🔙 Quay lại trang tải sách pdf ebook Sổ Tay Trồng Cây Ăn Quả Ebooks Nhóm Zalo https://thuviensach.vn https://thuviensach.vn Sæ tay trång c©y ¨n qu¶ https://thuviensach.vn Héi ®ång chØ ®¹o xuÊt b¶n Chñ tÞch Héi ®ång TS. NguyÔn ThÕ Kû Phã Chñ tÞch Héi ®ång TS. NguyÔn Duy Hïng Thµnh viªn TS. NguyÔn An Tiªm TS. KhuÊt Duy Kim H¶i NguyÔn Vò Thanh H¶o https://thuviensach.vn NGUYÔN M¹NH CHINH Sæ TAY TRåNG C¢Y ¡N QU¶ nhµ xuÊt b¶n chÝnh trÞ quèc gia - sù thËt NHµ XUÊT B¶N N¤NG NGHIÖP Hµ Néi - 2013 https://thuviensach.vn https://thuviensach.vn Lêi nhµ xuÊt b¶n Tuy cßn nhiÒu khã kh¨n, trë ng¹i, song diÖn tÝch trång c©y ¨n qu¶ ë n­íc ta ®ang ngµy cµng ph¸t triÓn, trong ®ã c¸c trang tr¹i vµ c¸c v­ên trång víi môc ®Ých kinh doanh còng ngµy cµng nhiÒu. Trong ®iÒu kiÖn canh t¸c nµy, nÕu kh«ng b¶o ®¶m yªu cÇu kü thuËt trång trät th× s¶n l­îng vµ chÊt l­îng qu¶ sÏ thÊp, khã tiªu thô vµ sÏ kh«ng cã lîi nhuËn. §Ó gióp c¸c chñ trang tr¹i vµ c¸c chñ v­ên cã thªm nh÷ng hiÓu biÕt vÒ kü thuËt trång c©y ¨n qu¶, trong khu«n khæ §Ò ¸n trang bÞ s¸ch cho c¬ së x·, ph­êng, thÞ trÊn n¨m 2013, Nhµ xuÊt b¶n ChÝnh trÞ quèc gia - Sù thËt phèi hîp víi Nhµ xuÊt b¶n N«ng nghiÖp xuÊt b¶n cuèn s¸ch Sæ tay trång c©y ¨n qu¶ do Kü s NguyÔn M¹nh Chinh biªn so¹n. Néi dung cuèn s¸ch giíi thiÖu nh÷ng hiÓu biÕt c¬ b¶n, nh÷ng c«ng viÖc cÇn thiÕt tõ khi chän lo¹i c©y, thiÕt lËp v­ên ®Õn kü thuËt trång vµ ch¨m sãc v­ên c©y ¨n qu¶ nãi chung mµ bÊt cø trang tr¹i hay nhµ v­ên nµo còng cÇn biÕt. §ång thêi, néi dung s¸ch còng giíi thiÖu kü thuËt trång cô thÓ víi tõng lo¹i c©y ¨n qu¶ phæ biÕn ë n­íc ta tõ B¾c ®Õn Nam. T¸c gi¶ lµ mét c¸n bé kü thuËt ®· nhiÒu n¨m nghiªn cøu vµ ho¹t ®éng thùc tiÔn trong lÜnh vùc trång 5 https://thuviensach.vn trät vµ b¶o vÖ thùc vËt ë c¶ hai miÒn B¾c Nam, víi tr×nh ®é chuyªn m«n vµ kinh nghiÖm thùc tÕ phong phó, nh÷ng ®iÒu t¸c gi¶ tr×nh bµy trong s¸ch võa b¶o ®¶m tÝnh khoa häc, võa s¸t víi thùc tiÔn s¶n xuÊt. Cïng víi c¸ch tr×nh bµy ng¾n gän, cô thÓ vµ dÔ hiÓu, cuèn s¸ch sÏ lµ tµi liÖu tham kh¶o bæ Ých cho c¸c trang tr¹i, nhµ v­ên vµ nh÷ng ng­êi muèn t×m hiÓu vÒ c©y ¨n qu¶ ë n­íc ta. Trªn c¬ së nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n tr×nh bµy trong s¸ch, b¹n ®äc sÏ vËn dông thÝch hîp víi ®iÒu kiÖn cô thÓ ®Ó ®¹t hiÖu qu¶ cao. Xin tr©n träng giíi thiÖu cuèn s¸ch cïng b¹n ®äc. Th¸ng 11 n¨m 2013 Nhµ xuÊt b¶n chÝnh trÞ quèc gia - sù thËt 6 https://thuviensach.vn Më §ÇU I- VÞ TRÝ C¢Y ¡N QU¶ TRONG §êI SèNG Vµ S¶N XUÊT N¤NG NGHIÖP Tõ khi cã nghÒ trång trät, cïng víi trång c©y ngò cèc vµ c©y rau, con ng­êi ®· biÕt trång c©y ¨n qu¶. VÒ gi¸ trÞ dinh d­ìng, c¸c c©y ¨n qu¶ cung cÊp n¨ng l­îng (sè calo) Ýt h¬n so víi c¸c c©y ngò cèc nh­ng cã nhiÒu chÊt kho¸ng, ®Æc biÖt lµ nhiÒu vitamin, nhÊt lµ vitamin A vµ C rÊt cÇn thiÕt cho c¬ thÓ ng­êi. VÒ kinh tÕ, trång c©y ¨n qu¶ mang l¹i hiÖu qu¶ lín h¬n so víi nhiÒu c©y trång kh¸c. So víi lóa, ng«, trång c©y ¨n qu¶ thu lîi nhuËn cao gÊp 2 - 4 lÇn trªn mét ®¬n vÞ diÖn tÝch. Ngoµi ¨n t­¬i, c¸c c©y ¨n qu¶ cßn ®­îc chÕ biÕn thµnh nhiÒu s¶n phÈm cã gi¸ trÞ nh­ møt, n­íc gi¶i kh¸t, r­îu vang. C¸c lo¹i qu¶ còng lµ nh÷ng mÆt hµng xuÊt khÈu cã lîi nhuËn cao. Trång c©y ¨n qu¶ cßn tËn dông ®­îc nguån ®Êt ®ai vµ lao ®éng. NhiÒu vïng ®åi nói hoang hãa chuyÓn thµnh v­ên c©y ¨n qu¶ cho thu nhËp cao. Mét kho¶nh ®Êt trång quanh nhµ, quanh ao còng trång ®­îc mét vµi c©y ¨n qu¶ c¶i thiÖn ®êi sèng gia ®×nh. 7 https://thuviensach.vn 8 Sè calo vµ chÊt dinh d−ìng trong mét sè c©y ¨n qu¶, (trong 100g s¶n phÈm t−¬i) C©y N−íc (%) Calo Gluxit (g) Protein (g) Lipit (g) Canxi (mg) Phètpho (mg) Cam Chuèi Dõa §u ®ñ Nh·n SÇu riªng Xoµi Lóa Ng« L¹c Rau muèng C¶i b¾p Cµ chua 88,6 71,6 87,0 87,1 81,0 66,8 66,5 11,8 13,6 5,2 90,0 90,0 94,0 41 100 47 45 71 124 62 366 349 563 30 30 20 9,9 26,1 11,6 11,8 15,6 28,3 15,9 80,4 71,7 15,4 5,6 5,4 4,2 0,7 1,2 0,7 0,5 1,0 2,5 0,6 6,4 9,1 28,6 2,7 1,8 0,6 0,2 0,3 0,3 0,1 1,4 1,6 0,3 0,8 4,2 47,0 0,4 - - 26 12 17 24 23 20 10 24 14 45 60 48 12 14 32 12 22 36 63 15 135 245 401 42 31 26 https://thuviensach.vn Vitamin A (0,46 0,22 0,35 0,71 - 0,10 0,18 0 0,27 0 0,28 - 2,00 Tuy vËy, so víi c©y ngò cèc, c©y ¨n qu¶ còng cã mét sè nh­îc ®iÓm nh­ thêi gian tõ khi trång ®Õn khi thu ho¹ch t­¬ng ®èi dµi, ®Ó cã s¶n phÈm hµng hãa cÇn diÖn tÝch t­¬ng ®èi lín, ®Çu t­ chi phÝ cao, khã b¶o qu¶n vµ vËn chuyÓn. Trong c¬ cÊu s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, c©y ¨n qu¶ ngµy cµng ®­îc chó ý ph¸t triÓn c¶ vÒ diÖn tÝch, s¶n l­îng, chÊt l­îng vµ c«ng nghÖ chÕ biÕn. ë nhiÒu n­íc, s¶n l­îng qu¶ tÝnh theo ®Çu ng­êi rÊt cao, theo thèng kª ë Niu Dil©n: 170kg, ¤xtr©ylia: 151kg, PhilÝppin: 113kg, Th¸i Lan: 104kg, Malaixia: 69kg, ViÖt Nam: 61kg/n¨m. ë mét sè n­íc s¶n l­îng còng cßn thÊp nh­ Trung Quèc: 11kg, B¨ngla®Ðt: 13kg, Mianma: 23kg. Trung b×nh thÕ giíi kho¶ng 65kg. Nh÷ng n¨m gÇn ®©y, diÖn tÝch vµ s¶n l­îng c©y ¨n qu¶ ngµy mét t¨ng nhanh. II. VµI NÐT VÒ T×NH H×NH TRåNG C¢Y ¡N QU¶ ë VIÖT NAM Theo thèng kª n¨m 2000, diÖn tÝch trång c©y ¨n qu¶ c¶ n­íc kho¶ng 560.000ha (t¨ng 2 lÇn so víi n¨m 1990), s¶n l­îng qu¶ tÝnh theo ®Çu ng­êi mét n¨m gÇn 100kg. N¨m 2003, diÖn tÝch t¨ng lªn tíi 700.000ha. N­íc ta cã nhiÒu ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó ph¸t triÓn c©y ¨n qu¶ nh­ khÝ hËu ®a d¹ng, thÝch hîp cho nhiÒu lo¹i c©y ¨n qu¶ («n ®íi, ¸ nhiÖt ®íi vµ nhiÖt ®íi), nguån ®Êt trång cßn nhiÒu vµ tèt, gièng 9 https://thuviensach.vn c©y phong phó, tõ l©u ®· h×nh thµnh mét sè vïng chuyªn canh víi nh÷ng c©y ¨n qu¶ cã tiÕng. Tuy vËy, t×nh h×nh c©y ¨n qu¶ ë n­íc ta hiÖn nay cßn nhiÒu nh­îc ®iÓm cÇn kh¾c phôc nh diÖn tÝch trång cßn rÊt ph©n t¸n, ch­a cã nh÷ng vïng chuyªn canh víi s¶n l­îng hµng hãa lín, gièng c©y chËm c¶i tiÕn, chÊt l­îng qu¶ cßn rÊt kÐm, c«ng nghÖ chÕ biÕn Ýt, thÞ tr­êng tiªu thô hÑp vµ kh«ng æn ®Þnh. §Õn n¨m 2010, tæng diÖn tÝch c©y ¨n qu¶ c¶ n­íc t¨ng lªn tíi 900.000ha, chiÕm tØ träng kho¶ng 10% tæng gi¸ trÞ s¶n xuÊt ngµnh trång trät, ®Æc biÖt lµ cè g¾ng t¨ng tØ träng gi¸ trÞ xuÊt khÈu. 10 https://thuviensach.vn Ch­¬ng I THIÕT LËP V¦êN C¢Y ¡N QU¶ I. CHäN LO¹I C¢Y TRåNG §iÒu ®Çu tiªn ph¶i suy nghÜ tr­íc khi thiÕt lËp mét v­ên c©y ¨n qu¶ lµ trång lo¹i c©y g×? Chän lo¹i c©y trång cÇn c¨n cø vµo c¸c ®iÒu kiÖn vÒ khÝ hËu, ®Êt vµ thÞ tr­êng. 1. §iÒu kiÖn khÝ hËu N­íc ta cã ®iÒu kiÖn khÝ hËu phong phó vµ cã sù kh¸c nhau râ rÖt gi÷a hai miÒn B¾c vµ Nam. Mçi lo¹i c©y thÝch hîp víi mét ®iÒu kiÖn khÝ hËu nhÊt ®Þnh, phï hîp víi tõng vïng ®Ó cho n¨ng suÊt vµ phÈm chÊt cao. ë miÒn B¾c, do mïa ®«ng nhiÖt ®é thÊp (nhiÖt ®é trung b×nh th¸ng giªng ë Hµ Néi lµ 16oC, Thµnh phè Hå ChÝ Minh lµ 23oC) nªn cã thÓ trång nh÷ng c©y «n ®íi ®ßi hái cã nhiÖt ®é thÊp míi ra hoa qu¶ nh­ hång, m¬, mËn, ®µo, lª, v¶i, b¬, d©u t©y, v.v.. ë phÝa Nam kh«ng trång ®­îc nh÷ng lo¹i c©y nµy hoÆc ph¶i trång ë vïng cao nh­ §µ L¹t, Di Linh. 11 https://thuviensach.vn Ng­îc l¹i, ë phÝa Nam cã nhiÖt ®é cao, chØ trång ®­îc nh÷ng c©y nhiÖt ®íi kh«ng chÞu l¹nh nh­ ch«m ch«m, m¨ng côt, sÇu riªng, m·ng cÇu xiªm... Nh÷ng c©y nµy ®­a ra phÝa B¾c kh«ng ph¸t triÓn ®­îc. §iÒu kiÖn khÝ hËu còng liªn quan ®Õn ®é cao vïng ®Êt so víi mÆt biÓn. 2. §iÒu kiÖn ®Êt ®ai Mçi lo¹i c©y ¨n qu¶ thÝch hîp víi ®iÒu kiÖn ®Êt ®ai nhÊt ®Þnh. C¸c ®iÒu kiÖn vÒ ®Êt chñ yÕu lµ chÊt ®Êt, hµm l­îng dinh d­ìng vµ ®é ph× nhiªu, kh¶ n¨ng gi÷ hoÆc tho¸t n­íc. Mét sè c©y thÝch hîp víi chÊt ®Êt t­¬ng ®èi nhÑ, ®é ph× cao, mùc n­íc ngÇm thÊp vµ dÔ tho¸t n­íc nh­ chuèi, sÇu riªng, ®u ®ñ, na, ch«m ch«m... NÕu trång n¬i ®Êt thÊp, mùc n­íc ngÇm cao khi c©y lín th­êng bÞ thèi rÔ vµ cã thÓ chÕt. Mét sè c©y chÞu ®­îc ®Êt thÊp, Èm ®é cao nh­ m·ng cÇu ta, dõa, xoµi, mÝt... Mét sè c©y thÝch øng víi ®iÒu kiÖn ®Êt ®ai réng r·i, cã thÓ trång ë c¸c ®iÒu kiÖn ®Êt kh¸c nhau ë nhiÒu vïng nh­ nh·n, xoµi, æi, t¸o... NÕu cã ®iÒu kiÖn nªn ®iÒu tra, kh¶o s¸t ®é dµy cña tÇng ®Êt, mùc n­íc ngÇm vµ c¸c yÕu tè dinh d­ìng. C¨n cø ®iÒu kiÖn khÝ hËu vµ ®Êt ®ai cã thÓ x¸c ®Þnh nh÷ng c©y trång chñ yÕu thÝch hîp víi c¸c vïng trong c¶ n­íc nh­ sau: - Trung du vµ miÒn nói B¾c Bé: + T©y B¾c: 12 https://thuviensach.vn MËn, m¬, ®µo, cam, quýt, b­ëi, v¶i, nh·n, hång xiªm, na, æi, t¸o, roi (miÒn Nam gäi lµ mËn), ®u ®ñ, chuèi. + §«ng B¾c: §µo, mËn, m¬, lª, cam, quýt, b­ëi, v¶i, nh·n, hång, hång xiªm, chuèi, døa, mÝt, æi, t¸o, na. - §ång b»ng s«ng Hång: Chuèi, cam, quýt, b­ëi, chanh, v¶i, nh·n, t¸o, hång xiªm, na, æi, ®u ®ñ, mÝt, roi. - Khu 4 cò: Cam, quýt, b­ëi, chanh, hång xiªm, chuèi, mÝt, døa, dõa, hång, d©u da. - Duyªn h¶i Nam Trung Bé: Xoµi, dõa, ®iÒu, mÝt, chuèi, døa, na, nho, thanh long, hång, cam, quýt, b­ëi, chanh. - T©y Nguyªn: B¬, sÇu riªng, ch«m ch«m, hång, mËn, d©u t©y, vó s÷a, døa, cam, quýt, b­ëi, chanh, nh·n, mÝt, æi, d©u ta, ®u ®ñ. - §«ng Nam Bé: SÇu riªng, ch«m ch«m, xoµi, m¨ng côt, vó s÷a, ®iÒu, nh·n, nho, na, cam, quýt, chanh, b­ëi, d©u da, døa, chuèi, mÝt. - §ång b»ng s«ng Cöu Long: Dõa, xoµi, sÇu riªng, nh·n, cam, quýt, b­ëi, chanh, sap« (hång xiªm), m·ng cÇu xiªm, vó s÷a, døa, æi, t¸o, me, s¬ ri, chuèi, doi, cãc, d©u da, mÝt, thanh long. 3. §iÒu kiÖn thÞ tr­êng Chän trång lo¹i c©y, nhÊt lµ trång ®Ó kinh doanh, 13 https://thuviensach.vn cÇn t×m hiÓu thÞ tr­êng trong vµ ngoµi n­íc tr­íc ®©y, hiÖn t¹i vµ triÓn väng vÒ sau ®Ó chän trång c©y nµo dÔ tiªu thô vµ cã lêi nhÊt. ThÞ tr­êng th× cã thÓ biÕn ®éng theo nhu cÇu ¨n uèng, kh¶ n¨ng chÕ biÕn vµ s¶n l­îng tõng mïa vô. Cã nh÷ng lo¹i c©y tr­íc ®©y kh«ng quan träng, tiªu thô Ýt nh­ng sau ®ã cã mét ph­¬ng ph¸p chÕ biÕn míi hoÆc ph¸t hiÖn cã mét t¸c dông ®Æc biÖt nµo ®ã tíi søc kháe mµ yªu cÇu thÞ tr­êng t¨ng lªn, s¶n xuÊt cã lêi nhiÒu. HoÆc ®ét xuÊt n¨m tr­íc mÊt mïa, n¨m sau còng yªu cÇu nhiÒu vµ gi¸ cao. NÕu trång v­ên nhá, kh«ng nh»m môc ®Ých kinh doanh lµ chÝnh mµ chñ yÕu ®Ó tù tóc, c¶i thiÖn ®êi sèng gia ®×nh th× viÖc chän c©y trång sÏ dÔ dµng h¬n do cã nhiÒu lo¹i qu¶ cã thÓ trång ®­îc vµ sö dông tèt. Ngoµi nh÷ng ®iÒu kiÖn trªn, nÕu ®Êt ë trong vïng quy ho¹ch c©y trång th× nªn trång c©y theo quy ho¹ch. II- THIÕT LËP V¦êN 1. HÖ thèng r·nh t­íi tiªu n­íc §èi víi vïng ®Êt cao nãi chung kh«ng cÇn cã hÖ thèng r·nh t­íi tiªu. Tuy vËy, nÕu mÆt v­ên b»ng ph¼ng, kh«ng dèc th× còng nªn cã nh÷ng ®­êng r·nh nhá, chñ yÕu ®Ó tho¸t n­íc khi m­a nhiÒu. 14 https://thuviensach.vn ë vïng ®ång b»ng ®Êt thÊp, hÖ thèng r·nh t­íi tiªu rÊt cÇn thiÕt. R·nh ®Ó gi÷ Èm ®Êt vµ cã n­íc t­íi trong mïa kh«, tho¸t n­íc trong mïa m­a. R·nh nªn ®µo theo h­íng ®«ng - t©y ®Ó tËn dông ¸nh n¾ng, t¹o th«ng tho¸ng cho v­ên c©y. §Êt lÊy tõ r·nh cã thÓ dïng t¨ng thªm ®é cao vµ ®é dµy ®Êt mÆt cho v­ên. KÝch th­íc r·nh tïy theo kh¶ n¨ng nguån n­íc vµ ®é thÊp mÆt v­ên. Trung b×nh r·nh réng 1,5m - 2,0m, s©u 0,8m - 1,0m. ë n¬i ®Êt thÊp vµ diÖn tÝch nhiÒu, r·nh cã thÓ réng h¬n, tíi 3m - 4m. Kho¶ng c¸ch c¸c r·nh t­¬ng øng víi mËt ®é, c¸ch trång vµ t×nh h×nh n­íc. NÕu lµ ch©n ruéng lóa mµ thiÕt lËp v­ên th× kho¶ng c¸ch r·nh trung b×nh 6m - 8m ®Ó trång hai hay nhiÒu hµng c©y. 2. §¾p m« trång c©y Tõ ch©n ruéng lóa mµ thiÕt lËp v­ên c©y ¨n qu¶, ®Ó tËn dông ®Êt tiÕp tôc trång lóa mét sè n¨m ®Çu, cã thÓ ®¾p m« ®Ó trång c©y. §Êt ®¾p m« lµ ®Êt thÞt nhÑ lÊy tõ chç kh¸c. M« cao kho¶ng 0,5m - 0,8m, ®­êng kÝnh ®¸y 0,8m - 1m. Kho¶ng c¸ch c¸c m« tïy theo mËt ®é c©y - khi c©y lín th× ®µo r·nh lÊy ®Êt t«n cao v­ên. 3. Trång c©y ch¾n giã ë n¬i ®Êt cao trèng tr¶i, giã m¹nh cã thÓ lµm long gèc c©y, g©y cä s¸t ë cµnh l¸ vµ hoa qu¶ t¹o ®iÒu kiÖn cho nÊm vµ vi khuÈn x©m nhËp g©y h¹i. 15 https://thuviensach.vn Giã m¹nh còng dÔ lµm rông hoa, rông qu¶, cã khi lµm g·y ®æ c©y. NÕu cã ®iÒu kiÖn nªn trång nh÷ng hµng c©y ch¾n giã b»ng c¸c c©y phi lao, keo, trµm hoÆc nh÷ng c©y cã rÔ ¨n s©u v÷ng ch¾c nh­ mÝt, xoµi... C©y ch¾n giã chñ yÕu trång quanh v­ên, nÕu v­ên réng cã thÓ trång xen mét sè hµng gi÷a v­ên nh­ng vÉn b¶o ®¶m cho v­ên th«ng tho¸ng, ®ñ ¸nh s¸ng, kh«ng ¶nh h­ëng tíi c©y chÝnh. 16 https://thuviensach.vn Ch­¬ng II Y£U CÇU CHUNG VÒ Kü THUËT TRåNG C¢Y ¡N QU¶ I- GIèNG C¢Y 1. Chän c©y gièng Sau khi chän lo¹i c©y ¨n qu¶ cÇn ph¶i chän gièng ®Ó trång. Mét lo¹i c©y ¨n qu¶ cã nhiÒu gièng, thÝ dô døa cã c¸c gièng Queen (døa hoa), Cayenne (døa kh«ng gai), Spanish (døa ta), chuèi cã gièng chuèi giµ (chuèi tiªu), chuèi xiªm (chuèi t©y), chuèi cau, v.v.. HiÖn nay, ngoµi c¸c gièng ®Þa ph­¬ng cò cßn nhiÒu gièng míi c¶i tiÕn hoÆc nhËp néi. Nªn chän nh÷ng gièng cã n¨ng suÊt, chÊt l­îng cao vµ æn ®Þnh, thÝch hîp víi ®iÒu kiÖn khÝ hËu, ®Êt ®ai vµ dÔ ¸p dông c¸c ph­¬ng ph¸p canh t¸c thÝch hîp. Ngoµi ra, c©y gièng dïng ®Ó trång trong v­ên ph¶i ®ång nhÊt vÒ ®Æc ®iÓm h×nh th¸i vµ sinh lý, ph¶i kháe m¹nh, kh«ng mang mÇm s©u bÖnh. §èi víi c¸c c©y cã mói nh­ cam, quýt, b­ëi, viÖc chän c©y gièng kh«ng mang nguån bÖnh vµng l¸ g©n xanh (greening) lµ rÊt quan träng. 17 https://thuviensach.vn C©y sÇu riªng khi cßn nhá còng ®· cã thÓ nhiÔm tuyÕn trïng h¹i rÔ rÊt dÔ lµm chÕt c©y sau khi trång ra v­ên, cÇn ®Æc biÖt chó ý. §Ó cã c©y gièng tèt cÇn dïng gièng ë nh÷ng c¬ së cung cÊp gièng cña Nhµ n­íc hoÆc c¸c c¬ së t nh©n cã uy tÝn. Còng cã thÓ tù s¶n xuÊt c©y gièng tõ nh÷ng c©y tèt trong v­ên b»ng nhiÒu ph­¬ng ph¸p nh©n gièng. 2. C¸c ph­¬ng ph¸p nh©n gièng c©y ¨n qu¶ Cã hai lo¹i ph­¬ng ph¸p nh©n gièng lµ nh©n gièng h÷u tÝnh b»ng h¹t vµ nh©n gièng v« tÝnh b»ng gi©m cµnh, chiÕt cµnh vµ ghÐp c©y. a) Nh©n gièng b»ng h¹t §©y lµ ph­¬ng ph¸p nh©n gièng h÷u tÝnh ®· ®­îc sö dông tõ xa x­a khi míi b¾t ®Çu cã nghÒ trång c©y ¨n qu¶. ¦u ®iÓm cña ph­¬ng ph¸p nh©n gièng b»ng h¹t lµ cã hÖ sè nh©n gièng cao, cã thÓ mang h¹t ®i xa vµ b¶o qu¶n trong thêi gian dµi ®Ó më réng diÖn tÝch trång, c©y trång b»ng h¹t cã bé rÔ c¾m s©u, chèng chÞu tèt víi giã b·o, h¹n h¸n, s©u bÖnh, tuæi thä cao, mét sè c©y khã ¸p dông ph­¬ng ph¸p nh©n gièng v« tÝnh. §Æc biÖt ®èi víi c©y m¨ng côt, nh©n gièng b»ng h¹t cho c©y cã chÊt l­îng tèt vµ æn ®Þnh h¬n so víi nh©n gièng v« tÝnh, tuy thêi gian tõ khi trång ®Õn khi cho qu¶ cã dµi h¬n. 18 https://thuviensach.vn §Ó h¹t n¶y mÇm ®Òu vµ cã tØ lÖ n¶y mÇm cao cÇn n¾m ®­îc ®Æc tÝnh chÝn sinh lý cña h¹t ®Ó cã biÖn ph¸p xö lý thÝch hîp. Mét sè c©y ¨n qu¶ h¹t cã thÓ n¶y mÇm ngay khi qu¶ chÝn nh­ mÝt, ®u ®ñ, cam, quýt... Mét sè c©y sau thu ho¹ch nªn gieo h¹t ngay, cµng ®Ó l©u cµng gi¶m søc n¶y mÇm nh­ v¶i, nh·n, na, ®u ®ñ... Mét sè h¹t muèn n¶y mÇm tèt cÇn ®iÒu kiÖn nhiÖt ®é thÊp tõ 3 - 6oC trong 1 - 2 tuÇn nh­ ®µo, mËn, hång... Mét sè h¹t cã vá cøng cÇn xö lý tr­íc khi gieo nh­ ng©m trong n­íc nãng, gät bít líp vá ngoµi, ®Ëp t¸ch líp vá cøng hoÆc xö lý hãa häc nh­ c¸c h¹t ®µo, mËn, m¬, t¸o, xoµi, dõa... §ång thêi cÇn t¹o ®iÒu kiÖn ngo¹i c¶nh thÝch hîp cho h¹t n¶y mÇm nh­ nhiÖt ®é, Èm ®é, ®Êt t¬i xèp, tho¸ng khÝ. Gieo h¹t ®Ó lÊy c©y gièng cã thÓ gieo trªn luèng hoÆc gieo trong bÇu. Gieo h¹t víi ®é s©u võa ph¶i trªn luèng ®· lµm ®Êt kü, bãn tro hoÆc ph©n h÷u c¬ ñ hoai ®Ó ®Êt t¬i xèp, t­íi Èm th­êng xuyªn. §Êt dïng lµm bÇu còng cÇn trén thªm tro, ph©n h÷u c¬ ñ hoai vµ cã thÓ cho thªm mét Ýt ph©n l©n (kho¶ng 1 gam l©n nguyªn chÊt P2O5 cho 1kg ®Êt bÇu). Ch¨m sãc bÇu nh­ víi luèng gieo h¹t. b) Gi©m cµnh Ph­¬ng ph¸p nµy dùa trªn kh¶ n¨ng h×nh thµnh rÔ cña mét ®o¹n cµnh ®· c¾t rêi khái th©n c©y mÑ. 19 https://thuviensach.vn ¦u ®iÓm cña ph­¬ng ph¸p lµ cã nhiÒu c©y con cïng mét lóc, gi÷ ®­îc c¸c ®Æc tÝnh tèt cña c©y mÑ, c©y sím ra hoa cã qu¶, chÊt l­îng v­ên c©y ®ång ®Òu, cã thÓ dïng ®Ó nh©n gèc ghÐp. Nh­îc ®iÓm lµ ph¶i cã mét sè trang thiÕt bÞ cÇn thiÕt, ph¶i tiÕp tôc ch¨m sãc thªm mét thêi gian sau khi ra rÔ míi ®em ra trång ®­îc. Tr­íc hÕt ph¶i lµm nhµ gi©m cµnh. Nhµ gi©m cµnh nªn lµm trªn nÒn ®Êt cao r¸o, kÝn giã. Nhµ lµm ®¬n gi¶n b»ng khung tre hoÆc chØ c¾m cäc råi che l¸, che cãt, lîp b»ng nil«ng. Cã thÓ lµm khung b»ng s¾t hoÆc nh«m ®Ó di ®éng vµ dïng nhiÒu vô. KÝch th­íc cho mét nhµ gi©m trung b×nh réng 3 - 4m, dµi 5 - 10m, cao 1,5 - 2,0m. Trong nÒn nhµ chia thµnh c¸c luèng réng 1,0 - 1,2m, cao 10 - 15cm, r·nh réng 30 - 40cm, mÆt luèng b»ng ph¼ng, ®Êt mÞn vµ t¬i xèp, kh«ng cÇn bãn ph©n lãt. Xung quanh c¸c luèng cã thÓ x©y hµng g¹ch bao quanh. Cµnh gi©m lµ nh÷ng cµnh b¸nh tÎ ë l­ng chõng t¸n c©y, phÝa ngoµi ¸nh s¸ng, kh«ng mang hoa qu¶, kh«ng bÞ s©u bÖnh. Cµnh ®­îc c¾t thµnh tõng ®o¹n 5 - 7cm, cã tõ 2 - 4 l¸. Cµnh c¾t xong cÇn ®­îc phun n­íc cho ­ít l¸ råi dùng ®øng vµo trong x«, chËu cã 5 - 7cm n­íc s¹ch. Sau ®ã dïng mét miÕng v¶i ®· thÊm ­ít ®Ëy lªn. §Ó nh­ vËy trong thêi gian kho¶ng 1 ngµy råi gi©m vµo nhµ gi©m. 20 https://thuviensach.vn §èi víi mét sè c©y dÔ ra rÔ nh­ chanh, cam, d©u ¨n qu¶... cã thÓ c¾m lu«n vµo luèng gi©m mµ kh«ng cÇn xö lý hãa chÊt ra rÔ, nh­ng nÕu ®­îc xö lý th× rÔ ra nhanh vµ nhiÒu h¬n. §èi víi nh÷ng c©y khã ra rÔ nh­ v¶i, nh·n, t¸o, æi, sap«... th× nhÊt thiÕt ph¶i xö lý. Thuèc xö lý lµ c¸c chÊt ®iÒu hßa sinh tr­ëng thùc vËt nh­ NAA, GA,... (hiÖn cã c¸c s¶n phÈm nh­ HQ-301, Hîp chÊt ra rÔ, Viprom, Atonik, Dekamon, Progibb...). Nång ®é pha n­íc theo h­íng dÉn cña tõng lo¹i s¶n phÈm, nhóng ngËp gèc cµnh 1 - 2cm trong 5 - 10 gi©y råi c¾m vµo luèng gi©m. MËt ®é c¾m cµnh kho¶ng 10 - 15cm. Trong thêi gian tõ khi c¾m cµnh ®Õn khi ra rÔ ph¶i t­íi Èm ®Òu, gi÷ nhiÖt ®é vµ ¸nh s¸ng võa ph¶i, thÝch hîp. H»ng n¨m, gi©m cµnh vµo vô xu©n (th¸ng 2 - 4) vµ vô thu (th¸ng 9 - 10), còng cã thÓ gi©m vµo vô hÌ. Mïa ®«ng khÝ hËu kh«, l¹nh, khã ra rÔ. Khi rÔ cµnh gi©m ®· mäc ®ñ dµi vµ chuyÓn tõ mµu tr¾ng sang mµu vµng vµ dÎo th× bøng ra v­ên ­¬m c©y con hoÆc ­¬m trong tói bÇu nil«ng (ra ng«i). §Êt ­¬m c©y con lµm nh­ ®Êt gieo h¹t, kh«ng cÇn bãn ph©n lãt. Bãn thóc khi mÇm c©y ®· ra æn ®Þnh, sau khi ra ng«i kho¶ng 20 - 30 ngµy. T­íi b»ng n­íc ph©n chuång ®· ñ pha lo·ng hoÆc ph©n kho¸ng. Dïng 600g urª + 400g super l©n + 700g clorua kali pha trong 200 - 400 lÝt n­íc t­íi cho 200 - 400m2 v­ên ­¬m. Phun thuèc phßng trõ s©u bÖnh cho c©y con. 21 https://thuviensach.vn Khi c©y con cao kho¶ng 40 - 60cm, cã 2 cµnh cÊp 1 trë lªn, ®­êng kÝnh gèc 0,5 - 0,6cm th× mang trång ra v­ên. Ngoµi gi©m cµnh, mét sè c©y cã thÓ dïng ®o¹n rÔ ®Ó gi©m (nh­ c©y hång, mËn...). c) ChiÕt cµnh ChiÕt cµnh lµ ph­¬ng ph¸p cho cµnh ra rÔ khi cßn ë trªn c©y mÑ. ChiÕt cµnh cã ­u ®iÓm lµ c©y sím cho qu¶, gi÷ ®­îc ®Æc tÝnh cña c©y mÑ, mau cã c©y gièng ®Ó trång (trung b×nh chØ 3 - 4 th¸ng), c©y thÊp, cã t¸n gän. Nh­îc ®iÓm lµ hÖ sè nh©n ch­a cao, nÕu chiÕt nhiÒu cµnh th× ¶nh h­ëng ®Õn c©y mÑ. Tr­íc hÕt còng ph¶i chän cµnh chiÕt. Cµnh chiÕt nªn lÊy ë nh÷ng c©y cã phÈm chÊt tèt, kh«ng giµ qu¸, míi ra qu¶ 1 - 2 vô. Chän cµnh ®· hãa gç ë tÇng gi÷a c©y, chç cã nhiÒu ¸nh s¸ng, ®­êng kÝnh kho¶ng 1 - 2cm. Kh«ng chiÕt c¸c cµnh v­ît. ë c¸c tØnh phÝa B¾c nªn chiÕt vµo hai thêi vô lµ vô xu©n (th¸ng 3 - 4) vµ vô thu (th¸ng 8 - 9). ë c¸c tØnh phÝa Nam nªn chiÕt vµo ®Çu mïa m­a. C¸ch chç gèc cµnh chiÕt kho¶ng 20 - 30cm, dïng dao nhá vµ s¾c bãc mét khoanh vá dµi 3 - 5cm, c¹o s¹ch líp t­îng tÇng dÝnh trªn lâi gç. §Ó 2 - 3 ngµy cho mÆt gç kh« råi míi bã bÇu. ChÊt ®Ó bã bÇu lµ ®Êt mµu trén ph©n chuång hoai hoÆc r¬m môc, cã thÓ dïng rÔ bÌo lôc b×nh hoÆc x¬ dõa 22 https://thuviensach.vn ph¬i kh«. §é Èm bÇu chiÕt ph¶i b¶o ®¶m gÇn b·o hßa. BÇu cÇn bao phñ kÝn hÕt khoanh vá c¾t. Dïng giÊy nil«ng tr¾ng ®Ó bäc bÇu, buéc d©y cho chÆt ®Ó bÇu kh«ng bÞ xoay chuyÓn. §Ó cµnh chiÕt mau ra rÔ (nhÊt lµ víi c¸c c©y khã ra rÔ) bÇu chiÕt nªn trén thªm chÊt kÝch thÝch nh­ NAA, GA,... Nång ®é chÊt kÝch thÝch theo h­íng dÉn cña tõng lo¹i thuèc. Khi rÔ ®· ra nhiÒu d­íi líp nil«ng vµ cã mµu n©u lµ c¾t cµnh ®­îc. Cã thÓ trång trùc tiÕp ra v­ên hoÆc gi©m trong bÇu ®Êt mét thêi gian cho rÔ tiÕp tôc ph¸t triÓn æn ®Þnh råi míi trång sÏ b¶o ®¶m c©y sèng tèt h¬n. d) GhÐp c©y GhÐp c©y lµ ph­¬ng ph¸p g¾n mét bé phËn cña c©y gièng (mét m¾t hay mét ®o¹n cµnh) sang mét gèc c©y kh¸c (gäi lµ gèc ghÐp) ®Ó t¹o nªn mét c©y míi. Nhê sù ho¹t ®éng vµ t¸i sinh cña t­îng tÇng (m« ph©n sinh) lµm cho m¾t ghÐp vµ gèc ghÐp g¾n liÒn víi nhau, sù trao ®æi nhùa gi÷a m¾t ghÐp vµ gèc ghÐp diÔn ra liªn tôc, c©y ghÐp ph¸t triÓn b×nh th­êng. ¦u ®iÓm cña ph­¬ng ph¸p ghÐp lµ c©y ghÐp sinh tr­ëng m¹nh nhê bé rÔ cña gèc ghÐp, gi÷ ®­îc ®Æc tÝnh cña c©y mÑ, sím ra hoa qu¶, hÖ sè nh©n gièng cao, t¨ng søc chèng chÞu cña c©y nhê chän gèc ghÐp thÝch hîp. 23 https://thuviensach.vn Nh­îc ®iÓm lµ kü thuËt ghÐp t­¬ng ®èi phøc t¹p, ®«i khi tÝnh chÊt cña gèc ghÐp cã thÓ ¶nh h­ëng tíi cµnh ghÐp. Ph­¬ng ph¸p ghÐp th­êng chØ ¸p dông cho nh÷ng c©y cïng loµi nh­ xoµi ghÐp víi xoµi, nh·n ghÐp víi nh·n... Còng cã thÓ ghÐp mét sè c©y kh¸c loµi nh­ng cïng hä nh­ c¸c c©y trong hä cam quýt (cam, quýt, chanh, b­ëi, quÊt), hä na (na xiªm ghÐp b×nh b¸t, na dai ghÐp nª), hä hoa hång (®µo, mËn, m¬, lª cã thÓ ghÐp víi nhau). HiÖn nay, ph­¬ng ph¸p ghÐp c©y ®­îc ¸p dông phæ biÕn ®Ó nh©n gièng c©y ¨n qu¶. §Ó cã nh÷ng c©y gièng ghÐp tèt vµ tØ lÖ sèng cao cÇn chó ý mét sè ®iÓm sau: - M¾t hoÆc cµnh ghÐp ph¶i cã mét bé phËn m« ph©n sinh vµ tiÕp xóc t­¬ng ®èi chÆt víi t­îng tÇng cña gèc ghÐp, muèn vËy l¸t c¾t ph¶i s¾c, ph¼ng. - M¾t hoÆc cµnh ghÐp ph¶i lÊy khi m« ph©n sinh ®ang ho¹t ®éng m¹nh, th­êng lµ lóc l¸ ngän míi chuyÓn mµu xanh, kh«ng non hoÆc giµ qu¸. Nªn ghÐp vµo mïa xu©n hoÆc mïa thu. - Chän m¾t hoÆc cµnh ghÐp trªn c©y mÑ cã n¨ng suÊt, phÈm chÊt tèt, æn ®Þnh qua 3 vô trë lªn. LÊy m¾t ghÐp ë c¸c cµnh tÇng gi÷a t¸n, nh« ra ¸nh s¸ng, ®­êng kÝnh gèc cµnh tõ 4 - 10mm. - C©y lµm gèc ghÐp ph¶i sinh tr­ëng kháe m¹nh vµ ­¬m b»ng h¹t trong bÇu ®Êt ®Ó sau nµy dÔ trång. 24 https://thuviensach.vn Cã nhiÒu ph­¬ng ph¸p ghÐp nh­ ghÐp m¾t, ghÐp cµnh, ghÐp ¸p, trong ®ã ph­¬ng ph¸p ghÐp m¾t phæ biÕn nhÊt. + GhÐp m¾t: Cã ba kiÓu ghÐp lµ ghÐp m¶nh, ghÐp ch÷ T vµ ghÐp cöa sæ. Dï ghÐp kiÓu nµo th× viÖc lÊy m¾t ghÐp còng nh­ nhau. C¸ch lÊy m¾t ghÐp ®Ó ghÐp m¶nh hoÆc ghÐp ch÷ T lµ dïng dao s¾c ®Èy mét l¸t tõ phÝa d­íi lªn phÝa trªn m¾t, lÊy m¾t ghÐp cïng víi vá vµ mét m¶nh gç máng cã thÓ bãc ®i dÔ dµng, h×nh l­ìi gµ. - GhÐp m¶nh lµ trªn th©n gèc ghÐp c¾t mét l¸t h×nh l­ìi gµ cã c¶ vá vµ gç, ®é s©u vµ réng t­¬ng tù nh­ miÕng c¾t cña m¾t ghÐp råi ®Æt miÕng m¾t ghÐp khÝt vµo l¸t c¾t ë gèc ghÐp, sau ®ã dïng d©y nil«ng quÊn buéc chÆt. - GhÐp ch÷ T lµ trªn gèc ghÐp dïng dao s¾c r¹ch hai ®­êng h×nh ch÷ T trªn vá, lÊy mòi dao n¹y vá lªn ë chç vÕt c¾t däc gÆp vÕt c¾t ngang ®ñ ®Ó lïa miÕng m¾t ghÐp vµo, sau ®ã buéc chÆt. - GhÐp cöa sæ lµ trªn vá gèc ghÐp r¹ch hai ®­êng däc vµ mét ®­êng ngang ë phÝa d­íi råi dïng mòi dao n¹y vá lªn nh­ mét c¸nh cöa sæ, c¾t bít miÕng vá chØ ®Ó l¹i kho¶ng 1cm (gäi lµ l­ìi). Trªn cµnh ghÐp r¹ch bèn l¸t trªn vá cã h×nh ch÷ nhËt kÝch th­íc kho¶ng 3cm - 4cm x 1,0cm - 1,5cm, bãc lÊy m¾t. Chó ý lµ kÝch th­íc m¾t ghÐp b»ng víi kÝch th­íc miÕng vá ®­îc bãc lªn ë gèc ghÐp. LËt miÕng vá gèc ghÐp lªn råi ®Æt miÕng m¾t ghÐp vµo, buéc chÆt. 25 https://thuviensach.vn C¸c kiÓu ghÐp c©y D©y ®Ó buéc th­êng lµ d©y nil«ng mÒm, kh«ng quÊn lªn m¾t ghÐp. Buéc thªm mét miÕng l¸ hoÆc nil«ng phÝa trªn chç ghÐp ®Ó che n­íc m­a. Sau khi ghÐp tiÕp tôc ch¨m sãc gèc ghÐp. Kho¶ng 7 - 10 ngµy cëi d©y buéc. Sau cëi d©y 5 - 7 ngµy dïng mãng tay kiÓm tra vá m¾t ghÐp nÕu thÊy cßn xanh lµ ®­îc, c¾t ngän gèc ghÐp phÝa trªn m¾t ghÐp 2 - 3cm. Ng¾t bá c¸c mÇm phô ë gèc ghÐp. Khi m¾t ghÐp ph¸t triÓn thµnh cµnh cao 15 - 20cm th× bãn ph©n thóc vµ vun gèc. Khi cµnh ghÐp cao 40 - 50cm cã thÓ b¾t ®Çu bÊm ngän, tØa bít c¸c cµnh con, ®Ó l¹i 2 - 3 cµnh chÝnh. 26 https://thuviensach.vn + GhÐp cµnh: Chän gèc ghÐp vµ cµnh ghÐp cã ®­êng kÝnh b»ng nhau. Cã thÓ c¾t v¹t cµnh ghÐp vµ ngän gèc ghÐp sao cho hai mÆt c¾t ¸p khÝt vµo nhau råi buéc chÆt. Còng cã thÓ c¾t hai l¸t ë ch©n cµnh ghÐp cã h×nh nªm råi c¾m vµo th©n gèc ghÐp ®· c¾t ngän vµ bæ ®«i mét ®o¹n råi buéc chÆt. C¸ch nµy gäi lµ ghÐp nªm, c©y ghÐp v÷ng, tØ lÖ sèng cao h¬n c¸ch ghÐp v¹t ë trªn. Ph­¬ng ph¸p ghÐp cµnh ¸p dông cho nh÷ng c©y cã th©n gç r¾n nh­ m·ng cÇu, xoµi, æi... + GhÐp ¸p: Gèc ghÐp trång trong bÇu ®­îc kª hoÆc buéc cao gÇn chç muèn ghÐp ë cµnh ghÐp. C¾t v¹t hai l¸t ë gèc ghÐp vµ cµnh ghÐp råi buéc ¸p chÆt vµo nhau. Ngoµi c¸c ph­¬ng ph¸p ghÐp ®Ó nh©n gièng trªn ®©y cã thÓ ¸p dông ph­¬ng ph¸p phôc håi víi nh÷ng c©y ®· giµ. Cã thÓ ®èn s¸t gèc råi nu«i mét, hai chåi lín lªn thay thÕ c©y cò. Nh÷ng chåi nµy còng cã thÓ dïng ®Ó ghÐp mét gièng míi b»ng c¸c ph­¬ng ph¸p ghÐp nh­ trªn. Mét sè c©y nh­ chuèi, døa... th× nh©n gièng b»ng chåi hoÆc c©y con. ë c¸c c¬ quan nghiªn cøu hoÆc chuyªn s¶n xuÊt gièng cßn ¸p dông ph­¬ng ph¸p nh©n gièng b»ng nu«i cÊy m«. II- C¸CH TRåNG 1. Kho¶ng c¸ch c©y Tïy lo¹i c©y cã t¸n l¸ réng hay hÑp mµ trång theo kho¶ng c¸ch thÝch hîp ®Ó c¸c c©y kh«ng chen 27 https://thuviensach.vn chóc lÊn ¸t nhau vµ cho v­ên th«ng tho¸ng. Nh÷ng c©y ­a ¸nh s¸ng, ra hoa thµnh chïm nh­ xoµi, nh·n, v¶i, ch«m ch«m... ph¶i trång th­a. NhiÒu v­ên c©y ë ®ång b»ng hiÖn nay cã xu h­íng trång dµy ®Ó t¨ng s¶n l­îng vµ ®ì c«ng ch¨m sãc, trõ s©u bÖnh. Tuy vËy, ®Ó trång dµy cã hiÖu qu¶ cao cÇn cã nhiÒu biÖn ph¸p kü thuËt kÌm theo nh­ gièng, tØa cµnh t¹o t¸n, bãn ph©n, dïng chÊt ®iÒu tiÕt sinh tr­ëng, phßng trõ s©u bÖnh... Cã thÓ trång mËt ®é dµy ®Ó t¨ng thu nhËp mét sè n¨m ®Çu. Khi c©y lín giao t¸n th× ®èn bá bít. Còng cã thÓ trång xen c©y ng¾n ngµy h¬n nh­ chuèi, ®u ®ñ. 2. Hè trång C¨n cø kho¶ng c¸ch ®Ó ®Þnh vÞ trÝ ®µo hè trång. KÝch th­íc hè to nhá tïy ®Êt vµ tïy c©y. §Êt míi khai ph¸, ®Êt phï sa, tho¸ng, xèp kh«ng cÇn ®µo hè lín. §Êt nÆng, xÊu hoÆc trång v­ên nhá gia ®×nh nªn ®µo hè to h¬n ®Ó bãn nhiÒu ph©n h÷u c¬, c¶i t¹o kÕt cÊu ®Êt. Hè nhá kÝch th­íc mçi chiÒu vµ ®é s©u kho¶ng 0,4 - 0,6m, hè to kÝch th­íc kho¶ng 0,8 - 1m. 3. C¸ch trång - Khi ®µo hè nªn ®Ó riªng ®Êt mÆt, sau khi ®Æt c©y cho ®Êt nµy tiÕp xóc th¼ng quanh rÔ, kh«ng ®Ó rÔ c©y tiÕp xóc trùc tiÕp víi ph©n. - Ph©n bãn ch­a hoai cho xuèng ®¸y hè, ph©n hoai bãn ngay d­íi vµ quanh gèc c©y. Cã thÓ trén víi Ýt ®Êt mÆt. 28 https://thuviensach.vn - §Æt c©y trång sao cho cæ rÔ ngang víi mÆt ®Êt v­ên (hoÆc m«) råi lÊp ®Êt cao trªn cæ rÔ mét chót, nÐn ®Êt quanh gèc cho chÆt. Cã thÓ c¾m cäc buéc c©y ®Ó tr¸nh m­a giã lay gèc. - Trång xong t­íi n­íc ngay. - Kh«ng trång c©y khi giã to, gi÷a tr­a n¾ng hoÆc míi m­a xong ®Êt cßn qu¸ ­ít. - N¨m ®Çu khi c©y cßn nhá, ®Êt trèng cã thÓ trång xen c¸c c©y ng¾n ngµy. III- BãN PH¢N C©y ¨n qu¶ lµ c©y l©u n¨m, th©n l¸ lín, s¶n l­îng qu¶ nhiÒu, bé rÔ réng vµ ¨n s©u, do ®ã l­îng ph©n bãn cÇn nhiÒu. Muèn c©y ph¸t triÓn tèt, cã tuæi thä l©u, khi bãn ph©n cÇn chó ý: - NhÊt thiÕt ph¶i cã ph©n h÷u c¬ bãn lãt. H»ng n¨m còng cÇn bãn thªm ph©n h÷u c¬. - Bãn ®ñ vµ c©n ®èi NPK, bæ sung chÊt vi l­îng qua gèc hoÆc qua l¸. - H»ng n¨m nªn bãn nhiÒu lÇn, nhÊt lµ sau khi thu ho¹ch vµ tr­íc khi ra hoa. LiÒu l­îng vµ tØ lÖ c¸c chÊt dinh d­ìng ph¶i thÝch hîp víi tuæi c©y vµ giai ®o¹n sinh tr­ëng cña c©y. 1. Bãn lãt Bãn lãt dïng ph©n h÷u c¬, l©n vµ kali lµ chÝnh, chØ bãn ph©n ®¹m hãa häc khi ®Êt qu¸ xÊu. 29 https://thuviensach.vn Ngoµi bãn theo hè trång, nÕu cã ®iÒu kiÖn nªn bãn v·i thªm trªn mÆt ®Êt råi cµy lËt lÊp ®i v× bé rÔ c©y ¨n tr¸i th­êng ¨n rÊt réng. 2. Bãn thêi kú c©y nhá ch­a ra hoa qu¶ Víi ph­¬ng ph¸p chiÕt hoÆc ghÐp cµnh phæ biÕn nh­ hiÖn nay th× thêi kú nµy ®· rót ng¾n, trung b×nh chØ 2 - 3 n¨m. H»ng n¨m cÇn bãn thªm mét ®ît ph©n h÷u c¬ hoai, ®ång thêi bãn thªm ®¹m vµ l©n. D­íi hè ®· bãn lãt ph©n h÷u c¬ th× kh«ng cÇn bãn thªm kali. L­îng ph©n h÷u c¬ bãn mçi n¨m tõ 10 - 20kg, ph©n ®¹m vµ l©n mçi thø kho¶ng 0,3 - 0,5kg cho 1 c©y, chia ra bãn 3 - 4 lÇn. L­îng ph©n bãn mçi n¨m t¨ng dÇn. 3. Bãn thêi kú c©y ®· cã hoa qu¶ Bãn ph©n thêi kú nµy t­¬ng ®èi phøc t¹p, nÕu thiÕu, thõa hoÆc kh«ng ®óng lóc ®Òu cã thÓ ¶nh h­ëng trùc tiÕp ®Õn sù ra hoa qu¶ vµ n¨ng suÊt, chÊt l­îng cña qu¶. VÒ thêi gian bãn, h»ng n¨m nªn bãn kho¶ng 3 lÇn, lÇn 1 sau khi thu ho¹ch ®Ó c©y tiÕp tôc ®©m chåi n¶y léc m¹nh, lÇn 2 tr­íc mïa ra hoa kho¶ng 1 - 2 th¸ng ®Ó hoa n¶y nhiÒu vµ tËp trung, lÇn 3 sau khi h×nh thµnh qu¶ nhá, ®ang ph¸t triÓn ®Ó h¹n chÕ rông qu¶ non, t¨ng träng l­îng vµ chÊt l­îng qu¶. 30 https://thuviensach.vn VÒ lo¹i ph©n bãn còng cÇn c¶ ph©n h÷u c¬ vµ ph©n hãa häc NPK. Thêi kú nµy c©y vÉn cÇn ®¹m vµ l©n ®Ó ra thªm l¸, hoa vµ qu¶, ®ång thêi còng rÊt cÇn kali ®Ó h×nh thµnh qu¶ tèt vµ t¨ng chÊt l­îng qu¶. Tïy theo lo¹i c©y, tØ lÖ NPK cã thÓ lµ 2 - 3 - 4, 3 - 3 - 4 hoÆc 2 - 4 - 4, v.v.. Ph©n h÷u c¬ chØ nªn bãn ngay sau khi thu ho¹ch, ph©n hãa häc chñ yÕu bãn tr­íc khi ra hoa vµ khi h×nh thµnh qu¶ v× cã hiÖu qu¶ nhanh h¬n, cã thÓ bãn mét Ýt víi ph©n h÷u c¬ lÇn ®Çu. L­îng ph©n bãn thêi kú nµy nhiÒu h¬n kú c©y nhá. Ph©n h÷u c¬ kho¶ng 20 - 30kg, ph©n tæng hîp NPK tõ 3 - 5kg cho 1 gèc chia bãn 2 - 3 lÇn trong n¨m. C¸ch bãn lµ bãn theo r·nh quanh mÐp t¸n c©y, lÊp ®Êt råi t­íi n­íc. Ph©n hãa häc cã thÓ hßa n­íc t­íi. Ngoµi ra cã thÓ phun ph©n bãn qua l¸ mét sè lÇn, nhÊt lµ ë thêi kú c©y s¾p ra hoa vµ ®· kÕt qu¶ ®Ó bæ sung dinh d­ìng, kÓ c¶ chÊt vi l­îng rÊt cÇn cho c©y ë thêi kú nµy. NÕu cã ®iÒu kiÖn h»ng n¨m nªn båi bïn kh« cho gèc c©y. Ph©n hçn hîp NPK hiÖn cã nhiÒu lo¹i víi tØ lÖ NPK kh¸c nhau chuyªn dïng cho mét sè c©y hoÆc thêi kú bãn. Giai ®o¹n c©y sinh tr­ëng cÇn lo¹i ph©n nhiÒu ®¹m vµ l©n, giai ®o¹n ra hoa cÇn ph©n nhiÒu l©n vµ kali. 31 https://thuviensach.vn 32TØ lÖ c¸c chÊt dinh d−ìng trong mét sè lo¹i ph©n hãa häc (%) Lo¹i ph©n C«ng thøc hãa häc N P O2 5 K O 2 Urª CO (NH2)2 45 - - §¹m Sulfat (SA) (NH4)2SO4 20 - - Super l©n - - 15 - L©n nung ch¶y - - 18 (L©n V¨n §iÓn) Kali clorua KCl - - 55 Kali sulfat K2SO4 - - 25 Kali nitrat KNO3 13 - 46 DAP (NH4) HPO 2 4 18 46 - (Diamonphosphat) NPK 16-16-8 - 16 16 8 NPK 15-15-20 - 15 15 20 NPK 20-20-25 - 20 20 15 Ca - - 22 28 - - - - - https://thuviensach.vn - - IV- T¦íI N¦íC Mçi lo¹i c©y ¨n qu¶ ­a thÝch ®é Èm vµ l­îng n­íc kh¸c nhau. Cã nh÷ng c©y ­a Èm nh­ sÇu riªng, m¨ng côt, nh·n, cam, quýt... cã c©y chÞu h¹n tèt nh­ ®iÒu, xoµi, ch«m ch«m, mÝt... C©y cßn nhá yªu cÇu n­íc Ýt h¬n c©y lín nh­ng kh¶ n¨ng chÞu h¹n vµ chÞu óng l¹i kÐm, ®Êt th­êng xuyªn ph¶i ®ñ Èm. Mçi giai ®o¹n sinh tr­ëng ph¸t triÓn còng yªu cÇu ®é Èm kh¸c nhau. Tr­íc khi c©y ra hoa vµ ®Ó kÝch thÝch sù h×nh thµnh hoa yªu cÇu ®é Èm thÊp. Khi ®· h×nh thµnh qu¶ vµ qu¶ ®ang lín yªu cÇu ®é Èm cao nh­ng khi qu¶ s¾p vµ ®ang chÝn l¹i yªu cÇu ®é Èm thÊp. Muèn cung øng l­îng n­íc thÝch hîp, tèt nhÊt lµ x¸c ®Þnh ®é Èm ®Êt. HiÖn cã mét sè ph­¬ng ph¸p vµ dông cô ®Ó x¸c ®Þnh nh­ng ch­a dïng phæ biÕn. Ph­¬ng ph¸p ®¬n gi¶n nhÊt lµ quan s¸t tÇng ®Êt mÆt vµ ®é c­¬ng n­íc cña cµnh l¸ vµo thêi gian gi÷a tr­a ®Ó xem ®Êt cã qu¸ kh« vµ c©y cã cÇn n­íc kh«ng. TÊt nhiªn hiÖn t­îng thõa n­íc th­êng x¶y ra trong mïa m­a cßn mïa kh« hoÆc gÆp ®ît h¹n th× c©y th­êng thiÕu n­íc. Cã nhiÒu ph­¬ng ph¸p t­íi nh­ t­íi theo r·nh, t­íi trµn, hiÖn ®¹i h¬n lµ t­íi phun, t­íi nhá giät. ë mét sè vïng, nguån n­íc t­íi khan hiÕm, cÇn tiÕt kiÖm nh­ng vÉn ph¶i b¶o ®¶m ®ñ ®é Èm cho ®Êt. Cã mét sè ph­¬ng ph¸p th­êng dïng nh trång c©y phñ ®Êt, c©y ch¾n giã, tñ gèc c©y b»ng r¬m r¹, l¸ kh«... 33 https://thuviensach.vn V- T¹O H×NH, TØA CµNH TØa cµnh, t¹o t¸n lµ ®Ó t¹o cho c©y cã mét thÕ ®øng v÷ng vµng, c©n ®èi, tËn dông ¸nh s¸ng tèt nhÊt vµ tho¸ng khÝ thuËn lîi cho quang hîp, h¹n chÕ s©u bÖnh. §Ó t¹o t¸n c©y, khi c©y trång cao 0,6 - 0,8m th× bÊm ngän. Sau ®ã trong sè c¸c cµnh mäc ra chØ ®Ó 3 - 4 cµnh chia ®Òu c¸c h­íng. Khi cµnh dµi 0,4 - 0,6m th× l¹i bÊm ngän lÊy 2 - 3 cµnh cÊp 2 còng ph©n bè ®Òu, c¸ch nµy gäi lµ ®èn t¹o h×nh, lµm víi c©y ë thêi kú ch­a ra hoa qu¶. Khi c©y ®· cã hoa qu¶ th× ph¶i ®èn t¹o qu¶. Sau mçi vô thu ho¹ch qu¶, c­a bá mét ®o¹n ®Çu cµnh ®Ó t¹o nhiÒu chåi qu¶ cho vô sau vµ gi÷ cho t¸n c©y lu«n ®­îc gän. TØa bá c¸c chåi mäc ë gi÷a cµnh ®Ó 3 - 4 chåi tèt ë ®Çu cµnh. Tr­êng hîp v­ên c©y ®· giµ nÕu kh«ng ph¸ ®i trång l¹i th× cã thÓ ®èn cho c©y trÎ l¹i. ChØ ®èn mét sè cµnh giµ yÕu hoÆc ®èn toµn th©n ®Ó c©y ra chåi míi. Nh÷ng chåi nµy gi÷ l¹i ®Ó tiÕp tôc ch¨m sãc thu ho¹ch hoÆc dïng lµm gèc ghÐp cho c©y míi. CÇn theo dâi th­êng xuyªn ®Ó c¾t bá kÞp thêi c¸c cµnh mäc v­ît tõ th©n hoÆc gèc cµnh (gäi lµ chåi v­ît, chåi t­îc) v× nh÷ng cµnh nµy th­êng kh«ng cho qu¶, tiªu hao nhiÒu chÊt dinh d­ìng, cßn t¹o ®iÒu kiÖn cho s©u bÖnh ph¸t triÓn. Ng¾t bá nh÷ng cµnh l¸ giµ hoÆc bÞ s©u bÖnh nÆng. T¹o h×nh vµ tØa cµnh lµ biÖn ph¸p rÊt quan träng ®èi víi c©y ¨n qu¶, cÇn thùc hiÖn tèt. 34 https://thuviensach.vn VI- PHßNG TRõ S¢U BÖNH, Cá D¹I Phßng trõ s©u bÖnh cho c©y ¨n qu¶ còng nh víi c¸c c©y trång kh¸c ph¶i thùc hiÖn nguyªn t¾c chung lµ ¸p dông tæng hîp nhiÒu biÖn ph¸p mét c¸ch kÞp thêi, cã nh­ vËy hiÖu qu¶ míi cao. C¸c biÖn ph¸p chÝnh cÇn ¸p dông lµ: 1. Gièng c©y CÇn sö dông nh÷ng c©y gièng cã kh¶ n¨ng chèng chÞu s©u bÖnh, kháe m¹nh, kh«ng mang nguån s©u bÖnh. §èi víi c©y cã mói ®Æc biÖt chó ý c©y gièng kh«ng ®­îc mang nguån bÖnh vµng l¸ g©n xanh (greening). 2. Kü thuËt canh t¸c Trång c©y víi mËt ®é võa ph¶i thÝch hîp, kh«ng nªn trång dµy qu¸. Bãn ph©n vµ t­íi n­íc ®Çy ®ñ, ®óng kü thuËt. Bãn ph©n h÷u c¬ ñ hoai vµ ph©n h÷u c¬ vi sinh cã nhiÒu vi sinh vËt ®èi kh¸ng, h¹n chÕ sù ph¸t triÓn cña vi sinh vËt g©y h¹i trong ®Êt. 3. T¹o t¸n, tØa cµnh, vÖ sinh v­ên c©y T¹o ®iÒu kiÖn cho c©y ph¸t triÓn c©n ®èi, v­ên c©y th«ng tho¸ng, h¹n chÕ nguån s©u bÖnh tån t¹i. Th­êng xuyªn ng¾t bá vµ tËp trung tiªu hñy c¸c bé phËn c©y bÞ s©u bÖnh nÆng. BiÖn ph¸p bao qu¶ còng cã t¸c dông tèt. 35 https://thuviensach.vn 4. Sö dông thiªn ®Þch Trªn c¸c v­ên c©y ¨n qu¶ còng cã nhiÒu loµi thiªn ®Þch, cã t¸c dông rÊt lín trong viÖc h¹n chÕ s©u bÖnh. §Ó b¶o vÖ thiªn ®Þch, khi cÇn phun thuèc hãa häc nªn chän dïng nh÷ng lo¹i thuèc Ýt h¹i thiªn ®Þch nh­ c¸c thuèc ®iÒu tiÕt sinh tr­ëng c«n trïng (Applaud, Butyl trõ rÇy, rÖp), c¸c lo¹i dÇu kho¸ng (dÇu phun SK.Enspray, D-C Tron Plus...). Nu«i kiÕn vµng (Oecophylla smaragdina) cã t¸c dông h¹n chÕ râ rÖt nhiÒu loµi s©u h¹i trong v­ên c©y, hiÖn ®­îc ¸p dông trong nhiÒu v­ên c©y ¨n qu¶ cã mói ë ®ång b»ng s«ng Cöu Long. 5. Sö dông thuèc hãa häc §Ó thuèc cã hiÖu qu¶ cao cÇn ¸p dông nguyªn t¾c “bèn ®óng”: - §óng thuèc: Chän dïng lo¹i thuèc cã hiÖu qu¶ cao víi lo¹i s©u bÖnh cÇn trõ, ®ång thêi Ýt h¹i thiªn ®Þch, ng­êi vµ m«i tr­êng. - §óng lóc: Sö dông thuèc khi s©u bÖnh míi ph¸t sinh vµ cã kh¶ n¨ng ph¸t triÓn m¹nh, dùa trªn kÕt qu¶ ®iÒu tra t×nh h×nh s©u bÖnh thùc tÕ hoÆc theo kinh nghiÖm, theo quy luËt ®· x¸c ®Þnh. Víi c¸c lo¹i s©u bÖnh th­êng h¹i hoa vµ qu¶ cÇn phun thuèc ngay tõ khi hoa míi nhó hoÆc qu¶ cßn non. Tr¸nh phun thuèc khi c©y ®ang në hoa ré ®Ó kh«ng ¶nh h­ëng ®Õn sù thô phÊn. - §óng nång ®é vµ liÒu l­îng: Trªn c¸c nh·n thuèc ®Òu cã ghi nång ®é pha chÕ, cÇn ¸p dông ®óng. 36 https://thuviensach.vn Pha ®Ëm ®Æc qu¸ dÔ h¹i c©y, h¹i ng­êi vµ tèn thuèc. Pha lo·ng qu¸ hiÖu qu¶ phßng trõ sÏ kÐm. CÇn phun ®ñ l­îng n­íc ®Ó ­ít ®Òu kh¾p t¸n l¸ c©y. - §óng c¸ch: Nªn chó ý phun tróng chç s©u bÖnh tËp trung nhiÒu. Trõ nhÖn, bä trÜ, rÇy... cÇn phun c¶ mÆt d­íi l¸. Víi rÖp s¸p chó ý phun chç cã æ rÖp tËp trung. Do v­ên c©y ¨n qu¶ cã t¸n l¸ cao vµ dµy, khi phun thuèc cÇn mang ®å b¶o hé ®Ó h¹n chÕ thuèc tiÕp xóc víi ng­êi. CÇn b¶o ®¶m thêi gian c¸ch ly ghi trªn nh·n thuèc ®Ó tr¸nh ngé ®éc cho ng­êi ¨n qu¶, nhÊt lµ víi c¸c lo¹i qu¶ vá máng nh­ t¸o, æi, nho... Víi c©y cã ®é cao hoÆc diÖn tÝch lín cÇn cã dông cô phun thÝch hîp nh­ dïng b¬m ®éng c¬ ¸p lùc cao, dïng xe di chuyÓn. Ngoµi c¸c biÖn ph¸p chÝnh nh­ trªn, ®èi víi c¸c v­ên c©y nhá gia ®×nh cã thÓ ¸p dông biÖn ph¸p dïng tay hoÆc vît b¾t giÕt s©u, ng©m n­íc v­ên 1 - 2 ngµy ®Ó diÖt s©u nhéng trong ®Êt, lµm bÉy, b¶... §èi víi cá d¹i trong mét sè tr­êng hîp kh«ng cÇn dän s¹ch mµ ®Ó l¹i mét l­îng cá võa ph¶i ®Ó phñ ®Êt, gi÷ ®é Èm vµ h¹n chÕ n­íc m­a xãi mßn ®Êt, lµ n¬i sinh sèng cho c¸c loµi thiªn ®Þch. VII- Sö DôNG CHÊT §IÒU HßA SINH TR¦ëNG THùC VËT C¸c chÊt ®iÒu hßa sinh tr­ëng thùc vËt ngµy cµng 37 https://thuviensach.vn ®­îc sö dông nhiÒu trong nghÒ trång c©y ¨n qu¶ víi nhiÒu môc ®Ých. - KÝch thÝch ra hoa: Dïng c¸c chÊt cã t¸c dông øc chÕ sinh tr­ëng ®Ó c©y chuyÓn sang giai ®o¹n ph¸t dôc mµ ra hoa. - C¸c chÊt th­êng dïng cho môc ®Ých nµy lµ Ethephon (Ethrel), Paclobutrazol (hiÖn cã c¸c tªn th­¬ng m¹i lµ Paclo, Toba-Jum, Super Culta Mix, Atomin...). Dïng c¸c chÊt KNO3, KClO3 còng cã hiÖu qu¶ tèt. - H¹n chÕ rông hoa vµ qu¶ non: Th­êng dïng c¸c chÊt Auxin (Atonik, Dekamon, Flower, HD 207, Vi T§Q...), Acid Gibberellic (Gibgro, Progibb, Vimogreen...). Phun thuèc lóc hoa b¾t ®Çu në vµ khi qu¶ non míi h×nh thµnh. - Lµm qu¶ lín: Còng dïng c¸c chÊt Auxin (NAA) vµ Acid Gibberellic (GA), phun khi qu¶ ®ang lín. - Lµm qu¶ chÝn ®Òu vµ nhanh: Chñ yÕu dïng chÊt Ethephon (hiÖn cã c¸c tªn th­¬ng m¹i Telephon, Ethrel, Adephone...). Phun khi qu¶ ®· giµ, cã mét sè qu¶ b¾t ®Çu chÝn. - Lµm qu¶ cã h¹t nhá hoÆc kh«ng h¹t: Chñ yÕu dïng chÊt Auxin. Phun khi hoa b¾t ®Çu në ré ®Ó h¹n chÕ kÕt h¹t. - KÝch thÝch ra rÔ cho cµnh gi©m, cµnh chiÕt: Th­êng dïng chÊt Auxin. Dung dÞch thuèc pha theo nång ®é h­íng dÉn ®Ó nhóng gèc cµnh tr­íc khi gi©m hoÆc trén víi bÇu chiÕt. - Lµm qu¶ chËm chÝn: Cã tr­êng hîp cÇn lµm qu¶ chËm chÝn ®Ó kÐo dµi thêi gian thu ho¹ch, 38 https://thuviensach.vn ng­êi ta phun chÊt GA lªn l¸ vµ qu¶ khi qu¶ ®· giµ, cã thÓ lµm qu¶ chËm chÝn tõ 5 - 7 ngµy so víi b×nh th­êng (nho, t¸o, xoµi, mËn...). C¸c chÊt ®iÒu hßa sinh tr­ëng thùc vËt cã t¸c dông rÊt m¹nh, dïng víi liÒu l­îng rÊt thÊp, hiÖu qu¶ cã thÓ kh¸c nhau phô thuéc vµo gièng c©y, t×nh h×nh sinh tr­ëng, thêi tiÕt... V× vËy, khi sö dông cÇn b¶o ®¶m ®óng liÒu l­îng h­íng dÉn, dïng ®óng lóc, nÕu ch­a cã kinh nghiÖm nªn lµm thö tr­íc trªn diÖn hÑp, sau khi cã kÕt qu¶ míi ¸p dông diÖn réng. Khi sö dông chÊt ®iÒu hßa, sinh tr­ëng thùc vËt nªn kÕt hîp víi ®iÒu khiÓn dinh d­ìng vµ n­íc cho thÝch hîp. Sö dông chÊt ®iÒu hßa sinh tr­ëng nhiÒu qu¸, sö dông kh«ng ®óng kü thuËt, kh«ng chó ý c¸c ®iÒu kiÖn ngo¹i c¶nh vµ c©y trång sÏ kh«ng cã hiÖu qu¶, thËm chÝ cßn lµm h¹i c©y, gi¶m chÊt l­îng n«ng s¶n. VIII- §IÒU KHIÓN RA HOA 1. KÝch thÝch ra hoa sím Trong ®êi sèng cña thùc vËt chia lµm hai giai ®o¹n chÝnh lµ giai ®o¹n sinh tr­ëng vµ giai ®o¹n ph¸t triÓn. ë giai ®o¹n sinh tr­ëng, c¸c c¬ quan dinh d­ìng nh­ th©n, l¸, rÔ ph¸t triÓn m¹nh. ë giai ®o¹n ph¸t triÓn c©y h×nh thµnh c¸c c¬ quan sinh s¶n nh­ hoa, qu¶, h¹t ®Ó duy tr× nßi gièng. Ranh giíi cña hai giai ®o¹n nµy lµ lóc c©y ra hoa. Khi c©y chuyÓn sang giai ®o¹n ph¸t triÓn, tøc lµ 39 https://thuviensach.vn ra hoa th× sinh tr­ëng ph¶i t¹m dõng l¹i. Dùa vµo quy luËt nµy, khi c©y sinh tr­ëng tíi møc ®é nhÊt ®Þnh, ng­êi ta cã thÓ t¹o ra c¸c ®iÒu kiÖn lµm cho c©y t¹m ngõng sinh tr­ëng ®Ó chuyÓn sang giai ®o¹n ph¸t triÓn, tøc lµ cã thÓ lµm cho c©y ra hoa sím h¬n b×nh th­êng. §Ó lµm cho c©y t¹m ngõng sinh tr­ëng cã thÓ dïng c¸c biÖn ph¸p t¹o kh« h¹n, bãn thªm kali, khoanh vá c©y hoÆc dïng c¸c chÊt øc chÕ sinh tr­ëng. ViÖc ®iÒu khiÓn cho c©y ra hoa sím hiÖn ®· ®­îc ¸p dông phæ biÕn vµ cã hiÖu qu¶ víi mét sè c©y nh­ nh·n, xoµi, sÇu riªng... Quy tr×nh ¸p dông cã thÓ tãm t¾t nh­ sau: Khi l¸ ngän (®ît 1 hoÆc 2 tïy t×nh h×nh sinh tr­ëng c©y) b¾t ®Çu chuyÓn sang mµu xanh nh¹t (mµu ®ät chuèi) th× ngõng t­íi n­íc, ®ång thêi phun c¸c chÊt Paclobutrazol hoÆc KNO3, KClO3 lµm cho c©y vµ l¸ ®ät t¹m ngõng sinh tr­ëng. Phun 2 - 3 lÇn c¸ch nhau 7 - 10 ngµy, nh÷ng c©y sinh tr­ëng tèt cã thÓ ph¶i kÕt hîp c¶ t­íi thuèc xuèng gèc. Dïng KNO3 hoÆc KClO3 pha nång ®é 0,3 - 0,5% (30 - 50g cho 10 lÝt n­íc). ChÕ phÈm Paclobutrazol 10% pha nång ®é 0,1 - 0,2% (10 - 20g cho 10 lÝt n­íc). Víi c©y nh·n th­êng ¸p dông ph­¬ng ph¸p kh¾c vá còng cã hiÖu qu¶. TiÕn hµnh khi l¸ ®ät chuyÓn mµu ®ät chuèi. Chç gÇn gèc cµnh bãc mét khoanh vá réng 0,5 - 1,0cm, ®Ó l¹i 1 - 2 cµnh nhá kh«ng khoanh vá gióp cho c©y sinh tr­ëng (gäi lµ cµnh thë). Sau khi kh¾c vá cµnh cã thÓ kÕt hîp 40 https://thuviensach.vn phun KNO3, 1 - 2 lÇn c¸ch nhau 5 - 7 ngµy. Sau khi xö lý tõ 20 - 30 ngµy c©y sÏ nhó mÇm hoa. Lóc nµy cã thÓ phun bæ sung c¸c chÊt Auxin hoÆc GA ®Ó cµnh hoa ra m¹nh vµ ®Òu. Chó ý c¸c chÊt KClO3 vµ Paclobutrazol h¹n chÕ sù ph¸t triÓn vµ ho¹t ®éng cña bé rÔ nªn sö dông cã møc ®é, nÕu dïng nhiÒu sÏ lµm c©y suy yÕu. Nªn t­íi mét n¨m, n¨m sau ngõng t­íi cho bé rÔ håi phôc. 2. H¹n chÕ rông hoa vµ qu¶ non HiÖn t­îng rông hoa vµ qu¶ non ë c©y ¨n qu¶ lµ hiÖn t­îng sinh lý b×nh th­êng. Mét sè c©y cã hoa nhiÒu nh­ xoµi, nh·n, ch«m ch«m, v¶i, vó s÷a... b×nh th­êng rông hoa vµ qu¶ non tíi trªn 95%. C©y chØ cã kh¶ n¨ng nu«i mét sè qu¶ nhÊt ®Þnh. Tuy vËy, nÕu tØ lÖ bÞ rông qu¸ nhiÒu sÏ lµm gi¶m thu ho¹ch. Nguyªn nh©n lµm hoa vµ qu¶ non rông nhiÒu chñ yÕu lµ: - HiÖn t­îng rông hoa c¸ch niªn: Tøc lµ n¨m tr­íc ®Ëu nhiÒu qu¶ th× n¨m sau Ýt, do c©y nu«i nhiÒu qu¶ cÇn nghØ mét n¨m ®Ó lÊy l¹i søc. HiÖn t­îng nµy th­êng cã trªn nhiÒu lo¹i c©y ¨n qu¶. - Thêi tiÕt kh«ng thÝch hîp cho thô phÊn. Kh« h¹n, m­a nhiÒu, l¹nh qu¸ hoÆc nãng qu¸ ®Òu ¶nh h­ëng thô phÊn vµ hoa bÞ rông. Thêi tiÕt còng ¶nh h­ëng ®Õn ho¹t ®éng cña c«n trïng thô phÊn. - Dinh d­ìng kÐm, kh«ng cung cÊp ®ñ cho c©y ®Ó gi÷ l¹i nhiÒu hoa vµ qu¶. 41 https://thuviensach.vn - Do bÞ s©u bÖnh ph¸ h¹i. C¸c loµi rÇy, rÖp, bä trÜ, bä xÝt, nhÖn... cïng víi nhiÒu lo¹i nÊm bÖnh th­êng hay ph¸ h¹i hoa vµ qu¶ non lµm t¨ng tØ lÖ rông. Tõ c¸c nguyªn nh©n trªn, c¸c biÖn ph¸p h¹n chÕ rông hoa vµ qu¶ non lµ ch¨m sãc, bãn ph©n ®Çy ®ñ cho c©y, khi c©y ra hoa kh«ng ®Ó v­ên kh« h¹n hoÆc óng ngËp vµ phßng trõ s©u bÖnh. Dïng c¸c chÊt kÝch thÝch sinh tr­ëng nh Auxin, GA phun khi c©y b¾t ®Çu ra hoa vµ h×nh thµnh qu¶ còng gãp phÇn h¹n chÕ rông hoa qu¶ râ rÖt. Nh÷ng chÊt nµy gióp t¨ng c­êng vËn chuyÓn dinh d­ìng nu«i hoa qu¶ vµ h¹n chÕ sù h×nh thµnh tÇng rêi ë cuèng hoa qu¶. Khi c©y ®ang në hoa ré tr¸nh phun thuèc trõ s©u ®Ó kh«ng h¹i c«n trïng thô phÊn vµ kh¶ n¨ng thô phÊn cña hoa. IX- THô PHÊN Bæ SUNG Thô phÊn nh©n t¹o bæ sung lµm t¨ng tØ lÖ ®Ëu qu¶, tuy vËy, kh«ng ph¶i lo¹i c©y nµo còng cÇn ph¶i lµm. Mét sè c©y kh«ng cã h¹t (nh­ chuèi, døa...), mét sè c©y cã thÓ ®Ëu qu¶ kh«ng cÇn thô phÊn (nh­ cam navel, nho kh«ng h¹t...), mét sè c©y b×nh th­êng vÉn thô phÊn tèt vµ kÕt qu¶ nhiÒu (nh­ nh·n, v¶i, cam, quýt, b­ëi, xoµi...), nh÷ng lo¹i c©y nµy kh«ng cÇn thô phÊn bæ sung. Thô phÊn bæ sung th­êng chØ ¸p dông víi c¸c c©y khã thô phÊn tù nhiªn nh­ h¹t phÊn Ýt, thiÕu c©y ®ùc, hoa ®ùc vµ 42 https://thuviensach.vn hoa c¸i riªng, h¹t phÊn vµ bÇu nhôy në kh«ng cïng lóc nh­ c¸c c©y m·ng cÇu xiªm, ®u ®ñ, mÝt, sÇu riªng... Ngoµi ra, nh÷ng c©y nµy sè l­îng hoa Ýt, kÝch th­íc hoa lín dÔ thô phÊn nh©n t¹o h¬n. Ph­¬ng ph¸p lµm lµ lÊy h¹t phÊn r¾c lªn nóm nhôy hoÆc ng¾t hoa ®ùc chôp lªn nhôy hoa c¸i. NÕu v­ên réng nhiÒu c©y, khã ¸p dông c¸ch thñ c«ng nh­ trªn, cã thÓ ¸p dông c¸ch kh¸c, lµ chiÒu h«m tr­íc h¸i nhiÒu hoa ®ùc, ®Ó qua ®ªm cho bao phÊn në, lÊy h¹t phÊn cho vµo b×nh phun bét lo¹i nhá råi phun hoÆc dïng bót l«ng nhóng h¹t phÊn råi quÐt lªn bÇu nhôy c¸i. §Ó thô phÊn cã kÕt qu¶ tèt cÇn n¾m râ thêi gian në phÊn cña c©y. §a sè lo¹i c©y në phÊn vµo buæi s¸ng, cã lo¹i në phÊn vµo gi÷a tr­a (nh­ ®u ®ñ), cã lo¹i në vµo buæi chiÒu (nh­ sÇu riªng). Ngoµi ra cÇn biÕt cÊu t¹o cña hoa, nhÊt lµ ph¶i nhËn biÕt bao phÊn vµ nhôy c¸i. Ngoµi thô phÊn nh©n t¹o, cã thÓ sö dông c«n trïng lµm m«i giíi thô phÊn còng gióp t¨ng tØ lÖ ®Ëu qu¶ râ rÖt nh­ ®­a c¸c tæ ong nu«i vµo v­ên qu¶. 43 https://thuviensach.vn Ch­¬ng III Kü THUËT TRåNG C¸C C¢Y ¡N QU¶ B¥ (Persea gratissima) 1. §Æc tÝnh C©y b¬ cã nguån gèc tõ ch©u Mü, hiÖn nay ®· trång ë nhiÒu n¬i trªn thÕ giíi. ë n­íc ta, c©y b¬ trång nhiÒu ë T©y Nguyªn v× ë ®©y khÝ hËu «n hßa, l­îng m­a ®Çy ®ñ, ®Êt tèt vµ tho¸t n­íc. C©y b¬ ­a nhiÖt ®é t­¬ng ®èi thÊp, trung b×nh 20 - 25oC, thµnh phÇn ®Êt nhÑ, tho¸t n­íc, pH tõ 5 - 7. Kh«ng chÞu ®Êt chua hoÆc kiÒm qu¸, kh¶ n¨ng chÞu ngËp óng rÊt yÕu. ë vïng T©y Nguyªn n­íc ta, b¬ th­êng ra hoa vµo th¸ng 11 - 12, qu¶ chÝn vµo th¸ng 6 - 7. Thêi gian cã hoa ®Õn thu ho¹ch 9 - 10 th¸ng. Thêi gian phÊn në vµ nhôy chÝn ë c©y b¬ cã sù “lÖch pha”, trong ngµy cã hiÖn t­îng bao phÊn në sím h¬n hoÆc muén h¬n so víi thêi gian nhôy chÝn. 2. Gièng C©y b¬ hiÖn cã ba nhãm (chñng) gièng lµ Mªhic«, Guatemala vµ ¡ng-ti. ë miÒn Nam n­íc ta khÝ 44 https://thuviensach.vn hËu nãng vµ Èm, trång c¸c gièng thuéc chñng ¡ng-ti thÝch hîp h¬n. C©y b¬ cã thÓ nh©n gièng b»ng c¸c ph­¬ng ph¸p gi©m cµnh, chiÕt vµ ghÐp. Tuy vËy, gi©m cµnh vµ chiÕt khã ra rÔ, ph¶i xö lý chÊt kÝch thÝch. GhÐp lµ ph­¬ng ph¸p tèt nhÊt, th­êng lµ ghÐp nªm trªn gèc ghÐp ®· c¾t côt. 3. C¸ch trång §µo hè th¸ng 11 - 12 cho ®Êt ¶i ®Ó trång vµo ®Çu mïa m­a. Kho¶ng c¸ch trung b×nh 6 - 8m (kho¶ng 180 - 220 c©y/ha). Bãn lãt 20 - 30kg ph©n h÷u c¬ cho 1 gèc. Chó ý khi bãn ph©n lãt xuèng hè ph¶i dïng ph©n h÷u c¬ ñ hoai vµ s¹ch, bãn ph©n ch­a hoai c©y b¬ rÊt dÔ bÞ bÖnh thèi rÔ do nÊm Phytophthora. 4. Ch¨m sãc - T­íi n­íc: Th­êng xuyªn t­íi n­íc vµo mïa kh«, tho¸t n­íc vµo mïa m­a, kh«ng ®Ó gèc c©y ®äng n­íc. - Bãn ph©n: Ph©n h÷u c¬ bãn sau khi thu ho¹ch, kho¶ng 8 - 10 tÊn/ha. L­îng ph©n hãa häc bãn h»ng n¨m cho 1ha trung b×nh 80 - 100kg urª, 120 - 150kg super l©n vµ 100 - 120kg kali clorua. B¬ non ch­a ra qu¶ bãn NPK theo tØ lÖ 1 : 1 : 1, c©y lín ®· cã qu¶ tØ lÖ ®ã lµ 2 : 1 : 2. L­îng ph©n bãn cho 1 c©y kho¶ng 300 - 500g urª + 500 - 1.000g super l©n + 500 - 800g kali clorua. Chia ra bãn 2 - 3 lÇn trong n¨m. 45 https://thuviensach.vn 5. Phßng trõ s©u bÖnh - S©u h¹i: Th­êng thÊy lµ bä trÜ h¹i l¸, hoa vµ qu¶ non, rÖp s¸p hót nhùa, mät ®ôc th©n vµ cµnh, nhÖn ®á h¹i qu¶. Phßng trõ chñ yÕu lµ dïng thuèc. - BÖnh h¹i: Nguy hiÓm nhÊt lµ bÖnh thèi rÔ do nÊm Phytophthora. B¬ trång ®Êt nÆng, khã tho¸t n­íc, ®é pH cao th­êng bÞ bÖnh nÆng. Phßng trõ bÖnh chñ yÕu lµ kh«ng ®Ó gèc c©y ®äng n­íc vµ dïng thuèc. H»ng n¨m vµo ®Çu vµ cuèi mïa m­a dïng c¸c thuèc gèc §ång hßa n­íc t­íi gèc vµ quÐt lªn th©n c©y tõ gèc lªn kho¶ng 1m. Trong mïa m­a phun 2 - 3 lÇn b»ng thuèc Mexyl-MZ, Ridomil, Dithan-M, Aliette. Ph¸t hiÖn trªn th©n c©y cã c¸c vÕt thèi do nÊm th× c¹o s¹ch vá råi quÐt thuèc Mexyl-MZ hoÆc Aliette. C¢Y Cã MóI (Citrus spp.) C©y cã mói chñ yÕu gåm c¸c lo¹i cam (Citrus sinensis), quýt (Citrus reticulata), chanh (Citrus aurantifolia), b­ëi (Citrus grandis), ngoµi ra cã thanh yªn, phËt thñ, quÊt. 1. §Æc tÝnh C¸c c©y cã mói cã nguån gèc ¸ nhiÖt ®íi, thÝch hîp nhiÖt ®é trung b×nh (tõ 20 - 30oC), nãi chung chÞu nãng tèt h¬n chÞu l¹nh. Tuy vËy, khi chÝn trong ®iÒu kiÖn nhiÖt ®é cao, vá cam, quýt kh«ng 46 https://thuviensach.vn vµng, thÞt qu¶ tr¾ng, vÞ nh¹t, riªng b­ëi th× cã mµu s¾c vµ h­¬ng vÞ tèt h¬n. Yªu cÇu ®é Èm trung b×nh vµ t­¬ng ®èi cao, ë vïng nhiÖt ®íi m­a nhiÒu cam, quýt cã thÓ ra hoa nhiÒu vô trong n¨m. ThÝch hîp ®Êt phï sa, ®Êt c¸t pha, tho¸t n­íc, ®é pH kho¶ng 6 - 7. ë phÝa Nam n­íc ta, sau mïa kh« ®Õn th¸ng 4 - 5 nÕu ®­îc t­íi n­íc hoÆc cã m­a, chØ sau 1 th¸ng lµ cam, quýt ra ®ät ®ång thêi víi ra hoa vµ cho thu ho¹ch vµo th¸ng 11 - 12, ®©y còng lµ vô chÝnh. NÕu th¸ng 11 - 12 nhiÖt ®é thÊp vµ ®é Èm cßn cao th× c©y l¹i ra hoa ®ît n÷a vµ thu ho¹ch vµo th¸ng 6 - 7, ®ã lµ cam tr¸i vô, s¶n l­îng Ýt h¬n vô chÝnh. 2. Gièng ë n­íc ta cã nhiÒu gièng cam, quýt, chanh, b­ëi. Cã c¸c gièng tèt næi tiÕng ë tõng vïng nh cam x· §oµi (NghÖ An), cam Bè H¹ (B¾c Giang), cam Sa §Ðc (§ång Th¸p), quýt ®­êng Bè H¹, quýt Lý Nh©n (Hµ Nam), b­ëi §oan Hïng (Phó Thä), b­ëi Phóc Tr¹ch (Hµ TÜnh), b­ëi N¨m Roi (VÜnh Long), b­ëi Biªn Hßa (§ång Nai), v.v.. C©y cã mói hiÖn nay hÇu nh­ kh«ng cßn trång b»ng h¹t, chØ dïng h¹t ®Ó lÊy c©y gèc ghÐp. Nh©n gièng chñ yÕu b»ng chiÕt cµnh vµ ghÐp m¾t. Ngoµi viÖc chän gèc vµ m¾t ghÐp cho qu¶ chÊt l­îng tèt, ®óng gièng, cÇn ®Æc biÖt chó ý kh«ng mang nguån 47 https://thuviensach.vn bÖnh vµng l¸ g©n xanh (greening), chñ yÕu lµ dïng c©y kh«ng cã bÖnh vµ ë vïng kh«ng cã bÖnh. 3. C¸ch trång - Thêi vô trång: ë phÝa B¾c trång vô xu©n (th¸ng 2 - 3) vµ vô thu (th¸ng 8 - 9 - 10). ë phÝa Nam trång ®­îc quanh n¨m, tèt nhÊt vµo ®Çu mïa m­a (th¸ng 4 - 6). - Kho¶ng c¸ch: Cam, quýt vµ chanh nªn trång kho¶ng c¸ch 3 - 4m, b­ëi 5 - 6m. - C¸ch trång: Khi trång nªn xoay m¾t ghÐp vÒ h­íng giã chÝnh trong n¨m ®Ó tr¸nh bÞ giã lµm t¸ch chåi. NÕu trång b»ng cµnh chiÕt nªn ®Æt cµnh h¬i nghiªng ®Ó c©y ph©n cµnh tèt. Trång xong tñ gèc b»ng r¬m r¹, cá kh« hoÆc bÌo lôc b×nh, c¾m cäc ®Ó gi÷ c©y, t­íi n­íc ngay. 4. Ch¨m sãc - T­íi n­íc: C¸c c©y cã mói rÊt cÇn n­íc nh­ng kÐm chÞu óng ngËp. CÇn th­êng xuyªn t­íi ®ñ Èm trong mïa kh«, tho¸t n­íc trong mïa m­a. - Bãn ph©n: Bãn lãt ph©n h÷u c¬ ñ hoai 20 - 30 kg/c©y, sau ®ã khi c©y cã qu¶ h»ng n¨m bãn mét lÇn sau khi thu ho¹ch, cã thÓ dïng thªm ph©n h÷u c¬ vi sinh ®· chÕ biÕn. Ph©n hãa häc dïng bãn thóc, liÒu l­îng tïy theo tuæi c©y (tham kh¶o b¶ng sau, tÝnh b»ng gam cho 1 c©y 1 n¨m). 48 https://thuviensach.vn Tuæi c©y (n¨m) N P2O5 K2O 1 - 3 50 - 150 50- 100 60 4 - 6 200 - 250 150 - 200 120 7 - 9 300 - 400 250 - 300 180 Tõ 10 n¨m trë lªn 500 - 800 350 - 400 240 §èi víi b­ëi, liÒu l­îng bãn nhiÒu h¬n cam, quýt. Thêi kú c©y nhá, bãn l©n vµ kali 1 lÇn vµo cuèi mïa m­a. Ph©n ®¹m chia 3 - 4 lÇn bãn hoÆc t­íi. C©y trªn 3 tuæi b¾t ®Çu thu qu¶, ph©n ®¹m chia bãn 3 lÇn (tr­íc ra hoa, sau ®Ëu qu¶ vµ sau thu ho¹ch). Ph©n kali chia 2 lÇn bãn (sau ®Ëu qu¶ vµ tr­íc thu ho¹ch 1 - 2 th¸ng). Ph©n l©n bãn toµn bé sau thu ho¹ch cïng víi ph©n h÷u c¬. C¸c c©y cã mói rÊt cÇn chÊt vi l­îng nh­ kÏm (Zn), mangan (Mn), s¾t (Fe), ®ång (Cu). Nªn th­êng xuyªn phun thªm ph©n bãn l¸ cã vi l­îng, nhÊt lµ khi c©y cã biÓu hiÖn bÞ thiÕu. - Xö lý ra hoa: Víi c¸c c©y cã mói cã hai c¸ch xö lý ra hoa th­êng lµm lµ xiÕt n­íc vµ bãn ph©n. + BiÖn ph¸p xiÕt n­íc: ¸p dông ë nh÷ng n¬i cã bê bao tèt, hoµn toµn chñ ®éng n­íc. Sau khi thu ho¹ch tiÕn hµnh tØa cµnh, dän c©y vµ bãn ph©n. Sau ®ã rót hÕt n­íc ®Ó kh« v­ên tõ 20 - 25 ngµy ®Õn khi thÊy l¸ c©y h¬i hÐo th× cho n­íc vµo m­¬ng r·nh c¸ch mÆt v­ên 20 - 30cm trong 12 giê råi rót n­íc ra cßn c¸ch 49 https://thuviensach.vn mÆt v­ên 50 - 60cm. TiÕp tôc t­íi n­íc vµ bãn ph©n, c©y sÏ sím ra ®ät vµ nô hoa. Trong thêi gian rót n­íc kÕt hîp phun KNO3 vµ chÊt kÝch thÝch Atonik thêi gian xiÕt n­íc sÏ rót ng¾n, c©y sím ra hoa h¬n. + BiÖn ph¸p bãn ph©n: ¸p dông ë vïng ®Êt thÊp, kh«ng chñ ®éng n­íc. Sau thu ho¹ch tiÕn hµnh vÖ sinh v­ên, sau ®ã bãn ph©n ®¹m urª hoÆc Thiourª víi liÒu l­îng cao gÊp ®«i b×nh th­êng (kh«ng bãn l©n vµ kali), nÕu cã ®iÒu kiÖn th× båi thªm mét líp bïn máng 1 - 2cm. §ång thêi víi bãn ph©n kÕt hîp phun KNO3 nång ®é 0,1%, pha thªm chÊt Auxin hoÆc GA. Sau xö lý 20 - 30 ngµy c©y sÏ ra hoa. Xö lý bãn ph©n vµo thêi gian kh« r¸o, nÕu bãn ph©n mµ gÆp m­a liªn tôc nhiÒu ngµy th× c©y còng kh«ng ra hoa ®­îc. 5. Phßng trõ s©u bÖnh - S©u vÏ bïa: (Phyllocnistris citrella): s©u non ®ôc d­íi biÓu b× l¸ non t¹o thµnh c¸c ®­êng vßng vÌo, l¸ xo¨n l¹i, ¶nh h­ëng quang hîp. - RÇy chæng c¸nh: (Diaphorina citri): rÇy tr­ëng thµnh chØ dµi 3 - 4mm, rÇy non rÊt nhá. C¶ rÇy tr­ëng thµnh vµ rÇy non sèng mÆt d­íi l¸ non chÝch hót nhùa lµm c©y sinh tr­ëng kÐm. §Æc biÖt, rÇy chæng c¸nh lµ m«i giíi lan truyÒn bÖnh vµng l¸ g©n xanh rÊt nguy hiÓm. 50 https://thuviensach.vn - RÖp s¸p vµ rÖp muéi: (chñ yÕu cã c¸c loµi Planococcus citri, Aonidiella aurantii, Toxoptera aurantii). RÖp b¸m ë ®ät, l¸ non, cµnh non, hoa vµ qu¶, chÝch hót nhùa lµm c©y sinh tr­ëng kÐm. - Bä trÜ: (Scirtothrips dorsalis): Bä rÊt nhá, b¸m mÆt d­íi l¸ vµ d­íi l¸ ®µi hoa, chÝch hót vá qu¶ t¹o thµnh nh÷ng vßng sÑo mµu x¸m ë quanh cuèng qu¶ rÊt ®Æc tr­ng, lµm gi¶m chÊt l­îng qu¶. - NhÖn ®á: (Panonychus citri): NhÖn cã kÝch th­íc rÊt nhá nh­ h¹t c¸t, mµu ®á hång, b¸m mÆt d­íi l¸ chÝch hót nhùa lµm l¸ kh« vµng. §Æc biÖt, nhÖn c¹p vá qu¶ lµm vá x¸m ®en, sÇn sïi (gäi lµ hiÖn t­îng da c¸m). BiÖn ph¸p phßng trõ c¸c lo¹i s©u h¹i trªn lµ: - Kh«ng trång mËt ®é dµy qu¸, t¹o t¸n, tØa cµnh cho v­ên c©y th«ng tho¸ng. Ng¾t bá l¸ bÞ s©u h¹i nÆng tiªu hñy. - Bãn ph©n ®Çy ®ñ, kÞp thêi cho ®ät ra tËp trung ®Ó thuËn lîi phun thuèc. - Phun c¸c thuèc Sherpa, Polytrin, Pyrinex, Supracide, Vibasu, Monster, Padan... cã thÓ diÖt ®­îc nhiÒu lo¹i s©u. Riªng víi nhÖn ®á dïng c¸c thuèc chuyªn trÞ nh­ Comite, Nissorun, Ortus, Danitol, Dandy... Sö dông dÇu kho¸ng SK.Enspray, DC-Tron Plus, Vicol... cã thÓ diÖt ®­îc c¸c lo¹i s©u vµ nhÖn l¹i rÊt Ýt ®éc h¹i víi ng­êi vµ thiªn ®Þch. 51 https://thuviensach.vn Víi s©u vÏ bïa cÇn phun thuèc hoÆc dÇu sím ngay khi ®ät non võa nhó. Ngoµi c¸c lo¹i s©u trªn, c¸c c©y cã mói cßn bÞ nhiÒu lo¹i s©u h¹i kh¸c nh­ s©u non b­ím ph­îng ¨n l¸, s©u ¨n ®ät, b­ím hót qu¶, s©u ®ôc vá qu¶. Dïng tay b¾t giÕt hoÆc phun c¸c thuèc trõ s©u th«ng th­êng ®Òu diÖt ®­îc - nu«i th¶ kiÕn vµng cã t¸c dông h¹n chÕ s©u h¹i cã hiÖu qu¶. - BÖnh loÐt (do vi khuÈn Xanthomonas campestris): T¹o thµnh nh÷ng vÕt loÐt sÇn sïi mµu vµng trªn l¸ vµ vá qu¶. VÕt ®ôc cña s©u vÏ bïa t¹o ®iÒu kiÖn cho vi khuÈn x©m nhËp g©y bÖnh. BiÖn ph¸p phßng trõ chñ yÕu lµ vÖ sinh v­ên c©y, phun c¸c lo¹i thuèc gèc ®ång nh­ Vidoc, COC, Kocide, Hidrocop... - BÖnh ghÎ låi (do nÊm Elsinoe fawcetti): T¹o thµnh nh÷ng nèt låi lªn nh­ môn ghÎ trªn l¸, cµnh vµ vá qu¶, lµm vá qu¶ cã mµu n©u ®en sÇn sïi. Phun c¸c thuèc trõ nÊm nh­ Viben-C, Zin, Bonanza, Score, Rovral... - BÖnh nøt th©n ch¶y nhùa (do nÊm Phytophthora palmivora): BÖnh t¹o thµnh nh÷ng vÕt nøt ë vá th©n gÇn gèc, chç nøt cã nhùa ch¶y ra, rÔ bÞ thèi, c©y bÞ bÖnh sinh tr­ëng kÐm, kh« chÕt tõng cµnh vµ c¶ c©y. BiÖn ph¸p phßng trõ lµ v­ên c©y cÇn tho¸t n­íc, h»ng n¨m vµo ®Çu vµ cuèi mïa m­a dïng c¸c thuèc gèc ®ång quÐt lªn th©n hoÆc t­íi gèc. 52 https://thuviensach.vn Trong mïa m­a phun 2 - 3 lÇn c¸c thuèc Mexyl MZ, Ridomil, Aliette. Ph¸t hiÖn cã vÕt bÖnh trªn th©n dïng dao c¹o hÕt vá chç bÞ bÖnh råi dïng c¸c thuèc trªn quÐt lªn, quÐt 2 - 3 lÇn c¸ch nhau 10 - 15 ngµy. - BÖnh vµng l¸ g©n xanh (bÖnh greening do vi khuÈn Liberobacter asiaticum): TriÖu chøng ®iÓn h×nh lµ phiÕn l¸ chuyÓn mµu vµng trªn ®ã næi lªn c¸c g©n l¸ cßn xanh. BÖnh nÆng th× l¸ nhá l¹i, th¼ng ®øng vµ uèn cong d¹ng tai thá. NÕu c©y cßn nhá mµ bÞ bÖnh th× toµn c©y thÊp bÐ. Trªn c©y lín triÖu chøng bÖnh nÕu nhÑ th× chØ biÓu hiÖn trªn mét sè l¸ hoÆc mét sè cµnh, bÞ nÆng míi thÓ hiÖn toµn c©y. C©y bÖnh cã thÓ cho thu ho¹ch vµi n¨m nh­ng qu¶ nhá, mÐo mã, vÞ chua, sau ®ã míi chÕt. TriÖu chøng bÖnh lóc ®Çu dÔ lÇm víi triÖu chøng c©y thiÕu kÏm hoÆc s¾t. BÖnh do rÇy chæng c¸nh lµm m«i giíi lan truyÒn. Phßng trõ bÖnh b»ng c¸c biÖn ph¸p: - Kh«ng dïng gièng ë nh÷ng c©y hoÆc nh÷ng vïng cã bÖnh. - Phßng trõ triÖt ®Ó rÇy chæng c¸nh. - Ph¸t hiÖn c©y chím bÞ bÖnh phun c¸c chÊt vi l­îng kÏm, mangan vµ ®ång tõ 10 - 15 ngµy mét lÇn cho ®Õn khi c©y phôc håi. §Ó phßng ngõa bÖnh hµng n¨m cã thÓ phun ®Þnh kú 2 - 3 lÇn. - C¸c dông cô dïng c¾t tØa, chiÕt, ghÐp cÇn khö trïng sau mçi lÇn sö dông b»ng bét giÆt hoÆc cån. 53 https://thuviensach.vn CH¤M CH¤M (Nephelium lappaceum) 1. §Æc tÝnh C©y ch«m ch«m cïng hä víi v¶i, nh·n, gièng nhau vÒ c¸c ®Æc tÝnh thùc vËt, sinh th¸i vµ c¶ h­¬ng vÞ qu¶. Ch«m ch«m cã nguån gèc nhiÖt ®íi, kh«ng chÞu rÐt, nhiÖt ®é thÝch hîp 22 - 30oC, l­îng m­a cao tõ 2.000 - 5.000mm mét n¨m vµ ph©n bè ®Òu. Tuy vËy, tr­íc khi ra hoa cÇn thêi gian kh« h¹n Ýt nhÊt mét th¸ng, khi qu¶ chÝn gÆp m­a nhiÒu dÔ bÞ nøt vµ thèi. Ch«m ch«m trång ®­îc trªn nhiÒu lo¹i ®Êt, thÝch hîp nhÊt lµ ®Êt phï sa tho¸t n­íc tèt, ®Êt bazan cã ®é s©u 3 - 4m, nÕu bãn ph©n ®Çy ®ñ th× ®Êt ®á laterit còng tèt. §é pH ®Êt thÝch hîp tõ 4,5 - 6,5. ë n­íc ta, ch«m ch«m trång chñ yÕu ë miÒn §«ng Nam Bé, h»ng n¨m ra hoa vµo th¸ng 12 vµ th¸ng 1 n¨m sau, thu ho¹ch vµo th¸ng 5 - 6. 2. Gièng ë n­íc ta hiÖn nay cã mét sè gièng phæ biÕn nh­ ch«m ch«m dÝnh (hiÖn cßn Ýt do chÊt l­îng kh«ng æn ®Þnh), ch«m ch«m Java (c¸c gièng nhËp néi, hiÖn trång phæ biÕn), ch«m ch«m nh·n (qu¶ nhá nh­ng h­¬ng vÞ tèt, ®ang ph¸t triÓn). 54 https://thuviensach.vn Cã thÓ nh©n gièng b»ng h¹t, chiÕt hoÆc ghÐp. Ph­¬ng ph¸p nh©n gièng b»ng h¹t Ýt dïng cho s¶n xuÊt v× chÊt l­îng c©y kh«ng æn ®Þnh, chØ dïng lµm gèc ghÐp. ChiÕt cµnh mau ra rÔ nh­ng tØ lÖ nh©n gièng kh«ng cao, th­êng dïng trong v­ên nhá. Ph­¬ng ph¸p ghÐp m¾t ®­îc dïng phæ biÕn, ghÐp cµnh vµ ghÐp ¸p còng cã kÕt qu¶ tèt. 3. C¸ch trång Cã thÓ trång quanh n¨m nh­ng tèt nhÊt lµ vµo ®Çu mïa m­a (th¸ng 4 - 6) vµ cuèi mïa m­a (th¸ng 10 - 11). Kho¶ng c¸ch trång 6 - 8 x 8 - 10 (kho¶ng 100 - 120 c©y/ha). Nªn trång xen nhiÒu dßng ch«m ch«m ®Ó thô phÊn tèt h¬n. V× kho¶ng c¸ch réng nªn nh÷ng n¨m ®Çu cã thÓ trång xen c©y ng¾n ngµy hoÆc trång xen sÇu riªng. Trång xong t­íi n­íc ®ñ Èm, nhÊt lµ trong th¸ng ®Çu. 4. Ch¨m sãc - T­íi n­íc: Thêi kú c©y nhá cÇn ®ñ n­íc ®Ó sinh tr­ëng, cã thÓ tñ r¬m r¸c quanh gèc. Khi c©y lín vµo cuèi mïa m­a (th¸ng 11) kh«ng nªn t­íi ®Ó c©y ph©n hãa mÇm hoa. Sau khi ra hoa vµ kÕt qu¶ cÇn ®ñ Èm, kh« h¹n hoÆc nhiÒu n­íc qu¸ ®Òu h¹n chÕ tØ lÖ ®Ëu qu¶. 55 https://thuviensach.vn - Bãn ph©n: Ph©n h÷u c¬ bãn lãt khi trång 20 - 30 kg/c©y, nÕu ®Êt xÊu bãn thªm 200 - 300g ph©n NPK 16-16-8. Ph©n hãa häc bãn trung b×nh cho c¸c n¨m (l­îng ph©n cho mét c©y c¶ n¨m) Tuæi c©y Urª (g) Super l©n (g) KCl (g) C¸ch bãn N¨m thø 1 100 100 40 Chia 2 lÇn vµo th¸ng thø 1 vµ thø 6 sau trång N¨m thø 2 150 - 40 Chia 2 lÇn bãn vµo ®Çu vµ cuèi mïa m­a N¨m thø 3 (b¾t ®Çu cho qu¶) 200 100 50 Chia 2 lÇn sau thu ho¹ch vµ tr­íc ra hoa N¨m thø 4 250 100 100 Chia 3 lÇn sau thu ho¹ch, tr­íc ra hoa vµ khi qu¶ ®ang lín. Ph©n l©n bãn toµn bé sau thu ho¹ch N¨m thø 5 trë ®i 300-500 100-200 100-200 Chia 2 lÇn sau thu ho¹ch vµ tr­íc ra hoa. Thªm 15 - 20kg ph©n h­u c¬ bãn sau thu ho¹ch H»ng n¨m phun bæ sung ph©n bãn l¸ vi l­îng. - TØa cµnh: Sau khi thu ho¹ch c¾t bá bít c¸c ®Çu cµnh qu¶, c¸c cµnh mäc t­îc, cµnh s©u bÖnh vµ c¸c cµnh qu¸ thÊp tr­íc khi bãn ph©n. - Dïng chÊt ®iÒu hßa sinh tr­ëng: + §Ó kÝch thÝch ra hoa, phun lªn l¸ c¸c chÊt Paclobutrazol hoÆc Ethephon. 56 https://thuviensach.vn + H¹n chÕ rông hoa vµ t¨ng ®Ëu qu¶ phun NAA vµ GA. + Lµm qu¶ mau chÝn vµ chÝn ®Òu, khi qu¶ ®· giµ, cã mét sè qu¶ b¾t ®Çu chuyÓn mµu, phun chÊt Ethephon lµm qu¶ chÝn nhanh vµ ®Òu, kh«ng ¶nh h­ëng ®Õn chÊt l­îng. 5. Phßng trõ s©u bÖnh - RÖp s¸p phÊn (Planococcus lilacinus): RÖp b¸m trªn l¸, hoa vµ chïm qu¶ thµnh nh÷ng ®¸m bét mµu tr¾ng, hót nhùa lµm rông hoa, qu¶ nhá. RÖp cßn kÌm theo kiÕn vµ nÊm bå hãng. Phun trõ b»ng c¸c thuèc Supracide, Pyrinex, Malate, Fenbis, Dragon... - S©u ¨n hoa (Thalasodes falsaria): S©u non ¨n trôi nh¸nh hoa. Khi hoa b¾t ®Çu në phun c¸c thuèc trõ s©u th«ng th­êng ®Òu h¹n chÕ ®­îc. - S©u ®ôc qu¶ (Conogethes punctiferalis). S©u non ®ôc trong qu¶, ¨n c¶ h¹t non. Phun trõ b»ng c¸c thuèc Sherpa, Vibasu, Dragon, Polytrin... - BÖnh phÊn tr¾ng (do nÊm Oidium sp.): BÖnh lµm l¸ bÞ kh«, hoa vµ qu¶ non kh« ®en vµ rông, qu¶ lín bÞ bÖnh th× ®Çu gai bÞ ®en qu¨n l¹i, qu¶ biÕn d¹ng, nhá. Phßng trõ b»ng c¸c thuèc Viben C, Carbenzim, Topsin-M, Bayfidan, Sulox... - BÖnh ch¸y mÐp l¸ (do nÊm Pestalozia sp.): Chãp hoÆc mÐp l¸ bÞ kh« sau lan vµo lµm ch¸y mét m¶ng l¸ lín. BÖnh th­êng h¹i l¸ b¸nh tÎ vµ l¸ giµ, 57 https://thuviensach.vn c©y thiÕu dinh d­ìng. CÇn bãn ph©n, t­íi n­íc ®Çy ®ñ. Khi bÖnh ph¸t triÓn nhiÒu phun c¸c thuèc gèc §ång (Viben-C, COC, Rocide...). - BÖnh thèi qu¶ (do nÊm Phytophthora sp.): BÖnh ph¸t triÓn nhiÒu trong ®iÒu kiÖn thêi tiÕt nãng, Èm, m­a nhiÒu khi qu¶ giµ vµ chÝn. Phun phßng bÖnh b»ng c¸c thuèc Mexyl-MZ, Vimonyl, Viben-C, Dithan-M... Ngoµi ra cã bä c¸nh cøng ¨n l¸, s©u cuèn l¸, bÖnh th¸n th­, bÖnh ®èm rong. CHUèI (Musa spp.) 1. §Æc tÝnh C©y chuèi cã nguån gèc nhiÖt ®íi, nhiÖt ®é thÝch hîp tõ 20 - 30oC, kh«ng chÞu l¹nh thêi gian dµi; rÊt cÇn n­íc, bé rÔ ¨n n«ng nªn chÞu h¹n kÐm. ThÝch hîp trång ë ®Êt phï sa, ®Êt rõng míi khai ph¸ nhiÒu mïn, gi÷ Èm vµ tho¸t n­íc, ®é pH tõ 6 - 7,5. Thêi gian tõ khi n¶y mÇm ®Õn khi træ buång qu¶ kho¶ng mét n¨m. 2. Gièng Chuèi cã nhiÒu gièng, c¸c gièng th­êng trång lµ: - Chuèi tiªu (chuèi giµ, Musa sinensis). Cã c¸c gièng chuèi tiªu lïn, chuèi tiªu nhì, chuèi tiªu cao. - Chuèi t©y (chuèi xiªm, chuèi sø, Musa sapientum). Cã c¸c gièng chuèi xiªm vµng, chuèi xiªm ®en. 58 https://thuviensach.vn Ngoµi ra cßn mét sè gièng kh¸c nh­ chuèi ngù, chuèi hét, chuèi s¸p, chuèi cau... Nh©n gièng chuèi chñ yÕu b»ng c©y con hoÆc cñ. Cñ cã thÓ bæ tõng miÕng, mçi miÕng cã mét mÇm non ®Ó trång, tØ lÖ nh©n gièng cao. MiÕng cñ nªn trång qua v­ên ­¬m, khi chåi mäc cao 30 - 50cm th× bøng trång. HiÖn nay, ph­¬ng ph¸p nu«i cÊy m« ®Ó nh©n gièng chuèi ®· ®­îc ¸p dông trong s¶n xuÊt. 3. C¸ch trång Thêi vô trång thÝch hîp nhÊt lµ ®Çu mïa m­a (th¸ng 6 - 7). Trång theo hµng víi kho¶ng c¸ch 1,5-2,0 - 2,0- 3,0m, mËt ®é kho¶ng 2.000 - 2500 c©y/ha. C©y con hoÆc cñ chuèi tr­íc khi trång cÇn gät hÕt rÔ, nhóng gèc vµo tro bÕp hoÆc dung dÞch thuèc trõ s©u. Trång xong t­íi n­íc ngay vµ gi÷ Èm ®Êt kho¶ng 15 ngµy cho ra rÔ míi. 4. Ch¨m sãc - T­íi n­íc: Chó ý t­íi n­íc trong mïa kh« vµ tho¸t n­íc trong mïa m­a. - Bãn ph©n: + Bãn lãt khi trång cho mçi hè 10 - 15kg ph©n h÷u c¬ + 0,2kg SA + 0,2kg super l©n + 0,2kg KCl (chuèi rÊt cÇn S, cã trong ph©n SA). Bãn thªm mçi hè 200g v«i bét. 59 https://thuviensach.vn + Bãn thóc cho mét gèc mét n¨m nh­ sau: Urª : 200 - 300g (hoÆc 400 - 600g SA). Super l©n : 300 - 500g KCl : 150 - 200g DAP : 100 - 150g Chia 2 lÇn bãn vµo ®Çu vµ cuèi mïa m­a. Ph©n ®¹m ®ît 1 bãn urª, ®ît 2 bãn SA. - TØa mÇm: §Ó tr¸nh ¶nh h­ëng ®Õn c©y mÑ, chØ nªn ®Ó l¹i 1 - 2 c©y con cho mét gèc ®Ó thay c©y mÑ. CÇn lµm sím, ®µo ®i nh÷ng mÇm yÕu, ra kh«ng ®óng thêi vô. - C¾t bá hoa ®ùc: Sau khi chuèi træ buång cã tõ 7 - 10 n¶i në toµn hoa c¸i cho qu¶, sau ®ã në hoa ®ùc cÇn c¾t bá ®Ó dån chÊt dinh d­ìng nu«i qu¶ tèt h¬n. Th­êng xuyªn c¾t bá c¸c l¸ giµ, kh« ®Ó v­ên th«ng tho¸ng, chÆt c¸c c©y ®· thu ho¹ch qu¶. 5. Phßng trõ s©u bÖnh - S©u ®ôc cñ (Cosmopolites sordidus): Lµ s©u non cña mét loµi bä vßi voi c¸nh cøng, gäi lµ con sïng hoÆc nh¹y. S©u non ®ôc th©n hoÆc cñ, cã thÓ lµm chÕt c©y. Phßng trõ b»ng dän vÖ sinh v­ên s¹ch sÏ, ®µo bá c¶ cñ c©y bÞ h¹i. H»ng n¨m r¶i quanh gèc thuèc s©u d¹ng h¹t nh­ Diaphos 10G, Vicarp 4H, Basudin 10G. - Bä gi¸p (Basilepta robusta): Bä tr­ëng thµnh lµ loµi c¸nh cøng nhá, gÆm ¨n chÊt xanh cña l¸ vµ 60 https://thuviensach.vn vá qu¶ t¹o thµnh nh÷ng vÖt mµu n©u tr«ng nh c¸c vÕt ghÎ lµm xÊu qu¶ kh«ng xuÊt khÈu t­¬i ®­îc (cßn gäi lµ s©u vÏ qu¶). Khi cã s©u ph¸t sinh phun c¸c thuèc Sherpa, Vibasu, Pyrinex, Padan... - RÖp muéi (Pentalonia nigronervosa): RÖp b¸m ë bÑ l¸ giµ, ®«i khi cã ë ngän vµ qu¶. ChÊt bµi tiÕt cña rÖp lµ m«i tr­êng cho nÊm bå hãng ph¸t triÓn lµm ®en vá qu¶. RÖp cßn lµ m«i giíi truyÒn virót g©y bÖnh rôt ngän “Bunchy Top” rÊt nguy hiÓm víi c©y chuèi. Phßng trõ b»ng vÖ sinh v­ên c©y, c¾t bá c¸c l¸ giµ, l¸ cã rÖp vµ phun thuèc Fenbis, Polytrin, Supracide, Pyrinex... - BÖnh hÐo vµng Panama (do nÊm Fusarium oxysporium): NÊm bÖnh trong ®Êt x©m nhËp qua rÔ vµo cñ råi lan lªn th©n, ph¸ hñy bÑ l¸ lµm l¸ vµng hÐo rò xuèng, c©y chÕt dÇn. C¸c gièng chuèi xiªm bÞ nhiÔm bÖnh nÆng h¬n c¸c gièng kh¸c. Phßng trõ b»ng c¸ch kh«ng lÊy c©y con ë khãm bÞ bÖnh lµm gièng, tr­íc khi trång nhóng gèc c©y vµo n­íc thuèc Bordeaux, c¸c thuèc gèc ®ång hoÆc Benomyl. C©y chuèi bÞ bÖnh ®µo bá gèc råi r¾c v«i. - BÖnh hÐo rò Moko (do vi khuÈn Pseudomonas solanacearum): C©y bÞ bÖnh c¸c l¸ giµ phÝa d­íi bÞ vµng óa vµ hÐo rò, sau ®ã c¸c l¸ trªn bÞ hÐo rò dÇn, c¶ c©y bÞ thèi vµ chÕt. BÖnh g©y h¹i chñ yÕu trªn c¸c gièng chuèi tiªu. BiÖn ph¸p phßng trõ lµ v­ên cÇn cao r¸o tho¸t n­íc, trång c©y con ë v­ên 61 https://thuviensach.vn kh«ng bÞ bÖnh, ®µo bá sím vµ tiªu hñy c©y bÖnh, r¾c v«i vµo hè. Ch­a cã thuèc trÞ bÖnh tèt. - BÖnh ®èm l¸ Sigatoka (do nÊm Mycosphaerella musicola): BÖnh t¹o thµnh c¸c ®èm h×nh thoi mµu n©u trªn l¸. §èm bÖnh th­êng tËp trung ë chãp hoÆc mÐp l¸, lµm l¸ bÞ ch¸y kh« tõng m¶ng, buång vµ qu¶ nhá. C¸c gièng chuèi tiªu th­êng bÞ nÆng h¬n c¸c gièng kh¸c. Phßng trõ b»ng th­êng xuyªn vÖ sinh v­ên, c¾t bá tiªu hñy c¸c l¸ bÞ bÖnh nÆng, phun c¸c thuèc trõ nÊm gèc ®ång, Bemyl, Viben-C, Carbenzim... - BÖnh rôt ngän (bÖnh Bunchy Top, do virót): §ät c©y chuèi bÞ bÖnh rôt l¹i, c©y thÊp lïn, kh«ng træ buång hoÆc cã træ nh­ng qu¶ nhá vµ biÕn d¹ng. Virót lan truyÒn x©m nhiÔm qua rÖp muéi. Phßng bÖnh b»ng trõ rÖp muéi triÖt ®Ó, kh«ng cã thuèc ch÷a bÖnh, c©y bÞ bÖnh cÇn ®µo bá vµ tËp trung tiªu hñy. Ngoµi ra, c©y chuèi cßn th­êng bÞ s©u cuèn l¸, bä nÑt ¨n l¸, bÖnh ch¸y r×a l¸, bÖnh thèi cuèng qu¶, bÖnh th¸n th­ g©y c¸c ®èm ®en trªn qu¶ khi chÝn. DøA (Th¬m, khãm) (Ananas comosus) 1. §Æc tÝnh C©y døa cã nguån gèc vïng nhiÖt ®íi Mü Latinh, ­a nhiÖt ®é Êm ¸p (trung b×nh 22 - 27oC), khÝ hËu kh«, 62 https://thuviensach.vn kh¶ n¨ng chÞu h¹n kh¸, chÞu óng kÐm, ®ßi hái nhiÒu ¸nh s¸ng. Døa kh«ng kÐn ®Êt l¾m, ®Êt ®åi dèc, nhiÒu n¾ng, dÔ tho¸t n­íc, ®Êt phÌn nhÑ ë ®ång b»ng s«ng Cöu Long ®Òu cã thÓ trång ®­îc, ®é pH thÝch hîp réng, tõ 4,5 - 6,5 (gièng døa hoa chÞu chua h¬n gièng Cayenne). 2. Gièng Trªn thÕ giíi hiÖn cã n¨m nhãm gièng døa trång phæ biÕn. ë n­íc ta hiÖn chØ trång ba nhãm lµ Cayenne, Queen (døa hoa) vµ Spanish (døa ta). Gièng døa ta chñ yÕu trång lÎ tÎ trong v­ên hoÆc trong rõng theo chÕ ®é qu¶ng canh. Gièng Cayenne ®ßi hái kü thuËt canh t¸c t­¬ng ®èi cao nh­ng n¨ng suÊt vµ chÊt l­îng tèt, ®Æc biÖt rÊt thÝch hîp ®Ó chÕ biÕn ®å hép nªn ®ang ®­îc ph¸t triÓn. Nhãm gièng Queen hiÖn còng trång phæ biÕn ë c¶ phÝa Nam vµ phÝa B¾c. Tuy qu¶ nhá, n¨ng suÊt thÊp h¬n Cayenne nh­ng gièng døa nµy dÔ trång vµ dÔ tiªu thô néi ®Þa. ë miÒn T©y Nam Bé cã c¸c gièng cã tiÕng tèt nh­ Queen BÕn Løc, Queen Kiªn Giang... Nh©n gièng døa kh«ng ph¶i b»ng h¹t mµ b»ng chåi. Trªn c¸c chåi cã rÔ khÝ sinh, khi trång xuèng ®Êt rÊt dÔ ph¸t triÓn. Trªn c©y døa cã ba lo¹i chåi lµ chåi ngän, chåi cuèng (trªn cuèng qu¶) vµ chåi n¸ch (ë th©n). Cã thÓ sö dông c¶ ba lo¹i chåi ®Ó nh©n gièng. Chåi cuèng Ýt dïng v× nhá, c©y sau 63 https://thuviensach.vn nµy ph¸t triÓn kh«ng tèt. Chåi ngän dÔ sèng, mäc kháe, lín nhanh nh­ng sè l­îng chåi ®Ó nh©n gièng kh«ng ®­îc nhiÒu. Chåi n¸ch ®­îc coi lµ con gièng tèt v× cho c©y sinh tr­ëng kháe, ra hoa sím, dù tr÷ vµ vËn chuyÓn ®­îc l©u, kh¶ n¨ng nh©n gièng cao. Tuy vËy, b×nh th­êng sè chåi n¸ch còng kh«ng cung øng ®ñ nhu cÇu gièng. Muèn c©y cã nhiÒu chåi n¸ch cÇn ch¨m sãc vµ phßng trõ s©u bÖnh tèt, c¾t bá bít c¸c l¸ giµ. HiÖn nay, ng­êi ta dïng ph­¬ng ph¸p nh©n nhanh chåi n¸ch b»ng c¾t th©n c©y døa thµnh nh÷ng khoanh dµy 3 - 4cm, mçi khoanh l¹i c¾t thµnh 4 - 8 m¶nh, mét th©n døa cã thÓ cho 40 - 50 m¶nh. Gi©m nh÷ng m¶nh th©n nµy trong v­ên ­¬m tõ 6 - 12 th¸ng sÏ cã c©y con ®ñ tiªu chuÈn ®em trång. Cã thÓ dïng c¸ch bæ ®«i th©n døa, gi©m phÝa mÆt c¾t xuèng c¸t Èm cho n¶y chåi råi c¾t miÕng gi©m tiÕp. B»ng c¸ch nµy, sau mét n¨m, 1 hÐcta døa cã thÓ cho 500.000 c©y con. Ph­¬ng ph¸p nh©n gièng døa b»ng cÊy m« hiÖn ®· cã kÕt qu¶ song ¸p dông s¶n xuÊt cßn rÊt h¹n chÕ. 3. C¸ch trång - Thêi vô trång: Tèt nhÊt lµ trång vµo ®Çu mïa m­a (th¸ng 4 - 5). Sau 8 - 10 th¸ng, tøc lµ vµo cuèi n¨m cã nhiÖt ®é thÊp, ngµy ng¾n vµ kh« h¹n c©y sÏ ra hoa, thu ho¹ch qu¶ vµo th¸ng 64 https://thuviensach.vn 5 - 6 n¨m sau. Còng cã thÓ trång vô thu ®«ng vµo th¸ng 9 - 10. - Xö lý chåi: Tr­íc khi trång c¾t bá l¸ kh« ë gèc chåi. Nhóng ngËp 1/3 chåi vµo dung dÞch thuèc s©u Basudin, Pyrinex, Monster, Vimoca, Oncol... ®Ó phßng trõ rÖp vµ tuyÕn trïng h¹i rÔ. HoÆc ng©m chåi trong n­íc nãng 55oC (3 s«i + 2 l¹nh) trong 15 - 20 phót. - Kho¶ng c¸ch trång: Døa th­êng trång hµng kÐp theo kiÓu nanh sÊu. Kho¶ng c¸ch hµng 30 - 40cm, c¸ch c©y 30cm gi÷a hai hµng kÐp c¸ch nhau 1,2 - 1,5m. Trång theo kho¶ng c¸ch trªn cã mËt ®é kho¶ng 45.000 chåi/ha. §Êt ®åi dèc hµng trång theo ®­êng ®ång møc. - Lµm ®Êt trång: Cµy s©u 25 - 30cm, bõa kü 2 - 3 lÇn, nhÆt s¹ch cá. Dïng cµy hai l­ìi r¹ch hai hµng c¸ch nhau 30 - 40cm, s©u 10 - 15cm, bãn lãt cho 1 hÐcta ph©n h÷u c¬ ñ hoai 5 - 10 tÊn + Tecmophotphate (l©n nung ch¶y) 1.000 kg + urª 50kg + kali clorua 50kg. Kh«ng nªn bãn ph©n cã nhiÒu canxi v× nhiÒu canxi sÏ dÔ bÞ bÖnh. 4. Ch¨m sãc - T­íi n­íc: Tuy c©y døa chÞu h¹n kh¸, song còng cÇn t­íi n­íc ®ñ Èm trong mïa kh«. Cã thÓ dïng mµng phñ nil«ng, r¬m r¸c, cá kh« ®Ó phñ ®Êt h¹n chÕ bèc h¬i n­íc. Kh«ng nªn t­íi trµn v× tèn n­íc, dÔ g©y xãi mßn ®Êt. Dïng thïng t­íi hoÆc gµu v¶y n­íc. 65 https://thuviensach.vn Mïa m­a kh«ng ®Ó v­ên hoÆc gèc døa bÞ ®äng n­íc. - Bãn ph©n: TØ lÖ NPK bãn cho døa lµ 2 : 1 : 3, tØ lÖ K/N ph¶i lín h¬n 1. L­îng ph©n nguyªn chÊt bãn cho 1 c©y trong 1 vô thu ho¹ch lµ 8 - 10g N + 4 - 5g P2O5 + 12 - 15g K2O. Gièng Cayenne bãn nhiÒu h¬n gièng Queen. Toµn bé ph©n l©n bãn lãt víi ph©n h÷u c¬ cïng víi 1/4 ®¹m vµ kali. Sè ®¹m vµ kali cßn l¹i bãn 3 lÇn vµo thêi gian sau trång 2 - 3 th¸ng, c¸c lÇn sau c¸ch nhau 2 - 3 th¸ng, lÇn cuèi tr­íc khi xö lý ra hoa 1 - 2 th¸ng. C¸ch bãn lµ xíi n«ng hai bªn hµng kÐp c¸ch gèc 15 - 20cm, r¶i ph©n råi lÊp ®Êt l¹i. Cã thÓ dïng th×a cã c¸n dµi xóc ph©n ®æ vµo n¸ch l¸ giµ s¸t gèc. R¶i ph©n xong nªn t­íi n­íc. Cã thÓ hßa ph©n ®¹m víi n­íc nång ®é 3 - 5% ®Ó phun lªn l¸. - Xö lý ra hoa: Sau khi trång tõ 8 - 12 th¸ng, c©y døa cã 28 - 30 l¸ thËt (víi gièng døa hoa) hoÆc 40 - 45 l¸ (døa ta, døa Cayenne). Pha 4 - 5g ®Êt ®Ìn (cacbua canxi) trong 1 lÝt n­íc råi ®æ vµo nân døa, mçi c©y kho¶ng 50cc. Thêi gian xö lý vµo buæi s¸ng hoÆc chiÒu, khi trêi r©m m¸t. Døa hoa xö lý 2 lÇn, døa Cayenne xö lý 2 - 3 lÇn c¸ch nhau 1 ngµy cã thÓ ra hoa 100%. Sau xö lý trªn 1 giê kh«ng cã m­a míi cã hiÖu qu¶. Thêi gian tõ xö lý ®Õn ra hoa tïy theo thêi vô. NÕu xö lý tõ th¸ng 4 - 6 th× sau 30 - 35 ngµy, xö lý th¸ng 11 - 12 th× ph¶i sau 60 - 70 ngµy míi ra hoa. 66 https://thuviensach.vn T¸c ®éng kÝch thÝch ra hoa cña ®Êt ®Ìn lµ khÝ acetylen do ®Êt ®Ìn sinh ra. ChÊt Ethephon sinh ra khÝ etylen còng cã t¸c dông nh­ khÝ acetylen, hiÖn còng ®­îc dïng ®Ó xö lý cho døa ra hoa. CÇn chän thêi gian xö lý thÝch hîp víi v­ên døa, nÕu xö lý sím, khi c©y cßn nhá sÏ cho qu¶ nhá, nÕu xö lý muén mét sè c©y sÏ ra hoa tr­íc, thu ho¹ch kh«ng tËp trung. HiÖu qu¶ cña xö lý còng phô thuéc vµo gièng døa (Cayenne ph¶n øng chËm), lo¹i chåi (chåi n¸ch ph¶n øng nhanh), thêi tiÕt (nhiÖt ®é thÊp, kh«ng m­a, ngµy ng¾n, tØ lÖ c©y ra hoa cao). 5. Phßng trõ s©u bÖnh - RÖp s¸p (Dysmicoccus brevipes): C¬ thÓ rÖp bªn ngoµi phñ líp bét s¸p tr¾ng. RÖp b¸m ë gèc c©y vµ cuèng qu¶ gÇn mÆt ®Êt, ®«i khi cã ë l¸ vµ ngän. RÖp hót chÊt dinh d­ìng lµm c©y sinh tr­ëng kÐm, cã khi hÐo kh«. RÖp cßn lµ m«i giíi lan truyÒn bÖnh hÐo ®á do virót rÊt nguy hiÓm. Phßng trõ rÖp b»ng xö lý chåi gièng tr­íc khi trång trong n­íc nãng hoÆc thuèc trõ s©u. Khi rÖp ph¸t sinh cã thÓ phun lªn c©y hoÆc t­íi xuèng gèc c¸c thuèc Basudin, Pyrinex, Monster Regent… cã thÓ dïng thuèc s©u d¹ng h¹t r¶i xuèng gèc. - TuyÕn trïng (Ditylenchus sp.): TuyÕn trïng chñ yÕu ph¸ h¹i bé rÔ lµm rÔ bÞ thèi ®en, c©y sinh tr­ëng kÐm, cã thÓ chÕt. Phßng trõ b»ng xö lý chåi 67 https://thuviensach.vn gièng, t­íi xuèng gèc c¸c thuèc trõ tuyÕn trïng nh­ Vimoca, Oncol, Marshal. - BÖnh thèi th©n (do nÊm Phytophthora cinnamonri): NÊm lµm thèi nân vµ rÔ døa. §Ó phßng trõ khi trång nªn lµm ®Êt kü, h¹n chÕ bãn v«i, trång døa vµo ngµy kh« r¸o, kh«ng ®Ó gèc døa ®äng n­íc trong mïa m­a, ruéng døa cã bÖnh kh«ng nªn xö lý ra hoa b»ng ®Êt ®Ìn mµ nªn dïng Ethephon. Ph¸t hiÖn cã c©y bÖnh phun c¸c thuèc Mexyl-MZ, Ridomil, Aliette… - BÖnh hÐo ®á virus (bÖnh Wilt): BÖnh lµm l¸ biÕn vµng, cuèn l¹i, qu¶ nhá, gi¶m chÊt l­îng, bÞ nÆng c©y cã thÓ chÕt. Phßng trõ bÖnh chñ yÕu lµ trõ rÖp triÖt ®Ó. DõA (Cocos nusifera) 1. §Æc tÝnh Dõa lµ c©y nguån gèc nhiÖt ®íi, thÝch hîp nhiÖt ®é cao 25 - 30oC, Èm thÊp, m­a nhiÒu. C©y dõa cã th©n lín, tµn l¸ dµy, cÇn nhiÒu n­íc, kh«ng kÐn ®Êt, pH tõ 5 - 8. Bé rÔ ph¸t triÓn rÊt m¹nh nªn kh¶ n¨ng chÞu h¹n còng kh¸. ë n­íc ta, dõa trång thÝch hîp tõ miÒn Trung trë vµo. ë phÝa B¾c do mïa ®«ng trêi l¹nh vµ giã b·o nhiÒu, dõa trång Ýt h¬n. 68 https://thuviensach.vn 2. Gièng C¸c tØnh phÝa B¾c tõ HuÕ trë ra chñ yÕu trång gièng dõa d©u (cßn gäi lµ dõa cau, dõa t¸o). C¸c tØnh miÒn Trung tõ §µ N½ng ®Õn B×nh ThuËn chñ yÕu trång dõa ta vµ dõa giÊy. C¸c tØnh Nam Bé trång c¸c gièng dõa ta vµ dõa d©u. Ngoµi ra cã gièng dõa xiªm, dõa Tam Quan c©y thÊp, qu¶ nhá, n­íc ngät, chñ yÕu lÊy n­íc uèng. Dõa trång b»ng qu¶ ­¬m lÊy c©y con. Chän c¸c c©y dõa sai qu¶, c¬m dµy, tuæi tõ 10 - 30 n¨m ®Ó lÊy qu¶ gièng. Qu¶ gièng ph¶i chÝn ®Çy ®ñ, nÆng, kh«ng bÞ khuyÕt tËt do s©u bÖnh ®Ó ­¬m. V­ên ­¬m qu¶ lµm luèng réng 1,5m. Trªn luèng ®µo c¸c r·nh c¸ch nhau 25 - 30cm ®Ó ®Æt 5 - 6 hµng qu¶. V¹t vá qu¶ ë phÝa cuèng n¬i vÞ trÝ m¾t mÇm, ®­êng kÝnh vÕt v¹t kho¶ng 10cm, ng©m trong m­¬ng cã n­íc ch¶y kho¶ng 1 tuÇn tr­íc khi ­¬m. Trªn luèng ­¬m ®Æt qu¶ d­íi r¹ch, vÞ trÝ v¹t h­íng lªn trªn, lÊp ®Êt s©u 2/3 qu¶, ®Æt kho¶ng 20 qu¶/m2. Hµng ngµy t­íi n­íc ®ñ Èm vµ phñ r¬m r¹ ®Ó gi÷ Èm, kh«ng cÇn bãn ph©n. Sau khi qu¶ mäc mÇm, chän nh÷ng qu¶ mÇm mäc th¼ng vµ mËp ®Ó ®­a ra v­ên ­¬m c©y con. V­ên ­¬m c©y con nªn gÇn nguån n­íc t­íi vµ tho¸t n­íc. NÕu ­¬m trªn ®Êt th× lµm luèng réng 1,7 - 2,0m ®Ó ®Æt bèn hµng c©y. Bãn lãt 15 tÊn ph©n h÷u c¬ hoai môc vµ 100kg super l©n cho 1 hÐcta. C¸c c©y mÇm ®Æt s©u kÝn qu¶, c¸ch nhau 50 - 60cm theo h×nh tam gi¸c. 69 https://thuviensach.vn Cã thÓ ­¬m c©y con trong tói nhùa dÎo ®en kÝch th­íc 55 x 45cm, ®ôc mét sè lç phÝa ®¸y cho tho¸t n­íc. §æ ®Êt trén ph©n h÷u c¬ vµo 2/3 tói, ®Æt qu¶ mÇm råi lÊp ®Êt kÝn qu¶. Chó ý t­íi n­íc Èm ®Òu. Trong v­ên ­¬m c©y con ®­îc hai th¸ng bãn cho mçi c©y 20g urª + 25g KCl, bèn th¸ng bãn tiÕp 25g urª + 40g KCl. Chän c©y kháe m¹nh, xanh tèt ®Ó trång. 3. C¸ch trång - Thêi vô trång: PhÝa B¾c trång th¸ng 2 - 3 hoÆc th¸ng 9 - 10. PhÝa Nam trång ®Çu mïa m­a, vµo th¸ng 5 - 6. - Kho¶ng c¸ch: Trung b×nh kho¶ng 7 - 8m, mËt ®é 160 - 180 c©y/ha. Khi ®Æt c©y xuèng hè lÊp ®Êt võa hÕt qu¶ gièng, kh«ng lÊp s©u qu¸. Tñ gèc cho c©y con ®Ó gi÷ Èm. 4. Ch¨m sãc - T­íi n­íc: Khi c©y cßn nhá th­êng xuyªn gi÷ Èm gèc, lµm s¹ch cá. Cã thÓ trång xen c¸c lo¹i c©y ¨n qu¶ kh¸c nh­ chuèi, cam, quýt, ®u ®ñ hoÆc cµ phª, ca cao. Còng cã thÓ trång c¸c c©y hä ®Ëu th©n bß ®Ó h¹n chÕ cá d¹i, ®iÒu hßa nhiÖt ®é, Èm ®é vµ gi¶m xãi mßn. - Bãn ph©n: Bãn lãt cho mét c©y khi trång 5 - 10kg ph©n h÷u c¬ + 1kg super l©n + 0,5kg KCl. H»ng n¨m bãn thóc 70 https://thuviensach.vn 1kg ph©n SA (hoÆc urª) + 1kg KCl. Tõ n¨m thø s¸u trë ®i l­îng ph©n ®¹m vµ kali t¨ng lªn mçi lo¹i kho¶ng 1,5kg. Ngoµi ra nÕu ®· bãn ®ñ l­îng ph©n trªn mµ l¸ dõa vÉn vµng th× bãn thªm mçi c©y 250g sulfat s¾t (FeSO4) vµ 100g sulfat kÏm (ZnSO4). NÕu trång xa biÓn cã thÓ bãn thªm muèi ¨n, mçi c©y kho¶ng 30 - 100g r¶i ®Òu quanh gèc. Nãi chung c©y dõa cÇn ®¹m vµ kali, cßn l©n th× chØ bãn lãt. 5. Phßng trõ s©u bÖnh - KiÕn v­¬ng (Orytes rhinoceros): S©u tr­ëng thµnh lµ loµi bä hung t­¬ng ®èi lín, ¨n phÇn m« mÒm cña l¸ ®ät, khi l¸ bÞ h¹i ph¸t triÓn më ra sÏ t¹o thµnh nhiÒu vÕt c¾t h×nh ch÷ V rÊt ®Æc tr­ng. KiÕn v­¬ng cßn ®ôc vµo th©n dõa, c©y non cã thÓ bÞ chÕt hoÆc lç ®ôc lµ n¬i ®u«ng dõa ®Î trøng g©y h¹i. S©u non sèng trong ®Êt, kh«ng h¹i c©y. Phßng trõ b»ng c¸c biÖn ph¸p th­êng xuyªn vÖ sinh v­ên dõa, nÕu cã ®iÒu kiÖn cho v­ên ngËp n­íc 10 - 20cm trong 1 - 2 ngµy, mét n¨m cho ngËp 2 - 4 lÇn ®Ó diÖt s©u non vµ nhéng. Dïng thuèc s©u d¹ng h¹t r¾c hoÆc gãi thµnh gãi nhá ®Æt vµo nân vµ c¸c n¸ch l¸ thø 3, thø 4 kho¶ng 2 - 3 lÇn mét n¨m. - §u«ng dõa (Rhynchophorus ferrugineus): S©u tr­ëng thµnh còng lµ lo¹i bä c¸nh cøng t­¬ng ®èi lín, dïng vßi ®ôc nh÷ng lç nhá trªn th©n c©y råi ®Î trøng vµo ®ã hoÆc ®Î vµo c¸c kÏ nøt, c¸c lç do kiÕn v­¬ng ®ôc trªn th©n. S©u non ®ôc vµo trong th©n 71 https://thuviensach.vn gÇn ngän hoÆc cuèi cuèng l¸. Trong mét c©y, th­êng cã nhiÒu s©u non ph¸ h¹i lµm chÕt c©y. BiÖn ph¸p phßng trõ lµ tr¸nh t¹o vÕt th­¬ng lªn th©n c©y, diÖt kiÕn v­¬ng, dïng d©y kÏm soi lç ®ôc ®Ó diÖt s©u. Trén muèi víi c¸t hoÆc dïng thuèc s©u d¹ng h¹t r¾c lªn ®ät vµ kÏ l¸ nh­ víi kiÕn v­¬ng. - Bä dõa (Brontispa longissima): Bä tr­ëng thµnh lµ loµi c¸nh cøng nhá. Bä tr­ëng thµnh vµ bä non n»m trong ®ät non ¨n biÓu b×, khi l¸ më ra cã nhiÒu vÖt tr¾ng hoÆc vµng x¬ x¸c, ¶nh h­ëng lín ®Õn sinh tr­ëng cña c©y, mËt ®é bä cao cã thÓ lµm thèi nân, c©y chÕt. Cã thÓ ®Æt thuèc s©u d¹ng h¹t lªn ®ät dõa, diÖt c¶ bä dõa, kiÕn v­¬ng vµ ®u«ng. - BÖnh thèi nân (do nÊm Phytophthora palmivora): Phßng trõ b»ng phun vµo nân c¸c thuèc Mexyl-MZ, Mancozeb, Aliette… Ngoµi c¸c s©u bÖnh chÝnh trªn, c©y dõa cßn bÞ s©u rãm ¨n l¸, s©u ®ôc qu¶, rÖp s¸p, bÖnh ®èm x¸m h¹i l¸ vµ bÖnh nøt th©n. - HiÖn t­îng nøt tr¸i vµ rông do thiÕu K vµ Cl. §µO (Persica vulgaris) 1. §Æc tÝnh §µo cã nguån gèc ¸ nhiÖt ®íi vµ «n ®íi nãng. ë n­íc ta, ®µo chØ trång ë phÝa B¾c, thÝch hîp ë vïng 72 https://thuviensach.vn cã ®é cao trªn 300m, cã mïa ®«ng l¹nh d­íi 10oC, ®é Èm kh«ng khÝ thÊp. §µo cã bé rÔ mäc kháe nªn chÞu h¹n tèt. §Êt trång cÇn tho¸t n­íc, nÕu ®äng n­íc c©y rÊt dÔ chÕt, v× vËy kh«ng thÝch hîp trång ë n¬i ®Êt nÆng, chÞu ®­îc ®Êt ®¸ v«i nh­ng ®é pH cao trªn 7 còng dÔ vµng l¸ do thiÕu s¾t. Lµ c©y ­a ¸nh s¸ng, tr¸nh trång n¬i nhiÒu bãng r©m. §µo lµ c©y ¨n qu¶ cã ®êi sèng kinh tÕ ng¾n, sau khi trång 2 - 3 n¨m cã qu¶, thu ho¹ch trong vßng 8 - 10 n¨m lµ giµ cçi, nÕu th©m canh cao cã thÓ thu ho¹ch l©u h¬n nh­ng l¹i nhiÒu s©u bÖnh. Ngoµi trång ¨n qu¶, c©y ®µo cßn trång lÊy hoa lµm c¶nh rÊt gi¸ trÞ. 2. Gièng §µo cã nhiÒu gièng, hiÖn cã c¸c gièng chÝnh lµ ®µo kÐp (chñ yÕu trång lÊy hoa, cßn gäi lµ bÝch ®µo), ®µo ®¬n vµ ®µo tiªn (cßn gäi lµ ®µo dÑt). Hai gièng sau cã thÓ ¨n qu¶ nh­ng chÊt l­îng qu¶ ®µo ë n­íc ta nãi chung kÐm h¬n ë vïng ¸ nhiÖt ®íi. Nh©n gièng ®µo chñ yÕu b»ng ph­¬ng ph¸p ghÐp lªn gèc ®µo hoÆc mËn. Gèc ghÐp nªn dïng gièng ®µo d¹i qu¶ nhá, mäc nhiÒu ë c¸c vïng nói cao, h¹t dÔ n¶y mÇm, ghÐp dÔ sèng. H¸i qu¶ thËt chÝn trªn c©y, lÊy h¹t röa s¹ch ph¬i trong r©m 3 - 4 ngµy råi ñ trong c¸t Èm 3 - 4 th¸ng míi gieo. NhiÖt ®é khi ñ nÕu l¹nh (kho¶ng 3 - 5oC) tØ lÖ h¹t 73 https://thuviensach.vn mäc cao vµ ®Òu h¬n. Cã thÓ ghÐp m¾t hoÆc ghÐp cµnh ®Òu ®­îc. 3. C¸ch trång Quan träng nhÊt lµ chän ®Êt tho¸t n­íc vµ d·i n¾ng, tèt nhÊt lµ ch©n ®åi thoai tho¶i h­íng vÒ phÝa B¾c. Kho¶ng c¸ch trång tõ 4 - 5m, mËt ®é trung b×nh 400 - 600 c©y/ha, chó ý kh«ng trång s©u, nªn ®Ó cæ rÔ cao h¬n mÆt ®Êt, khi ®Êt lón xuèng cæ rÔ ngang hoÆc cao h¬n mÆt ®Êt mét chót lµ võa, trång s©u dÔ bÞ bÖnh. 4. Ch¨m sãc CÇn bãn nhiÒu ph©n ®Ó c©y l©u giµ cçi. Khi ®µo ë giai ®o¹n ra qu¶, h»ng n¨m bãn cho mçi c©y kho¶ng 15 - 20kg ph©n h÷u c¬ + 2 - 3kg NPK 16- 16-8, chia 2 - 3 lÇn bãn. Chó ý kh«ng nªn bãn v«i hoÆc ph©n cã nhiÒu canxi. C©y ®µo rÊt cÇn ®èn tØa, nÕu kh«ng ®èn th× mau cçi, kh«ng ra qu¶ vµ chÕt. Sau mçi vô thu ho¹ch cÇn ®èn m¹nh ®Çu cµnh qu¶ ®Ó c©y ®©m nhiÒu cµnh n¨m sau míi cã qu¶. 5. Phßng trõ s©u bÖnh - RÖp (rÖp muéi Myzus persicae vµ rÖp s¸p Pseudaulacaspis sp.): RÖp hót nhùa lµm ngän c©y 74 https://thuviensach.vn xo¨n l¹i, ®ång thêi lµ m«i giíi truyÒn bÖnh virót. Phßng trõ b»ng dïng tay giÕt hoÆc phun c¸c thuèc Monster, Supracide, Pyrinex... - S©u ®ôc ngän (Cydia sp.): S©u non ®ôc vµo ngän lµm hÐo ngän, gi¶m sè l­îng cµnh qu¶ n¨m sau. Ng¾t bá sím c¸c chåi bÞ h¹i ®Ó diÖt s©u. H»ng n¨m vµo ®Çu mïa xu©n vµ cuèi mïa thu khi ®µo ra ®ät nhiÒu phun c¸c thuèc Basudin, Pyrinex, Padan, Polytrin... - BÖnh phång l¸ (do nÊm Taphrina deformans): Ngän l¸ bÞ xo¨n l¹i, cã nh÷ng m¶ng phång rép mµu ®á tÝm, qu¶ th­êng bÞ nøt. Phßng trõ b»ng c¸ch bãn ph©n ®Çy ®ñ, ng¾t bá l¸ bÖnh, phun c¸c thuèc gèc L­u huúnh, gèc ®ång, Mancozeb, Daconil... - BÖnh thñng l¸ (do nÊm Cercospora circumsissa): VÕt bÖnh trßn, mµu n©u, thñng lç ë gi÷a. Phßng trõ b»ng c¸ch ®èn tØa cµnh, bãn ph©n ®Çy ®ñ, phun c¸c thuèc Viben-C, Topsin-M, Score, Mancozeb, Zincopper... - BÖnh ch¶y g«m (do vi khuÈn Pseudomonas syringer): Trªn th©n vµ cµnh bÖnh t¹o thµnh nh÷ng lâm dµi, tõ ®ã cã nhùa ch¶y ra. §Çu mïa m­a dïng c¸c thuèc gèc ®ång phun ®Ém lªn th©n vµ cµnh. Dïng dao c¹o s¹ch chç vÕt bÖnh råi b«i dung dÞch thuèc ®ång. Ngoµi ra cßn cã bä c¸nh cøng ¨n l¸, s©u ®ôc qu¶, bÖnh ®èm l¸ vµ bÖnh kh« cµnh. 75 https://thuviensach.vn §IÒU (§µo lén hét) (Anacardium occidentale) 1. §Æc tÝnh HiÖn nay, c©y ®iÒu chñ yÕu trång ®Ó lÊy h¹t vµ ®­îc coi lµ mét trong c¸c lo¹i h¹t cã dÇu chÊt l­îng cao nhÊt. VÒ mÆt qu¶ th× chÊt l­îng kh«ng cao, vÞ h¬i ch¸t, kh«ng thÝch hîp ¨n t­¬i nh­ng dïng lµm r­îu hoÆc n­íc qu¶ còng tèt. V× vËy cã thÓ xÕp ®iÒu vµo lo¹i c©y c«ng nghiÖp hoÆc c©y ¨n qu¶ còng ®­îc. Qu¶ ®iÒu vÒ mÆt thùc vËt häc gåm ba phÇn lµ qu¶ thËt, qu¶ gi¶ vµ h¹t. Qu¶ thËt lµ phÇn gi¸p cuèng cµnh, kh«, h×nh thËn, nhá (chØ nÆng kho¶ng 5 - 10g), vá mµu x¸m bãng lo¸ng, trong vá chøa mét chÊt nhùa dïng trong c«ng nghiÖp. Qu¶ gi¶ lµ cuèng qu¶ thËt ph×nh to lªn, chøa nhiÒu n­íc, mµu hång hoÆc vµng, chiÕm 70% träng l­îng toµn qu¶. H¹t n»m phÝa ngoµi qu¶, chiÕm 20% träng l­îng toµn qu¶, chøa 45% lipit, 21% protein (h¬n c¶ l¹c). §iÒu gèc ë Nam Mü, lµ c©y nhiÖt ®íi kh«ng chÞu l¹nh. Lµ mét lo¹i c©y rõng, chÞu ®­îc nhiÒu lo¹i ®Êt xÊu, kÓ c¶ ®Êt tho¸i hãa, chua phÌn, mÆn. Tuy vËy, muèn cã s¶n l­îng cao cÇn chän ®Êt s©u, tho¸t n­íc, cã nhiÒu mïn. ¦a chç nhiÒu ¸nh s¸ng, n¬i hµng n¨m cã mét mïa kh« dµi 5 - 6 th¸ng ®Ó qu¶ chÝn thuËn lîi, Ýt bÞ thèi. ë n­íc ta, ®iÒu chñ 76 https://thuviensach.vn yÕu trång ë phÝa Nam, ra hoa vµo th¸ng 11 - 12, thu ho¹ch vµo th¸ng 5 - 6. 2. Gièng §iÒu nh©n gièng dÔ dµng b»ng h¹t, còng cã thÓ dïng ph­¬ng ph¸p v« tÝnh nh­ chiÕt cµnh vµ ghÐp. HiÖn th­êng dïng ph­¬ng ph¸p ghÐp chåi b»ng c¸ch v¹t ngän hoÆc nªm. Cµnh ghÐp nªn chän ë c©y tèt, tõ 3 - 5 n¨m tuæi, lÊy nh÷ng ®o¹n cµnh 8 - 12 th¸ng tuæi ®Ó ghÐp. C©y lµm gèc ghÐp ­¬ng h¹t trong bÇu ®­îc 2 - 3 th¸ng, ®­êng kÝnh th©n 0,8 - 1,0cm lµ ghÐp ®­îc. Sau khi ghÐp cÇn t­íi n­íc ®ñ Èm, th­êng xuyªn tØa bá c¸c chåi n¸ch mäc ra tõ gèc ghÐp. Sau 6 - 8 tuÇn lÔ, c©y ghÐp cã tÇng l¸ ®Çu tiªn hoµn chØnh th× cã thÓ trång. 3. C¸ch trång Kho¶ng c¸ch c©y 8 x 8m, mËt ®é 150 c©y/ha. Trong nh÷ng n¨m ®Çu cã thÓ trång dµy, c¸ch nhau 4 - 5m, khi c©y lín giao t¸n th× tØa th­a dÇn. §Ó tËn dông kho¶ng ®Êt trèng nh÷ng n¨m ®Çu cã thÓ trång xen c©y ng¾n ngµy (c©y hä ®Ëu, ng«, s¾n...). Hè trång cã kÝch th­íc 50 x 50 x 50cm. Trén líp ®Êt mÆt víi 15 - 20kg ph©n h÷u c¬ hoai ®Ó bãn lãt cho mét hè. NÕu trång b»ng h¹t th× cã thÓ gieo th¼ng h¹t xuèng hè, mçi hè 2 - 3 h¹t, sau ®Ó mét c©y. Còng 77 https://thuviensach.vn cã thÓ gieo h¹t ­¬m c©y con 2 - 3 th¸ng trong v­ên ­¬m hoÆc trong bÇu råi trång. Thêi vô trång tèt nhÊt lµ ®Çu mïa m­a, tõ th¸ng 4 - 6. Sau khi trång 4 - 5 n¨m th× ®­îc thu ho¹ch. 4. Ch¨m sãc Sau khi trång nÕu ®Êt kh« cÇn th­êng xuyªn t­íi Èm ®Õn khi c©y ph¸t triÓn æn ®Þnh. L­îng ph©n bãn h»ng n¨m cho mét c©y cã thÓ nh­ sau: - N¨m 1: Urª 100g + super l©n 300g + KCl 45g - N¨m 2: Urª 400g + super l©n 1kg + KCl 160g - Tõ n¨m thø 3 trë ®i bãn urª 1,0 - 1,5kg + Super l©n 3 - 4kg + KCl 0,5 -1,0 kg (sau mçi n¨m l­îng ph©n t¨ng dÇn). H»ng n¨m chia bãn lµm 2 - 3 ®ît, chñ yÕu vµo ®Çu vµ cuèi mïa m­a. Ph©n r¶i theo r·nh råi lÊp ®Êt. V­ên ®iÒu cã thÓ ®Ó cá, sau mçi mïa m­a c¾t bít cá ®Ó phñ gèc ®iÒu, kh«ng cÇn lµm s¹ch cá qu¸. Cã thÓ trång c©y hä ®Ëu phñ ®Êt cµng tèt. 5. Phßng trõ s©u bÖnh - Vßi voi ®ôc nân (Alcides sp.): S©u tr­ëng thµnh lµ loµi c¸nh cøng nhá, dïng vßi ®ôc vµo nân c©y råi ®Î trøng vµo ®ã. S©u non ®ôc trong nân, ®ïn ph©n ra cöa lç ®ôc. Ngän bÞ s©u ®ôc kh« hÐo. Phßng trõ b»ng c¸ch c¾t bá tiªu hñy ngän bÞ h¹i, 78 https://thuviensach.vn