những cuộc nhằm vào những người ở các khoa khác, tôi không biết lai lịch của họ. Có hai người, trong các cuộc vận động trước, đã bị tố rồi – Lý Chân giải thích thêm – tôi thật ghét các cuộc đấu tố. Không hiểu sao mà ai nấy cư xử với nhau mọi rợ quá! - Chị nghĩ liệu chị có được yên thân không? - Tôi chưa bao giờ chống lại Đảng Cộng sản Trung Hoa. Tôi hoàn toàn phi chính trị. Tốt nghiệp Nhạc viện ở Thượng Hải, tôi du học sang bên Anh, cũng lại học nhạc. Tốt nghiệp Nhạc viện Anh, tôi trở về nước. Cũng lại làm ở Nhạc viện. Đời tôi chẳng có gì mà Đảng không biết. Có thể tôi được yên thân, sao lại không nhỉ? Nhưng, tôi cũng không thể biết những gì có thể xảy ra. Trong chiến dịch chính trị này dường như có một cái gì khác với những chiến dịch trước kia. - Cái gì khác? - Đó là thái độ của các viên chức Đảng. Từ những chiến dịch trước họ còn có sự tin tưởng. Nhưng lần này, họ có vẻ lo lắng như thể họ không biết thực sự họ phải làm gì. Sự kiện họ phải giới hạn cuộc tấn công của họ vào những người trước kia đã bị tố dường như là một dấu ấn chỉ cho thấy họ không muốn mở rộng mục tiêu. Có lẽ sau “Bước Đại nhảy vọt” thất bại của Mao, các viên chức Đảng không dám chắc Mao có còn đủ quyền hành để lèo lái các chiến dịch chính trị nữa hay không. Điều Lý Chân vừa nói với tôi thật đáng quan tâm. Dĩ nhiên, lúc đó, chúng tôi không biết rằng cuộc Cách mạng Văn hóa Vô sản thực chất chỉ là cuộc tranh giành quyền lực giữa phe Mao và một phe khác ôn hòa hơn do Lưu Thiếu Kỳ và Đặng Tiểu Bình đứng đầu. Sau này người ta mới biết bí thư chi bộ Đảng ở Nhạc viện là người thuộc phe Lưu. Ông ta đã bị những “người cách mạng” của Giang Thanh sát hại khi bà ta quyết định đưa một người trẻ trung thành, sủng ái của bà ta thay vào chức bí thư chi bộ Nhạc viện. https://thuviensach.vn - Những báo đại tự ủng hộ Mao, đối với tôi, xem ra có vẻ lãng phí – Lý Chân nói – biết bao nhiêu giấy, bút, mực được đem ra dùng. Trong khi đó, chúng tôi xin tăng thêm ánh sáng cho phòng học và mua thêm nhạc cụ thì chẳng bao giờ được. - Những báo đại tự chống chị nói những gì? - Cứ chĩa vào cái chỗ tôi đã du học bên Anh, tôi đã cho con đi Úc và phương pháp giảng dạy của tôi. Khi Trung Hoa còn thân thiện với Liên Xô thì người ta thúc đẩy chúng tôi dạy âm nhạc Tây phương và huấn luyện các thí sinh để cho đi dự thi các cuộc thi tài quốc tế. Khi cắt đứt tình hữu nghị với Liên Xô thì Mao Chủ tịch bắt đầu chê nhạc phương Tây. Chúng tôi hoàn toàn chỉ được dùng các bản hòa tấu của Trung Hoa. Chỉ đi tìm tư liệu giảng dạy cũng đã chiếm mất phân nửa thời gian, rồi thì các sinh viên cũng chống lại tôi nữa. Chị biết không, có sinh viên nói nhỏ với tôi là chúng nó phải viết báo đại tự chống lại tôi để thủ thân. - Đúng thế, bởi vậy chị đừng quan tâm đến điều chúng chống lại chị. Đừng để những điều ấy làm cho chị phải thương tổn. Đám trẻ đáng thương ấy bị bắt buộc phải làm như vậy mà thôi. - Tôi cảm thấy rất buồn. Như thế cả cuộc đời tôi hóa ra vô ích. - Lý Chân thở dài. - Đừng chán nản vì những chuyện ấy! Trong chiến dịch “Đại nhảy vọt” năm 1958, những học sinh con em các gia đình tư sản học cùng trường với con cháu Mai Bình đó, cũng phải chỉ trích gốc gác gia đình chúng. Tôi nói với cháu là con cứ đi đầu, cứ phê bình ngay chính má đi. Và nó đã làm như vậy. Thầy giáo và bè bạn nó hoan hô nó. Đó chỉ là hình thức, đóng kịch, buồn làm quái gì! - Tôi sợ là tôi không thể cười bỏ qua như chị – Lý Chân nói – làm vậy bất công quá! - Cái địa vị ủy viên trong Hội đồng Tư vấn Chính trị của chị không che chở được cho chị sao? - Tôi nghe những người phe Mao nói là họ muốn dẹp quách cái Hội đồng ấy. Họ gọi cơ quan ấy là trong xanh, ngoài đỏ. Họ nói là tất cả các ủy viên đều là “miệng nam mô, bụng một bồ dao găm”, nghĩa là ngoài miệng thì nói ủng hộ nhưng trong lòng thì chống Đảng. https://thuviensach.vn - Thật vậy sao? - Ai biết đâu! Khi mà sự nói thẳng nói thật bị trừng phạt nặng nề thì chẳng ai biết trong lòng người khác nghĩ gì. Lý Chân nói vậy. Và tôi đồng ý với chị. Thật vậy, sau nhiều năm sống ở Trung Hoa Cộng sản, tôi nhận thấy một chính quyền dân chủ khi cho phép tự do phát biểu thì có lợi là chính quyền ấy biết rõ ai ủng hộ, ai chống lại mình. Trong khi đó, chính quyền độc tài chuyên chế thì chẳng biết rõ người dân thật sự nghĩ gì về chính quyền. Khi tôi bắt đầu làm việc ở hãng Shell, những công nhân viên trung cấp đã như có vẻ bất bình khi bị một phụ nữ không có chút kinh nghiệm quản trị nào lãnh đạo. Tôi đã phải nhiều phen chứng tỏ năng lực của mình mà dần dần mới chinh phục được sự trọng nể và tin cậy của họ. Lúc đó không có gì làm cho tôi thích thú bằng phải đương đầu với những thách đố và thắng vượt được những khó khăn. Tôi hài lòng và hãnh diện vẫn duy trì được nếp sống cũ của tôi mặc dù nhà tôi đã mất. Nhưng trong đời, tôi chưa bao giờ gặp phải tình hình bối rối khó xử như cuộc Cách mạng Văn hóa. Tôi biết chắc điều này là bất cứ một người Trung Hoa ở quốc gia nào – nghĩa là không phải đảng viên Cộng sản – muốn được chỉ định làm một nhân viên trung, cao cấp của một xí nghiệp ngoại quốc thì đều phải duyệt y được sự chấp thuận trước của Bộ Công Thương nghiệp. Vì công an có hồ sơ của mỗi người, nên chính quyền biết rõ mọi điều về tôi. Dường như không có lý do nào hợp lý để thình lình buộc tội tôi. Trong khi đó Winne, Lý Chân và cả ông Hồ dường như đều nghĩ rằng tôi sẽ là mục tiêu của cuộc bạo hành. Tôi không biết cách nào tốt nhất để hành xử trong mấy ngày sắp tới ngoại trừ cách kiên quyết chống lại tất cả mọi nỗ lực thúc ép tôi phải viết bản tự thú những tội mà tôi không hề vi phạm. Điều này có thể dẫn tôi đến chỗ phải đối đầu với các viên chức Đảng. Đối đầu như vậy thì có lợi lộc gì đâu? Và sự đối đầu ấy sẽ ảnh hưởng tới con tôi như thế nào? Đứng ngoài phòng ngủ của nó, tôi cảm thấy hết sức bối rối và bất lực. Tôi đã dâng lời cầu nguyện xin ơn trên dẫn dắt tôi. Sau những ngày Mao Trạch Đông duyệt đạo quân Hồng Vệ Binh đầu tiên ở Bắc Kinh và chúc phúc cho chúng thì đường phố Thượng Hải tràn ngập Hồng Vệ Binh. Báo chí loan tin sứ mệnh của Vệ binh đỏ là https://thuviensach.vn thanh trừng khỏi đất nước “Bốn cái cũ”: văn hóa cũ, phong tục cũ, y phục cũ và lối tư duy kiểu cũ. Nhưng không có một định nghĩa rõ ràng như thế nào là “cũ”, cái đó để cho Hồng Vệ Binh mặc tình quyết định. Trước hết chúng đổi tên đường phố. Đại lộ chính xuyên suốt Thượng Hải, chạy dọc theo bờ sông ngày trước được gọi là “Bến cảng”, nay được chúng đặt cho cái tên là “đại lộ Cách mạng”. Một đại lộ chính khác được đặt tên là “đại lộ 1/8” để kỷ niệm ngày thành lập quân đội. Đường phố có tòa Tổng Lãnh sự Anh được đổi là đường “Chống Đế Quốc”. Và con đường đi ngang qua nhà tôi cũng được đổi lại là đường “Âu Dương Hải”, tên một người lính đã hy sinh mạng sống để cứu một con lừa cho khỏi bị xe lửa cán. Và các Vệ binh đỏ cũng bàn nhau xem có nên đổi lại các đèn hiệu giao thông, chẳng hạn “đỏ” có nghĩa là “đi” chứ không phải là”ngừng”. Và trong lúc chúng đang bàn luận thì mọi đèn hiệu giao thông đều không hoạt động. Chúng phá các tiệm bán hoa và đồ cổ vì chúng bảo là chỉ có bọn nhà giàu mới có tiền để mua những thứ phù phiếm đó. Những cửa tiệm bị khám xét. Những hàng hoa bị chúng coi là chướng mắt hoặc “không thích hợp với Xã hội Chủ nghĩa” thì bị chúng phá hoặc tịch thu và cái tiêu chuẩn “Xã hội Chủ nghĩa” của chúng rất ngặt nghèo. Bởi chúng không thể nghĩ được rằng một người theo Chủ nghĩa Cã hội lại có thể ngồi lên ghế trường kỷ. Thế là tất cả các ghế trường kỷ đều bị coi là vật cấm kỵ. Tất cả những thứ nệm giường, nệm ghế, những đồ bằng nhung, lụa, những thứ son phấn, dầu thơm, những quần áo may theo thời trang Tây phương… tất cả đều bị ném ra đường và tập trung đến một chỗ để đốt, đập phá. Theo truyền thống Trung Hoa, bảng hiệu của các cửa tiệm đều mang những tên có ý nghĩa tốt lành và phù hợp với ngành nghề của mình. Chẳng hạn tiệm bán khăn, nón cho các cụ thì bảng hiệu thường có ý nghĩa xa gần với chữ Trường Thọ, tiệm bán đồ gỗ, bàn ghế thì bảng hiệu thường có nghĩa là sang đẹp, tiệm ăn thì mang bảng hiệu có ý nghĩa thơm, ngon… Khi nhà nước tiếp quản các nhà hàng, cửa tiệm thì các bảng hiệu này cũng vẫn không thay đổi. Nhưng nay các Vệ binh đỏ kết án và bắt phải đổi lại thành những cái tên nghe có vẻ “cách mạng”. Chẳng biết phải chọn cái tên hiệu nào cho phù hợp ý ông chủ tiệm đặt tên bảng hiệu là “Phương Đông hồng”, tên một bài hát ca tụng Mao Trạch Đông và trong thời cơ có cuộc Cách mạng Văn hóa, bài hát này https://thuviensach.vn được dùng thay cho quốc ca. Thế là khắp Thượng Hải đi đâu cũng thấy nhan nhản cửa tiệm mang tên “Phương Đông hồng”... Từ bán kẹo cho đến bán giày dép… đều là “Phương Đông hồng” cả! Những tủ kính trưng bày hàng mẫu… đều bị Vệ binh đỏ dẹp tuốt và thay bằng chân dung Mao Chủ tịch. Trên khắp các đường phố, chỗ nào người ta cũng thấy chân dung Mao Chủ tịch từ tủ kính trong cửa tiệm nhìn ra đường, khách bộ hành đi đường có cảm tưởng mình bị hàng trăm hàng ngàn ông Mao nhìn trừng trừng. Mỗi ngày các gia nhân của tôi lại kể cho tôi nghe những việc làm động trời của mấy ông Vệ binh đỏ khiến tôi tò mò muốn tận mắt nhìn xem. Tại một chi nhánh ngân hàng thuộc khu phố tôi ở, tôi có hai chương mục tài khoản đáo hạn. Tôi quyết định rút bớt một để có chút tiền mặt trong nhà. Và kinh nghiệm cho biết là cứ mỗi khi có một cuộc vận động chính trị nào thì y như rằng sẽ có sự khan hiếm lương thực và mọi thứ khác. Để sống được, người ta phải mua chợ đen với giá cắt cổ. Tôi nhớ có lần anh bếp của tôi đã phải trả 50 đồng để mua miếng thịt heo mà lúc thường chỉ giá 2 hay 3 đồng. Ấy là lúc sau “Bước nhảy vọt vĩ đại” của Mao Chủ tịch thất bại. Cả lão bộc lẫn bà vú đều khuyên tôi nên ăn mặc xuềnh xoàng khi đi ra đường vì một bà ở bên cạnh đã gặp rắc rối với các ông Vệ binh đỏ. Bọn này tịch thu giày, cắt ống quần túm bà ta đương mặc khi chúng bắt gặp bà từ trên đường đến thăm người bạn. Bởi vậy, trước khi ra ngân hàng, tôi phải mượn bà vú cái áo, cái quần cũ mèm và đôi dép cà khổ cà tàng. Nắng tháng tám cũng còn gay gắt lắm nên bà vú đã trao cho tôi cái nón rơm thẩm mỹ con gái tôi đã mang về sau chuyến công tác ở nông thôn theo chương trình “sinh viên phục vụ nông dân”. Đường phố hoạt động náo nhiệt. Chỗ nào cũng thấy các ông Vệ binh đỏ. Cũng có nhiều người rảnh rỗi đứng xem. Trong giai đoạn này của cuộc Cách mạng Văn hóa, “kẻ thù” là giai cấp tư sản nên đa số người dân thường cũng còn được yên thân. Đối với họ, hoạt động của Vệ binh đỏ vừa vui mắt vừa đáng tán thưởng. Nhiều người đi theo chúng hết đường này sang đường khác để xem chơi. https://thuviensach.vn Nhiều nhóm Vệ binh đỏ đang giải thích cho đám người đi xem ý nghĩa và mục tiêu của cuộc Cách mạng Văn hóa. Tôi ngừng lại một lát để nghe. Tôi lấy làm bối rối ngạc nhiên khi một diễn giải Vệ binh đỏ nói là cuộc Cách mạng Văn hóa sẽ “giải phóng” nhân dân. Nói vậy thì chẳng hóa ra kể từ khi Đảng Cộng sản lên nắm chính quyền ở Trung Hoa năm 1949, nhân dân chưa được “giải phóng”? Hay là cuộc “giải phóng” ấy chưa “ngon” nên bây giờ phải “giải phóng lại”? Đối với tôi thì hình như cuộc Cách mạng Văn hóa là cuộc tự phê của chính Đảng Cộng sản Trung Hoa. Nhưng đó là điều không thể hiểu được. Tôi không coi điều mà tôi nghe được đó là quan trọng, mà có lẽ đó chỉ là một câu nói lỡ trớn của một anh chàng phát ngôn trẻ tuổi nổi hứng bất tử nói phứa đi. Mà đúng thật, “giải phóng lại” giai cấp vô sản đã là một trong những chủ đề của cuộc Cách mạng Văn hóa. Mao tuyên bố ông ta chống lại ban lãnh đạo Đảng – đứng đầu là Lưu Thiếu Kỳ và Đặng Tiểu Bình – vì bọn này đã làm sống lại Chủ nghĩa Tư bản ở Trung Hoa. Nhưng mãi những năm về sau tôi mới biết điều này. Một đám Vệ binh đỏ khác chặn xe buýt lại, phân phát truyền đơn thuyết giảng chính trị cho những người đi xe và trừng phạt những người ăn mặc mà chúng không ưa. Hầu hết các xe đạp đều có tấm bảng nhỏ ghi lời của Mao gắn trên ghi đông. Xe nào không có đều bị chặn lại và bị cảnh cáo. Trên lề đường, Vệ binh đỏ bắt người đi đường phải hô khẩu hiệu. Mỗi đoàn Vệ binh đỏ đều có một đội trống, phèng la và rất nhiều khung hình chân dung Mao Trạch Đông có cán cầm cẩn thận. Ở khắp các góc phố, loa phóng thanh từng chập vang lên ầm ĩ những bài ca Cách mạng. Trong bộ quần áo cũ mèm, tôi đã lẫn lộn trong đám đông và chẳng bị ai để ý. Tôi cứ thủng thẳng đi về phía chi nhánh ngân hàng. Thình lình tôi giật mình vì đám Vệ binh đỏ ở trước mặt đang nắm giữ một cô gái khá xinh. Một tên nắm giữ cô bé, một tên lột giày, tên thứ ba cắt ống quần túm. Lũ Vệ binh đỏ reo hò và hỏi: “Tại sao mày mang giày mũi nhọn và mặc quần ống túm?” - Tôi là công nhân! Tôi không phải là thành phần giai cấp tư sản. Các anh hãy để tôi đi. - Cô bé vừa chống cự vừa lên tiếng phản đối. https://thuviensach.vn Trong lúc chống cự, bọn Vệ binh đỏ lột quần cô ta ra. Để làm trò vui cho những người đứng xem hơn là làm gì khác. Những người đứng coi cười rỡn, chọc ghẹo. Một Vệ binh đỏ đập vào mặt cô ta để cô ta không chống cự. Cô gái ngồi xệp xuống đất, hai tay che lấy mặt. Vừa khóc nức nở cô ta vừa rên rỉ “tôi đâu phải là phần tử tư sản”. Một tên Vệ binh đỏ mở túi xách của cô ta lấy thẻ công nhân ra coi. Rồi nó ném tấm thẻ và cái quần trả cô. Cô gái vội vã mặc quần vào. Chẳng đợi chúng trả lại giày, và cứ chân mang vớ không mà vội vã đi khỏi. Cũng ngay lúc đó một tên Vệ binh đỏ khác nắm lấy một anh chàng thanh niên và la lớn: “Tại sao mày chải đầu bằng dầu xức tóc?” Tôi không đứng lại để nhìn xem những gì sau đó mà đi thẳng đến chi nhánh ngân hàng, ở Trung Hoa, tất cả các loại ngân hàng chỉ là một thứ “chi nhánh” của ngân hàng nhân dân và thuộc về nhà nước. Chẳng còn bảng đồng, cửa kính. Nhân viên ngồi sau một cái quầy tồi tàn bằng gỗ để giao dịch với khách hàng. Tôi đến gần một nữ nhân viên và đặt phiếu rút tiền trước mặt cô ta. Lúc ở nhà ra đi, tôi nghĩ xem cách nào để rút tiền ra. Hai chương mục quá thời hạn: một chương mục 6.000 đồng (vào khoảng 2.400 đô) và một chương mục 20.000 (khoảng 8.000 đô). Mức lương bổng và giá sinh hoạt ở Trung Hoa rất thấp. Vào năm 1966 thì 6.000 đồng (nhân dân tệ) đã là một món tiền lớn, và 20.000 đồng đã là một sản nghiệp nho nhỏ rồi. Ngân hàng chỉ là một bộ phận của chính quyền. Những nhân viên ngân hàng có nhiệm vụ khuyến khích nhân dân tiết kiệm để gởi tiền vào ngân hàng đặng nhà nước xài. Trong lúc có các cuộc biến động chính trị, nhân viên ngân hàng có quyền từ chối trả tiền cho chủ mặc dù tài khoản đã đáo hạn. Đôi khi chương chủ phải làm đơn, có sự chứng thực của nơi chương chủ làm việc hoặc của công an địa phương nơi chương chủ cư ngụ xác nhận cái lý do cần thiết đáng để chương chủ rút tiền. Và cũng chỉ rút một số tiền giới hạn trong mức cần thiết đã được công nhận mà thôi. Để tránh khỏi bị từ chối – rất có thể – tôi đã rút tài khoản chương mục nhỏ 6.000đ và gia hạn chương mục kia lên một năm nữa. Nhưng tôi đã không gặp trở ngại gì. Nhân viên ngân hàng trao tiền cho tôi và không hỏi một tiếng nào. Trước khi tôi đếm tiền xong thì cô ta đã lúi húi đan len rồi. Mặc dầu quanh tường của chi nhánh ngân hàng đã dán biểu ngữ và https://thuviensach.vn các báo đại tự, không khí trong ngân hàng cũng trái hẳn với tình hình căng thẳng bên ngoài đường do các Vệ binh đỏ gây ra. Tôi dừng lại một chút ở thềm cửa ngân hàng và hối hận vì mình đã nhút nhát không dám rút món tiền lớn hơn. Đồng thời tôi lại sung sướng vì đã không bị làm khó dễ gì khi rút tiền. Tôi quay về nhà. Nhưng đến góc đường tôi bị té bởi đám vệ binh đang dẫn một ông lão già bị trói bằng sợi dây dài. Chúng la hét và lấy gậy đánh đập ông lão. Tôi lập tức đứng lại, nép sát vào tường để chúng đi qua. Thình lình ông lão té lăn ra đất có lẽ vì mệt quá không thể đi tiếp được. Nom ông ta thật thảm thương. Áo bị rách. Túm tóc bạc lòa xòa trên đôi mắt lờ đờ. Đám Vệ binh đỏ cứ thế kéo sợi dây thừng giật dậy. Khi ông ta dậy không nổi, chúng đá, đạp. Ông lão kêu la đau đớn. - Đồ tư sản bẩn thỉu! Đồ bóc lột công nhân! Mày đáng chết! - Lũ Vệ binh đỏ la om như vậy. Tim tôi đập thình thịch loạn như trống làng. Sự kiện bất chợt gặp đám Vệ binh đỏ và chứng kiến nỗi đau đớn của ông lão đã làm cho tôi sợ và khiến cho tôi nghĩ tới ông Hồ. Tôi tự hỏi không biết lúc này ông ra sao? Kể từ khi tôi gặp ông ta đến nay đã gần hai tuần lễ trôi qua. Tôi nhẹ nhàng chuồn êm khỏi đám Vệ binh đỏ và rảo bước về nhà. Đường phố bây giờ còn đông hơn trước đó một giờ. Vệ binh đỏ đang bắt người bừa bãi. Những tiếng la lối phản đối xen lẫn với tiếng bào chữa nghẹn nước mắt của nạn nhân. Khi tôi thấy chúng bắt những phụ nữ uốn tóc quăn và xén tóc họ, tôi thầm cảm ơn bà vú đưa cho tôi cái nón rơm để chụp lên đầu che mái tóc quăn của tôi. Đường phố có thiếu gì cảnh sát đứng đó. Nhưng họ cũng chỉ đứng nhìn vậy thôi. Rời khỏi khu phố ồn ào đầy cửa tiệm đó, tôi thấy lòng nhẹ nhàng. Khu phố cư xá yên tĩnh hơn. Tuy nhiên, khi về đến nơi tôi ở, tôi thấy trước cổng nhà có đám đông tụ tập. Họ đang đọc báo đại tự dán ở cổng đối diện với nhà tôi. Ông ta là kỹ sư trưởng công ty Nhôm Thượng Hải. Trước kia xí nghiệp này là của người Thụy Sĩ, bị chính quyền tiếp quản mấy năm trước đó. Công nhân xí nghiệp này dán báo đại tự tố cáo ông ta là “chó săn cho đế quốc Thụy Sĩ”, bên cạnh báo đại tự có một tờ nhỏ hơn, nét chữ còn trẻ con đã kết hợp với công nhân tố cáo chính cha mình và thề quyết cắt đứt quan hệ với ông ấy, chính tờ báo đại tự bất thường https://thuviensach.vn của hai đứa trẻ – một đứa mười lăm và đứa kia mười một tuổi – đã khiến cho đám đông tụ tập ở đó để coi. Khi lão bộc mở cửa cho tôi, tôi hỏi về tờ báo của hai đứa trẻ kia. Lão nói với tôi là người đầy tớ trong gia đình ấy nói đó là ý kiến của chính ông già hai đứa trẻ kia, cốt để hai đứa khỏi bị hành hạ. Hoạt động của đám vệ binh tăng lên từng giờ. Ngay ngày hôm sau chúng đã xông vào nhà đối diện với nhà tôi. Bà vợ không chịu mở cửa và phun nước vào đám Vệ binh đỏ để ngăn chúng vào. Chúng phá cổng, giật vòi nước trong tay bà ta phun vào chính bà cho ướt như chuột lột. Rồi, đè bà ta xuống mà đánh vì tội đã ngăn cản “hành động Cách mạng” của chúng. Mấy đứa con cố bảo vệ cha mẹ chúng và đánh nhau với đám Vệ binh đỏ. Mấy đứa trẻ cũng bị tố cáo là “chó săn con của đế quốc Thụy Sĩ” và bị bắt đứng chứng kiến Vệ binh đỏ đốt sách vở của cha chúng. Ngày và đêm, lúc nào thành phố cũng vang lên tiếng trống và phèng la. Những tin tức về các cuộc cướp phá và lục soát đã từ nhiều nguồn lọt vào tai tôi. Và chắc với bạn bè tôi thì cũng vậy. Tôi cố gọi điện thoại cho ông Hồ nhưng không được. Và với các bạn bè khác của tôi, cũng vậy. Sự bạo hành của Vệ binh đỏ dường như leo thang. Tôi nghe nói các nạn nhân bị làm nhục, bị hành hung và bị giết chết nếu dám chống lại. Những bài báo và những bài chỉ đạo của Mao đã khuyến khích và ca ngợi những hành động phá phách tàn bạo của Vệ binh đỏ, chúng được tâng bốc là những người thật sự kế tục sự nghiệp cách mạng vô sản. Chúng được khuyến khích đừng sợ vì trong hành động lật đổ chế độ thế giới cũ và xây dựng thế giới mới theo lời dạy của Mao Chủ tịch. Tôi cảm thấy bất lực một cách chua chát. Tôi không thể làm gì để có thể ngăn cản chúng phá nhà tôi và cướp bóc tài sản của tôi. Con gái tôi cũng hết sức lo lắng. Đã hơn một lần nó nói là nó không thể sống nổi bằng đồng lương chết đói của nó. Tôi quyết định đã đến lúc phải nói cho nó biết chương mục của tôi ở ngân hàng Hồng Kông, ở những nơi khác, do đó có đủ để chúng tôi chi dùng hàng ngày. Hiện thời, chính tôi cũng lo lắng về số phận của nó sau cuộc Cách mạng Văn hóa. Nếu lại có một xã hội mới trong đó con, cháu giai cấp tư sản trở thành một tầng lớp xã hội đặc biệt ở Trung Hoa như tầng lớp tiện dân bên Ấn Độ thì đời của nó https://thuviensach.vn thật không sao hình dung nổi. Đối với tôi, điều này còn quan trọng hơn sự mất, còn tài sản của tôi. Để cẩn thận đề phòng cho gia nhân, tôi quyết định phân phát cho họ 6.000đ mà tôi vừa rút ở nhà băng về trước khi bọn Vệ binh đỏ đến phá nhà tôi. Để lỡ ra có bề gì thì họ cũng có phương tiện để phòng thân mai sau. Lúc đầu họ từ chối không chịu nhận tiền, cứ nhất quyết đòi ở lại để trông nom cho cô Mai Bình và cho chính tôi. Họ cũng đề nghị tôi đem dấu những đồ tư trang quí giá trong nhà của họ. Không muốn để họ bị phiền lụy vì tôi nên tôi đã không thuận. Tôi gọi bà vú, lão bộc và anh bếp đến thư phòng của tôi để bàn tính với nhau làm sao để chia nhau số tiền mà tôi vừa rút ra ở nhà băng về. Ông làm vườn thì chỉ thỉnh thoảng mới đến làm cho nên tôi quyết định cho ông ta 400đ thôi. Bà vú xin nhận số tiền ít hơn hai người kia vì theo lời bà “họ còn có vợ có con”. Sau khi chia tiền cho ba người, tôi để ra 400đ vào bì thư và định khi nào ông làm vườn đến thì đưa cho ông ta. Tôi cũng nói với mấy gia nhân là nếu họ sợ thì họ có thể rời khỏi nhà này bất cứ lúc nào. Khi cuộc Cách mạng Văn hóa đã vãn màn thì tôi sẽ cho họ thêm ít tiền vì tất cả đều ở với tôi từ lâu. Làm những việc ấy xong, tôi bình tĩnh chờ lũ Vệ binh đỏ. https://thuviensach.vn Chương 3: Hồng Vệ Binh Trong lúc cơn bão Cách mạng Văn hóa vô sản tập trung xung lực thì những buổi học tập chính trị kéo dài suốt đêm được tổ chức trong tất cả các cơ quan. Chiều tối ngày 30 tháng 8, khi bọn Vệ binh đỏ đến cướp phá nhà tôi thì con gái tôi cũng đang học tập chính trị tại phim trường và sắp sửa tham dự một cuộc đấu tố. Tôi ngồi một mình trong thư phòng và đang đọc cuốn “Sự hưng vong của Đức Quốc xã” mà tôi mới gởi mua được bên Anh. Trong suốt những năm tôi làm việc cho hãng Shell tôi vẫn đặt mua sách báo. Phòng kiểm duyệt Thượng Hải thường cho qua mà không mở ra khám xét những kiện hàng gởi cho cơ quan và hãng Shell nhận được một số khá lớn sách báo tài liệu khoa học để sau đó phân phối lại cho các cơ quan nghiên cứu ở Trung Hoa. Vì vậy, kiện sách báo gởi cho tôi nằm lẫn lộn trong số sách báo trên nên đã không bị để ý. Căn nhà tôi lúc bấy giờ yên tĩnh, lặng lẽ. Tôi biết là lão bộc đang nằm trong phòng đựng chén đĩa như mọi khi. Bà vú thì đang nằm trên cái giường rộng mênh mông trong phòng của bà và còn đang thức, trong nhà không có tiếng động nhẹ hoặc một hoạt động cỏn con nào. Cứ như thế mọi thứ trong nhà này đều nín thở và bất lực chờ đợi sự tàn phá sắp đến. Cửa sổ thư phòng của tôi mở toang. Mùi hương hơi gắt của hoa mộc lan ngoài vườn và mùi ẩm của buổi chiều chớm thu dịu mát lan tỏa trong không gian. Từ phía ngoài đường phố, tiếng ồn ào lúc đầu nghe xa xa không rõ nhưng lớn và rõ dần. Nghe rõ cả tiếng xe ô tô chạy chầm chậm đang lại gần. Tôi lắng nghe và cầu cho những thứ ấy đi qua cửa nhà tôi lẹ lẹ cho rồi. Nhưng, chẳng những nó không “lẹ lẹ” mà trái lại còn chậm chậm, chẳng những nó không “qua cho rồi” mà trái lại, còn dừng lại. Tiếng máy xe tắt. Tôi biết là nhà bên cạnh đang bị Vệ binh đỏ ruồng xét. Đặt quyển sách xuống, ngồi ngay người lại, tôi lắng nghe và tự hỏi không hiểu nhà nào hay nhà tôi là mục tiêu. Bỗng chốc, tiếng chuông ngoài cổng reo lên không ngừng. Đồng thời những tiếng đập vào cánh cổng nhà tôi vang lên rầm rầm pha lẫn với tiếng hô khẩu hiệu gay gắt. Những âm thanh đa tạp và dữ dội ấy cho tôi biết thời gian tôi chờ đợi đã hết. Và đã đến lúc tôi phải đương đầu với sự đe đọa của Vệ binh đỏ và sự tàn phá ngôi nhà của tôi. Lão bộc thở hổn hển muốn đứt hơi, chạy lên lầu. Mặc dầu trước đó lão đã biết là thế https://thuviensach.vn nào Vệ binh đỏ cũng sẽ đến và đêm này qua đêm khác, lão đã chờ đợi nó đến – cũng như tôi vậy – ấy thế mà khi nó đến thì lão vẫn sợ, mặt mày tái mét. Thưa bà, chúng nó đến đấy, - lão nói, tiếng nói bị đứt quãng vì sợ, vì run, vì khiếp đảm. - Lão cứ bình tĩnh. Cứ ra mở cửa cho chúng, nhưng đừng nói gì, gọi bà vú cho vào cùng phòng với lão và cứ ở im đó. Để tôi nói với tụi nó. Phòng của lão là tầng trên của nhà xe. Tôi muốn cả hai người đó ở cách xa lúc xảy ra sự việc để họ đừng vì quá trung thành và thương mến tôi mà nói năng bậy bạ khiến cho đám Vệ binh đỏ nổi giận. Ở bên ngoài, tiếng la lối càng lớn hơn “Mở cổng ra! Mở cổng ra! Tụi bay chết hết rồi hả? Sao tụi bay không mở cổng ra”. Có đứa chửi thề và đạp vào cánh cổng rầm rầm. Tiếng kèn xe hơi vang lên inh ỏi. Lão bộc đi xuống dưới nhà. Tôi đứng dậy và cất sách vào kệ. Lúc đó tình cờ mắt tôi liếc qua cuốn “Hiến pháp của Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa”. Tôi cầm cuốn Hiến pháp, lượm chùm chìa khóa để trên bàn giấy và đi xuống dưới nhà. Mặc dù trước đó tôi đã nhiều lần sống trong cảnh này bằng trí tưởng tượng, vậy mà lúc thực tế ấy xảy ra, tôi vẫn bàng hoàng, tim tôi đập thình thình. Tuy nhiên, nhờ từ lâu sống có khuôn phép, nên dù trong lòng như thế nào tôi vẫn giữ được vẻ mặt bình tĩnh. Cứ thế, tôi đi xuống thang. Lúc đó, tôi đúng là hiện thân toát lược của thuyết số mệnh theo quan niệm Trung Hoa. Cũng lúc đó, bọn Vệ binh đỏ đã phá được cánh cổng và tràn vào trong nhà. Có vào khoảng ba bốn chục tên – chắc là từ 15 đến 20 - do hai người đàn ông và một người đàn bà hướng dẫn. Mặc dù cả ba người này đều mang băng tay ghi chữ Vệ binh đỏ, nhưng tôi nghĩ họ là thầy cô giáo thường đi theo bọn nhóc Vệ binh đỏ khi chúng cướp phá các tư gia. Khi tràn vào phòng khách thì một đứa đập ngay bình hoa lài đặt trên cái đôn sứ. Những bông lài nhỏ xíu, trắng muốt nằm tung tóe trên sàn nhà và bị những bàn chân thô bạo giẫm nát. Tên “thủ lĩnh” Vệ binh đỏ, cao lênh khênh, đôi mắt tóe lửa giận dữ bước tới và nói với tôi: https://thuviensach.vn - Chúng ông là những Hồng Vệ binh. Chúng ông đến để tiến hành Cách mạng chống lại mày. Mặc dù biết là vô ích, tôi vẫn giơ cao bản Hiến pháp lên và bình tĩnh nói: - Không có lệnh hợp pháp mà ngang nhiên vào nhà người ta lục soát là trái với Hiến pháp của nước Cộng hòa Nhân Dân Trung Hoa. Anh chàng thanh niên đó giật bản Hiến pháp trên tay tôi, ném xuống sàn. Hai mắt tóe lửa, hắn nói: - Đéo cần Hiến pháp. Hiến pháp này bị hủy bỏ rồi. Đó là văn kiện do bọn xét lại trong Đảng Cộng sản viết ra. Chúng ông chỉ cần biết lời dạy của Mao Chủ tịch, nhà lãnh đạo vĩ đại là đủ rồi. - Chỉ có Quốc hội mới có quyền thay đổi Hiến pháp, tôi nói. - Chúng ông hủy bỏ đấy. Mày làm gì được, làm đi coi? - hắn đáp. Một đứa con gái lại gần sát bên tôi và nói: - Mày giở cái trò lừa bịp ấy ra làm gì vậy? Mày chỉ có một cách là cúi đầu xuống, tuân phục. Nếu không, đời mày sẽ khốn nạn.- Nó dí ngón tay vào mũi tôi và nhổ toẹt nước miếng xuống sàn. Một đứa khác vác gậy đập tấm gương lồng trong khung, đặt trên chiếc tủ gỗ mun ở ngay cửa ra vào phòng. Mảnh kính vỡ, rớt loảng xoảng xuống chiếc bình cổ đời Khang Hi màu xanh trắng. Nhưng, cái khuôn kiếng chạm trổ thì vẫn còn treo lủng lẳng trên tường. Nó gỡ cái khung xuống đập mạnh vào lan can. Rồi nó lấy từ tay tên một vệ binh khác một tấm bảng đen nhỏ treo thế vào đó. Tấm bảng ghi câu nói của Mao Trạch Đông: “Kẻ thù có súng đã bị tiêu diệt, kẻ thù không có súng vẫn còn. Ta đừng coi thường kẻ thù không súng này!” Cả đám Vệ binh đỏ đồng thanh đọc câu đó lớn tiếng như thể chúng đọc lời tuyên thệ. Sau đó, chúng bắt tôi đọc. Rồi một đứa chỉ vào mặt tôi, nói: ”Kẻ thù không súng là mày! Đưa chùm chìa khóa đây!” Tôi đặt chùm chìa khóa trên mặt tủ ngổn ngang những miếng kính vỡ. Một đứa cầm lấy. Cả bọn chia nhau túa đi khắp nơi trong nhà. Một đứa con gái đẩy tôi vào phòng ăn khóa trái cửa lại. https://thuviensach.vn Tôi ngồi bên cạnh chiếc bàn ăn và nhìn xung quanh. Thật kỳ lạ khi biết là sau đêm hôm ấy có thể tôi sẽ không bao giờ còn được nhìn lại căn phòng được xếp đặt như thế này nữa. Tôi chưa bao giờ thấy căn phòng đẹp như lúc này. Chiếc bàn bằng gỗ mun bóng loáng nhẵn thín, không chê vào đâu được. Cặp ngà voi chạm trổ đứng kiêu hãnh chỗ góc phòng là một công trình thủ công tuyệt xảo. Những đĩa cổ, bình cổ đặt trên giá, trên kệ bằng gỗ mun kê ở góc để làm nổi bật vẻ đẹp của chúng. Ngay cả các tấm màn cửa cũng bằng nhau tăm tắp, không có tấm dài tấm ngắn. Tất cả những đồ đạc bày biện trong phòng này đều đẹp, đều quí giá, mà tôi đã mất nhiều năm, tốn nhiều tiền để sưu tập. Những nét chạm trổ bậc thầy! Tôi đưa mắt vuốt ve, nhìn chúng lần cuối! Nghe Winnie nói họa sĩ Lâm Phong Miên đang gặp rắc rối nghiêm trọng, tôi biết là bức họa của ông đang treo trên tường kia – màu xanh, hình một người đàn bà – rồi cũng sẽ bị phá hủy một cách thô bạo. Nhưng, những bức tranh thủy mặc của Tề Bạch Thạch thì sao? Ông là một nghệ sĩ lớn vẽ theo lối truyền thống cổ điển Trung Hoa. Ông vốn xuất thân là một thợ mộc nên được Đảng Cộng sản trọng vọng. Liệu bọn Vệ binh đỏ có nhìn nhận giá trị của Tề Bạch Thạch và tha không phá hủy bức họa kia chăng? Tôi ngắm nhìn bức họa thật kỹ, mắt tôi quét qua quét lại trên nét vẽ bút lông của một tài hoa bậc thầy. Bức họa vẽ bông sen, một đề tài rất được ưa chuộng của các họa sĩ Trung Hoa theo trường phái truyền thống Hoa Sen tượng trưng cho sự thanh khiết. Thi sĩ Đào Uyên Minh (376-427 sau CN) đã dùng hoa sen để tượng trưng người quân tử trong những bài thơ rất nổi tiếng của ông. Gần bùn mà chẳng hôi tanh mùi bùn! Tôi lẩm nhẩm câu thơ ấy của Đào và tự hỏi có thật là có người sống trong cảnh đời tanh hôi mà vẫn giữ cho mình được thanh cao? Người mác xít thì chủ trương hoàn cảnh khuôn đúc nên con người! Tôi đang trầm tư như vậy thì nghe tiếng cười rỡn của lũ Vệ binh đỏ đang ở trên lầu. Dường như chúng tìm được vui thú sảng khoái trong sự đập phá vì chúng biết chắc là chúng đang làm điều mà ông Chúa của chúng – Mao Trạch Đông – rất bằng lòng. Hành vi của chúng là hậu quả nền giáo dục của Đảng Cộng sản Trung Hoa. Chúng bị nhiễm tuyên truyền đến mức không còn có ý kiến riêng, không thể suy nghĩ độc lập được nữa. Những tiếng huỳnh huỵch của những vật nặng bị vật đổ trên lầu đã khiến tôi không còn suy nghĩ được nữa. Tôi nghe thấy tiếng người https://thuviensach.vn rầm rập lên, xuống thang, tiếng vật thủy tinh vỡ và tiếng đập phá tường. Tiếng động càng lúc càng mạnh. Như thế lũ Vệ binh đỏ không chỉ cướp của mà chúng còn muốn phá nhà ra nữa mới chịu. Tôi đâm hoảng và quyết định cố gắng để cứu mình thoát khỏi mánh khóe lừa bịp này. Tôi gõ cửa. Trong nhà, những tiếng động rầm rầm đến nỗi chẳng ai nghe tiếng tôi gõ cửa. Càng lúc tôi càng gõ mạnh. Nghe tiếng động ở phía ngoài tôi la lớn: ”Mở cửa! Mở cửa!” Nắm đấm cửa từ từ vặn và cửa hé mở ra. Một con nhỏ Vệ binh đỏ, tóc kết đuôi sam hỏi tôi muốn gì? Tôi nói muốn đi tiểu. Nó để tôi ra sau khi cẩn thận dặn tôi không được can thiệp vào các “hoạt động Cách mạng” của chúng. Lũ Vệ binh đỏ khuân từ trong phòng kho ra những thùng đựng sách vở, giấy tờ của ba tôi và dùng kìm nạy ra. Qua song cửa, tôi thấy một đứa đang đứng trên thang gỡ màn cửa ra. Hai cái bàn dùng để chơi bài bị kéo ra giữa phòng. Chúng chất lên đó nào đồng hồ, máy ảnh, ống nhòm và các đồ bằng bạc mà bọn chúng gom từ khắp nơi trong nhà lại. Đó là những thứ chúng cho là “có giá trị” và có ý tịch thu làm tài sản nhà nước. Lên lầu, tôi ngạc nhiên thấy nhiều tên Vệ binh đỏ đang làm tung tóe, lộn xộn các bộ sưu tập đồ sứ của tôi được xếp, lót cẩn thận trong hộp. Một đứa đem bộ ly uống rượu đời Khang Hi ra sàn xếp thành hàng trên sàn rồi dẫm đạp lên. Tôi vừa kịp nghe tiếng lạo xạo vỡ của món đồ sứ tinh tế ấy dưới gót giày của nó, tim tôi đau nhói. Tôi nhảy chồm lên giữ chân nó lại khi nó đang đưa chân dẫm lên chiếc kế tiếp. Nó té và tôi cũng té. Tôi đưa mắt nhìn những chiếc ly kia xem có chiếc nào bị vỡ lúc chúng tôi té không, nhưng cũng ngay lúc đó, tôi không nhúc nhích gì được thì thằng bé té rút được chân ra và cứ thế đạp vào ngực tôi. Tôi kêu lên, đau đớn. Những tên vệ binh khác bỏ ngang những gì chúng đang làm và xúm lại quanh chỗ tôi, la hét giận dữ là tôi đã dám can thiệp vào “hành động Cách mạng” của chúng. Một tên hình như là thầy giáo kéo tôi dậy. Thằng nhỏ bị té đã giơ nắm tay dứ dứ trước mặt tôi, đe dọa cho tôi một trận nên thân. Cô giáo đã lên tiếng lập lại trật tự. Cô ta nói với tôi: - Mày định làm gì vậy? Định bảo vệ của cải của mày phải không? - Không, các người muốn làm gì thì làm. Nhưng các người không nên phá hủy những món đồ sứ kia. Đó là những đồ cổ quí giá và không https://thuviensach.vn tìm được ở đâu. Tôi hổn hển ngắt quãng, nói từng tiếng rời rạc như đứt hơi, ngực tôi đau như rần. - Câm ngay! Câm ngay! - Tất cả đồng thanh la át tiếng tôi. Tôi tập trung tất cả sức lực và tận lực nói lớn để chúng nghe được tiếng tôi nói: “Nhà lãnh đạo vĩ đại đã nói: Hãy sắp đặt các sự kiện, nêu rõ lý do”. Tôi lượm chiếc ly độc nhất còn lại và đặt trên lòng bàn tay giơ cao bàn tay lên nói: - Chiếc ly uống nước này có từ gần ba trăm năm. Có lẽ mấy người tưởng là máy ảnh, đồng hồ, ống nhòm… mới có giá trị. Hàng năm người ta chế tạo ra biết bao máy ảnh, đồng hồ… tốt hơn nữa. Nhưng, trên thế giới này dù với những máy móc kỳ diệu hiện đại đến thế nào đi chăng nữa cũng không ai có thể chế tạo được một cái ly như thế này. Đây là một phần di sản văn hóa của chúng ta, mà mọi người Trung Hoa đều lấy làm hãnh diện. Tên Vệ binh đỏ bị tôi can ngăn “hành động Cách mạng” của y đã giận dữ cắt ngang: “Câm ngay! Những cái này là thuộc về văn hóa cũ, là những thứ đồ chơi vô dụng của lũ vua chúa phong kiến, không có ý nghĩa gì đối với chúng tao, giai cấp vô sản. Những thứ này không thể so sánh với máy ảnh, ống dòm là những thứ hữu dụng cho chúng tao trong cuộc chiến đấu, chúng tao có thể dùng được trong cuộc chiến tranh. Mao Chủ tịch, nhà lãnh đạo vĩ đại của chúng tao đã nói: “Nếu không phá hủy thì không xây dựng được”. Phải phá hủy nền văn hóa cũ, để xây dựng nền văn hóa mới xã hội chủ nghĩa”. Một Vệ binh đỏ khác nói: “Mục tiêu của cuộc Cách mạng Văn hóa vô sản vĩ đại là phá hủy nền văn hóa cũ. Mày không được cản trở chúng ông!” Tôi lo lắng run rẩy và cuống cuồng tìm lý lẽ thuyết phục chúng ngưng những hành động phá hoại điên rồ, vô nghĩa của chúng. Nhưng chưa kịp thốt ra được lời nào thì tôi thấy một Vệ binh đỏ từ lầu hai xuống tay cầm tượng Phật Bà Quan Âm bằng sứ trắng của tôi. Tôi quay về phía nó và hỏi: “Ông định làm gì với bức tượng đó?” https://thuviensach.vn Nó cầm bức tượng vung vẩy trong tay một cách hết sức vô ý vô tứ, tinh nghịch và nói: “Đây là tượng Phật, mê tín dị đoan. Tao sẽ ném nó vào đống rác!” Tượng Quan Thế âm là một tiêu bản tuyệt vời và là sản phẩm cực kỳ công phu của lò Delura tỉnh Phúc Kiến. Tượng do nhà điêu khắc thiên tài Trần Vĩ nhà Minh ở thế kỷ 17 làm, có dấu ấn của các tác giả sau lưng bức tượng. Bức tượng quá đẹp. Nét khắc chạm quá tinh vi, tài hoa, sinh động. Bức tượng vẫn được bọc kỹ để trong hộp không dám đem ra trưng bày vì nó quá quí giá. Thật ra chỉ mãi đến khi một người bạn rất sành về đồ cổ chỉ cho tôi biết, tôi mới nhìn kỹ tượng này và mới cảm nhận được vẻ đẹp và sự quí giá của bức tượng. - Đừng, đừng làm như vậy, tôi xin ông! - Tôi cuống quýt, xúc động đến nỗi tiếng nói của tôi run run. Tên Vệ binh đỏ cứ nhìn trừng trừng vào tôi và tay cứ tiếp tục vung vẩy bức tượng. Và hắn lại chỉ cầm bức tượng bằng hai ngón tay thôi chứ. Có lý lẽ biện giải thì cũng chẳng ăn thua với lũ này. Nếu muốn cho chúng cảm thông được thì phải dùng đúng cái ngôn ngữ của chúng. Đến lúc tôi phải dùng thuật ngoại giao. Nếu tụi Vệ binh đỏ nghĩ là tôi chống lại chúng thì sẽ không bao giờ tôi cứu vãn được kho tàng văn hóa quí giá này. Tôi không nghĩ kho tàng này là của riêng tôi. Tôi không cần biết, sau đêm nay, những món đồ cổ quí giá này thuộc về ai. Nhưng chỉ biết phải làm sao để chúng không bị phá hủy. - Các ông Vệ binh đỏ xin vui lòng nghe tôi nói cái đã, rồi muốn làm gì thì làm. Tôi đâu có chống lại mấy ông. Mấy ông đến đây với tư cách là đại diện cho nhà lãnh đạo vĩ đại. Làm sao tôi dám chống lại các đại biểu của Mao Chủ tịch? Tôi hiểu mục tiêu của cuộc Cách mạng Văn hóa vô sản. Chẳng thế mà khi các ông hỏi, tôi đã tự trao ngay chìa khóa cho mấy ông đó sao? - Ờ, đúng, mày có ngoan ngoãn trao chìa khóa – một Vệ binh đỏ có vẻ là thầy giáo đã gật đầu xác nhận. Các Vệ binh đỏ khác đã ngưng tay phá hoại, xúm lại quanh tôi, nhìn, tò mò. Như được khuyến khích, tôi nói tiếp: - Tất cả những đồ cổ này đều thuộc về thời đại dĩ vãng. Dĩ vãng rất xưa. Tất nhiên nó phải nhường chỗ cho nền văn hóa mới Xã hội chủ nghĩa. Nhưng ta có thể đem nó đi chỗ khác, chứ không cần phá hủy. Nên https://thuviensach.vn nhớ là những món đồ này không có dính dáng gì đến giai cấp tư sản. Chính những bàn tay của những người lao động đã tạo ra. Các ông không tôn trọng sức lao động, thành quả của người lao động hay sao? Một tên Vệ binh đỏ đứng đằng sau nói lớn lên: - Đừng nghe những lời hoa mỹ của nó. Nó đang cố để làm rối trí chúng ta, để bảo vệ tài sản, của cải của nó đấy thôi. Tôi lập tức quay trở lại và nói với nó: - Không, không phải thế. Các ông đang ở trong nhà tôi. Sự kiện các ông đang ở trong nhà tôi bây giờ đủ tỏ ra là tôi có sự giác ngộ Xã hội chủ nghĩa. Đúng, thật là sai lầm khi tôi giữ những món đồ quí giá và đẹp đẽ này làm của riêng tôi. Chúng phải thuộc về nhân dân. Tôi đề nghị các ông hãy mang những món đồ cổ này về Viện bảo tàng Thượng Hải. Các ông có thể hỏi ý kiến của chuyên gia về đồ cổ. Nếu những chuyên gia đó bảo các ông phá hủy đi thì lúc đó các ông phá hủy. Cũng không muộn kia mà! Một đứa con gái Vệ binh đỏ nói: - Bảo tàng viện Thượng Hải bị đóng cửa rồi. Bọn chuyên gia đồ cổ đang bị điều tra. Trong số chuyên gia có một vài tên thuộc giai cấp thù nghịch. Trong mọi trường hợp, chúng nó đều là tụi trí thức. Nhà lãnh đạo vĩ đại của chúng ta dạy: “Giai cấp tư sản là da, bọn trí thức là lông mọc trên da đó, khi da chết thì lông cũng hết sống”. Giai cấp tư sản nuôi dưỡng bọn trí thức, bởi vậy chúng thuộc về cùng một bè, một lũ với nhau. Bây giờ chúng tao đang tiêu diệt giai cấp tư sản. Dĩ nhiên bọn trí thức cũng phải bị tiêu diệt theo. Câu nói của Mao mà con bé nêu ra không phải là mới lạ gì đối với tôi. Nhưng lúc đó không phải là lúc tranh luận về điều đó, mục đích của tôi là làm sao cứu được những món đồ cổ cho khỏi bị phá hủy. Tôi nói: - Trong trường hợp này, thì xin cứ hỏi ý kiến những người mà Vệ binh đỏ tin cậy, những người có thẩm quyền hoặc hỏi một vị phó chủ tịch thành phố Thượng Hải. Chắc chắn, trong thành phố này còn nhiều bộ sưu tập. Tất nhiên phải có chính sách đối với những thứ này chứ? - Không, không! Mày là đồ ngu xuẩn, kẻ thù của giai cấp. Mày đéo biết gì hết. Mày chỉ bẻm mép và còn khuyến dụ chúng ông đến hỏi ý kiến một tên kẻ thù giai cấp khác, tức là một tên quan chức theo bè phái https://thuviensach.vn