🔙 Quay lại trang tải sách pdf ebook Sống Để Kể Lại Ebooks Nhóm Zalo https://thuviensach.vn SỐNG ĐỂ KỂ LẠI Tác giả: Gabriel García Márquez Nhà xuất bản: TP Hồ Chí Minh Ebook: nguyenthanh-cuibap Thể loại: Tự truyện Nguồn text: Internet https://thuviensach.vn “Cuộc sống không chỉ là quãng thời gian ta đã sống, đã tồn tại, mà còn là những gì ta sẽ để lại dấu ấn của mình trong cuộc đời này. Trên chặng đường đó, ta được ước mơ, được trải nghiệm, được vượt qua thử thách, được thể hiện và sống thật với chính mình, cùng những nỗi buồn, hạnh phúc, sai lầm và nỗi đau. Để cuối cuộc đời chúng ta có quyền nhớ lại, hồi tưởng và kể lại những ký ức không quên đó. ... và chúng ta phải đấu tranh để bảo vệ được những ký ức tuyệt vời đó”. “...La viva no es la que uno vivió, sino la que uno recuerda y cómo la recuerda para contarla...” - Gabriel García Márquez NHỮNG TÁC PHẨM NỔI TIẾNG: BÃO LÁ ÚA (1955) - NGÀI ĐẠI TÁ CHỜ THƯ (1961) - GIỜ XẤU (1962) - TRĂM NĂM CÔ ĐƠN (1967) GIẢI NOBEL VĂN HỌC 1982 - NHẬT KÝ NGƯỜI CHÌM TÀU (1970) - MÙA THU CỦA TRƯỞNG LÃO (1975) - CÁI CHẾT ĐƯỢC BÁO TRƯỚC (KÝ SỰ, 1981) - TÌNH YÊU THỜI THỔ TẢ (1985) - TƯỚNG QUÂN GIỮA MÊ HỒN TRẬN (1989) - TÌNH YÊU VÀ NHỮNG CON QUỶ KHÁC (1994) - TỰ TRUYÊN: SỐNG ĐỂ KỂ LẠI (2002) HỒI KÝ BUỒN VỀ NHỮNG CÔ GÁI LÀNG CHƠI (2004) NHỮNG KÝ SỰ - PHÓNG SỰ CHIẾN TRƯỜNG: CHI LÊ - CUỘC ĐẢO CHÍNH VÀ BÀN TAY BỌN MỸ (1974) TIN TỨC VỀ MỘT CUỘC BẮT CÓC (1996) PHÓNG SỰ: SANDINO MUÔN NĂM (NICARAGOA, 1982) https://thuviensach.vn Márquez Ký ức không quên! FIDEL CASTRO VÀ“SỐNG ĐỂ KỂ LẠI” Một tài năng vĩ đạivới tấm lòng hồn nhiên,bao dung của trẻ thơ G abo (tên thân mật mà Fidel Castro thường gọi Márquez) đã từng trăn trở với tôi rằng hình như có một điều gì đó luôn thôi thúc trong ông. Và điều đó đã lan truyền sang tôi để đến hôm nay tôi vẫn đang còn lưu giữ và nghĩ nhiều về nó. Đó là “thói quen nghiến ngấu các tác phẩm hay và có ý nghĩa trải nghiệm cuộc sống như một cách tinh lọc tâm hồn mình khỏi những đống tài liệu, những phức tạp của cuộc sống hay những điều nặng tính hình thức sáo rỗng khác”. Không chỉ muốn thuyết phục tôi trở thành một nhà văn, Gabo còn muốn tôi trở thành một người giống ông với tính cách bướng bỉnh, không khuất phục cũng như khả năng hùng biện của một triết gia. Sự nghiệp văn chương của ông là bằng chứng xác thực nhất của tình người, của lòng đa cảm. Các tác phẩm của ông mang đậm bản sắc châu Mỹ La-tinh, toát lên sự giản dị của tâm hồn, lòng trung kiên và tình yêu vô bờ của ông đối với mảnh đất gắn bó này. Cả ông và tôi đã từng có những giờ phút tranh luận sôi nổi về cách dùng từ ngữ. Là một người của công chúng, tôi hiểu và hoàn toàn đồng ý với các nhận định của ông, một bậc thầy trong lĩnh vực sử dụng ngôn từ chính xác. Và đó cũng là cách mà chúng tôi đồng cảm với nhau khi băn khoăn, trăn trở khi tìm kiếm một từ ngữ nào đó cho đến khi tìm ra được để phù hợp với bản chất vốn có của vấn đề. Kể cả khi không thể tìm được một từ nào chính xác, Gabo vẫn https://thuviensach.vn kiên trì để cuối cùng tìm ra được một từ mới thích hợp hơn. Và điều đó thật sự làm tôi ngưỡng mộ tài năng của ông. Giờ đây, với tự truyện “Sống để kể lại” , chúng ta có thể hiểu được rất nhiều điều về con người và cuộc đời của Gabo. Nó gợi lên nỗi nhớ nhà của một người con tha hương, nơi có một ngôi làng nhỏ bé với những con đường không lát gạch, với những cơn giông kéo dài triền miên tưởng chừng như không bao giờ dứt, nơi đó có thị trấn Maconda bé nhỏ đã từng trở nên quen thuộc với mọi người trong tác phẩm “Trăm năm cô đơn”, và ẩn chứa đằng sau những hoài niệm đó là một tình yêu quê hương da diết. Gabo thường hay gửi cho tôi cũng như nhiều người khác những trang viết của mình mà qua đó ông muốn bày tỏ lòng biết ơn với những người đã cùng ông làm nên cuốn sách. Và tôi cảm nhận được qua những trang viết ấy một tấm lòng bao dung, một phong cách giản dị của sự thật, một tấm chân tình đặc biệt. Và lần này, trong những trang viết mới nhất của cuốn tự truyện mà ông gửi cho tôi, tôi đã cảm nhận được hết sự bộc trực, chân thành, trìu mến của con người vĩ đại ấy. Chúng ta cám ơn ông, một tài năng hiếm có của hiện tại và tương lai, một con người đã dám sống để có những điều kể lại. Cuốn tự truyện này của Gabo cho chúng ta hiểu nhiều điều bổ ích, sâu sắc từ những suy nghĩ cũng như từ chính cuộc đời gian truân, thăng trầm đặc biệt và rất thật của ông. FIDEL CASTRO https://thuviensach.vn LỜI GIỚI THIỆU Đằng sau “Sống Để Kể Lại” C ác bạn đang cầm trên tay cuốn tự truyện đặc biệt của Gabriel García Márquez - nhà văn vĩ đại người Columbia, tác giả của nhiều tác phẩm văn học nổi tiếng trên toàn thế giới như Trăm năm cô đơn đoạt giải Nobel Văn học năm 1982, Ngài đại tá chờ thư, Tình yêu thời thổ tả cùng nhiều tác phẩm khác… Đó là một người đặc biệt, một người mà trong suốt cuộc đời nhiều thăng trầm chìm nổi của mình đã trăn trở với từng con chữ, từng số phận nhân vật và khi cầm bút viết những trang hồi ký này đang phải chiến đấu giữa sự sống và cái chết trên giường bệnh với căn bệnh ung thư máu. Márquez sinh ngày 6 tháng 3 năm 1927 trong một gia đình trung lưu đông anh em tại thị trấn Aracataca bên bờ biển Caribê xinh đẹp của Columbia. Thời niên thiếu của ông trải qua trong tình thương của một đại gia đình, từ ông ngoại - ngài cựu đại tá Nicolas Márquez từng phục vụ trong cuộc chiến Một ngàn ngày và khi về phục viên vẫn mong ngóng một cách vô vọng suất tiền hưu cho cựu chiến binh; bà ngoại Tranquilina - người phụ nữ kiểu trưởng lão thời trung cổ, cai quản chặt chẽ mọi việc trong gia đình, chăm chỉ và độc đoán nhưng không nề hà khó khăn nào trong cuộc sống; ông bố Gabriel Eligio Garcia - một nhân viên điện tín hào hoa, có nhiều tài lẻ nhưng cũng rất nghiêm khắc đối với con cái; bà mẹ Luisa Márquez - một phụ nữ quả cảm, yêu chồng thương con, luôn giữ được vẻ trẻ trung, thông minh trong giao tiếp; cho đến những người họ hàng xa gần khác. https://thuviensach.vn Sống để kể lại là một cuốn tự truyện gồm tám chương kể về những thăng trầm trong cuộc đời của tác giả mà qua đó, chúng ta có thể hiểu được rất nhiều điều về con người, tính cách cũng như sự nghiệp văn chương của ông. Ký ức trong tám năm đầu đời của Márquez là nền tảng tạo nên tính cách của ông sau này. Márquez dành nhiều chương để viết về tuổi thơ dữ dội của mình, về người thân, bè bạn, về thị trấn nhỏ bé thấm đẫm chất châu Mỹ La-tinh với những đồn điền chuối xanh bạt ngàn, những đoàn tàu chậm chạp nóng nực nhả khói qua những nhà ga vắng ngắt, buồn tẻ... Chính Marquez từng giải thích: “Tôi muốn lưu lại cái chất thơ trong cái thế giới đặc biệt của thời niên thiếu thật buồn đã qua, với một đứa em gái lạ thường chuyên bốc đất ăn, với người bà mê tín tự cho mình thấy trước được tương lai, và vô số người thân với tên gọi giống nhau nhưng không thể phân biệt rõ ràng giữa hạnh phúc và bất hạnh” . Đó là những ký ức, những khám phá đầu tiên về gia đình, cuộc sống, tình yêu, tình bạn thời đi học và những trải nghiệm của một thanh niên mới lớn trong xã hội có nhiều biến động. Những hiểu biết và khám phá ấy đã hình thành tính cách của một nhà văn thiên tài. Márquez khởi nghiệp văn chương từ khi còn là một sinh viên luật trường đại học tổng hợp Bogota. Một khoảng thời gian ngắn sau, vì chán ngán với các môn học khô khan mà Marquez đã quyết định bỏ học để rẽ hẳn sang lĩnh vực văn chương. Là một phóng viên chính của tờ El Espectador, Marquez dồn hết tâm trí cho công việc viết văn mà theo nhận xét của nhà văn Vargas Llosa, “đó cũng là lúc Marquez đam mê những sự việc và nhân vật kỳ lạ, khác https://thuviensach.vn thường, coi thực tế như tổng hòa những mẩu chuyện lạ” và “hoàn thiện kỹ năng viết ngắn gọn, súc tích với văn phong giản dị, trong sáng” . Kể từ thời điểm mang tính quyết định đó, cuộc đời ông đã sang một trang mới, với rất nhiều tác phẩm nổi tiếng được bạn đọc trên toàn thế giới mến mộ. Márquez đã lao động miệt mài không ngơi nghỉ, dù có những lúc ông sống trong hoàn cảnh hết sức khó khăn, phải lo ăn từng bữa. Những tác phẩm đồ sộ của ông lần lượt ra đời: Nhật ký người chìm tàu (1970), Ngài Đại tá chờ thư (1961), Giờ xấu (1962), Trăm năm cô đơn (1967), Mùa thu của trưởng lão (1975), Cái chết được báo trước (1981), Tình yêu thời thổ tả (1985), Tướng quân giữa mê hồn trận (1989)…Tác phẩm Trăm năm cô đơn đã phản ánh khá sâu sắc cuộc sống nhiều mặt của các dân tộc châu Mỹ La-tinh và là đỉnh cao trong phong cách nghệ thuật của nhà văn nhờ kết hợp giữa hiện thực và hoang đường, giữa ngây thơ và trí tuệ để làm nên một chủ nghĩa hiện thực mà huyền ảo - nét đặc trưng của văn học châu Mỹ La-tinh hiện đại. Đam mê viết văn, vượt qua mọi khó khăn, thử thách để được sống thực với từng mảnh đời, từng nhân vật là cốt cách của một con người vĩ đại giàu lòng nhân ái, bao dung. Với giọng văn tự sự mang chất hài hước, dí dỏm có phần cường điệu đúng chỗ, Márquez khiến chúng ta nhớ mãi hình ảnh về một ngài đại tá - nhân chứng sống sót của cuộc chiến tranh khốc liệt với những cuộc tình và hàng tá con rơi con vãi, để rồi vào một ngày kia họ tụ họp lại và được cụ bà Tranquilina đón tiếp như những người con ruột thịt của mình. Hay như những trang viết tái hiện lại ngôi nhà rộng lớn và https://thuviensach.vn buồn thảm của ông bà ngoại “ở mỗi góc nhà lại có nhiều người chết cùng nhiều ký ức, và sau sáu giờ chiều không ai dám đi lại trong nhà nữa. Đúng là một thế giới đầy nỗi kinh sợ (...). Ngôi nhà này như có nhiều người chết hơn là người sống...” Toàn bộ sáng tác của Márquez xoay quanh trục chủ đề chính: cái cô đơn, được hiểu theo cái nghĩa là mặt trái của sự chia sẻ và tình thương yêu giữa con người. Cái cô đơn - hệ quả của thói ích kỷ, vụ lợi đến mức mất hết tính người trong xã hội tư bản được tác giả hình tượng hóa thành cái đuôi lợn của kẻ cuối cùng trong dòng họ Buendia, thành cái bộ lông thú mà ngài trưởng lão mang, ở thứ máu xanh lè của người bà độc ác bất lương. Đó là những loại người chưa thành người - hay đúng hơn, phát triển dưới mức người. Tác phẩm của Márquez còn có một tầng ý nghĩa sâu hơn mà nếu chỉ đọc qua vài lần không dễ gì nhìn thấy. Đó là tiếng gọi đoàn kết, yêu thương giữa con người và con người, là ước mong có một tư duy mới đối lập với loại “người chưa thành người” đó. Márquez đã vận dụng cốt truyện nhiều tầng, thể loại tự sự do nhiều nhân vật kể trong một không gian đa chiều, cùng với những biểu tượng đa nghĩa kích thích trí tưởng tượng của người đọc. Márquez là một trong những nhà văn lớn của văn học Mỹ La-tinh hiện đại và sáng tác của ông tiêu biểu cho tiểu thuyết hiện thực của Châu Mỹ La-tinh từ sau Đại chiến thế giới lần thứ II. Đọc Sống để kể lại chúng ta sẽ hiểu thêm về cuộc đời của con người huyền thoại. Đây là những ký ức, trải nghiệm đọng lại của một cuộc đời, một con người cô đơn với nhiều nỗi đau, ước mơ và khát vọng sống. Và đó không chỉ đơn thuần là những ký ức kỷ niệm, https://thuviensach.vn mà qua đó người đọc còn có thể cảm nhận và khám phá những ý tưởng, những trăn trở, những điều để lại và ý nghĩa cuộc sống ẩn chứa sau những sự kiện, những suy tư hoài niệm của một cuộc đời bôn ba, thăng trầm. Và chúng ta nhận ra rằng cuộc đời không chỉ là tồn tại - mà là hãy sống - để có thể sau này kể lại. Xin trân trọng giới thiệu cùng bạn đọc. TRẦN ĐÌNH VIỆT - Giám đốc NXB Tổng hợp TP. Hồ Chí Minh https://thuviensach.vn CHƯƠNG MỘT M ẹ bảo tôi cùng đi bán nhà với bà. Sáng nay, bà mới đến Barranquilla từ một thị trấn xa xôi, nơi gia đình tôi sinh sống. Bà đang lúng túng vì chưa biết phải tìm tôi ở đâu. Bà hỏi hết người này đến người kia và được biết là nếu tôi không ở cửa hàng sách Thế giới, thì cũng ở các quán cà phê gần đó, nơi ngày hai lần tôi thường la cà để tán chuyện với bạn bè văn chương. Người mách bảo với bà điều này còn dặn đi dặn lại rằng, “Có đến đấy thì bà phải hết sức cẩn thận vì cái chốn đó toàn tụ tập những kẻ điên rồ thôi” . Đúng mười hai giờ trưa, mẹ xuất hiện. Bà nhẹ nhàng len lỏi giữa các giá sách trưng bày, đứng trước mặt, nhìn thẳng vào mắt tôi rồi nở nụ cười hóm hỉnh như những ngày son trẻ, và trước khi tôi kịp phản ứng, bà nói ngay: - Mẹ đây con. Hình như có điều gì đó thay đổi ở bà nhưng tôi không thể nhận ra ngay. Mẹ tôi, người đàn bà bốn mươi lăm tuổi tảo tần lam lũ với tổng cộng mười một lần sinh nở, giờ đây đang đứng trước mặt tôi. Nét mặt phờ phạc, mái tóc bạc trắng trước tuổi, đôi mắt mở to, dường như lờ đờ hơn sau đôi kính hai tròng. Trong bộ đồ để tang bà ngoại, mẹ vẫn giữ được nét đẹp thánh thiện của mình - một nét đẹp cổ điển mà những tấm hình cưới của bà là bằng chứng xác thực nhất. Trước khi ôm hôn tôi, bà nói với phong thái trịnh trọng thường ngày: - Con có hiểu vì sao mà mẹ cất công lặn lội đến đây không? Mẹ muốn con cùng đi bán nhà, con thấy sao? https://thuviensach.vn Bà chẳng cần phải nói nhà nào, ở đâu vì chúng tôi chỉ có duy nhất một căn nhà. Đó là ngôi nhà cũ của ông bà ngoại ở Aracataca, nơi tôi may mắn được sinh ra và sau khi tròn tám tuổi thì chưa một lần quay lại nơi đó nữa. Tôi vừa bỏ học sau sáu học kỳ “dùi kinh nấu sử” ở trường Luật. Suốt thời gian đó, sở thích duy nhất của tôi là đọc sách. Tôi có thể đọc ngấu nghiến bất cứ cuốn sách nào vớ được và học thuộc lòng những bài thơ độc đáo của Thế kỷ vàng Tây Ban Nha. Tôi đã đọc hầu hết các bản dịch cũng như nguyên bản các tác phẩm được coi là nổi tiếng lúc bấy giờ và những cuốn sách đó đã cho tôi hiểu được kỹ năng cũng như các tiểu xảo cần có khi viết tiểu thuyết. Và tôi cũng đã có sáu truyện ngắn được đăng trên các phụ trương báo chí. Điều đó khiến bạn bè nể phục, khen ngợi và thậm chí còn gây được sự chú ý với một số nhà phê bình. Tôi - một thanh niên hoàn toàn khỏe mạnh nhưng mắc khá nhiều tật xấu: trốn nghĩa vụ quân sự, không dưới hai lần mắc bệnh lậu, và là một con nghiện thuốc lá hạng nặng với sáu mươi điếu thuốc lá loại rẻ tiền mỗi ngày. Vào những lúc rảnh rỗi, với chút tiền nhuận bút viết cho tờ El Helrado tôi thường hay đến Barranquilla và Cartagena de Indias, hai địa điểm ăn chơi bên bờ biển Caribe, để tiêu khiển và đốt đời mình trong hơi thuốc lá, rượu mạnh cùng những cô gái làng chơi gợi cảm. Với tôi, cuộc sống hình như còn thiếu một chút gì đó, và với cá tính nổi loạn, tôi đã quyết định cùng nhóm bạn bè thân thiết của mình mạo hiểm xuất bản một tờ tuần báo mà Alfonso Fuenmayor đã ấp ủ và dự kiến từ ba năm trước. Với một gã trai mang nhiều mộng ước văn chương như tôi, còn có điều gì đáng mong ước hơn thế nữa? https://thuviensach.vn Chỉ vì cái ví lép kẹp chứ tôi nào có thích thú gì với dáng vẻ bề ngoài của mình với kiểu ăn mặc và đầu tóc rơi rớt lại từ thập niên hai mươi: râu mép rậm rì, mái tóc bờm xờm, quần bò, áo sơ mi chim cò sặc sỡ cùng đôi dép xăng đan dã chiến. Trong bóng tối của rạp chiếu bóng, vì không biết là tôi đang ngồi ngay gần bên, một cô bạn gái thời ấy đã nói bâng quơ với một người nào đó: “Anh chàng Gabo (tên gọi thân mật của Gabriel Márquez) tội nghiệp dạo này hư hỏng quá” . Vì vậy, khi mẹ bảo cùng đi bán nhà với bà thì tôi chẳng còn cách nào khác ngoài việc gật đầu đồng ý. Bà than vãn với tôi rằng hiện tại bà không có đủ tiền và tôi kiêu hãnh trả lời là sẽ tự trang trải được mọi chi phí cho bản thân mình. Tòa soạn báo nơi tôi làm việc không thể giải quyết được tất cả những nhu cầu về tiền bạc của tôi. Người ta chỉ có thể trả ba đồng peso tiền nhuận bút cho một bài viết và bốn đồng cho một bài bình luận, và chỉ vào những lúc tay bình luận viên chuyên trách bận việc không thể đảm nhận được. Với vài đồng bạc quèn này, tôi chỉ đủ trang trải cho những nhu cầu thiết yếu nhất của mình. Và rồi, trong cơn quẫn bách về tài chính, tôi tìm cách gõ cửa ngân hàng, nhưng vị giám đốc kho bạc với vẻ mặt không vui đã nhắc khéo đến món nợ gốc của tôi giờ đã lên đến hơn năm mươi peso. Buổi chiều hôm đó, cùng đường, tôi đã phạm một lỗi mà không một người bạn nào của tôi dám làm - lạm dụng lòng tốt của người khác. Ngay ở cửa ra vào quán cà phê Colombia, gần hiệu sách mà bọn tôi vẫn thường hay tụ tập, tôi gặp ngài Ramón Vinyes, vị giáo sư già và là nhà viết kịch người Catalan - Tây Ban Nha và tôi đã nài nỉ xin vay mười peso. https://thuviensach.vn Người đàn ông tốt bụng đó đã dốc đến đồng bạc cuối cùng đưa cho tôi bởi trong túi ông lúc đó chỉ còn vẻn vẹn sáu peso. Vào lúc ấy, mẹ và tất nhiên cả tôi nữa không thể nào hình dung được ý nghĩa của chuyến đi ngây ngô đó. Một chuyến đi bão táp nhưng mãi mãi hằn sâu trong ký ức của tôi đến mức dù sau này tôi có sống lâu muôn tuổi và thừa tài năng cũng không đủ sức kể hết được. Bây giờ, khi đã sống đến hơn bảy mươi lăm năm có thừa, tôi đã hiểu đó là quyết định quan trọng nhất trong sự nghiệp văn chương của mình, hay nói cách khác, trong suốt cuộc đời tôi. Với bất kì ai thì cho đến tuổi thiếu niên, ký ức vẫn thường có ý nghĩa với tương lai hơn là quá khứ. Vì thế hồi ức của tôi về thị trấn nơi tôi sinh ra vẫn chưa bị nỗi nhớ lý tưởng hóa. Thị trấn bé nhỏ đó vẫn sống trong trí nhớ của tôi đúng như hình ảnh thực của nó: một nơi tốt lành để sống, ở đấy người ta ai cũng biết nhau, một thị trấn nằm bên một dòng sông nước trong leo lẻo chảy qua các ghềnh đá trắng và hòn nào hòn nấy to như những quả trứng thời tiền sử. Những buổi chiều tà, nhất là vào dịp tháng Chạp, khi những cơn mưa rào xối xả tạnh hẳn, vòm trời trong vắt quang quẻ, thì dường như dãy núi Sierra Nevada de Santa Marta quanh năm tuyết phủ trắng xóa đang dần hiện ra bên những trang trại trồng chuối xanh ngăn ngắt phía bên kia sông. Ở đó, những thổ dân thuộc chủng tộc Arhuacos miệng nhai lá coca, lưng cõng các bao gừng, trông hệt như một đàn kiến tha mồi, mon men đi dọc theo các con đường mòn trên dốc núi. Thời đó, lũ trẻ con chúng tôi vẫn mơ lấy tuyết trên các đỉnh núi về vo tròn làm bóng chơi trận giả trên các đường phố dưới cái nắng như thiêu như đốt. Cái nóng hầm hập ở xứ này, nhất là vào https://thuviensach.vn buổi trưa, vô lý đến mức ai cũng phải than phiền như thể đó là một cái gì rất bất ngờ trong ngày vậy. Từ lúc còn bé xíu, tôi đã nghe người ta thường nói rằng công nhân trên tuyến đường sắt cũng như tại các trang trại trồng chuối của United Fruit Company (Công ty hoa quả thống nhất) toàn phải làm việc vào ban đêm vì ban ngày không ai cầm nổi các công cụ bằng sắt bởi chúng đã bị cái nắng gay gắt của xứ này nung cho bỏng rát. Phương tiện di chuyển duy nhất từ thị trấn Barranquilla đến Aracataca là tàu thủy - loại tàu cũ được chế tạo lại cho hợp với điều kiện sông nước ở vùng này. Con tàu cũ kỹ ì ạch chạy trên một con kênh hẹp được nạo vét bởi những người nô lệ từ thời thuộc địa, và để đến được thị trấn Cienaga bí ẩn, hành khách phải đi qua một vùng đầm lầy đục ngầu những bùn. Từ đó, họ lại phải đáp chuyến tàu chợ mà thời mới xây dựng được coi là tuyến xe lửa tốt nhất trong nước, với một hành trình dài dằng dặc chạy qua các đồn điền trồng chuối mênh mông và liên tục dừng lại ở các nhà ga vắng vẻ với những làng mạc oi bức và bụi bặm. Chuyến đi nhớ đời của hai mẹ con tôi khởi hành vào lúc bảy giờ tối thứ Bảy ngày 18 tháng 2 năm 1950 - tức là đêm trước ngày hội hóa trang. Hai mẹ con, một già một trẻ lầm lũi ra ga tàu dưới cơn mưa tầm tã khác thường, trong lưng chỉ có ba mươi hai peso để quay về nếu việc bán nhà không suôn sẻ như dự kiến. Tối hôm đó, cơn gió vùng nhiệt đới lồng lộn mạnh đến nỗi, đứng ở ngay bến sông tôi đã phải khó khăn lắm mới thuyết phục được mẹ lên tàu. Có rất nhiều lý do để bà từ chối chuyến đi giông bão này. Con tàu là một bản sao thu nhỏ của chiếc tàu thủy kiểu Nueva https://thuviensach.vn Orleans, nhưng với cái máy chạy bằng dầu diezen, nó chao đảo như một con thuyền nhỏ vào ngày cả gió. Trên tàu có một phòng nhỏ có móc đóng sẵn tiện cho hành khách mắc võng tùy theo độ cao khác nhau. Những ghế băng cũ kỹ dùng để chất hành lý, các túi hàng, rọ nhốt gà thậm chí cả lợn. Một số phòng ngủ có hai giường cố định theo kiểu trại lính thường do mấy cô điếm mạt hạng chiếm giữ để làm dịch vụ khẩn cấp suốt cuộc hành trình. Đến phút cuối cùng, do không tranh được chiếc giường nào và cũng quên không mang theo võng nên hai mẹ con tôi phải lao vào giành giật với đám khách hổ lốn để có được hai chiếc ghế sắt mà ngồi qua đêm. Đúng như điều mẹ từng lo lắng trước đó, cơn giông khiến con tàu cà khổ vật vã lắc lư suốt cuộc hành trình trên sông Magdalena mà cách đó không xa là cửa sông vốn nổi tiếng thất thường bởi thời tiết đỏng đảnh cũng như những trận cuồng nộ của đại dương. Lúc ở trên bến, tôi đã kịp mua dự trữ một mớ thuốc lá rẻ tiền, sợi đen xì cùng một tờ giấy cuốn nhàu nát chẳng khác gì miếng giấy lau. Tôi bắt đầu hút thuốc theo kiểu của tôi hồi đó, nghĩa là dùng đầu mẩu của điếu này châm cho điếu khác khi ngồi nghiền ngẫm lại cuốn Ánh sáng tháng Tám của William Faulkner - một người trung thành nhất trong số những người đỡ đầu kỳ lạ của tôi thời bấy giờ. Mẹ tôi giữ chặt cuốn kinh cầu nguyện trong tay, cứ như đó là một vật bảo bối bất ly thân của bà. Theo lẽ thường, bà chẳng bao giờ cầu nguyện một điều gì cho riêng bản thân mình mà chỉ cầu mong sức khỏe và sự thịnh vượng cho mười một đứa con bé bỏng của bà mà thôi. Có thể lời cầu nguyện của bà đã trở nên hiệu nghiệm bởi khi con tàu đi vào dòng kênh hẹp thì cơn mưa cũng dịu bớt và gió thổi nhẹ nhàng https://thuviensach.vn hơn như để xua đi đàn muỗi đang vo ve vì đói mồi. Mẹ liền cất cuốn kinh cầu nguyện và trong suốt chuyến đi bà chỉ âm thầm quan sát sự ồn ào của đời thường đang diễn ra xung quanh. Mẹ sinh ra trong một gia đình bình thường và lớn lên trong thời phồn thịnh chớp nhoáng của công ty chuối. Bà được đến trường và cũng có chút ít chữ nghĩa như mọi cô con gái con nhà khá giả khác trong vùng. Trong các kỳ nghỉ lễ Giáng Sinh, mẹ thường cùng các bạn gái trổ tài thêu thùa, chơi đàn dương cầm hoặc làm từ thiện. Đôi khi mẹ tôi thích đi theo một bà cô có tóc đuôi sam dài thòng đến dự các buổi khiêu vũ thanh lịch nhất của giới quý tộc địa phương, nhưng không một ai thấy bà thậm thụt hẹn hò với anh con trai nào. Cho đến khi, bất chấp sự phản đối của ông bà ngoại, mẹ tôi cương quyết lấy bằng được một anh điện báo viên ở thị trấn. Vào cái thời đó, tài sản đáng nể nhất của mẹ chính là tính hài hước và một sức khỏe hiếm thấy mà với chúng, bà không bao giờ đầu hàng bất cứ một tình huống khó khăn hay trở ngại nào. Nhưng phẩm chất đáng kinh ngạc nhất và cũng ít ngờ nhất lại là cái khả năng trời phú cho một phụ nữ có cá tính mạnh mẽ - một người sống rất chân thành, tình cảm nhưng lại đầy quyền uy. Điều này cho phép bà thiết lập được quyền lực của người mẹ đối với lũ con cái lúc nhúc cũng như với cả một đám đông họ hàng xa gần. Tất cả như một hệ thống vệ tinh vậy, mẹ ngồi trong nhà bếp, chỉ bằng giọng nói nhỏ nhẻ trong khi đang chăm chú ngồi canh nồi đậu đen sôi, mà điều khiển mọi hoạt động trong nhà. Thấy mẹ bình thản chịu đựng chuyến đi nhọc nhằn đó, tôi cứ tự hỏi vì sao Người có thể thuần phục được những bất công do cái https://thuviensach.vn nghèo đem lại. Buổi tối sóng gió này là minh chứng rõ ràng hơn bất cứ điều gì cho tính cách của bà. Đàn muỗi háu đói, cái nóng ngột ngạt và mùi bùn tởm lợm của dòng kênh do con tàu chạy khuấy sục lên, những hành khách thiếu ngủ vật và vật vờ đi ra đi vào để hóng gió... Tất cả như được tạo nên để thách thức ý chí rèn luyện kiên trì nhất. Mẹ ngồi bất động trên ghế chịu trận trong khi những cô gái “bán hoa” đang thu hoạch vụ mùa lễ hội hóa trang ngay trong những phòng ngủ chật chội gần đó. Một trong những cô gái hành nghề mạt hạng đó hình như đang bội thu vì cứ hết ra lại vào phòng ngủ, mỗi lần lại với một gã đàn ông khác nhau. Tôi cứ nghĩ là mẹ không nhìn thấy, nhưng khi cô gái này bước vào phòng lần thứ tư hay thứ năm gì đó trong vòng một giờ đồng hồ, mẹ ném ánh mắt thương hại nhìn theo cho đến tận cuối hành lang và buồn rầu chép miệng: - Những cô gái thật đáng thương. - Mẹ than - Những gì họ phải làm để kiếm sống còn tệ hại và nhục nhã hơn cả lao động khổ sai. Mẹ ngồi như vậy cho đến nửa đêm. Khi đã quá mệt mỏi vì đọc sách trong cảnh con tàu tròng trành lắc lư, tôi đến ngồi hút thuốc bên cạnh mẹ trong ánh điện vàng vọt hắt ra từ hành lang tàu để cố tránh nỗi ám ảnh của những đụn cát di động trong lãnh địa của bá tước Yoknapatawpha. Năm trước, tôi đã bỏ dở việc học hành của mình ở trường Luật với ảo tưởng liều lĩnh là sẽ sống bằng nghề bút nghiên mà không cần phải theo đuổi ngành nào khác, vì lúc đó tôi rất ấn tượng với câu mà tôi tin là đã đọc được từ Bernard Shaw: “Từ khi còn rất nhỏ, tôi đã phải bỏ học để lăn lộn với cuộc đời” . Tôi đã không thể thảo luận việc đó với bất cứ ai vì tôi cảm thấy, tuy https://thuviensach.vn không tự lý giải được, rằng những lý do của việc này chỉ có giá trị đối với chính mình mà thôi. Tôi nghĩ, một khi đã ấp ủ và vun vén biết bao hy vọng cũng như đã tiêu hao biết bao nhiêu tiền bạc mà tự mình lại không thể tìm ra cách thuyết phục bố mẹ chấp nhận hành động điên rồ của mình, thì đúng là chỉ tổ làm mất thời gian. Nhất là đối với một người nghiêm khắc và nguyên tắc như bố tôi. Ông có thể tha thứ cho mọi lỗi lầm của tôi, chỉ trừ việc không treo được lên tường bất cứ một thứ bằng cấp học vị nào, điều mà trong suốt cuộc đời của mình, ông đã không đạt được. Mọi liên lạc của tôi với gia đình hầu như bị ngưng trệ. Gần một năm sau, đúng lúc tôi đang dự định về thăm nhà để giải thích cho bố lý do bỏ học thì mẹ xuất hiện bảo tôi cùng đi bán nhà. Tuy vậy, mẹ không hề đả động gì về chuyện học hành cho đến tận nửa đêm, lúc hai mẹ con đã ở trên tàu, bà bắt đầu cuộc tranh luận mà theo tôi, đó mới là mục đích chính trong chuyến đi của bà. Mẹ bắt đầu hắng giọng, với một cung cách, giọng nói và những lời lẽ dường như đã được sắp đặt, chuẩn bị kỹ lưỡng trong đầu vào những đêm không ngủ. Có thể, bà đã trằn trọc, trăn trở rất nhiều về tôi trước chuyến đi này. - Bố con rất buồn, bà mở lời. Vậy là điều gì đến đã phải đến. Rốt cuộc thì cái địa ngục đáng sợ cũng xuất hiện. Cũng như mọi lần, mẹ bắt đầu câu chuyện vào lúc ít chờ đợi nhất và với giọng khô khan muôn thuở, không hề thay đổi trước bất cứ việc gì. Tôi hỏi với giọng chiếu lệ vì đã biết rõ câu trả lời: - Tại sao ạ? https://thuviensach.vn - Vì con đã bỏ học - mẹ bình thản. - Con có bỏ học đâu - tôi chống chế - con chỉ thay đổi ngành học thôi. Dường như những gì tôi nói chỉ đổ thêm dầu vào lửa. Giọng mẹ có vẻ sắc cạnh hơn: - Bố con nói hai việc đó cũng như nhau. Dù biết là không đúng nhưng tôi vẫn cố nói: - Trước đây, bố cũng từng bỏ học để chơi đàn vĩ cầm cơ mà. - Nhưng không giống như con - mẹ tôi đáp lại, nhìn thẳng vào mắt tôi - Bố chỉ chơi đàn vĩ cầm trong các buổi lễ hội và các đám hát serenata. Bố bỏ học chỉ vì gia đình túng thiếu không đủ cái ăn. Nhưng không đến một tháng sau, bố đã tự học được kỹ thuật điện báo mà vào thời đó là một nghề rất tốt, nhất là ở thị trấn Aracataca. - Nhưng con cũng đang sống bằng nghề viết báo đấy chứ mẹ.- tôi chống chế. - Con nói thế để khỏi làm mẹ buồn, đúng không? - bà nói - Nhìn từ xa, bất cứ ai cũng đã có thể nhận biết được tình cảnh khốn khó của con rồi. Đấy, khi gặp con ở hiệu sách, mẹ đã không thể nhận ra được con nữa. - Con cũng không nhận ra mẹ. - Tôi đáp tỉnh bơ. - Nhưng nguyên nhân thì không giống nhau. Thật sự, thoáng nhìn qua, mẹ cứ nghĩ con là một đứa ăn mày cơ đấy. - Mẹ đưa mắt nhìn xuống đôi dép mòn vẹt của tôi và nói thêm - Lại còn không có cả tất nữa. https://thuviensach.vn - Đi như vậy cho thoải mái, mẹ ạ - tôi nói - Hai cái sơ mi và hai cái quần, một chiếc mặc và một chiếc giặt. Với con, vậy là đủ rồi mẹ a. - Con người ta có thể thiếu ăn, thiếu mặc, nhưng nhất định phải cần một chút tự trọng, con ạ - mẹ nói. Ngay sau đó, mẹ dịu giọng lại - mẹ nói điều đó chỉ vì bố mẹ rất yêu thương con. - Con biết điều đó. Nhưng mẹ hãy trả lời con đi: Nếu mẹ ở vào trường hợp của con, mẹ cũng sẽ làm như vậy chứ? - Mẹ sẽ không làm như vậy - mẹ từ tốn - nếu điều đó làm trái ý bố mẹ mình. Nhớ lại việc mẹ đã kiên trì thế nào mới thắng được sự chống đối của ông bà ngoại để kết hôn với bố, tôi cười và nói: - Mẹ có dám nhìn thẳng vào con không nào! Nhưng mẹ đã lảng tránh vì quá rõ tôi đang nghĩ gì. - Lúc đó, mẹ sẽ không lấy chồng nếu không có sự đồng tình của bố mẹ - bà nói. - Đúng là mẹ phải dùng đến sức mạnh, nhưng dù sao thì mẹ cũng được ông bà ngoại chấp thuận. Cuộc tranh luận của hai mẹ con tôi tạm dừng, không phải vì những lý lẽ của tôi đã thuyết phục được mẹ, mà vì bà phải đi vệ sinh dù đã được báo là phương tiện vệ sinh trên tàu rất tồi tệ. Tôi hỏi viên trưởng toa xem có nơi nào sạch sẽ hơn không, nhưng ông ta giải thích là bản thân ông cũng phải dùng phòng vệ sinh công cộng. Rồi ông ta buông một câu kết luận, cứ như vừa mới đọc xong tác phẩm của Conrad: “Trên biển, tất thảy mọi người đều bình đẳng” . Như vậy, mẹ tôi cũng phải tuân theo luật lệ của mọi người. Khi bà đi ra, trái với sự lo ngại của tôi, cố lắm bà mới nhịn được cười: https://thuviensach.vn - Con thử tưởng tượng mà xem - bà nói - Bố con sẽ nghĩ gì khi thấy mẹ trở về mang chứng bệnh của những kẻ sống buông thả? Chúng tôi bị chậm mất ba tiếng đồng hồ vì những đám rong rêu quấn chặt chân vịt nên con tàu bị mắc cạn tại bãi cây sú vẹt trên dòng kênh. Nhiều hành khách đã phải lên bờ dùng các dây võng để kéo tàu đi với hy vọng cữu vãn được tình huống. Cái nóng hầm hập cùng tiếng vo ve dai dẳng của đàn muỗi đói càng làm cho không khí trở nên hết sức khó chịu, nhưng mẹ tôi vẫn bình thản trong giấc ngủ chập chờn nửa say nửa tỉnh. Bà lim dim nhưng tai thì không bỏ sót bất cứ một câu nói nào của tôi. Khi con tàu khởi động trở lại, một luồng gió mát tràn vào làm mẹ hoàn toàn tỉnh táo. - Dù sao thì mẹ cũng phải có câu trả lời cho bố con - bà thở dài nói. - Tốt hơn hết là mẹ đừng lo lắng gì nữa - tôi vẫn ngây thơ nói. - Tháng Mười Hai này con sẽ về nhà và giải thích tất cả cho bố hiểu. - Nhưng còn những mười tháng nữa! - giọng mẹ nghe có vẻ bực bội. - Kiểu gì thì năm nay con cũng không thể xoay xở gì được nữa rồi. - Tôi dè dặt. - Thế con có hứa là sẽ về không? - Con hứa mà - tôi nói. Và tôi cảm nhận được niềm khát khao toát ra từ giọng nói của bà: - Thế mẹ có thể nói với bố là con sẽ đi học lại được không? - Không - tôi dứt khoát đáp lại. - Việc đi học lại thì không. Tôi cố tìm một lối thoát khác, nhưng tất cả hình như đã muộn. https://thuviensach.vn - Thế thì tốt nhất là mẹ sẽ kể hết toàn bộ sự thật với bố - bà nói. - Chỉ có vậy bố mới cảm thấy là không bị lừa dối. - Vâng, mẹ cứ nói thật với bố đi. - Tôi không còn cách nào khác. Chúng tôi thỏa thuận như vậy và nếu không biết rõ tính bà, người ta sẽ nghĩ rằng mọi việc sẽ dừng ở đó. Nhưng, tôi hiểu đây chỉ là một quãng thời gian nghỉ lấy sức của mẹ. Sau cuộc tranh luận có phần hơi gay gắt, mẹ ngủ thiếp đi. Làn gió nhẹ xua đi đàn muỗi đang vo ve kiếm hơi người. Hương của loài hoa nào đó khó nhận biết thoảng vào khoang tàu. Hình như, trong những khoảnh khắc như thế này, con tàu mới có lại cái dáng vẻ yêu kiều vốn có của một chiếc thuyền buồm. Chúng tôi đã từng ở Cienaga Grande (vùng Đầm lầy lớn) và đó chính là một huyền thoại tuổi thơ khác của tôi. Tôi đã đi tàu đến đây vài lần, khi ông ngoại tôi, đại tá Nicolas Ricardo Márquez Mejia - người mà lũ cháu chắt chúng tôi thường gọi là Papalelo - đưa tôi từ Aracataca đến thăm bố mẹ tôi tại Barranquilla. “Các cháu không việc gì phải sợ đầm lầy, nhưng ít ra cũng phải biết tôn trọng nó” , ông thường nói với tôi như vậy khi kể về những bất trắc trên vùng nước này. Đó là một nơi hiền hòa như một cái ao rộng nhưng đôi lúc lại hung dữ như một đại dương bất trị. Mùa mưa, nó phải hứng chịu những cơn bão từ trên núi ập xuống. Từ tháng Mười Hai đến tháng Tư, khi thời tiết êm ả hơn thì những cơn gió bấc lại lồng lộn thổi mạnh đến mức những chuyến đi trong đêm tối trở thành những cuộc phiêu lưu thực sự. Bà ngoại tôi, Tranquilina Iguarán - Mina - không bao giờ dám mạo hiểm vượt qua vùng đầm nước này nếu không vì một lý do hết sức khẩn cấp, bởi bà đã quá sợ hãi sau một https://thuviensach.vn chuyến đi khủng khiếp khi mọi người phải tìm chỗ ẩn náu suốt đêm cho đến lúc trời sáng ở vùng cửa sông. May mắn là tối hôm đó thời tiết khá yên lành. Qua cửa sổ mui tàu, nơi tôi vẫn thường hóng mát trước khi trời sáng, tôi nhìn thấy ánh đèn của các thuyền đánh cá giăng đầy như ánh sao, chập chờn hất bóng trên mặt nước. Nơi đó có vô số thuyền đánh cá cùng các ngư dân đang trò chuyện rôm rả. Mọi âm thanh trong khu đầm lầy này đều có tiếng vang dễ sợ. Tựa mình vào thành lan can nhìn lên bóng dãy núi mờ xa, trong tôi bỗng trào dâng những hoài niệm về một thời trẻ dại. Cũng trong một buổi tang tảng sáng như thế này, khi đi tàu thủy qua vùng Đầm lầy lớn, ông ngoại đã để tôi ngủ trong phòng và đi ra quầy rượu. Tôi không rõ lúc đó là mấy giờ, nhưng tiếng ồn ào của đám đông lẫn vào tiếng cót két của chiếc quạt máy han gỉ cùng tiếng va đập của các lon nước trong phòng đã đánh thức tôi dậy. Lúc đó, chắc tôi chưa quá năm tuổi nên rất hoảng sợ trước những âm thanh lạ lẫm này, nhưng tôi đã kịp trấn tĩnh được ngay vì nghĩ đó chỉ là một giấc mơ mà thôi. Sáng hôm sau, khi tàu cập bến thị trấn Cienaga, ông tôi đứng cạo râu với chiếc gương treo trước cửa phòng mở rộng. Tôi nhớ rất kỹ hình ảnh ông lúc đó với chiếc áo may ô, chiếc thắt lưng loại đeo vai to bản có sọc xanh bắt chéo trước ngực. Trong khi cạo râu, ông tiếp tục nói chuyện với một người đàn ông không quen nào đó mà vào lúc này nếu có gặp lại, thì từ cái nhìn đầu tiên tôi vẫn có thể nhận ra được. Nhìn nghiêng, ông khách này có bộ mặt giống một con quạ, không lẫn vào đâu được, một vết xăm mà cánh thủy thủ vẫn coi là https://thuviensach.vn dấu hiệu của họ trên tay phải, cổ đeo mấy chiếc vòng vàng thật to, hai cổ tay thì đầy những lắc vàng. Tôi đã mặc xong quần áo, đang ngồi trên giường để mang giày, thì nghe người đàn ông nói với ông tôi: - Ngài Đại tá, đừng nghi ngờ gì nữa. Chúng nó đang định quẳng ông xuống nước đấy. Vừa cười vừa cạo râu, và với vẻ cao ngạo rất riêng, ông tôi đáp: - May cho chúng nó đấy. Lúc đó tôi mới hiểu vì sao có tiếng ồn ào tối hôm trước khi ông ngoại bỏ mặc tôi một mình trong phòng ngủ và đi ra ngoài. Và điều làm tôi ngạc nhiên là việc có kẻ nào đó định lẳng ông tôi xuống đầm lầy. Trong lần cùng mẹ đi bán nhà, kỷ niệm về một sự kiện chưa bao giờ được làm sáng tỏ chợt ùa đến trong tâm thức tôi vào sáng sớm hôm ấy, lúc tôi đang mải ngắm nhìn lớp tuyết trên đỉnh núi xanh thẫm lại dưới những tia mặt trời ấm áp đầu tiên. Tàu của chúng tôi bị chậm so với lịch trình. Khi trời sáng hẳn, chúng tôi đã có thể nhìn thấy dải cát dài lấp lánh dưới ánh nắng, chia cắt đầm lầy với biển cả, nơi có một làng chài ẩn hiện dưới những tấm lưới đang phơi mình trên bãi biển, và những đứa trẻ gầy yếu, bẩn thỉu chơi đá những quả bóng bằng giẻ. Tôi nghẹn ngào khi thấy trên đường phố có nhiều người đánh cá cụt tay, có lẻ vì họ đã không ném kịp khối thuốc nổ xuống nước. Tàu chúng tôi chạy đến đâu thì lũ trẻ con lại bơi theo đến đó, chúng ngụp lặn tìm các đồng xu do hành khách ném xuống. https://thuviensach.vn Khoảng bảy giờ thì con tàu phải dừng lại giữa đám bùn lầy hôi thối, cách thị trấn Cienaga không xa. Một toán phu lội bùn đến đầu gối, ra bế từng người chúng tôi vào bờ đặt giữa đám gà qué đang bới rác trong bùn. Trong lúc chậm rãi ăn sáng ở bến cảng với món cá nổi tiếng là đặc sản của vùng đầm lầy cùng chuối xanh rán, mẹ tiếp tục cuộc tranh luận dở dang của bà. - Bây giờ con cho mẹ biết lần cuối - bà nói mà không ngước mắt lên - xem mẹ phải nói gì với bố đây? Tôi cố tranh thủ thời gian để suy nghĩ thêm: - Nói về cái gì hả mẹ? - Nói về điều duy nhất mà bố con quan tâm - mẹ nói với vẻ hơi bực dọc - việc học của con, chứ còn gì nữa? Lúc ấy, tôi may mắn có được một thực khách kênh kiệu ngồi bên cạnh, người có vẻ quan tâm đến câu chuyện giữa hai mẹ con tôi và muốn biết về việc học của tôi. Câu trả lời của mẹ không chỉ khiến tôi e ngại mà còn ngạc nhiên nữa vì vốn biết tính bà rất dè dặt đối với những ai muốn can thiệp vào đời tư của mình: - Chẳng là nó thích làm nhà văn - bà nói với người đàn ông lạ. - Một nhà văn giỏi có thể kiếm được nhiều tiền đấy - người đàn ông nghiêm nghị đáp lại. - Nhất là lại làm việc cho chính phủ. Tôi không biết là vì tính kín đáo mà mẹ né tránh nói lại đề tài này hay vì lập luận thuyết phục của người đối thoại đột xuất, mà cả hai cùng quay ra chia sẻ nỗi buồn về sự thiếu chín chắn của thế hệ trẻ chúng tôi, và cuối cùng, họ đàm đạo về những câu chuyện của thời xa xưa. Sau khi rà soát lại tên họ những người mà cả hai cùng biết, https://thuviensach.vn họ phát hiện ra là ông khách và hai mẹ con chúng tôi có họ hàng với nhau cả về bên ngoại lẫn bên nội theo hai dòng họ Cote và Iguarán. Vào thời đó, cứ trong ba người dân vùng biển Caribê thì có tới hai người có cùng huyết thống với nhau. Thế mà điều này khiến mẹ tôi ngạc nhiên và cứ luôn miệng thán phục cứ như thể đó là một sự kiện thần kỳ. Chúng tôi ra ga tàu lửa bằng xe ngựa, và có lẽ đó là dấu vết duy nhất còn lại của thứ phương tiện huyền thoại và sang trọng đã biến mất ở nhiều nơi trên thế giới. Mẹ thích thú ngắm nhìn cánh đồng khô cằn vì bị chất diêm tiêu theo gió biển đốt nóng, chạy dài từ vùng bùn lầy bến cảng cho đến tít tận chân trời. Đối với tôi đây là vùng đất lịch sử bởi từ thuở lên ba, trong chuyến đi đầu tiên đến Barranquilla, ông ngoại, không báo trước mục đích, đã dắt tay tôi đi vội vàng qua vùng đất hoang nóng bỏng đó. Rồi bỗng nhiên hai ông cháu đứng trước một vùng nước xanh mênh mông với những ngọn sóng trắng xóa, đang trôi nổi cả một thế giới gà mái bị chết ngạt. - Đó là biển, cháu biết không? - ông nói với tôi. Tôi thất vọng hỏi phía bờ bên kia có gì, và ông trả lời một cách chắc chắn: - Phía bên kia không có bờ. Cho đến tận hôm nay, khi đã bôn ba qua nhiều sông sâu, biển cả, tôi vẫn nghĩ đó là một trong những câu trả lời vĩ đại nhất. Không có hình ảnh nào lưu giữ trong bộ nhớ của tôi trước đây lại phù hợp với thực tế như vậy. Bờ biển thì bẩn thỉu, nơi mà chẳng có ai có thể cất bước nổi qua những bãi đá nhọn hoắt, sắc lẻm cùng những bãi sú vẹt rậm rạp, đầy cây mục và ốc chết. Thật là ghê sợ. https://thuviensach.vn Có lẽ mẹ tôi cũng có chung ý nghĩ như vậy về bãi biển Cienaga nên khi nó xuất hiện bên phía trái xe ngựa, bà than thở: - Không có bãi biển nào đẹp bằng bãi biển xứ Riohacha! Nhân dịp này, tôi kể lại chuyện những con gà mái bị chết ngạt mà tôi vẫn còn nhớ và, như tất cả những người lớn khác, bà cũng cho rằng đó chỉ là ảo giác của trẻ thơ mà thôi. Sau đó, mẹ tiếp tục ngắm nhìn những nơi chúng tôi đã đi qua và tôi cũng biết bà đang âm thầm nghĩ gì về những nơi đó. Chúng tôi đi ngang qua phía trước khu phố nhà thổ ở bên kia đường xe lửa, với những căn nhà nhỏ, mái đã bị hoen rỉ và những con vẹt già nheo nhéo gọi khách bằng tiếng Bồ Đào Nha từ những chiếc vòng treo trên ban công. Sau đó, chúng tôi đi qua đài cấp nước cho đầu máy xe lửa với vòm sắt to làm nơi trú ngụ cho đàn chim di trú và những con hải âu lạc bầy. Chúng tôi chỉ đi vòng qua chứ không vào trong phố, nhưng vẫn nhìn thấy những con đường rộng, vắng vẻ và những căn nhà một tầng trang trí rực rỡ, từ đó vọng ra tiếng tập đàn dương cầm liên tục không nghỉ suốt từ sáng sớm tinh mơ. Mẹ tôi bỗng chỉ tay: - Con nhìn kìa - bà nói - Đó là nơi tận cùng thế giới. Tôi nhìn theo hướng chỉ của bà và thấy phía xa xa là nhà ga tàu lửa. Một tòa nhà bằng gỗ tróc hết sơn, trần làm bằng tôn với ban công chạy dài, phía trước là một quảng trường nhỏ vắng lặng không chứa nổi hai trăm người. Chính ở nơi này, theo lời xác nhận của mẹ tôi hôm đó, là nơi mà vào năm 1928, quân lính đã giết một số lượng, vẫn chưa được xác minh, những người thợ trong các đồn điền trồng chuối. Tôi nhớ rất rõ sự kiện này như thể đã trực tiếp chứng kiến vì https://thuviensach.vn từ lúc còn nhỏ và bắt đầu có sự hiểu biết, tôi đã được nghe ông kể đi kể lại hàng ngàn lần: một quân nhân đọc bản quyết định tuyên bố những công nhân đang đình công là một bọn tội phạm trước ba ngàn người gồm đàn ông, đàn bà và trẻ em đứng bất động dưới cái nắng chói chang. Ngay sau khi viên sĩ quan cho phép họ năm phút để rời khỏi quảng trường, thì lệnh phát hỏa được đưa ra, những loạt đạn được chia thành từng lô xối xả bắn tới, đám đông hoảng sợ co cụm lại và rụng dần từng mảng một dưới gọng kìm của những làn đạn kim loại khát máu. Tàu hỏa đáng ra phải đến ga Cienaga vào lúc chín giờ sáng để đón những hành khách đi tàu thủy và những người làm việc ở trên núi xuống, rồi mười lăm phút sau tiếp tục chuyến hành trình vào khu vực trồng chuối. Hơn tám giờ thì mẹ và tôi đến ga, nhưng chuyến tàu lại trễ giờ. Hai mẹ con chúng tôi là những hành khách duy nhất. Mẹ nhận ra ngay việc này khi bước lên toa xe trống rỗng, và hóm hỉnh kêu to: - Sang thật! Cả chuyến tàu chỉ để dành riêng cho chúng ta! Cho đến bây giờ, tôi vẫn nghĩ niềm vui đó của bà chỉ giả vờ để che giấu nỗi thất vọng của mình, bởi vì chỉ nhìn qua tình trạng các toa xe cũng đã thấy được sức tàn phá của thời gian. Đó là những toa cũ hạng hai nhưng lại không có ghế bằng mây và cửa kính có thể kéo lên xuống được, mà thay vào đó là những chiếc ghế băng bằng gỗ dành cho những người nghèo. Nếu so với thời trước thì không chỉ các toa xe mà toàn bộ đoàn tàu chỉ còn là một bóng ma mà thôi. Trước đây có ba hạng toa. Hạng ba, mà những người nghèo nhất thường đi, chính là những toa hàng chở chuối và bò https://thuviensach.vn đưa đi xẻ thịt, nay đã được cải tạo lại với những dãy ghế băng dài bằng gỗ thô. Hạng hai thì có các ghế mây với khung bằng đồng. Hạng nhất dành cho quan chức chính phủ và nhân viên cao cấp của công ty chuối, có thảm trải dọc hành lang và ghế bành bọc vải nhung đỏ có thể thay đổi thế ngồi. Mỗi khi tổng giám đốc công ty, hoặc người nhà, hoặc khách mời của ông ta đi tàu thì lắp thêm một toa hạng sang có cửa kính che nắng với đường viền nổi màu vàng và một khoang rộng có bày bàn uống trà. Tôi chưa hề quen biết một ai được tận mắt chứng kiến những thứ sang trọng bên trong toa xe hạng sang đó. Ông ngoại tôi, người đã hai lần giữ chức thị trưởng của thị trấn và được coi là cũng rủng rỉnh tiền bạc, cũng chỉ dám đi toa hạng hai ấy là khi tháp tùng giới nữ trong gia đình. Khi người ta hỏi tại sao ông lại đi hạng ba, ông tôi hóm hỉnh trả lời: “Vì không có hạng tư” . Tuy vậy, cái đáng nhớ nhất thời bấy giờ là tàu hỏa bao giờ cũng chạy đúng giờ. Ở các thị trấn, nhân viên đường sắt thường chỉnh đồng hồ theo tiếng còi tàu khi đến và rời ga. Ngày hôm đó không hiểu vì lý do gì mà tàu chậm tới một tiếng rưỡi đồng hồ. Con tàu khởi hành một cách chậm chạp, tiếng bánh sắt kêu kin kít nghe thật buồn bã. Mẹ làm dấu thánh giá, nhưng ngay lập tức bà như sực tỉnh và quay trở về với thực tế. - Bộ nhíp tàu này thiếu dầu bôi trơn - bà hóm hỉnh nói. Có lẽ chúng tôi là những hành khách duy nhất trên chuyến tàu ngày hôm ấy và nói một cách nghiêm túc, cho đến tận lúc đó, chẳng có gì làm tôi thực sự thấy thích thú cả. Tôi đắm mình trong không khí lờ mờ của ánh sáng tháng Tám, rít thuốc liên tục, thỉnh thoảng hé mắt nhìn những nơi tàu đi qua. Con tàu đi qua vùng đầm lầy ven https://thuviensach.vn biển rồi lao nhanh qua một hành lang giữa những lèn đá màu nâu sẫm, khiến cho tiếng va đập giữa các toa trở nên ồn ào không chịu nổi. Khoảng mười lăm phút sau, tàu chạy chậm lại, và như có luồng hơi nước bí ẩn, tàu đi vào khoảng trống tranh tối tranh sáng mát mẻ của những trang trại trồng chuối. Thời gian như đặc quánh lại và tôi có cảm giác dường như không còn làn gió biển tươi mát nữa. Không cần để ý đến xung quanh, tôi cũng biết là con tàu đang đi vào vương quốc khép kín của những đồn điền chuối. Trải dài suốt dọc hai bên đường sắt là những con đường rộng rãi, cân đối của các đồn điền, trên đó những xe bò kéo chở đầy chuối xanh đang chậm rãi di chuyển. Thỉnh thoảng, giữa khoảng đất trống xuất hiện những khu nhà lợp ngói đỏ gồm các văn phòng với các loại dây treo thô thiển ngoắc hờ trên cửa sổ cùng với những chiếc quạt trần cũ kỹ quay loẹt xoẹt, và những bệnh xá lẻ loi giữa bãi hoa mồng gà đỏ chót. Tôi để ý thấy hầu như bên cạnh bất cứ dòng sông nào cũng hiện diện những thị trấn bé nhỏ với những chiếc cầu sắt mà mỗi khi tàu chạy qua, tiếng nghiến của bánh sắt trên đường ray làm vang lên những tiếng sắc lạnh đến ghê người, bên mé sông các thiếu nữ đầm mình giữa dòng nước lạnh, thỉnh thoảng lại nhảy tâng tâng phơi bộ ngực trần trắng nõn, thấp thoáng làm hành khách vô cùng thích thú. Ở thị trấn Riofrio, tôi trông thấy một vài gia đình dân tộc Arhuacos đang cõng lên tàu những ba lô đầy quả bơ rừng có tiếng là thơm ngon nhất nước. Họ nhảy như con choi choi dọc theo toa xe tìm chỗ ngồi, nhưng khi tàu khởi hành thì chỉ còn hai người phụ nữ da trắng với một đứa trẻ mới sinh và một vị cha đạo trẻ là ở lại. Trong suốt https://thuviensach.vn chuyến hành trình, đứa bé luôn miệng eo éo khóc. Vị cha cố mang ủng, đội mũ dành cho những người thám hiểm, mặc áo choàng lễ thắt dây thô và những miếng vá hình vuông giống hình dáng một cánh buồm. Ông nói cái gì đó liên hồi như đang đứng trên bục hành lễ, trong khi đứa trẻ vẫn không ngừng quấy khóc. Đề tài bài giảng đạo của vị cha cố này liên quan đến khả năng Công ty chế biến hoa quả quay trở lại các khu đồn điền, nơi mà họ đã từ giã cách đây không lâu, có lẽ là do tình trạng kinh doanh ế ẩm. Từ khi công ty này ra đi, khắp vùng đâu cũng nghe người ta bàn tán về chuyện đó. Họ chia ra làm hai phe, một bên thì ủng hộ việc công ty quay lại, bên kia thì phản đối, và cả hai phe đều khăng khăng cho rằng mình đúng. Vị cha cố thuộc phe chống đối và ông đã giải thích với lý do rất riêng mà hai người đàn bà đi cùng đều cho là điên rồ: - Công ty đó hễ cứ đi đến đâu là y như rằng xảy ra chuyện. Họ chỉ gây ra những phiền phức cho chúng ta thôi chứ chẳng có tích sự gì. Đó là điều duy nhất mà tôi cho là độc đáo trong những lời ông nói, nhưng ông lại không thể giải thích vấn đề một cách rõ ràng, vì vậy mà người phụ nữ có đứa con hay khóc cuối cùng lại hiểu nhầm là Thượng Đế không đồng tình với ông. Nỗi buồn nhớ, bao giờ cũng vậy, thường xóa đi những kỷ niệm xấu và làm tăng thêm ý nghĩa cho những kỷ niệm đẹp. Không mấy ai thoát khỏi được điều này. Qua cửa sổ toa tàu, người ta nhìn thấy những người đàn ông ngồi đăm chiêu trước cửa nhà mình và chỉ cần nhìn gương mặt họ thôi, bạn cũng đoán biết được họ đang chờ đợi điều gì. Những người đàn bà giặt đồ trên những bến nước cạnh https://thuviensach.vn bãi đá cuội ven sông ngước nhìn đoàn tàu hỏa chạy qua với nỗi niềm tương tự. Bất cứ một người nước ngoài nào xách cặp đến nơi này đều được họ coi là nhân viên của Công ty chế biến hoa quả, quay về để thiết lập lại công ty như trước đây. Bất cứ cuộc gặp gỡ nào, cuộc thăm viếng nào, bất cứ bức thư nào sớm hay muộn đều hiện diện câu nói thiêng liêng này: “Người ta nói rằng công ty sẽ quay lại” . Không ai biết kẻ nào đã nói, nói lúc nào và vì sao, nhưng không ai tỏ ra nghi ngờ điều đó. Mẹ tôi nghĩ là đã giải thoát được nỗi sợ hãi vì sau khi ông bà ngoại mất, bà cũng cắt đứt mọi mối quan hệ với Aracataca. Tuy vậy, những mường tượng về quê hương vẫn luôn làm bà day dứt. Trong những bữa điểm tâm, bà thường hay nhớ về vùng quê cũ, một vùng đất với bạt ngàn các loại chuối. Bà đã trải qua những ngày tháng cơ hàn, khắc nghiệt nhất nhưng vẫn không phải bán nhà và bây giờ, bà hy vọng sẽ bán được giá cao hơn bốn lần khi công ty chế biến hoa quả quay trở lại. Cuối cùng thì áp lực ghê gớm của thực tế đã chiến thắng. Nhưng khi nghe lỏm được những lời mà vị cha cố nói trên tàu thì bà tỏ ý chán nản và nói nhỏ vào tai tôi: - Tiếc là mẹ con mình không thể chờ thêm chút nữa để bán được nhiều tiền hơn. Trong khi vị cha cố đang thao thao thuyết giảng thì con tàu chậm chạp trườn qua một khu đất nơi có một đám đông đang tụ tập, dưới ánh nắng mặt trời nóng như thiêu như đốt. Hình như họ đang vây quanh để thưởng thức bản hành khúc mà nhóm nhạc công đang say sưa biểu diễn. Tôi nhận thấy tất cả các thị trấn này đều nhang nhác như nhau. Khi được ông ngoại đưa đến rạp chiếu bóng sáng https://thuviensach.vn rực có tên là Olympia của ngài Antonio Daconte để xem phim, tôi nhận thấy tất cả các ga xe lửa trong những bộ phim cao bồi của Mỹ cũng chẳng có gì khác biệt ga tàu lửa ở nước tôi. Sau này, khi bắt đầu đọc Faulkner, tôi lại nghiệm ra rằng các thị trấn làng mạc trong tiểu thuyết của ông cũng giống y chang như thị trấn của chúng tôi. Cũng chẳng có gì đáng ngạc nhiên, tất cả đều được xây dựng theo cảm hứng tối cao của Công ty chế biến hoa quả. Những khu nhà thờ ở quảng trường trung tâm và các nếp nhà xinh xinh như trong truyện cổ tích được sơn với gam màu lạnh. Những toán thợ da đen, tóc xoăn tít luôn miệng ca hát vào những buổi chiều tà. Các dãy lều trại của đám công nhân na ná giống nhau, từ dáng vẻ bề ngoài của khu lều cho đến những chủ nhân đang ngồi đăm chiêu nhìn đoàn tàu đi qua với ánh mắt vô cảm. Những khu phố dành riêng cho người Mỹ ở Aracataca và Sevilla phía bên kia đường sắt được bao bọc như những chuồng gà khổng lồ bị quây kín bởi lớp hàng rào dây thép gai dẫn điện. Trong những ngày hè nóng bức, người ta thường thấy xác những con chim én cháy đen thui trên những dãy hàng rào điện này. Khu công viên xanh mát với những con đường nhỏ dành cho người đi dạo, bãi cỏ xanh tươi nơi tụ tập rất nhiều chim cút, chim công. Những biệt thự lợp ngói đỏ có cửa sổ được rào kín bằng dây kẽm gai, những chiếc bàn tròn với những chiếc ghế gấp được dùng cho các bữa ăn trên sân thượng, giữa những hàng cọ hay vườn hồng đầy bụi bặm. Thỉnh thoảng, qua hàng rào kẽm gai, người ta cũng nhìn thấy những thiếu phụ xinh đẹp với nước da trắng nõn trong bộ đồ bằng vải mỏng, đội mũ vải duyên dáng đang cắt hoa trong khu vườn bằng những cây kéo bằng vàng. https://thuviensach.vn Khi còn là con nít, tôi không phân biệt được thị trấn này với những thị trấn khác. Và hai mươi năm sau vẫn vậy, bởi vì ở các cổng nhà ga tàu lửa, tất cả những bảng hiệu với những cái tên như Tucurinca, Guamachito, Neerlandia, Guacamayal đều đã bị rơi xuống đất. Tất cả đều hoang vắng hơn so với những gì tôi vẫn mường tượng trong ký ức. Chuyến tàu dừng lại khoảng mười lăm phút ở ga Sevilla, hình như bắt đầu lúc mười một giờ rưỡi để đổi đầu máy và tiếp nước. Lúc này, trời đã bắt đầu nóng nực. Khi đoàn tàu khởi hành trở lại, chiếc đầu máy mới, mỗi khi chạy qua vòng cua lại hất ra phía sau một dòng khói bụi đen sì, khói bay qua ô cửa sổ không kính, phủ lên người chúng tôi một lớp sỉ màu đen nhớp nhúa. Chúng tôi không để ý đến vị cha cố cùng hai người đàn bà nữa. Không biết họ đã xuống ga lúc nào và thế là trong lòng tôi, ấn tượng về việc hai mẹ con đơn độc trên chuyến xe không người lại trở nên đậm nét hơn. Ngồi trước mặt tôi, hướng mặt về phía cửa sổ, mẹ đã ngủ chập chờn được hai hoặc ba giấc, nhưng ngay sau đó bà tỉnh dậy và một lần nữa bà nhìn sang tôi với câu hỏi thật đáng sợ: - Vậy thì mẹ phải nói với bố thế nào đây? Tôi vốn biết là bà sẽ không bao giờ đầu hàng, sẽ tìm chỗ yếu nào đó để đánh quỵ lòng quyết tâm của tôi. Trước đó, bà đã đưa ra một vài gợi ý để tôi cam kết, nhưng tôi từ chối thẳng thừng và vẫn biết sự rút lui của bà sẽ kéo dài không lâu. Mặc dù vậy, tôi vẫn rất kinh ngạc trước cuộc phản kích mới này của bà. Đã chuẩn bị tinh thần cho một trận đấu trí khác, tôi trả lời mẹ một cách bình thản hơn những lần trước: https://thuviensach.vn - Mẹ cứ nói với bố là trên đời này, điều duy nhất mà con mong muốn là được trở thành nhà văn, và đó là việc mà con sẽ làm cho bằng được. - Bố không phản đối việc con thích làm nghề nào - bà nói - chỉ cần con có bằng tốt nghiệp, bất cứ môn học nào cũng được. Bà nói mà không nhìn tôi, làm như không muốn quan tâm đến cuộc đối thoại giữa hai chúng tôi bằng cuộc sống đang trôi qua phía bên ngoài cửa sổ. - Con không hiểu tại sao mẹ cứ ép con mãi khi biết rõ là con không bao giờ từ bỏ ý định và quyết tâm của mình - tôi nói. Lúc này, mẹ bỗng nhìn vào mắt tôi và hỏi một câu đầy ẩn ý: - Sao con tin là mẹ đã biết? - Bởi vì mẹ và con đều giống nhau - tôi chậm rãi trả lời. Tàu hỏa dừng lại ở một ga giữa đồng không mông quạnh, rồi ngay sau đó chạy qua một đồn điền chuối duy nhất ở bên đường có tên ghi trên cổng: Macondo. Cái tên này đã khiến tôi chú ý ngay từ những chuyến đi đầu tiên với ông ngoại, nhưng chỉ khi trở thành người lớn, tôi mới phát hiện ra rằng mình thích nó vì tên nó đọc lên nghe rất nên thơ. Trước đó, tôi chưa từng nghe ai nhắc đến tên này và thậm chí cũng không buồn hỏi về ý nghĩa của nó. Khi dùng tên này đặt cho một thị trấn tưởng tượng trong ba cuốn tiểu thuyết, tôi vô tình đọc được trong một cuốn Bách khoa toàn thư rằng đó là tên của một loại cây vùng nhiệt đới giống như cây gạo nhưng không có hoa và quả, thân gỗ xốp thường được dùng làm thuyền độc mộc và đồ dùng nhà bếp. Sau đó, tôi lại phát hiện trong cuốn Bách khoa https://thuviensach.vn toàn thư nước Anh có ghi rằng: ở Tanganyika có một tộc người du mục tên là Makondos và tôi nghĩ đó có lẽ là nguồn gốc của từ này. Nhưng tôi không bao giờ xác minh điều này và cũng không hề nhìn thấy loại cây đó, vì nhiều lần tôi hỏi về nó ở vùng trồng chuối nhưng chẳng có ai biết để trả lời tôi. Rất có thể, trên cõi đời này nó cũng chưa hề tồn tại. Con tàu đi qua đồn điền Macondo vào lúc mười một giờ, và mười phút sau thì dừng lại ở Aracataca. Tàu đến ga chậm một tiếng rưỡi so với lịch trình. Khi tôi đang ở trong phòng vệ sinh thì tàu bắt đầu tăng tốc và một cơn gió khô nóng luồn qua cửa sổ không kính ập vào, hòa với tiếng ồn ào của các toa xe cổ lỗ và tiếng còi ghê rợn của đầu tàu. Tim tôi đập thình thịch và một cảm giác ớn lạnh làm tôi thấy buồn nôn còn bụng thì co thắt lại. Tôi vội vàng bước ra khỏi phòng vệ sinh với nỗi khiếp sợ tưởng như đang trong cơn động đất, và tôi thấy mẹ vẫn bình thản ngồi trên ghế, nhắc to tất cả tên những nơi mà chúng tôi đã đi qua, đã nhìn thấy qua khung cửa sổ như một loạt hình ảnh của cuộc đời đã qua và sẽ không bao giờ trở lại nữa. - Đó là những vùng đất mà người ta đã bán cho bố con với câu chuyện là ở nơi đó có vàng - bà nói. Con tàu lao vút ngang qua căn nhà của các thầy dòng thuộc giáo phái Tái giáng sinh, với khu vườn đầy hoa và một dòng chữ trên cổng: The sun shines for all. - Đó là câu tiếng Anh đầu tiên mà con đã học được - mẹ tôi nói. - Không phải là câu đầu tiên - tôi cải chính - mà là câu duy nhất. Tàu chạy qua một cây cầu bằng bê tông và dòng kênh nước đục ngầu do người Mỹ trước đây làm ra để đưa nước về tưới cho các https://thuviensach.vn đồn điền chuối của họ. - Kia là khu nhà thổ nơi những khách làng chơi đàng điếm đốt tiền vào những cuộc vui phù phiếm thâu đêm với đám gái mại dâm rẻ tiền - Mẹ tôi bảo. Những chiếc ghế băng trên bãi đất, những cây bàng bị nắng đốt cháy khô, những khu trường tiểu học bé xinh nơi tôi học đánh vần những chữ cái đầu tiên... Bỗng chốc, trong tôi, toàn cảnh của thị trấn trong ngày Chủ nhật tháng Hai này bừng lên, rực rỡ ngoài cửa sổ toa xe. - Con nhìn kìa, nhà ga đấy! - Mẹ tôi thốt lên. - Thế giới đã đổi thay quá nhiều, đâu ai ra đón chuyến tàu đến nữa đâu. Đầu tàu ngừng kéo còi, giảm tốc độ và dừng lại trong tiếng xiết của bánh sắt trượt trên đường ray. Điều đầu tiên gây ấn tượng cho tôi là sự im ắng bao trùm trên sân ga. Trong số tất cả mọi sự im lặng trên thế gian này, sự im lặng vật chất vẫn có thể nhận biết dù hai mắt bị bịt kín. Cái nắng nóng đến mức tất cả như được phản rọi qua muôn ánh thủy tinh gợn sóng bập bùng. Làm gì có kỷ niệm nào trong đời con người ta lại vượt được ra khỏi tâm trí. Mẹ tôi còn ngồi lại một lúc lâu trên ghế, lặng nhìn cả thị trấn vắng lặng, im lìm như đang say ngủ. Mãi sau bà mới sợ hãi thốt lên: - Chúa ơi! Đó là điều duy nhất bà nói trước khi bước xuống sân ga. Một khi con tàu còn ở trong sân ga, tôi còn có cảm giác là hai mẹ con chúng tôi không hoàn toàn cô độc, nhưng khi tàu khởi hành với tiếng còi tức tưởi, mẹ con tôi trở nên bơ vơ dưới cái nắng cháy da https://thuviensach.vn cháy thịt, trong cảnh đìu hiu, u uất của thị trấn. Hai mẹ con không ai nói với ai câu nào. Khu nhà ga cũ kỹ bằng gỗ với mái tôn có bao lơn chạy dài như một bản sao của những nhà ga miền nhiệt đới mà tôi đã từng thấy trong các bộ phim cao bồi của Mỹ. Chúng tôi đi qua khu nhà ga bị bỏ hoang với từng hàng gạch lót bị cỏ chen lấn, rồi sau đó thiếp đi trong cơn mệt mỏi ngay dưới tán cây bàng. Từ bé tôi đã rất ghét những giấc ngủ trưa biếng nhác vì chúng tôi chả biết làm trò gì. “Chúng mày có im đi không nào, không thấy là chúng tao đang ngủ hay sao” - những kẻ đang ngủ làu bàu như vậy nhưng vẫn không thèm mở mắt ra. Các kho tàng, công sở, trường học đóng cửa từ lúc mười hai giờ trưa và không mở trở lại trước ba giờ chiều. Bên trong bất cứ khu nhà nào cũng bảng lảng một không khí dật dờ, mơ ngủ. Ở nhiều nhà, cái nóng làm cho người ta khó ngủ đến nỗi phải mắc võng ở ngoài vườn hoặc ngủ trên ghế bố dưới bóng cây bàng hay ngồi ngủ gật ngay giữa phố. Mở cửa vào lúc này may chăng chỉ có khách sạn trước ga cùng với cửa hàng, câu lạc bộ bi da và bưu điện ở phía sau nhà thờ. Những nơi này vẫn còn nguyên vẹn trong kí ức tôi chỉ có điều bây giờ trông nhỏ bé và tồi tàn hơn, tất cả dường như đã và đang bị cơn cuồng phong định mệnh tàn phá: những căn nhà mục nát, mái tôn bị sét gỉ lỗ chỗ, bãi đất chất đầy những xỉ than bụi bặm, dãy ghế băng bằng đá mài nằm ẩn dưới tán bàng buồn bã, mọi thứ đều bị biến dạng vì lớp bụi vô hình, vì cái nắng nóng bỏng như muốn đốt cháy da thịt. Dãy hàng rào dây thép gai bao bọc xung quanh khu vực Công ty chế biến hoa quả phía bên kia đường sắt giờ đã bị phá đi, để lộ ra bãi cỏ dại rộng mênh mông không một bóng cọ, với những https://thuviensach.vn căn nhà đổ nát giữa đám hoa mồng gà và xà bần của trạm xá cũ bị phóng hỏa. Cảnh vật hiu hắt này làm ta có cảm giác hình như sự sống đã không còn hiện diện nơi đây. Mẹ tôi bước nhẹ nhàng, gương mặt tái xanh của bà trông có vẻ xa xăm, buồn bã. Khi đến cuối bãi đất hoang, chúng tôi mới gặp được người đầu tiên: một phụ nữ gầy gò với vẻ ngoài nghèo khổ xuất hiện ở góc phố Jacobo Beracaza và đi ngang qua chúng tôi, tay cầm chiếc nồi nhôm, vung đậy không vừa nên cứ kêu lách cách theo nhịp chân đi. Không để ý đến người đàn bà này, mẹ nói thầm vào tai tôi: - Đó là cô Vita đấy. Tôi đã nhận ra cô. Khi tôi hãy còn là một nhóc con thì cô Vita đã làm phụ bếp ở nhà ông bà ngoại rồi. Tôi cứ nghĩ rằng dù chúng tôi có thay đổi thế nào đi chăng nữa thì chắc chắn cô ấy cũng vẫn sẽ nhận ra. Nhưng tôi đã nhầm, cô ấy đi trên đường với gương mặt nhợt nhạt, vô hồn như đang ở một thế giới khác không hề tồn tại trên thế gian này. Và cho đến giờ phút này, tôi vẫn tự hỏi không biết có phải người phụ nữ có tên là Vita đã chết rất lâu trước cái ngày hôm đó hay không. Khi rẽ qua một góc phố thì đôi dép xăng đan của tôi bị rách lớp vải lót. Cảm giác bỏng rát dưới gan bàn chân khiến tôi hết sức khó chịu. Tôi bực bõ trong lòng và nghĩ rằng tình cảnh của hai mẹ con tôi lúc này sao giống hệt cảnh người mẹ và đứa em gái của tên ăn trộm bị bà hàng xóm Maria Consuegra bắn chết khi nó định cạy cửa vào nhà bà mà tôi đã từng chứng kiến hồi còn bé. https://thuviensach.vn Lúc ba giờ sáng, bà Maria tỉnh giấc vì một tiếng động lạ. Hình như có ai đó đang muốn cạy cửa ra vào. Dù mắt nhắm mắt mở, bà đã đoán ngay là có kẻ trộm. Không cần thắp đèn, bà bật dậy, lần tìm trong tủ khẩu súng ngắn cũ kỹ chưa có ai sử dụng kể từ hồi chiến tranh. Trong bóng tối, bà lên đạn lách cách, nhắm vào ngay chỗ ổ khóa và hết sức bình sinh bóp cò. Chưa bao giờ rớ tới súng ống, vậy mà đêm đó, người đàn bà này đã thực sự trở thành một tay thiện xạ: viên đạn đã xuyên qua ổ khóa, trúng đích. Đó là xác chết đầu tiên mà tôi nhìn thấy. Bảy giờ sáng, trên đường đến trường, tôi đi qua nhà bà Maria, thi thể của tên ăn trộm nằm sõng soài trong vũng máu khô. Viên đạn định mệnh xuyên từ mũi qua tai làm khuôn mặt của hắn biến dạng. Nó mặc chiếc áo len sọc màu kiểu thủy thủ, quần tây buộc dây chứ không dùng thắt lưng và đi chân trần. Bên cạnh xác chết người ta còn thấy chiếc móc tự tạo dùng để bẻ khóa. Những người lương thiện ở thị trấn kéo đến chật nhà bà Maria Consuegra để hỏi han việc bà giết được tên trộm. Tối hôm đó, tôi đi cùng với ông ngoại đến nhà bà thì thấy bà đang ngồi trên cái ghế bành to như một con công được đan bằng sợi mây và kể đi kể lại đến lần thứ 1000 cho đám đông tò mò hóng chuyện. Mọi người đều nhất trí cho rằng bà ta nổ súng chỉ vì sợ hãi. Đúng lúc đó thì ông tôi hỏi bà rằng sau phát đạn nổ có nghe thấy tiếng gì không; bà trả lời lúc đầu bà không nghe thấy tiếng động gì, sau đó là tiếng móc sắt rơi xuống nền xi măng và ngay lập tức là tiếng kêu đầy đau đớn: “Ối, mẹ ơi!” . Hình như mãi cho đến khi ông tôi hỏi, bà Maria https://thuviensach.vn Consuegra mới nhớ ra tiếng kêu than xé ruột đó. Chỉ đến khi đó, bà mới bật khóc. Chuyện bà Maria giết chết kẻ trộm xảy ra hôm thứ Hai. Vào giờ nghỉ trưa của ngày thứ Ba trong tuần lễ tiếp theo đó, tôi và Luis Carmelo Correa - thằng bạn thân thuở thiếu thời - đang chơi đánh quay thì bỗng thấy mọi người xung quanh thức dậy sớm và vươn mình ra ngoài cửa sổ. Lúc đó, trên đường phố vắng vẻ, chúng tôi nhìn thấy một phụ nữ mặc đồ tang đi cùng với một bé gái độ mười hai tuổi tay cầm bó hoa héo bọc trong tờ báo. Họ cầm ô đen che cái nắng cháy bỏng, hoàn toàn hờ hững với ánh mắt nhìn xấc xược của đám người xung quanh. Đó là mẹ và em gái của tên trộm bị bà Maria bắn chết đang đưa hoa ra viếng mộ hắn. Hình ảnh đó cứ đeo đẳng tôi suốt bao nhiêu năm ròng, như là một giấc mơ chung của tất cả những ai đã sống trong cái thị trấn bé nhỏ ấy, những ai đã chứng kiến cảnh hai mẹ con người đàn bà khốn khó ấy đi bên nhau trong một buổi trưa nắng gắt, tang thương. Và cái ý nghĩ về hai mẹ con người đàn bà đó cứ mãi ám ảnh tôi để rồi một ngày kia tôi quyết định viết một truyện ngắn về đề tài này. Nhưng thực ra, cho đến tận hôm nay, tôi cũng vẫn chưa thể thấu hiểu hết tấn bi kịch của bà mẹ và đứa bé gái cũng như phẩm cách của họ, và điều làm tôi hết sức kinh ngạc là trong lúc này, tôi lại lê gót đi trên chính dãy phố đơn côi đúng vào cái giờ chết chóc này. - Mẹ ơi, con có cảm giác như chính mình là kẻ trộm vậy - tôi lên tiếng. Mẹ nhìn tôi, không hiểu gì cả. Khi đi qua ngôi nhà của Maria Consuegra, thậm chí bà còn không nhìn vào cánh cửa nơi lỗ thủng https://thuviensach.vn của phát đạn vẫn còn như xưa, nguyên vẹn. Mấy năm sau, khi hai mẹ con nhắc lại chuyến đi đó, tôi mới hiểu rằng chính bà cũng nhớ rõ tấm thảm kịch đau lòng này, nhưng trong sâu thẳm lòng mình, bà đang muốn quên đi. Điều này càng rõ rệt hơn khi chúng tôi đi qua khu nhà của ngài Emilio, thường được mọi người trong vùng gọi là người Bỉ, một cựu chiến binh trong cuộc Đại chiến thế giới lần thứ nhất đã từng bị cụt mất cả hai chân trong một bãi mìn ở Normandia. Vào một ngày Chủ nhật, khi mọi người đang hân hoan chào đón lễ Pentecostes (Lễ Tạ mùa của đạo Do Thái; Lễ Chúa Thánh Thần hiện xuống - Đạo Công giáo - ND), người đàn ông bất hạnh này đã quyết định từ giã cuộc đời bằng loại thuốc do chính ông tự pha chế. Dù lúc đó chưa đến sáu tuổi, nhưng cho đến tận bây giờ tôi vẫn còn nhớ rất rõ mọi chuyện xảy ra xung quanh cái chết của người đàn ông này. Vào lúc bảy giờ sáng, trong cái thị trấn bé nhỏ của chúng tôi, cái tin “ông người Bỉ” chết đã làm tất cả mọi người bấn loạn. Chuyện đáng nhớ đến mức, khi quay lại thị trấn để bán nhà, mẹ tôi đã gợi nhắc lại sự kiện này sau những phút giây im lặng: - Ông người Bỉ đáng thương đó đã tự giải thoát đời mình - bà thở dài nói - Như con đã nói, ông ấy chẳng bao giờ còn chơi cờ được nữa. Chúng tôi chỉ muốn đi thật nhanh để về đến nhà mình. Tuy vậy, khi chỉ còn cách một dãy phố, mẹ bỗng dừng lại và quay lại góc phố cũ. - Tốt hơn hết là chúng ta đi theo lối này - mẹ bảo tôi. Và như đoán biết được ý tôi muốn hỏi tại sao, bà nói tiếp - Vì mẹ cảm thấy hơi sờ sợ. https://thuviensach.vn Nhờ vậy tôi biết lý do tại sao mình lại buồn nôn: đó là nỗi sợ hãi, mà không chỉ sợ phải đối đầu với những bóng ma, mà sợ tất tật mọi thứ. Chúng tôi vòng lại đi theo con đường song song với lý do duy nhất là để khỏi phải đi qua nhà mình. “Mẹ không có đủ can đảm nhìn lại nhà mình nếu chưa nói chuyện được với ai trước đã” - sau này mẹ nói với tôi như vậy. Mà đúng thế thật. Chúng tôi bước những bước nặng nề rồi vào hiệu thuốc của bác sĩ Alfredo Barboza, chỉ cách nhà mình không quá một trăm bước chân. Bà Adriana Berdugo, vợ của ông bác sĩ bán thuốc đang mải chăm chú bên cạnh một chiếc máy khâu quay tay hiệu Domestic đời cũ nên không nhận thấy mẹ tôi đã đến trước mặt và nói thì thào với bà: - Chào bà bạn thân! Bà Adriana ngẩng đầu, nhướng đôi mắt hơi bị biến dạng sau cặp kính viễn dày cộp về phía mẹ tôi. Đưa bàn tay run run gỡ gọng kính ra, bà ngập ngừng một lúc rồi bật dậy, hai cánh tay rộng mở và kêu lên: - A, chào bạn thân của tôi! Mẹ tôi đã đứng sau quầy, không nói gì thêm, hai người ôm chầm lấy nhau mà khóc. Tôi đứng nhìn từ phía ngoài quầy, không biết phải làm gì, người run lên vì nghĩ chắc rằng cái cảnh hai người ôm nhau khóc trong im lặng kia là một điều không thể tránh được, và nó sẽ còn xảy ra mãi trong suốt cuộc đời tôi. Vào thời hoàng kim của công ty chế biến hoa quả, hiệu thuốc này được coi là tốt nhất trong thị trấn bé nhỏ của chúng tôi. Vậy nhưng, https://thuviensach.vn bây giờ, trên các nóc tủ chỉ còn lại mấy lọ sứ cũ kỹ với nhãn hiệu màu vàng. Tấm biển hiệu thuốc vẫn xoay tròn mời gọi, chiếc đồng hồ quả lắc vẫn chạy như mười mấy năm về trước, tấm vải sợi đay phủ đồ thờ bám đầy bụi bẩn, những chiếc ghế tựa cũ kỹ...Tất cả những đồ vật mà tôi nhìn thấy hồi bé vẫn nguyên vẹn như xưa, duy chỉ khác có một điều: lớp bụi thời gian đã làm chúng cũ đi và han rỉ. Ngay cả bà Adriana cũng vậy. Dù bà vẫn mặc bộ quần áo có in hình những bông hoa xứ nhiệt đới, nhưng khó có thể tìm lại được nét hăng hái và tinh nghịch thuở xưa đã từng làm bà nổi tiếng. Duy chỉ còn cái mùi hăng hăng ngai ngái từ người bà từng làm tôi nhiều lần buồn nôn là vẫn còn nguyên vẹn. Khi hai bà bạn thôi khóc thì từ sau tấm ván che phòng xép vọng lại tiếng ho khô khốc. Lấy lại chút duyên thời trước, Adriana nói vọng qua tấm ván: - Đố bác sĩ đoán xem bệnh nhân nào vừa đến đây nào? Từ phía bên kia tấm ván vọng ra một giọng nói nghe có vẻ hờ hững của đàn ông: - Ai vậy? Bà Adriana không trả lời mà ra hiệu cho chúng tôi đi ra phía sau. Nỗi sợ hãi thời niên thiếu làm tôi bất động, miệng tôi đầy nước bọt đắng nghét. Tuy vậy, tôi vẫn theo mẹ đi vào khu vực trước đây vốn là phòng thí nghiệm của hiệu thuốc nhưng đã được sửa thành phòng sơ cứu. Alfredo Barboza, người đàn ông già nua nhất trên thế gian này đang nằm ngả lưng trên chiếc võng. Chân không giày, ông mặc bộ đồ ngủ bằng vải bông giống chiếc áo dài của kẻ đi xưng tội, đôi mắt nhìn trân trân lên trần nhà. Cảm nhận được sự có mặt https://thuviensach.vn của chúng tôi, ông quay đầu lại, giương đôi mắt mệt mỏi nhìn chăm chăm chú chú cho đến khi nhận ra mẹ tôi, rồi thốt lên: - À, cô Luisa Santiaga! Ông già mệt mỏi ngồi dậy và chỉ trong một tích tắc, tôi đã thấy ông hoàn toàn biến thành một người khỏe mạnh, nhân hậu. Với bàn tay ấm nóng, ông bắt tay chúng tôi thay cho lời chào. Thoáng nhìn thấy nét ngạc nhiên trên khuôn mặt tôi, ông liền nói: “Từ khi lên một tuổi, bác đã bị bệnh sốt rét hành hạ cháu ạ” . Ông rời võng đến ngồi trên giường và nói luôn một hơi: - Hai mẹ con cháu không thể tưởng tượng nổi chuyện gì đã xảy ra ở thị trấn này đâu. Câu nói trên đã đủ tổng kết cả cuộc đời của ông: bao giờ cũng là một người cô độc và buồn bã. Dáng người cao cao, gầy nhom với mái tóc bạch kim cắt kiểu gì cũng đẹp và đôi mắt vàng ệch, ông vốn là một trong những nỗi sợ hãi ghê gớm nhất trong tuổi thơ của tôi. Thời đó, cứ mỗi chiều đi học về, lũ chúng tôi, nửa vì sợ hãi, nửa vì tò mò, rất hay trèo lên cửa sổ phòng ngủ của ông để dò xét. Ông thường nằm trên võng, đu đưa thật mạnh để xua đi cái nóng oi ả. Trò chơi của chúng tôi là bí mật theo dõi từng cử động của ông cho đến khi ông nhận ra đang có kẻ rình mò mình và giương to đôi mắt nhìn chúng tôi tức giận. Lần đầu tiên tôi nhìn thấy ông là lúc tôi lên năm hoặc lên sáu tuổi, vào đúng buổi sáng tôi theo lũ bạn học lẻn vào vườn sau nhà ông hái trộm xoài. Bỗng từ phía góc vườn, cánh cửa ngôi nhà ông bật mở và ông cầm đôi giày nhào ra. Tôi có cảm tưởng như ông từ một thế giới khác bước đến. Trong bộ đồ trắng của bệnh viện, cả con https://thuviensach.vn người ông tái xanh, xương xẩu, và cái đôi mắt vàng ệch ấy, hệt như mắt của loài chó ở dưới chín tầng địa ngục mãi mãi ám ảnh đời tôi. Mấy đứa khác chui qua cổng hậu trốn biệt, còn tôi thì đứng như trời trồng trước đôi mắt trừng trừng của ông. Chĩa cái nhìn vào những quả xoài to mọng mà tôi vừa hái, ông chìa tay ra: - Đưa đây! - Rồi ông khinh bỉ nhìn tôi từ đầu đến chân, buông một câu: “Đồ ăn cắp vặt”. Tôi ném tất cả mớ xoài xuống chân ông, sợ hãi bỏ chạy. Ông trở thành bóng ma ám ảnh riêng tôi. Nếu đi một mình tôi phải vòng thật xa để không qua nhà ông. Nếu đi với người lớn thì tôi cũng chỉ dám liếc qua hiệu thuốc. Thuở đó, tôi cứ thấy tội nghiệp cho bà Adriana vì phải ăn đời ở kiếp với một người đàn ông như vậy. Một người đàn bà cần mẫn bên cạnh chiếc máy khâu quay tay cổ lỗ sĩ với một ông chồng ốm nhách chuyên nằm võng và thường giương cặp mắt vàng vọt đáng sợ nhìn trân trân lên trần nhà. Chỉ cần nhìn ông thôi tôi cũng đã nổi da gà. Hồi đầu thế kỷ, cùng với nhiều người Venezuela khác, vị bác sĩ già này đã từng chạy trốn chế độ độc tài tàn bạo của Juan Vicente Gomez qua vùng biên giới ở La Guajira và đến định cư tại thị trấn này. Sự hiện diện của ông tại thị trấn bé nhỏ này phần nào nói lên được sự bất bình của một người dân có lòng tự trọng đối với sự tàn bạo của chế độ độc tài Venezuela. Và chính ảo tưởng về sự hưng thịnh của ngành sản xuất chế biến chuối ở đất nước tôi cũng là một nguyên nhân kéo ông đến chốn này. Chân ướt chân ráo đến đây, ông đã khiến mọi người nể phục vì tài năng và đức độ. Ngôi nhà của ông bà ngoại tôi đã trở thành địa chỉ quen thuộc cho vị bác sĩ đáng https://thuviensach.vn kính. Mẹ tôi nhận làm người đỡ đầu cho đứa con cả của ông, và chính ông ngoại tôi đã góp phần nuôi dạy nó lớn khôn. Cuộc sống của tôi cứ diễn ra giữa môi trường yên bình đó, bên cạnh những người dân ngụ cư như ông bác sĩ. Và rồi nỗi ám ảnh thời trẻ dại về cặp mắt vàng vọt của ông đã tan biến hết khi tôi được nghe ông kể lại chi tiết những gì xảy ra ở thị trấn. Ông có một trí nhớ tuyệt vời đến mức sự việc nào qua lời kể của ông cũng đều có thể làm mẹ con tôi hình dung rõ mồn một. Đương nhiên, tất cả nỗi bất hạnh đó đều có nguồn gốc từ sự tàn sát công nhân một cách dã man của lực lượng cảnh sát. Tuy nhiên, vẫn còn một điều nghi vấn về sự thật lịch sử của cuộc thảm sát kia: ba người hay ba ngàn người bị giết chết? Ông bác sĩ thì nói rằng số người chết có lẽ không nhiều đến như vậy, nhưng mỗi người, tùy theo cấp độ đau đớn của bản thân, lại thổi phồng con số này thêm một mức. Và bây giờ Công ty chế biến hoa quả đã vĩnh viễn không còn đóng đô tại nơi này nữa. - Bọn Mỹ sẽ không bao giờ quay lại nữa đâu - Ông kết luận. Điều duy nhất mà tôi thấy đúng là cùng với sự ra đi của Công ty này, những thứ đã từng tạo nên một điều gì đó rất riêng cho thị trấn này cũng biến mất: sự trù phú, làn gió se lạnh trong tiết tháng Chạp hàng năm, tiếng sấm đì đoành quãng ba giờ chiều, làn hương phảng phất ngây ngất của hoa nhài, và cả một danh từ trừu tượng nhưng được nhiều người nhắc đến: tình yêu. Còn lại trơ trọi giữa cái thị trấn này là những cây bàng bám đầy bụi, những dãy phố nắng chói chang, những căn nhà gỗ với mái tôn sét gỉ và những gương mặt thâm trầm, mệt mỏi vì luyến tiếc những kỷ niệm xưa. https://thuviensach.vn Buổi chiều hôm đó, lần đầu tiên ông bác sĩ để ý đến tôi khi nghe tôi nhận xét hình như có tiếng mưa rơi lộp độp trên mái tôn. “À, đó là đàn gà đấy” - Ông nói với tôi. “Suốt ngày, chúng cứ đi đi lại lại trên mái nhà” . Rồi ông ta giơ một ngón tay nhợt nhạt chỉ về phía chiếc cửa ra vào đóng kín, nói tiếp: - Ban đêm còn tệ hơn, bởi người ta cảm thấy người chết đang đi lại đầy ở ngoài phố. Ông bác sĩ mời mẹ con tôi lưu lại dùng bữa trưa và điều này cũng hợp ý chúng tôi bởi việc mua bán nhà cũng chỉ cần mấy thủ tục hợp thức hóa mà thôi. Những người đang thuê nhà của chúng tôi chính là những người sẽ mua và mọi chi tiết đã được thỏa thuận trước qua điện báo. Liệu chúng tôi còn đủ thời gian không? - Thừa là đằng khác - Bà Adriana nói. - Thậm chí bây giờ người ta cũng chẳng biết khi nào thì tàu hỏa đến nữa. Thế là hai mẹ con tôi nhận lời ở lại dùng cơm trưa với vợ chồng ông bác sĩ. Những món ăn giản dị trên mâm cơm chẳng liên quan gì đến tình hình tài chính của gia chủ, mà vì tính tiết chế không chỉ trong ăn uống mà trong mọi hành vi của vị thầy thuốc. Vừa nếm muỗng súp đầu tiên, tôi đã có cảm giác như cả một thế giới đã ngủ yên bỗng bừng thức dậy trong trí nhớ. Những hương vị của tuổi thơ tưởng đã mất đi khi tôi rời thị trấn, nay sống lại nguyên vẹn với từng muỗng ăn và đang muốn bóp nghẹt trái tim tôi. Ngay từ lúc đầu trò chuyện, ở trước mặt vị thầy thuốc, tôi lại có cái cảm giác lấm lét của cái thuở trèo cửa sổ trêu chọc ông hay phá rào hái trộm xoài trong vườn nhà ông để rồi bị ông đánh đuổi. Hồi nhỏ, trong những trường hợp khó xử, tôi cứ nháy mắt liên tục giả vờ https://thuviensach.vn bị cộm mắt. Lần này, phản xạ đó bỗng lại trở về với tôi trước cái nhìn nghiêm nghị của ông bác sĩ. Cái nóng hầm hập giữa trưa càng lúc càng trở nên khó chịu. Tôi tạm quên đi cuộc nói chuyện bên bàn ăn để tự hỏi tại sao ông già dễ thương và hoài cổ đó lại là nỗi sợ hãi của tuổi thơ mình. Sau một giây lát im lặng và do có ai nói đến một chuyện tầm phào nào đó, ông bỗng quay lại mỉm cười nhìn tôi, hiền từ như ông ngoại. - À, cậu là Gabo vĩ đại đấy hả - ông nói với tôi - Thế cậu đang học ngành gì vậy? Chớp mắt liên tục như đang bị viêm mắt, tôi trả lời ông bằng cách phịa ra một bản tổng kết ma quái về sự nghiệp học hành: tốt nghiệp phổ thông loại khá tại một trường công nội trú, hai năm rưỡi theo học luật và thực hành báo chí. Mẹ tôi lắng nghe chăm chú và ngay lập tức tìm kiếm sự ủng hộ của vị thầy thuốc. - Bác thử tưởng tượng xem nó đang làm trò gì? - bà nói - Nó muốn trở thành nhà văn cơ đấy. Đôi mắt vị thầy thuốc chợt sáng rực lên giữa bộ mặt trắng bệch. - Thật là tuyệt vời đấy cô Luisa ạ! - ông nói - Đó là một đặc ân Trời cho đấy. Và ông quay lại hỏi tôi - Làm thơ hả? - Dạ không, cháu chỉ viết tiểu thuyết và truyện ngắn thôi ạ - tôi hồi hộp trả lời. Ông bác sĩ già đã làm tôi hết sức phấn chấn khi hỏi: - Thế cậu đã đọc cuốn Dona Barbara (tiểu thuyết nổi tiếng của Romulo Gallegos - nhà văn nổi tiếng của Venezuela - ND) chưa? https://thuviensach.vn - Tất nhiên là cháu đọc rồi, thưa bác - tôi trả lời - và tất cả các tác phẩm khác của Romulo Gallegos. Sự hứng thú bất ngờ như làm vị thầy thuốc bừng tỉnh lại. Và rồi ông thao thao kể về việc ông đã từng trực tiếp nghe văn hào Gallegos nói chuyện ở thành phố Maracaibo ra sao, rồi ông nhận xét rằng những tác phẩm của văn hào này thực sự là những kiệt tác bất hủ. Thực ra, không cần đợi đến lúc ông bác sĩ nói ra những điều này tôi mới biết đến các tác phẩm của Gallegos. Và không chỉ đọc Gallegos, tôi còn say mê những tác phẩm của các nhà văn khác viết về cuộc sống của người dân nô lệ. Nhưng dù sao tôi cũng xem cuộc nói chuyện dễ chịu và thân mật với người đàn ông vốn là nỗi sợ hãi trong suốt thời niên thiếu của mình là một điều gì đó quá đỗi kỳ diệu. Tôi nói với ông về “La Jirafa” - chuyên mục hàng ngày do tôi đảm nhận ở báo El Heraldo - rồi nói về những ý tưởng, những hy vọng lớn trong dự án xuất bản một tạp chí có tên gọi là Cronica. Ông nhìn tôi từ đầu đến chân. - Tôi không rõ cậu viết lách ra sao - ông nói với tôi - nhưng cậu có đúng cái giọng điệu của một nhà văn rồi đấy. Mẹ tôi liền giải thích: không ai phản đối việc tôi trở thành nhà văn, nhưng tôi phải học cho xong một ngành học chính quy để có một bước đi chắc chắn. Còn ông thầy thuốc lại chỉ nói về chuyện văn chương. Ông kể rằng ông cũng đã từng mơ ước trở thành nhà văn, nhưng bố mẹ ông, với những lý lẽ như của mẹ tôi, đã ngăn cản và buộc ông phải chuyển sang học ngành y, sau khi không thể thuyết phục ông theo con đường binh nghiệp. https://thuviensach.vn - Cô Luisa thấy đấy, mặc dù tôi là thầy thuốc nhưng không thể biết được bao nhiêu bệnh nhân của mình đã chết theo ý nguyện của Chúa và bao nhiêu người đã chết bởi các đơn thuốc của tôi - ông kết luận. Mẹ tôi cảm thấy rằng bà đã thua cuộc và cố vớt vát: - Nhưng điều tệ hại là nó đã bỏ ngành luật sau bao nhiêu cố gắng, bao nhiêu tiền bạc chúng tôi đã chu cấp cho nó. Nhưng ông bác sĩ thì thấy đó là một bằng chứng tuyệt vời của một sự say mê tột độ - đó là lực duy nhất đủ mạnh để có thể tranh giành quyền năng với tình yêu. Đặc biệt là lòng ham thích nghệ thuật, được coi là nỗi đam mê bí ẩn nhất, sẽ dẫn dắt người ta đến chỗ hiến cả cuộc đời mà không hề trông mong được đền đáp điều gì. - Đó là sự cuốn hút tiềm ẩn bên trong mỗi người từ lúc mới sinh ra và việc chống đối lại nó chỉ làm tổn hại đến sức khỏe mà thôi - ông nói. Rồi với nụ cười dễ thương trên môi, ông đặt dấu chấm hết cho câu chuyện bằng cách hạ một câu kết: “Đó chính là nỗi đam mê của một thầy tu” . Tôi vô cùng thán phục cách giải thích của ông, điều mà tôi không bao giờ làm được. Có lẽ mẹ tôi cũng vậy nên bà lắng nghe trong im lặng và cam chịu. - Có cách nào tốt nhất để giải thích tất cả điều này cho bố con không nhỉ? - bà hỏi tôi. - Thì mẹ cứ nói lại với bố những gì mà hai mẹ con mình vừa nghe là được - tôi trả lời. https://thuviensach.vn - Không, làm vậy sẽ không có kết quả đâu. - Bà nói. Và sau một hồi suy nghĩ, bà kết luận - Nhưng con đừng lo, rồi mẹ sẽ tìm ra cách tốt nhất để nói với bố con. Tôi không rõ bà có làm như vậy không hay vì một lý do gì khác mà kể từ đó bà không bàn đến chuyện này nữa. Chiếc đồng hồ treo tường gõ hai tiếng chuông nghe như hai giọt thủy tinh rơi. Mẹ tôi giật bắn mình: “Trời ơi!” - bà kêu lên - “Thế là mình quên mất mục đích về đây để làm gì rồi” . Bà đứng bật dậy: - Thôi, có lẽ đã đến lúc mẹ con tôi phải đi đây. Mới nhìn căn nhà từ hàng rào phía trước, tôi đã thấy nó chẳng còn như trong ký ức và nỗi nhớ của tôi nữa. Người ta đã chặt sát tận gốc hai cây bàng vốn là nét đặc trưng của căn nhà, bây giờ trông nó thật trơ trọi lẻ loi giữa bãi đất. Dưới ánh nắng thiêu đốt chỉ còn lại hơn ba mươi mét mặt tiền nhà: một nửa được lợp bằng mái rạ và nửa kia bằng gỗ thô ráp. Mẹ tôi từ tốn gõ vào cánh cửa đóng kín, sau đó gõ mạnh hơn rồi hỏi vọng qua cửa sổ: - Có ai trong nhà không? Cửa từ từ hé mở và tiếng một người đàn bà từ trong chỗ tranh tối tranh sáng vọng ra: - Ai muốn gì đấy? Mẹ tôi đáp lại với giọng hách dịch, có lẽ là vô ý: - Tôi là Luisa Marquez đây. Cửa liền mở ra. Một người đàn bà mặc đồ tang, gầy guộc, khẳng khiu với nước da tái mét nhìn chúng tôi chằm chặp cứ như thể hai mẹ con tôi đến từ thế giới bên kia. Trong góc sâu của phòng khách, https://thuviensach.vn một người đàn ông lớn tuổi đang ngồi đung đưa trên chiếc ghế dành cho người tàn tật. Đó chính là những người thuê nhà mà từ nhiều năm nay đã xin được mua lại. Nhưng họ chẳng có vẻ gì là người đi mua và tình trạng căn nhà cũng chẳng đáng để ai quan tâm. Theo bức điện mà mẹ tôi nhận được thì những người thuê nhà đồng ý trả ngay bằng tiền mặt một nửa trị giá căn nhà, sau khi nhận được giấy biên nhận của mẹ tôi và họ sẽ trả nốt phần còn lại trong vòng một năm, sau khi hoàn thành việc ký kết các giấy tờ mua bán. Nhưng chẳng ai nhớ là lẽ ra phải có một cuộc gặp trực tiếp trước đã. Sau một cuộc nói chuyện khá lâu, điều duy nhất nổi lên là không hề có một thỏa thuận nào cả. Mệt mỏi vì sự thiếu khôn ngoan của mình và vì chính cái nóng như thiêu như đốt khiến cả người đẫm mồ hôi, mẹ tôi nhìn xung quanh và than: - Sao căn nhà này lại tàn tạ đến thế này? - bà nói. - Còn tệ hơn nữa kia - người đàn ông thêm vào - Còn may là nó chưa kịp đổ sập đấy. Chúng tôi đã phải tốn khối tiền cho việc sửa chữa, nâng cấp rồi đấy, bà chị ạ. Và gã đàn ông vội vả trưng ra trước mặt chúng tôi một tờ giấy nhàu nát, cò kè danh sách các hạng mục mà họ đã sửa chữa ngoài những thứ mà người cho thuê nhà phải làm, và vì thế chúng tôi tự nhiên trở thành con nợ hợp pháp của họ. Mẹ tôi vốn là người mau nước mắt, nhưng trong những tình huống khẩn cấp, khi phải đương đầu với những cạm bẫy của cuộc đời thì bà trở nên nhanh nhẹn và cuơng quyết một cách đáng kinh ngạc. Bà thương lượng một cách mềm dẻo trong khi tôi cứ đứng im như trời trồng vì không muốn can thiệp vào công việc này, bởi ngay từ những phút đầu tiên, tôi đã hiểu https://thuviensach.vn lý lẽ thuộc về người mua. Trong bức điện, thời gian và cách thức bán nhà không hề được xác định mà ngược lại, nó lại làm cho người ta hiểu là sẽ phải được thỏa thuận trước giữa hai bên. Đó là một trường hợp điển hình của năng khiếu dự đoán của gia đình tôi. Cứ thử tưởng tượng ra cách gia đình đã quyết định việc này trên bàn ăn bữa trưa ra sao, ngay khi bức điện vừa đến. Hôm ấy không có mặt tôi, và mười anh chị em còn lại đều có quyền lợi như nhau. Chẳng hiểu cả nhà đã bàn bạc như thế nào mà cuối cùng mẹ tôi đã góp nhặt được một ít tiền đủ để mua vé khứ hồi cho bà và xếp chiếc túi xách cũ kỹ lên đường hành hương về quê cũ. Mẹ tôi và bà khách thuê nhà kiểm lại mọi việc từ đầu, và sau ngót nửa giờ bàn cãi đã đi đến kết luận là không thể có chuyện mua bán nhà vào lúc này được. Trong nhiều lý do có một việc mà hai bên đều không nhớ rõ là đã có điều luật cầm cố tài sản nào bảo đảm cho việc mua bán nhà hay chưa, điều mà mãi nhiều năm sau khi chúng tôi thực sự quyết tâm bán nhà mới giải quyết được. Khi bà thuê nhà định lặp lại những lý lẽ luẩn quẩn vừa rồi thì mẹ tôi đã kiên quyết cắt ngang: - Không có chuyện bán chác gì nữa - bà nói - Chúng tôi đã sinh ra ở đây và cũng sẽ cùng chết tại căn nhà này. Suốt thời gian còn lại của buổi chiều, trong khi chờ tàu hỏa đến, ở phía khu mặt tiền cho thuê của căn nhà ma, nơi ông ngoại tôi đã từng đặt văn phòng, cả hai mẹ con chỉ còn ngồi góp nhặt nỗi nhớ nhung. Phần còn lại của căn nhà chỉ là những bức tường mục nát, mái tôn sét gỉ làm chỗ trú ẩn cho lũ thằn lằn. Đứng bất động ở ngưỡng cửa, mẹ tôi thốt lên lời than thở cuối cùng: https://thuviensach.vn - Đây không phải là căn nhà! Mẹ không nói rõ căn nào vì thời bé thơ tôi được nghe tả lại ít nhất cũng về ba căn nhà, mà hình thức và ý nghĩa hoàn toàn khác nhau tùy theo lời người kể. Căn đầu tiên, theo lời kể mỉa mai của bà ngoại thì nó vốn là một lều trại của thổ dân. Căn thứ hai, do ông bà tôi xây dựng lên, có tường đất, mái lá cọ, phòng khách rộng rãi, phòng ăn theo kiểu sân thượng đầy hoa sặc sỡ, hai buồng ngủ, một khoảng sân có cây dẻ cao lớn, một mảnh vườn trồng đầy rau và một khu chuồng dê, lợn, gà xây liền nhau. Người ta thường kể lại rằng căn nhà này đã cháy rụi do một quả pháo hoa vô tình rơi xuống mái lá. Đó là vào ngày 20 tháng 7, ngày Lễ Độc lập của một trong vô số cuộc chiến tranh mà bây giờ không ai xác định nổi. Sau vụ hỏa hoạn chỉ còn trơ lại nền xi măng, rồi sau đó được người ta xây cất lại và ông ngoại, một công chức đương thời đã thuê để làm văn phòng. Trên đống đất đá đổ nát, một mái nhà là nơi trú ẩn vĩnh hằng. Căn nhà xây theo chiều dọc gồm tám phòng liên tục dọc chiếc hành lang, nơi cánh đàn bà thường ra đó vừa đan lát, tán chuyện, vừa hóng mát vào những buổi chiều. Các phòng đơn giản và giống nhau như đúc; nhưng từng chi tiết của nó đều gợi tôi nhớ lại những khoảnh khắc căn bản của đời mình. Phòng đầu tiên dùng làm phòng khách và văn phòng riêng của ông ngoại. Trong đó có chiếc bàn viết phủ vải, chiếc ghế xoay, chiếc quạt điện và một chiếc tủ sách chứa duy nhất một cuốn sách to và rách gáy: cuốn từ điển tường giải. Phòng bên cạnh là một xưởng kim hoàn, nơi ông dành nhiều thời gian cặm cụi làm ra những con cá nhỏ bằng vàng có đôi mắt gắn hạt ngọc bích, tất nhiên nhìn thì https://thuviensach.vn đẹp nhưng không thể ăn được. Trong buồng này, ông đã tiếp một số nhân vật nổi tiếng, nhất là các vị chính khách, công chức thất nghiệp, cựu chiến binh. Trong số những người kể trên, có hai vị khách nổi tiếng đến vào hai dịp khác nhau: đó là tướng Rafael Uribe Uribe và Benjamin Herrera. Họ đều lưu lại ăn cơm với gia đình. Điều duy nhất về ông Uribe Uribe làm bà ngoại nhớ suốt đời là tính cẩn thận của ông ta bên bàn ăn: “Ông ấy ăn nhỏ nhẻ như chim” . Khoảng không gian chung giữa văn phòng và xưởng kim hoàn là nơi cấm phụ nữ không được bước vào. Đó là nét văn hóa đặc thù của các nước vùng biển Caribe, cũng giống như luật cấm phụ nữ không được vào quán rượu. Tuy vậy, sau này nó đã biến thành một thứ trạm xá gia đình, nơi cô Petra bị chết và bà Wenefrida Marquez, em gái của ông tôi trải qua những ngày tháng cuối cùng trong cơn bạo bệnh. Từ đấy trở đi, căn phòng này trở thành thiên đường kín của rất nhiều phụ nữ trong gia đình, hoặc khách đến chơi trong suốt thời thơ ấu của tôi. Tôi là đứa con trai duy nhất có đặc quyền được hưởng cả hai thế giới này. Phòng ăn là khoảng trống kéo dài của hành lang có tay vịn bằng gỗ, nơi các bà thường ra ngồi khâu và có một chiếc bàn dài cho mười sáu thực khách đến theo chuyến tàu hỏa buổi trưa mỗi ngày. Từ chỗ này, mẹ tôi nhìn những mảnh vỡ của chiếc bình đựng hoa hải đường, những gốc rạ mục và thân cây hoa nhài bị kiến đục nát và hình như chính cảnh này đã giúp bà lấy lại hơi sức. - Hồi xưa, chúng ta thường không ngửi thấy mùi hương nồng nàn của hoa nhài - bà nói và nhìn bầu trời quang đãng rồi thở dài buồn https://thuviensach.vn bã - Tuy nhiên, cái mà lúc này mẹ còn chưa thấy chính là tiếng sấm vào lúc ba giờ chiều. Tôi cũng cảm thấy xúc động vì cũng nhớ lại tiếng ầm ầm như những tảng đá lăn làm lũ trẻ chúng tôi tỉnh dậy sau giấc ngủ trưa. Nhưng ngày ấy tôi còn chưa nhận ra là nó chỉ xảy ra vào lúc ba giờ. Sau phòng ăn là phòng tiếp khách đặc biệt, bởi vì đối với khách thường ngày, nếu là đàn ông sẽ được tiếp ở văn phòng với bia ướp lạnh, còn nếu là phụ nữ thì tiếp ở hành lang có treo những giỏ hoa hải đường. Sau đó là đến thế giới bí ẩn của các buồng ngủ. Đầu tiên là buồng ngủ của ông bà với cửa lớn hướng ra vườn cây và có treo một tấm biển gỗ ghi năm xây dựng: 1925. Đến đây, mẹ làm tôi ngạc nhiên với câu nói có phần đắc thắng: - Đây là nơi con được sinh ra đấy! Có thể trước đây tôi chưa được biết điều này hoặc đã quên khuấy đi rồi, nhưng đúng là ở buồng tiếp theo chúng tôi còn thấy chiếc nôi mà tôi đã ngủ cho đến tận khi lên bốn tuổi và được bà tôi cất giữ cẩn thận. Chuyện chiếc nôi thì quả thật tôi đã quên, nhưng vừa nhìn thấy nó tôi bỗng nhớ lại chuyện mình đã khóc ré lên khi lần đầu tiên được mặc chiếc áo liền quần in hoa, để báo cho mọi người đến cởi ra, nó đã ướt đầm vì đầy phân và nước tiểu. Lúc đó, tôi còn bé lắm, chỉ mới đủ sức bám vào mép chiếc nôi để đứng lên. Việc này sau đó đã trở thành chuyện bàn cãi và đàm tếu trêu chọc của người nhà và bạn bè. Họ coi nỗi bất hạnh của tôi ngày hôm đó là chuyện đương nhiên của một đứa trẻ con. Và họ còn trêu chọc nhiều hơn khi tôi nhấn mạnh rằng nguyện vọng của tôi lúc ấy không phải là thoát ra khỏi cảnh khó chịu đó mà là nỗi sợ làm bẩn mất bộ https://thuviensach.vn áo liền quần mới mặc lần đầu. Có nghĩa là đây không phải là chuyện vệ sinh mà là một sự cố mỹ học. Do chuyện này cứ tồn tại mãi trong trí nhớ nên tôi coi đó như kinh nghiệm đầu tiên trong cuộc đời viết văn của mình. Trong buồng ngủ đó còn có một khoang thờ với những bức tượng thánh to như người thật, trông thực và dễ sợ hơn cả các bức tượng đặt trong nhà thờ. Đó là buồng ngủ của bà bác Francisca Simodosea Mejía, một chị em thúc bá với ông tôi mà chúng tôi vẫn gọi là bà bác Mama. Sau cái chết của song thân, bà đến sống ở trong nhà như một người chủ thực sự. Tôi ngủ trên võng ở phòng bên cạnh, trong ánh đèn thờ thánh thần, và lúc đó tôi cứ nghĩ những ngọn nến thờ này chỉ tắt đi khi tất cả nhân loại trên cõi đời này chết hết. Thời con gái, mẹ tôi cũng ngủ ở đó trong nỗi khiếp sợ những vị thần thánh. Cuối dãy hành lang có hai buồng mà hồi đó tôi đã từng bị cấm cửa. Buồng đầu tiên là nơi ở của chị họ Sara Emilia Marquez - con gái của bác Juan de Dios được ông bà tôi nuôi dưỡng cho đến khi đi lấy chồng. Từ nhỏ, chị ấy đã có dáng vẻ oai phong tự nhiên và một cá tính mạnh mẽ. Với tập truyện quý giá của Calleja có tranh minh họa màu, chị ấy đã gieo vào lòng tôi những ham muốn văn chương đầu tiên. Có điều chị ấy không bao giờ cho tôi sờ vào nó vì sợ làm xáo trộn lung tung. Vì vậy, đó cũng là nỗi thất vọng đầu tiên và đau đớn nhất trong đời viết văn của tôi. Phòng cuối là một kho chứa đồ dùng và hòm xiểng bị loại bỏ không dùng nữa, nơi đã khiến tôi rất tò mò trong nhiều năm nhưng không bao giờ được bước vào. Sau này, tôi được biết trong đó có https://thuviensach.vn chứa bảy mươi cái bô do ông bà mua, khi mẹ tôi mời các bạn gái cùng lớp đến nghỉ hè ở nhà. Đối diện với hai phòng này, ngay ở hành lang là nhà bếp lớn có những chiếc bếp lò được xây bằng đá và một chiếc lò lớn, tác phẩm của bà ngoại. Vốn là một thợ làm bánh mì và bánh ngọt, bà ngoại tôi có thể làm ra những viên kẹo hình các con vật khiến cho những buổi bình minh của chúng tôi thơm nức mùi đường. Đây cũng là vương quốc riêng của đám phụ nữ làm công trong gia đình. Mỗi khi giúp bà ngoại làm việc nhà, họ lại cùng với bà hợp thành một dàn đồng ca. Có một giọng ca khác chính là Lorenzo, “Kẻ Tuyệt vời” , một con vẹt già khú đế dễ chừng đến hơn trăm tuổi, là tài sản để lại từ thời cụ cố với những câu khẩu hiệu chống lại Tây Ban Nha hay những bài ca từ thời Chiến tranh vệ quốc. Mắt nó kèm nhèm đến nỗi có lần đã rơi vào nồi nấu đậu và may mắn thoát chết vì nước vừa mới hơi nóng chứ chưa kịp sôi. Trong ngày lễ 20 tháng 7, nó hoảng sợ và hét vang cả nhà: - Con bò mộng! Con bò mộng! Kìa con bò mộng đang đến kìa! Lúc ấy, ở nhà chỉ toàn là đàn bà vì hết thảy đàn ông đã đi dự lễ hội kỷ niệm ngày Quốc khánh. Các bà cứ nghĩ là tiếng la hét của con vẹt chỉ là trò nghịch điên rồ của kẻ già nua. Những người phụ nữ ở trong nhà đều biết nói chuyện với nó, nhưng họ chỉ thực sự hiểu tiếng hét của con vẹt khi con bò mộng, vừa thoát khỏi chuồng nhốt đang rống lên điên cuồng lao vào khu nhà bếp, phá tan các dụng cụ làm bánh và các nồi, chảo. Tôi đang đi ở hành lang thì được các bà, các cô hốt hoảng chạy ngược lại bế thốc lên đưa vào phòng chứa lương thực. Khi tiếng rống của con bò mộng vừa dứt ở https://thuviensach.vn nhà bếp, thì tiếng vó của nó đã vang lên dồn dập ở dọc hành lang làm cho căn nhà như chao đảo theo. Nó bỗng xuất hiện ngay sau lỗ thông hơi của căn phòng với đôi mắt hằn học lồi to và hơi thở phì phò đủ làm máu tôi đông cứng. Khi các võ sĩ đấu bò lôi được nó về chuồng thì những câu chuyện vui nhộn về sự việc vừa rồi xảy ra tại nhà tôi cũng bắt đầu rộ lên và kéo dài hơn một tuần lễ: những dòng cà phê bất tận, những chiếc bánh kem ê hề được dùng để phụ họa cho những câu chuyện được kể đi kể lại hàng ngàn lần và hành động anh hùng của những người sống sót được phóng đại, lần kể sau to hơn lần kể trước. Mảnh vườn tuy không lớn nhưng có rất nhiều loại cây khác nhau, có buồng tắm không mái che với bể chứa nước mưa bằng xi măng và một tháp nước cao độ ba mét. Trên đó, có hai thùng gỗ lớn mà sáng nào ông ngoại cũng dùng bơm tay bơm đầy mới thôi. Trong góc vườn, có chuồng ngựa bằng gỗ thô ráp và những căn buồng cho người làm công. Cuối cùng là khoảng sân sau đầy cây ăn trái và một nhà xí duy nhất, nơi những người hầu gái đổ bô cho cả nhà suốt ngày đêm. Vốn là một loài cây sum suê và thân thiện nhất trong vườn, cây dẻ đã tồn tại trên đời, trong khoảng vườn nhà tôi, bất chấp mưa nắng và thời gian và đã che bóng mát cho cái chết của ít nhất là hai vị đại tá về hưu sau những cuộc nội chiến liên miên ở thế kỷ trước, khi họ đến tiểu tiện dưới gốc cây này. Mười bảy năm trước ngày sinh của tôi, gia đình đã chuyển đến sống ở Aracataca trong cảnh huyên náo của buổi ban đầu giành thế độc quyền trồng chuối của Công ty chế biến hoa quả. Ông bà ngoại mang theo cậu Juan de Dios hai mươi mốt tuổi và dì tôi - Margarita https://thuviensach.vn Maria Miniata de Alacoque mười chín tuổi cùng mẹ tôi - Luisa Santiaga, lúc đó mới năm tuổi. Lẽ ra trên mẹ tôi còn có một cặp anh hay chị song sinh, nhưng bà ngoại tôi đã bị sẩy vào lúc mang bốn tháng. Khi có mẹ tôi, bà ngoại tuyên bố đó sẽ là lần sinh nở cuối cùng vì lúc đó bà đã bước sang tuổi bốn mươi hai. Gần nửa thế kỷ sau, cũng ở cái tuổi ấy và trong hoàn cảnh tương tự, mẹ tôi cũng tuyên bố như bà ngoại khi sinh đứa con thứ mười một, em Eligio Gabriel. Việc chuyển về sinh sống ở Aracataca được ông bà ngoại coi như một chuyến đi vào quên lãng. Ông bà chỉ mang theo mấy người hầu: hai người đàn ông thổ dân - Alirio và Apolinar cùng một người đàn bà cũng là dân thổ cư - Meme - mà ông đã mua được với giá một trăm peso mỗi người đúng vào lúc chế độ nô lệ vừa bị xóa bỏ. Ông ngoại tôi chỉ mang theo những thứ cần thiết nhất để trốn chạy thật xa những kỷ niệm buồn trong quá khứ đã làm lương tâm ông cắn rứt khôn nguôi: ông đã giết chết một người trong cuộc thách đấu vì danh dự. Ông khá thông thạo vùng đầm lầy Cienaga vì trước đó đã từng tham gia những chiến dịch quân sự ở đây, và trên cương vị người tổng quản lý, ông cũng dự lễ ký hiệp ước Neerlandia. Căn nhà mới cũng không làm lòng ông thanh thản vì sự ăn năn tiếp tục cắn rứt tâm hồn ông, và nguy hại hơn nữa là nó lại truyền đến tận đời chắt. Người thường xuyên nhắc lại chi tiết sự việc này lại chính là bà ngoại, lúc này đã trở nên mù lòa và ngớ ngẩn. Tuy nhiên, khi trong nhà râm ran bàn tán về cuộc thách đấu bi thảm thì https://thuviensach.vn chính bà lại là người duy nhất được biết mà cũng chỉ khi vụ việc đã kết thúc. Tấn bi kịch xảy ra ở Barrancas, một thị trấn yên bình và thịnh vượng trên dãy núi Sierra Nevada. Chính ở đây, ông tôi, vị đại tá, đã học được nghề kim hoàn từ truyền thống ông cha để lại và quay về định sống lâu dài ngay sau khi hiệp ước hòa bình được ký kết. Địch thủ là một chàng trai to lớn kém ông những mười sáu tuổi. Và cũng như ông, anh ta là thành viên tận tâm của đảng Tự do, một tín đồ tích cực của đạo Công giáo. Anh ta là nông dân nghèo, mới lấy vợ nhưng đã có hai con và mang một cái tên đặc trưng của người đàn ông tốt bụng: Medardo Pacheco. Đối với ngài đại tá, điều đáng buồn nhất có lẽ là việc anh ta không phải là một trong muôn vàn kẻ thù không nhìn rõ mặt mà ông đã phải đối đầu trên chiến trường, mà chính lại là một người bạn cũ, người đồng chí trong cùng một đảng và là người lính dưới quyền ông trong cuộc chiến tranh Một ngàn ngày, hơn nữa cuộc thách đấu lại diễn ra sau khi cả hai đều tin rằng họ đã được sống trong hòa bình. Dù chưa hiểu hết, nhưng chính sự kiện thực tế đầu tiên này đã khơi dậy trong tôi bản năng viết văn. Từ khi có ý thức, tôi đã nhận biết được ảnh hưởng to lớn và mạnh mẽ của tấn bi kịch này đối với gia đình, nhưng những chi tiết của nó thì vẫn hoàn toàn mơ hồ. Mẹ tôi, lúc đó mới lên ba, chỉ nhớ lại vụ việc như một giấc mộng mờ ảo. Những người lớn thường nói tránh đi để lừa tôi. Tôi không bao giờ chắp nối đầy đủ diễn biến của sự việc vì cả hai phía, mỗi bên đều sắp xếp chi tiết theo cách riêng của mình. Cách lý giải đáng tin cậy nhất về nguyên nhân vụ việc là bà mẹ của Medardo Pacheco cảm https://thuviensach.vn thấy bị sỉ nhục vì một lời bình phẩm được cho là của ông ngoại tôi và bà ta yêu cầu con trai phải trả thù để đòi lại danh dự cho mình. Ông ngoại đã công khai thanh minh trước mọi người là không hề có ý định làm nhục ai, nhưng Medardo Pacheco vẫn không chịu và biến mình từ chỗ bị làm nhục sang thành kẻ đi nhục mạ người khác. Anh ta đã dùng những từ ngữ nặng nề thóa mạ tư cách đảng viên đảng Tự do của ông ngoại, nhưng tôi không bao giờ biết được chính xác những lời nhục mạ đó như thế nào. Bị tổn thương quá nghiêm trọng, ông ngoại đã thách đấu, nhưng chưa xác định rõ ngày giờ. Cái nói lên tầm cỡ của một viên đại tá chính là sự tính toán cẩn thận về thời gian giữa lời thách đấu và trận đấu thực tế. Trong khoảng thời gian đó, ông ngoại đã âm thầm thu xếp mọi chuyện để đảm bảo an toàn cho gia đình trước hai khả năng duy nhất do số phận sắp đặt: hoặc là cái chết hoặc là chịu cảnh tù đày. Ông đã bình tĩnh tìm cách bán số tài sản ít ỏi còn lại sau chiến tranh: xưởng kim hoàn và một trang trại nhỏ thừa kế của cụ cố, nơi ông vẫn nuôi dê và trồng mía. Sau sáu tháng, ông gom tiền bạc lại và giấu dưới đáy tủ rồi âm thầm chờ đợi cái ngày mà chính mình đã định ra: ngày 12 tháng 10 năm 1908, đúng ngày kỷ niệm sự kiện phát hiện ra châu Mỹ. Ông ngoại biết rõ, Medardo Pacheco sống ở ngoại ô thị trấn, nhưng chiều hôm đó thế nào gã cũng phải tham dự lễ rước Thánh mẫu Pilar. Trước khi đi tìm gặp đối thủ, ông ngoại đã viết cho bà tôi một bức thư ngắn, lời lẽ rất dịu dàng chỉ dẫn nơi cất giữ tiền và những nhắn nhủ cuối cùng về tương lai của các con. Ông để bức thư ở dưới gối đôi của hai người để bà tìm thấy ngay khi lên giường https://thuviensach.vn đi ngủ, và như thế là khỏi phải nói lời chia tay vào cái giờ xấu của mình. Theo những lời giải thích khác tuy không được chính xác lắm nhưng trùng hợp ở chỗ xác định đó là một ngày thứ Hai trong tháng Mười, gần biển Caribe với cơn mưa buồn từ những đám mây thấp và cơn gió nhuốm màu tang tóc. Medardo Pacheco vận đồ đi lễ Chủ nhật, vừa bước vào ngõ phố cụt thì đụng ngay với ngài đại tá Márquez. Cả hai đều mang theo vũ khí. Những năm sau đó, khi nói chuyện tào lao, bà ngoại thường nhắc lại câu: “Chúa đã cho ông ngoại chúng mày một dịp tha chết cho người đàn ông đáng thương kia, nhưng ông đã không tận dụng được” . Có lẽ bà nghĩ vậy vì nghe ngài đại tá nói rằng, vừa gặp nhau, ông đã thấy từ đôi mắt của địch thủ lóe lên tia chớp thẫn thờ. Ông cũng nói với bà rằng, khi thân cây gạo khổng lồ đổ sụp xuống bãi cỏ, ông còn nghe thấy một tiếng rên không lời hệt như “tiếng con mèo bị mắc mưa ướt sũng” . Trong câu chuyện dân gian truyền miệng, người ta còn gán cho ông ngoại câu thanh minh khi ra đầu thú trước viên thị trưởng: “Viên đạn danh dự đã thắng viên đạn quyền lực” . Đúng là một câu nói đầy khẩu khí của giới tự do thời đó, nhưng tôi thấy nó không hợp với tư chất của ông ngoại. Đúng là trong vụ này không có nhân chứng. Kết luận chính thức có lẽ cũng chỉ dựa vào lời khai của ông và những người cùng thời ở cả hai phía. Hồ sơ vụ án, nếu có, thì bây giờ cũng chẳng thấy tăm hơi đâu nữa. Trong rất nhiều cách giải thích vụ việc mà tôi nghe được thì chẳng có cách nào giống cách nào. https://thuviensach.vn Cũng như các gia đình trong thị trấn, vụ việc này khiến cho những thành viên gia đình người chết bị chia rẽ sâu sắc. Một bộ phận của gia đình này đòi phải trả thù, nhưng những người khác thì tỏ ra cảm thông. Hồi bé, những chi tiết này làm tôi xúc động đến nỗi tôi tự thấy mình cũng có lỗi, và thậm chí ngay bây giờ, khi viết những dòng này, tôi còn thấy cảm thương gia đình người bị chết hơn là gia đình mình. Để đảm bảo an toàn, người ta vội đưa ông ngoại đến Riohacha rồi sau đó đến Santa Marta, ở đây ông bị kết án một năm tù: một nửa thời gian tù ngồi và một nửa cho hưởng án treo. Vừa được thả tự do, ông cùng gia đình đến sống một thời gian ngắn ở thị trấn Cienaga, sau đó đi Panama, nơi ông có thêm một đứa con gái trong một mối tình thoáng qua; và cuối cùng thì định cư ở thị trấn Aracataca bẩn thỉu và thô thiển với nghề nghiệp mới là nhân viên thu thuế của tỉnh. Từ đó trở đi, không bao giờ ông mang vũ khí đi ra phố, kể cả trong thời kỳ bạo lực tệ hại nhất trong các đồn điền trồng chuối. Ông chỉ giữ một khẩu súng ngắn ở dưới gối để bảo vệ gia đình. Aracataca hoàn toàn không phải là mảnh đất lành mà ông và gia đình đã mơ tưởng, sau cơn ác mộng Medardo Pacheco. Lúc đầu, nó chỉ là một làng nhỏ của tộc người bản xứ Chimila; rồi sau đó nó bước bằng chân trái vào lịch sử như là một xã vô chính phủ của quận Cienaga và phất lên nhờ cơn sốt trồng chuối. Aracataca không phải tên gốc của thị trấn mà là tên con sông: trong tiếng Chimila, ara có nghĩa là sông, còn Cataca nghĩa là người chỉ huy. Vì vậy, khi nói https://thuviensach.vn chuyện với người bản địa, chúng tôi không gọi thị trấn là Aracataca mà gọi đúng tên của nó: Cataca. Để thuyết phục gia đình, ông ngoại vẽ ra cảnh tượng huyễn hoặc rằng ở Aracataca tiền chảy đầy đường. Nhưng bà ngoại thì nói: “Tiền bạc là phân của quỷ sứ” . Mẹ tôi coi nơi đó là vương quốc của nỗi khủng khiếp. Nỗi hãi hùng đầu tiên mà mẹ vẫn nhớ là dịch cào cào phá hủy mùa màng xảy ra khi mẹ còn bé xíu. “Người ta nghe thấy chúng bay qua rầm rầm như cơn bão đá” , mẹ kể với tôi như vậy khi cùng đi bán nhà. Mọi người sợ hãi trốn hết vào trong nhà. Mãi sau đó, người ta phải nhờ đến phép thuật mới dập được đại dịch này. Bất cứ lúc nào, những cơn bão khô cũng có thể đổ ập xuống làm nhà cửa tốc hết mái, chuối non bật hết gốc rễ và cả thị trấn ngập trong cơn lốc bụi khủng khiếp. Mùa hè thì nạn hạn hán giết sạch gia súc, còn mùa đông thì mưa trút xuống như cơn đại hồng thủy biến đường phố thành những con sông cuồn cuộn chảy. Những kỹ sư người Mỹ đi lại bằng xuồng cao su len lỏi giữa dòng nước ngập đầy rác rưởi và xác súc vật bị cuốn trôi. Hệ thống tưới nước nhân tạo của Công ty chế biến hoa quả là thủ phạm chính của việc uốn dòng chảy của con sông, gây ra tình trạng ngập lụt khắp nơi đến mức dòng nước có thể lôi cả xác chết ở nghĩa địa lên và đẩy nó trôi lềnh bềnh trên mặt nước. Tuy nhiên, cơn đại dịch thảm khốc nhất chính là dịch người. Những chuyến tàu hỏa, bé nhỏ như đồ chơi, thường đổ xuống bãi cát nóng hầm hập những đám người từ tất cả các ngõ ngách tràn về, coi trời bằng vung, tay súng tay gậy, chiếm lĩnh toàn bộ đường https://thuviensach.vn phố. Sự phát triển điên rồ này đã gây nên nạn bùng nổ dân số và cảnh hỗn loạn xã hội không có cách nào kìm hãm được nữa. Khu vực này lại chỉ cách trại giam của Buenos Aires, ngay bên bờ sông Fundación, có năm dặm nên mỗi kỳ nghỉ cuối tuần, tù nhân lại trốn trại ra gây tội ác ở Aracataca. Kể từ khi những căn lều mái lá của thổ dân Chimila bị thay bằng những căn nhà gỗ mái tôn có cửa sổ buộc dây thô thiển bằng đồng với loài hoa leo chằng chịt bám đầy bụi bặm của Công ty chế biến hoa quả thì người dân chúng tôi sống phấp phỏng không khác gì dân trong các thị trấn đơn côi trên các phim cao bồi của Mỹ. Giữa cơn lốc xoáy, những đám người lạ mặt tràn ngập khắp những nơi công cộng, giữa những người đàn ông thay quần áo tự nhiên ngay ngoài đường phố, những người đàn bà giương ô ngồi trên đống hòm xiểng, giữa vô số những con la đang chết đói trước các khách sạn. Những người đầu tiên đến xứ này tự cảm thấy mình trở nên lạc lõng để trở thành những người đến cuối cùng. Chúng tôi bỗng nhiên trở thành những người nước ngoài, những người hoàn toàn xa lạ. Những cuộc bắn giết vì cãi lộn, xô xát không chỉ xảy ra vào ngày thứ Bảy nữa. Bất cứ chiều nào, khi nghe thấy tiếng hò hét ngoài đường thì chúng tôi cũng nhìn thấy một người đàn ông không đầu cưỡi lừa đi ngang qua. Chắc chắn đó là người bị chặt đầu trong các cuộc thanh toán đẫm máu vì tranh chấp chuối, và có thể lúc đó, đầu của ông ta đang bị dòng nước lạnh buốt cuốn trôi dọc theo con mương. Và tối đó, bà ngoại lại giải thích: “Những chuyện ghê rợn như thế chỉ có thể do bọn Cachacos gây ra mà thôi!” https://thuviensach.vn Cachacos vốn là những thổ dân bản địa vùng cao nguyên; họ khác với dân các chủng tộc khác không chỉ ở tạng người gầy gò, kiểu ăn nói lúng búng trong miệng mà còn vì họ tự coi là những mật sứ của Thần Hộ mạng. Hình ảnh này ghê sợ đến mức, sau vụ đàn áp tàn bạo cuộc đình công của công nhân ngành chuối, chúng tôi không gọi những người trong quân lực là lính nữa mà gọi họ là bọn Cachacos. Chúng tôi coi họ là những người duy nhất nắm quyền chính trị và nhiều người trong bọn họ đã lạm dụng việc này. Có lẽ đó là nguyên nhân của sự kiện rùng rợn “Đêm đen tối ở Aracataca” đã để lại dấu ấn không phai mờ trong trí nhớ của người dân, dù không có bằng chứng rõ ràng rằng nó đã từng xảy ra hay không. Mọi chuyện bắt đầu từ một ngày thứ Bảy tệ hại nhất trong tất cả những ngày thứ Bảy, khi một người thổ dân hiền lành mà lịch sử không ghi lại tên, bế con vào quán rượu xin một cốc nước lã cho đứa bé. Một người nước ngoài đang uống rượu trên quầy, nhất quyết không cho đứa bé uống nước mà phải uống một hớp rượu với hắn. Người cha cố ngăn cản, nhưng tên này thì cứ ép cho đến khi đứa bé vô tình gạt tay làm đổ cốc rượu, và thế là không chần chừ, hắn rút súng bắn chết đứa bé ngay lập tức. Đó lại là một bóng ma nữa ám ảnh tuổi thơ của tôi. Cứ mỗi lần vào quán uống nước giải khát, ông ngoại lại kể cho tôi nghe về câu chuyện này nhưng tình tiết thì phi thực tế nên tôi cứ nghĩ là do ông bịa ra. Có lẽ sự kiện này xảy ra khi gia đình vừa đến Aracataca vì mẹ tôi chỉ còn nhớ mang máng cảnh người lớn sợ hãi như thế nào. Về tên giết người, lúc đó, người ta chỉ nhớ hắn có giọng nói êm dịu của người vùng núi Andes, nên cuộc trả thù không chỉ nhằm vào tên https://thuviensach.vn sát nhân mà là tất cả những người nước ngoài có giọng nói tương tự. Những tốp người bản địa tay cầm dao chặt mía ào ra ngoài đường mù sương, gặp ai trong đêm tối cũng hét lên: - Nói mau! Vừa nghe tiếng nói là đã chém tới tấp không cần phân biệt giọng nói ra sao, có giống với giọng tên sát nhân hay không. Ngài Rafael Quintero Ortega, chồng của dì Wenefrida Márquez, vốn là một người cứng rắn và được quý mến nhất trong đám Cachacos, lúc đó đã gần trăm tuổi, được ông ngoại nhốt vào trong phòng kín mới thoát khỏi thảm họa này. Nỗi bất hạnh của gia đình lên đến cực điểm sau hai năm đến ở tại Aracataca. Đó là cái chết của bác gái Margarita Maria Miniata, vốn được coi là nguồn sáng của gia đình. Bức ảnh của bà được treo giữa phòng khách suốt một năm và tên của bà được các thế hệ con cháu nhắc đi nhắc lại như một biểu tượng của gia đình. Những thế hệ gần đây hình như không còn cảm thấy xúc động trước cô gái nhỏ mặc váy nhàu, đi đôi ủng nhỏ màu trắng và tóc tết đuôi sam dài đến ngang thắt lưng, vì nó không phù hợp với hình ảnh bà cố. Nhưng tôi có cảm tưởng rằng, khi trong lòng bị dày vò bởi nỗi ân hận và sự thất vọng không tìm được một thế giới tốt đẹp hơn, ông bà ngoại coi tình cảnh báo động thường xuyên trên đây gần giống như sự an bình. Cho đến tận lúc cuối đời, ông bà tôi vẫn cảm thấy dù ở bất cứ nơi đâu, thì mình vẫn là người xa lạ. Xa lạ nhất vẫn là đám đông từ tứ xứ đến cùng với những chuyến tàu hỏa nén đầy những người. Cũng với niềm khát khao như ông bà ngoại và các con, những người mang dòng họ Fergusson, Duran, https://thuviensach.vn Beracaza, Dacante, Correa đã đến thị trấn này để tìm một cuộc sống tốt đẹp hơn. Những đám đông người Italia, những cư dân đảo Canarias, người Siry - mà chúng tôi thường gọi là người Thổ Nhĩ Kỳ, vượt biên đến đây tìm tự do và cách sống khác - những thứ không thể có ở quê hương họ. Ở nơi đây có đủ mọi bản tính và tư chất. Một số người trốn khỏi khu nhà tù biệt xứ có tên là Hòn đảo của Quỷ dữ tại nước Guayana thuộc địa. Ở đó, tù nhân chính trị đông hơn tù thường phạm. Một trong số họ, René Belvenoit, nhà báo nổi tiếng người Pháp bị kết án vì lý do chính trị đã trốn trại đến ẩn náu tại khu đồn điền trồng chuối. Và trong khoảng thời gian ngắn ngủi đó, ông đã kịp viết một cuốn sách tuyệt vời mô tả nỗi khủng khiếp của cảnh tù đày mà ông từng trải qua. Nhờ tất cả bọn họ - người tốt cũng như kẻ xấu - mà Aracataca ngay từ khi mới hình thành đã trở thành vùng đất không biên giới. Nhưng đối với chúng tôi, cộng đồng đáng nhớ nhất là những người Venezuela. Ở một căn nhà của họ, có hai chàng sinh viên trẻ tuổi về nghỉ hè, cứ sáng ra là đã mang gầu ra múc nước lạnh cóng trong thùng gỗ để tắm: đó là Romulo Betancourt và Raul Leoni mà nửa thế kỷ sau sẽ lần lượt trở thành Tổng thống của Venezuela. Trong số những người Venezuela, gần gũi với chúng tôi nhất có lẽ là bà Juana de Freytes, một phụ nữ lịch lãm rất có khiếu kể chuyện. Qua giọng kể của bà, tôi khám phá ra được rất nhiều điều thú vị trong thế giới văn chương. Truyện ngắn chính thức đầu tiên mà tôi biết là “Genoveva de Brabante” cùng với các tác phẩm bậc thầy của văn chương thế giới đã được bà rút gọn thành truyện thiếu nhi: https://thuviensach.vn Odyssey, Orlando nổi giận, Don Quijote, Bá tước Montecristo cùng nhiều truyện kể trong Kinh Thánh. Ông bà ngoại thuộc một trong những dòng họ được quý mến nhất nhưng lại ít quyền hành. Tuy nhiên, khác với các dòng họ khác, ông bà rất được giới lãnh đạo chóp bu người địa phương của Công ty chế biến hoa quả quý trọng. Đó là những người đã từng tham gia các cuộc nội chiến theo phái Tự do và đã ở lại địa phương sau hai hiệp ước hòa bình. Điển hình là Tướng quân Benjamin Herrera người mà chiều chiều, tại trang trại của mình, thường đứng ra tổ chức những buổi hòa nhạc với điệu valse êm dịu trong tiếng kèn clarinete thanh bình của mình. Mẹ tôi trở thành người con gái duy nhất trong cảnh buồn tẻ đó và chiếm giữ khoảng trống tình yêu của gia đình sau khi căn bệnh thương hàn cướp đi người chị gái Margarita Maria Miniata. Cũng giống như bà chị gái ốm yếu, yểu mệnh của mình, sức khỏe của mẹ tôi được các bác sĩ đánh giá là yếu, nếu không muốn nói là quá yếu. Tuổi thơ của bà khá bấp bênh bởi chứng bệnh sốt rét. Cứ ba ngày một lần, mẹ tôi lại lên cơn sốt. Khi đợt sốt cuối cùng chấm dứt vĩnh viễn, bà trở nên vô cùng khỏe mạnh, đủ để sống đến chín mươi bảy tuổi với mười một lần sinh nở và đèo bòng thêm bốn đứa con rơi vãi của chồng, sáu mươi lăm đứa cháu, tám mươi tám đứa chắt và mười bốn đứa chít. Đó là chưa kể đến những đứa mà không biết có hay không. Bà ra đi một cách thanh thản vào hồi tám giờ rưỡi tối ngày 9 tháng 6 năm 2002, khi mà chúng tôi đang chuẩn https://thuviensach.vn bị cho bà lễ kỷ niệm thượng thọ một thế kỷ, vào đúng ngày và gần đúng cái giờ tôi đặt dấu chấm hết cho những trang hồi ký này. Mẹ tôi sinh ngày 25 tháng 7 năm 1905 ở Barrancas, đúng lúc gia đình vừa hồi phục sau thảm họa chiến tranh. Ông bà ngoại đặt tên đầu cho bà là Luisa để tưởng nhớ Luisa Mejía Vidal, cụ cố - mẹ của ông ngoại tôi vừa mất trước đó một tháng. Tên thứ hai của mẹ, Santiaga, là do sinh trùng ngày với thánh Santiago, vị thánh cao nhất bị chặt đầu ở Jerusalem. Mẹ giấu tên thứ hai suốt nửa đời người vì cho là nó giống tên đàn ông lại hơi kêu quá cho đến khi một đứa con bất hiếu của bà đã tiết lộ cái tên này trong một cuốn tiểu thuyết. Mẹ học rất chăm chỉ trừ các buổi học đàn dương cầm vì đó là môn mà bà ngoại bắt mẹ phải học để chứng tỏ mình là con gái nhà lành. Luisa Santiaga phải nghe lời phụ mẫu để học đàn trong ba năm, rồi bất ngờ từ bỏ nó vì chán cái việc phải gõ phím vào đúng giờ ngủ trưa hàng ngày. Tuy nhiên, phẩm chất duy nhất bộc lộ rõ trong hai mươi năm đầu đời của mẹ chính là cá tính mạnh mẽ khi gia đình phát hiện ra bà đang yêu say đắm người thanh niên kiêu kỳ đang làm nhân viên bưu điện của thị trấn Aracataca. Chuyện tình trắc trở này là một trong những điều ngạc nhiên của tôi thời trai trẻ. Tôi được nghe bố mẹ, cùng nhau hay từng người riêng biệt, kể lại chuyện tình này nhiều lần đến mức thuộc lòng và đưa nó vào cuốn Bão lá úa. Đó là cuốn tiểu thuyết đầu tiên mà tôi viết khi vừa tròn hai mươi sáu tuổi, dù vẫn biết phải còn học hỏi rất nhiều về nghệ thuật viết văn. Bố mẹ đều là những người kể chuyện rất giỏi và có trí nhớ tuyệt vời về mối tình hạnh phúc của mình. https://thuviensach.vn Nhưng họ say mê đến mức, khi tôi, lúc đã ngoại ngũ tuần, định sử dụng nó vào cuốn tiểu thuyết Tình yêu thời thổ tả thì không còn biết phân biệt đâu là đời thật, đâu là thơ nữa. Theo giải thích của mẹ, lần đầu tiên hai người gặp nhau là trong đám tang một em bé, mà sau này cả bố và mẹ tôi đều không xác định được tên gì. Mẹ tôi cùng các bạn gái đứng ở ngoài vườn hát những bài tình ca kéo dài suốt chín đêm, theo phong tục dân gian thời bấy giờ. Bỗng có giọng một chàng trai hòa vào dàn đồng ca. Các cô gái liền quay đầu nhìn và kinh ngạc trước vẻ đẹp mã của anh chàng này. “Chúng mình sẽ cưới anh ấy” , tất cả cùng cất lên điệp khúc này theo nhịp vỗ tay. Mẹ tôi không có cảm xúc gì, bà chỉ nói như thế này: “Thì cũng như mọi người nước ngoài khác” . Và quả là đúng như vậy. Chàng trai này vừa từ Cartagena de Indias đến đây. Trước đó, vì không đủ tiền học phí, anh đành bỏ dở việc học hành của mình tại trường Y dược và bắt đầu cuộc sống vô vị của một nhân viên điện tín - một nghề mới xuất hiện ở một vài thị trấn trong vùng. Một bức ảnh thời ấy còn lưu lại chứng tỏ cha tôi có dáng vẻ một chàng công tử nghèo. Ông vận bộ quần áo bằng lụa dày màu sẫm với chiếc áo khoác bốn cúc đúng mốt có cổ cứng, đeo cà vạt to bản và đội mũ rơm vành thẳng. Ông còn mang chiếc kính đúng mốt có tròng mắt to bằng kính tự nhiên với cái gọng thanh mảnh. Những người quen biết ông từ thời đó nhìn ông như một chàng lãng tử chịu chơi và khoái đàn bà. Tuy vậy, trong suốt cuộc đời trường thọ của mình, ông chưa từng uống một ngụm rượu và hút một điếu thuốc nào. https://thuviensach.vn Đó là lần đầu tiên mẹ nhìn thấy ông. Ngược lại, ông đã thấy mẹ trong lễ Misa vào tám giờ sáng ngày Chủ nhật tuần trước. Hôm đó, mẹ có bà bác Francisca Simodosea đi kèm, kể từ khi ở trường nội trú về. Sau đó, vào ngày thứ Ba tuần tiếp theo, ông còn thấy bà ngồi khâu dưới bóng cây bàng trước cửa nhà. Như vậy là trong đám tang em bé, ông đã biết rõ bà là con đại tá Nicolas Márquez, người mà ông cần gặp để đưa vài bức thư giới thiệu. Và cũng từ hôm đó, mẹ biết ông chưa có người yêu và rất dễ yêu, một người con trai ăn nói có duyên, biết nhảy thành thạo các điệu thời thượng và chơi đàn vĩ cầm rất đằm thắm nên cả hai mau chóng đạt kết quả trong chuyện tình. Mẹ kể với tôi rằng ai nghe tiếng đàn của ông vào buổi sớm mai đều không thể cầm được nước mắt. Bản nhạc ra mắt câu lạc bộ của ông là “Khi điệu nhảy kết thúc” , một khúc valse lãng mạn sâu lắng trong nhạc mục của ông và không thể thiếu được trong những đêm nhạc serenat. Chính những lời giới thiệu thân mật và mối cảm tình riêng đã mở ra cho ông một cơ hội, đồng thời cho ông một chỗ thường xuyên trong các buổi ăn trưa của gia đình. Khi biết ông quê ở Sincé, một thị trấn bên cạnh quê hương mình là Carmen de Bolivar, bà bác Francisca không ngần ngại nhận ông làm con nuôi. Còn Luisa Santiaga thì rất thích thú với những mẹo quyến rũ của ông trong các cuộc vui ở câu lạc bộ, nhưng không khi nào nghĩ là ông có ý định theo đuổi mục đích gì khác. Mối quan hệ thân mật của hai người càng bền chặt hơn khi mẹ tôi trở thành bình phong cho mối tình kín đáo của ông với một bạn học của bà, rồi chính bà chấp nhận đứng ra giúp đỡ cho đám cưới của họ. Từ đó, ông gọi bà là mẹ đỡ đầu, còn bà gọi ông là con nuôi. Với cách gọi như vậy thì https://thuviensach.vn làm sao Luisa Santiaga không kinh ngạc khi chàng nhân viên bưu điện ngỗ ngược rút bông hoa hồng đang cài trên ve áo, trịnh trọng trao cho bà trong một đêm khiêu vũ và nói: - Bằng bông hồng này, anh muốn trao cả đời anh cho em. Đó không phải là một hành động ngẫu hứng, nhiều lần ông nói với tôi như vậy, thực ra thì sau khi đã quen biết tất cả các cô gái, ông nghiệm ra rằng Luisa Santiaga mới chính là người sinh ra để dành cho chính ông. Bà thì hiểu là chuyện bông hoa hồng cũng giống như bao trò đùa khác mà ông thường dùng để mua chuộc các bạn gái của mình. Vì vậy, khi ra về, bà đã bỏ quên bông hồng ở đâu đó và ông cũng nhận ra điều này. Bà cũng đã có một người bí mật theo đuổi, đó là một nhà thơ không may mắn và là một người bạn tốt nhưng không làm sao để có thể làm cho những vần thơ nồng nàn cháy bỏng của mình thâm nhập được vào trái tim gỗ đá của bà. Tuy nhiên, bông hồng của Gabriel Eligio vẫn quấy rầy những giấc ngủ của bà vì một nỗi bực tức không lý giải được. Khi mẹ đã có cả một đàn con, trong buổi trò chuyện chính thức đầu tiên về các mối tình của mình, mẹ thú nhận với tôi: “Lúc đó mẹ không ngủ được vì cứ nghĩ đến ông ấy là lại thấy bực mình. Nhưng điều làm mẹ tức nhất chính là việc càng bực mình bao nhiêu lại càng nghĩ đến ông ấy bấy nhiêu” . Những ngày tiếp theo của tuần lễ đó, bà vô cùng khổ sở vì nỗi sợ phải giáp mặt ông và nỗi đau không thể gặp ông được nữa. Từ mối quan hệ mẹ đỡ đầu - con nuôi, họ bỗng trở thành những người không quen biết. Rồi đến một chiều nọ, khi đang cùng ngồi khâu dưới gốc cây bàng, bà bác Francisca hóm hỉnh nói với cô cháu gái: https://thuviensach.vn - Nghe nói người ta tặng cháu một bông hồng. Và cũng như mọi chuyện, Luisa Santiaga lại là người cuối cùng biết rằng những cơn bão táp trong chính trái tim mình đã trở thành chuyện bàn tán công khai của thiên hạ từ hồi nảo hồi nào rồi. Trong nhiều lần nói chuyện với tôi, bố mẹ tôi đều thống nhất là tình yêu sét đánh giữa hai người trải qua ba dịp có tính quyết định. Lần đầu tiên xảy ra vào buổi lễ Misa trong ngày Chủ nhật. Hôm đó, Luisa Santiaga ngồi cạnh bà bác Francisca thì nghe thấy tiếng gót giày gõ nhẹ trên sàn gạch và thấy anh chàng nhân viên điện tín đi qua sát bên mình đến mức ngửi thấy cả mùi nước hoa phảng phất trên người anh. Bà bác Francisca hình như không nhìn thấy chàng thanh niên điển trai, và anh thì hình như không nhìn thấy hai bác cháu đang ngồi. Nhưng thực ra, mọi việc đều diễn ra theo dự kiến của chàng thanh niên trẻ tuổi kể từ khi thấy hai bác cháu đi ngang qua phòng điện tín. Cha tôi đứng sau chiếc cột gần cửa ra vào nên có thể nhìn thấy lưng bà còn bà thì không thấy ông. Sau mấy phút căng thẳng, Luisa Santiaga không cưỡng nổi lòng mình đã lén liếc qua vai về phía cửa ra vào. Bà tức điếng cả người khi thấy ông đang chăm chú nhìn mình và hai ánh mắt gặp nhau. “Đúng như dự định của bố” , khi về già bố tôi sung sướng nhắc lại với tôi như vậy. Ngược lại, mẹ tôi thường nhắc đi nhắc lại với tôi là suốt ba ngày tiếp theo bà không thể nào dẹp bỏ được nỗi tức giận vì đã rơi vào bẫy của ông. Lần thứ hai chính là bức thư mà ông viết gửi cho bà. Đó không phải là bức thư mà bà đã chờ đợi từ một nhà thơ và người chơi đàn vĩ cầm lén làm vào những buổi sáng sớm, mà lại là một mẩu tin nhắn ngắn củn đòi trả lời ngay trước khi ông đi Santa Marta vào https://thuviensach.vn tuần tiếp theo. Bà đã không phúc đáp lại. Bà tự nhốt mình trong phòng, quyết giết bằng được con sâu đã quấy rầy cuộc sống của mình, mãi cho đến khi bà bác Francisca phải vào khuyên đầu hàng sớm đi nếu không sẽ quá muộn. Để tăng thêm sức thuyết phục, bà bác đã kể lại câu chuyện tình mẫu mực của Juventino Trillo - một chàng trai hàng ngày đứng gác dưới bao lơn nhà người tình ương ngạnh, suốt từ bảy giờ cho đến mười giờ đêm để cầu hôn. Cô gái đã nghĩ ra đủ mọi trò để lăng nhục chàng trai và cuối cùng phải dùng đến việc tối tối đứng từ bao lơn đổ một bô nước tiểu xuống dưới. Thế mà vẫn không thể xua đuổi được chàng si tình. Sau tất cả những đòn đánh phủ đầu như vậy, động lòng vì mối tình nhẫn nhục, cô gái đã kết hôn với chàng trai. Chuyện tình của bố mẹ tôi đâu có đến mức cực đoan như vậy. Dịp thứ ba của cuộc vây ráp tình yêu là nhân một đám cưới long trọng mà cả hai đều được mời làm người đỡ đầu danh dự. Luisa Santiaga không có cách nào từ chối vì quan hệ thân quen gia đình. Cũng vì biết rõ như vậy, Gabriel Eligio đến dự lễ cưới với tinh thần sẵn sàng làm tất cả mọi chuyện. Bà đã không cưỡng được lòng mình khi thấy ông đi vào phòng khách với một quyết tâm rất lộ liễu. Ngay từ điệu nhảy đầu tiên, bà đã chủ động mời ông cùng khiêu vũ. “Máu chảy rần rần trong người mẹ mạnh đến nỗi mẹ không còn biết đó là vì bực tức hay vì sợ hãi nữa”. Sau này mẹ thổ lộ với tôi như thế. Ông đã nhận ra và thô bạo đạp vào chân mẹ: “Em không cần phải nói với anh rằng em đã đồng ý vì trái tim em đã nói hết với anh rồi” . https://thuviensach.vn Mẹ không ngần ngại để ông đứng như trời trồng giữa phòng khách, khi điệu nhảy còn đang dang dở. Nhưng bố lại hiểu theo cách của mình. - Lúc đó bố cảm thấy rất hạnh phúc - bố nói với tôi. Luisa Santiaga không thắng nổi cảm giác tự thù ghét bản thân mình khi sáng sớm bị mọi người đánh thức dậy trong điệu valse “Khi điệu nhảy kết thúc” . Ngay lúc ấy, bà đã trả lại tất cả quà tặng cho Gabriel Eligio. Sự lăng mạ không đáng có này và chuyện bỏ dở điệu nhảy ở lễ kết hôn đã như cọng lông chim tung bay vào không khí, không có ngọn gió nào có thể đưa nó trở về nữa. Tất cả mọi người coi đó như sự kết thúc vô vị của cơn bão lòng mùa hè. Cảm giác này càng mạnh hơn khi Luisa Santiaga mắc lại chứng sốt rét cách nhật thời bé và bà ngoại phải đưa mẹ đi tĩnh dưỡng ở thị trấn Manaure, thiên đường nghỉ mát trên vùng núi Sierra Nevada. Cả bố và mẹ đều chối là không có thông tin gì với nhau trong mấy tháng đó, nhưng điều này khó tin lắm, vì khi mẹ khỏe mạnh trở về thì sự ngờ vực giữa hai người cũng tan biến. Bố tôi kể là đã ra tận sân ga để đón vì trước đó đã đọc lén bức điện tín báo ngày về của hai mẹ con. Và qua cách Luisa Santiaga bắt tay chào, ông cảm thấy như đó là một ám hiệu bí mật gửi thông điệp tình yêu cho ông. Thường khi nhắc lại những chuyện thời đó, mẹ bao giờ cũng đỏ mặt, ngượng nghịu chối biến việc này. Nhưng có điều chắc chắn là từ sau khi Luisa Santiaga trở về, hai người thường ít dè dặt hơn khi đi bên nhau. Phần kết của câu chuyện này được bắt đầu vào tuần lễ tiếp theo, khi bà bác Francisca đang ngồi may vá ở hành lang đã nói với Luisa Santiaga: https://thuviensach.vn - Mẹ cháu đã biết hết mọi chuyện rồi đấy. Mẹ tôi thường nói rằng, chính sự phản đối của gia đình đã làm cho dòng thác tình cảm bị kìm hãm bấy lâu trong lòng bà - từ lúc để cho người thanh niên theo đuổi mình đứng như trời trồng giữa phòng khi điệu nhảy mới được một nửa, bỗng trào lên vượt qua bất chấp mọi rào cản. Đó là một cuộc chiến không khoan nhượng. Ông ngoại tôi cố đứng ngoài cuộc nhưng đã bị chính bà ngoại đổ riệt hết mọi trách nhiệm, vì bà đã nhận thấy ông không hoàn toàn vô tội trong vụ này. Mọi người đều rõ là tính cố chấp không phải là của ông, mà là của bà, vì trên thực tế trong luật lệ của gia tộc đã ghi rằng đối với phụ nữ, bất cứ ai yêu mình, đều phải coi là kẻ xâm phạm, kẻ không mời mà đến. Tàn dư của thành kiến cổ hủ này đã biến chúng ta thành một đám bà cô không chồng và một lũ đàn ông chuyên để hở cúc quần với những đứa con rơi vương vãi khắp nơi. Tùy theo lứa tuổi mà bạn bè của hai người được chia thành hai nhóm: hoặc là ủng hộ hoặc phản đối; còn những người không có lập trường dứt khoát thì chỉ bày tỏ sự xúc động của mình trước sự việc hai người dũng cảm vượt qua cản trở để đến với nhau. Thường những người ủng hộ đôi trai gái là những người trẻ tuổi. Họ đặc biệt ủng hộ người bạn trai vì anh là nạn nhân được hưởng lợi từ những thành kiến xã hội. Ngược lại, đa số người lớn tuổi thì lại coi Luisa Santiaga là báu vật quý giá nhất của một gia đình giàu có và thế lực, và việc anh chàng nhân viên bưu điện xa lạ theo đuổi cô không phải vì tình mà là vì lợi ích kinh tế. Bản thân Luisa Santiaga, vốn là người con gái ngoan ngoãn và nhu mì lại trở nên đối đầu quyết liệt với https://thuviensach.vn