🔙 Quay lại trang tải sách pdf ebook Sổ Tay Trồng Rau An Toàn Ebooks Nhóm Zalo https://thuviensach.vn https://thuviensach.vn SỔ TAY TRỒNG RAU AN TOÀN https://thuviensach.vn Héi ®ång chØ ®¹o xuÊt b¶n Chñ tÞch Héi ®ång TS. NguyÔn ThÕ Kû Phã Chñ tÞch Héi ®ång TS. NguyÔn Duy Hïng Thμnh viªn TS. NguyÔn An Tiªm TS. KhuÊt Duy Kim H¶i NguyÔn Vò Thanh H¶o https://thuviensach.vn SỔ TAY TRỒNG RAU AN TOÀN NHÀ XUẤT BẢN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA NHÀ XUẤT BẢN NÔNG NGHIỆP https://thuviensach.vn https://thuviensach.vn LêI NHμ XUÊT B¶N Rau xanh cung cÊp c¸c vitamin, chÊt kho¸ng, protein, ®−êng, vi l−îng cÇn thiÕt cho c¬ thÓ con ng−êi, lμm t¨ng tû lÖ tiªu hãa thøc ¨n, kh¶ n¨ng ®ång hãa vμ hÊp thu dinh d−ìng cña c¬ thÓ, t¨ng khÈu vÞ ®Ó ¨n ngon miÖng c¸c mãn ¨n kh¸c. Tuy nhiªn, trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, nh÷ng vô ngé ®éc rau xanh cã xu h−íng gia t¨ng vμ rÊt khã kiÓm so¸t, ¶nh h−ëng ®Õn søc kháe con ng−êi. Nguyªn nh©n chñ yÕu dÉn ®Õn rau xanh kh«ng an toμn lμ do ng−êi s¶n xuÊt ch−a tu©n thñ quy tr×nh kü thuËt trång ®· ®−îc khuyÕn c¸o, tËp huÊn (nhÊt lμ vÒ bãn ph©n, t−íi n−íc, phßng trõ s©u bÖnh), rau nhiÔm khuÈn trong qu¸ tr×nh thu ho¹ch, b¶o qu¶n, l−u th«ng, ph©n phèi. S¶n xuÊt vμ sö dông rau an toμn hiÖn ®ang lμ yªu cÇu bøc thiÕt cña x· héi. §Ó ngμy cμng cã nhiÒu s¶n phÈm rau an toμn cung øng cho thÞ tr−êng, tr−íc hÕt ®ßi hái ng−êi trång rau ph¶i nhËn thøc râ tr¸ch nhiÖm cña m×nh ®èi víi søc kháe céng ®ång vμ n¾m v÷ng kü thuËt trång rau an toμn ®Ó thùc hiÖn ®óng; ®ång thêi mçi ng−êi chóng ta còng cÇn ph¶i thÊy viÖc sö dông rau an toμn lμ b¶o vÖ søc kháe cho b¶n th©n vμ gia ®×nh m×nh. C¸c c¬ quan kü thuËt vμ qu¶n lý nhμ n−íc c¸c cÊp cÇn cã chñ tr−¬ng vμ nhiÒu biÖn ph¸p h÷u hiÖu ®Ó khuyÕn khÝch viÖc s¶n xuÊt, cung 5 https://thuviensach.vn øng còng nh− sö dông rau an toμn. Ph¸t triÓn rau an toμn lμ tr¸ch nhiÖm vμ quyÒn lîi cña mäi ng−êi, mäi cÊp. ChÝnh v× vËy, phong trμo s¶n xuÊt rau an toμn nh÷ng n¨m tr−íc ®©y ®· ®−îc khëi x−íng tõ Thμnh phè Hå ChÝ Minh vμ Hμ Néi, hiÖn ®ang ®−îc nhiÒu ®Þa ph−¬ng trong c¶ n−íc quan t©m. S¶n phÈm rau ®¹t tiªu chuÈn an toμn ®ang t¨ng, song sè l−îng cung øng vÉn cßn rÊt thÊp so víi yªu cÇu sö dông, ®ßi hái sù cè g¾ng lín cña toμn x· héi. §Ó gióp b¹n ®äc cã thªm tμi liÖu tham kh¶o vÒ nh÷ng vÊn ®Ò trªn, Nhμ xuÊt b¶n ChÝnh trÞ quèc gia - Sù thËt phèi hîp víi Nhμ xuÊt b¶n N«ng nghiÖp xuÊt b¶n cuèn s¸ch Sæ tay trång rau an toμn. Néi dung cuèn s¸ch ®Ò cËp ®Õn nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n vÒ rau, kü thuËt trång rau an toμn, tæ chøc s¶n xuÊt rau an toμn... Cuèn s¸ch sÏ lμ tμi liÖu tham kh¶o cÇn thiÕt kh«ng chØ cho nh÷ng ng−êi trång rau, cho c¸n bé kü thuËt, mμ cßn cho c¶ c¸c nhμ qu¶n lý, cung øng s¶n phÈm n«ng nghiÖp vμ ng−êi tiªu dïng. Trång rau an toμn cã liªn quan chÆt chÏ ®Õn sù ph¸t triÓn cña khoa häc kü thuËt trong n«ng nghiÖp, nªn mÆc dï t¸c gi¶ vμ nh÷ng ng−êi biªn tËp ®· cè g¾ng nh−ng khã tr¸nh khái cßn thiÕu sãt. RÊt mong nhËn ®−îc ý kiÕn ®ãng gãp cña b¹n ®äc. Xin giíi thiÖu cuèn s¸ch cïng b¹n ®äc. Th¸ng 2 n¨m 2013 NHμ XUÊT B¶N CHÝNH TRÞ QUèC GIA - Sù THËT6 https://thuviensach.vn Ch−¬ng I §¹i c−¬ng vÒ rau vμ kü thuËt trång I. Vai trß dÜnh d−ìng cña c©y rau Rau lμ nh÷ng c©y ®−îc sö dông ®Ó lμm thùc phÈm ¨n cïng víi l−¬ng thùc trong b÷a ¨n cña con ng−êi. Bé phËn cña c©y rau ®−îc sö dông cã thÓ lμ l¸, th©n, hoa, qu¶ hoÆc cñ. Rau cã thÓ chÕ biÕn lμm thùc phÈm theo nhiÒu c¸ch kh¸c nhau nh− ¨n sèng, luéc, xμo, nÊu, muèi mÆn, ®ãng hép, sÊy kh«. Mét sè c©y rau cßn ®−îc chÕ biÕn thμnh kÑo, møt hoÆc n−íc gi¶i kh¸t nh− bÝ ®ao, cμ rèt, cμ chua... Ngoμi thμnh phÇn chÝnh lμ n−íc chiÕm tõ 70-95% tïy theo bé phËn c©y (qu¶, l¸ chøa nhiÒu n−íc h¬n cñ, h¹t), c¸c c©y rau chøa nhiÒu chÊt dinh d−ìng rÊt cÇn thiÕt cho c¬ thÓ con ng−êi. C¸c chÊt bét, ®−êng, ®¹m vμ chÊt bÐo cã trong rau kh«ng nhiÒu nh− c¸c lo¹i l−¬ng thùc vμ mét sè thùc phÈm kh¸c, nh−ng còng lμ nguån bæ sung dinh d−ìng quan träng. Trong ®iÒu kiÖn thiÕu l−¬ng thùc, rau cã thÓ cung cÊp n¨ng l−îng ®Ó duy tr× cuéc sèng trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh. 7 https://thuviensach.vn Rau lμ nguån cung cÊp vitamin vμ chÊt kho¸ng quan träng nhÊt cho c¬ thÓ. C¸c chÊt kho¸ng trong rau gåm nhiÒu lo¹i nh− Kali, Canxi, S¾t, Ièt... Kali tham gia vμo qu¸ tr×nh trao ®æi n−íc trong c¬ thÓ, cã nhiÒu trong cμ chua, ®Ëu rau. Canxi cÇn cho sù v÷ng ch¾c cña hÖ x−¬ng, cã nhiÒu trong rau c¶i vμ c¸c rau ¨n l¸. Tuy c¬ thÓ cÇn Ýt chÊt s¾t nh−ng chÊt s¾t còng rÊt quan träng, gióp cho viÖc t¹o hång cÇu, chøa nhiÒu trong rau c¶i, rau dÒn, rau muèng, cμ chua... ChÊt Ièt chøa nhiÒu trong ®Ëu b¾p, hμnh t©y, m¨ng t©y... gióp cho ho¹t ®éng thÇn kinh vμ ng¨n ngõa bÖnh b−íu cæ. C¸c chÊt kho¸ng trong rau th−êng lμ d¹ng ion kiÒm nªn gióp cho viÖc trung hßa ®é pH trong m¸u vμ dÞch tÕ bμo. Trong rau cßn chøa nhiÒu lo¹i vitamin quan träng nh− vitamin A, vitamin B, vitamin C... C¸c lo¹i vitamin nμy rÊt cÇn thiÕt cho c¸c ho¹t ®éng trao ®æi chÊt, t¨ng c−êng sù sinh tr−ëng, ph¸t triÓn vμ søc ®Ò kh¸ng cña c¬ thÓ. ChÊt x¬ chiÕm phÇn lín l−îng chÊt kh« cña rau, gióp cho viÖc tiªu hãa ®−îc thuËn lîi, do ®ã nã gãp phÇn quan träng t¨ng c−êng dinh d−ìng cho c¬ thÓ. NhiÒu lo¹i rau cßn chøa nh÷ng chÊt cã t¸c dông d−îc lý nh− nh÷ng vÞ thuèc. ChÊt Phitoxit trong tái cã t¸c dông nh− thuèc kh¸ng sinh, chÊt vitamin U trong c¶i b¾p cã thÓ gióp lμm lμnh c¸c vÕt loÐt bao tö, chÊt Papaverin trong rau bå ngãt gióp an thÇn, c©y hμnh dïng ®Ó trÞ c¶m l¹nh vμ ¨n khã tiªu. 8 https://thuviensach.vn Víi c¸c thμnh phÇn dinh d−ìng phong phó, rau lμ yªu cÇu kh«ng thÓ thiÕu ®èi víi ®êi sèng con ng−êi. B¶ng 1: Thμnh phÇn dinh d−ìng cña mét sè rau vμ thùc phÈm (chøa trong 100 gam s¶n phÈm t−¬i) Lo¹i thùc phÈm N¨ng l−îng (calo) ChÊt bét (g) ChÊt ®¹m (g) ChÊt bÐo (g) Canxi (mg) S¾t (mg) Vit.A (mg) Vit.C (mg) B¾p c¶i 30 5,4 1,8 - 48,0 1,1 VÕt 36,0 Rau muèng 23 2,5 3,2 - 100,0 1,4 2,9 23,0 Cµ chua 20 4,2 0,6 - 12,0 1,4 2,0 10,0 D−a leo 16 3,0 0,8 - 23,0 1,0 0,3 5,0 Cñ c¶i 21 3,7 1,5 - 40,0 1,1 - 30,0 Cµ rèt 39 8,0 1,5 - 43,0 0,8 1,9 8,0 §Ëu c«ve 75 13,3 5,9 - 26,0 0,7 1,0 25,0 Hµnh cñ 25 4,8 1,3 - 32,0 0,7 0,03 10,0 Tái 121 23,5 6,0 - 24,0 1,5 - - ThÞt lîn 563 - 11,2 35,0 10,0 - - 0,5 S÷a 67 4,8 3,4 3,7 120,0 - 0,03 1,7 B¸nh m× 346 52,0 7,5 1,0 15,0 VÕt VÕt 2,0 II. Tiªu THô Vμ S¶N XUÊT RAU Theo −íc tÝnh cña c¸c nhμ dinh d−ìng häc, nhu cÇu rau cña mét ng−êi trung b×nh lμ 250-350 g/ngμy (kho¶ng 7,5-10 kg mét th¸ng). Ngoμi ra, nhu cÇu xuÊt khÈu, yªu cÇu ph¸t triÓn ch¨n nu«i còng cÇn mét sè l−îng rau rÊt lín. 9 https://thuviensach.vn Theo thèng kª n¨m 2008, tæng diÖn tÝch rau cña c¶ n−íc lμ 722.000 ha, n¨ng suÊt trung b×nh ®¹t 159 t¹/ha víi s¶n l−îng h¬n 11,4 triÖu tÊn. S¸u th¸ng ®Çu n¨m 2009, c¶ n−íc s¶n xuÊt gÇn 500.000 ha rau, ®Ëu c¸c lo¹i, trong ®ã miÒn B¾c lμ 240.000 ha. Vïng s¶n xuÊt rau tËp trung ë ®ång b»ng s«ng Hång chiÕm kho¶ng 30% diÖn tÝch vμ 35% s¶n l−îng rau cña c¶ n−íc. §©y còng lμ vïng rau hμng hãa víi nhiÒu lo¹i rau «n ®íi cã kh¶ n¨ng xuÊt khÈu tèt nh− c¶i b¾p, sóp l¬, su hμo, cμ rèt, m¨ng t©y, cμ chua, hμnh t©y, khoai t©y... Theo Côc Trång trät (Bé N«ng nghiÖp vμ Ph¸t triÓn n«ng th«n), n¨m 2009 diÖn tÝch trång rau an toμn míi chØ chiÕm 8-8,5% tæng diÖn tÝch trång rau cña c¶ n−íc. ë c¸c tØnh phÝa nam, vïng trång rau tËp trung chñ yÕu ë L©m §ång vμ Thμnh phè Hå ChÝ Minh. N¨m 2011, Së N«ng nghiÖp vμ Ph¸t triÓn n«ng th«n Thμnh phè Hå ChÝ Minh cho biÕt, thμnh phè cã 102 x·, ph−êng trång rau an toμn trªn diÖn tÝch canh t¸c 2.735 ha, s¶n l−îng ®¹t 284.336 tÊn/n¨m. Ngμnh n«ng nghiÖp thμnh phè ®ang triÓn khai c¸c gi¶i ph¸p ®Ó më réng diÖn tÝch gieo trång rau an toμn trªn ®Þa bμn thμnh phè, phÊn ®Êu ®Õn n¨m 2015 lμ 16.890 ha. Rau chñ yÕu ®−îc s¶n xuÊt trong vô §«ng Xu©n v× cã ®iÒu kiÖn thêi tiÕt thÝch hîp. Trong vô nμy, c¸c lo¹i rau phong phó, chÊt l−îng ngon vμ 10 https://thuviensach.vn n¨ng suÊt cao, do ®ã gi¸ còng rÎ. Vμo c¸c th¸ng mïa m−a (tõ th¸ng 5 ®Õn th¸ng 10) diÖn tÝch rau gi¶m, lóc nμy c¸c lo¹i rau nhiÖt ®íi nh− rau muèng, rau dÒn, bÇu, bÝ, d−a leo... ®−îc trång lμ chñ yÕu. §Çu t− cho trång rau nãi chung cao h¬n so víi trång lóa vμ c¸c c©y l−¬ng thùc kh¸c. Lao ®éng sö dông cho trång rau cao h¬n trång lóa vμ b¾p trung b×nh tõ 2 ®Õn 4 lÇn. Chi phÝ còng cao h¬n nhiÒu. Tuy vËy, lîi nhuËn trång rau còng cao, so víi trång lóa hoÆc b¾p gÊp tõ 3-5 lÇn. MÆc dï s¶n l−îng rau chØ chiÕm kho¶ng 5% tæng s¶n l−îng n«ng nghiÖp nh−ng ®· gãp phÇn t¨ng thu nhËp ®¸ng kÓ cho n«ng d©n. Trong t−¬ng lai, ®Ó ®¸p øng yªu cÇu n©ng cao chÊt l−îng cuéc sèng vμ sù ph¸t triÓn cña qu¸ tr×nh ®« thÞ hãa, viÖc ®Èy m¹nh s¶n xuÊt rau cμng cã ý nghÜa quan träng. III. §Æc ®iÓm t¨ng tr−ëng vμ ph¸t triÓn cña c©y rau 1. Ph©n lo¹i rau a) Ph©n lo¹i theo hä thùc vËt HiÖn nay cã trªn 200 loμi ®−îc coi lμ rau, nh−ng th−êng chØ cã kho¶ng gÇn 100 loμi ®−îc trång. PhÇn lín c¸c c©y rau thuéc 5 hä thùc vËt chÝnh lμ: - Hä hμnh tái (Alliaceae): gåm c¸c c©y hμnh ta, hμnh t©y, tái, hÑ, kiÖu. 11 https://thuviensach.vn - Hä c¶i (Cruciferae): gåm c¶i b¾p, sóp l¬ (c¶i b«ng), su hμo, c¶i cñ, c¶i xanh, c¶i tr¾ng, c¶i th¶o, rau diÕp, xμ l¸ch... - Hä bÇu bÝ (Cucurbitaceae): gåm d−a leo, d−a hÊu, bÇu, bÝ, m−íp, su su, khæ qua (m−íp ®¾ng)... - Hä ®Ëu (Fabaceae): gåm ®Ëu ®òa, ®Ëu c«ve, ®Ëu hßa lan, ®Ëu rång, ®Ëu v¸n... - Hä cμ (Solanaceae): gåm cμ chua, cμ tÝm, ít, khoai t©y... b) Ph©n lo¹i theo bé phËn sö dông Trong s¶n xuÊt th−êng ph©n lo¹i rau theo bé phËn sö dông. - Rau ¨n l¸: c¸c lo¹i rau c¶i, rau muèng, rau dÒn, xμ l¸ch... - Rau ¨n tr¸i: cμ chua, cμ tÝm, d−a leo, d−a hÊu, bÇu, bÝ, m−íp, ®Ëu c« ve, ®Ëu ®òa... - Rau ¨n cñ: c¶i cñ, cμ rèt, khoai t©y, hμnh, tái... Ngoμi ra cã mét sè rau ¨n hoa (sóp l¬), ¨n h¹t (®Ëu hßa lan), c¸c lo¹i rau dïng lμm gia vÞ (rau hóng, rau ngß, hμnh hoa). Mét sè c©y nh− bÝ ®á, ®Ëu rång cã thÓ ¨n c¶ ®ät non, l¸, hoa vμ tr¸i. c) Ph©n lo¹i theo chu kú sèng - Rau hμng n¨m: c©y ra hoa, kÕt tr¸i mét lÇn trong ®êi sèng vμ c¶ ®êi sèng chØ trong vßng mét n¨m (sóp l¬, d−a leo, d−a hÊu, ®Ëu...). - Rau hai n¨m: c©y ra hoa kÕt tr¸i mét lÇn trong ®êi sèng nh−ng c¶ ®êi sèng hoμn thμnh trong 2 n¨m. 12 https://thuviensach.vn ë c©y rau 2 n¨m th× n¨m tr−íc cho rau, sang n¨m sau míi træ hoa, kÕt tr¸i vμ cho h¹t gièng. §iÓn h×nh cho nhãm nμy lμ c¶i b¾p, su hμo, c¶i cñ, cμ rèt, dÒn cñ, hμnh t©y... 2. Sù t¨ng tr−ëng vμ ph¸t triÓn cña rau Sù t¨ng tr−ëng lμ sù gia t¨ng vÒ kÝch th−íc vμ träng l−îng c©y, tøc lμ nh÷ng thay ®æi vÒ l−îng. Cßn sù ph¸t triÓn lμ sù h×nh thμnh c¸c c¬ quan sinh s¶n, ra hoa, ®Ëu tr¸i, lμ sù thay ®æi vÒ chÊt bªn trong c©y. §èi víi rau sö dông c¬ quan dinh d−ìng (l¸, th©n, cñ) nh− rau c¶i, rau muèng, su hμo, cñ c¶i... cÇn t¹o ®iÒu kiÖn cho c©y ph¸t triÓn m¹nh th©n, l¸ vμ h¹n chÕ ra hoa sím. §èi víi c¸c c©y rau ¨n tr¸i mét n¨m nh− cμ chua, d−a leo, ®Ëu rau, bÇu bÝ... cÇn t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó c©y sinh tr−ëng m¹nh, tõ ®ã cho tr¸i nhiÒu, n¨ng suÊt cao. ViÖc kÝch thÝch hay h¹n chÕ sù t¨ng tr−ëng vμ ph¸t triÓn cña c©y rau ®−îc thùc hiÖn b»ng c¸c biÖn ph¸p canh t¸c (ph©n bãn, n−íc), b»ng c¸ch ®iÒu chØnh nhiÖt ®é, ¸nh s¸ng hoÆc c¸c chÊt ®iÒu tiÕt sinh tr−ëng. 3. Sù ngñ nghØ (miªn tr¹ng) Trong suèt chu kú ®êi sèng, c©y rau cã mét giai ®o¹n t¹m ngõng sinh tr−ëng, gäi lμ giai ®o¹n ngñ nghØ. Sù ngñ nghØ cã thÓ lμ do c¸c ®iÒu kiÖn ngo¹i c¶nh kh«ng thÝch hîp cho sù sinh tr−ëng nh− nhiÖt ®é, n−íc, ¸nh s¸ng. Còng cã thÓ do c¸c 13 https://thuviensach.vn nguyªn nh©n s©u xa bªn trong, chñ yÕu lμ sù tÝch luü mét l−îng lín c¸c chÊt øc chÕ sinh tr−ëng. HiÖn t−îng ngñ nghØ th−êng thÊy ë h¹t hoÆc c¸c c¬ quan dù tr÷ nh− rÔ, cñ, th©n ngÇm. Khi gÆp ®iÒu kiÖn ngo¹i c¶nh thÝch hîp hoÆc khi c¸c chÊt øc chÕ gi¶m ®Õn møc tèi thiÓu th× c¸c bé phËn ngñ nghØ sÏ trë l¹i sinh tr−ëng. Thêi gian ngñ nghØ dμi, ng¾n kh¸c nhau tïy tõng lo¹i c©y. C¸c h¹t rau c¶i cã thêi gian ngñ nghØ sau khi chÝn kho¶ng 1-3 th¸ng, cñ khoai t©y tõ 2-5 th¸ng, cñ hμnh tõ 1,5-2 th¸ng. Sù ngñ nghØ gióp cho viÖc dù tr÷ h¹t gièng vμ cñ gièng ®−îc thuËn lîi. Khi cÇn ph¶i ph¸ sù ngñ nghØ ®Ó gieo trång cã thÓ t¹o c¸c ®iÒu kiÖn ngo¹i c¶nh thÝch hîp, hoÆc dïng c¸c chÊt kÝch thÝch sinh tr−ëng. 4. C¸c ®iÒu kiÖn sinh th¸i cña rau C¸c ®iÒu kiÖn m«i tr−êng chñ yÕu ¶nh h−ëng ®Õn sù sinh tr−ëng vμ ph¸t triÓn cña c©y rau lμ nhiÖt ®é, ¸nh s¸ng, n−íc vμ ®Êt. a) NhiÖt ®é Mçi lo¹i rau yªu cÇu ®iÒu kiÖn nhiÖt ®é nhÊt ®Þnh ®Ó sinh tr−ëng vμ ph¸t triÓn. Nh÷ng lo¹i rau chÞu ®−îc l¹nh nh− m¨ng t©y, c¶i b¾p, cμ rèt, xμ l¸ch, khoai t©y... nhiÖt ®é thÝch hîp nhÊt víi nhãm rau nμy kho¶ng 17-20oC vμ cã thÓ sèng ë nhiÖt ®é d−íi 0oC. 14 https://thuviensach.vn Nh÷ng lo¹i rau chÞu Êm nh− cμ chua, cμ tÝm, ít ngät, d−a leo... cã nhiÖt ®é thÝch hîp kho¶ng 20-30oC vμ kh«ng sèng ®−îc ë nhiÖt ®é thÊp d−íi 0oC hoÆc cao trªn 40oC. Nh÷ng lo¹i rau chÞu nãng gåm rau muèng, bÇu, bÝ, ®Ëu ®òa... sinh tr−ëng tèt ë nhiÖt ®é 20- 30oC vμ chÞu ®−îc nãng trªn 40oC. Víi ®Æc ®iÓm khÝ hËu n−íc ta, c¸c lo¹i rau chÞu l¹nh th−êng trång nhiÒu ë vïng cao nguyªn vμ mïa ®«ng ë phÝa b¾c, rau chÞu Êm vμ chÞu nãng trång ®−îc quanh n¨m ë phÝa nam vμ mïa hÌ ë phÝa b¾c. §èi víi mét sè c©y rau 2 n¨m nh− c¶i b¾p, su hμo, hμnh t©y... tr−íc khi træ hoa, kÕt tr¸i cÇn cã mét thêi gian chÞu nhiÖt ®é thÊp d−íi 100C tõ 2-6 tuÇn. b) ¸nh s¸ng Nãi chung, c©y rau −a ¸nh s¸ng khuÕch t¸n vμo buæi s¸ng h¬n lμ ¸nh s¸ng trùc tiÕp vμo buæi tr−a. Tuy vËy, yªu cÇu víi c−êng ®é ¸nh s¸ng còng kh«ng gièng nhau. C¸c c©y bÇu, bÝ, m−íp, d−a hÊu, d−a leo... cÇn c−êng ®é ¸nh s¸ng m¹nh nªn ph¶i trång n¬i cã ®ñ ¸nh s¸ng, Ýt bãng r©m. C©y rau c¶i, ®Ëu... yªu cÇu c−êng ®é ¸nh s¸ng trung b×nh, cßn c¸c c©y nh− xμ l¸ch, c¶i cóc, ngß... thÝch hîp c−êng ®é ¸nh s¸ng yÕu. §Ó ra hoa, kÕt tr¸i, c¸c c©y rau còng yªu cÇu thêi gian chiÕu s¸ng hoÆc ®é dμi ngμy kh¸c nhau. 15 https://thuviensach.vn C©y ng¾n ngμy nh− d−a hÊu, d−a leo, bÇu, bÝ... træ hoa, kÕt tr¸i trong ®iÒu kiÖn thêi gian chiÕu s¸ng trong ngμy tõ 10-12 giê. C¸c c©y dμi ngμy nh− c¶i b¾p, su hμo, hμnh, tái, cμ rèt... cÇn thêi gian chiÕu s¸ng trong ngμy tõ 14-16 giê. Cñ c¶i t¹o cñ trong ®iÒu kiÖn ngμy ng¾n cßn hμnh t©y l¹i t¹o cñ trong ®iÒu kiÖn ngμy dμi. c) N−íc V× c©y rau chøa nhiÒu n−íc nªn n−íc ¶nh h−ëng rÊt lín ®Õn n¨ng suÊt vμ phÈm chÊt rau. Nh÷ng c©y rau cã bé rÔ ¨n s©u, ph©n nh¸nh nhiÒu nh− cμ chua, ít, d−a hÊu... cã søc hót n−íc m¹nh. Nh÷ng c©y cã bé rÔ ¨n n«ng nh− c¶i b¾p, rau c¶i, xμ l¸ch, d−a leo... kh¶ n¨ng hót n−íc yÕu h¬n nh−ng l¹i tiªu hao n−íc nhiÒu. Søc chÞu h¹n vμ chÞu óng cña c¸c c©y rau còng kh¸c nhau. C¸c c©y hä c¶i, cμ chua... yÕu chÞu ®ùng víi ®iÒu kiÖn n−íc vμ m−a nhiÒu, v× vËy Ýt ®−îc trång trong mïa m−a. N¨ng suÊt rau trong mïa kh« trªn ®Êt cã t−íi n−íc ®Çy ®ñ th−êng cao h¬n trong mïa m−a. d) §Êt Nãi chung, ®Êt trång rau cÇn cã cÊu tróc tèt, tho¸ng khÝ vμ ®é ph× cao. Mét sè rau nh− cμ chua, d−a leo, bÝ ®á... chÞu ®−îc ®Êt t−¬ng ®èi mÆn. Tuy vËy ®iÒu kiÖn ®Êt cã thÓ c¶i thiÖn ®−îc qua viÖc bãn ph©n h÷u c¬ vμ ph©n kho¸ng. 16 https://thuviensach.vn HiÖn nay, b»ng nhiÒu biÖn ph¸p tiªn tiÕn con ng−êi cã thÓ t¹o ra c¸c ®iÒu kiÖn ngo¹i c¶nh thÝch hîp ®Ó ph¸t triÓn viÖc trång rau nh− sö dông nhμ l−íi, c¸c thiÕt bÞ ®iÒu hßa nhiÖt ®é vμ ®é Èm, ®Êt h÷u c¬, n−íc dinh d−ìng, mμng phñ ®Êt... IV. MéT Sè VÊN §Ò C¥ B¶N TRONG Kü THUËT TRåNG RAU 1. Thêi vô Thêi vô trång thÝch hîp chñ yÕu lμ b¶o ®¶m c¸c ®iÒu kiÖn vÒ nhiÖt ®é, l−îng m−a, ¸nh s¸ng theo yªu cÇu sinh tr−ëng vμ ph¸t triÓn cña c©y rau. C¸c lo¹i rau yªu cÇu nhiÖt ®é t−¬ng ®èi thÊp vμ thêi gian chiÕu s¸ng ng¾n th−êng trång trong mïa ®«ng vμ vïng cao. Mïa hÌ chñ yÕu trång c¸c lo¹i rau −a nhiÖt ®é cao vμ thêi gian chiÕu s¸ng dμi. Rau trång thêi vô thÝch hîp cho sinh tr−ëng vμ ph¸t triÓn tèt, n¨ng suÊt vμ chÊt l−îng cao. §Ó chñ ®éng thêi vô nªn bè trÝ mét v−ên −¬m, gieo h¹t gièng. V−ên −¬m cã m¸i che ®Ó phßng, chèng m−a, n¾ng, giã, b·o. Ngoμi ra, viÖc trång xen hoÆc trång gèi vô còng lμ biÖn ph¸p b¶o ®¶m thêi vô cho c©y rau trång ngoμi ®ång. Khi trång xen, trång gèi cÇn chó ý t¹o ®iÒu kiÖn ¸nh s¸ng thÝch hîp cho c¸c c©y rau ®Òu ph¸t triÓn tèt. 17 https://thuviensach.vn B¶ng 2: Yªu cÇu nhiÖt ®é vμ ¸nh s¸ng cña mét sè lo¹i rau NhiÖt ®é (oC) Thêi gian Lo¹i rau Tèi cao C¶i b¾p, su hμo, c¶i cñ, Tèi thÝch Tèi thÊp chiÕu s¸ng (giê/ngμy) cμ rèt, xμ l¸ch, hμnh t©y, ®Ëu hßa lan... Hμnh l¸, tái ta, cμ chua, 27-30 13-16 - 1-2 8-10 bÇu, bÝ, ®Ëu c« ve... 33-36 19-22 5-8 10-12 Cμ tÝm, cμ ph¸o, ít cay, d−a leo, d−a hÊu, rau muèng 37-39 23-25 9-11 12-14 2. Gièng vμ h¹t gièng a) Cïng mét lo¹i rau cã thÓ cã nhiÒu lo¹i gièng kh¸c nhau. Muèn cã s¶n phÈm rau tèt tr−íc hÕt cÇn cã lo¹i gièng tèt. Mét gièng tèt lμ gièng thÝch hîp víi ®iÒu kiÖn ®Þa ph−¬ng (thêi tiÕt, ®Êt ®ai, tËp qu¸n canh t¸c, tiªu dïng...), cã tÝnh chèng chÞu s©u bÖnh cao, cho n¨ng suÊt vμ chÊt l−îng tèt. HiÖn nay c¸c chñng lo¹i gièng rau rÊt phong phó, ®−îc t¹o ra bëi nhiÒu nguån. §Ó chän lo¹i gièng rau thÝch hîp nªn dùa vμo khuyÕn c¸o cña c¬ quan kü thuËt, cña nhμ s¶n xuÊt vμ cung øng gièng, vμo kinh nghiÖm thùc tÕ ®· ®−îc gieo trång ë ®Þa ph−¬ng. b) Cã gièng rau tèt còng cÇn ph¶i cã h¹t gièng tèt. PhÈm chÊt cña h¹t gièng thÓ hiÖn chñ yÕu qua 18 https://thuviensach.vn ®é thuÇn vμ ®é n¶y mÇm. §é thuÇn tèt tøc lμ ph¶i ®óng gièng, kh«ng t¹p gièng vÒ mÆt di truyÒn, kh«ng lÉn h¹t cña lo¹i c©y kh¸c. §é n¶y mÇm tèt lμ tû lÖ h¹t n¶y mÇm cao, ®Òu vμ cho c©y con tèt. Nãi chung h¹t gièng tèt ph¶i cã ®é thuÇn trªn 98% vμ ®é n¶y mÇm trªn 85%. 3. Xö lý h¹t vμ gieo h¹t gièng a) Xö lý h¹t Xö lý h¹t (khö h¹t) lμ ®Ó lo¹i bá c¸c h¹t xÊu vμ tiªu diÖt s©u bÖnh tån t¹i lan truyÒn qua h¹t gièng. Lo¹i bá h¹t xÊu b»ng sμng s¶y, nhÆt tay hoÆc läc qua n−íc. §Ó diÖt s©u bÖnh, khi ®ãng gãi c¸c nhμ chuyªn s¶n xuÊt gièng rau th−êng xö lý h¹t b»ng thuèc hãa häc, cã thÓ gieo th¼ng mμ kh«ng cÇn xö lý thªm. §èi víi h¹t gièng tù s¶n xuÊt, tr−íc khi ng©m, ñ hoÆc gieo cã thÓ xö lý b»ng c¸ch ng©m h¹t 15-30 phót trong n−íc nãng 3 s«i 2 l¹nh (kho¶ng 50-52oC). Cã thÓ trén h¹t gièng tr−íc khi gieo víi mét trong c¸c lo¹i thuèc trõ bÖnh nh− Benomyl, Carbendazim, Thiram, Zineb víi nång ®é 3-5 g thuèc cho 1 kg h¹t. b) Ng©m, ñ h¹t Ng©m, ñ h¹t lμ biÖn ph¸p ®−îc ¸p dông réng r·i tõ l©u ®êi, môc ®Ých ®Ó h¹t gièng n¶y mÇm nhanh vμ ®Òu, cã thÓ cho thu ho¹ch sím tõ 2-7 ngμy so víi gieo h¹t kh« kh«ng ng©m, ñ. 19 https://thuviensach.vn Tr−íc khi ng©m, ñ ®Ó gieo nªn kiÓm tra søc n¶y mÇm cña h¹t gièng ®Ó quyÕt ®Þnh l−îng h¹t gièng gieo thÝch hîp. §èi víi c¸c h¹t gièng nhá nh− h¹t c¶i, su hμo, hμnh... th× dïng mét c¸i ®Üa nhá, lãt mét líp b«ng hoÆc giÊy thÊm n−íc ®· cho n−íc ®ñ Èm råi r¶i ®Òu lªn ®ã kho¶ng 100-200 h¹t gièng (®· ®−îc ®Õm tõng h¹t), ®Ëy ®Üa b»ng miÕng v¶i hoÆc giÊy vμ th−êng xuyªn gi÷ Èm. §èi víi lo¹i h¹t to nh− ®Ëu, b¾p... th× gieo h¹t trªn ®Üa hoÆc khay c¸t ®ñ Èm. Tõ ngμy thø 3 ®Õn ngμy thø 10 ®Õm sè h¹t n¶y mÇm, nÕu h¹t n¶y mÇm sím vμ nhiÒu lμ tèt. L−îng h¹t gièng cÇn gieo ph¶i tÝnh thªm c¶ l−îng h¹t kh«ng n¶y mÇm. Ng©m h¹t cã thÓ dïng n−íc s¹ch hoÆc n−íc tro bÕp. LÊy kho¶ng 200 g tro bÕp ng©m vμo 5 lÝt n−íc trong 2 ngμy ®ªm råi g¹n lÊy n−íc trong ®Ó ng©m h¹t gièng. H¹t gièng ng©m trong n−íc tõ 4-6 giê cho hót tr−¬ng n−íc råi ®em gieo. Còng cã thÓ ñ h¹t cho n¶y mÇm ®Òu råi ®em gieo. H¹t ñ mÇm cã thÓ r¶i mét líp dμy trªn khay hoÆc gãi trong tói v¶i, th−êng xuyªn gi÷ Èm ®Òu vμ ®Ó n¬i Êm ¸p. c) Gieo h¹t §Êt gieo h¹t ph¶i b¶o ®¶m ®ñ Èm vμ t¬i xèp. Tïy theo ®Æc ®iÓm canh t¸c tõng lo¹i rau mμ gieo h¹t trùc tiÕp ngoμi ®ång hoÆc gieo trong v−ên −¬m. - Gieo h¹t trùc tiÕp cã c¸c c¸ch gieo s¹, gieo theo hμng hoÆc gieo hèc. Gieo s¹ th−êng ¸p dông víi c¸c lo¹i rau cã thêi gian sinh tr−ëng ng¾n nh− rau c¶i, cμ rèt, c¶i cñ, rau dÒn, mång t¬i, rau muèng... 20 https://thuviensach.vn Gieo theo hμng th−êng ¸p dông cho c¸c lo¹i ®Ëu rau. Gieo hèc ®−îc ¸p dông cho c¸c lo¹i rau cã thêi gian sinh tr−ëng t−¬ng ®èi dμi, bé rÔ ¨n s©u, th©n l¸ lín cÇn ph¶i trång th−a vμ vun xíi nhiÒu nh− d−a, bÇu, bÝ, m−íp, su su... - ¦¬m c©y con trong v−ên −¬m th−êng ¸p dông víi c¸c lo¹i rau cã h¹t nhá, h¹t mäc chËm vμ yÕu trong thêi gian ®Çu, sau ®ã rÔ cã kh¶ n¨ng t¸i sinh m¹nh, nh− c¸c lo¹i c¶i b¾p, sóp l¬, cμ chua, cμ tÝm, ít, hμnh t©y... C¸c lo¹i rau nμy th−êng ®−îc gieo h¹t trong v−ên −¬m sau ®ã cÊy c©y con ra ®ång sÏ rót ng¾n thêi gian sinh tr−ëng ngoμi ®ång, gi¶m c«ng ch¨m sãc, tiÕt kiÖm h¹t gièng. L−îng h¹t gièng gieo tïy theo h¹t nhá hay lín ®Ó cã kho¶ng 250-350 c©y con/m2. Víi c¸c lo¹i h¹t b¾p c¶i, su hμo, sóp l¬, c¶i bÑ kho¶ng 3-4 g h¹t/m2. §Êt v−ên −¬m cÇn lμm kü, tho¸t n−íc tèt, s¹ch cá, bãn nhiÒu ph©n h÷u c¬ ñ hoai vμ tro trÊu, nªn cã m¸i che m−a, che n¾ng khi cÇn thiÕt. Gieo h¹t xong nªn phñ mét líp ®Êt bét máng, tro hoÆc r¬m r¹. DiÖn tÝch v−ên −¬m chØ 1-3% so víi diÖn tÝch s¶n xuÊt ®¹i trμ. Chó ý tØa bá bít c©y xÊu vμ chç c©y con cã mËt ®é qu¸ dμy, kh«ng nªn t−íi ph©n thóc, nhÊt lμ ph©n §¹m vμ ph¸t hiÖn phßng trõ s©u bÖnh kÞp thêi, triÖt ®Ó tr¸nh lan truyÒn sang ruéng trång. V× vËy, cã thÓ gieo h¹t trong khay hoÆc tói nil«ng nhá ®Ó dÔ ch¨m sãc. 21 https://thuviensach.vn 4. Trång c©y con a) Chän c©y con C©y con trong v−ên −¬m sau khi ®ñ lín ®−îc nhæ hoÆc bøng ra ®Ó trång. Nªn chän trång nh÷ng c©y tèt, rÔ th¼ng kh«ng bÞ s©u bÖnh hoÆc dËp n¸t. NÕu trång 2-3 lÇn th× nªn chän c©y ®ñ tuæi vμ lín ®Ó trång tr−íc. Tuæi c©y con trong v−ên −¬m cã thÓ nhæ trång ®−îc kho¶ng 20-35 ngμy víi c¸c lo¹i c¶i, cμ chua..., sè l¸ thËt tõ 4-6 l¸, kho¶ng 30-50 ngμy víi ít vμ c¸c lo¹i cμ. b) MËt ®é trång MËt ®é trång tïy theo tõng lo¹i rau vμ theo nguyªn t¾c ®Êt tèt trång th−a, ®Êt xÊu trång dμy h¬n. Kho¶ng c¸ch c©y trång víi c¶i b¾p, sóp l¬ kho¶ng 50x60 cm, c¶i bÑ: 50x35 cm, cμ tÝm, cμ ph¸o: 80x50 cm, ®Ëu ®òa: 60x30 cm, d−a leo 40x25 cm... Sau khi c©y trång ®−îc 3-5 ngμy nÕu ph¸t hiÖn c©y chÕt nªn trång dÆm ngay ®Ó b¶o ®¶m mËt ®é. 5. Xíi x¸o, vun gèc Xíi x¸o vμ vun gèc sau khi trång ®Ó ph¸ v¸ng mÆt ®Êt, lμm cho ®Êt t¬i xèp, tho¸ng khÝ, gi÷ Èm, t¹o ®iÒu kiÖn cho rÔ ph¸t triÓn, c©y kh«ng ®æ ng·, ®ång thêi lμ biÖn ph¸p diÖt cá tèt. §Êt vun thμnh hμng theo luèng hoÆc vun tõng gèc. Trong mét vô Ýt nhÊt ph¶i xíi x¸o, vun gèc 1-2 lÇn. Mét sè c©y t−¬ng ®èi cao, nhiÒu cμnh l¸ (nh− ®Ëu b¾p, cμ tÝm, 22 https://thuviensach.vn cμ chua...) vμ c©y lÊy cñ (hμnh, khoai t©y...) viÖc vun gèc rÊt cÇn thiÕt ®Ó chèng ®æ ng· vμ h×nh thμnh cñ thuËn lîi. 6. Lμm giμn leo Mét sè c©y cã th©n dμi mÒm, yÕu, dÔ ®æ ng· (nh− cμ chua) hoÆc cã tËp tÝnh cÇn leo b¸m (nh− ®Ëu ®òa, ®Ëu c« ve leo, d−a leo, bÇu, bÝ, m−íp... cÇn lμm giμn. Dông cô lμm giμn chñ yÕu lμ cμnh tre, tróc. Víi cμ chua th−êng lμm giμn ph¼ng trªn toμn mÆt luèng hoÆc cho tõng hèc, cao kho¶ng 60- 80 cm. Víi c©y leo nh− ®Ëu ®òa, d−a leo... lμm giμn chÐo kiÓu ch÷ A. Víi bÇu, bÝ, m−íp lμm giμn ph¼ng hoÆc kiÓu m¸i nhμ, cao kho¶ng 1,5-2,0 m. Khi c©y ®· leo lªn giμn cÇn ph©n bæ d©y leo cho ®Òu vμ söa vÞ trÝ tr¸i ®Ó tr¸i th¼ng vμ ®Ñp. Dông cô lμm giμn cã thÓ b¶o qu¶n sö dông 2-3 vô. 7. BÊm ngän, tØa cμnh §©y lμ mét biÖn ph¸p kü thuËt th©m canh cao, nh»m ®iÒu chØnh sù sinh tr−ëng vμ ph¸t triÓn cña c©y mét c¸ch c©n ®èi, hμi hßa, cho n¨ng suÊt cao. Tïy lo¹i c©y mμ cã c¸ch bÊm ngän, tØa cμnh kh¸c nhau. §èi víi cμ tÝm, ®Ëu b¾p nªn tØa bá hÕt c¸c nh¸nh tõ gèc ®Õn cμnh tr¸i ®Çu tiªn. §èi víi cμ chua gièng h÷u h¹n th× kh«ng cÇn bÊm ngän, tØa cμnh, nh−ng ®èi víi gièng v« h¹n th× chØ ®Ó 1-2 th©n chÝnh vμ ®Õn chïm hoa thø 5 hoÆc thø 7 (tïy gièng) th× bÊm ngän, cø 5-7 ngμy ph¶i tØa nh¸nh mét lÇn. Víi c¸c c©y bÇu, bÝ, m−íp cÇn ng¾t ngän 23 https://thuviensach.vn th©n chÝnh khi c©y cã 4-5 l¸ thËt cho c©y sím ra nh¸nh cÊp 1, cÊp 2 ®Ó mang nhiÒu hoa c¸i h¬n, sau ®ã th−êng xuyªn c¾t bá c¸c nh¸nh phô míi mäc tõ gèc. Víi d−a leo, d−a hÊu, d−a gang cÇn bÊm ngän th−êng xuyªn vμ c¾t bá bít c¸c nh¸nh phô th× n¨ng suÊt míi æn ®Þnh. 8. Chèng rông hoa, rông qu¶ §èi víi mét sè c©y nh− bÇu, bÝ, m−íp, d−a, cμ chua... ®Ó ®Ëu tr¸i nhiÒu th−êng ¸p dông c¸ch thô phÊn nh©n t¹o bæ sung b»ng c¸ch lÊy nhÞ ®ùc hoÆc hoa ®ùc råi r¾c hoÆc chôp lªn vßi nhôy hoa c¸i. Thô phÊn bæ sung tiÕn hμnh tèt nhÊt tõ 8-10 giê s¸ng. Ngoμi ra, mét sè chÊt ®iÒu hßa sinh tr−ëng c©y trång cã thÓ ®−îc sö dông ®Ó lμm t¨ng tû lÖ ®Ëu tr¸i, kÝch thÝch tr¸i lín vμ Ýt h¹t, th−êng dïng c¸c chÊt nhãm auxin (nh− NAA, Nitrophenolate, 2,4 D...), chÊt Gibberelline, amino acide (Zeatin, Adenin...). Sö dông chÊt Ethephon cho bÇu, bÝ, d−a lμm t¨ng sè l−îng hoa c¸i vμ t¨ng tû lÖ ®Ëu tr¸i rÊt râ rμng. 9. Chèng c¸c ®iÒu kiÖn bÊt lîi §Ó chèng l¹nh vμ s−¬ng gi¸, dïng biÖn ph¸p bãn thªm ph©n chuång, ñ hoai vμo gèc. Sau mét ®ªm s−¬ng gi¸, s¸ng sím t−íi n−íc ®Òu lªn l¸ ®Ó röa s−¬ng. Chèng nãng b»ng t−íi ®ñ n−íc vμ bãn ®ñ ph©n. Ng¨n ngõa óng n−íc b»ng c¸ch lªn luèng cao vμ xÎ r·nh tho¸t n−íc. 24 https://thuviensach.vn Lμm giμn che vμ nhÊt lμ lμm nhμ l−íi lμ nh÷ng biÖn ph¸p phßng ngõa ®iÒu kiÖn ngo¹i c¶nh bÊt lîi mét c¸ch tÝch cùc, chñ ®éng. 10. T−íi n−íc C¸c c©y rau ®Òu rÊt cÇn n−íc ®Ó sinh tr−ëng vμ ph¸t triÓn tèt, cho n¨ng suÊt cao. Tuy vËy, n−íc ph¶i ®−îc t−íi ®óng c¸ch míi ®¹t hiÖu qu¶ tèt. C¸c nguyªn t¾c chñ yÕu trong viÖc t−íi n−íc cho rau lμ t−íi ®Òu ®ñ Èm vμ nhÑ ®Ó kh«ng lμm dËp n¸t rau, kh«ng ®−îc ®Ó ®äng n−íc l©u trªn ruéng. Cã nhiÒu ph−¬ng ph¸p t−íi nh−: t−íi b»ng thïng, t−íi phun m−a, t−íi theo r·nh, t−íi ngÇm, t−íi nhá giät... T−íi b»ng thïng ®¬n gi¶n nh−ng tèn c«ng vμ dÔ lμm mÆt ®Êt ®ãng v¸ng. T−íi phun m−a b»ng m¸y lμ c¸ch t−íi phæ biÕn nhÊt hiÖn nay, tèn Ýt n−íc, Ýt c«ng, b¶o ®¶m ®é Èm cho c¶ ®Êt vμ kh«ng khÝ, tuy vËy cÇn chó ý ®iÒu chØnh giät n−íc cho thÝch hîp. T−íi theo r·nh lμ b¬m n−íc cho tù ch¶y vμo r·nh ®Ó n−íc thÊm vμo luèng tíi rÔ c©y. C¸ch t−íi nμy tèn nhiÒu n−íc vμ th−êng ¸p dông cho nh÷ng c©y trång theo hμng thμnh luèng cao nh− cμ chua, d−a hÊu, khoai t©y, rau c¶i...; ph−¬ng ph¸p t−íi r·nh th−êng kÕt hîp víi phñ mμng nhùa trªn mÆt luèng. T−íi ngÇm lμ dïng hÖ thèng èng ®ôc lç theo kho¶ng c¸ch nhÊt ®Þnh ®Æt ngÇm trong luèng rau, n−íc trong èng sÏ rØ qua c¸c lç nhá nμy mμ thÊm ®Õn bé rÔ c©y. NÕu èng ®Æt trªn mÆt luèng th× n−íc ®−îc nhá giät vμo gèc c©y, gäi lμ ph−¬ng ph¸p t−íi nhá giät. T−íi ngÇm vμ t−íi nhá 25 https://thuviensach.vn giät tiÕt kiÖm n−íc, kh«ng t¹o líp v¸ng trªn mÆt ®Êt nh−ng tèn chi phÝ ®Çu t− ban ®Çu. Trong kü thuËt canh t¸c tiªn tiÕn vμ ®Ó tiÕt kiÖm n−íc t−íi, ng−êi ta c¨n cø vμo nhu cÇu n−íc trong tõng giai ®o¹n sinh tr−ëng cña c©y vμ ®é Èm cña ®Êt hiÖn t¹i ®Ó tÝnh to¸n l−îng n−íc t−íi cÇn thiÕt. 11. Bãn ph©n C©y rau cã thêi gian sinh tr−ëng ng¾n nh−ng l¹i cho mét khèi l−îng s¶n phÈm lín, tõ 20-50 tÊn/ha. V× vËy, l−îng ph©n bãn trªn mét ®¬n vÞ diÖn tÝch rau cao h¬n l−îng ph©n bãn cho c¸c c©y l−¬ng thùc vμ nhiÒu c©y kh¸c. VÝ dô: mét hÐcta c¶i b¾p cho n¨ng suÊt 40 tÊn ®· lÊy ®i cña ®Êt 140 kg ®¹m nguyªn chÊt (t−¬ng ®−¬ng 304 kg ph©n §¹m Urª), 52 kg P2O5 (t−¬ng ®−¬ng 325 kg Super L©n), 172 kg K2O (t−¬ng ®−¬ng 358 kg ph©n Kali th−¬ng phÈm). Râ rμng lμ, c©y cÇn mét sè l−îng c¸c chÊt dinh d−ìng rÊt lín mμ dï lμ lo¹i ®Êt rÊt mμu mì còng kh«ng cung cÊp ®ñ, v× vËy cÇn mét l−îng ph©n bãn bæ sung rÊt lín. BÊt cø mét lo¹i rau nμo còng cÇn cã ®ñ c¸c chÊt dinh d−ìng c¬ b¶n lμ §¹m, L©n vμ Kali cïng mét sè nguyªn tè vi l−îng kh¸c. Tuy vËy, mçi lo¹i rau vμ mçi giai ®o¹n sinh tr−ëng cña c©y cã nhu cÇu c¸c chÊt dinh d−ìng kh¸c nhau. a) L−îng ph©n bãn Bãn ®ñ sè l−îng c¸c lo¹i ph©n ®Ó cung cÊp ®ñ c¸c chÊt dinh d−ìng trong c¶ qu¸ tr×nh sinh 26 https://thuviensach.vn tr−ëng vμ ph¸t triÓn cña c©y rau. VÒ mÆt lý thuyÕt, l−îng ph©n bãn vμo ®Êt ®−îc tÝnh trªn c¬ së bï ®¾p ®ñ sè l−îng c¸c chÊt dinh d−ìng mμ c©y lÊy ®i cña ®Êt. Trong thùc tÕ, l−îng ph©n bãn c©y phô thuéc vμo chÊt ®Êt, vμo mïa vô vμ kinh nghiÖm cña ng−êi trång rau. b) Lo¹i ph©n - Ph¶i lÊy ph©n h÷u c¬ lμ c¬ b¶n, trong ®ã chó ý ph©n chuång. Trong ph©n h÷u c¬, nhÊt lμ ph©n chuång ñ hoai, chøa ®ñ c¸c chÊt dinh d−ìng ®a l−îng vμ vi l−îng, cã t¸c dông lμm cho ®Êt t¬i xèp, t¨ng c−êng ho¹t ®éng cña c¸c vi sinh vËt cã lîi ®Ó h¹n chÕ vi sinh vËt g©y h¹i trong ®Êt. - Bãn ph©n hãa häc ph¶i c©n ®èi c¶ §¹m, L©n vμ Kali. Mét sè tr−êng hîp cÇn bãn thªm v«i. - Bãn bæ sung c¸c chÊt vi l−îng, th−êng cã trong mét sè lo¹i ph©n bãn qua l¸. c) C¸ch bãn ph©n - Bãn lãt: th−êng dïng ph©n h÷u c¬ kÕt hîp ph©n v« c¬ chËm tan nh− L©n, Kali, v«i vμ cã thÓ mét phÇn nhá ph©n §¹m. C¸ch bãn lãt cã thÓ lμ bãn vμo hèc, vμo hμng trång c©y hoÆc r¶i ®Òu trªn mÆt luèng råi trén ®Òu víi ®Êt, tïy theo c¸ch trång c©y. - Bãn thóc: th−êng dïng c¸c lo¹i ph©n dÔ tiªu nh− ph©n chuång n−íc, n−íc tiÓu pha lo·ng, ph©n §¹m, ph©n Kali... C¸ch bãn thóc còng cã thÓ lμ r¾c hoÆc hßa n−íc t−íi quanh gèc c©y. Phun ph©n bãn qua l¸ còng lμ c¸ch bãn thóc hiÖn ®ang ®−îc 27 https://thuviensach.vn dïng ngμy cμng phæ biÕn. Tuy vËy, ph©n bãn l¸ chØ ph¸t huy hiÖu qu¶ cao trªn c¬ së ®· bãn lãt ph©n h÷u c¬ vμ c¸c lo¹i ph©n hãa häc ®a l−îng kh¸c (§¹m, L©n, Kali, Canxi...). 12. Lu©n canh, xen canh, gèi vô §©y lμ biÖn ph¸p kü thuËt th−êng ®−îc ¸p dông trong viÖc trång rau ®Ó t¨ng thu nhËp do diÖn tÝch trång rau th−êng kh«ng lín vμ chØ canh t¸c trong thêi gian ng¾n, thÝch hîp. - Lu©n canh lμ thay ®æi lo¹i c©y trång gi÷a c¸c mïa vô trªn mét m¶nh ®Êt. Mçi lo¹i c©y trång cã nh÷ng lo¹i s©u bÖnh riªng, thay c©y trång kh¸c trong mét vμi vô sÏ ng¨n chÆn nguån s©u bÖnh tån t¹i l©y lan. Ngoμi ra, lu©n canh c©y trång cßn cã t¸c dông kh«i phôc sù c©n b»ng c¸c chÊt dinh d−ìng trong ®Êt, gãp phÇn b¶o vÖ ®é ph× nhiªu cña ®Êt. Trång liªn tôc mét lo¹i c©y trong nhiÒu vô sÏ lμm s©u bÖnh tÝch lòy g©y h¹i nhiÒu. Th−êng lu©n canh c¸c lo¹i c©y trång kh¸c hä thùc vËt vμ kh«ng cã cïng loμi s©u bÖnh quan träng. Sau tõ mét ®Õn hai n¨m nªn lu©n canh víi c©y trång n−íc nh− lóa, rau muèng n−íc. ë c¸c vïng ®Êt chuyªn canh rau nªn lu©n canh c¸c c©y hä c¶i nh− b¾p c¶i, su hμo, c¶i xanh víi c¸c c©y hä cμ nh− cμ chua, khoai t©y, hoÆc c©y hä ®Ëu nh− ®Ëu c« ve, ®Ëu xanh... Vïng b¸n chuyªn canh cã thÓ lu©n canh rau víi lóa n−íc, b¾p, khoai t©y... 28 https://thuviensach.vn Tïy ®Æc ®iÓm tõng vïng ®Êt vμ qua kinh nghiÖm thùc tÕ cã thÓ s¾p xÕp nhiÒu c«ng thøc lu©n canh tèt ®Ó cã hiÖu qu¶ kinh tÕ cao. - Xen canh lμ gieo trång 2-3 lo¹i c©y cïng mét thêi gian trªn cïng mét m¶nh ®Êt. C¸c c©y trång xen kh«ng ®−îc ¶nh h−ëng nhiÒu ®Õn sinh tr−ëng cña nhau vμ cho tæng thu nhËp cao h¬n trång mét lo¹i c©y. Cã thÓ trång xen c©y cã thêi gian thu ho¹ch ng¾n víi c©y cã thêi gian thu ho¹ch dμi, hoÆc c©y cã rÔ ¨n s©u víi c©y cã rÔ n«ng. Trong thùc tÕ th−êng trång xen c¶i xanh, c¶i tr¾ng, rau dÒn vμo luèng trång b¾p c¶i, ®Ëu ®òa, ®Ëu c« ve, d−a leo; xen c¶i xanh, c¶i tr¾ng vμo luèng trång cμ chua, cμ ph¸o võa tËn dông ®Êt t¨ng thu nhËp võa h¹n chÕ s©u t¬ h¹i c¶i. - Gèi vô lμ gieo trång tiÕp mét c©y trång kh¸c trªn ®Êt ®· cã c©y trång gÇn ®Õn kú thu ho¹ch, môc ®Ých ®Ó b¶o ®¶m thêi vô cho c©y trång sau (c©y trång gèi). ë ®©y, c¶ c©y trång tr−íc vμ c©y trång sau ®Òu lμ c©y trång chÝnh. VÝ dô, ruéng trång khoai t©y cuèi th¸ng 1 thu ho¹ch th× gi÷a hoÆc cuèi th¸ng 12 trång gèi ®Çu su hμo ®Ó thu ho¹ch vμo th¸ng 2 (nÕu ®Ó thu ho¹ch xong khoai t©y míi trång su hμo sÏ trÔ thêi vô). 13. Trõ cá Cá c¹nh tranh n−íc, chÊt dinh d−ìng vμ ¸nh s¸ng víi c©y trång, lμ n¬i Èn nÊp tån t¹i cña s©u bÖnh ph¸ h¹i c©y nªn trong ruéng rau cã nhiÒu cá 29 https://thuviensach.vn sÏ lμm gi¶m n¨ng suÊt vμ chÊt l−îng rau. ViÖc xíi x¸o vμ vun gèc cã t¸c dông diÖt cá rÊt c¬ b¶n. §Ó ch¨m sãc c¸c c©y rau, cá còng th−êng ®−îc nhæ b»ng tay. Ngoμi ra, hiÖn cã mét sè lo¹i thuèc hãa häc cã thÓ dïng trõ cá cho ruéng trång rau. Thuèc hãa häc trõ cá cho ruéng trång rau cã thÓ lμ thuèc t¸c ®éng tiÒn n¶y mÇm hoÆc hËu n¶y mÇm. Thuèc tiÒn n¶y mÇm cã thÓ diÖt ®−îc nhiÒu lo¹i cá l¸ hÑp vμ l¸ réng, dïng phun lªn mÆt luèng sau khi lμm ®Êt lÇn cuèi, tr−íc khi gieo trång rau. LiÒu l−îng thuèc vμ thêi gian phun tïy theo tõng lo¹i thuèc vμ ®−îc ghi trªn nh·n thuèc. §iÓn h×nh cho nhãm thuèc tiÒn n¶y mÇm hiÖn nay lμ chÊt Alachlor (thuèc Lasso), chÊt Metolachlor (thuèc Dual), chÊt Lactofen (thuèc Cobra). Thuèc hËu n¶y mÇm dïng khi trªn ruéng cã c¶ c©y cá vμ c©y rau. HÇu hÕt c¸c lo¹i rau lμ c©y trång l¸ réng nªn ®Ó kh«ng h¹i rau th× c¸c thuèc nμy chØ cã t¸c ®éng diÖt cá l¸ hÑp hä hßa b¶n (nh− cá mÇn trÇu, lång vùc, b«ng tua, ch©n gμ, cá chØ...) mμ kh«ng diÖt ®−îc c¸c cá l¸ réng (nh− rau sam, dÒn gai, cá mùc...). §iÓn h×nh cho nhãm nμy lμ chÊt Sethoxydim (thuèc Nabu-S). Ngoμi ra, chÊt Paraquat (thuèc Gramoxon), chÊt Glyphosate (thuèc Lyphoxim), còng lμ nh÷ng thuèc trõ cá hËu n¶y mÇm, cã thÓ diÖt ®−îc c¸c lo¹i cá nh−ng ph¶i phun lªn ruéng cã cá tr−íc khi lμm ®Êt trång rau. Nh÷ng lo¹i thuèc hËu n¶y mÇm cßn dïng trõ cá cho bê ruéng rau. 30 https://thuviensach.vn 14. Phßng trõ s©u bÖnh C©y rau th−êng bÞ nhiÒu lo¹i c«n trïng, nhÖn c¾n ph¸ vμ c¸c lo¹i vi sinh vËt g©y bÖnh nh− nÊm, vi khuÈn, vi rót, tuyÕn trïng. S©u bÖnh lμm gi¶m n¨ng suÊt vμ chÊt l−îng rau rÊt nÆng nÒ. Phßng trõ s©u bÖnh cho rau còng ph¶i ¸p dông tæng hîp nhiÒu biÖn ph¸p. a) BiÖn ph¸p canh t¸c Vai trß cña c¸c biÖn ph¸p canh t¸c lμ h¹n chÕ sù ph¸t triÓn cña dÞch h¹i ngay tõ ®Çu vμ t¨ng c−êng søc chèng chÞu cña c©y trång. V× vËy, ®©y lμ biÖn ph¸p phßng trõ s©u bÖnh rÊt c¬ b¶n. C¸c biÖn ph¸p canh t¸c chñ yÕu th−êng ®−îc ¸p dông, gåm cã: - Gieo trång theo thêi vô thÝch hîp ®Ó c©y rau sinh tr−ëng vμ ph¸t triÓn tèt, tr¸nh nh÷ng thêi gian s©u bÖnh th−êng ph¸t sinh, g©y h¹i nhiÒu. - Xö lý h¹t gièng, c©y gièng tr−íc khi trång ®Ó h¹n chÕ nguån s©u bÖnh tån t¹i l©y lan. - Bãn ph©n ®Çy ®ñ, c©n ®èi, chó ý bãn ph©n h÷u c¬ ñ hoai, tro bÕp, v«i, bæ sung ph©n vi l−îng. - T−íi n−íc hîp lý, kh«ng ®Ó ruéng ®äng n−íc l©u. - Gieo trång víi mËt ®é võa ph¶i cho v−ên rau th«ng tho¸ng. - Lμm ®Êt kü, xíi x¸o vμ vun gèc, diÖt cá vμ thu dän tμn d− c©y trång sau khi thu ho¹ch. - Lu©n canh c©y trång ®Ó ng¨n ngõa nguån bÖnh tån t¹i trong ®Êt. 31 https://thuviensach.vn - Xen canh c¸c c©y trång kh¸c nhau còng cã hiÖu qu¶ phßng ngõa mét sè dÞch h¹i nh− xen c¶i b¾p víi cμ chua hoÆc hμnh, tái h¹n chÕ s©u t¬. - Sö dông mμng nil«ng phñ ®Êt gióp ®iÒu hßa nhiÖt ®é, ®é Èm cña ®Êt, h¹n chÕ sù ph¸t triÓn t¸c h¹i cña nhiÒu vi sinh vËt vμ c¸c lo¹i s©u tån t¹i trong ®Êt. b) BiÖn ph¸p vËt lý, thñ c«ng - Dïng bÉy b¶ ®Ó diÖt b−ím. C¸c lo¹i b−ím s©u x¸m, s©u khoang, s©u xanh da l¸ng... rÊt thÝch mïi vÞ chua ngät. Dïng bÉy b¶ b»ng hçn hîp dÊm chua vμ ®−êng thªm mét Ýt thuèc s©u cho vμo ®Üa ®Æt ban ®ªm thu hót nhiÒu b−ím ®Õn ¨n vμ sÏ bÞ chÕt. - B¾t giÕt æ trøng vμ s©u non cã t¸c dông rÊt tèt, h¹n chÕ s©u trªn v−ên rau mμ kh«ng cÇn dïng thuèc. c) BiÖn ph¸p sinh häc - Gieo trång c¸c gièng kh¸ng s©u bÖnh lμ biÖn ph¸p sinh häc cã hiÖu qu¶ lín. HiÖn nay ®· cã nhiÒu lo¹i gièng rau cã tÝnh chèng chÞu hoÆc kh¸ng víi mét sè s©u bÖnh quan träng. Gièng b¾p c¶i Asia cross chèng bÖnh thèi nhòn vi khuÈn, gièng d−a leo Happy chèng bÖnh ®èm phÊn, mét sè gièng ít chèng bÖnh th¸n th− thèi tr¸i, gièng cμ chua chèng bÖnh xo¨n l¸ virus. Kh¶ n¨ng chèng chÞu s©u h¹i nãi chung kh«ng râ b»ng chèng bÖnh. - B¶o vÖ vμ sö dông c¸c loμi thiªn ®Þch. C¸c lo¹i s©u h¹i rau chñ yÕu nh− s©u t¬, s©u xanh, s©u khoang... ®Òu cã nhiÒu lo¹i thiªn ®Þch gãp phÇn rÊt lín lμm gi¶m sè l−îng s©u trªn ®ång ruéng. 32 https://thuviensach.vn Trong viÖc sö dông thuèc trõ s©u cÇn chó ý b¶o vÖ c¸c loμi thiªn ®Þch nh− kh«ng dïng c¸c lo¹i thuèc qu¸ ®éc, chØ phun thuèc khi cÇn thiÕt. Sö dông c¸c lo¹i thuèc trõ s©u vi sinh nh− c¸c chÕ phÈm cña vi khuÈn Bacillus thuringiensis (BT), nÊm Beauveria bassiana võa b¶o vÖ thiªn ®Þch, võa Ýt h¹i ®Õn søc kháe con ng−êi vμ m«i tr−êng. d) BiÖn ph¸p hãa häc Trong t×nh h×nh s©u bÖnh ph¸t sinh nhiÒu cã thÓ ¶nh h−ëng ®Õn sinh tr−ëng, n¨ng suÊt vμ chÊt l−îng rau th× biÖn ph¸p dïng thuèc hãa häc ®Ó phßng trõ lμ rÊt cÇn thiÕt vμ mang l¹i nh÷ng hiÖu qu¶ râ rÖt. Tuy vËy, nÕu sö dông thuèc hãa häc qu¸ nhiÒu vμ kh«ng ®óng kü thuËt sÏ dÉn ®Õn nhiÒu hËu qu¶ kh«ng tèt nh− lμm « nhiÔm rau, g©y h¹i ®Õn søc kháe ng−êi tiªu dïng, « nhiÔm m«i tr−êng, diÖt mÊt nhiÒu loμi c«n trïng thiªn ®Þch cã Ých vμ t¹o cho s©u tÝnh kh¸ng thuèc lμm h¹n chÕ hiÖu qu¶ phßng trõ. Kü thuËt sö dông thuèc hãa häc phßng trõ s©u bÖnh cho rau sÏ ®−îc tr×nh bμy cô thÓ trong Ch−¬ng II. 15. Thu ho¹ch vμ b¶o qu¶n Thu ho¹ch rau ph¶i b¶o ®¶m ®óng lóc theo yªu cÇu cÇn sö dông, kh«ng sím qu¸ hoÆc muén qu¸. Thu sím qu¸ sÏ gi¶m n¨ng suÊt, thu muén qu¸ th× phÈm chÊt kÐm. Tuy vËy, theo yªu cÇu thÞ tr−êng cã thÓ thu ho¹ch sím hay muén mét chót ®Ó tiªu thô ®−îc gi¸ cao. 33 https://thuviensach.vn Tïy tõng lo¹i c©y, cã thÓ thu ho¹ch 1 lÇn (hμnh, tái, d−a hÊu, khoai t©y...) hoÆc thu ho¹ch nhiÒu lÇn (c¸c c©y cã thêi gian ra hoa, kÕt tr¸i kÐo dμi nh− ít, cμ chua, d−a leo, ®Ëu ®òa...), mét sè c©y cã thÓ nhæ c¶ c©y non thu ho¹ch mét lÇn hoÆc c¾t phÇn th©n l¸ ®Ó l¹i gèc cho n¶y chåi míi thu ho¹ch tiÕp c¸c lÇn sau nh− rau muèng, mång t¬i, rau dÒn... Rau sau khi thu ho¹ch cã thÓ b¶o qu¶n d−íi d¹ng t−¬i mét thêi gian; cã thÓ ®Ó trong bao nil«ng hoÆc phun n−íc th−êng xuyªn cho khái hÐo. Kho dù tr÷ rau cÇn cã nhiÖt ®é t−¬ng ®èi thÊp, tèt nhÊt lμ d−íi 10oC. Khi vËn chuyÓn cÇn cã dông cô chøa ch¾c ch¾n vμ chó ý tr¸nh dËp n¸t. 16. §Ó gièng rau a) X¸c ®Þnh v−ên ®Ó gièng DiÖn tÝch v−ên ®Ó gi÷ gièng vμo kho¶ng 1-3% so víi diÖn tÝch gieo trång. Trong ®ã c¸c c©y c¶i b¾p, c¶i xanh, cμ chua... cÇn kho¶ng 0,5-0,75%; ít, cμ tÝm, sóp l¬... cÇn kho¶ng 1%; c¸c c©y d−a cÇn kho¶ng 3%; c©y hä ®Ëu cÇn nhiÒu h¬n víi kho¶ng 10-15% ®Êt ®Ó gièng so víi diÖn tÝch trång. V−ên ®Ó gièng nªn c¸ch xa khu ruéng s¶n xuÊt, nÕu cã ®iÒu kiÖn nªn c¸ch ly riªng c¸c gièng ®Ó tr¸nh lai t¹p. b) Chän c©y ®Ó gièng C©y ®Ó gièng cÇn chän nh÷ng c©y sinh tr−ëng tèt, lo¹i bá c©y lÉn, qu¶ hoÆc h¹t ph¶i ®Òu, mÈy. 34 https://thuviensach.vn ViÖc chän läc c©y gièng nªn tiÕn hμnh th−êng xuyªn vμo c¸c giai ®o¹n c©y ®ñ tuæi ®em trång, khi c©y ®ang sinh tr−ëng m¹nh, khi ra hoa, kÕt tr¸i. §Æc biÖt, ruéng hoÆc c©y lÊy h¹t gièng ph¶i thu ho¹ch ®óng lóc, phï hîp víi ®Æc ®iÓm sinh lý cña mçi lo¹i c©y. VÝ dô: cμ tÝm thu ho¹ch khi vá qu¶ võa chuyÓn vμng; bÝ xanh khi qu¶ giμ, vá qu¶ cã líp phÊn tr¾ng vμ rông hÕt l«ng; ®Ëu c« ve khi vá qu¶ b¾t ®Çu kh«; cμ chua vμ ít khi qu¶ chÝn hoμn toμn... c) B¶o qu¶n h¹t gièng Sau khi thu ho¹ch ph¶i ph¬i cho thËt kh« råi míi b¶o qu¶n. Dông cô b¶o qu¶n ph¶i kÝn, ®Ó kh« r¸o, m¸t mÎ (20-22oC lμ tèt nhÊt). Dông cô b¶o qu¶n cã thÓ lμ chum, vß, chai, lä b»ng sμnh, sø hoÆc thñy tinh, thïng kim lo¹i. PhÝa trong dông cô b¶o qu¶n cÇn cã c¸c chÊt hót Èm nh− l¸ chuèi kh«, giÊy hót Èm, v«i côc. Dïng l¸ c©y xoan (c©y sÇu ®«ng) ph¬i kh« phñ lªn líp h¹t võa chèng Èm võa h¹n chÕ s©u mät. 17. Mét sè biÖn ph¸p kü thuËt ®Æc biÖt a) Mμng phñ ®Êt Dïng mμng nil«ng phñ lªn luèng ®Êt råi ®ôc lç gieo h¹t hoÆc trång c©y con. Mμng phñ cã t¸c dông gi÷ Èm ®Êt trong mïa kh«, h¹n chÕ Èm trong mïa m−a, h¹n chÕ nguån nÊm bÖnh tõ ®Êt b¾n lªn th©n l¸ (nhÊt lμ nÊm Phytophthora). Mμng phñ th−êng dïng cho c¸c c©y trång th−a nh− cμ chua, ít, d−a leo, d−a hÊu... 35 https://thuviensach.vn b) Nhμ l−íi T¸c dông chñ yÕu cña nhμ l−íi lμ h¹n chÕ n−íc m−a lμm dËp l¸ vμ cã t¸c dông h¹n chÕ râ rÖt ®èi víi mét sè s©u ¨n l¸ nh− s©u t¬, s©u xanh, s©u khoang... §èi víi mét sè s©u nhá nh− rÖp, bä trÜ, nhÖn, bä nh¶y säc cong vμ nhÊt lμ víi bÖnh h¹i th× nhμ l−íi Ýt t¸c dông, mét phÇn do quy c¸ch, vËt liÖu cßn th« s¬. c) Trång rau trªn ®Êt h÷u c¬ Gäi lμ ®Êt nh−ng thùc ra lμ c¸c x¸c h÷u c¬ nh− x¬ dõa, r¬m r¹ ®−îc xö lý råi cho vμo c¸c khay b»ng gç hoÆc nhùa cã kÝch th−íc kho¶ng 0,4 x 0,5 m ®Ó thay thÕ ®Êt trång rau. Do ®· ®−îc xö lý, c¸c x¸c h÷u c¬ còng cung cÊp ®Çy ®ñ chÊt dinh d−ìng cÇn thiÕt cho rau vμ kh«ng mang nguån s©u bÖnh, hÇu nh− kh«ng cÇn ph¶i bãn thªm ph©n hãa häc vμ phun thuèc trõ s©u bÖnh nªn b¶o ®¶m cho rau an toμn tíi møc s¹ch. Tuy vËy, c¸ch trång nμy ®ßi hái ®Çu t− t−¬ng ®èi cao, diÖn tÝch trång hÑp nªn s¶n l−îng rau thu ho¹ch kh«ng lín, chØ thÝch hîp cho viÖc tù tóc rau cña c¸c gia ®×nh, hiÖn ®ang ®−îc nhiÒu gia ®×nh ¸p dông. d) Thñy canh Thñy canh lμ ph−¬ng ph¸p trång rau trong n−íc s¹ch ®· pha chÕ ®Çy ®ñ chÊt dinh d−ìng cÇn thiÕt, cã t¸c dông nh− trång rau trong ®Êt h÷u c¬ nh−ng yªu cÇu ph−¬ng tiÖn vμ kü thuËt cao h¬n. HiÖn t¹i, ph−¬ng ph¸p nμy ch−a ®−îc ¸p dông nhiÒu. 36 https://thuviensach.vn 18. Sö dông chÊt ®iÒu tiÕt sinh tr−ëng C¸c chÊt ®iÒu tiÕt sinh tr−ëng c©y trång còng ®−îc dïng cho c¸c c©y rau víi nhiÒu môc ®Ých. Môc ®Ých sö dông phæ biÕn nhÊt lμ kÝch thÝch bé rÔ ph¸t triÓn sau khi trång, t¨ng s¶n l−îng l¸, tr¸i vμ cñ. §èi víi c¸c c©y rau, t¸c dông nμy thÓ hiÖn t−¬ng ®èi nhanh vμ râ. HÇu hÕt c¸c chÊt kÝch thÝch sinh tr−ëng nh− Auxin, Gibberellin (GA), Cytokinin ®Òu cã thÓ sö dông cho c¸c lo¹i rau. Thêi gian sö dông th−êng b¾t ®Çu sau khi trång 3-4 ngμy ®Ó kÝch thÝch rÔ mau ph¸t triÓn, c©y mau håi phôc. Sau ®ã cã thÓ phun tiÕp 2-3 lÇn c¸ch nhau 10-15 ngμy cho ®Õn khi tr¸i, cñ ®ang lín, tr−íc thu ho¹ch 10-15 ngμy. Mét sè c©y nh− cμ chua, bÇu, bÝ, phun Auxin khi hoa në cã thÓ lμm tr¸i Ýt h¹t hoÆc kh«ng h¹t. Phun chÊt Ethrel cho cμ chua, ít khi tr¸i giμ s¾p chÝn sÏ lμm qu¶ chÝn ®Òu vμ ®Ñp. ë c¸c c©y hä bÇu, bÝ nh− d−a hÊu, d−a leo, bÝ xanh, m−íp..., phun Ethrel khi c©y cã 3-5 l¸ sÏ t¨ng tû lÖ hoa c¸i vμ n¨ng suÊt t¨ng râ rÖt. C¸c chÊt Auxin, GA còng th−êng sö dông ®Ó xö lý h¹t gièng rau thóc ®Èy n¶y mÇm nhanh vμ ®Òu. ChÊt Ethrel còng dïng xö lý thóc ®Èy n¶y mÇm cho cñ hμnh, chÊt GA th× dïng xö lý thóc ®Èy n¶y mÇm cho cñ khoai t©y. Ng−îc l¹i muèn k×m h·m cñ khoai t©y n¶y mÇm ®Ó kÐo dμi thêi gian b¶o qu¶n th−êng dïng c¸c chÊt øc chÕ sinh tr−ëng nh− MH (Hydrazid malic)... 37 https://thuviensach.vn C¸c lo¹i rau rÊt mÉn c¶m víi c¸c chÊt ®iÒu tiÕt sinh tr−ëng nªn kh«ng ®−îc l¹m dông, ph¶i pha ®óng nång ®é vμ xö lý ®óng thêi gian h−íng dÉn víi tõng lo¹i chÕ phÈm. Sö dông kh«ng ®óng rÊt dÔ lμm h− h¹i rau. 38 https://thuviensach.vn Ch−¬ng II Kü thuËt trång rau an toμn I. T×nh tr¹ng « nhiÔm trªn rau §ång thêi víi viÖc gia t¨ng vÒ s¶n l−îng vμ chñng lo¹i ®Ó cung cÊp theo nhu cÇu cña x· héi, nghÒ trång rau ë n−íc ta hiÖn nay ®· béc lé nh÷ng hËu qu¶ rÊt ®¸ng lo ng¹i, trong ®ã lo ng¹i nhÊt lμ t×nh tr¹ng « nhiÔm trªn rau, g©y t¸c h¹i cho søc kháe con ng−êi. T×nh tr¹ng bÞ ngé ®éc do ¨n ph¶i rau bÞ « nhiÔm x¶y ra th−êng xuyªn vμ nh÷ng n¨m gÇn ®©y cã xu h−íng ngμy cμng t¨ng, lμ mèi lo ng¹i cho mçi ng−êi vμ toμn x· héi. ViÖc øng dông mét c¸ch å ¹t, thiÕu chän läc c¸c tiÕn bé kü thuËt vÒ hãa häc, c«ng nghÖ sinh häc cïng víi c¸c ®iÒu kiÖn m«i tr−êng nh− ®Êt, n−íc... bÞ « nhiÔm ®· lμm t¨ng møc ®é « nhiÔm trªn rau. C¸c yÕu tè lμm rau bÞ « nhiÔm cã nhiÒu, song quan träng nhÊt lμ do d− l−îng thuèc b¶o vÖ thùc vËt, Nitrat vμ kim lo¹i nÆng qu¸ cao, cã nhiÒu vi sinh vËt g©y h¹i trªn rau. 1. D− l−îng thuèc b¶o vÖ thùc vËt Khi phun thuèc trõ s©u bÖnh cho rau cã mét l−îng thuèc b¸m l¹i trªn bÒ mÆt c©y rau, gäi lμ d− 39 https://thuviensach.vn l−îng thuèc. L−îng thuèc tån d− nμy ë mét møc ®é cao nhÊt ®Þnh sÏ g©y ngé ®éc cho ng−êi ¨n ph¶i. N¨m 2005, Chi côc B¶o vÖ thùc vËt Thμnh phè Hå ChÝ Minh kiÓm tra 538 mÉu rau ë c¸c chî trong thμnh phè ph¸t hiÖn 67 mÉu (12,45%) cã d− l−îng thuèc b¶o vÖ thùc vËt cao qu¸ møc cho phÐp cã thÓ g©y ngé ®éc cho ng−êi ¨n. ë Hμ Néi vμ c¸c vïng kh¸c trong n−íc, t×nh tr¹ng rau bÞ « nhiÔm bëi d− l−îng thuèc b¶o vÖ thùc vËt cao còng rÊt phæ biÕn. Nguyªn nh©n lμm cho d− l−îng thuèc b¶o vÖ thùc vËt trªn rau cao chñ yÕu do: - Sö dông c¸c lo¹i thuèc cã ®é ®éc cao vμ chËm ph©n hñy, kÓ c¶ mét sè thuèc ®· bÞ cÊm sö dông. - Phun thuèc nhiÒu lÇn kh«ng cÇn thiÕt vμ phun víi nång ®é cao qu¸ møc quy ®Þnh. - Phun thuèc qu¸ gÇn ngμy thu ho¹ch, thuèc ch−a ®ñ thêi gian ®Ó ph©n hñy hÕt. 2. D− l−îng Nitrat (NO3-) Trong hÖ thèng tiªu hãa, NO3 bÞ khö thμnh NO2 (Nitrat), NO2 lμm chuyÓn hãa chÊt Oxyhaemoglobin (chÊt vËn chuyÓn «xy trong m¸u) thμnh mét chÊt kh«ng ho¹t ®éng ®−îc gäi lμ chÊt Methaemoglobin, lμm cho m¸u bÞ thiÕu «xy. Do ®ã nÕu l−îng NO3 trong c¬ thÓ nhiÒu sÏ h¹n chÕ sù h« hÊp cña tÕ bμo, ¶nh h−ëng ®Õn ho¹t ®éng cña tuyÕn gi¸p, g©y ®ét biÕn vμ ph¸t triÓn c¸c khèi u. V× vËy, l−îng NO3 cao lμ triÖu chøng nguy hiÓm cho søc kháe con ng−êi. 40 https://thuviensach.vn Nguyªn nh©n lμm cho d− l−îng NO3 cao trªn rau chñ yÕu do sö dông nhiÒu ph©n §¹m hãa häc vμ dïng qu¸ gÇn ngμy thu ho¹ch. 3. D− l−îng kim lo¹i nÆng C¸c kim lo¹i nÆng nh− Asen (As), ch× (Pb), thñy ng©n (Hg), ®ång (Cu), kÏm (Zn), thiÕc (Sn)... nÕu v−ît møc cho phÐp còng lμ nh÷ng chÊt cã h¹i cho c¬ thÓ, h¹n chÕ sù ph¸t triÓn cña tÕ bμo vμ ho¹t ®éng cña m¸u, g©y thiÕu m¸u, biÕn ®éng th©n nhiÖt, rèi lo¹n tiªu hãa, viªm thËn. Nguyªn nh©n lμm cho hμm l−îng c¸c kim lo¹i nÆng trªn rau cao chñ yÕu do: - Thuèc b¶o vÖ thùc vËt vμ c¸c lo¹i ph©n bãn NPK, trong ®ã cã chøa c¶ mét sè kim lo¹i nÆng, sö dông trªn ®ång ruéng bÞ röa tr«i xuèng ao hå, s«ng r¹ch, th©m nhËp vμo m¹ch n−íc ngÇm g©y « nhiÔm nguån n−íc t−íi rau. KÕt qu¶ ®iÒu tra ë Hμ Néi nhiÒu n¨m cho thÊy hμm l−îng kim lo¹i nÆng trong n−íc m−¬ng t−íi rau cao h¬n h¼n so víi n−íc trong ruéng lóa vμ ao nu«i c¸ (theo Ph¹m B×nh QuyÒn). - Nguån n−íc th¶i cña thμnh phè vμ c¸c khu c«ng nghiÖp chøa nhiÒu kim lo¹i nÆng chuyÓn trùc tiÕp vμo n−íc t−íi rau. 4. C¸c sinh vËt g©y h¹i C¸c sinh vËt nh− trøng giun ®òa, giun tãc, c¸c vi khuÈn E.coli vμ Samonella chñ yÕu lμ g©y bÖnh ®−êng ruét, ngoμi ra cã thÓ g©y triÖu chøng thiÕu m¸u vμ bÖnh ngoμi da. Bãn ph©n chuång ch−a ñ hoai, 41 https://thuviensach.vn dïng n−íc ph©n t−¬i hoÆc nguån n−íc d¬ bÈn t−íi cho rau lμ nguyªn nh©n lμm cho rau nhiÔm c¸c sinh vËt g©y bÖnh. Nh÷ng yÕu tè trªn lμ nguyªn nh©n chñ yÕu lμm cho rau bÞ « nhiÔm, ¶nh h−ëng ®Õn søc kháe cña con ng−êi, trong ®ã phæ biÕn nhÊt lμ do thuèc b¶o vÖ thùc vËt vμ sinh vËt g©y bÖnh. V× vËy, yªu cÇu cÇn thiÕt lμ ph¶i gieo trång thÕ nμo ®Ó cã ®−îc nh÷ng s¶n phÈm rau kh«ng bÞ « nhiÔm, tøc lμ rau b¶o ®¶m an toμn ®èi víi ng−êi sö dông. II. TI£U CHUÈN RAU AN TOμN 1. ThÕ nμo lμ rau an toμn Trong qu¸ tr×nh gieo trång ®Ó cã s¶n phÈm rau nhÊt thiÕt ph¶i ¸p dông c¸c biÖn ph¸p kü thuËt vμ sö dông mét sè vËt t− nh− t−íi n−íc, bãn ph©n, phßng trõ s©u bÖnh. Trong c¸c vËt t− nμy, kÓ c¶ ®Êt trång, ®Òu cã chøa nh÷ng yÕu tè g©y « nhiÔm rau vμ Ýt nhiÒu ®Òu ®Ó l¹i mét sè d− l−îng nhÊt ®Þnh trªn rau sau khi thu ho¹ch. Trong thùc tÕ hiÖn nay hÇu nh− kh«ng thÓ cã s¶n phÈm rau nμo gäi lμ rau s¹ch víi ý nghÜa hoμn toμn kh«ng cã c¸c yÕu tè g©y ®éc h¹i. Tuy vËy, nh÷ng yÕu tè nμy thùc sù chØ g©y ®éc h¹i khi chóng ®Ó l¹i mét møc d− l−îng nhÊt ®Þnh nμo ®ã trªn rau, d−íi møc d− l−îng nμy th× kh«ng g©y h¹i. Møc d− l−îng tèi ®a kh«ng g©y h¹i cho ng−êi sö dông cã thÓ chÊp nhËn gäi lμ møc d− l−îng cho phÐp (hoÆc ng−ìng d− l−îng giíi h¹n). Nh− vËy, nh÷ng s¶n phÈm rau 42 https://thuviensach.vn kh«ng chøa hoÆc cã chøa d− l−îng c¸c yÕu tè ®éc h¹i nh−ng d−íi møc d− l−îng cho phÐp ®−îc coi lμ rau an toμn víi søc kháe ng−êi sö dông nÕu trªn møc d− l−îng cho phÐp lμ rau kh«ng an toμn. 2. Tiªu chuÈn rau an toμn QuyÕt ®Þnh sè 379/Q§-BNN-KHCN ngμy 28-1- 2008 cña Bé tr−ëng Bé N«ng nghiÖp vμ Ph¸t triÓn n«ng th«n ban hμnh quy tr×nh thùc hμnh s¶n xuÊt n«ng nghiÖp tèt cho rau qu¶ t−¬i an toμn ®Ó ¸p dông cho c¶ n−íc. QuyÕt ®Þnh nμy quy ®Þnh møc d− l−îng cho phÐp trªn s¶n phÈm rau ®èi víi c¸c hμm l−îng Nitrat, kim lo¹i nÆng, vi sinh vËt g©y bÖnh vμ thuèc b¶o vÖ thùc vËt (tham kh¶o phÇn Phô lôc). C¸c møc d− l−îng cho phÐp nμy chñ yÕu dùa vμo quy ®Þnh cña Tæ chøc L−¬ng thùc vμ N«ng nghiÖp cña Liªn hîp quèc (FAO) vμ Tæ chøc Y tÕ ThÕ giíi (WHO). Hμm l−îng Nitrat cã tham kh¶o thªm quy ®Þnh cña Céng hßa liªn bang Nga. C¸c c¸ nh©n, tæ chøc s¶n xuÊt vμ sö dông rau dùa vμo c¸c møc d− l−îng nμy ®Ó kiÓm tra, x¸c ®Þnh s¶n phÈm rau cã ®¹t tiªu chuÈn an toμn kh«ng. B¶o ®¶m tiªu chuÈn vÒ chÊt l−îng theo quy ®Þnh vÒ møc d− l−îng cho phÐp cña c¸c yÕu tè trªn lμ yªu cÇu c¬ b¶n cña rau an toμn. Ngoμi ra, trong thùc tÕ rau an toμn cßn ph¶i mang tÝnh hÊp dÉn vÒ mÆt h×nh thøc. Rau cÇn ph¶i t−¬i, kh«ng cã bôi bÈn, ®óng ®é chÝn, kh«ng cã triÖu chøng bÖnh vμ ®−îc ®ùng trong bao b× s¹ch sÏ. 43 https://thuviensach.vn Yªu cÇu vÒ chÊt l−îng cña rau an toμn phô thuéc vμo ®iÒu kiÖn m«i tr−êng canh t¸c vμ kü thuËt trång trät. Yªu cÇu vÒ h×nh thøc ®−îc thùc hiÖn khi thu ho¹ch vμ trong qu¸ tr×nh b¶o qu¶n, ®ãng gãi. III. BIÖN PH¸P NG¡N NGõA C¸C YÕU Tè G¢Y ¤ NHIÔM RAU 1. §èi víi thuèc b¶o vÖ thùc vËt Nh÷ng biÖn ph¸p chñ yÕu cÇn ¸p dông ®Ó h¹n chÕ d− l−îng thuèc b¶o vÖ thùc vËt trªn rau lμ: - Kh«ng phun, r¶i c¸c lo¹i thuèc cÊm hoÆc khuyÕn c¸o kh«ng dïng cho rau. - Chó ý sö dông c¸c lo¹i thuèc trõ s©u cã nguån gèc sinh häc nh− c¸c thuèc vi sinh, thuèc th¶o méc... - ChØ sö dông thuèc khi cÇn thiÕt trªn c¬ së n¾m v÷ng t×nh h×nh ph¸t sinh vμ ®Æc ®iÓm cña s©u bÖnh, kh«ng dïng thuèc qu¸ nhiÒu lÇn kh«ng cÇn thiÕt. - Thùc hiÖn ®óng thêi gian c¸ch ly cña thuèc. 2. §èi víi Nitrat - Kh«ng bãn ph©n §¹m hãa häc (Urª, SA) qu¸ nhiÒu. - Kh«ng bãn ph©n §¹m qu¸ gÇn ngμy thu ho¹ch. 3. §èi víi kim lo¹i nÆng - Kh«ng trång rau trong khu vùc cã khãi th¶i cña nhμ m¸y vμ c¸c khu vùc ®Êt ®· bÞ « nhiÔm do qu¸ tr×nh s¶n xuÊt tr−íc ®ã g©y ra. 44 https://thuviensach.vn - Kh«ng t−íi rau b»ng nguån n−íc cã n−íc th¶i cña c¸c nhμ m¸y c«ng nghiÖp. - Kh«ng bãn ph©n r¸c cho rau. 4. §èi víi sinh vËt g©y bÖnh - Kh«ng bãn ph©n ng−êi vμ ph©n gia sóc cßn t−¬i, ch−a ñ hoai. - Kh«ng bãn ph©n r¸c cho rau. - Kh«ng t−íi rau b»ng n−íc d¬ bÈn hoÆc n−íc ao, hå, s«ng, r¹ch bÞ « nhiÔm. IV. C¸C NéI DUNG C¥ B¶N TRONG Kü THUËT TRåNG RAU AN TOμN Trång rau an toμn còng ph¶i thùc hiÖn c¸c biÖn ph¸p kü thuËt nh− víi trång rau nãi chung (®· tr×nh bμy trong Ch−¬ng I, PhÇn IV "Mét sè vÊn ®Ò c¬ b¶n trong kü thuËt trång rau", trang 17). Tuy vËy, rau an toμn yªu cÇu ph¶i ®¹t c¸c tiªu chuÈn chÊt l−îng vμ h×nh thøc cao h¬n, ®Æc biÖt lμ kh«ng ®−îc chøa c¸c yÕu tè « nhiÔm v−ît møc cho phÐp. §Ó b¶o ®¶m c¸c yªu cÇu nμy, trong kü thuËt trång rau an toμn cÇn nh÷ng ®iÒu kiÖn chÆt chÏ h¬n. 1. Chän ®Êt trång Yªu cÇu vÒ ®Êt trång rau an toμn ngoμi viÖc thÝch hîp cho sù sinh tr−ëng vμ ph¸t triÓn cña rau cßn ph¶i b¶o ®¶m kh«ng chøa c¸c yÕu tè lμm « nhiÔm rau nh−: - §Êt trång rau ph¶i tho¸t n−íc, nÕu lμ rau d−íi n−íc (nh− rau muèng n−íc, rau cÇn n−íc...) 45 https://thuviensach.vn th× n−íc ph¶i kh«ng tï ®äng, cã ®−êng thay n−íc th−êng xuyªn. - §Êt trång rau c¸ch xa víi khu vùc cã chÊt th¶i c«ng nghiÖp vμ bÖnh viÖn trªn 2 km, víi khu vùc chÊt th¶i sinh ho¹t thμnh phè trªn 200 m. - §Êt kh«ng ®−îc tån d− hãa chÊt ®éc h¹i. Yªu cÇu nμy hiÖn nay cã thÓ x¸c ®Þnh t−¬ng ®èi thuËn lîi vμ chÝnh x¸c t¹i nhiÒu c¬ së khoa häc. 2. Nguån n−íc t−íi Còng nh− ®Êt vμ ph©n bãn, n−íc t−íi lμ nguån dÔ g©y « nhiÔm rau, trong viÖc trång rau an toμn cÇn chó ý: - Sö dông nguån n−íc t−íi kh«ng « nhiÔm. §èi víi c¸c lo¹i rau ¨n tr¸i (d−a leo, d−a hÊu, ®Ëu ®òa, cμ tÝm...), giai ®o¹n ®Çu cã thÓ sö dông n−íc b¬m tõ kªnh, r¹ch, s«ng, hå ®Ó t−íi r·nh. NÕu cã ®iÒu kiÖn nªn dïng n−íc giÕng khoan, nhÊt lμ ®èi víi c¸c lo¹i rau th−êng ¨n sèng nh− rau xμ l¸ch, gia vÞ... - Pha ph©n bãn l¸ vμ thuèc b¶o vÖ thùc vËt còng cÇn sö dông n−íc s¹ch. 3. Gièng Gieo trång gièng tèt, cã søc chèng chÞu s©u bÖnh vμ kh«ng mang nguån s©u bÖnh sÏ gi¶m sö dông thuèc b¶o vÖ thùc vËt, gãp phÇn b¶o ®¶m cho rau ®−îc an toμn. V× vËy cÇn: - Ph¶i biÕt râ lý lÞch n¬i s¶n xuÊt gièng. Gièng nhËp néi ph¶i qua kiÓm dÞch. 46 https://thuviensach.vn - ChØ gieo trång nh÷ng h¹t gièng tèt vμ trång c©y con kháe m¹nh, kh«ng mang nguån s©u bÖnh. - H¹t gièng tr−íc khi gieo cÇn ®−îc xö lý hãa chÊt hoÆc nhiÖt ®Ó diÖt nguån s©u bÖnh tån t¹i. 4. Ph©n bãn Ph©n bãn th−êng lμ nguån mang c¸c yÕu tè g©y « nhiÔm rau nh− Nitrat, kim lo¹i nÆng vμ c¸c sinh vËt g©y bÖnh. V× vËy, trong viÖc trång rau an toμn cÇn ®Æc biÖt chó ý tíi ph©n bãn vμ c¸ch bãn nh− sau: - T¨ng c−êng sö dông ph©n h÷u c¬ bãn cho rau. Ph©n chuång cÇn ph¶i ®−îc ñ hoai, kÕt hîp sö dông c¸c lo¹i ph©n h÷u c¬ vi sinh ®· chÕ biÕn vμ tro trÊu. TuyÖt ®èi kh«ng bãn ph©n chuång ch−a ñ hoai, kh«ng dïng ph©n t−¬i pha lo·ng ®Ó t−íi rau, kh«ng bãn ph©n r¸c. - Sö dông ph©n hãa häc c©n ®èi NPK, bãn thóc võa ®ñ theo yªu cÇu cña tõng lo¹i rau. CÇn ng−ng bãn tr−íc khi thu ho¹ch Ýt nhÊt 7 ngμy. - Cã thÓ sö dông ph©n bãn l¸ vμ chÊt kÝch thÝch sinh tr−ëng. CÇn kÕt thóc tr−íc khi thu ho¹ch Ýt nhÊt 5 ngμy. 5. Kü thuËt trång trät vμ ch¨m sãc Vai trß cña c¸c biÖn ph¸p kü thuËt trång trät vμ ch¨m sãc tuy kh«ng trùc tiÕp ng¨n chÆn « nhiÔm nh−ng còng rÊt quan träng trong viÖc trång rau an toμn. ¸p dông tèt c¸c biÖn ph¸p nμy sÏ lμm 47 https://thuviensach.vn cho c©y trång sinh tr−ëng vμ ph¸t triÓn thuËn lîi, h¹n chÕ sù ph¸t triÓn t¸c h¹i cña s©u bÖnh nªn gi¶m ®−îc sè l−îng thuèc b¶o vÖ thùc vËt sö dông, lμ mét néi dung rÊt c¬ b¶n trong ph−¬ng ph¸p Qu¶n lý dÞch h¹i tæng hîp (IPM). C¸c biÖn ph¸p kü thuËt trång trät vμ ch¨m sãc cÇn chó ý nh− chän thêi vô gieo trång thÝch hîp, mËt ®é võa ph¶i, xíi x¸o vμ vun gèc, kü thuËt bãn ph©n, t−íi n−íc, tØa cμnh, trõ cá, v.v.. (c¸ch tiÕn hμnh cô thÓ c¸c biÖn ph¸p trªn ®· tr×nh bμy trong Ch−¬ng I, PhÇn IV “Mét sè vÊn ®Ò c¬ b¶n trong kü thuËt trång rau”, trang 17). 6. Phßng trõ s©u bÖnh §©y lμ vÊn ®Ò th−êng ®−îc quan t©m nhÊt trong kü thuËt trång rau an toμn. Phßng trõ s©u bÖnh th−êng ph¶i dïng thuèc hãa häc, mét yÕu tè ®−îc coi lμ phæ biÕn nhÊt lμm « nhiÔm rau, g©y cho rau trë nªn kh«ng an toμn. Nguyªn t¾c c¬ b¶n cÇn l−u ý trong viÖc phßng trõ s©u bÖnh cho rau an toμn lμ ¸p dông nhiÒu biÖn ph¸p ®Ó phßng trõ s©u bÖnh kÕt hîp sö dông thuèc hãa häc mét c¸ch hîp lý nhÊt. §©y còng lμ néi dung chñ yÕu cña ph−¬ng ph¸p Qu¶n lý dÞch h¹i tæng hîp (IPM). a) ¸p dông c¸c biÖn ph¸p phßng trõ tæng hîp HÖ thèng c¸c biÖn ph¸p phßng trõ trong IPM bao gåm bèn nhãm chñ yÕu lμ: biÖn ph¸p canh t¸c; 48 https://thuviensach.vn biÖn ph¸p vËt lý, thñ c«ng; biÖn ph¸p sinh häc vμ biÖn ph¸p hãa häc (®· tr×nh bμy trong Ch−¬ng I, PhÇn IV, môc 14 “Phßng trõ s©u bÖnh”, trang 31). ¸p dông ph−¬ng ph¸p IPM cho rau an toμn cÇn chó ý c¸c ®iÓm sau: - ¸p dông IPM ngay tõ trong ®Êt. RÊt nhiÒu loμi s©u bÖnh h¹i rau quan träng tån t¹i vμ l©y nhiÔm vμo c©y tõ ®Êt, ®iÓn h×nh nh− bä nh¶y säc cong h¹i c¸c c©y hä c¶i, bä trÜ, s©u xanh da l¸ng, s©u khoang, c¸c lo¹i bÖnh nh− tuyÕn trïng, lë cæ rÔ, hÐo vμng, v.v.. C¸c biÖn ph¸p t¸c ®éng vμo ®Êt nh− lμm ®Êt kü, tho¸t n−íc, xíi x¸o, bãn ph©n h÷u c¬ ñ hoai vμ ph©n vi sinh kh«ng nh÷ng t¹o ®iÒu kiÖn cho c©y sinh tr−ëng kháe m¹nh, trùc tiÕp diÖt s©u h¹i mμ ®iÒu quan träng lμ t¹o nªn mét hÖ sinh vËt trong ®Êt theo h−íng cã lîi cho c©y rau (ph¸t triÓn sinh vËt cã Ých, h¹n chÕ sinh vËt cã h¹i). §èi víi mét sè t¸c nh©n g©y bÖnh quan träng nh− tuyÕn trïng, c¸c nÊm Fusarium, Rhizoctonia... biÖn ph¸p dïng thuèc hãa häc rÊt Ýt hiÖu qu¶ mμ cßn ®Ó l¹i nhiÒu d− l−îng chÊt ®éc, trong ®ã biÖn ph¸p ®èi kh¸ng sinh häc trong ®Êt míi lμ c¬ b¶n. Phßng trõ bä nh¶y chñ yÕu còng ph¶i diÖt s©u non vμ nhéng trong ®Êt. - Phßng trõ s©u bÖnh triÖt ®Ó ngay tõ h¹t gièng vμ c©y con. NhiÒu lo¹i s©u bÖnh tån t¹i lan truyÒn tõ h¹t gièng vμ c©y con, thêi gian sinh tr−ëng cña c©y rau nãi chung rÊt ng¾n, tèc ®é ph¸t triÓn cña nhiÒu lo¹i s©u h¹i rÊt nhanh, nÕu chØ chó ý phßng trõ 49 https://thuviensach.vn khi c©y rau ®· lín th× hiÖu qu¶ sÏ kÐm vμ dÔ ®Ó l¹i nhiÒu d− l−îng thuèc. - Ph¸t hiÖn s©u bÖnh kÞp thêi vμ sö dông nh©n lùc b¾t giÕt khi s©u bÖnh míi ph¸t sinh ®èi víi c©y rau cã nhiÒu thuËn lîi vμ ®¹t hiÖu qu¶ cao do v−ên rau ®−îc ch¨m sãc hμng ngμy, diÖn tÝch l¹i th−êng kh«ng lín. b) Sö dông thuèc hãa häc hîp lý Sö dông thuèc hãa häc phßng trõ s©u bÖnh cho rau an toμn cÇn ph¶i chó ý c¶ viÖc chän lo¹i thuèc vμ kü thuËt sö dông. - Chän lo¹i thuèc sö dông cho rau an toμn, ngoμi viÖc chän thuèc cã hiÖu qu¶ cao ®èi víi lo¹i s©u bÖnh cÇn phßng trõ cßn ph¶i cã hai yªu cÇu cÇn thiÕt n÷a lμ Ýt ®éc h¹i víi ng−êi vμ mau ph©n hñy trong m«i tr−êng tù nhiªn. + TuyÖt ®èi kh«ng sö dông nh÷ng lo¹i thuèc ®· cÊm sö dông vμ thuèc nhãm ®éc I. C¸c lo¹i thuèc nμy cã ®é ®éc cÊp tÝnh cao, thêi gian l−u tån l©u, mét sè thuèc g©y ®éc m·n tÝnh rÊt nguy hiÓm cho søc kháe ng−êi sö dông vμ m«i tr−êng. + H¹n chÕ sö dông thuèc nhãm ®éc II, lμ nh÷ng lo¹i thuèc cã ®é ®éc cÊp tÝnh t−¬ng ®èi cao vμ còng chËm ph©n hñy trong m«i tr−êng. + Nªn dïng c¸c lo¹i thuèc nhãm ®éc III, thuèc cã hμm l−îng ho¹t chÊt thÊp, ®Æc biÖt −u tiªn sö dông c¸c thuèc cã nguån gèc sinh häc nh− thuèc vi sinh, thuèc th¶o méc. Thuèc nhãm ®éc III lμ thuèc 50 https://thuviensach.vn cã ®é ®éc cÊp tÝnh thÊp, thÓ hiÖn qua trÞ sè LD50 cao vμ møc d− l−îng cho phÐp nãi chung th−êng lín. Thuèc cã hμm l−îng ho¹t chÊt thÊp còng Ýt ®Ó l¹i d− l−îng. C¸c thuèc cã nguån gèc sinh häc lμ thÝch hîp nhÊt ®èi víi rau an toμn do rÊt Ýt ®éc h¹i víi ng−êi sö dông, mau ph©n hñy, Ýt h¹i thiªn ®Þch. Tuy vËy, mét sè lo¹i thuèc chØ cã tÝnh ®Æc trÞ víi mét sè s©u nhÊt ®Þnh vμ thêi gian thÓ hiÖn hiÖu lùc giÕt s©u th−êng chËm h¬n thuèc hãa häc; nh−ng nÕu sö dông ®óng kü thuËt th× hiÖu qu¶ phßng trõ cña thuèc sinh häc còng rÊt tèt vμ ®iÒu c¬ b¶n lμ b¶o ®¶m cho rau an toμn nªn cÇn chó ý sö dông. - Kü thuËt sö dông: thuèc b¶o vÖ thùc vËt sö dông cho rau an toμn còng cÇn thùc hiÖn nguyªn t¾c “4 ®óng” vμ ®Æc biÖt chó ý b¶o ®¶m thêi gian c¸ch ly. Nguyªn t¾c "4 ®óng" lμ ®óng thuèc, ®óng lóc, ®óng nång ®é, liÒu l−îng vμ ®óng c¸ch. §èi víi rau an toμn, chän ®óng lo¹i thuèc sö dông nh− trªn ®©y ®· tr×nh bμy, cÇn b¶o ®¶m cã hiÖu qu¶ cao víi lo¹i s©u bÖnh cÇn trõ vμ Ýt ®éc h¹i víi ng−êi sö dông. §óng lóc lμ sö dông thuèc ngay khi s©u bÖnh míi ph¸t sinh cã kh¶ n¨ng ph¸t triÓn g©y h¹i m¹nh, qua kiÓm tra s©u bÖnh th−êng xuyªn trªn ®ång ruéng. §óng nång ®é vμ liÒu l−îng nh− h−íng dÉn trªn nh·n m¸c cña mçi lo¹i thuèc, b¶o ®¶m cho thuèc cã hiÖu lùc phßng trõ s©u bÖnh cao. Sö dông ®óng c¸ch chñ yÕu lμ phun r¶i ®Òu, chó ý chç s©u bÖnh th−êng tËp trung nhiÒu. 51 https://thuviensach.vn Thêi gian c¸ch ly lμ kho¶ng thêi gian tõ khi phun thuèc lÇn cuèi ®Õn khi thu ho¹ch s¶n phÈm, tÝnh b»ng ngμy. Trong kho¶ng thêi gian nμy, thuèc ®−îc ph©n hñy ®Ó b¶o ®¶m d− l−îng trªn c©y ë d−íi møc cho phÐp sÏ kh«ng g©y h¹i cho ng−êi sö dông. V× vËy, ®Ó rau an toμn ph¶i ®Æc biÖt chó ý thùc hiÖn ®óng thêi gian c¸ch ly. Thêi gian c¸ch ly dμi hay ng¾n tïy theo tõng lo¹i thuèc vμ lo¹i c©y, còng cã thÓ kh¸c nhau gi÷a c¸c n−íc tïy theo ®iÒu kiÖn khÝ hËu vμ yªu cÇu møc sèng cña ng−êi d©n t¹i n−íc ®ã. C¸c thuèc thuéc nhãm III Ýt ®éc, ®Æc biÖt c¸c thuèc sinh häc cã thêi gian c¸ch ly t−¬ng ®èi ng¾n. C¸c thuèc nhãm hãa häc Cóc tæng hîp (Pyrethroid) mau ph©n hñy nªn nãi chung cã thêi gian c¸ch ly ng¾n h¬n c¸c thuèc nhãm L©n h÷u c¬ vμ Carbamate. PhÇn lín c¸c thuèc hãa häc cã thêi gian c¸ch ly tõ 7-10 ngμy, mét sè tíi 14 ngμy, c¸c thuèc sinh häc cã thÓ tõ 3-5 ngμy, ®Òu ®−îc ghi râ trªn nh·n m¸c cña tõng lo¹i thuèc. Sö dông thuèc cã thêi gian c¸ch ly ng¾n võa thuËn lîi cho viÖc phßng trõ s©u bÖnh, b¶o vÖ s¶n phÈm rau võa dÔ dμng h¬n trong viÖc b¶o ®¶m rau an toμn. Ngoμi c¸c yªu cÇu chÝnh nh− trªn, còng nh− ®èi víi c¸c c©y trång kh¸c, sö dông thuèc b¶o vÖ thùc vËt cho rau an toμn còng cÇn ¸p dông viÖc lu©n phiªn thuèc gi÷a c¸c lÇn phun ®Ó ng¨n ngõa xuÊt hiÖn tÝnh kh¸ng thuèc cña s©u. Kh«ng tïy tiÖn th−êng xuyªn pha trén nhiÒu lo¹i thuèc khi phun v× còng dÔ lμm cho s©u quen nhiÒu lo¹i 52 https://thuviensach.vn thuèc vμ tèn kÐm kh«ng cÇn thiÕt. §Æc biÖt kh«ng l¹m dông phun thuèc nhiÒu lÇn mμ kh«ng c¨n cø vμo ®iÒu tra nhËn xÐt t×nh h×nh s©u bÖnh trªn thùc tÕ ®ång ruéng, chØ nªn dïng thuèc khi cÇn thiÕt. Khi phun thuèc còng cÇn chó ý kÕt hîp mét sè biÖn ph¸p bæ sung kh¸c nh− ng¾t bá c¸c bé phËn c©y bÞ s©u bÖnh nÆng, h¹n chÕ bãn ph©n §¹m, bãn ph©n Kali, v«i, v.v.. 7. ¸p dông c¸c ph−¬ng ph¸p vμ kü thuËt ®Æc biÖt Trång rau trong nhμ l−íi, dïng mμng phñ ®Êt, trång trong ®Êt h÷u c¬ hoÆc trong dung dÞch lμ nh÷ng ph−¬ng ph¸p canh t¸c gãp phÇn b¶o ®¶m cho rau an toμn mét c¸ch tÝch cùc. Nh÷ng ph−¬ng ph¸p trªn t¹o ®iÒu kiÖn cho rau sinh tr−ëng vμ ph¸t triÓn tèt mμ Ýt bÞ s©u bÖnh h¹i nªn Ýt ph¶i dïng thuèc hãa häc. 53 https://thuviensach.vn Ch−¬ng III Tæ chøc s¶n xuÊt rau an toμn Cïng víi viÖc n©ng cao chÊt l−îng ®êi sèng nãi chung, nhu cÇu sö dông rau an toμn ngμy cμng t¨ng nhanh. Nh−ng thùc tÕ hiÖn nay, viÖc s¶n xuÊt vμ cung øng rau an toμn cßn ®¹t rÊt thÊp so víi nhu cÇu. Riªng Thμnh phè Hå ChÝ Minh víi kho¶ng 6 triÖu ng−êi, mét n¨m cÇn kho¶ng trªn 450.000 tÊn rau (chØ víi møc b×nh qu©n 75 kg/ng−êi/n¨m), tuy rÊt cè g¾ng song ®Õn n¨m 2011 tæng diÖn tÝch gieo trång rau an toμn lμ 2.735 ha. Tõ nh÷ng sè liÖu trªn cho thÊy, trong ph¹m vi thμnh phè tû lÖ cung øng rau nãi chung vμ rau an toμn nãi riªng so víi nhu cÇu cßn lμ mét con sè rÊt thÊp. Víi c¸c thμnh phè lín kh¸c vμ trong ph¹m vi c¶ n−íc t×nh h×nh còng t−¬ng tù. V× vËy, viÖc ph¸t triÓn s¶n xuÊt rau an toμn trong thêi gian tr−íc m¾t lμ mét c«ng viÖc lín, cÊp thiÕt. §Ó thùc hiÖn c«ng viÖc nμy ®ßi hái ph¶i tiÕn hμnh rÊt nhiÒu biÖn ph¸p vÒ kü thuËt, kinh tÕ, x· héi vμ tæ chøc qu¶n lý. Sau ®©y lμ mét sè kinh nghiÖm b−íc ®Çu rót ra trong qu¸ tr×nh chØ ®¹o tæ chøc ph¸t triÓn s¶n xuÊt rau an toμn mÊy n¨m qua cña Thμnh phè 54 https://thuviensach.vn Hå ChÝ Minh, ®Þa ph−¬ng ®i ®Çu trong phong trμo s¶n xuÊt rau an toμn cña c¶ n−íc. 1. X¸c ®Þnh môc tiªu, ph−¬ng h−íng vμ biÖn ph¸p Sím nhËn thÊy sù cÇn thiÕt ph¶i ®Èy m¹nh s¶n xuÊt rau an toμn, ngay tõ n¨m 1996 ñy ban nh©n d©n Thμnh phè Hå ChÝ Minh ®· cã chñ tr−¬ng thùc hiÖn Ch−¬ng tr×nh s¶n xuÊt rau s¹ch qua Th«ng b¸o sè 395/TB-UB ngμy 24-4-1996 vÒ §Ò ¸n triÓn khai ch−¬ng tr×nh rau s¹ch vμ ngay sau ®ã lμ quyÕt ®Þnh vÒ viÖc thμnh lËp Ban ChØ ®¹o Ch−¬ng tr×nh rau s¹ch cÊp thμnh phè. §Õn n¨m 2011, ngμnh n«ng nghiÖp thμnh phè ®· vμ ®ang triÓn khai nhiÒu gi¶i ph¸p ®Ó më réng diÖn tÝch gieo trång rau an toμn trªn ®Þa bμn thμnh phè, phÊn ®Êu ®Õn n¨m 2015 ®¹t diÖn tÝch lμ 16.890 ha. Trong quyÕt ®Þnh còng ph©n c«ng râ nhiÖm vô cña c¸c ban, ngμnh tham gia thùc hiÖn §Ò ¸n. Trªn c¬ së ®ã, tõng ban, ngμnh x©y dùng chØ tiªu nhiÖm vô vμ biÖn ph¸p cô thÓ. Trong thêi gian nμy, thμnh phè ®· thùc hiÖn mét sè viÖc quan träng nh− phèi hîp víi c¸c c¬ quan khoa häc nghiªn cøu quy luËt ph¸t sinh s©u bÖnh, tõ ®ã ®· x©y dùng ®−îc quy tr×nh kü thuËt canh t¸c cho 10 lo¹i rau an toμn, tiÕn hμnh ®Ò tμi nghiªn cøu c¶i tiÕn ph−¬ng ph¸p sinh häc ph©n tÝch nhanh d− l−îng thuèc trõ s©u trªn rau vμ ®· thμnh lËp mét phßng ph©n tÝch. Thμnh lËp tæ rau an toμn Êp §×nh (huyÖn Cñ Chi) lμ tæ s¶n xuÊt 55 https://thuviensach.vn rau an toμn ®Çu tiªn cña thμnh phè vμ c¶ n−íc, lμ m« h×nh gióp cho sù ph¸t triÓn c¸c tæ s¶n xuÊt rau an toμn sau nμy. N¨m 2010, Thñ ®« Hμ Néi ®· phª duyÖt §Ò ¸n s¶n xuÊt vμ tiªu thô rau an toμn giai ®o¹n 2010- 2015 víi tæng kinh phÝ h¬n 7.000 tû ®ång, phÊn ®Êu ®−a tæng diÖn tÝch trång rau an toμn ®¹t 5.000-5.500 ha, s¶n l−îng h¬n 320 ngh×n tÊn/n¨m, ®¸p øng 35% nhu cÇu tiªu dïng. 2. §iÒu tra x¸c ®Þnh vïng ®¹t ®iÒu kiÖn trång rau an toμn §©y lμ mét trong nh÷ng viÖc cÇn thiÕt ®Çu tiªn lμm c¬ së cho viÖc thùc hiÖn môc tiªu. Thμnh phè Hå ChÝ Minh vμ Hμ Néi ®· tiÕn hμnh ®iÒu tra hÇu hÕt c¸c vïng cã kh¶ n¨ng trång rau vÒ ®iÒu kiÖn ®Êt ®ai, nguån n−íc, tËp qu¸n vμ tr×nh ®é n«ng d©n, trong ®ã cã ph©n tÝch kiÓm tra c¸c yÕu tè ®éc h¹i trong ®Êt vμ nguån n−íc. Trªn c¬ së kÕt qu¶ ®iÒu tra, sÏ tiÕn hμnh kh¶o s¸t thÈm ®Þnh vμ lËp quy ho¹ch cho c¸c vïng rau an toμn lín trªn toμn quèc. 3. Nghiªn cøu x©y dùng quy tr×nh kü thuËt trång rau an toμn TiÕp theo 10 lo¹i rau chÝnh ®· ®−îc nghiªn cøu x©y dùng quy tr×nh, thêi gian tíi sÏ tiÕp tôc nghiªn cøu x©y dùng quy tr×nh mét sè lo¹i rau chñ yÕu cßn l¹i. Quy tr×nh nμy ph¶i phï hîp víi ®iÒu kiÖn cô thÓ ë c¸c vïng trång rau cña c¸c vïng 56 https://thuviensach.vn trång lín, lμ c¬ së ®Ó tËp huÊn h−íng dÉn n«ng d©n vμ kiÓm tra chÊt l−îng rau an toμn ngay tõ kh©u canh t¸c trªn ®ång ruéng. C«ng viÖc nμy cÇn cã sù hîp t¸c cña nhiÒu c¬ quan vμ nhμ khoa häc. 4. TËp huÊn n«ng d©n trång rau CÇn ph¶i lμm cho nhiÒu ng−êi vμ tiÕn tíi mçi ng−êi trång rau tù gi¸c thÊy ®−îc sù cÇn thiÕt ph¶i trång rau an toμn vμ n¾m v÷ng kü thuËt trång rau. §©y lμ ®iÒu kiÖn cã tÝnh chÊt quyÕt ®Þnh ®Ó thùc hiÖn thμnh c«ng môc tiªu ®Ò ra. §Õn nay hÖ thèng c¸c trung t©m khuyÕn n«ng vμ chi côc b¶o vÖ thùc vËt tõ Trung −¬ng ®Õn ®Þa ph−¬ng ®· tæ chøc hμng ngh×n líp tËp huÊn h−íng dÉn kü thuËt trång rau an toμn cho hμng v¹n n«ng d©n. C¸c líp tËp huÊn vÉn tiÕp tôc ®−îc tæ chøc h»ng n¨m. 5. Hîp t¸c s¶n xuÊt rau an toμn Mét sè x·, Êp trong vïng chuyªn canh rau cã ®ñ ®iÒu kiÖn vμ do n«ng d©n tù nguyÖn ®· thμnh lËp c¸c tæ s¶n xuÊt rau an toμn. Quy m« mçi tæ trung b×nh kho¶ng 20-30 hé víi diÖn tÝch canh t¸c kho¶ng 10-15 ha trong ph¹m vi liÒn kho¶nh cña d©n c− mét Êp. Tæ cã néi quy ho¹t ®éng cô thÓ, trong ®ã mçi tæ viªn ph¶i ký cam kÕt thùc hiÖn ®óng quy tr×nh kü thuËt vμ cung cÊp rau an toμn cho tæ theo kÕ ho¹ch. NhiÖm vô cña nh÷ng ng−êi phô tr¸ch tæ ngoμi viÖc nh¾c nhë, kiÓm tra tæ viªn 57 https://thuviensach.vn thùc hiÖn ®óng kü thuËt vμ giao nép rau ®Çy ®ñ, hç trî cung øng vËt t−, cßn mét viÖc quan träng lμ t×m nguån tiªu thô rau cho tæ. C¸c tæ s¶n xuÊt rau an toμn ®−îc h−ëng mét sè chÕ ®é, chÝnh s¸ch ®Çu t− cña Nhμ n−íc. H»ng ngμy, mçi tæ vμ hîp t¸c x· cung cÊp trung b×nh 20 tÊn rau an toμn cho c¸c c«ng ty, cöa hμng kinh doanh rau vμ bÕp ¨n tËp thÓ. Nhê cã sù hîp t¸c s¶n xuÊt mμ rau an toμn cña bμ con ®−îc tiªu thô víi gi¸ c¶ thÝch hîp, cμng khuyÕn khÝch n«ng d©n trång rau an toμn. C¸c ®¬n vÞ mua rau an toμn cña tæ vμ hîp t¸c x· còng yªn t©m vμ thuËn lîi. NhiÒu l¸ cê ®Çu ®iÓn h×nh cho phong trμo s¶n xuÊt rau an toμn cña Thμnh phè Hå ChÝ Minh nh−: Êp §×nh, T©n Phó Trung (huyÖn Cñ Chi) vμ Hμ Néi nh−: V©n Néi (§«ng Anh) ®· ®i vμo s¶n xuÊt æn ®Þnh vμ cã th−¬ng hiÖu uy tÝn trªn thÞ tr−êng c¶ n−íc. 6. ChÝnh s¸ch ®Çu t− Nhμ n−íc cã nhiÒu chÝnh s¸ch ®Çu t− cho c¸c tæ s¶n xuÊt rau an toμn nh− hç trî kinh phÝ lμm nhμ l−íi, ng©n hμng cho vay vèn −u ®·i, hç trî xóc tiÕn th−¬ng m¹i vμ xuÊt khÈu. Theo NghÞ ®Þnh sè 02/2010/N§-CP ngμy 8-1-2010 cña ChÝnh phñ vÒ khuyÕn n«ng quy ®Þnh hç trî trong m« h×nh khuyÕn n«ng ®−îc ¸p dông chung cho tÊt c¶ c¸c lo¹i c©y trång, trong ®ã s¶n xuÊt rau an toμn còng chØ ®−îc hç trî gièng vμ vËt t− s¶n xuÊt, tËp huÊn kü thuËt vμ c«ng c¸n bé chØ ®¹o. 58 https://thuviensach.vn Thñ t−íng ChÝnh phñ ®· ban hμnh QuyÕt ®Þnh sè 01/2012/Q§-TTg ngμy 9-1-2012 vÒ mét sè chÝnh s¸ch hç trî viÖc ¸p dông Quy tr×nh thùc hμnh s¶n xuÊt n«ng nghiÖp tèt trong n«ng nghiÖp, l©m nghiÖp vμ thñy s¶n. §©y lμ c¬ së quan träng ®Ó c¸c thμnh phè lín, c¸c tØnh vμ c¸c vïng rau lín trªn toμn quèc thùc hiÖn c¸c biÖn ph¸p tÝch cùc ®Ó hoμn thμnh môc tiªu cung cÊp ®ñ rau s¹ch cho nhu cÇu cña toμn x· héi vμ xuÊt khÈu. 7. Tæ chøc m¹ng l−íi tiªu thô rau an toμn Tæ chøc tiªu thô rau an toμn lμ mét khã kh¨n lín h¹n chÕ tèc ®é ph¸t triÓn cña c¸c vïng rau an toμn lín trong nh÷ng n¨m qua. Khã kh¨n th−êng gÆp lμ chñng lo¹i rau s¶n xuÊt kh«ng phï hîp yªu cÇu cña ®¬n vÞ thu mua, gi¸ c¶ kh«ng æn ®Þnh, m¹ng l−íi cöa hμng cung øng rau an toμn ch−a nhiÒu, song ®iÒu chñ yÕu vÉn lμ ®a sè ng−êi d©n ch−a thùc sù cã nhu cÇu th−êng xuyªn sö dông rau an toμn. C¸c siªu thÞ vÉn lμ n¬i chñ yÕu thu mua rau an toμn nh−ng sè l−îng rau tiªu thô ch−a nhiÒu, do ®Æc tÝnh tiªu dïng cña ng−êi d©n vÉn cßn quen víi c¸c h×nh thøc chî truyÒn thèng. NhiÒu thμnh phè lín nh− Hμ Néi, Thμnh phè Hå ChÝ Minh ®· vμ ®ang tiÕp tôc thμnh lËp mét sè chî ®Çu mèi lμm trung t©m giao dÞch tiªu thô rau an toμn kh«ng nh÷ng trong ®Þa bμn thμnh phè mμ cña c¶ c¸c tØnh phô cËn. 59 https://thuviensach.vn 8. Qu¶n lý chÊt l−îng rau Mét trong nh÷ng nguyªn nh©n h¹n chÕ viÖc tiªu thô lμ nhiÒu c¬ së vμ ng−êi d©n ch−a tin vμo chÊt l−îng rau an toμn trong khi gi¸ c¶ cao h¬n rau th−êng. ViÖc qu¶n lý chÊt l−îng rau an toμn tr−íc hÕt cÇn ph¶i tiÕn hμnh ngay tõ n¬i trång rau. C¸c tæ s¶n xuÊt rau an toμn vμ c¸n bé kü thuËt ®Þa ph−¬ng cÇn th−êng xuyªn nh¾c nhë, kiÓm tra c¸c hé trång rau thùc hiÖn ®óng quy tr×nh kü thuËt. Ngoμi ra, ®Ó gãp phÇn kiÓm tra chÊt l−îng rau, ngay tõ ®Çu nhiÒu thμnh phè ®· thμnh lËp phßng kiÓm tra d− l−îng thuèc trõ s©u trªn rau. Song chØ víi mét phßng kiÓm tra hoμn toμn kh«ng ®¸p øng nhu cÇu thùc tiÔn. Th¸ng 10-2003, Côc B¶o vÖ thùc vËt (Bé N«ng nghiÖp vμ Ph¸t triÓn n«ng th«n) ®· ban hμnh quy tr×nh kiÓm tra nhanh d− l−îng thuèc trõ s©u nhãm L©n h÷u c¬ vμ Carbamate trong rau qu¶ b»ng ph−¬ng ph¸p sinh häc thùc hiÖn b»ng bé dông cô “GT Test Kit” cña Th¸i Lan. ¦u ®iÓm cña ph−¬ng ph¸p nμy lμ cho kÕt qu¶ nhanh, dÔ thao t¸c, chi phÝ thÊp mμ vÉn b¶o ®¶m ®é chÝnh x¸c cao. Ph−¬ng ph¸p nμy cã thÓ sö dông mét c¸ch réng r·i ë mäi n¬i, mäi lóc ®Ó kiÓm tra d− l−îng cña phÇn lín lo¹i thuèc b¶o vÖ thùc vËt trªn rau. C¸c tæ s¶n xuÊt, thËm chÝ mét hé n«ng d©n, cã thÓ dïng ph−¬ng ph¸p nμy ®Ó kiÓm tra rau khi thu ho¹ch. C¸c c¬ së tiªu thô nh− cöa hμng, bÕp ¨n... cã thÓ dïng ®Ó tù kiÓm tra rau mua vμo. HiÖn nay, ë Th¸i Lan ph−¬ng ph¸p nμy ®· ®−îc x· héi hãa réng r·i. 60 https://thuviensach.vn 9. §Èy m¹nh tuyªn truyÒn, qu¶ng b¸ CÇn ph¶i lμm cho ngμy cμng cã nhiÒu ng−êi d©n thùc sù thÊy cÇn thiÕt ph¶i sö dông rau an toμn. Cã nh− vËy nhu cÇu rau an toμn míi cao, thóc ®Èy n«ng d©n s¶n xuÊt nhiÒu rau an toμn. C¸c ph−¬ng tiÖn th«ng tin ®¹i chóng th−êng xuyªn nh¾c nhë, tuyªn truyÒn vÒ rau an toμn. NhiÒu cuéc héi th¶o, cuéc thi t×m hiÓu vÒ rau an toμn ®−îc tæ chøc. C¸c tμi liÖu h−íng dÉn quy tr×nh s¶n xuÊt rau an toμn ®−îc ®−a vÒ tõng hé n«ng d©n. TÊt c¶ t¹o nªn mét d− luËn x· héi réng r·i nh¾c nhë mäi ng−êi cè g¾ng s¶n xuÊt vμ sö dông rau an toμn. 10. øng dông c«ng nghÖ cao Thμnh phè ®ang gÊp rót triÓn khai khu n«ng nghiÖp c«ng nghÖ cao. T¹i ®©y sÏ ¸p dông nh÷ng kü thuËt tiªn tiÕn nhÊt ®Ó s¶n xuÊt ra nh÷ng s¶n phÈm rau ®−îc coi lμ s¹ch. S¶n l−îng rau s¶n xuÊt kh«ng nhiÒu nh−ng më ra mét h−íng tèt ®Ñp, gãp phÇn ®Èy m¹nh phong trμo s¶n xuÊt rau an toμn trong thùc tÕ. §Ó ®Èy m¹nh phong trμo s¶n xuÊt rau an toμn cßn rÊt nhiÒu c«ng viÖc ph¶i lμm, ®ßi hái sù phèi hîp cña nhiÒu c¬ quan, ®¬n vÞ vμ sù h−ëng øng cña toμn x· héi. KÕt qu¶ kiÓm tra d− l−îng thuèc b¶o vÖ thùc vËt trªn rau ë Thμnh phè Hå ChÝ Minh vμ Hμ Néi trong 5 n¨m 2005-2010 cho thÊy, sè l−îng mÉu 61 https://thuviensach.vn rau cã d− l−îng thuèc v−ît møc cho phÐp ngμy cμng gi¶m râ rÖt ®èi víi c¸c mÉu rau s¹ch, kÓ c¶ rau ë chî. §iÒu nμy cho thÊy, phong trμo trång rau an toμn b−íc ®Çu ®· cã kÕt qu¶ tèt. 62 https://thuviensach.vn Ch−¬ng IV Kü thuËt trång mét sè lo¹i rau an toμn I. Rau ¨n l¸ C¶i b¾p vμ sóp l¬ 1. §Æc ®iÓm sinh häc C¶i b¾p vμ sóp l¬ (c¶i b«ng) lμ nh÷ng c©y chÞu l¹nh, nhiÖt ®é thÝch hîp nhÊt cho sinh tr−ëng tõ 15-18oC. Trªn 25oC c©y sinh tr−ëng kÐm, b«ng c¶i nhá, b¾p c¶i kh«ng cuèn. D−íi 10oC c©y sinh tr−ëng còng kÐm, b¾p c¶i dÔ ra hoa. C¶i b¾p vμ sóp l¬ ®Òu thuéc lo¹i c©y 2 n¨m. RÔ chïm, ¨n n«ng, kh¶ n¨ng chÞu h¹n kÐm. N¨ng suÊt kho¶ng 20-35 tÊn/ha. 2. Gièng C¸c gièng trång phæ biÕn hiÖn nay cã: - C¶i b¾p: KK.cross, NS.cross... (trång chÝnh vô); Summer, A76... (trång tr¸i vô). - Sóp l¬: C¸c gièng con voi, tr¸i bÇu 75, T6 (Tropical 45). - Ngoμi ra cßn mét sè gièng ®Þa ph−¬ng, gièng míi nhËp néi. 63 https://thuviensach.vn 3. Thêi vô Gieo trång thÝch hîp nhÊt tõ th¸ng 10 ®Õn th¸ng 11 vμ thu ho¹ch vμo th¸ng 3, th¸ng 4 n¨m sau. Thêi gian sinh tr−ëng 120-150 ngμy, trong ®ã thêi gian c©y con trong v−ên −¬m 20-30 ngμy. 4. Gieo h¹t - Xö lý h¹t gièng tr−íc khi gieo b»ng c¸c thuèc Carbenzim 50 WP, Viben-C 50 BTN, Topsin-M 70 WP, Rovral 50 WP ®Ó phßng bÖnh chÕt c©y con vμ mét sè bÖnh kh¸c (5 g thuèc cho 100 g h¹t gièng). - Gieo h¹t gièng trªn liÕp −¬m: 35-40 g h¹t ®Ó cã c©y con ®ñ trång 100 m2 ®Êt. Tuæi c©y con lμ 20- 30 ngμy (t−¬ng ®−¬ng 5-6 l¸ thËt). Tr−íc khi nhæ c©y t−íi −ít ®Êt b»ng ph©n DAP pha lo·ng 30 g/10 lÝt n−íc. - NÕu c©y con cã s©u t¬ th× phun thuèc vi sinh BT hoÆc nhóng vμo dung dÞch thuèc Sherpa 25 EC (pha lo·ng 1/1.000) tr−íc khi trång. 5. C¸ch trång - C¶i b¾p vμ sóp l¬ thÝch hîp víi ®Êt thÞt nhÑ, cao r¸o, dÔ tho¸t n−íc. §Êt cÇn ®−îc ph¬i ¶i vμ cμy bõa kü tr−íc khi gieo trång. R¶i v«i bét ®Ó h¹n chÕ nguån bÖnh h¹i (kho¶ng 100 kg cho 1.000 m2 ®Êt). - Lªn luèng réng 0,8-1,0 m, cao 20 cm, r·nh 25-30 cm. Mïa m−a nªn che phñ ®Êt b»ng r¬m hoÆc mμng phñ nil«ng. - MËt ®é: trång 2 hμng trªn luèng, kho¶ng c¸ch 40-50 x 50-60 cm (kho¶ng 2.000-2.200 c©y/1.000 m2 ®Êt). 64 https://thuviensach.vn 6. Ph©n bãn (cho 1.000 m2 ®Êt) - Bãn lãt: ph©n chuång ñ hoai 3,0-3,5 tÊn + Super L©n 25-30 kg + KCl 4-5 kg. C¸c lo¹i ph©n trén ®Òu bãn theo hèc hoÆc theo r·nh gi÷a luèng. - Bãn thóc: LÇn 1: 8-10 ngμy sau trång, Urª 5 kg + b¸nh dÇu 10 kg. LÇn 2: 22-25 ngμy sau trång, Urª 10 kg + KCl 5 kg + b¸nh dÇu 30 kg. LÇn 3: 40 ngμy sau trång, Urª 5 kg + KCl 5 kg. Cã thÓ thay b¸nh dÇu b»ng ph©n DAP hoÆc NPK. Ph©n bãn theo hèc hoÆc gi÷a hμng c©y, kÕt hîp t−íi n−íc, xíi x¸o, lμm cá. Tïy t×nh h×nh sinh tr−ëng cña c©y, gi÷a c¸c lÇn bãn cã thÓ phun bæ sung ph©n bãn l¸. 7. Phßng trõ s©u bÖnh a) S©u h¹i - C¸c lo¹i s©u ¨n l¸ chñ yÕu cã s©u t¬ (Plutella xylostella), s©u xanh b−ím tr¾ng (Pieris rapae), s©u khoang (Spodoptera litura), s©u ®ôc nân (Hellula undalis). Th−êng xuyªn kiÓm tra ph¸t hiÖn ng¾t æ trøng vμ b¾t giÕt s©u non nhá tuæi. Khi s©u ph¸t sinh nhiÒu cã kh¶ n¨ng g©y h¹i râ rÖt th× dïng thuèc phun trõ. §èi víi c¸c lo¹i s©u ¨n l¸, thuèc dïng chñ yÕu lμ c¸c chÕ phÈm vi khuÈn Bacillus thuringiensis (BT) nh− Biocin, §Çu tr©u Bicillus, Vi-BT, NPV..., thuèc Success, c¸c thuèc th¶o méc nh− Roterone, 65 https://thuviensach.vn Neem, c¸c chÕ phÈm Abamectin nh− Abafax, Vibamec, TËp kú, §Çu tr©u Bi-sad... Cã thÓ sö dông lu©n phiªn xen kÏ mét sè thuèc hãa häc kh¸c nh− Atabron, Ambus, Peran, Sec Sμi Gßn, Visher, Trebon, Polytrin... - RÖp c¶i (rÇy mÒm, Brevicoryne brassiae): dïng tay giÕt, ng¾t bá c¸c l¸ giμ vμng óa vμ l¸ bÞ rÖp nhiÒu. Dïng c¸c thuèc Feat, Sherpa, Ambus, Visher... - S©u x¸m (Agrotis ypsilon): s©u non sèng trong ®Êt, c¾n ®øt gèc c©y con. Phßng trõ chñ yÕu lμ lμm ®Êt kü, xíi x¸o ®Êt vμ dän s¹ch cá d¹i, ®μo b¾t s©u non quanh gèc c©y bÞ h¹i. Khi cÇn thiÕt cã thÓ phun c¸c thuèc Sherpa, Ambus, Polytrin... R¶i thuèc s©u d¹ng h¹t xuèng ®Êt tuy cã hiÖu qu¶ tèt nh−ng dÔ lμm « nhiÔm ®Êt vμ rau, v× vËy kh«ng nªn sö dông ph−¬ng ph¸p nμy. b) BÖnh h¹i - BÖnh chÕt c©y con (do nÊm Rhizoctonia solani): xíi ®Êt, vun gèc kÞp thêi, khi bÖnh ph¸t sinh phun c¸c thuèc Monceren, Anvil, Validacin, Vanicide... - BÖnh s−ng rÔ (do nÊm Plasmodiophora brassicae): bãn v«i ®Ó t¨ng ®é pH ®Êt cã t¸c dông h¹n chÕ nÊm. Khi bÖnh ph¸t sinh lo¹i bá kÞp thêi c¸c c©y bÞ bÖnh, r¾c v«i vμo gèc, phun c¸c thuèc Mexyl-MZ, Ridomil gold, Aliette hoÆc t−íi thuèc ®ång quanh gèc. Ruéng bÞ bÖnh cÇn lu©n canh c©y trång kh¸c hä c¶i. - BÖnh thèi nhòn (do vi khuÈn Erwinia carotovora): lªn luèng cao cho tho¸t n−íc. Kh«ng bãn nhiÒu 66 https://thuviensach.vn ph©n §¹m, th−êng xuyªn c¾t bá c¸c l¸ giμ óa phÝa gèc, phun ngõa bÖnh b»ng c¸c thuèc gèc ®ång nh− Kasuran, Cuprimicin, COC 85, Kocide... Ruéng bÞ bÖnh nÆng cÇn lu©n canh. SU HμO (Brabrassicae caulorapa) 1. §Æc tÝnh sinh häc Th©n cña c©y ®−îc ph×nh to ra khi sinh tr−ëng (gäi lμ cñ), trong chøa nhiÒu chÊt dinh d−ìng dïng lμm thùc phÈm (rau). C¸c yªu cÇu ngo¹i c¶nh gièng b¾p c¶i, nh−ng su hμo kh«ng ®ßi hái l¾m ®èi víi ®Êt vμ ph©n bãn, chÞu ®−îc nãng h¬n b¾p c¶i 2-3oC nªn cã thÓ trång sím hoÆc muén h¬n mét chót. Tuy vËy nÕu thiÕu ph©n bãn, thiÕu n−íc vμ khÝ hËu qu¸ nãng cñ su hμo th−êng kh«, cøng vμ nhiÒu x¬. 2. Gièng Su hμo trøng cñ nhá, trßn, cuèng l¸ nhá, cã c¸c gièng su hμo Sapa, Hμ Giang (thêi gian sinh tr−ëng tõ gieo h¹t ®Õn thu ho¹ch 80-100 ngμy). Su hμo b¸nh xe cñ lín h¬n, h¬i dÑt, vá cñ dμy, cuèng l¸ lín cã c¸c gièng TiÓu Anh Tö (Trung Quèc), Thiªn Anh Tö (NhËt B¶n). 3. Thêi vô Thêi vô thÝch hîp ®Ó gieo h¹t vμ trång vμo th¸ng 9 vμ th¸ng 10, thu ho¹ch vμo th¸ng 1, th¸ng 2 n¨m sau. Cã thÓ gieo trång sím vμo th¸ng 8 hoÆc muén vμo th¸ng 11. Tuæi c©y gièng 25-30 ngμy. 67 https://thuviensach.vn 4. C¸ch trång - Gieo h¹t trªn luèng −¬m ®Ó lÊy c©y con trång. Tr−íc khi nhæ trång 4-5 ngμy ngõng t−íi n−íc ®Ó c©y con ra rÔ míi. Khi nhæ trång nªn t−íi n−íc tr−íc vμi giê ®Ó dÔ nhæ. - Luèng trång réng 0,8-1,0 m. Kho¶ng c¸ch 30x35 cm víi su hμo trøng, 35x40 cm víi su hμo b¸nh xe. MËt ®é 5.000-7.000 c©y/1.000 m2 ®Êt. 5. Ph©n bãn (cho 1.000 m2 ®Êt) - Bãn lãt: ph©n chuång ñ hoai 1,5-2,0 tÊn + 10- 12 kg Super L©n + 4-5 kg KCl. - Bãn thóc: 2-3 lÇn, mçi lÇn 5 kg Urª + 5 kg KCL hoÆc 20 kg NPK 16-16-8. Bãn ph©n theo gèc hoÆc gi÷a hμng c©y. Cã thÓ phun bæ sung ph©n bãn l¸. 6. Phßng trõ s©u bÖnh S©u bÖnh g©y h¹i chñ yÕu trªn su hμo vμ biÖn ph¸p phßng trõ gièng nh− víi c¶i b¾p, sóp l¬ (c¶i b«ng). 7. Thu ho¹ch C¨n cø vμo thêi gian sinh tr−ëng cña tõng gièng, tõng vô, khi thÊy l¸ non ngõng sinh tr−ëng, mÆt cñ ®· b»ng th× thu ho¹ch. NÕu ®Ó trÔ, cñ giμ sÏ nhiÒu x¬, gi¶m phÈm chÊt. N¨ng suÊt trung b×nh 16-25 tÊn/ha. 68 https://thuviensach.vn C¶I BÑ, C¶I XANH vμ C¶I TR¾NG (Brassica campesris, Brassica juncea, Brassica sinensis) 1. §Æc tÝnh sinh häc §©y lμ nh÷ng lo¹i rau c¶i kh«ng cuén, cã nhiÒu ®Æc tÝnh sinh häc gièng nhau. - ThÝch hîp khÝ hËu «n hßa, m¸t mÎ. Riªng c¶i xanh, c¶i tr¾ng chÞu ®−îc nhiÖt ®é cao h¬n. - Bé rÔ ¨n n«ng vμ bé l¸ lín nªn chÞu h¹n kÐm. - RÊt mÉn c¶m víi ph©n hãa häc, l−u gi÷ c¸c hãa chÊt vμ vi sinh vËt trªn c©y th−êng nhiÒu vμ l©u. - Thêi gian sinh tr−ëng ng¾n. C¶i bÑ dïng lμm d−a chua cã thêi gian sinh tr−ëng dμi h¬n (tõ 100- 120 ngμy). C¶i xanh, c¶i tr¾ng dïng lμm rau (¨n sèng hoÆc ¨n chÝn) cã thêi gian sinh tr−ëng trung b×nh 30-40 ngμy, nÕu ¨n sèng cã khi chØ 15-20 ngμy. 2. Gièng - C¶i bÑ th−êng lμ gièng ®Þa ph−¬ng, gièng nhËp néi hiÖn cã Morakot 90 (C«ng ty H¹t gièng §«ng T©y). - C¶i xanh vμ c¶i tr¾ng cã mét sè gièng nhËp néi cña Trung Quèc vμ Th¸i Lan, gièng TG 1, Tosakan... 3. Thêi vô - C©y c¶i bÑ yªu cÇu thêi tiÕt m¸t nªn gieo trång trong vô §«ng Xu©n, gieo h¹t th¸ng 9 vμ th¸ng 10, trång th¸ng 9, 10 vμ 11. - C¶i xanh vμ c¶i tr¾ng cã thÓ trång quanh n¨m nh−ng vô §«ng Xu©n cho n¨ng suÊt cao h¬n. 69 https://thuviensach.vn Mïa m−a nªn lμm giμn che ®Ó b¶o vÖ c©y tr¸nh dËp l¸. 4. Gieo h¹t - Xö lý h¹t gièng tr−íc khi gieo b»ng c¸c thuèc trõ bÖnh Carbenzim 50 WP, Topsin-M 70 WP, Viben-C 50 BTN, Rovral 50 Wp (5 g thuèc trén víi 100 g h¹t gièng). - Gieo h¹t trªn liÕp −¬m víi 20-30 g h¹t gièng ®ñ trång cho 100 m2 ®Êt, tuæi c©y con c¶i bÑ 25-30 ngμy, c¶i xanh vμ c¶i tr¾ng 18-19 ngμy. Tr−íc khi nhæ trång t−íi −ít ®Êt b»ng ph©n DAP pha lo·ng (30 g/10 lÝt n−íc). 5. C¸ch trång - C©y c¶i trång ®−îc trªn nhiÒu lo¹i ®Êt kh¸c nhau. §Êt nªn ph¬i ¶i 7-10 ngμy tr−íc khi lªn luèng. - Luèng réng 0,8-1,0 m, mïa m−a lªn luèng cao h¬n, kho¶ng 20 cm. §Êt tr−íc khi gieo trång bãn 5-6 kg v«i bét cho 100 m2 ®Êt ®Ó h¹n chÕ nÊm vμ tuyÕn trïng. Mïa m−a nªn che phñ ®Êt b»ng r¬m, trÊu hoÆc nil«ng. - C¶i bÑ th−êng trång b»ng c©y con theo tõng hèc, kho¶ng c¸ch 40x50 cm ®Ó cã mËt ®é 3.500- 4.500 c©y/1.000 m2 ®Êt. - C¶i xanh vμ c¶i ngät cã thÓ trång c©y con hoÆc gieo v·i. Trång c©y con kho¶ng c¸ch 15x20 cm. NÕu gieo v·i, khi c©y con cã 2-3 l¸ thËt th× nhæ tØa ®Ó ¨n ngay, cßn l¹i ®Ó kho¶ng c¸ch c©y 12 x 15 cm thu ho¹ch vÒ sau. 70 https://thuviensach.vn 6. Ph©n bãn (cho 1.000 m2 ®Êt) - C¶i bÑ bãn lãt 1,5-2 tÊn ph©n chuång ñ hoai + 2-3 kg Urª + 10-15 kg Super L©n. Bãn thóc 2-3 lÇn, mçi lÇn 5-7 kg Urª + 7-10 kg KCl. Cã thÓ bæ sung ph©n bãn l¸ 1-2 lÇn. - C¶i xanh vμ c¶i tr¾ng bãn lãt 1,3-1,5 tÊn ph©n chuång ñ hoai + 14-15 kg Super L©n. Bãn thóc 2-3 lÇn, mçi lÇn 5-6 kg Urª + 7-10 kg KCl hßa n−íc t−íi. NÕu dïng ph©n NPK hoÆc DAP cÇn quy theo l−îng §¹m, L©n, Kali cho phï hîp. 7. Phßng trõ s©u bÖnh a) S©u h¹i - Bä nh¶y (Phyllotetra striolata): bä tr−ëng thμnh ¨n l¸ t¹o thμnh nh÷ng lç trßn nhá kh¾p mÆt l¸, gi¶m chÊt l−îng rau rÊt lín. S©u non vμ nhéng ë trong ®Êt. BiÖn ph¸p phßng trõ chñ yÕu lμ lμm ®Êt kü, cã thêi gian ph¬i ¶i, cã thÓ dïng thuèc h¹t Sago Super 3G r¶i xuèng ®Êt tr−íc khi trång 7-10 ngμy ®Ó diÖt s©u non vμ nhéng. Khi bä tr−ëng thμnh ph¸t sinh g©y h¹i th× phun c¸c thuèc Sherpa, Polytrin... - RÖp c¶i (Brevicoryne brassicae) phßng trõ b»ng c¸c thuèc Feat, Applaud-Bas, Vertimec, Sherpa... - C¸c lo¹i s©u ¨n l¸ nh− s©u t¬ (Plutella xylostella), s©u xanh b−ím tr¾ng (Pieris rapae), s©u khoang (Spodoptera litura), s©u ®ôc nân (Hellula undalis): phßng trõ b»ng c¸ch ng¾t æ trøng, b¾t giÕt s©u 71 https://thuviensach.vn non vμ phun thuèc. Víi c¸c lo¹i s©u nμy dïng c¸c chÕ phÈm BT vμ thuèc th¶o méc cã hiÖu qu¶ cao l¹i Ýt ®éc h¹i. Cã thÓ dïng lu©n phiªn xen kÏ mét sè thuèc hãa häc nh− víi c©y b¾p c¶i (tham kh¶o trang 63). b) BÖnh h¹i Ngoμi bÖnh chÕt c©y con vμ bÖnh thèi nhòn gièng nh− c©y b¾p c¶i (trang 65-66), trªn c©y rau c¶i cßn th−êng bÞ bÖnh thèi bÑ (do nÊm Sclerotinia sclerotium). BÖnh ph¸ h¹i chñ yÕu trªn bÑ c¶i l¸ giμ gÇn gèc lμm bÑ thèi nhòn (nh−ng kh«ng cã mïi h«i nh− bÖnh thèi do VK), l¸ vμng vμ rò xuèng. Phßng trõ chñ yÕu b»ng c¸ch th−êng xuyªn c¾t bá bít c¸c l¸ giμ óa phÝa gèc, bãn v«i vμ phun thuèc. C¸c thuèc cã hiÖu qu¶ cao víi bÖnh nμy lμ Monceren, Anvil, Benomyl, Rovral... Chó ý phun kü c¶ phÇn gèc c©y. Xμ L¸CH (Lactura sativa var. capitala) 1. §Æc tÝnh sinh häc C©y xμ l¸ch lμ c©y −a nhiÖt ®é thÊp, sinh tr−ëng thÝch hîp nhÊt ë nhiÖt ®é 15-20oC víi xμ l¸ch cuén, xμ l¸ch kh«ng cuén cã thÓ chÞu nhiÖt ®é cao tíi 25oC, kh«ng kÐn ®Êt, chØ cÇn tho¸t n−íc. Bé rÔ t−¬ng ®èi ph¸t triÓn. Thêi gian sinh tr−ëng kho¶ng 45-55 ngμy. 72 https://thuviensach.vn 2. Gièng Cã gièng xμ l¸ch trøng, l¸ tr¾ng, tr¬n nh½n vμ cuén chÆt. Cã gièng kh«ng cuén l¸ h¬i xanh, tr¬n nh½n hoÆc cã viÒn xo¾n quanh mÐp l¸ (xμ l¸ch xo¨n). C«ng ty H¹t gièng §«ng T©y hiÖn cã gièng xμ l¸ch xo¨n Panorama, thêi gian sinh tr−ëng 40- 45 ngμy, kh«ng bÞ r¸ch l¸ khi trêi m−a. 3. Thêi vô Xμ l¸ch cuén trång trong vô §«ng Xu©n, xμ l¸ch kh«ng cuén cã thÓ trång quanh n¨m nh−ng trong vô §«ng Xu©n n¨ng suÊt cao vμ chÊt l−îng tèt h¬n, nÕu trång xμ l¸ch vμo mïa m−a nªn cã giμn che. 4. C¸ch gieo trång - Xμ l¸ch ®−îc gieo qua liÕp, sau ®ã nhæ c©y con ra ruéng trång, tuæi c©y con 20-25 ngμy. Sau khi gieo h¹t phñ mét líp ®Êt bét vμ mét líp r¬m máng, th−êng xuyªn t−íi ®ñ Èm. - LiÕp trång réng 0,8-1,0 m, cao 10-15 cm, ®Êt t¬i xèp, s¹ch cá. Mïa m−a che phñ ®Êt b»ng r¬m hoÆc mμng phñ nil«ng. - Kho¶ng c¸ch trång 12-15 x 15-18 cm, vô §«ng Xu©n trång th−a h¬n vô hÌ thu. Trång 1.000 m2 ®Êt cÇn 40-50 g h¹t gièng. 5. Ph©n bãn (cho 1.000 m2 ®Êt) - Bãn lãt: ph©n chuång ñ hoai 1,5-2,0 tÊn + 100 kg ph©n L©n + 30 kg b¸nh dÇu (nÕu cã). 73 https://thuviensach.vn - Bãn thóc: 2-3 lÇn, lÇn 1 hßa ph©n Urª nång ®é 2% t−íi sau khi trång 7 ngμy. LÇn 2 vμ 3 nªn dïng ph©n bãn l¸, c¸ch nhau 5-7 ngμy. 6. Phßng trõ s©u bÖnh a) S©u h¹i C©y xμ l¸ch t−¬ng ®èi Ýt s©u, chñ yÕu lμ s©u x¸m c¾n c©y con, s©u khoang ¨n l¸ vμ rÖp. C¸ch phßng trõ nh− víi c©y b¾p c¶i. b) BÖnh h¹i Chñ yÕu lμ bÖnh thèi nhòn vi khuÈn vμ thèi gèc (do nÊm Rhizoctonia solani). Xμ l¸ch cßn th−êng bÞ b−íu rÔ (do tuyÕn trïng Meloidogyne sp.). Phßng trõ c¸c bÖnh nμy cÇn lμm ®Êt kü, bãn thªm v«i vμ dïng thuèc. BÖnh thèi nhòn vi khuÈn dïng c¸c thuèc Kasuran, Cuprimicin, COC 85... BÖnh thèi gèc dïng c¸c thuèc Vanicide, Anvil, Monceren... Phßng trõ tuyÕn trïng dïng thuèc Sincocon (c¸c thuèc trõ tuyÕn trïng kh¸c rÊt ®éc, kh«ng nªn dïng), nÕu ruéng bÞ nÆng th× trång lu©n canh lo¹i c©y kh¸c. RAU MUèNG (Ipomoea aquatica) 1. §Æc tÝnh sinh häc Rau muèng lμ c©y −a nhiÖt ®é cao, thÝch hîp nhÊt víi nhiÖt ®é kho¶ng 25-30oC, t−¬ng ®èi chÞu n−íc, 74 https://thuviensach.vn cã gièng sèng trong n−íc. Bé rÔ ph¸t triÓn m¹nh, ¨n s©u, thÝch hîp víi nhiÒu lo¹i ®Êt. 2. Gièng Cã hai lo¹i rau muèng lμ rau muèng c¹n vμ rau muèng n−íc. Rau muèng c¹n cã nhiÒu gièng, phæ biÕn lμ gièng rau muèng Trang N«ng, §«ng T©y (mòi tªn ®á) vμ nhiÒu gièng kh¸c. Rau muèng n−íc chñ yÕu lμ gièng ®Þa ph−¬ng. 3. Thêi vô ë phÝa b¾c, rau muèng trång chñ yÕu trong mïa hÌ, tõ th¸ng 2 ®Õn th¸ng 8. ë Thμnh phè Hå ChÝ Minh vμ c¸c tØnh phÝa nam cã thÓ trång quanh n¨m, tuy vËy mïa m−a th−êng bÞ nhiÔm bÖnh nhiÒu. 4. C¸ch gieo trång Rau muèng cã thÓ trång c¹n hoÆc trång n−íc. Trång c¹n chñ yÕu lμ gieo h¹t, còng cã thÓ trång b»ng ngän. - Rau muèng gieo h¹t hoÆc trång c¹n trªn liÕp réng 0,8-1,2 m, cao 12-15 cm. L−îng h¹t gièng gieo 8-10 kg cho 1.000 m2 ®Êt, gieo theo r¹ch s©u 5-7 cm, r¹ch c¸ch nhau kho¶ng 20 cm. Trång ngän còng theo r¹ch, ®Æt ngän liÒn nhau trªn r¹ch råi lÊp ®Êt s©u 2-3 ®èt ngãn tay. - Rau muèng trång n−íc dïng ngän, vïi s©u 2- 3 ®èt ngãn tay. MËt ®é 50.000-100.000 ngän cho 1.000 m2 ®Êt. 75 https://thuviensach.vn Rau muèng c¹n cã thÓ thu ho¹ch mét lÇn hoÆc c¾t ngän thu ho¹ch nhiÒu lÇn. Nªn c¾t s¸t gèc chØ ®Ó 2-3 ®èt sÏ n¶y chåi tèt h¬n. Rau muèng n−íc th× h¸i ngän nhiÒu lÇn, mét n¨m trång l¹i 1-2 vô. 5. Ph©n bãn (cho 1.000 m2 ®Êt) - Bãn lãt: ph©n chuång ñ hoai 1,5-2,0 tÊn + Super L©n 10-15 kg + KCl 3-4 kg. - Bãn thóc: th−êng dïng ph©n Urª sau mçi lÇn thu ho¹ch tõ 15-20 kg Urª. Kh«ng bãn qu¸ nhiÒu vμ bãn lÇn cuèi tr−íc khi thu ho¹ch Ýt nhÊt 7 ngμy. NÕu bãn NPK hoÆc DAP cÇn tÝnh theo l−îng §¹m, L©n vμ Kali cho phï hîp. 6. Phßng trõ s©u bÖnh a) S©u h¹i Ph¸ h¹i chñ yÕu trªn rau muèng cã bä rïa, cßn gäi lμ s©u ba ba (Taiwana obcsusata), s©u khoang (Spodoptera litura), s©u cuèn l¸ (Alucita niveodactyla) vμ rÇy x¸m (Dephacodes stristella). Phßng trõ s©u khoang chñ yÕu dïng thuèc vi sinh BT nh− §Çu tr©u Bicillus, Biocin, Vi-BT, NPV, thuèc Success, thuèc th¶o méc Rotenone, Neem. Cã thÓ lu©n phiªn dïng c¸c thuèc Cóc tæng hîp nh− Sec Sμi Gßn, Visher, Fastac, Ambus, Polytrin... Trõ s©u ba ba dïng c¸c thuèc Cóc tæng hîp nh− víi s©u khoang. Trõ rÇy x¸m dïng c¸c thuèc Aplaud Bas, §Çu tr©u Bi-sad, Trebon, Bassa... 76 https://thuviensach.vn Trªn rau muèng n−íc cßn th−êng bÞ èc b−¬u vμng, phßng trõ chñ yÕu b»ng b¾t giÕt æ trøng vμ èc. b) BÖnh h¹i T¸c h¹i phæ biÕn vμ nÆng nÒ nhÊt lμ bÖnh gØ tr¾ng (do nÊm Albugo ipomoea). BÖnh t¹o thμnh nh÷ng ®èm gØ tr¾ng ë mÆt d−íi l¸, ¶nh h−ëng rÊt lín ®Õn chÊt l−îng rau. Phßng trõ bÖnh b»ng c¸c biÖn ph¸p ng¾t bá sím c¸c l¸ bÞ bÖnh, mËt ®é trång vμ bãn ph©n §¹m võa ph¶i, phun thuèc sím khi bÖnh míi ph¸t sinh vμ phun l¹i lÇn 2 sau 7-10 ngμy. Thuèc sö dông lμ Mexyl-MZ, Ridomil gold, Ridozeb, Alpine, Aliette... Ngoμi ra, rau muèng c¹n cßn bÞ bÖnh thèi gèc (do nÊm Rhizoctionia solani), bÖnh ®èm n©u (do nÊm Cercospora cordolensis) vμ bÖnh b−íu rÔ (do tuyÕn trïng Meloidogyne sp.). Phßng trõ bÖnh thèi gèc b»ng c¸c thuèc Validacin, Anvil, Monceren. Trõ bÖnh ®èm n©u dïng c¸c thuèc Dithan-M, Folpet, Carbenzim... Phßng trõ bÖnh b−íu rÔ tuyÕn trïng chñ yÕu lμ lμm ®Êt sím, ph¬i ¶i, bãn v«i vμ dïng thuèc Sincocin, nÕu bÞ nÆng cÇn lu©n canh c©y kh¸c. RAU DÒN (Amaranthus mangostanus) 1. §Æc tÝnh sinh häc Rau dÒn lμ lo¹i rau mïa hÌ, −a nãng, nhiÖt ®é thÝch hîp vμo kho¶ng 25-30oC. Bé rÔ kháe ¨n s©u 77 https://thuviensach.vn nªn chÞu h¹n tèt. H¹t rÊt nhá, cã vá sõng nªn gi÷ ®−îc søc n¶y mÇm l©u. 2. Gièng Cã hai lo¹i gièng lμ dÒn xanh vμ dÒn tÝa (dÒn ®á). DÒn xanh th©n l¸ ®Òu xanh, phiÕn l¸ hÑp. DÒn tÝa l¸ h¬i trßn, to, th©n l¸ cã mμu ®á tÝa. Chñ yÕu lμ c¸c gièng ®Þa ph−¬ng. 3. Thêi vô ë phÝa b¾c gieo h¹t vμ trång tõ th¸ng 2 ®Õn th¸ng 10. ë phÝa nam do thêi tiÕt Êm nªn cã thÓ trång quanh n¨m. 4. C¸ch trång Cã thÓ gieo th¼ng råi tØa dÇn, hoÆc gieo c©y con ®Ó trång. H¹t dÒn rÊt nhá nªn ®Êt gieo h¹t cÇn lμm kü. L−îng h¹t gieo v−ên −¬m 1,5-2,0 g/m2. Sau khi gieo 20-25 ngμy (c©y cao 10-15 cm) th× nhæ cÊy. Luèng trång réng 0,8-1,0 m, kho¶ng c¸ch trång 15x15 cm. 5. Ph©n bãn (cho 1.000 m2 ®Êt) - Bãn lãt: b»ng ph©n chuång ñ hoai 1,2-1,5 tÊn + Super L©n 10-12 kg. - Bãn thóc: 2-3 lÇn b»ng ph©n Urª, mçi lÇn 4-6 kg, hßa lo·ng víi n−íc ®Ó t−íi. Rau dÒn trång sau 5-7 ngμy ®· bÐn rÔ, håi phôc vμ t−íi ph©n lÇn ®Çu, cø sau 7-10 ngμy t−íi ph©n 1 lÇn. Thu ho¹ch nhæ c¶ c©y hoÆc c¾t ngang th©n c¸ch mÆt ®Êt 7-10 cm råi t−íi ph©n ®Ó ra chåi míi. 78 https://thuviensach.vn