🔙 Quay lại trang tải sách pdf ebook Những Tấm Lòng Cao Cả Ebooks Nhóm Zalo Cộng đồng chia sẻ sách hay: http://www.downloadsach.com Page 1 https://thuviensach.vn NHỮNG TẤM LÒNG CAO CẢ Tác giả: EDMONDO DE AMICIS Dịch giả: HOÀNG THIẾU SƠN Page 3 https://thuviensach.vn MỤC LỤC MỞ ĐẦU HAI MƯƠI TUỔI CHIẾN ĐẤU VÌ ĐỘC LẬP, THỐNG NHẤT; BỐN MƯƠI TUỔI ĐẤU TRANH CHO CÔNG BẰNG XÃ HỘI. HOÀI BÃO XÂY DỰNG ĐẠO ĐỨC CHO THẾ HỆ TƯƠNG LAI. DẠY TRẺ NÊN DẠY NHỮNG GÌ? DẠY TRẺ NÊN DẠY THẾ NÀO? THÁNG MƯỜI NGÀY KHAI TRƯỜNG Tôrinô thứ hai 17. THẦY GIÁO MỚI Thứ ba 18 MỘT TAI NẠN Thứ sáu 21 CẬU BÉ XỨ CALABRICA Thứ bảy 22 CẬU BẠN HỌC CỦA TÔI Thứ ba 25 MỘT HÀNH VI NGHĨA HIỆP Thứ tư 26 CÔ GIÁO LỚP MỘT TRÊN CỦA TÔI Thứ năm 27 TRONG MỘT CĂN GÁC XÉP Page 4 https://thuviensach.vn Thứ sáu 28 TRƯỜNG HỌC (Thư của bố) Thứ sáu 28 CẬU BÉ NẠO ỐNG KHÓl 31 th|ng mười THÁNG MƯỜI MỘT BẠN GARÔNÊ CỦA TÔI Thứ sáu 4 BÁC BÁN THAN VỚI ÔNG QUÝ TỘC Thứ hai 7 CÔ GIÁO CỦA EM TRAI TÔI Thứ năm, 10 MẸ TÔI (Thư của bố) Thứ năm, 10 th|ng mười một BẠN CÔRETTI CỦA TÔI Chủ nhật 13 THẦY HIỆU TRƯỞNG Thứ sáu 18 NHỮNG NGƯỜI LÍNH Thứ ba 22 Page 5 https://thuviensach.vn NGƯỜI BẢO VỆ NENLl Thứ tư 23 NGƯỜI ĐẦU LỚP CẬU BÉ TRINH SÁT NGƯỜI LÔMBA (Truyện đọc hàng tháng) Thứ bảy 26 NHỮNG NGƯỜI NGHÈO KHỔ (Thư của mẹ) Thứ ba 29 THÁNG MƯỜI HAI ANH CHÀNG KINH DOANH TÍNH KHOE KHOANG Thứ hai 5 TUYẾT ĐẦU MÙA Thứ bảy 10 CẬU BÉ THỢ NỀ Chủ nhật 11. QUẢ CẦU TUYẾT Thứ sáu 16. CÁC CÔ GIÁO Thứ bảy 17 ĐẾN NHÀ NGƯỜI BỊ THƯƠNG Chủ nhật 18 Page 6 https://thuviensach.vn CẬU BÉ VIẾT THUÊ NGƯỜI PHIRENZÊ (Truyện đọc hàng tháng) NGHỊ LỰC Thứ tư 29 LÒNG BIẾT ƠN (Thư của bố) Thứ bảy 31. THÁNG GIÊNG THẦY PHỤ GIÁO Thứ tư 4. TỦ SÁCH CỦA XTACĐI CON TRAI BÁC THỢ RÈN MỘT BUỔI THĂM NHAU LÝ THÚ Thứ năm 12. PHRANTI BỊ ĐUỔI HỌC Thứ bảy 21. CẬU BÉ ĐÁNH TRỐNG NGƯỜI XÁCĐÊNHA (Truyện đọc hàng tháng) TÌNH YÊU NƯỚC (Thư của bô) TÍNH ĐỐ KỴ Thứ tư 25. Page 7 https://thuviensach.vn BÀ MẸ PHRANTl Thứ bảy 28. THÁNG HAI CHIẾC HUY CHƯƠNG XỨNG ĐÁNG Thứ bảy 4. QUYẾT TÂM ĐÚNG ĐẮN Chủ nhật 5. BỘ ĐỒ CHƠI XE LỬA Thứ sáu 10. TÍNH KIÊU NGẠO Thứ bảy 11. NHỮNG NGƯỜI BỊ THƯƠNG TẬT VÌ TAI NẠN LAO ĐỘNG Thứ hai 13. NGƯỜI TÙ Thứ sáu 17. NGƯỜI Y TÁ CỦA TATA (Truyện đọc hàng tháng) XƯỞNG THỢ Thứ bảy 18. CẬU BÉ LÀM XIẾC Thứ hai 20. NHỮNG TRẺ EM MÙ Thứ năm 23. Page 8 https://thuviensach.vn THẦY GIÁO ỐM Thứ bảy 25. NGOÀI ĐƯỜNG PHỐ (Thư của bố) Thứ bảy 25. MỘT VỤ CÃI LỘN Thứ hai 20. MÁU NÓNG NGƯỜI RÔMANHA (Truyện đọc hàng tháng) CẬU BÉ THỢ NỀ ỐM NẶNG Thứ ba 28. THÁNG TƯ MÙA XUÂN Thứ bảy 1. VƯỜN TRẺ Thứ ba 4. BUỔI THỂ DỤC Thứ tư 5. THẦY GIÁO CỦA BỐ Thứ ba 11. DƯỠNG BỆNH Thứ năm 20. Page 9 https://thuviensach.vn NHỮNG NGƯỜI BẠN THỢ THUYỀN Thứ năm 27. BÀ MẸ GARÔNÊ PHẨM GIÁ CÔNG DÂN (Truyện đọc hàng tháng) THÁNG NĂM HY SINH Thứ ba 9. ĐÁM CHÁY TỪ MẠCH APPENINÔ ĐẾN MẠCH ANĐETX (Truyện đọc hàng tháng) MÙA HÈ Thứ tư 24. CHẤT THƠ (Thư của bố) Thứ sáu 26. CÔ GÁI CÂM ĐIẾC Chủ nhật 28. THÁNG SÁU 32 ĐỘ Thứ sáu 16 tháng sáu BỐ TÔI (Thư của mẹ) Page 10 https://thuviensach.vn Thứ bảy 17. VỀ ĐỒNG QUÊ Thứ hai 19. LỄ PHÁT THƯỜNG CHO CÔNG NHÂN Chủ nhật 25. CÁI CHẾT CỦA CÔ GIÁO TÔI Thứ ba 27. NHỮNG LỜI CẢM ƠN Thứ tư 28. MỘT VỤ ĐẮM TÀU (Truyện đọc hàng tháng cuối cùng) THÁNG BẢY TRANG THƯ CUỐI CÙNG CỦA MẸ TÔI (Thư của mẹ) Thứ bảy 1. CÁC BUỔI THI Thứ ba 4. BUỔI THI CUỐI CÙNG Thứ sáu 7. TỪ BIỆT Thứ hai 10. Page 11 https://thuviensach.vn Page 12 https://thuviensach.vn MỞ ĐẦU Page 13 https://thuviensach.vn HAI MƯƠI TUỔI CHIẾN ĐẤU VÌ ĐỘC LẬP, THỐNG NHẤT;Page 14 https://thuviensach.vn BỐN MƯƠI TUỔI ĐẤU TRANH CHO CÔNG BẰNG XÃ HỘI. Trên thế giới, ở nhiều nước người lớn và trẻ em chẳng mấy ai không biết nh{ văn Ý Edmondo De Amicis. Nhưng nh{ văn được trẻ em yêu thích ấy lại không phải l{ người chuyên viết sách về trẻ em hay cho trẻ em. De Amicis sinh ng{y 31 th|ng mười năm 1846 ở Ônnêglia, xứ Liguria, trên bờ biển tây bắc b|nđảo Ý. Sự nghiệp giải phóng và thống nhất Ý bắt đầu từ năm 1820, đến năm 1870 mới hoàn thành là phong trào dân tộc lớn nhất lịch sử châu u trong thế kỷ XIX. Khi trận Cutxtotza thứ nhất đ|nh qu}n x}m lược áo trong cách mạng 1848 diễn ra thì chú bé Edmondo chưa được hai tuổi; nhưng trận Cutxtza thứ hai diễn ra, thì người sĩ quan mới tốt nghiệp chưa đầy hai mươi tuổi De Amicis đ~ có mặt trên chiến trường, ngày 24 tháng sáu l866 ấy, chiến đấu dưới lá cờ ba màu, trong h{ng ngũ qu}n đội Ý. Người thanh niên ấy cũng bắt đầu viết văn, v{ hai năm sau t|c phẩm đầu tay ra đời, tập hợp một số truyện vừa dưới nhan đề Cuộc đời qu}n ngũ (La Vita Militare, 1868). Nước nh{ độc lập, thống nhất rồi, De Amicis từ gi~ “cuộc đời quân ngũ” đi du lịch nước ngo{i, để sáng tác theo một thể tài khác: thể du ký. Và các tác phẩm kế tiếp nhau ra đời: Tây Ban Nha (1873), Hà Lan (l874), Ma Rốc (1876), Cônxtantinôpôli (1878-79) và cuốn Chân dung văn h{o (Ritratli letterari, 1881) được viết để tỏ lòng ngưỡng mộ những nh{ văn lớn đương thời. Thống nhất xong, năm 1871 nước Ý đông d}n m{ rất nghèo, công nghiệp chưa có gì, địa chủ chiếm những diện tích mênh mông, dân số tăng nhanh, người Ý phải di cư rất nhiều đến đất kh|ch quê người kiếm ăn, mỗi năm trung bình hơn nửa triệu, có năm gần một triệu, nhiều nhất thế giới. Di dân là vấn đề rất lớn trong đời sống nước Ý, đ~ được De Amicis chú ý v{ đầu tiên lấy l{m đề tài cho một tác phẩm: Trênđại dương (Sull O’c’ Cano). Năm sau, 1890, lại tiếp theo cuốn Truyện một người chủ (Romanzo di un maestro). Cũng từ năm ấy ở Ý chủ nghĩa tư bản phát triển mạnh, v{ người theo chủ nghĩa M|c ng{y c{ng đông: trên đảo Xixilia nông dân tổ chức những hiệp hội, và từ năm 1893 đ~ bắt đầu nổi dậy. Không sống b{ng quan, ngay năm 189l De Amlcis đ~ tham gia Đảng xã hội Ý là thành viên của Đệ nhị Quốc tế, và từđấy đấu tranh không ngừng cho công bằng xã hội, cho Page 15 https://thuviensach.vn đời sống của người nghèo khổ v{ d}n lao động; văn nh}n biến thành chiến sĩ, diễn thuyết khắp nơi, rất nhiệt thành về các vấn đề xã hội; sau thu nhập những diễn văn ấy xuất bản thành tập Vấn đề xã hội (Questione sociate, l894). Đảng mình bị khủng bố dữ, De Amicis vẫn chiến đấu không ngừng. Những cuộc nổi dậy của quần chúng nghèo khổ và những đợt đ{n |p của chính quyền tư sản đều được lấy l{m đề tài cho luận văn chính trị Nội chiến (LotteCivili, l901). Trong cuộc đời mình, chưa đến hai mươi tuổi nh{ văn Ý ấy đ~ chiến đấu cho độc lập và thống nhất của đất nước, ngoài bốn mươi tuổi lại phải đấu tranh cho đến trọn đời vì thắng lợi của công bằng xã hội; v{ De Amieis qua đời ở Boocdighêra tỉnh Giênôva, ngày 12 tháng ba năm 1908, hưởng thọ 61 tuổi. Cầm bút hơn bốn mươi năm, một nửa thời gian De Amicis chuyên viết du ký và phê bình văn học, một nửa viết về các chủ đề chính trị và xã hội, tác phẩm để lại cũng kh| nhiều và sinh thời của tác giả cũng g}y ra tiếng vang không ít; nhưng m{ th{nh công nhất có lẽ lại là hai cuốn sách nhỏ viết nhẹ nhàng, thoải mái, tựa hồ chẳng đòi hỏi của tác giả lắm công phu, nhiều nhiệt tình như mọi cuốn khác: Những người bạn dí dỏm, thân mật, đầy lòng thương người, và nhất là Tấm lòng (Cuore) mà thế giới quen gọi là Những tấm lòng cao cả, ra đời v{o đầu những năm 80 của thế kỷ trước, và gần một trăm năm nay đ~ l{m cho De Amlcis nổi tiếng khắp thế giới. Nhưng được như vậy chính là vì cuốn Coure ấy mang một hoài bão thiết tha của tác giả, “bấy lâu nay một chút lòng...” Page 16 https://thuviensach.vn HOÀI BÃO XÂY DỰNG ĐẠO ĐỨC CHO THẾ HỆ TƯƠNG LAI. Một cậu bé người Ý, Enricô Bôttini, hàng ngày ghi lại những việc lớn nhỏ diễn ra trong đời học sinh của cậu, những cảm tưởng v{ suy nghĩ của cậu thành một cuốn nhật ký. Mỗi tháng, thầy giáo cho phép một truyện để đọc trong lớp, mỗi tháng, bố hay mẹ viết cho con một l| thư; c|c thư v{ truyện ấy đều được xếp vào cuốn nhật ký. Ghi chép trong mười th|ng, đó là một ,cuốn truyện nhỏ về năm học của cậu bé mười một tuổi. Nhân vật trong nhật ký là các cô giáo, thầy giáo, các bạn học của Enricô, là bố, mẹ Enricô, cùng bố mẹ các bạn; mỗi người một vẻ, có một đặc điểm nhất định về mặt thể chất hay tinh thần, nhất là các bạn của EnrIcô. Tính cách các nhân vật đ~ được c|ch điệu hóa để tiêu biểu cho một nết tất, hay chỉ là một thói quen, vì đấy không phải là một tác phẩm phản ánh nền giáo dục ở nước Ý cuối thế kỷ XIX, mà là một tác phẩm mượn hình tượng nghệ thuật để trình bày những điều suy nghĩ về đức tục ở nh{ trường v{ gia đình, m{ t|c giả mang trong óc như một lý tưởng, v{ trong long như một hoài bão. Trong các trang nhật ký của mình, Enricô không phải chỉ ghi những việc mà ở trường có vai trò của cô giáo, thầy giáo, mà còn chép cả những việc ở nhà có vai trò của bố mẹ mình, lại cũng không bỏ qua một số việc xảy ra ngoài phố với sự tham gia đường người ngoài. Rõ ràng De Amicis quan niệm rất đúng rằng muốn dạy đạo đức cho trẻ, phải có ba mặt giáo dục tốt: của nh{ trường, của gia đình v{ của xã hội. Cô giáo, thầy gi|o trước tiên phải thương yêu học trò. Côretti vác củi từ năm giờ sáng, vào lớp ngủ thiếp đi, thầy Pecbôni để đến hết giờ mới đ|nh thức dậy, rồi ômđầu cậu trong hai tay, hôn vào tóc cậu v{ nói. “Thầy không mắng đ}u. Thầy biết l{ trước khi đến lớp con đ~ phải làm lụng nhiều. Cuối năm, học sinh thi đều kh|; để làm cho họ vui, thầy giáo tóc đ~ hoa r}m v{ không bao giờ cười ấy lại làm bộ trượt chân, phải b|m v{o tường cho khỏi ngã. Phải chăng đó l{ c|i phút vui độc nhất của thầy? một sự đền bù cho chín tháng trời yêu thương, kiên nhẫn và phiền muộn nữa?” Enricô ghi v{o nhật ký như thế. Thầy có vật kỷ niệm làảnh các học trò cũ tặng, đ~ ngo{i hai mươi năm thầy treo đầu giường v{ nói: “Khi sắp chết, thì cái nhìn cuối cùng của thầy sẽ quay về họ”. Page 17 https://thuviensach.vn Cụ gi{ Crôxettl, sau s|u mươi năm dạy học, vẫn chưa muốn nghỉ - ở nước Ý thuở ấy cô giáo, thầy giáo không có lệ phải về hưu, vì kinh nghiệm v{ lương t}m của nhà giáo càng th}m niên c{ng được xã hội quí trọng – nhưng vì run tay trót đ|nh rơi một giọt mực lên trang vở của học sinh, cụ đ{nh phải xin về. Và cụ tâm sự: “Thật lả cay đắng, cay đắng hết sức... tôi hiểu rằng cuộc đời với tôi như vậy là hết rồi, không có trường học nữa, không còn có sức trẻ nữa, tôi cũng không sống được bao lâu nữa”. Sau mười năm tận tụy với nghề, cụ giáo Crôxetti chị có một căn nh{ trống trải, tấm ván tồi t{n l{m giường ngủ, mẩu bánh mì với chai dầu làm bữa ăn, khiến cho học trò đ~ hai thứ tóc trên đầu, không khỏi suy nghĩ: “Đó là tất cả phần thưởng của thầy.” Nhiều cô giáo, thầy gi|o đ~ xem nghề mình là lẽ sống, là cuộc đời của mình. Và ở trường học cũng có những liệt sĩ hy sinh như ở chiến trường. Cô giáo lớp một trên của Enricô ho không ngớt, nhưng tiếng của cô luôn luôn át cả lớp học, cô nói không nghỉ để học sinh nhỏ không thể lơ đễnh được. Cô có thể sống thêm nếu xin nghỉ dạy, nhưng không muốn xa học trò, cô cứ dạy cho hết năm, v{ cô đ~ mất ba ng{y trước khi dạy hết chương trình. Vĩnh biệt học trò cô ôm hôn tất cả, rồi vừa khóc vừa chạy nhanh ra khỏi lớp. Cô để lại cho học trò tất cả những gì cô có trên đời, v{ trước khi chết, yêu cầu thầy hiệu trưởng đừng cho học trò đi theo đ|m tang, sợ các em khóc. Qua bút mực của trẻ con, De Amicis đ~ viết một thiên trường ca cảm động về nghề dạy học, với những hình tượng cô giáo, thầy giáo, tuy chỉ có vài nét chấm ph|, nhưng không dễ m{ quên được. Trong gia đình Enrieô, th|ng nào bố hay mẹ cũng viết cho con một l| thư, không phải vì đi đ}u gửi về, mà ở ngay trong nhà viết đưa cho con đọc v{ suy nghĩ; thư thì khuyên răn, thư thì cảnh cáo, có khi là trách mắng. Đó l{ những trường hợp phải “nói chuyện” với con một cách trang nghiêm. Trong một xã hội văn minh, những người bố, mẹ không phải chỉ l{ trông nom, săn sóc con mình, mà còn biết quan t}m đến con người kh|c, đến trẻ nói chung nữa. Có một trang ký của Enricô riêng tả “những người bô, mẹ học sinh”, chẳng qua De Amicis đ~ mượn bút của trẻđể nói chuyện với người lớn. Và vì thế mà Những tấm lòng cao cả không phải chỉ là một cuốn sách riêng dành cho thiếu nhi, mà lại còn là một cuốn sách viết cho cô giáo, thầy giáo cho bô mẹ học sinh và cho những người lớn trong xã hội nữa. V{ đối với các bạn đọc ấy của mình, De Amicis muốn nói gì về vấn đề dạy dỗ con trẻ?Page 18 https://thuviensach.vn DẠY TRẺ NÊN DẠY NHỮNG GÌ? Trước tiên trẻ phải thật thà, không được dối trá, dù có lợi cho mình, hay là chỉ để tránh nguy hiểm thời. De Amicis qua lời Garônê khuyên Garôphi thú tội, rồi lời ông Bôttini dạy con, mấy lần nhắc rằng thật thà là một bổn phận. Trong các tính xấu, De Amicis muốn trẻ tránh nhất là tính hèn nhát. Thầy Becbôni hiền từ như thế, nhưng khi bọn thằng Phranti xúm lại đ|nh Crôtxi, đ~ phải nổi cơn thịnh nộ chính đ|ng: “C|c cậu đi l{m một việc hèn hạ nhất và nhục nhã nhất, có thể bôi nhọ lương t}m con người: các cậu là những kẻ hèn nh|t!”. Lạm dụng lòng tốt của người kh|c cũng l{ hèn: khi cả lớp làm ồn trong giờ thầy phụ giáo trẻ tuổi, Garônê chỉnh các bạn: “C|c cậu lạm dụng lòng tốt của thầy, việc làm của các cậu hèn nhát lắm.” Đầu năm học, ông Bôttini viết cho Enricô l| thư gợi lên hình ảnh trẻ em tất cả c|c nước trên thế giới đi đến trường học như một đạo quân lớn, để khuyên con: “Đừng bao giờ làm một người lính nh|t gan”. De Amicis quan niệm rằng lười biếng cũng l{ hèn nh|t vì thiếu chí khí, thiếu quyết tâm trong bổn phận học tập. Trong bức thư viết cho Enricô, không có l| thư nào của ông bà Bôttini mà nghiêm khắc như hai bức thư tr|ch mắng con thiếu lễ độ khi ăn nói với bố mẹ. “Th{ rằng bố phải thấy con chết đi, còn hơn l{ thấy con bội bạc với mẹ con...” Con còn phải giúp đỡ bốmẹ nữa: Giuliơ bốn tháng trời thức th}u đêm viết thuê giúp bố, nhưng giấu bơ, dù phải cay đắng chịu đựng những lời trách cứ bất công vì hiểu lầm của bố. Thầy giáo lại cho Enricô đọc nhiều truyện rất cảm động như Pherucsiô đưa th}n đón lưỡi dao của tên côn đồ hạ sát bà ngoại, và hy sinh để cứu sống b{, như Maccô mười ba tuổi, đi tìm mẹ s|u mươi ng{y không nghỉ, vượt đại dương.bao la, ngược những dòng sông xa lạ, qua những sa mạc hoang vu, những núi rừng bí hiểm, chịu đói rét, ốm đau, mê sảng, để cho người lạ hành hạ đ|nh chửi, nhưng cứ phía trước m{ đi, cho kỳ đến khi gặp lại mẹ. Dạy trẻ những bổn phận đối với bố mẹ v{ gia đình l{ việc nh{ trường l{m, thì đạy trẻ những bổn phận đó với thầy, với bạn, với nh{ trường lại là việc của gia đình; dường như De Amicis đ~ có ý ph}n công như vậy. Học sinh kính yêu cô giáo, thầy giáo vì bố mẹ họ kính yêu, và vì trong xa hội cô giáo, thầy gi|o cũng được mọi người kính yêu nữa. Ngày phát phần thưởng, Page 19 https://thuviensach.vn ông bồi thẩm kết thúc buổi lễ, nhắc học sinh: “Ra khỏi đ}y c|c ch|u không được quên gửi một cái chào và một lời c|m ơn đến những người đ~ vì c|c ch|u m{ không quản bao mệt nhọc, những ngươi đ~ hiến tất cả sức mạnh của trí thông minh v{ lòng dũng cảm cho các cháu, những người sống chết vì các cháu, và họđ}y n{y” Rồi ông chỉ tay về phía các cô giáo, thầy giáo. Trường học là một gia đình, học sinh như anh em phải thương yêu nhau, v{ muốn có tình thương yêu ch}n th{nh tất cả phải chống một số tính xấu. Cần dạy trẻ không nên chưng diện v{ khoe khoang, Vôtini vì luôn nghĩ đến mình, nên không những khoe khoang, mà còn tự phụ, đố kỵ, ghen ty với các bạn nữa, và thầy Pecbôni phải bảo dè chừng: “Đừng để cho con rắn ghen tị luồn v{o tim. Đó l{ con rắn độc, nó gặm mòn khối óc v{ l{m:đồi bại trái tim. Muốn có tình bạn tất phải để và biết sống vì bạn: Enricô mời Prêcôtxi đến nh{ chơi “những muốn đem biếu cậu tất cả đồ chơi v{ tất cả sách học của mình, muốn nhịn miếng bánh mỳ cuối cùng đang ăn để nhường cậu ăn, muốn tự lột hết áo quấn để nhường cậu mặc”. Thư ông Bôttini nói với con “tại sao cậu yêu đất nước của cậu kết thúc rằng giá trong một trận chiến đấu vì Tổ Quốc m{ cơn trốn tránh nguy hiểm “thì bố của con sẽ đón con với một tiếng nấc đau đớn; và bố sẽ chết với nh|t dao găm ấy đ}m v{o tim”. Thầy Pecbôni thì cho học sinh đọc hai truyện thiếu niên anh hùng: Cậu bé đ|nh trống người Xacđênha, trong trận Cutxtôtza bị đạn vẫn cố làm tròn nhiệm vụ, nên phải cưa một chân, và trên bàn mổ không hề kêu một tiếng. Cậu bé trinh s|t người Lômba, chẳng ở trong qu}n đội, đ~ hy sinh tính mạng trong khi do th|m tình hình địch cho nghĩa quân. Thi hài nhỏ bé của cậu quấn lá cờ ba màu, và nét mặt cậu như đang mỉm cười, sung sướng và tự h{o vì đ~ hiến đời mình cho xứ Lômbacđia th}n yêu của mình. Ông Bôttini lại viết thư dạy cơn yêu “th{nh phố quê hương của con”, x|c định cho con “những bổn phận phải làmở ngo{i đường phố, nhắc con rằng tỏ ra có giáo dục ở nơi công cộng là tôn trọng quê hương mình. “Trình độ giáo dục của một dân tộc có thểđ|nh gi| qua th|i độ của con người trên đường phố. Ô đ}u m{ thấy cảnh thô lỗ diễn ra ngo{i đường phố thì có thể chắc chắn là sẽ thấy cảnh thô lỗ diễn ra trong các gia đình vậy”. Nói chuyện về những trẻ mù, thầy giáo khêu lên trong lòng học sinh tình thương những bạn xấu sốấy; trẻ em phải được giáo dục lòng nh}n đạo. Trong các bạn của Enricô thì Phranti l{ đứa khốn nạn, vì “c|i thằng bụng dạ độc ác ấy” ai khóc thì nó cười, “chẳng động Page 20 https://thuviensach.vn lòng vì bất cứ c|i gì”. Thấy một gánh xiếc, đ{n b{ trẻ con lao động nghệ thuật vất vả gian khổ, nguy hiểm, ông Bôttini viết báo ca tụng cậu bé làm xiếc, khiến người xem nô nức kéo đến chật rạp, giúp cho gánh xiếc. Biết có người đ{n b{ gặp cảnh túng thiếu, bà Bôttini liền cùng hai con đến giúp quần áo tiền bạc, và ra về ôm hôn đứa con người đ{n b{ nghèo khổ, mà mắt đẫm lệ. Viết thư cho con, b{ dạy “đừng quen thói dửng dưng đi qua trước người nghèo khổ, phải biết giúp đỡ cụ gi{ không nơi nương tựa, bà mẹ không có b|nh ăn, đứa bé đang đói, đứa con mất mẹ, nhắc rằng đó l{ “những đức hạnh không thể bỏ qua”. Thầy giáo thì kể chuyện Phransetxcô năm ng{y đêm liền trông nom săn sóc một người ốm nặng tưởng là bố mình, đến khi biết là lầm, vẫn ở lại với người bệnh, dù không biết bác ấy l{ ai”. Nhật ký của Enricô ghi lại việc Rôbetti lao mình ra trước chiếc xe đang chạy cứu em bé; rồi ở lại bệnh viện ra, đi học phải chống nạng như nhảy lò cò. Một chuyện khác của thầy giáo kể việc Mariô đi biển bị đắm t{u,được xuống xuồng cấp cứu, đ~ nhường cho người bạn đường mới quen, vì bạn còn bố mẹ, mà mình thì côi cút, tứ cố vô th}n thích. T{u đắm, “cậu bé đứng ở mạn t{u, đầu ngẩng cao, m|i tóc bay trước gió, bất động, cao cả, tuyệt vời”; việc hy sinh của cậu đ~ đạt đến đỉnh của lòng nhân ái. Sống trong xã hội tư bản chủ nghĩa, De Amicis thấy phải dạy trẻ yêu quý lao động tay chân và kính trọng những người laođộng, vì sự cao quý ở lao động chứ không ở trong đồng lương, ở trong giá trị chứ không ở trong cấp bậc”. DeAmice muốn trẻ phải yêu, phải kính, trên tất cả mọi sựở đời phải tôn trọng những người lính trong mặt trận nữ lao động những nỗi vất vả và sự hy sinh của họ. Phải thương yêu họ vì trong lồng ngực của những người thợấy có những trái tim tuyệt vời”. DeAmicis rất thiệt thà dạy trẻ ý thức mình đang giữa mọi người Trong các bàn học mà Enricô cho rằng CađôNôbitx có thể sánh với Phranti vì nó quá tự phụ là quí tộc và giàu có. Xã hội Ý thời bấy giờ nhiều người nghèo khổ, lắm nỗi bất công. Nghĩ đến mùa đông, ông Bôttim, hay chính De Amicis không cầm được lòng thương xót những trẻ không có áo quần, cũng không có gi{y, cũng không có lửa sưởi. Lòng thương xót ấy có khi chuyển thành lòng phẫn nộ, và bà Bôttini viết thư cho con, hay chính l{ De Amlcis nói với bạn đọc của mình, giọng rít lên đầy uất hận: Thật là buồn khi nghĩ rằng có những đ{n b{ v{ trẻ em không có gì m{ăn cả! Không có gì mà ăn cả, lạy Chúa tôi!” Page 21 https://thuviensach.vn DẠY TRẺ NÊN DẠY THẾ NÀO? Dạy trẻ phải dịu dàng, nhân từ, nhưng trước lỗi lầm của trẻ thì vẫn nghiêm khắc. Có lỗi với bạn, ngỡ bạn đ|nh, Ericô cầm thước kẻ giơ lên, n{ng thấy bạn làm lành, liền ôm chầm lấy bạn: về nhà kể cho bố nghe, tưởng bố vui lòng, nào ngờ bố mắng: “Con không được giơ thuộc dọa một đứa bé tốt hơn con, dọa con trai của một qu}n nh}n!” Rồi bố giật g|i thước bẻ l{m đôi: Người giáo dục khéo cần lợi dụng mọi việc diễn ra, dù lớn dù nhỏ, để uốn nắn ngay tính nết của trẻ... Thấy Enricô đi qua trước mặt một người mẹ đói :khổ bế con đi xin ăn, m{ cứ dửng dưng, b{ Bôttini viết ngay thư dạy con bổn phận đối với người nghèo. Ngoài phố, thấy con và phải một người kh|ch qua đường, ông Bôttini viết ngay thư dạy con th|i độ trên đường phố. Nhưng việc giáo dục phải tiến hành rất thận trọng và tế nhị. Bạn con đến chơi, ngồi đầy bàn ghế, ông Bôttini ngăn không cho con phủi ghế trước mặt bạn; bạn con gù lưng, ông cất bức tranh anh hề gù treo trong phòng khách cho bạn con khỏi phải trông thấy. Cùng con đi giúp nh{ nghèo, không ngờ đấy lại là nhà bạn con, bà Bôttini ngăn không cho con gọi bạn, sợ bạn tủi; nhưng khi bạn trông thấy chạy ra thì liền đẩy hai trẻ lại cho ôm chầm lấy nhau như hai anh em ruột. Tháng sáu trẻ ngồi học m{ như sắp lên cơn điên, b{ Bôttini nhắc con là có những trẻ phải làm lụng ngo{i đồng dưới mặt trời đổ lửa, hay bên bờ song cuội sỏi cháy bỏng, hay trong sưởng thủy tinh mặt lúc n{o cũng cúi s|t lò lửa, phải bắt đầu ngày lao động rất sớm, và chẳng bao giờ được nghỉ lễ, nghỉ hè. Ông Bôttini thì đem con đi thăm những lớp học buổi tối dạy những quân nhân, những người lao động, để cho con “ngạc nhiên vả khâm phục” th|i độ tập trung chăm chú của họ. Lấy việc tốt trong xã hội dạy trẻđ~ đ{nh, người giáo dục lại còn phải tự mình l{m gương, l{m mẫu cho trẻ noi theo nữa; muốn con nhớ ơn thầy, ông Bôttini đem con đi tìm thầy học của mình để tỏ lòng biết ơn. Khi mới ra đời, Những tấm lòng cao cả cũng bị một số dư luận phê bình khá gay gắt, nào là tính cách nhân vật chỉ một chiều, c|ch điệu hóa qu| th{nh ra sơ lược, nào là giọng văn cảm thương qu| đ|ng có khi thành xót xa: Tất nhiên đó l{ những chỗ yếu rõ ràng của cuốn s|ch, nhưng thời gian - người đ|nh gi| công bằng v{ đúng đắn nhất - đ~ công nhận Những Page 22 https://thuviensach.vn tấm lòng cao cả là tác phẩm có giá trị, không những về nội dung mà cả về văn chương nữa. De Amicis xây dựng những truyện dù tình tiết có ly kỳ đến mấy, như Cậu viết thuê, vẫn kết cấu chặt chẽ, các sự kiện diễn ra tự nhiên, mà cách kể truyện thì linh hoạt nhanh gọn, sắc sảo như trong Một vụ đắm t{u l{m người đọc lắm phen hồi hộp, như trong truyện Cậu bé đ| trống người Xacđênha, v{ nhất là Từ mạch Appenninô đến mạch Anđetx v{ Người y tá của Tata. Nhiều truyện đ~ kết thúc m{ để người đọc cứ bùi ngùi mãi không thôi; cậu bé làm xiếc lấy tay áo quyệt trái lớp phấn trên mặt gửi lên hai má của ân nhân mình hai cái hôn đ|ng yêu; ông đại úy gi{ chưa từng nói với ai một lời dịu dàng bao giờ, tay đưa từ từ và mắt nhìn chằm chằm, chào Cậu bé đ|nh trống người Xacđênhê, ch{o rồi dang rộng tay ra ôm chầm lấy cậu, siết chặt vào lòng và hôn ba lần; chào và hôn vì cậu xứng đ|ng với một người anh hùng chân chính. Phransetxcô sau bảy ng{y đêm liền săn sóc tận tình người ốm không quen biết, đến khi người bất hạnh cuộc đời mới “ôm bọc quần |o cũ của mình, chầm chậm bước ra, người mệt lả, lên đường”, v{ t|c giả kết thúc bằng chỉ mấy chữ: “Rạng đông vừa hừng s|ng...” Trong Một vụ đắm tàu, Mariô nhận lấy cái chết để cho người bạn đường được sống, truyện cũng kết thúc bằng hai câu ngắn: “Giulietta úp mặt vào hai tay. Khi cô ngửng đầu lên và nhìn ra biển, chiếc t{u đ~ biến mất rồi... “Rạng đông vừa hửng sang” v{ “chiếc t{u đ~ biến mất rồi”, chỉ đơn giản thế thôi, nhưng dù kết cục của truyện người đọc đ~ đo|n biết trước rồi, đòc đến những câu cuối như thế ít ai có thểđể lòng dửng dưng, v{ không ít người tuy đ~ học đi học lại nhiều lần vẫn khó mà cầm được nước mắt. Văn hay họ phải dải lời. Nhiều đoạn trong “Những Tấm Lòng Cao Cả” đ~ l{m người đọc xúc động như thế, lại có những đoạn rất thuyết phục vì lời văn hùng hồn, nhất là những bức thư bố mẹ viết cho con; mà nhiều bức đ~ được trích vào sách giáo khoa ở nhiều nước, nổi tiếng hơn cả là bức thư về Trường học. Truyện đọc h{ng th|ng cũng nhiều truyện được trích như thế. Enricô có ghi trong nhật ký là khi chép truyện Cậu bé trinh s|t người Lômba, Đêrôtxi “rơm rớm nước mắt, run run đôi môi”. Sức tác động của văn chương thấm s}u v{o lòng người. Nghệ thuật văn chương l{ công cụ giáo dục tốt, vì giáo dục phải tiến hành có nghệ thuật, và giáo dục chính là một nghệ thuật. Trong văn học Ý, Những tấm lòng cao cả không giữ địa vị một đại t|c, nhưng trong sự Page 23 https://thuviensach.vn nghiệp giáo dục của một thế giới thì đ~ có t|c dụng không nhỏ, chính vì nội dung rất tốt của tác phẩm, dù cũng có ít nhiều điều không lấy gì làm hay. Mỗi xã hội, mỗi thời đại giáo dục con em mình theo yêu cầu của mình, dựa vào những nguyên lý cơ bản của khoa học giáo dục của mình; tất nhiên l{ như vậy. Nhưng t|c phẩm của những thời đ~ qua m{ có những điều tốt đẹp, khiến cho tồn tại v{ lưu truyền thì vẫn có ích lợi thiết thực và cần nghiên cứu, tham khảo. Những tấm lọng cao cả của Edmondo De Amicis là một trong những tác phẩm như vậy. HOÀNG THIẾU SƠN Page 24 https://thuviensach.vn THÁNG MƯỜI Page 25 https://thuviensach.vn NGÀY KHAI TRƯỜNG Tôrinô thứ hai 17. Hôm nay l{ ng{y khai trường. Mấy tháng nghỉ hè của chúng tôi đ~ đi qua như một giấc mộng. Sáng nay, mẹ tôi dắt tôi đến phân hiệu Baretti để ghi tên tới vào lớp ba. Còn tới thì mãi nhớ thôn quê, tôi đến trường chỉ là miễn cưỡng. Tất cả c|c đường phố đều tấp nập học sinh, đông như kiến. Hai cửa hiệu bán sách chất những bố mẹ học sinh, vào mua nào vở, nào giấy thấm, nào cặp sách bằng da... Trước trường, người đông đến nỗi ông gác cổng v{ người cảnh binh đều phải chật vật lắm mới giữ được thông lối vào ra. Chúng tôi sắp bước qua cổng thì thấy có người đặt tay lên vai mình: đó l{ thầy giáo lớp hai của tôi, có mái tóc hung, bù xù và tính vui vẻ không bao giờ cạn. Thầy bảo tôi: “Chúng ta thế là xa nhau mãi rồi, phải không Eancô?” Tôi cũng biết như vậy, thế mà lời nói của thầy vẫn làm cho lòng tôi nặng trĩu. Chúng tôi phải chật vật lắm mới v{o được trường. Những ông, những bà, những phụ nữ thường dân, những công nhân, những sĩ quan, những bà cụ và những người giúp việc, ai cũng tay dắt một trẻ em, tay mang những cái gói, làm huyên náo cả phòng đợi và các thang gác. Tôi vui thích thấy lại cái phòng rộng ở tầng dưới thông với bảy lớp học, mà suốt ba năm gần như ngày nào tôi cũng đi qua. Người đông nghịt. C|c cô gi|o đi đi, lại lại. Một cô giáo lớp một đứng trên ngưỡng cửa của lớp cô, cào tôi và nói: “Enricô, năm nay con học trên gác, và cô sẽ không còn thấy con đi qua đ}y nữa. Rồi cô nhìn tôi có vẻ buồn. Tôi trông thấy thầy hiệu trưởng, mà bộ r}u hình như có bạc hơn năm ngo|i một ít đang bị vây giữa những bà mẹ khá phật ý vì không còn chỗ để cho con họ vào học nữa. Tôi thấy nhiều bạn tôi lớn lên nhiều. Ở tầng dưới, học sinh chia xong vào các lớp người ta thấy các em học những lớp vỡ lòng không chịu vào lớp, cứ đẩy nhau như những con lừa con: người ta phải lôi chúng vào; vài mà bỏ chạy không chịu ngồi vào ghế, Page 26 https://thuviensach.vn nhiều em khác òa lên khóc khi thấy bố mẹ ra về. Những ông bố, bà mẹ ấy phải quay lại để khuyến khích hoặc dỗ dành con; còn các cô giáo trông thấy vậy cũng có chiều thất vọng. Em trai tôi được vào lớp của cô giáo Dencati, tôi học lớp thầy giáo Pecbôni ở g|c hai.Đến mười giờ thì tất cả chúng tôi đều đ~ v{o lớp hết: năm mươi bốn học sinh tất cả. Trong đ|m ấy tôi chỉ gặp lại chưa đến mười lăm, mười sáu bạn cũ lớp hai; trong đó có Đêrôtxi, c|i cậu bao giờ cũng được giải nhất. Trường học đối với tôi có vẻ nhỏ hẹp và buồn tẻ làm sao so với rừng núi m{ tôi đ~ đến ở chơi mấy tuần qua. Tôi lại còn nhớ tiếc thầy giáo lớp hai của tôi, thầy tốt l{m sao, v{ lúc n{o cũng cười với tôi. Người thầy nhỏ nhắn đến nỗi làm cho chúng tôi cứ tưởng như l{ một người bạn. Tôi tiếc không dược.thấy thầy ở đ}y, với mái tóc hung bù xù của thầy nữa. Thầy gi|o năm nay của chúng tôi người cao lớn, không có r}u, tóc d{i đ~ hoa râm hết, có một nếp nhăn trên tr|n, tiếng nói rất to thầy nhìn chúng tôi chằm chằm hết dứa n{y đến đứa kh|c, như muốn đọc rõ tấn trong lòng chúng tôi. Thầy không bao giờ cười. Tôi thầm nghĩ: “Hôm nay l{ ng{y đầu tiên đ}y. H~y còn những mười tháng nữa mới lại nghỉ hè. Trước mắt biết bao là công việc, là bài thi, là khó nhọc! Tan học, tôi cần phải gặp mẹ tôi, và tôi chạy ra ôm lấy mẹ bảo: “Gắng lên Enricô của mẹ. Mẹ con ta sẽ cùng học với nhau!”. Thế là tôi vui vẻ về nh{. Thôi cũng được! Tôi không còn học với thầy gi|o cũ tươi cười thế, vui tính thế và tất bụng thế, nh{ trường đối với tôi hình như cũng chẳng thích thú bằng năm ngo|i... Nhưng thôi cũng được. Page 27 https://thuviensach.vn THẦY GIÁO MỚI Thứ ba 18 Thầy giáo mới ngay từ s|ng hôm nay đ~ l{m cho tất cả chứng tôi đều rất thích.Khi chúng tôi đang lần lượt vào lớp, và thầy đ~ ngồi vào chỗ của mình, chốc chốc chúng tôi lại thấy những học trò của thầy năm ngo|i, đi qua đều bước vào cửa chào thầy. “Ch{o thầy ạ! Chào thầy Pecbôni ạ!”. Có những cậu bước vào bắt tay thầy, rồi vội vàng chạy ra. Rõ r{ng đ|m học trò cũ đều rất mến thầy, và rất muốn lại được học với thầy nữa. Còn thầy thì chỉ thấy trả lời đơn giản: “Ch{o cậu”, v{ bắt những bàn tay chìa ra phía thầy, nhưng chẳng nhìn ai cả. Mỗi lần chào lại, thầy đều nghiêng mình vẻ nghiêm trang, mặt quay về phía cửa sổ, nhìn sang m|i nh{ trước mặt. Đ|ng lẽ làm cho thầy vui, thì những sự biểu lộ tình cảm của học trò cũ hình như l{m cho thầy đau khổ. Rồi lại đến lượt thầy nhìn chúng tôi, những học trò mới, hết đứa n{y đến đứa khác, một c|ch chăm chú. Vừa đọc chính tả, thầy vừa bước xuống bục v{ đi vào giữa các dãy bàn của chúng tôi. Chợt nhìn thấy một cậu mặt đỏ ửng v{ đầy những nết sưng nhỏ, thầy liền ngưng đọc, lấy hai tay ôm đầu cậu bé, hỏi cậu làm sao, rồi sờ trán xem cậu có sốt không. Trong lúc đó thì ở sau lưng thầy một cậu đứng ngay lên trên ghế và bắt đầu múa như con rối. Thầy giáo quay ngoắt lại, cậu ta hoảng hết vội ngồi xuống và cúi gầm mặt, chắc chắn thế n{o cũng bị mắng một trận. Nhung thầy Pecbôni đặt tay lên vai cậu bé dại dột v{ nói: “Đừng làm thế nữa nhé!”. Chỉ thế thôi. Rồi thầy lại trở về chỗ v{ đọc nốt bài chính tả. Xong bài chính tả, thầy lặng thinh nhìn chúng tôi một lúc, rồi nói với chúng tôi, giọng thầy rất to, nhưng hết sức hiền từ: “Nghe đ}y, c|c con ạ! Chúng ta sẽ sống chung với nhau cả một năm, thầy trò ta đều cố gắng l{m sao cho năm nay thật tốt. Các con phải chăm và ngoan. Thầy không có gia đình. Chính c|c con sẽ thay cho gia đình của thầy. Năm ngo|i thầy còn mẹ; nhưng nay mẹ thầy đ~ mất rồi. Nay thầy chỉ có một mình, thầy chỉ còn các con trên đời này nữa thôi. Thầy chẳng còn ý nghĩ n{o, tình cảm nào ngoài các con ra. Các con phải l{ đ{n con của thầy. Thầy sẽ rất thương c|c con, v{ c|c con cũng phải thương thầy. Page 28 https://thuviensach.vn Thầy không muốn phải phật một ai. Các con hãy tỏ ra cho thầy thấy là những đứa trẻ chân th{nh, dũng cảm. Trường học của chúng ta sẽ là một gia đình, v{ c|c con sẽ là niềm an ủi và niềm tự hào của thầy. Thầy không yêu cầu các con phải trả lời, vì thầy tin chắc rằng trong lòng tất cả các con đều đ~ nói “v}ng ạ”, v{ thầy xin c|m ơn c|c con: Vừa lúc ấy thì người gác cổng vào báo hết giờ học. Tất cả chúng tôi đều im lặng ra khỏi lớp. Cậu học trò lúc n~y đứng lên ghế l{m trò, bước lại gần thầy, và hỏi thầy giọng run run: “Thua thầy, thầy có tha lỗi cho con không ạ?” Thầy giáo hôn vào trán cậu v{ nói: “Thế là tốt con ạ? Thôi, con về đi”. Page 29 https://thuviensach.vn MỘT TAI NẠN Thứ sáu 21 Năm học đ~ bắt đầu bằng một tai họa. S|ng nay, trên đường đi học, tôi đ{nh kể lại cho bố nghe những lời nói chân thành của thầy Pecbôni, thì bỗng thấy đường phố đông nghịt những người. Họ dừng lại trước cổng trường thị xã. Bố kêu lên. Chắc đ~ xảy ra tai nạn gì rồi! Chúng tôi phải len v{o trường một cách rất khó khăn. Căn phòng lớn chật ních bố mẹ học sinh, và cả học sinh mà các thầy giáo không tài nào cho vào lớp được Tất cả mọi người đều nhìn về phía cửa phòng thầy hiệu trưởng, v{ có người nói: “Tội nghiệp cậu bé! Tội nghiệp Rôbetti!”. Ở tít đằng cuối phòng lớn, người ta thấy nhô lên trên đ|m đông c|i mũ của một người cảnh vệ thị x~ v{ c|i đầu hói của thầy hiệu trưởng. Một ông đội mũ cao vừa đi v{o, v{ người ta thì thầm: “Kìa, b|c sĩ”. Bố tôi hỏi một thầy gi|o: “Việc gì vậy, thưa thầy?. Thầy giáo trả lời: “Xe đè lên ch}n cậu ấy”. Một người khác tiếp lời: “V{ đ~ nghiền nát bàn chân cậu ta”. Người bị nạn là một học sinh lớp hai. Cậu ta đang đi ởđường phố Dôra Grôtxa để đến trường, thì thấy một em bé lớp sơ đẳng tuột khỏi tay mẹ -và ngã xuống trước một chiếc xe chở kh|ch đang chạy, chỉ cách xe có một bước. Lập tức cậu ta dũng cảm lao đến cứu em bé, bế xốc em dậy. Không may b|nh xe đè lên ch}n cậu bé quả cảm. Cậu ta l{ con trai ông đại úy pháo binh. Câu chuyện người ta kể cho chúng tôi đến đó thì một người đ{n b{ hốt hoảng, rẽ đ|m đông đ}m bổ v{o trong phòng. Đó l{ mẹ của Rôbetti, m{ người ta vừa báo cho biết. Một người khác, mẹ của em bé được cứu sống, chạy lại ôm choàng lấy cổ bà mẹ Rôbetti mà khóc nức nở, và dìu bà vào trong phòng thầy hiệu trưởng. Ở bên ngoài chúng tôi nghe tiếng kêu thất vọng của b{ Rôbetti “Ôi, Giuliô của mẹ, con yêu dấu của mẹ!”. Một lát sau, một chiếc xe Page 30 https://thuviensach.vn đỗ trước cổng và thầy hiệu trưởng đi ra, bế cậu bé bị thương trên tay. Cậu bé đ|ng thương, mặt tái nhợt, mắt nửa nhắm nửa mở, đầu tựa lên vai thầy hiệu trưởng. Thấy cậu, mọi người đều im lặng. Người ta chỉ còn nghe tiếng nấc cố nén của bà Rôbetti. Thầy hiệu trưởng dừng lại một chốc trong phòng, nâng cậu Rôbetti lên, như để cho mọi người trông thấy cậu. Tức thì, thầy giáo, cô giáo, bố mẹ học sinh và học sinh, tất cả đều nói to: “Rôbetti dũng cảm! Cậu bé dũng cảm v{ đ|ng thương?”. Người ta gởi đến cậu những cái hôn; các cô giáo và học sinh đứng gần thì hôn hai bàn tay bé nhỏ bất động của cậu. Cậu mở mắt ra và thì thầm hỏi: “Cặp sách của..ch|u đ}u rồi?”. Bà mẹ của em bé được cứu sống vừa khóc vừa đưa chiếc cặp ra nói. “Đây, chính bác giữ đ}y, cháu yêu dấu của bác ạ!” Nghe con đ~ nói được, bà Rôbetti mỉm cười. Mọi người đều đi ra. Cậu bé bị thương được đặt nằm cẩn thận trong xe, người ta quất roi cho ngựa chạy. Và tất cả chúng tôi vào lớp học, lặng lẽ v{ xúc động. Page 31 https://thuviensach.vn CẬU BÉ XỨ CALABRICA Thứ bảy 22 Chiều qua trong khi thầy giáo cho chúng tôi biết tin tức cậu Rôbetti đ|ng thương - cậu ta phải đi bằng nạng trong một thời gian - thì thầy hiệu trưởng vào lớp, theo sau là một học trò mới: một cậu mặt n}u, tóc đen, mắt to và linh hoạt, đôi lông m{y rậm như gần giao lại với nhà quần áo màu sẫm thắt một d}y lưng bằng da đen. Sau khi nói rất khẽ mấy câu với thầy Pecbôni, thầy hiệu trưởng để cậu bé lại rồi đi ra. Người mới đến nhưng chúng tôi bằng đôi mắt to, với cái vẻ gần như hoảng hốt. Thầy giáo cầm tay cậu và nói với chúng tôi: Các con phải lấy làm hài lòng, hôm nay vào học lớp ta, một học sinh quê ở Retjiô đê Calabria rất xa đ}y, ở nơi tận cùng của vương quốc. Các con hãy niềm nở đón tiếp người bạn mới. Bạn là con để của một miền đất vinh quang đ~ cho nước Ý những danh nh}n v{ còn cho nước Ý những người lao động giỏi và những chiến sĩ dũng cảm. Quê hương của bạn là một trong những miền đẹp nhất Tổ quốc ta ở đấy cô những núi cao phủ kín rừng, và nhân dân thì rất thông minh v{ đầy quả cảm. H~y thương bạn các con ạ, để cho bạn không thấy rằng bạn đang ở rất xa nơi chôn rau cắt rốn của mình; hãy tỏ cho bạn biết rằng một cậu bé người Ý vào học mọi trường trên đất Ý thì ở đ}u cũng tìm thấy những người bạn, những người anh em!” Nói xong, thầy Pecbôni đứng lên và chỉ trên bản đồ nước Ý treo ở tường c|i điểm vẽ thành phố Retjiô đê Calabria. Thầy lại gọi với cái giọng rất to của thầy: Ecnetxtô Đêrôtxi?”. Đêrôtxi (c|i cậu bao giờ cũng được phần thưởng nhất lớp) đứng dậy.. “Lên đ}y thầy bảo”. Đêrôtxi ra khỏi chỗ ngồi, đi lên phía b{n thầy gi|o, đứng cách cậu bé xứ Calabria hai bước. Thầy Pecbôni bảo: “Con l{ người đầu lớp), ở cương vịấy con hãy thay mặt tất cả các bạn ôm hôn bạn mới đến, cái hôn của những người con xứ Piêmôntê gửi đứa con xứ Calabria”. Đêrôtxi đến gần cậu bé Calabria và nói với cậu, giọng thanh v{ trong: “Xin vui mừng đón bạn?” Rồi ôm hôn cậu nồng nàn trên hai má! Tất cả chúng tôi đều vỗ tay. “Im! Trong lớp không được vỗ tay”, thầy giáo nói to. Dù thầy cấm, chúng tôi vẫn thấy rõ là thầy rất hài lòng Page 32 https://thuviensach.vn về nỗi bồng bột của chúng tôi. Cậu bé xứ Calabria cũng vậy, cậu cũng rất vui lòng. Thây Pecbôni chỉ một chỗ ngồi, dắt cậu đến, rồi lại nói với chúng tôi: Để đạt kết quả như c|c con thấy, nghĩa l{ để cho một cậu bé Calabria đến Tôrinô vẫn thấy rằng mình ở quê mình, cũng như một cậu bé ở Tôrinơđến Retiiô đê Calabria có quyền là mình vẫn ở quê mình, đất nước ta đ~ chiến đấu năm mươi năm, v{ ba vạn người Ý đ~ chết cho tự do. Các con hãy yêu nhau như anh em ruột thịt: và ai mà xúc phạm àến người bạn mới này vì bạn không phải l{ người Piêmôntê, thì không xứng đ|ng được ngẩng mặt lên khi lá cờ ba màu diễu qua” . Cậu bé Calabria vừa ngồi vào chỗ thì các bạn ngồi gần đ~ lập tức đưa cho, n{o ngòi bút, n{o bút chì, nào tranh ảnh; một bạn ngồi bàn cuối gửi đến cho cậu, làm bằng chứng tình bạn, một con tem Thụy Điển. Page 33 https://thuviensach.vn CẬU BẠN HỌC CỦA TÔI Thứ ba 25 Anh học trò đ~ cho cậu bé Calabria con tem l{ người mà tớ thích nhất lớp.Cậu ta tên là Garônê, lớn nhất lớp, sắp lên mười bốn tuổi, đầu to, vai rộng. Cậu rất tốt bụng, cứ trông nụ cười của cậu thì đủ biết. Lúc nào cậu cũng có vẻ suy nghĩ v{ chín chắn. Giờ thì tôi đ~ biết được nhiều bạn của tôi rồi. Một bạn kh|c cũng l{m cho tôi thích, vì cậu ta lúc n{o cũng có vẻ rất hài lòng, tên là Côretti. Cậu ta mặc một cái áo ngắn bằng da r|i c|, v{ đội c|i mũ nồi bằng da mèo. Cậu ta con một bác bán củi đ~ phục vụ trong quận đo{n của thái tử Umbeetô hồi chiến tranh 1866(2). Người ta bảo bác ấy được thưởng ba hu}n chương. Lại còn cậu Nenli, cậu bé gù tội nghiệp nom quá gầy, gò, quá yếu đuối. Có một cậu ăn mặc rất sang, lúc n{o cũng gỡ những sợi lông bám vào quần áo mình, ten là Vôtini. Ngồi trước tôi là một cậu, mà anh em goi là “cậu bé thợ nề” vì bố cậu ta làm nghề ấy; mặt cậu ta tròn như quả t|o v{ mũi thì tẹt. Cậu ta có cái biệt t{i l{m như kẻ sứt môi, và tất cả học sinh thường bảo cậu ta l{m để cười cho vui. Cậu ta có c|i mũ mềm, nho nhỏ cứ cuộn lại đứt túi như một chiếc khăn tay. Ngồi gần “cậu bé thợ nề” l{ Garôpphi, cao gầy, mũi khoằm như c|i gọng kim v{ đôi mắt ti hí. Cậu thường xuyên mua b|n, đổi chác nào ngồi bút, nào hộp diêm; cậu viết cả bài học lên móng tay để nhìn trộm khi thầy gọi đọc thuộc lòng. Lại còn một cậu bé có vẻ khinh khỉnh: Các lô Nôbitx. Cậu ngồi giữa hai cậu m{ đối với tôi rất có thiện cảm: .một cậu là con ông thợ khóa, ăn mặc luộm thuộm, cái áo dài xuống tận đầu gối, xanh xao như người ốm, mặt bao giờ cũng sợ sệt và nụ cười đau đớn; cậu kia thì tóc đỏ hoe, một cánh tay bị liệt phải buộc băng qu{ng v{o cổ. Bố cậu đi bên Mỹ, và mẹ cậu bán rong rau quả. Ngồi sát bên trái tôi lại là một nhân vật lạ lùng, Xtacdi, người thấp và to ngang, cổ rụt vào giữa hai Vai, lúc n{o cũng c{u nh{u, không bao giờ chuyện trò với ai cả. Không lấy gì làm thông minh - tôi cho như vậy - nhưng rất chăm chú nghe lời thầy giảng; cậu ta ngồi nghe không nhúc nhích, mắt nhìn thầy đăm đăm, Page 34 https://thuviensach.vn c|i tr|n nhăn lại, hai h{m răng cắn chặt vào nhau. Vô phúc mà nói gì với cậu ta khi thầy giáo đang giảng bài, thì cậu ta không thèm trả lời cứ hỏi dai thì cậu ta sẽ cho một c|i đ|... nhưng vẫn không nói một nửa lời. Cạnh Xtácdi là một bộ mặt tàn nhẫn và ghê tởm, đó l{.Phranti, hình như nó đ~ bị đuổi khỏi một trường khác. Lại còn có hai anh em ruột ăn mặc giống nhau, đều đội mũ có cắm c|i lông chim trĩ, v{ giống nhau như hệt. Nhưng c|i cậu dễ thương hơn hết, thông minh nhất lớp và chắc chắn thế n{o năm nay cũng được phần thưởng nhất là Đêrôtxi. Thầy gi|o đo|n biết vậy, nên hỏi bài cậu ta luôn. Prêcôtxi tất nhiên là tôi rất yêu, cậu con ông thợ khóa, cái cậu mặc chiếc áo quá dài, và nét mặt có vẻ đau khổ. Người ta bảo là cậu hay bị bố đ|nh, tội nghiệp! Trông cậu nhút nhát: mỗi khi hỏi gì ai hay khẽ chạm vào ai là lại nói: “xin lỗi”, vừa nói vừa nhìn người ta với đôi mắt hiền lành và buồn rầu. Nhưng cậu Garônê cao lớn thì tôi vẫn cho là tốt hơn tất cả mọi người. Page 35 https://thuviensach.vn MỘT HÀNH VI NGHĨA HIỆP Thứ tư 26 May qu|, đúng s|ng nay chúng tôi đ~ có dịp đ|nh gi| Garônê. Khi tôi v{o lớp (hơi muộn một tí vì cô giáo lớp dưới đ~ giữ tôi lại hỏi lúc nào cô có thểđến chơi nh{ tới) thì thầy Pecbôni vẫn chưa đến; và ba hay bốn đứa đang h{nh hạ cậu Crôtxi đ|ng thương, c|i cậu tóc hoe, cánh tay bị liệt và bà mẹ bán rau quảấy. Chúng lấy thước cậu; ném vỏ hạt dẻ v{o đầu cậu; gọi cậu là con quỉ què và nhại cái tay của cậu. Một mình ở đầu ghế ngồi, Crôtxi sợ hãi, nghe và nhìn khi đứa n{y khi đứa kia với đôi mắt van lên, cầu chúng để cho yên thân. Nhưng bọn chúng mỗi lúc một lầm gi{, đến nỗi cậu bắt đầu run lên và mặt đỏ bừng vì tức giận. Bỗng Phranti, cái thằng có bộ mặt tàn nhẫn ấy, đứng lên một cái ghế, làm bộ như ôm mỗi tay một cái sọt, nó nhớ mẹ Crôtxi khi b{ đến đón con ở cổng trường. Mấy hôm nay, không thấy b{ ta đến, vì đang ốm. Thấy diễn màn kịch câm ấy, học trò cười ầm lên. Crôtxi liền mất bình tĩnh, chộp lấy lọ mực trước mặt v{ đùng hết sức ném v{o Phranti. Nhưng Phranti tr|nh được và lọ mực trúng giữa ngực thầy Pecbôni vừa bước vào. Tất cả học trò khiếp sợ, chạy về chỗ, v{ im thin thít như vừa có một phép lạ. Thầy giáo tái mặt, bước lên bục và hỏi, giọng lạc hẳn đi: “Ai ném lọ mực?” Không một tiếng trả lời. “Ai?” thầy Pecbôni nhắc lại giọng to hơn. Garônê động lòng thương Crôtxi, liền đứng dậy và nói quả quyết: “Thưa thầy, con ạ?” Thầy giáo nhìn Garônê, rồi nhìn đ|m học sinh đang sửng sốt, và nói giọng bình tĩnh: ”Không phải con”. Sau một phút thầy lại nói: “Người có lỗi sẽ không bị phạt, cứđứng dậy”. Crôtxi đứng dậy, vừa nói vừa khóc: - Thưa thầy các bạn trêu con, chửi con, con mất bình tĩnh... con đ~ ném...Page 36 https://thuviensach.vn - Con ngồi xuống, thầy giáo bảo - và những ai đ~ khiêu khích bạn, thì đứng lên! Bốn trong những đứa đ~ g}y sự đứng dậy, đầu cúi gầm. Thầy Pecbôni nói: “C|c cậu đ~ lăng mạ một người bạn không hề gây sự với mình, các cậu đ~ nhạo báng một người tàn tật, các cậu đ~ tấn công một em bé yếu đuối không có sức chống cự. Các cậu đ~ l{m một việc hèn hạ nhất và nhục nhã nhất, có thể bôi nhọ lương t}m con người: các cậu là những kẻ hèn nh|t!” Nói xong, thầy bước xuống giữa chúng tôi, đi về phía Garônê, thầy đến gần, cậu cúi đầu xuống. Thầy Pecbôni đưa tay xuống dưới cằm Garônê, n}ng đầu cậu ta lên nhìn thẳng vào mặt và nói: “Con quả có một tấm lòng cao quý!” Nhân lúc ấy, Garônê ghé vào tai thầy, nói nhỏ mấy tiếng. Tức thì thầy quay lại bốn tên thủ phạm và bỗng nhiên thầy bảo họ: “Thôi, thầy tha lỗi cho c|c con!” Page 37 https://thuviensach.vn CÔ GIÁO LỚP MỘT TRÊN CỦA TÔI Thứ năm 27 Cô gi|o cũ dạy tôi ở lớp một đ~ giữ lời hứa, cô đến thăm chúng tôi hôm nay. Đ~ một năm rồi cô giáo mới lại đến đ}y, v{ tất cả mọi người trong nh{ đều vui mừng đón tiếp cô. Lúc nào cô cũng thế, vẫn là một người phụ nữ nhỏ nhắn, dội c|i mũ viền nhung màu lục không hợp với cô một tí nào, ăn mặc không chút cầu kỳ; vì may lắm cô mới tranh thủ được một tí thì giờđể chải tóc, m{ tóc đ~ bắt đầu bạc từ năm ngo|i. Da của cô cũng xanh đi, v{ cô cứ ho không ngớt. - Cô ít chú ý đến sức khỏe quá mẹ tôi nói với cô như vậy. - Chẳng sao đ}u - cô trả lời với một nụ cười vừa vui vẻ vừa đượm buồn. - Cô hay nói to quá - mẹ tôi lại nói. - Cô mệt quá với đ|m học trò đấy. Đúng Thế đấy, người ta luôn nghe tiếng của cô tất cả lớp học. Cô nói không hề nghỉ, để cho các em nhỏ không thể lơđễnh được, v{ cô cũng không hề ngồi lấy một phút cho đỡ mỏi. Tôi tin chắc thế n{o cô cũng đến nhà tôi, vì cô không bao giờ quên học trò cũ của cô; cô nhớ tên học trò, và những ng{y thi cô đến thầy hiệu trưởng để xem họ được bao nhiêu điểm; cô còn đứng ngoài cửa phòng thi chờ họ ra và bảo họ đem cho cô đọc những bài làm, để xem họ có tiến bộ không. Rất nhiều học trò cũ của cô đ~ mặc quần d{i v{ có đồng hồ vàng bỏ túi, nghĩa l{ những học trò lớn rồi, vẫn từ trường trung học về thăm cô. Hôm nay cô vừa dẫn đ|m học trò đi xem Viện bảo tàng hội họa về, mệt hết hơi; vì thứ năm n{o cũng thế, cô vẫn đưa học trò đến một nơi n{o lý thú như vậy, giảng cho họ nghe tất cả những gì có thể làm cho họ thích, hay có thể đem đến cho họ một bài học bổ ích. Tội nghiệp cô giáo! Cô lại gầy thêm. Nhưng lúc n{o cô cũng linh hoạt, và hễ nói đến lớp của mình là lại sôi nổi. Cô ngỏ ý muốn xem lại c|i giường mà cô thấy tôi nằm, khi tôi ốm nặng, c|i giường hiện nay để em tôi nằm. Xong rồi cô ra về, vì cô rất vội, cô đi thăm một em bé lớp cô, con một bác thợ đóng Page 38 https://thuviensach.vn yên ngựa, đang lên sởi. Cô lại còn cả một chồng bài tập để chấm, công việc của cả một buổi tối; ấy l{ chưa kểđến một bài số học phải dạy cho một chị b|n h{ng trước bữa ăn chiều nữa. “N{y, Enricô, - cô vừa ra về vừa nói với tôi, - giờ con đ~ giải được những b{i to|n khó, đ~ l{m được những bài luận dài rồi, con còn yêu cô giáo của con nữa không?” Cô hôn tôi, v{ xuống đến chân cầu thang còn nói to cho tôi nghe: “Đừng quên cô nhé, Enricô ạ!” Ôi! Cô gi|o rất tốt của con, không, không bao giờ, không bao giờ con lại quên cô được? Sau n{y, khi đ~ lớn, con vẫn nhớ cô, và con sẽ đến tìm gặp cô giữa đ|m học trò nhỏ của cô. Mỗi lần đi ngang qua một trường học và nghe tiếng một cô giáo giảng bài, con sẽ tưởng như tiếng nói của cô, con sẽ nhớ lại hai năm ngồi trong lớp của cô ở đó con đ~ học được bao nhiêu điều, ở đó đ~ bao lần con trông thấy cô mệt mỏi v{ đau ốm, nhưng luôn luôn theo dõi lớp học, luôn luôn khoan dung với mọi người; cô thất vọng khi thấy một trò cứ cầm cây bút không chỉnh mà không sao uốn nắn lại được; cô lo lắng cho chúng con khi c|c ông thanh tra thăm lớp và hỏi b{i chúng con, cô sung sướng khi chúng con đạt được những kết quả xuất sắc; lúc nào cô cũng nh}n hậu và hiền từ như một bà mẹ. Không bao giờ không bao giờ còn lại quên cô, cô giáo thân yêu của con! Page 39 https://thuviensach.vn TRONG MỘT CĂN GÁC XÉP Thứ sáu 28 Chiều hôm qua, tôi cùng mẹ và em Xinvia mang áo quần đến cho người đ{n b{ nghèo khổ đ~ được giới thiệu trên báo. Tôi ôm cái gói; Xinvia ghi trên mẩu giấy địa chỉ và những chữ dầu của họ v{ tên người đ{n b{ tội nghiệp đăng trên b|o. Chúng tôi lên m~i tầng trên cùng của một ngôi nhà rất cao. Trong một hành lang hẹp, có cả một dãy cửa, mẹ tôi gõ cái cửa ở trong cùng. Một người đ{n đ{n b{ còn trẻ tóc bạch kim, gầy, ra mở cửa. Hình như tôi đ~ gặp là ta ở đ}u rồi thì phải, cũng c|i khăn trùm m{u lơ trên đầu như thế. - Có phải b{ đ~ được giới thiệu ở trên báo không ạ? - Mẹ hỏi? - V}ng, thưa b{, đúng l{ tôi ạ!. - Vậy chúng tôi xin mang đến giúp bà một ít áo quần. Người đ{n b{ tội nghiệp c|m ơn chúng tôi không ngớt. Trong khiấy tôi nhìn thấy, ở một góc của căn phòng tối tăm v{ trống trải chẳng có đồ đạc gì, một cậu bé quay lưng lại phía chúng tôi, đang quì trước một cái ghế, v{ hình như đang viết một c|ch chăm chú. Giấy thì đểở trên mặt ghế, và lọ mực để dưới sàn nhà. Làm thế nào mà học được trong bóng tối như vậy nhỉ? Trong khi tự hỏi như vậy thì tôi bỗng nhận ra mái tóc hung và cái áo dài của Crôtxi, con bà bán rau quả rong, cái cậu có cánh tay bị liệt ấy. Tôi nói khẽ cho mẹ biết, trong khi người đ{n b{ tội nghiệp mở cái gói mà chúng tôi vừa đem đến cho. - Im, - mẹ bảo tôi, - có thể cậu ta sẽ tủi thân vì thấy con làm phúc cho mẹ cậu. Đừng gọi. Nhưng đúng lúc ấy Crôtxi ngoảnh lại: tôi trở lên lúng túng, còn cậu thì mỉm cười với tôi, và mẹ liền đẩy tôi lại với cậu. Nhưng cậu đ~ chạy lại, dang tay ra. Tôi ôm chầm lấy Crôtxi. Mẹ Crôtxi nói với mẹ tôi: Page 40 https://thuviensach.vn Bà thấy đấy! Tôi chỉ có một mình với cháu thôi, bố cháu sang bên Mỹ đ~ s|u năm nay, v{ không may hơn nữa là tôi lại ốm, không thể ra phố b|n rau để kiếm v{i xu Chúng tôi đ~ b|n dần dần tất cả đồ đạc; đến một c|i b{n để cho thằng Luighi tội nghiệp của tôi ngồi làm bài cũng không còn. Trước đ}y tôi còn một cái ghế dài kê ở cửa dưới thì ít ra nó cũng có thể để vở lên mà viết được, nhưng nay cũng chẳng còn nữa. Chúng tôi chẳng có chút dầu đèn gì, thằng bé đ|ng thương cứ phải học trong bóng tối, như thế rồi cũng hỏng mắt. Cũng may m{ tôi còn có thể cho ch|u đi học được ở trường thị xã; ở đấy người ta cho nó sách, vở. Tội nghiệp Luighi, nó ham học lắm! Ôi, tôi khổ lắm bà ạ? Mẹ dúi v{o tay người đàn bà khổ sở tất cả số tiền có - trong ví, ôm hôn Crôtxi v{ bước ra khỏi căn g|c xép, đôi mắt đẫm lệ. Mẹ bảo tôi rất đúng rằng: Con hãy xem cậu bé tội nghiệp ấy phải học hành trong một hoàn cảnh rất đ|ng buồn! Còn con, thì có tất cả mọi cái cần thiết để học tập, thế mà có khi con lại thấy việc học là khó khăn. À, Enricô yêu dấu của mẹ, một ngày học của Crôtxi như vậy thật đ|ng gi| hơn cả một năm học của con, Crôtxi người ta phải tặng những phần thưởng cao nhất cho những học trò như thế. Bố nghe được những lời nói vừa rồi của mẹ, v{ cũng ng{y hôm đó tôi thấy trên bàn học của tôi bức thư sau đ}y. Page 41 https://thuviensach.vn TRƯỜNG HỌC (Thư của bố) Thứ sáu 28 Đúng thế, Enricô yêu dấu của bố, việc học quả là khó nhọc đối với con, như mẹ đ~ nói với con, con vẫn chưa đến trường với thái độ hăm hở và vẻ mặt tươi cười như bố muốn thấy. Nhưng con h~y nghĩ một tí xem một ngày của con sẽ trống trải biết bao nếu con không đến trường học; và chắc chắn là sau một tuần lễ thôi, thế n{o con cũng xin trở lại trường. Hiện nay, tất cả thiếu niên đều đi học, Enricô yêu dấu ạ. Con h~y nghĩ đến những người thợ tối tối đến trường học sau khi đ~ lao động suốt cả ng{y, h~y nghĩ đến những cô g|i đi học ngày chúa nhật sau cả tuần lễ bận rộn trong c|c xưởng thợ, đến những người lính ở thao trường trở về l{ đ~ viết viết, đọc đọc. H~y nghĩ đến những cậu bé c}m v{ mù m{ cũng vẫn học. Con h~y nghĩ rằng mỗi buổi s|ng khi con bước ra đường thì cũng v{o giờấy, trong thành phố ta ba vạn trẻ em cũng như con, đến khép mình ba giờ liền trong một lớp để học tập. Con lại hãy nghĩ đến tất cả trẻ em gần cùng một lúc, ở tất cả c|c nước trên thế giới, cũng đang đi học. Con h~y hình dung trong trí tưởng tượng những học sinh ấy đang đi trên những con đường ở nông thôn, trên những đường phố của các thành thị nhộn nhịp, dưới trời nắng gắt hay dưới tuyết rơi, đi thuyền ở những xứ dọc kinh rạch, đi ngựa qua những c|nh đồng rộng lớn, đi xe trượt trên mặt băng, qua c|c thung lũng v{ c|c đồi gò, qua rừng, qua ,suối, trên những đường mòn hẻo l|nh băng qua núi, đi một mình, đi từng đôi hay từng tốp, thành hàng dài, tất cả đều cắp sách vở, mặc quần áo hàng nghìn kiểu, nói nhiều thứ tiếng khác nhau, từ ngôi trường xa xôi nhất khuất nẻo trong tuyết của nước Nga cho đến ngôi trường hẻo lánh nhất của đất Arabia núp dưới bóng cây cọ Hàng triệu, hàng triệu trẻ em, tất cả cùng học những điều như nhau dưới những hình thức kh|c nhau. Con h~y tưởng Page 42 https://thuviensach.vn tượng số học sinh đông như kiến của h{ng trăm d}n tộc khác nhau ấy, h~y tưởng tượng cái phong trào cực kỳ rộng lớn mà họ tham gia, và con hãy tự nhủ rằng: “Nếu phong trào ấy mà ngừng, thì nhân loại sẽ chìm đắm trở lại trong cảnh dã man; phong trào ấy là sự tiến bộ, là niềm hy vọng, là vinh quang của thế giới?”. Can đảm lên, người lính nhỏ của đạo quân mênh mông ấy? Sách vở l{ vũ khí của con, lớp học l{ đơn vị của con, trận địa là cả hoàn cầu, và chiến thắng là nền văn minh của nhân loại? Ôi, không bao giờ con làm một người lính nhát gan, Enricô của bố ạ. Bố của con Page 43 https://thuviensach.vn CẬU BÉ NẠO ỐNG KHÓl 31 tháng mười Chiều qua, tôi đến khu nữ sinh, ở cạnh khu Baretti của chúng tôi, để đưa cho cô gi|o của em Xinvina bài chép về truyện cậu bé Pađôva m{ cô muốn đọc. Trong khu có đến bảy trăm nữ sinh. Lúc tôi đến thì học trò bắt đầu ra về, ai nấy đều vui vẻđược nghỉ học một đợt vào những ng{y đầu th|ng mười một. Trước cổng trường, bên kia đường phố, một cậu bé nạo ống khói đang đứng, tay tựa v{o tường, đầu gục vào tay. Ngừời cậu đen ngòm những bồ hóng, cũng như c|i bị, mấy cái chổi và cái nạo của cậu, và Cậu khóc nức nở, não nuột quá chừng. Hai ba nữ sinh lớp hai lại gần, hỏi cậu tại sao m{ khóc như vậy. Nhưng cậu bé nạo ống khói không trả lời, và cứ khóc mãi. Các bạn nữ sinh lại hỏi: - Kìa, nói đi, bạn làm sao vậy? Tại sao bạn khóc? Cậu bé bỏ cánh tay xuống, để lộ một gương mặt trông hết sức hiền hậu, và kể lại l{ đi nạo mấy ống khói,được số tiền cộng lại l{ bao h{o, nhưng chẳng may rơi mất, vì vô ý bỏ vào cái túi áo thủng. Cậu bé tội nghiệp không dám trở về nhà chủ vì sợ bị đ|nh. Nói rồi, cậu lại càng khóc thảm thiết hơn,đầu gục v{o c|nh tay như một kẻ tuyệt vọng. Các nữ sinh nhìn nhau, vẻ mặt rất nghiêm chỉnh; một số nữa cũng kéo đến, bé có, lớn có, con em những công nh}n nghèo cũng như con nh{ gi{u, tay ôm cặp sách. Một nữ sinh vào loại lớn, đợi c|i mũ có cắm chiếc lông chim xanh, lấy hai đồng xu trong túi ra và nói: - Mình chỉ có hai xu, chúng ta hãy góp nhau lại. - Mình cũng có hai xu đ}y, - một cô bé mặc |o đỏ nói. - - Thế nào tất cả chúng ta cũng kiếm đủ ba hào! - Thế là các nữ sinh lên tiếng gọi: “Amêlia, Luighia, Anna, một xu nhé. Ai có xu đưa đ}y!”Page 44 https://thuviensach.vn Một vài cô mang tiền đi mua vê và mua hoa. Họ liền vội v{ng đem tiền đến. Những cô kh|c, bé hơn biếu những đồng trinh. Cô nữ sinh đội mũ cắm lông Kanh, thu tiền và lên tiếng đếm: - T|m, mười, mười lăm xu! Chưa đủ, phải thêm nữa! Một chí con g|i, hình như l{ phụ gi|o, đi tới và cho một hào. Tất cả nữ sinh tíu tít hoan nghênh chị. Thế là chỉ còn thiếu năm xu nữa thôi? Kìa, các chị lớp bốn đang tới kìa, họ có tiền đấy, - một em bé nói. Lớp bốn tới nơi, tiền lại càng nhiều. Các bạn nữ sinh xúm quanh cậu bé nạo ống khói; và thật là thích mắt nhìn cái cảnh cậu bé đen ngòm, hiền hậu, ở giữa đ|m nữ sinh xinh xắn, đ|ng yêu, mặc |o đủ màu, tóc xõa phất phới, người cắm lông chim tươi m{u, kẻ thắt ruy băng bằng lụa. Số tiền ba h{o đ~ đủ, nhưng xu vẫn tiếp tục đổ ra như mưa. Những em bé không có tiền, cũng l|ch qua giữa các chị lớn, đem cho những chùm hoa nho nhỏ, gọi l{ cũng giúp phần mình. “Bỗng bác gác cổng chạy tới, nói to: “B{ hiệu trưởng đến”. Tức thì các nữ sinh bỏ chạy tứ tung như một đ{n chim sẻ. Cậu bé nạo ống khói còn lại một mình trên đường phố, đứng lau nước mắt. Không những hai tay cậu đầy cả xu mà các bạn nữ sinh còn luồn vào khuyết áo của cậu đút v{o túi áo, và cả trong mũ của cậu không biết bao nhiêu là chùm hoa nho nhỏ. Page 45 https://thuviensach.vn THÁNG MƯỜI MỘT Page 46 https://thuviensach.vn BẠN GARÔNÊ CỦA TÔI Thứ sáu 4 Chúng tôi chỉ được nghỉ có hai ngày; ấy thế m{ tôi tưởng như đ~ trải qua.Một thời gian vô tận tôi không được gặp Garônê. Càng hiểu cậu, tôi càng yêu cậu; tất cả các bạn của tôi đều có thiện cảm như vậy, trừ những đứa độc ác, vì Garônê chống lại những h{nh động độc ác của chúng; mỗi khi có một đứa định trêu ghẹo hay hà hiếp một đứa bé, m{ đứa bé gọi Garônê đến thì đứa lớn kia buộc phải đứng yên ngay. Bố Garônê là thợ máy xe lửa. Vì bị ốm liền hai năm, nên Garônê đi học hơi chậm. Nay cậu l{ người lớn và khỏe nhất lớp; cậu có thể nhấc ghế dài chỉ một tay thôi... Như vậy, mà cậu lại rất tốt... Ai hỏi bất cứ cái gì: con dao, cây bút chì, cái tẩy, tờ giấy, cậu vui vẻ cho mượn hoặc cho hẳn ngay. Trong giờ học, cậu không bao giờ nói chuyện, cũng không bao giờ gây ra một tiếng ồn. Luôn luôn ngồi im trên ghế, chiếc ghế quá hẹp đối với cậu, cậu phải cúi xuống, lưng khom khom v{ đầu rụt ngang vai. Mỗi khi tới nhìn cậu thì cậu cũng nhìn tôi với đôi mắt tươi cười như muốn nói: “Chúng mình là bạn thân, phải không Enricô {!”. Người ta cũng có chế cậu một tí đấy vì lớn và khỏe như vậy mả cái áo, cái quần, ống tay, ống chân lại chật quá, ngắn qu|; đôi gi{y của cậu to tướng, và chiếc “c{ vạt” quấn quanh cổ thì như sợi dây thừng. Garônê đ|ng thương! Những điều ấy có sá gì? Chỉ cần trông thấy cậu l{ đ~ yêu cậu ngay rồi! Cậu có một con dao chuôi nạm xà cừ cậu bắt được năm ngo|i trên quảng trường vũ khí; một hôm dùng dao, cậu bị khía một nhát s}u v{o ngón tay, nhưng trong lớp chẳng ai hay biết gì cả, và về nhà cậu cũng chẳng nói một lời, để cho bố mẹ khỏi phải lo sợ. Khi người ta đùa cậu, cậu cũng không hề giận, nhưng coi chừng, khi cậu đ~ khẳng định một điều gì mà có ai bảo: “Việc đó không đúng sự thật”, thì lập tức mắt cậu lóe lên như chớp, và nắm tay cậu đập xuống như muốn gãy cả ghế. Thứ bảy tuần trước, cậu đ~ cho một học sinh lớp một trên hai xu, vì cậu n{y để ai lấy mất tiền, không có để mua cuốn vở Giờ Garônê đang bận viết một bức thư d{i t|m trang trên một loại giấy có nền to màu rực rỡ, để mừng sinh nhật của mẹ. Bà mẹ của Garônê một người cao, béo, rất Page 47 https://thuviensach.vn dễ mến, thường hay đến trường đón con. Thầy giáo nhìn Garônê vẻ hiền từ và mỗi khi đến gần Garônê thầy lại tát yêu vào má cậu. Tất nhiên tôi yêu bạn Garônê lắm? Tôi rất vui thích được nắm chặt b{n tay to tướng của cậu trong tay mình. Tôi tin chắc rằng cậu sẽ không ngại liều mình để cứu một người, cậu sẽ đem hết sức mình để che chở cho bạn: cứ nhìn v{o đôi mắt của Garônê thì thấy rõ điều đó! Giọng nói của cậu tuy hơi cộc, nhưng người ta cảm thấy rằng đó l{ tiếng vọng của một tấm lòng cao thượng và hào hiệp. Page 48 https://thuviensach.vn BÁC BÁN THAN VỚI ÔNG QUÝ TỘC Thứ hai 7 Chắc chắn Garônê không phải l{ người đi nói với Betti c|i điều mà Caclô Nôbitx dám nói với cậụ này! Caclô Nôbitx tự phụ vì bố cậu ta là quí tộc v{ gi{u có Ông Nôbitx, người khá cao, vẻ đứng đắn và lịch sự, râu rất dài, một bộ r}u đen đẹp; gần như ng{y n{o ông cũng đưa con trai đến trường. Sáng qua Nôbitx cãi nhau với Betti, một trong những học sinh bé nhất, con một bác bán than, và không biết nói gì, vì cảm thấy mình tr|i, nó đ~ kêu lên: “Bố mày chỉ là quân khố r|ch |o ôm”. Betti đỏ mặt tía tai, chẳng đ|p lại sao cả, nhưng gi{n giụa nước mắt. Về nh{ ăn trưa, cậu ta nhắc lại cho bố nghe câu nói của Nôbitx. Vì vậy, sau bữa ăn, bố của Betti, một người nhỏ đen thui, đến phàn nàn với thầy giáo. Trong khi b{ ta đang nói giữa lớp học hết sức im lặng, thì bố Nôbitx như thường lệ, giúp con trai cởi áo khoác ở ngoài cửa, nghe nói đến tên mình liền đi v{o để hỏi xem có việc gì. Thầy Pecbôni đ|p: - B|c đ}y đến phàn nàn rằng Caclô của ông đ~ nói rằng: “Bố mày chỉ là quân khố r|ch |o ôm”. Ông Nôbitx cau m{y v{ hơi đỏ mặt. Ông hỏi con: Có phải con đ~ nói thế không” Caclô đứng giữa lớp, trước mặt Betti, cúi đầu xuống chẳng trả lời sao cả. Bố cậu ta nắm lấy cánh tay con, đẩy con lại sát Betti, cho hai cậu gần như đụng vào nhau và bảo: “Xin lỗi bạn đi”. B|c bán than muốn ngăn lại, nói: “Không, không”, nhưng người quí tộc cứ mặc và nhắc lại cho Caclô! “Xin lỗi bạn đi”. Nhắc lại lời bố. “Tôi xin lỗi bạn, Betti ạ, về câu nói thóa mạ, ngu dại, tôi đ~ trót nói về bố bạn, mà bố tôi lấy làm tự h{o được bắt tay”. B|c b|n than hết sức ngăn lại, nhưng ông Nôbitx không chịu thôi, và con trai ông phải làm theo lời bố, nói nho nhỏ, không dám ngửng đầu lên, những lời mà bố nhắc cho từng câu một. Bấy giờ ông Nôbitx đưa tay ra bắt tay bác bán than; bác này siết tay rất chặt, rồi đẩy con trai vào tay Caclô Nôbitx. Page 49 https://thuviensach.vn Ông b| tước lại nói với thầy gi|o: “Xin thầy l{m ơn xếp cho hai cháu ngồi cạnh nhau”. Thầy Pecbôni liền xếp Betti ngồi cùng ghế với Caclô. Khi hai cậu đ~ yên chỗ, ông Nôbitx cúi ch{o v{ đi ra. B|c b|n than tần ngần một lát, ngắm hai đứa trẻ ngồi lại với nhau, rồi gần, nhìn Nôbitx vẻ thiện cảm và mến tiếc. Chẳng nói một lời, b|c đưa tay ra vuốt ve nó; nhưng rồi chẳng dám, bác chỉ đưa mấy ngón tay to tướng khẽ lướt qua trán nó, rồi đi ra. Thầy giáo liền nói với chúng tôi: “H~y nhớ lấy những việc các con vừa trông thấy: đó l{ bài học hay nhất trong năm nay”. Page 50 https://thuviensach.vn CÔ GIÁO CỦA EM TRAI TÔI Thứ năm, 10 Cô Đencati biết em tôi mệt, đ~ đến nh{ thăm chúng tôi Cậu con trai b|c b|n than, năm trước cũng học với cô. Cô làm cho chúng tôi chết cười với câu chuyện cô kể là một hôm mẹ Betti mangđến nhà biếu cô mấy hộc than, túm trong cái tạp dề của b{, để cảm ơn cô đ~ thưởng huy chương ngoan ngo~n cho con trai b{. Tội nghiệp, bà ta cứ nằng nặc xin cô nhận cho món quà mọn ấy, và khóc dở vì phải mang cái tạp dềđầy than của bà về. Một lần khác, một người đ{n b{ tất bụng, mẹ một chú học trò bé của cô, đem đến cho cô một bó hoa rất nặng; v{ cô gi|o đ~ bắt được, nhét ở giữa bó hoa, một ống tiết kiệm đựng đầy những đồng xu mới... Chúng tôi nghe cô kể chuyện thích qu| v{ em trai tôi đ~ vui vẻ nuốt chén thuốc đắng cho vừa lòng cô Đencati. Với những chú học trò bé tí ở lớp một dưới ấy phải kiên nhẫn biết chừng n{o; đứa n{o cũng sún răng như những ông gi{, không đọc được cả chữ R lẫn chữ S!... Đứa thì ho, đứa thì chảy m|u cam, đứa n{y để mất đôi guốc ở dưới gầm ghế, đứa kia thét lên vì tự mình chích phải ngòi bút vào tay, rồi thì một dứa khóc vì đ|ng lẽ phải mua quyển vở số 2, lại mua quyển số 1 Lại còn cả năm chục chú nhóc phải dạy cho biết đọc, biết viết, biết tính nữa chứ?... Mỗi một con người bé bỏng ấy đều đem theo trong túi |o những que cam thảo, những cái kẹo bạc hà, những chiếc cúc, những cái nút chai, những hòn sỏi... Cô giáo có khi muốn lục so|t, nhưng chúng giấu bảo vật của chúng vào tận đôi gi{y. Nhưng ít ra chúng cũng chăm chỉ chứ? Thôi đi. Một con ruồi to lọt vào cửa sổ là tất cả đều ngẩng lên không. Mùa hè chúng đem đến trường những con c|nh cam bay vù vù, hay rơi v{o lọ mực lấm bê bết rồi, bò lên các trang vở, vạch những vạch mực đen ngòm. Cô gi|o phải làm thay bà mẹ của tất cả bọn trẻ ấy: giúp chúng mặc quần |o, băng c|c ngón tay bị ngòi bút chì chích phải, buộc lại những mũ nồi đứt dải, để ý trông cho chúng khỏi lấy nhầm áo choàng của nhau; nếu không thì các chú nhóc khóc và thét. Vất vả thay cô giáo! Thế m{ đôi khi c|c bà mẹ lại còn đến ph{n n{n: “Cô ạ, không biết thế nào mà còn tôi lại đ|nh mất ngòi bút? - Page 51 https://thuviensach.vn Làm sao mà cháu không học được chữ nào cả? - Tại sao cô lại không biểu dương con tôi, nó học giỏi thế cơ m{! - Tại sao cô lại không nhổ c|i đanh trên mặt ghếđể cho thằng Piêtơrô tội nghiệp của tôi rách cái quần mới nguyên?...” Đôi lúc cô gi|o đ|ng thương không nhịn được nữa; cô mắng các học trò bé nhỏ của cô. Nhưng rồi cô lại hồi hận và vuốt ve đứa bé cô mắng; cô nói là sẽ đuổi đứa n{y hay đứa khác ra khỏi trường, nhưng thấy nó khóc lại động lòng thương, v{ cô tr|ch cứ những bố Mẹ đ~ bắt con nhịn ăn để phạt. Cô Đentica l{ một thiếu nữ cao lớn, xinh đẹp, ăn mặc nền nếp, linh hoạt, dễ xúc động và rất dịu dàng. - Nhưng ít ra bọn trẻ cũng mến cô ít nhiều gì chứ? - mẹ hỏi cô như vậy. - Vâng, có chứ, chỉ có điều l{ đến năm sau, chúng từ biệt tôi để lên học lớp khác thì không nhìn lại tôi nữa. Khi bọn trẻ vô tình ấy lên học những lớp có các ông giáo dạy thì hình như chúng lấy làm xấu hổ l{ đ~ qua tay tôi; may lắm chúng mới chào cho một tiếng? Ấy cứ như thế đấy. Cứ sau hai năm trời hết lòng chăm nom những đứa trẻ m{ mình thương yêu hết sức, rồi phải xa chúng, không gặp lại nữa! Có đôi đứa m{ mình tưởng là có thể tin cậy, mình tự nhủ: “ồ, những đứa n{y thương yêu mình mấl m~i”. Thế mà nghỉ hè xong, chúng cũng chẳng nhớ đến mình hơn gì c|c đứa khác. - Nhưng con, thì con không thế chứ, phải không con? Bỗng cô Đentica nói, vừa nói vừa đứng lên ôm hôn em tôi. - Con sẽ không quay đầu đi khi đến gần cô chỉ Con sẽ không từ bỏ không nhận người bạn đ|ng thương của con, không nhận cô giáo hiền lành của con chị. Page 52 https://thuviensach.vn MẸ TÔI (Thư của bố) Thứ năm, 10 tháng mười một Bố để ý l{ s|ng nay, lúc cô gi|o đến thăm, tôi nói với mẹ có nhỡ thốt ra một lời thiếu lễ độ. Bố thấy mình có nhiệm vụ viết mảnh thư n{y cảnh c|o tôi đọc thư tôi xúc động vô cùng. Trước mặt cô giáo của em, con đ~ thiếu lễ độ với mẹ! Việc như thế không bao giờ con được phạm lại lần nữa. Enricô của bố ạ! Sự hỗn láo của con như một nh|t dao đ}m v{o tim bố vậy? Bố nhớ tới mẹ con, c|ch đ}y mấy năm, đ~ phải thức suốt đêm, cúi mình trên chiếc nôi của con, trông chừng hơi thở hổn hển của con, quằn quại vì nỗi lo sợ, khóc nức nở khi nghĩ rằng có thể mất con đi?... Nhớ lại điều ấy, bố không thể nén được cơn tức giận đối với con. H~y nghĩ xem, Enricô {! Con m{ lại xúc phạm đến mẹ con {! Người đời mẹ sẵn sàng bỏ hết một năm hạnh phúc để tránh cho con một giờđau đớn, người mẹ có thể đi ăn xin để nuôi con, có thể hy sinh tính mạng để cứu sống con! H~y nghĩ kỹ đến điều này, Enricô à: trong đời con sẽ có thể trải qua những ngày thật buồn thảm, những ngày buồn thảm nhất tất cả sẽ là ngày mà con mất mẹ con. “Khi con đ~ khôn lớn, con đ~ trưởng thành, mà các cuộc đấu tranh đ~ luyện con th{nh người dũng cảm, có thể có lúc con sẽ hồi tưởng tới mẹ con, với lòng mong ước thiết tha được nghe lại tiếng nói của mẹ, v{ được mẹ lại dang tay ra đón con v{o lòng; vì dù cao lớn, dù khỏe mạnh thế n{o chăng nữa, con sẽ vẫn tự thấy mình chỉ là một đứa trẻ tội nghiệp yếu đuối v{ không được che chở. Con sẽ nhớ lại với một nỗi cay đắng những lúc con đ~ l{m cho mẹ phải phiền muộn; lương t}m cắn rứt, sẽ bắt con phải trả một giá rất đắt. Khốn khổ thay! Con không thể hy vọng được yên ổn trong đời nếu con đ~ l{m cho mẹ con buồn phiền. Dù có hối hận, có cầu xin tha thứ, có sùng bái linh hồn của mẹ, tất cả cũng vô ích m{ thôi. Lương t}m sẽ không để cho con được chút n{o yên tĩnh đ}u. Page 53 https://thuviensach.vn Hình ảnh dịu dàng và hiền hậu của mẹ con sẽ làm cho tâm hồn con như bị khổ hình. Enricô, hãy nhớ rằng, tình thương yêu cha mẹ là tình cảm thiêng liêng hơn cả. Vô phúc cho kẻ nào ch{ đạp lên tình thương yêu đó! “Từ nay, không bao giờ con được thốt ra một lời nói nặng với mẹ con, và con phải xin lỗi mẹ, không phải vì Bợ bố mà do nhiệt tình thành khẩn của lòng con. Con hãy cầu xin mẹ hôn con, để cho cái hôn ấy xóa đi c|i dấu vết vong ân bội nghĩa trên tr|n con. Bố rất yêu con, con ạ, con là niềm hy vọng tha thiết nhất của đời bố, nhưng th{ rằng bố phải thấy con chết đi, còn hơn l{ thấy con bội bạc với mẹ con. Thôi, và trong một thời gian con đừng hôn bố, bố sẽ không thể vui lòng đ|p lại cái hôn của con được. Bố của con”. Page 54 https://thuviensach.vn BẠN CÔRETTI CỦA TÔI Chủ nhật 13 Bố đ~ tha thứ cho tôi rồi; nhưng vì thấy tôi còn hơi buồn, nên chiều nay mẹ hiền từ của tôi cho tôi đi dạo chơi với anh con lớn của bác gác cổng. Khi chúng tôi đi đến bên cạnh một cái xe dỗ trước một cửa hàng, thì nghe có tiếng ai gọi tôi. Tôi quay đầu lại. Thì ra Côretti, bạn cùng lớp với tôi, mặc cái áo ngắn bằng da tr|i c| v{ đội cái mũ nồi da mèo. Cậu ta mồ hôi nhễ nhại nhưng ra vẻ bằng lòng lắm; cậu ta vác trên vai một bó củi khá nặng. Một người lớn đứng trên xe, chuyền củi cho cậu, còn cậu thì chuyển vào trong cửa hàng của bố, xếp th{nh đống, rồi lại nhanh nhẹn quay ra cái xe. - Làm gì đấy, Côretti? - tôi hỏi. - Cậu thấy đấy, - Côretti vừa đ|p vừa giơ tay ra đỡ một bó củi, - mình làm việc, đồng thời học lại bài! Tôi cười. Nhưng Côretti nói rất nghiêm chỉnh, và vừa vác củi chạy vào cửa hàng, vừa lẩm nhẩm: “Blen c|ch của động từ là... thay đổi tùy theo số và theo giống v{ thay đổi theo ngôi vị... “ Và vừa hạ củi xuống, vừa xếp th{nh đống lại đọc: “tùy theo thời gian... thời gian lúc diễn ra h{nh động…” Rồi lại đến cạnh chiếc xe để ôm thêm một ôm, cậu đọc thêm: “... tùy theo c|ch m{ h{nh động được nói đến...”. Cậu ta cứ thế mà học bài ngữ pháp ngày hôm sau của chúng tôi. - Cậu biết không, - Côrêtti nói, mình muốn lợi dụng thì giờ. Bố mình bận đi giao h{ng với người giúp việc, mẹ mình đang ốm; tất nhiên mình phải giúp vào việc đỡ hàng trên xe xuống. Việc đó không ngăn mình học lại bài ngữ pháp. Hôm nay bài khó quá, mình không tài nào nhồi v{o óc được! Page 55 https://thuviensach.vn Rồi quay lại nói với người đ|nh xe: Bố cháu có dặn l{ đến bảy giờ sẽ vềđ}y để trả tiền cho bác. Chiếc xe đi khỏi, Côretti mời tôi: “V{o h{ng chơi l|t đ~!” Sợ từ chối sẽ làm cho Cậu phật lòng, tôi vào một gian phòng lớn đầy những gỗ và củi, có một c|i c}n đặt ở gần cửa. Nói thật với cậu hôm nay mình bấn lắm, - Côretti lại nói, mình làm bài cứ lắt nhắt từng mảnh, từng đoạn. Mình đang viết thì có người đến đặt hàng... Vừa mới ngồi xuống viết nốt thì đấy, bác xe củi đ~ đến?... S|ng nay, mình đ~ hai lần chạy ra tận chợ củi ở qu~ng trường Vênêzia rồi. Hai ch}n như rụng đ}u mất rồi, còn hai bàn tay thì rộp cả lên. Mình chẳng còn thích thú gì để làm bài tập vẽ nữa cả! Vừa nói, cậu bé dũng cảm lấy chổi quét mấy nhát sạch cả lá khô trên sàn nhà. . Này, thế cậu ngồi ở đ}u m{ l{m b{i? - tôi hỏi. - Đ}y, lại mà xem. Côretti dắt tôi v{o nh{ trong, nơi l{m bếp v{ phòng ăn. Ở một góc, trên một cái bàn, thấy đặt mấy quyển sách và những bài tập bắt đầu làm. Này, - Côretti nói, - mình đang để câu trả lời thứ hai dở dang đấy với da thuộc, người ta đóng gi{y, l{m d}y cu-roa... và bây giờ mình thêm làm vali. Rồi cầm bút, Côretti viết luôn, nét chữ rất đẹp. Nhà không có ai à? - có tiếng hỏi bên ngoài cửa hàng. Một b{ đến mua củi. - Có ch|u đ}y, - Côretti trả lời, rồi đi ra c}n củi nhận tiền, chạy tới một óc có treo tấm bảng đ| nhỏ, ghi số củi vừa bán, xong trở về với bài làm và bảo tôi: - H~y xem người ta có để yên cho mình viết xong trang n{y không” - và tiếp tục viết: làm túi du lịch, túi đạn cho bộ đội... - Ối? Cái món cà phê khốn khổ của mình đi đời mất, Côretti bỗng ngừng lại và kêu lên; rồi chạy đến bếp lò, nhắc ấm cà phê ra. - Cà phê của mẹ mình đấy, - cậu ta nói, chúng ta cùng mang đến cho mẹ mình, vui lòng chứ? Mẹ mình gặp cậu, sẽ rất bằng lòng. Đ~ bảy hôm rồi, mẹ mình ốm... Ái chà? Các biến cách của động từ? Chúng nó đ}y! Mình bị bỏng tay luôn vì cái ấm c{ phê n{y. À sau túi đạn cho bộ đội thì mình phải thêm vào cái gì nữa nhỉ? Còn c|i gì đấy, nhưng mình chưa tìm ra m{ thôi!... N{o, v{o đ}y với mình đi! Cậu bạn nhỏ của tôi mở một cánh cửa v{ chúng tôi đi v{o trong buồng của mẹ Côretti. Bà nằm trên một c|i giường to, đầu trùm một c|i khăn trắng. Page 56 https://thuviensach.vn C{ phê đ}y mẹ ạ, Côretti nói v{đưa t|ch c{ phê cho mẹ. Rồi nhìn về phía tôi cậu nói thêm - Con giới thiệu với mẹ một bạn cùng lớp với con. Ồ! Tốt quá, cậu đến thăm một người ốm, thật tốt quá, - người đ{n b{ trung hậu nói. Côretti sửa lại những chiếc gối ở sau vai mẹ, gấp lại mép chăn, thổi bùng ngọn lửa lò sưởi v{ đuổi con mèo đang vô lễ ngồi lên trên nóc tủ. - Mẹ có cần gì nữa không? Côretti vừa hỏi mẹ vừa đỡ lấy tách cà phê. Mẹ đ~ uống hai thìa xírô chưa? Mẹ đùng hết, con sẽ ra hiệu thuốc mua thêm. Gỗ, củi đ~ xếp đ}u v{o đấy rồi; đến bốn giờ, con sẽ đặt thịt lên bếp, như Mẹ đ~ dặn; v{ khi n{o b{ h{ng bơđi qua, con sẽ trả bà ta tám xu. Mẹ cứ yên tâm, mọi việc sẽ đ}u v{o đấy cả. - Tốt lắm, con ạ, - bác hàng củi trả lời, - con nhớ hết cả mọi việc? Tội nghiệp con tôi! Côretti chỉ cho tôi xem một cái khung nhỏ có lồng ảnh của bố cậu mặc quân phục, ngực lấp lánh chiếc hu}n chương Qu}n công, ông được tặng năm 1866 khi đang ở trung đo{n của thái tử Umbectô. Trông khuôn mặt giống hệt bạn Côretti của tôi, đôi mắt lanh lợi, nụ cười yêu đời. Chúng tôi trở lại gian nhà bếp À, mình tìm ra rồi! - Côretti nói, và chạy đến chỗ quyển vở, viết thêm v{o “Người ta cũng dùng để l{m yên cương ngựa”. - Phần còn lại, mình sẽ làm nốt tối nay, mình sẽ thức khuya một chút! Cậu sướng thật, Enricôạ, có thì giờ học tập, lại có thì giờ đi chơi... Vẫn vui vẻ và nhanh nhẹn, Côretti dẫn tôi ra của hàng; cậu đặt những khúc gỗ trên cái giá, lấy cưa xẻ ra l{m đôi, vừa làm vừa bảo tôi: Này, môn thể dục này khỏe hơn c|i động t|c đẩy tay ra đ{ng trước nhiều? Mình muốn khi bố mình về thì đống gỗ n{y đ~ cưa xong, v{ bố mình sẽ hài lòng lắm? Chỉ khốn nỗi là sau khi cưa xong mình viết những chữ t và chữ l cứ ngoằn ngoèo như rắn bò, thầy giáo bảo thế. Biết l{m sao được? Mình sẽ thưa thật với thầy: - con phải vận động hai cánh tay luôn và các ngón tay bịảnh hưởng. Điều cốt yếu là làm sao cho mẹ mình chóng khỏi, v{ ơn Chúa, hôm nay mẹ mình đ~ kh| nhiều. Còn bài ngữ pháp thì sáng mai mình sẽ dậy học sớm. Kìa, xe than đ~ vềđấy. Nào, bắt tay vào việc thôi! Page 57 https://thuviensach.vn Một chiếc xe chất đầy những bao đen sì đỗ trước cửa hàng. Côretti chạy ra nói chuyện với người đ|nh xe, rồi trở vào. - Giờ thì mình không thể giữ cậu lại nữa đ}u, - Côretti bảo tôi, - mai nhé, v{ c|m ơn cậu đ~ đến thăm mình! Chúc cậu đi dạo chơi vui vẻ, Enricô sung sướng ạ? Và si ết chặt tay tôi xong, Côretti chạy ra nhấc bao than đầu tiên đặt lên lưng, v|c v{o, rồi cứ thế thoăn thoắt chạy từ cửa hàng ra chiếc xe từ chiếc xe vào cửa hàng sắc mặt tươi tắn dưới c|i mũ nồi bằng da mèo và luôn luôn nhanh nhẹn, vui vẻ, khẩn trương đến nỗi ai trông thấy cũng phải thích. “Enricô sung sướng!” Cậu bảo tôi như vậy. Ồ, không Côrettiạ, không, bạn sung sướng hơn tôi; bạn vừa học, bạn vừa làm, bạn giúp ích cho bố mẹ nhiều hơn tôi, bạn can đảm hơn tôi; v{ trăm lần tốt hơn tôi, bạn thân mến của tôi ạ! Page 58 https://thuviensach.vn THẦY HIỆU TRƯỞNG Thứ sáu 18 Sáng nay, Côretti rất vui lòng, vì thầy giáo, lớp hai cũ của cậu, thầy Côatti, đến coi kỳ thi hàng tháng của cậu Thầy Côatti người cao lớn, tóc quăn, đôi mắt âm u và tiếng nói oang oang. Thầy luôn luôn dọa phạt học trò, dọa cả đưa đi tù; nhưng thầy không phạt ai bao giờ v{ cười trong chòm râu khi thấy học trò sợ. Trường thị xã của chúng tôi có tám thầy giáo, kể cả thầy phụ giáo nhỏ nhắn và không có râu, nom còn trẻ măng. Còn thầy hiệu trưởng của chúng tôi, thì người cao lớn, hói đầu, đeo kính gọng vàng, và có bộ râu hoa râm dài xuống tận ngực; chiếc áo chẽn lúc n{o cũng c{i khuy rất đứng đắn đến tận cằm v{ người ta trông là biết ngay thầy rất hiền đối với bọn trẻ. Mỗi khi học sinh bị gọi lên để nhắc nhở điều gì, run sợ bước v{o văn phòng của thầy thì thầy không hề rầy la, thầy nắm lấy tay học trò, dịu dàng khuyến khích; giảng giải cho họ phải cư xử như thế n{o; v{ thường thường thì học sinh đều hối hận vì lỗi lầm của mình và hứa sẽ không mắc lại nữa. Cuối cùng thầy nói với họ vẻ hiền hậu hết sức và giọng thuyết phục vô chừng, đến nỗi ra khỏi phòng của thầy, học sinh đều rơm rớm nước mắt, và hổ thẹn hơn l{ bị phạt. Thầy hiệu trưởng tốt biết bao! Thầy bao giờ cũng l{ người đến trường sớm nhất v{ l{ người ở lại sau cùng: buổi sáng thầy đến đón học sinh và tiếp bố mẹ học sinh; buổi chiều khi tất cả các thầy gi|o, cô gi|o đều ra về cả rồi, thầy còn đi kiểm tra quanh trường xem có học trò nào bị tai nạn xe cộ gì không, có đ|nh nhau ngoài phố không, hoặc có lấy cất, đ| đút đầy cặp s|ch để ném v{o đầu nhau không. Mỗi khi thoáng bóng thầy hiện ra ở một chỗ ngoặt đầu phố, thì người ta thấy lũ trẻ chạy trốn, bỏ ngay cả chơi bi, chơi nút chai. Thầy hiệu trưởng phúc hậu giơ ngón tay dọa từđằng xa, nhưng vẻ mặt hiền từ v{ đượm buồn của thầy thì lại hứa trước sự khoan hồng. Mẹ có nói cho tôi biết là không ai thấy thầy cười từ khi thầy mất người con trai, một thanh niên tình nguyện tòng quân mà tấm ảnh để luôn luôn trên bàn hiệu trưởng của thầy. Ngay sau khi xảy ra sự bất hạnh ấy, thầy hiệu trưởng chúng tôi muốn xin nghỉ việc; thầy có viết đơn xin về Page 59 https://thuviensach.vn hưu; nhưng rồi ngày này qua ngày khác, thầy cứ chần chừ không gửi đi, thầy thấy đau khổ khi phải từ biệt học sinh của thầy. Nhưng chiều hôm kia lúc ấy bố ở trong phòng giấy của thầy, thầy có vẻ quả quyết gửi đơn đi; bố ngỏ lời tiếc nhớ vì thấy thầy từ gi~ trường thì bỗng một người bước v{o. Ông ta đến xin cho con học. Thấy đứa bé, thầy hiệu trưởng bất giác có một cử chỉ ngạc nhiên, hết nhìn cậu học trò mới, lại nhìn cái ảnh đặt trên bàn; thế rồi, kéo cậu học trò lại gần mình, thầy nhìn thẳng vào mặt cậu. Cậu bé ấy giống một cách lạ lùng người con trai mà thầy đ~ mất. Thầy hiệu trưởng ghi tên người học trò mới, tiễn hai bố con về, không quên đưa tay xoa c|i đầu tóc đen của cậu bé, rồi trở lại ngồi vào bàn giấy, nghĩ ngợi. Quả là một sự thiệt thòi lớn nếu thầy muốn bỏ việc điều khiển nh{ trường! - Bố nhắc lại, tiếp tục câu chuyện đang bỏ dở. Nghe câu ấy, hình như thầy hiệu trưởng sực tỉnh ra khỏi sự suy nghĩ, thầy cầm l| đơn xin từ chức xé đi v{ nói: - Tôi ở lại. Page 60 https://thuviensach.vn NHỮNG NGƯỜI LÍNH Thứ ba 22 Anh con trai thầy hiệu trưởng là quân chí nguyện khi anh hy sinh. Vì vậy m{ người cha đ|ng thương thường đến quảng trường Coocxô, mỗi khi chúng tôi tan học, để xem quân lính diễu qua. Hôm qua, một trung đo{n bộ binh diễu qua. Độ năm chục đứa trẻ nhảy nhót quanh đội nhạc binh, lấy thước kẻ đ|nh nhịp vào cặp s|ch. Chúng tôi thì đứng thành nhóm trên lề đường. Garônê bó người trong bộ áo quá chật, ngoạm vào một miếng bánh mỳ to tướng; Vôtini lúc n{o cũng ăn mặc lịch sự và chải chuốt, đứng cạnh Prêcôtxi, con ông thợ chữa khóa, mặc áo dài của cha, cậu bé người Calabria, cậu bé thợ nề, Crôtxi tóc đỏ, Phranti vẻ tr}ng tr|o, Rôbetti con trai ông đại úy pháo binh (cái cậu đ~ cứu sống đứa bé dưới bánh xe ngựa và giờ phải chống nạng) tất cả chứng tôi đều ở đấy để xem quân mình diễu qua. Thấy một người mình đi khập khiễng, Phranti liền cười. Nó liền thấy một b{n tay đặt lên vai nó. Phranti quay lại và trông thấy thầy hiệu trưởng của chúng tôi. Này, Phranti, chế một người lính đang ở trong đội ngũ v{ không thểđ|p lại, cũng không thể tự vệ, thế khác nào chửi một người đang bị trói: như thế gọi là hèn nhát.! Phranti liền lỉnh mất. Qu}n lính đi qua, xếp hàng bốn, nhễ nhại mồ hôi v{ đầy những bụi bậm, súng ống lấp l|nh dưới ánh mặt trời. Thầy hiệu trưởng nói với chúng tôi: “Phải yêu những quân nhân, các con ạ, đó l{ những người bảo vệ chúng ta. Ngày mai họ sẽ ra trận, tự hy sinh vì chúng ta, nếu có một đạo quân nước ngo{i đe dọa lãnh thổ của ta. Chính họ cũng l{ những cậu bé! Họ chỉ hơn các con vài tuổi thôi; họ cũng đang đi học, học trong trung đo{n; v{ họ cũng như chúng ta, l{ người từ khắp tất cả các miền của nước Ý đến. Nhìn xem, người ta có thể nhận ra gần đúng d|ng người của họ: n{o người Xixilia, người Xacđênha, người Napôli, người Lômbacđia. Trung Page 61 https://thuviensach.vn đo{n n{y l{ một trung đo{n đ~ l}u năm,đ~ chiến đấu từ năm 1848, tuy không còn l{ những chiến sĩ ng{y ấy nữa, nhưng vẫn là lá cờ ấy Biết bao nhiêu người đ~ chết vì đất nước quanh lá cờ n{y, hai mươi năm trước khi c|c con ra đời! - Lá cờ đấy! - Garônê nói. Quả thật, người ta thấy lá cờ đỏ, trắng và lục phất phới trên đầu các chiến sĩ. Thầy hiệu trưởng lại nói: Nào, các con, hãy tỏ lòng kính mến qu}n đội đi, c|c con h~y ch{o theo c|ch chào của học sinh, đưa tay lên tr|n, khi ba m{u cờ đi qua! Lá cờ, do một sĩ quan v|c, đi qua trước mặt chúng tôi đ~ sờn và rách nát, một chiếc hu}n chương dính ở cán cờ. Tất cả chúng tôi cùng một lúc đưa tay lên tr|n ch{o. Người sĩ quan nhìn chúng tôi, mỉm cười, và chào lại chúng tôi theo kiểu nh{ binh. “Hoan hô, c|c con?”, một giọng nói phía đằng sau chúng tôi. Quay lại, chúng tôi thấy một cụ gi{, ve |o d{i đeo tấm hu}n chương. Đó l{ một sĩ quan hưu trí, - “Hoan hô, c|c con, - cụ lại nói - các con làm thế là tốt! Kẻ nào lúc bé tôn trọng lá cờ lớn lên sẽ biết bảo vệ lá cờ!” V{ trong lúc con người trung hậu ấy nói thì lá cờ của trung đo{n phất phới bay ở đấy, trên quảng trường Coocxô, chung quanh là một dám trẻ con vui vẻ reo hò nhịp theo điệu huân nhạc. Page 62 https://thuviensach.vn NGƯỜI BẢO VỆ NENLl Thứ tư 23 Hôm qua, Nenli cũng đi xem qu}n đội diễu hành. Là một đứa bé gù lưng tội nghiệp, Nenli có vẻ buồn, và tự nhủ: “Mình sẽ không bao giờ được đi bộ đội!”. Cậu bé đ|ng thương ấy rất chăm học, nhưng th}n hình gầy gò v{ xanh xao đến nỗi được một lát là mệt hết hơi. Mẹ cậu là một bà tóe vàng, mặc quần |o đen, h{ng ng{y đến đón con v{o giờ tan học, để con khỏi bị đ|mđông xô đẩy. Cứ xem cách bà vuốt ve con! Những ng{y đầu, học trò chế nhạo Nenli, lấy cặp s|ch thúc v{o lưng nó; nhưng nó không bao giờ chống lại, v{ cũng không cho mẹ biết; nó muốn tr|nh đừng để mẹ buồn vì con mình bị chúng bạn hành hạ. Người ta chế nhạo Nenli v{ đứa bé đ|ng thương chỉ khóc thầm, đầu gục trên mặt bàn. Một hôm, Garônê can thiệp và bảo đ|m học trò: “Ai đụng đến Nenli thì sẽ lôi thôi với tớ; tớ sẽ giã cho một trận cạch đến gi{!” Phranti không thèm đếm xỉa đến sự đe dọa của Garônê, v{ đ~ bị ăn trận đòn ấy, một trận đấm đ~ l{m cho hắn ta lăn quay ba vòng. Từ đó không còn ai l{m cho Nenli phải lo ngại nữa. Thầy Pecbôni đ~ xếp Garônê ngồi một bàn với Nenli, và hai cậu đ~ th{nh đôi bạn thân. Nenli rất hâm mộ Garônê. Bước vào lớp l{ đưa mắt tìm xem có Garônê không. Ra về không bao giờ quên chào tạm biệt, v{ Garônê cũng l{m như vậy. Khi Nenli đ|nh rơi ngòi bút hay quyển sách xuống dưới ghế, Garônê liền cúi xuống nhặt lên ngay cho, sợ bạn phải khó nhọc; còn giúp bạn xếp sách vào cặp và mặc áo choàng. Vì vậy Nenli rất yêu Garônê, và rất vui mừng mỗi khi Garônê được thầy gi|o khen. Người ta tưởng như chính Nenli được khen vậy! Tôi chắc l{ Nenli đ~ kể hết cho mẹ cậu: những sự trêu chọc trong những ng{y đầu, và việc can thiệp của Garônê vì s|ng nay đ~ xảy ra việc như sau: Thầy Pebôni bảo tôi đưa lên cho thầy hiệu trưởng bản chương trình học tập, khoảng nửa giờ trước khi tan lớp; tôi đang ở đó thì bà mẹ Nenli bước vào. Bà hỏi thầy hiệu trưởng: Page 63 https://thuviensach.vn - Thưa thầy, trong lớp của con tôi có một học sinh tên là Garônê phải không ạ ? - bà ta hỏi thầy hiệu trưởng. - Thưa b{, có đấy ạ. - Xin thầy l{mơn cho gọi cậu ấy đến đ}y một lát. - Tôi muốn nói với cậu ấy mấy lời. - Thầy hiệu trưởng bấm chuông cho người gác cổng vào, và bảo đi gọi Garônê. Sau một phút thì Garônê đến, vẻ ngạc nhiên vì thầy hiệu trưởng gọi mình. Vừa thấy cậu bé to lớn ấy, bà Nenli liền chạy lại ôm lấy đầu cậu và hôn luôn mấy cái liền. - Chính cháu là Garônê, bạn thân của con cô, người che chở cho đứa con tộI nghiệp của cô, phải không, cháu thân yêu? Rồi tháo ở cổ mình ra một sợi dây chuyền vàng có buộc một c|i th|nh gi|, b{ đeo v{o cổ Garônê và nói: - Hãy giữ lấy vật kỷ niệm nhỏ này, cháu thân yêu, nhận nó từ tay một người mẹ đ~ cầu phúc cho cháu và biết ơn ch|u. Page 64 https://thuviensach.vn NGƯỜI ĐẦU LỚP Garônê chinh phục tất cả mọi tấm lòng, thì Đêrôtxi chinh phục tất cả c|c điểm tốt. Đêrôtxi đ~ được huy chương thứ nhất; v{ năm nay rồi cậu lại sẽđứng đầu lớp nữa. Chẳng có ai địch nổi cậu, người ta phải công nhận cậu trội hẳn về tất cả mọi môn học. Nhất về toán, về ngữ pháp, về tập l{m văn, về vẽ; cậu hiểu mọi bài một cách dễ dàng vô cùng và có một trí nhớđ|ng kinh ngạc. Đ}u cậu cũng đạt kết quả tốt mà chẳng phải cố gắng gì cả, v{ hình như việc học đối với cậu chỉ là một trò chơi. Hôm qua thầy giáo còn bảo cậu: “Thiên tư của con rất lớn; cố gắng đừng hoang phí một c|ch vô ích”. Thực ra cũng không thể n{o m{ không đố kỵ với cậu được, khi m{ người ta tự thấy mình kém cậu về mọi mặt. Ôi, tôi cũng như Vôtini, tôi cũng sinh lòng đố kỵ đối với Đôrôtxi Tôi thấy cay đắng, gần như cay cú; khi tôi ở nhà làm b{i, tôi nghĩ rằng Đôrôtxi chắc đ~ l{m xong b{i dễ dàng và chẳng chút sai nào cả; thế nhưng, khi đến lớp, trông thấy bạn tôi tươi cười,đẹp trai v{ đắc thắng, khi nghe cậu trả lời những câu hỏi của thầy giáo, những câu trả lời lúc n{o cũng rõ r{ng, chính x|c, thì tự nhiên tất cả nỗi cay đắng, tất cả long cay cú đều tiêu tan hết; và tôi tự lấy làm xấu hổ vì đ~ có những nỗi lòng ti tiện ấy! Tôi muốn luôn được ở cạnh Đôrôtxi, cùng được học tất cả các lớp với cậu; vì sự có mặt của cậu đem cho tôi lòng can đảm và ham học; nhiệt tình của cậu đ~ chia sẻ sang cho tôi. Mai, thầy Pecbôni sẽ đọc cho chúng tôi nghe truyện hàng tháng mà thầy đ~ đưa cho Đôrôtxi chép, truyện nhan đề Cậu bé trinh s|t người Lômba. Sáng nay, chép sự tích anh hùng ấy, Đôrôtxi rơm rớm nước mắt v{ run run đôi môi. Tôi nhìn cậu và tôi rất sung sướng nếu có thể nói với cậu rằng: “Đôrôtxi, cậu hơn tôi nhiều, cậu là một người lớn so với Enricô bé nhỏ. Enricô kính trọng cậu và muốn noi gương cậu”. Page 65 https://thuviensach.vn CẬU BÉ TRINH SÁT NGƯỜI LÔMBA (Truyện đọc hàng tháng) Thứ bảy 26 Bấy giờ l{ năm 1859, trong cuộc chiến tranh giải phóng xứ Lômbacđia, v{i ng{y sau trận Xônphêrinô v{ Xan Maetinô, m{ qu}n Ph|p v{ qu}n Ý đ~ chiến thắng quân Áo. Một buổi s|ng th|ng s|u đẹp trời, một trung đội ky binh Xaluset đi bước một về phía qu}n địch trên con đường nhỏ vắng vẻ, trinh s|t c|nh đồng một cách kỹ lưỡng. Đội ky binh do một sĩ quan v{ một hạ sĩ chỉ huy; họ nhìn xa ra phía trước, im lặng, sẵn sàng nhận ra ngay những bộ quân phục màu trắng của c|c đội tiền vệ quân thù xuất hiện. Cứ thế, họđi đến một ngôi nhà con con kiểu thôn quê, xung quanh trồng toàn cây tần bì; trước nhà có một cậu bé độ mười hai tuổi đang cầm dao róc vỏ một cành tần bì để làm cái gậy. Trước cửa sổ treo một lá cờ to ba màu; trong nhà chẳng còn một bóng người. Những người nông dân treo cờ lên rồi trốn đi vì sợ quân Áo. Trông thấy toán ky binh, cậu bé liền ném gậy xuống đất, và cất mũ lưỡi trai chào. Cậu bé khôi ngô, tóc bạch kim, vẻ mặt bạo dạn, đôi mắt to xanh. Cậu mặc sơ mi v{ giữa hai tà áo lộ ra bộ ngực trần. - Cậu làm gì ở đ}y? - người sĩ quan dừng ngựa lại hỏi: - Sao không trốn đi với gia đình? - Ch|u không có gia đình, - cậu bé trả lời, - ch|u l{ con rơi. Ch|u l{m cho ai muốn thuê. Cháu ở lại đ}y để xem đ|nh nhau. - Cháu có thấy qu}n Áo đi qua đ}y không? Không, từ ba hôm nay chẳng thấy gì hết. Viên sĩ quan l{m thinh một lát, rồi xuống ngựa. Cho lính đứng quay mặt về phía qu}n địch, viên sĩ quan vào nhà và trèo lên mái. Nhưng ngôi nh{ thấp, từ trên m|i người ta chỉ nhìn thấy được một khoảng nhỏ của c|nh đồng. “Phải treo lên cây mới được”, viên sĩ quan vừa tụt xuống Page 66 https://thuviensach.vn vừa nói. Ngay trước lối vào nhà, có một cây tần bì cao chót vót, ngọn c}y đu đưa trên nền trời xanh. Viên sĩ quan suy nghĩ, nhìn c|i c}y, lại nhìn những người lính, rồi đột nhiên hỏi cậu bé: Mắt cậu có tinh không? - Cháu ấy à, cháu có thể nhìn thấy một con chim c|ch xa nghìn bước. Cậu có thể trèo lên tới ngọn cây này không? Trèo lên trên cây này à? Cháu chỉ cần hai phút thôi. - Và cậu có thể cho tôi biết những gì cậu sẽ trông thấy từ trên ấy: có lính Áo ở phía nào, có bụi tung lên, có ngựa hay có súng lấp lánh không? - Chắc chắn, cháu có thể báo cho bác. Giúp tôi việc ấy cậu muốn trả công cái gì nào? Cháu muốn ấy à, - cậu bé vừa cười, vừa trả lời, - chẳng muốn gì hết... Chết chưa. Nếu làm cho bọn Áo thì bất kỳ gi| n{o ch|u cũng không... nhưng với qu}n ta thì... Ch|u l{ người Lômba mà... - Tốt lắm, thế thì trèo lên? H~y hượm, để cháu cởi gi{y đ~. Cậu bé bỏ giày ra, thắt chặt d}y lưng quần, ném c|i mũ xuống cỏ và ôm quàng lấy th}n c}y “Cẩn thận?” Viên sĩ quan kêu lên, hình như bỗng nhiên lo sợ. Cậu bé quay lại, đôi mắt xanh nhìn viên sĩ quan như muốn thầm hỏi điều gì. - Chẳng có gì đ}u, - viên sĩ quan nói, - cứ leo đi... - Cậu bé leo thoăn thoắt như một con mèo. - Chỉ phút chốc cậu đ~ đến tận ngọn c}y cao chót vót, đôi ch}n mất hút trong tán lá, nhưng để lộ cả đầu và ngực. Mặt trời chiếu v{o, đầu tóc bạch kim của cậu như lấp lánh ánh v{ng. Viên sĩ quan chỉ hơi thấy cậu thôi, vì ở trên cao người cậu bé tí. - Nhìn thẳng phía trước, và nhìn xa coi! - Viên sĩ quan g{o to. Để nhìn cho rõ, cậu bé buông tay phải đang vịn v{o c{nh c}y, đưa lên che mắt. - Thấy gì không? - viên sĩ quan hỏi. Cậu bé nghiêng mình xuống phía viên sĩ quan, lấy b{n tay l{m loa đ|p: Có hai người cưỡi ngựa trên đường cái. - C|ch đ}y bao xa? - Cách một nghìn hoặc một nghìn hai trăm bước, - Chúng nó đi đến à? Page 67 https://thuviensach.vn - Chúng nó đang đứng lại. - Còn thấy gì nữa không? - viên sĩ quan lại hỏi sau một lúc im lặng. - Hãy nhìn sang phía bên phải. Cậu bé nhìn về bên phải, rồi nói: - Gần nghĩa địa, giữa các thân cây có vật gì óng |nh, hình như lưỡi liềm. - Có thấy người không? Không, chúng đều nấp trong lúa mì. Đúng lúc ấy, một tiếng đạn bay qua, rít lên trên không, rồi tắt đi rất xa ở phía sau mái nhà. - Xuống đi? - Viên sĩ quan thét lên - chúng nó trông thấy dấy; tôi không muốn biết thêm gì nữa đ}y, xuống. Cháu không sợđ}u, - cậu bé trả lời. - Xuống... Tôi bảo xuống! - Hượm tí! Kìa kìa, phía bên trái cháu thấy... Cậu bé bị ngắt lời vì một tiếng đạn rít khác bay qua, thấp hơn tiếng trước. Cậu rùng mình, thất lên: Bọn Áo quỉ sứ! Chúng nó kiếm chuyện với mình chắc?” Viên đạn đ~ rít ngay bên tai cậu. Xuống ngay lập tức! - Viên sĩ quan thét lên, giọng ra lệnh và bực tức. - Cháu xuống dây, - cậu hé trả lời - có cây che, cứ yên trí. Bác có muốn biết phía bên trái có gì không. - Không! Viên sĩ quan đ|p, - không cần, xuống đi? - Phía bên trái, - cậu bé gào to và nghiêng nửa người về phía ấy, hình như cạnh nhà thờ, thấy có... Một viên đạn thứ ba lại rít lên trên ngọn c}y v{ ngay đó cậu bé ngã nhào, tay cố bíu vào thân cây và cành cây, rồi lôi, đầu lộn xuống phía đất, hai tay dang rộng... “Chết chửa!” viên sĩ quan vừa kêu lên vừa chạy tới. Cậu bé ngã ngửa xuống, nằm sóng xoài trên mặt đất, hai cánh tay tréo vào nhau. Một tia máu từ trong ngực chảy ra. Viên hạ sĩ v{ hai người lính xuống ngựa, trong khi viên sĩ quan cúi xuống cởi phanh |o sơ mi cậu bé ra. Viên đạn đ~ v{o trong phổi bên trái của cậu “Chết rồi”, viên sĩ quan kêu lên. - Không, còn sống, - viên hạ sĩ nói. - Ôi? Thương thay cậu bé dũng cảm! - Viên sĩ quan nói. - Dũng cảm, dũng cảm lên!Page 68 https://thuviensach.vn Trong khi viên sĩ quan nói v{ thấm khăn tay lên vết thương của cậu bé, thì cậu mở mắt ra, đôi mắt to lạ thường, nhưng trông mắt đ~ đứng, v{ đầu cậu gục xuống bất động. Cậu đ~ chết. Viên sĩ quan mặt t|i đi, nhìn cậu bé đang nằm trên bãi cỏ một hồi. Rồi đứng dậy, rồi quay lại nhìn nữa, trong khi mấy người lính đứng im lặng bên cạnh ông ta. Những người lính khác thì quay mặt về phía qu}n thù. “Tội nghiệp cậu bé? - Viên sĩ quan buồn rầu nhắc lại, Tội nghiệp cậu bé dũng cảm!” Đến gần ngôi nh{, viên sĩ quan th|o l| cờ ba màu ở cửa sổ ra để phủ lên mình cậu bé như một tấm vải liệm, chỉ để chừa khuôn mặt. Viên hạ sĩ nhặt đôi gi{y, c|i mũ, c}y gậy đang l{m dở, con dao của cậu, đemđể bên cạnh cậu... Viên sĩ quan im lặng một lúc, rồi quay lại nói với viên hạ sĩ: Ta h~y đi gọi đội quân y dã chiến đến. Cậu bé đ~ hy sinh như một quân nhân, phải để qu}n đội mai táng. Nói xong, viên sĩ quan giơ tay gửi một cái hôn đến cậu bé quá cố, và ra lệnh “Lên ngựa!” Quân lính lên ngựa, v{ trung đội tiếp tục hành quân. Vài giờ sau, cậu bé được khâm liệm theo nghi thức trọng thể của qu}n đội. Lúc mặt trời lặn, toàn thể tuyến tiền tiêu của quân Ý tiến thẳng về phía qu}n địch. Trên con đường sáng hôm ấy kỵ binh đi qua, tiến lên theo hai hàng, một tiểu đo{n ph|o thủ mà mấy hôm trước đ~ anh dũng đổ máu ở trận Xan Mactinô. Tin chú bé chết đ~ truyền đi trong h{ng ngũ trước khi qu}n sĩ rời doanh trại lên đường. Khi c|c sĩ quan dẫn đầu tiểu đo{n trông thấy thi hài nhỏ bé nằm dưới gốc cây tần bì, quấn trong lá cờ ba màu, thì họ tuốt gươm ch{o, v{ một người trong bọn họ cúi xuống bờ suối gần đó, h|i hoa rắc lên mình cậu bé. Thế là tất cả các pháo thủ lần lượt đi qua, đều làm theo cấp chỉ huy của họ, và rắc hoa lên cậu bé. Chỉ trong mấy phút, mình cậu đ~ đầy hoa. Sĩ quan v{ qu}n lính đi qua đều ch{o: “Anh dũng, cậu bé xứ Lômbacđial. Vĩnh biệt cậu bé thân yêu? - Xin tặng, cậu bé tóc v{ng đ|ng thương? Cậu quả l{ anh dũng? Vinh quang thuộc về cậu em bé ạ! - Vĩnh biệt!” . Một sĩ quan rút Hu}n chương Qu}n công của mình để tặng cậu, một sĩ quan kh|c đặt một cái hôn lên trán cậu, và hôn cứ tiếp tục rơi như mưa xuống đôi ch}n để trần, xuống bộ ngực đầy máu, xuống m|i đầu bạch kim của cậu bé đang yên nghỉ, nằm trong lá cờ. Nét mặt của cậu như đang mỉm cười, tưởng như nghe những lời ch{o vĩnh biệt, cậu bé Page 69 https://thuviensach.vn anh dũng thấy sung sướng và tự h{o vì đ~ hiến đời mình cho xứ Lômbaeđia th}n yêu của mình. Page 70 https://thuviensach.vn NHỮNG NGƯỜI NGHÈO KHỔ (Thư của mẹ) Thứ ba 29 “Hy sinh tính mạng cho đất nước, như cậu bé xứ Lômbacđia, l{ một đức hạnh lớn; nhưng còn những đức hạnh kh|c cũng không nên bỏ qua, con ạ. Sáng nay, ở trường về, đi trước mẹ mấy bước, con đi qua mặt một người đ{n b{ đ|ng thương đang bế trên tay một đứa bé xanh xao và ốm yếu; người ấy xin con tiền. Con nhìn bà ta, và con không cho gì hết, dù trong túi con có tiền. Nghe mẹ bảo con ạ, đừng quen thói dửng dưng đi qua trước người nghèo khổ ngửa tay xin mình giúp đỡ v{ hơn nữa trước một người mẹ xin một xu cho con mình. Con h~y nghĩ rằng có thể đứa bé con ấy đang đói, h~y nghĩ đến những lời nói khắc khoải của người đ{n b{ đ|ng thương Con có tưởng tượng ra những lời nức nở tuyệt vọng mà mẹ con sẽ phải nói với con ng{y n{o đấy: “Enricô, mẹ không có bánh mì cho con: Khi mẹ giúp đỡ một người nghèo, thấy người ta c|m ơn mẹ bằng cách chúc cho mẹ v{ người thân thích của mẹ đều được sức khỏe dồi d{o. “Con không thể biết là những lời ấy đối với mẹ dịu dàng biết bao nhiêu, và mẹ biết ơn đến ngần n{o người nghèo khổ đ~ nói với mẹ! Đối với mẹ hình như lời cầu chúc ấy phải bảo vệ cho tất cả những người thân yêu của mẹ, và mẹ về nh{ c{ng vui lòng hơn v{ tự nhủ: “Người nghèo khổ n{y đ~ trả lại cho mình nhiều hơn mình đ~ cho họ nhiều”. “H~y tin lời mẹ, Enricô của mẹ ạ, thỉnh thoảng con phải trích ra một đồng từ túi tiền của con để nó rơi v{o tay một cụ gi{ không nơi nương tựa, một bà mẹ không có b|nh ăn, một đứa trẻ không có mẹ. Người nghèo khổ thích trẻ con cứu giúp, vì không phải tủi nhục, vì tuổi trẻ giống như họ, cũng cần đến tất cả mọi người. Con có để ý thấy lúc nào cũng có những người nghèo khổ quanh quất gần trường học không” Sự giúp đỡ của một người lớn là một hành vi từ thiện, nhưng của một đứa trẻ vừa là một hành vi từ thiện, lại là Page 71 https://thuviensach.vn một sự vuốt ve, con có hiểu không? Cũng dường như từ tay đứa trẻ bỏ xuống cùng một lúc, một đồng hào và một bó hoa. Con h~y nghĩ rằng con chẳng thiếu thốn gì hết, v{ người nghèo khổ thì thiếu thốn tất cả mọi thứ; trong lúc con ước mong được sung sướng, thì họ chỉ cầu xin được khỏi chết. Thật là buồn khi nghĩ rằng giữa bao nhiêu nhà giàu có, ngoài phố xá qua lại bao nhiêu là xe cộ và trẻ em mặc toàn quần áo nhung, lại có những đ{n b{ v{ trẻ em không có gì m{ ăn cả. Không có gì m{ ăn cả. Ôi? Enricô, từ nay về sau đừng có bao giờ đi qua trước một bà mẹ xin cứu giúp m{ không đặt vào tay bà một đồng hào! “Mẹ của con” Page 72 https://thuviensach.vn THÁNG MƯỜI HAI Page 73 https://thuviensach.vn ANH CHÀNG KINH DOANH Bố muốn rằng, mỗi ngày nghỉ tôi mời một bạn cùng lớp đến nh{ chơi, hay l{ tôi đến chơi nhà bạn, để dần dần kết được nhiều bạn thân. Chúa nhật, tôi sẽ đi dạo chơi với Vôtini, cái cậu lúc n{o cũng ăn mặc chải chuốt. Hôm nay tôi gặp Garôpphi, cậu cao, gầy, mũi khoằm như c|i gọng kìm, đôi mắt ti hí, sục sạo khắp nơi. Cậu ta con một ông b|n dược phẩm. Thật là một anh chàng kỳ quặc đến buồn cười, cái cậu Garôpphi ấy? Cậu ta lúc n{o cũng đếm số tiền trong túi |o mình; tính trên c|c đốt ngón tay hết sức nhanh và làm bất cứ con tính nh}n n{o cũng không cần phải tra bảng cửu chương. Cậu để dành tất cả những đồng xu có được, v{ đ~ có một quyển sổ ở quỹ tiết kiệm. Nhỡ một đồng xu từ túi cậu rơi xuống gầm ghế, thì cậu ta có thể tìm suốt mấy giờ liền cho kỳ được. Cậu ta l{m như con chim chìa vôi, Đôrôtxi nói như vậy; cậu nhặt nhạnh bất cứ cái gì: ngòi bút cùn, tem đ~ đóng dấu, kim găm, vỏ hộp không v.v.. Đ~ hơn hai năm nay, cậu sưu tầm tem gửi thư; cậu có h{ng trăm c|i tem của tất cả c|c nước, dán vào một quyển album to mà chắc chắn là cậu sẽ đem b|n cho một hiệu sách, khi bộ sưu tập đ~ đầy đủ. Trong khi chờ đợi, người chủ hiệu sách vẫn cho không Garôpphi nhiều quyển vở, vì Garôpphi đ~ đưa nhiều trẻ con đến mua ở hiệu ấy. Ở trường, cậu luôn luôn làm cái việc mà cậu gọi l{ kinh doanh: đổi chác, mua bán, xổ số. Có khi cậu tiếc l{ đ~ đổi hớ c|i gì đó v{ đòi lại mua hai xu cậu bán lại bốn xu, và cậu b|n b|o cũ cho b{ h{ng thuốc lá. Tất cả những vụ kinh doanh, cậu đều ghi vào một cuốn sổ tay nhỏ; nhìn vào chỉ thấy toàn những con số những con tính cộng hay trừ. Ở trường cậu chỉ học tính; và cậu muốn được huy chương học giỏi l{ cũng chỉ vì có huy chương ấy thì được đi xem múa rối không mất tiền ở cái rạp nhỏ. Cái cậu Garôpphi này làm cho tôi vừa thích thú vừa vui. Chúng tôi cùng chơi trò mua b|n, có cả bàn cân và quả cân. Cậu ta biết giá cả của tất cả mọi thứ, biết các quả cân, và gấp giấy gói hàng nhanh bằng một người b|n đường, bán cà phê. Học xong, ra đời là cậu sẽ mở ngay cửa hiệu, buôn bán theo một cách mới do cậu ta nghĩ ra cho m{ xem. Garôpphi rất thích vì tôi cho cậu những con tem nước ngo{i để làm bộ sưu tập, và nói cho tôi biết giá của từng con tem, nói chỉ sai độ một xu thôi. Bố tôi cứ vờ dọc b|o để nghe cậu nói và lấy làm thích lắm. Các túi của Garôpphi Page 74 https://thuviensach.vn lúc n{o cũng đầy những món hàng nho nhỏ mà cậu ta bọc trong một phong giấy đen to. Cậu có vẻ suy nghĩ v{ bận rộn như những tay l|i buôn. Nhưng c|i m{ cậu lưu t}m hơn cả là bộ sưu tập tem.Đó l{ kho bảo vật của cậu, lúc n{o cũng nói đến như l{ nó sẽ đem lại cho cậu một gia sản lớn. Các bạn học cho cậu l{đồ bủn xỉn, đồ trục lợi. Tôi thì tôi không đồng ý với họ; tôi rất mến cậu vì cậu dạy cho tôi biết nhiều điều lắm; đối với tôi, cậu như thể một người lớn; Côretti, con bác bán củi, thì lại quả quyết rằng dù bỏ những con tem của mình ra để cứu lấy tính mạng của mẹ cậu ta, Garôpphi cũng không l{m; còn bố thì bảo tôi: “Đừng nên vội đ|nh gi| bạn, hãy chờ xem”. Thật ra, tính ham mua bán có thể không ngăn trở cậu ấy có lòng tốt. Page 75 https://thuviensach.vn TÍNH KHOE KHOANG Thứ hai 5 Hôm qua tôi đi dạo chơi với Vôtini và bố cậu ấy. Đi qua phốĐôra Grôtxa, chúng tôi trông thấy Xtacđi đang lấy ch}n đ| những bạn không may l{m vướng nó. Nó đứng lại trước một hiệu bán sách, nhìn không rời mắt vào một bản đồ địa lý - vì ngay ở ngoài phố nó cũng học - và chỉ khẽ đ|p lại lời chào của chúng tôi, thằng bé thật cục mịch! Vôtini ăn mặc hết sức sang trọng, có thể nói là quá sang trọng đối với một cậu con trai. Cậu ta đi một đôi giày cao cổ bằng da dê non viền đỏ, mặc cái áo thêu, khuyết viền bằng lụa, đội c|i mũ dạ trắng và mang c|i đồng hồ quả quít bằng vàng. Cậu đi có vẻ hãnh diện?... Nhưng việc khoe khoang của cậu lần này lại không thành công.- Sau khi chạy một hồi trên đường cái bỏ rất xa ông Vôtini đang đi thông thả ở đằng sau, Chúng tôi dừng lại trước một cái ghếđ|, cạnh một cậu bé ăn mặc giản dị, có vẻ mệt, v{ đang ngồi nghỉ, đầu cúi xuống. Một người lớn, cô lẽ là bố cậu bé, vừa đi đi lại lại vừa đọc b|o dưới bóng cây. Chúng tôi ngồi xuống. Vôtini ngồi vào giữa cậu bé với tôi, và tìm cách làm cho cậu bé phải phục mình. Giơ một chân lên, nó bảo tôi: “Cậu có thấy đôi gi{y sĩ quan của mình không”. Tất nhiên Vôtini nói vậy là cốt để cho cậu bé kia nhìn đôi gi{y của nó; nhưng cậu này không hề để ý gì cả. Thế là nó bỏ chân xuống, chỉ cho tôi xem những nếp viền bằng lụa của nó và vừa liếc sang cậu bé bên cạnh, vừa bảo tôi rằng các thứ trang sức này không làm cho nó vừa lòng, và nó sẽ bảo thay bằng những cái khuy bằng bạc. Mất thì giờ vô ích! Cậu bé chẳng buồn ngước mắt lên nhìn Vôtini. Anh ch{ng bên quay quay c|i mũ dạ trắng đẹp của mình trên đầu ngón tay. Nhưng cậu bé hình như cố ý không thèm ngắm c|i mũ l{m gì. Vôtini tức mình, rút đồng hồ ra, mở nắp v{ giơ cho tôi xem bộ máy. Cậu bé ngồi cạnh vẫn không hề để ý. Page 76 https://thuviensach.vn - Đồng hồ bạc mạ vàng à? - tôi hỏi. - Không, vàng thật đấy, - Vôtini trả lời. - Nhưng không phải toàn vàng cả đ}u, - tôi nói, thế nào chẳng có bạc trong ấy... - Không phải, mình đảm bảo với cậu như thế! Rồi, để buộc cậu bé kia phải nhìn, Vôtini giơ c|i đồng hồ ra ngay dưới mũi cậu và nói: - Này, nhìn xem, có phải toàn vàng không nào? - Tôi không biết, - cậu bé trả lời lạnh lùng. - À! À? Vôtini tức giận kêu lên, - rõ hợm mình chửa! Vừa lúc ấy thì ông Vôtini đến và nghe câu nói của nó. Bác nhìn kỹ cậu bé ngồi cạnh chúng tôi và bỗng nhiên bảo con: - Im đi! - Rồi ghé vào tai con, ông nói tiếp - Cậu bé đ|ng thương kia mù đấy! Vôtini liền nhìn mặt cậu bé, thấy đôi tròng mắt đục lờ không thần sắc. Nó kinh ngạc, lặng cả người, mắt nhìn xuống đất và lắp bắp: - Tôi rất tiếc... tôi không ngờ. Cậu bé mù hiểu rõ tất cả, trả lời với một nụ cười hiền hậu và buồn buồn: - Ồ! Chẳng sao đ}u... Thế đấy! Vôtini có thể làm hợm mình, nhưng cậu ấy không xấu bụng, vì suất cả buổi đi chơi, cậu có vẻ suy nghĩ. Page 77 https://thuviensach.vn TUYẾT ĐẦU MÙA Thứ bảy 10 Thôi tạm biệt những cuộc dạo chơi? Đ}y rồi người bạn xinh đẹp của trẻ trẻ em đ}y rồi: Tuyết đ~ đến!...Từ chiều hôm qua, tuyết rơi d{y, th{nh những mớ bông to, như những đóa hoa nhài. Sáng nay ở trường, nhìn tuyết đập vào cửa kính và chồng chất lên trên mái hiên, thích quá. Chíh thầy gi|o cũng nhìn v{ xoa xoa hai tay; v{ tất cả chúng tôi đều vui khi nghĩ đến những quả cầu tuyết, nghĩ đến nước sẽđóng th{nh băng v{ đến ngọn lửa sưởi sẽ được đun lên trong nh{. Chỉ có Xtacđi mải học bài, hai nắm tay |o v{o th|i dương, l{ không để ý gì đến tuyết cả! Tan học ra, vui chẳng khác gì ngày hội? Tất cả mọi người đều vừa hét, vừa đổ ra phố lấy tay nhào tuyết, vẫy vùng trong tuyết như những con cún bị người ta vứt xuống nước. Những chiếc ô của các bố mẹ chờ con ngoài trời nhưđược rắc đầy bột, chiếc mũ của bác cảnh vệ cũng trắng xóa, và những túi sách của chúng tôi chỉ lo|ng c|i cũng trắng toát. Tất cả học trò đều vui mừng, cảđến Prêcôtxi, con bác thợ khóa, có nước da tai tái và không cười bao giờ, và Rôbetti, cậu đ~ cứu sống em bé dưới bánh xe ngựa, đang đi như nhảy lò cò trên đôi nạng. Cậu bé người Calabria chưa bao giờ thấy tuyết phủ mặt đất d{y đến thế, đem nắm lại thành một nắm rồi ăn, chẳng kh|c n{o ăn một quảđ{o, không hơn không kém. Crôtxi, con bác hàng rau quả, bốc tuyết nhét đầy túi sách; và cậu bé thợ nề cười to lên khi nghe bố tôi mời ng{y mai đến nh{ tôi chơi. Lúc ấy mồm cậu ta đầy những tuyết và không dám nhổ ra, cũng chẳng dám nuốt vào, cứđứng đực ra, nhìn chúng tôi mà không làm sao trả lời được. C|c cô gi|o cũng vui cười khi ra khỏi trường; cô giáo lớp một cũ của tôi, chính cô giáo bé nhỏ đ|ng thương, chạy qua những đ|m tuyết, và ho tay cầm chiếc khăn voan m{u lục che mặt. Vừa lúc ấy, gần trăm trẻ em ở khu bên cạnh đi qua, vừa gào vừa phóng trên thảm tuyết trắng tinh. Các thầy giáo, các bác gác cổng và các bác cảnh vệ đều thét: “Về nh{ đi, về nh{ đi!”. Tuy vậy, chính họ cũng không nhìn Page 78 https://thuviensach.vn nổi cười trước cảnh học trò sổ lồng, đang v{o hội mùa đông. “C|c con mừng hội mùa đông... - bố nói với tôi. Nhưng còn những trẻ em không có áo quần, cũng không có gi{y, cũng không có lửa sưởi! Có hàng nghìn trẻ em từ các làng xuống, đi rất xa, đôi b{n tay nứt nẻ đau điếng, mạng khúc củi để sưởi cho nh{ trường. Có đến h{ng trăm trường học gần như bị vùi dưới tuyết, trống trải và tối om như những cái hang; ở đấy các trẻ em đều ngột ngạt vì khói và run cầm cập vì rét; c|c em đó nhìn m{ khủng khiếp, những bong tuyết rơi không ngớt, cứ chồng chất không ngừng lên những túp lều xa vắng của các em và đe dọa đổ xuống cuốn phăng đi. Cứ mừng mùa đông đến cũng tốt, các con ạ, nhưng h~y nghĩ đến hàng nghìn trẻ em m{ mùa đông đem lại cho nhiều nỗi đau khổ”. Page 79 https://thuviensach.vn CẬU BÉ THỢ NỀ Chủ nhật 11. Cậu bé thợ nề hôm nay đến chơi nh{ chúng tôi, mặc chiếc áo vét cắt lại từ c|i |o cũ của bố và còn dính lại những vết vôi và thạch cao. Bố muốn cậu ấy đến chơi còn hơn cả tôi nữa, và cậu đến làm cho chúng tôi rất thích. Vừa bước vào nhà cậu đ~ bỏ c|i mũ lưỡi trai bị tuyết l{m ướt sũng, v{ đút v{o túi, rồi bước tới với cái dáng điệu chậm chạp của người thợ mệt nhọc, quay sang bên này lại sang bên kia cái mặt tròn như quả táo, với c|i mũi tẹt. Khi v{o trong phòng ăn, cậu ta liếc xem c|c đồ đạc, và chú ý nhìn bức chân dung của Rigôléttơ, người hề gì lưng, rồi làm ngay cái trò sứt môi với người trong tranh. Thật không thể nào nhịn cười được khi thấy cậu ta làm cái trò sứt môi. Chúng tôi cùng nhau chơi trò x}y dựng. Cậu bé thợ nề thân yêu ấy khéo léo lạ lùng khi dựng lên những ngọn tháp và những chiếc cầu đứng vững tựa hồ do một phép mầu nhiệm nào; cậu xây dựng các công trình ấy với vẻ nghiêm chỉnh và nhẫn nại của một người lớn bé nhỏ. Xây tháp này xong xây tháp khác, cậu nói chuyện với tôi về gia đình mình. Bố mẹ và cậu ở trên một cái gác xép: bố cậu theo học lớp ban đêm để biết đọc. Chắc bố mẹ cậu thương cậu lắm, điều đó thấy rõ ở chỗ quần áo của cậu tuy xấu, nhưng mặc rất ấm; người ta đ~ cẩn thận may lót rất dày, và cái cà vạt cậu đeo l{ do mẹ cậu tự tay thắt cho rất ngay ngắn. Cậu nói với tôi là bố cậu người rất cao lớn, gần như một ông khổng lồ, ra vào cửa rất khó khăn; nhưng rất hiền v{ lúc n{o cũng gọi con l{ “thằng sứt môi'; còn cậu thì trái hẳn với bố, vóc người nhỏ nhắn. Đến bốn giờ, chúng tôi được ăn chiều, ngồi trên ghế da d{i; v{ khi chúng tôi ăn xong đứng dậy, không hiểu tại sao bố lại không muốn tôi phủi sạch vết vôi trắng mà cái áo của cậu bé thợ nề đ~ để đầy trên lưng ghế, bố giữ tay tôi lại, và mãi về sau mới tự mình phủi lấy một c|ch kín đ|o. Trong khi chơi, cậu bé thợ nềđ|nh mất một chiếc khuy áo, mẹ trả lại cho cậu. Mặt đỏ như gấc, cậu chẳng nói chẳng rằng khi thấy mẹ khâu; cậu không dám thở vì qu| lúng túng trước sự chăm sóc của mẹđối với cậu. Tôi đưa cho cậu xem những quyển Page 80 https://thuviensach.vn album sưu tầm những bức ký họa; thế là tự nhiên chẳng nghĩđến, cậu liền bắt chước những nét nhăn nhó mặt mày vẽ trong tranh, t{i đến nỗi bố phải bật cười. Ngày hôm nay làm cho cậu bé thợ nề rất vui thích, đến nỗi ra về cậu quên đội c|i mũ lưỡi trai lên đầu. Đến giữa chừng cầu thang, và có lẽ để tỏ lòng c|m ơn tôi, cậu lại làm cái môi sứt với tôi một lần nữa. Người ta gọi cậu là Antônlô Rabuccô, cậu lên tám tuổi và tám tháng... “Con có biết tại sao bố không muốn con phủi cái ghế khi bạn con còn đấy không? Bố hỏi tôi, - Bởi vì như vậy thì khác nào trách cậu ấy đ~ l{m bẩn ghế. V{ như thế là không tốt, vì không những bạn con không cố ý làm bẩn, mà lại còn do áo quần của bố cậu ấy đ~ bị dây vôi vào khi làm lụng. Những dấu vết của lao động bao giờ cũng đ|ng tôn trọng. Có thểđó l{ bụi bặm, là vôi vữa, l{ sơn dầu, hoặc l{ gì đi nữa, nhưng đó không phải là cái gì bẩn. Lao động không làm bẩn đ}u. Đừng nên nói về một người thợđi l{m việc về rằng: “B|c ấy bẩn. Con phải nói rằng: “B|c ấy mang trên áo những dấu vết lao động của b|c”. Con h~y nhớ lấy điều ấy, và phải hết lòng yêu mến cậu bé thợ nề, vì trước hết cậu ấy là bạn con, rồi sau nữa vì cậu ấy là một người lao động. Page 81 https://thuviensach.vn