Những Điều Nông Dân Miền Núi Cần Biết

🔙 Quay lại trang tải sách pdf ebook Những Điều Nông Dân Miền Núi Cần Biết - Tập 1 Ebooks Nhóm Zalo https://thuviensach.vn https://thuviensach.vn nh÷ng ®iÒu n«ng d©n miÒn nói cÇn biÕt (TËp 1) https://thuviensach.vn Héi ®ång chØ ®¹o xuÊt b¶n Chñ tÞch Héi ®ång TS. NguyÔn ThÕ Kû Phã Chñ tÞch Héi ®ång TS. NguyÔn Duy Hïng Thµnh viªn TS. NguyÔn An Tiªm TS. KhuÊt Duy Kim H¶i NguyÔn Vò Thanh H¶o https://thuviensach.vn ts. ph¹m ®øc tuÊn (Chñ biªn) nh÷ng ®iÒu n«ng d©n miÒn nói cÇn biÕt (TËp 1) NHµ XUÊT B¶N CHÝNH TRÞ QUèC GIA - Sù THËT Hµ NéI - 2013 NHµ XUÊT B¶N N¤NG NGHIÖP https://thuviensach.vn https://thuviensach.vn lêi nhµ xuÊt b¶n Cuèn s¸ch Nh÷ng ®iÒu n«ng d©n miÒn nói cÇn biÕt gåm 2 tËp lµ tËp hîp c¸c chñ ®Ò vÒ kü thuËt n«ng, l©m nghiÖp cã liªn quan nhiÒu ®Õn thùc tÕ s¶n xuÊt cña n«ng d©n ë miÒn nói n−íc ta do mét sè nhµ khoa häc ë c¸c viÖn, tr−êng biªn so¹n trªn c¬ së c¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu hoÆc tæng kÕt kinh nghiÖm thùc tiÔn. C¸c chñ ®Ò vÒ kü thuËt trong n«ng, l©m nghiÖp ®−îc tr×nh bµy ng¾n gän, dÔ hiÓu víi nh÷ng néi dung cÇn thiÕt nhÊt. Nh»m gióp b¹n ®äc còng nh− bµ con n«ng d©n miÒn nói cã thªm tµi liÖu vÒ c¸c kü thuËt s¶n xuÊt trong n«ng, l©m nghiÖp, ¸p dông tiÕn bé kü thuËt vµo s¶n xuÊt ®¹t kÕt qu¶ cao h¬n, Nhµ xuÊt b¶n ChÝnh trÞ quèc gia - Sù thËt phèi hîp víi Nhµ xuÊt b¶n N«ng nghiÖp xuÊt b¶n cuèn s¸ch Nh÷ng ®iÒu n«ng d©n miÒn nói cÇn biÕt (tËp 1) do TS. Ph¹m §øc TuÊn lµm chñ biªn. MÆc dï c¸c t¸c gi¶ ®· rÊt cè g¾ng tËp hîp ®−îc nhiÒu vÊn ®Ò kh¸c nhau liªn quan ®Õn thùc tiÔn s¶n xuÊt n«ng, l©m nghiÖp ë miÒn nói, nh−ng do tÝnh chÊt phøc t¹p, ®a d¹ng cña nhiÒu vïng, miÒn ë ViÖt Nam, nªn ch¾c ch¾n c¸c vÊn ®Ò ®−îc nªu ra trong cuèn s¸ch nµy còng kh«ng thÓ ®¸p øng hÕt nh÷ng ®ßi hái cña 5 https://thuviensach.vn thùc tiÔn. Nhµ xuÊt b¶n vµ c¸c t¸c gi¶ rÊt mong ®−îc b¹n ®äc th«ng c¶m vµ gãp ý ®Ó hoµn thiÖn h¬n trong c¸c lÇn xuÊt b¶n sau. Xin giíi thiÖu TËp 1 cña cuèn s¸ch víi b¹n ®äc. Th¸ng 11 n¨m 2013 Nhµ xuÊt b¶n chÝnh trÞ quèc gia - sù thËt 6 https://thuviensach.vn Kü THUËT CANH T¸C BÒN V÷NG TR£N §ÊT DèC THÕ NµO Lµ CANH T¸C BÒN V÷NG TR£N §ÊT DèC? Khi canh t¸c trªn ®Êt ®åi nói, ta ¸p dông c¸c biÖn ph¸p kü thuËt ®Ó thu ®−îc nhiÒu s¶n phÈm n«ng, l©m nghiÖp l©u dµi vµ æn ®Þnh, ®ång thêi ®Êt kh«ng bÞ mÊt ®i vµ kh«ng bÞ gi¶m ®é mµu mì. T¹i sao ph¶i canh t¸c bÒn v÷ng trªn ®Êt dèc? N−íc ta cã l−îng m−a lín l¹i tËp trung theo mïa, nªn mçi trËn m−a th−êng rÊt to. Khi m−a do h¹t m−a r¬i tõ trªn cao xuèng, nÕu mÆt ®Êt kh«ng cã g× che phñ th× h¹t m−a sÏ gâ rÊt m¹nh vµo mÆt ®Êt lµm tan r· c¸c h¹t ®Êt. Sau ®ã trªn bÒ mÆt ®Êt sÏ xuÊt hiÖn dßng ch¶y cuèn tr«i c¸c h¹t ®Êt nµy ®em xuèng phÝa d−íi ch©n nói vµ ch¶y theo s«ng, suèi. Cø thÕ mçi n¨m líp ®Êt mÆt bÞ bµo mßn dÇn cho ®Õn khi tr¬ sái ®¸ kh«ng thÓ 7 https://thuviensach.vn canh t¸c ®−îc n÷a. V× vËy, nÕu canh t¸c kh«ng ®óng kü thuËt trªn ®Êt dèc th× chØ mét vµi n¨m c©y trång sÏ kh«ng cho thu ho¹ch n÷a. §ã lµ thiÖt h¹i vÒ kinh tÕ ®èi víi ng−êi n«ng d©n ë miÒn nói. Khi mÆt ®Êt ®· tr¬ träi, ®Êt l¹i dèc th× mçi trËn m−a lín n−íc sÏ dån xuèng rÊt nhanh t¹o ra c¸c trËn lò quÐt, lë ®Êt ë vïng nói vµ lôt léi ë vïng ®ång b»ng g©y ra nhiÒu tai häa. §ã lµ thiÖt h¹i vÒ ®êi sèng ®èi víi ng−êi d©n ë kh¾p ®Êt n−íc. Khi ®Êt ®ai ®· kh«ng thÓ canh t¸c ®−îc th× ng−êi d©n tÊt ph¶i di chuyÓn ®Õn chç kh¸c ph¸ rõng ®Ó trång c©y l−¬ng thùc, nh− vËy diÖn tÝch rõng bÞ gi¶m dÇn, ph¸ vì vßng tuÇn hoµn tù nhiªn theo h−íng bÊt lîi nh− h¹n h¸n, biÕn ®æi khÝ hËu,... §ã lµ thiÖt h¹i vÒ m«i tr−êng ®èi víi toµn nh©n lo¹i. Nh− vËy, ng−êi d©n ë vïng ®åi cÇn ph¶i canh t¸c trªn ®Êt dèc sao cho bÒn v÷ng ®Ó sö dông m¶nh ®Êt cña m×nh l©u dµi, æn ®Þnh th× sÏ tr¸nh ®−îc nh÷ng thiÖt h¹i kÓ trªn kh«ng nh÷ng ®èi víi hiÖn t¹i mµ c¶ cho c¸c thÕ hÖ t−¬ng lai. Lµm thÕ nµo ®Ó canh t¸c bÒn v÷ng trªn ®Êt dèc? VÒ nguyªn t¾c cã hai viÖc cÇn gi¶i quyÕt: thø nhÊt lµ gi¶m ®Õn møc tèi ®a t¸c h¹i cña giät n−íc 8 https://thuviensach.vn m−a vµ dßng ch¶y, thø hai lµ t¨ng søc ®Ò kh¸ng cña ®Êt vµ t¨ng ®é ph× cho ®Êt. §Ó gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò ®ã b¶o ®¶m canh t¸c bÒn v÷ng trªn ®Êt dèc chóng ta cã thÓ ¸p dông nhiÒu biÖn ph¸p kh¸c nhau nh− lµm ruéng bËc thang, ®ãng cäc, xÕp ®¸ hoÆc ®µo r·nh ®Ó gi¶m søc cuèn tr«i ®Êt cña n−íc m−a, bãn ph©n h÷u c¬ ®Ó c¶i thiÖn ®é ph× cña ®Êt..., nh−ng biÖn ph¸p quan träng vµ bÒn v÷ng nhÊt, kinh tÕ nhÊt lµ chän lo¹i c©y trång vµ bè trÝ c©y trång hîp lý trªn ®Êt dèc. Kinh nghiÖm nhiÒu n¨m vµ nhiÒu n¬i ®Òu cho thÊy, trong canh t¸c trªn ®Êt dèc cÇn sö dông ®ñ c¸c thµnh phÇn c©y l©m nghiÖp, c©y n«ng nghiÖp ng¾n ngµy, c©y ¨n qu¶ vµ c¸c b¨ng xanh trªn cïng m¶nh ®Êt th× hiÖu qu¶ sÏ cao nhÊt c¶ vÒ mÆt kinh tÕ lÉn mÆt b¶o vÖ ®Êt. C¸ch lµm th−êng nh− sau: Trång c©y l©m nghiÖp C©y l©m nghiÖp ®−îc bè trÝ trång ë phÇn ®Ønh ®åi theo hµng quanh ®−êng ®ång møc kiÓu nanh sÊu, th−êng chiÕm kho¶ng 30 - 60% tæng diÖn tÝch tïy theo ®é dèc vµ môc tiªu kinh doanh. N¬i ®Êt tèt th× cã thÓ chän c¸c loµi c©y ®Æc s¶n nh− quÕ, håi, tre, tróc..., hoÆc c¸c loµi c©y b¶n ®Þa cã gi¸ trÞ kinh tÕ cao nh− tr¸m, l¸t, giæi;... N¬i ®Êt xÊu nªn chän c¸c loµi c©y võa cho gç, võa cã t¸c dông c¶i t¹o ®Êt 9 https://thuviensach.vn nh− keo l¸ trµm, keo tai t−îng, keo lai,... hoÆc trång xen theo b¨ng gi÷a c©y l¸ réng (keo, muång,...) víi c©y l¸ kim (th«ng, sa méc,...). Trªn phÇn ®Êt nµy nÕu cã ®iÒu kiÖn nªn lµm n«ng, l©m kÕt hîp b»ng c¸ch trång xen c©y ng¾n ngµy trong nh÷ng n¨m ®Çu khi rõng ch−a khÐp t¸n vµ rµo l¹i ch¨n nu«i gia sóc d−íi t¸n rõng (dª, bß,...) khi rõng ®· khÐp t¸n. ViÖc trång c©y l©m nghiÖp cã t¸c dông cung cÊp chÊt ®èt vµ c¸c l©m s¶n kh¸c cho gia ®×nh, lµ n¬i cã thÓ ch¨n th¶ gia sóc lín vµ quan träng h¬n lµ nu«i d−ìng nguån n−íc vµ b¶o vÖ tÇng ®Êt s©u phÝa d−íi. Trång c©y b¨ng xanh B¨ng xanh cã t¸c dông chèng xãi mßn ®Êt, t¨ng ®é ph× cho ®Êt, cung cÊp ph©n xanh vµ cã thÓ lµm thøc ¨n cho gia sóc. C©y trång b¨ng xanh tèt nhÊt lµ c¸c c©y hä ®Ëu nh− cèt khÝ, keo dËu, ®Ëu c«ng,... C¸c b¨ng xanh ®−îc bè trÝ tõ gi¸p phÇn c©y l©m nghiÖp trë xuèng, kho¶ng c¸ch gi÷a c¸c b¨ng tïy theo ®é dèc th−êng tõ 5 - 10m, mçi b¨ng th−êng réng 1m, ®Êt trong b¨ng ®−îc cuèc xíi toµn bé råi trång hoÆc gieo h¹t víi mËt ®é dµy. Trång c©y n«ng nghiÖp Trªn kho¶ng ®Êt trèng gi÷a c¸c c©y b¨ng xanh ta trång c¸c c©y n«ng nghiÖp bao gåm c©y 10 https://thuviensach.vn l−¬ng thùc nh− lóa n−¬ng, ng«, cao l−¬ng, ý dÜ, kª, s¾n,... hoÆc c©y n«ng nghiÖp ng¾n ngµy nh− ®ç ®Ëu c¸c lo¹i, l¹c, võng,... hoÆc c¸c c©y c«ng nghiÖp dµi ngµy nh− chÌ, ca cao,... Mçi b¨ng nªn trång mét loµi c©y vµ h»ng n¨m lu©n canh gi÷a c¸c loµi c©y cña c¸c b¨ng ®Ó võa cã t¸c dông phßng s©u bÖnh, võa båi d−ìng ®Êt. Vµo mïa kh« nªn c¾t c¸c c©y ë b¨ng xanh phñ ®Ëp vµo gèc c©y n«ng nghiÖp ®Ó võa gi÷ Èm ®Êt, lµm giµu ®Êt, võa che phñ mÆt ®Êt chèng xãi mßn. Trång c©y ¨n qu¶ C©y ¨n qu¶ th−êng ®−îc bè trÝ ë phÇn ch©n ®åi ®Ó tiÖn ch¨m sãc. ViÖc chän c©y gièng lµ kh©u rÊt quan träng ®Ó b¶o ®¶m chÊt l−îng cña qu¶ sau nµy, kh«ng nªn chän gièng x« bå. §èi víi vïng ®åi nói, tèt nhÊt lµ dïng c©y ghÐp ®Ó b¶o ®¶m tû lÖ sèng cao v× bé rÔ c©y ghÐp kháe h¬n c©y chiÕt nhiÒu. ViÖc trång c©y ¨n qu¶ ph¶i b¶o ®¶m cã ®Çu t− ph©n bãn vµ ch¨m sãc cao th× míi mang l¹i hiÖu qu¶, v× thÕ tïy theo kh¶ n¨ng cña tõng gia ®×nh mµ trång, kh«ng nªn trång nhiÒu theo lèi qu¶ng canh. Loµi c©y trång th× ph¶i tïy theo ®iÒu kiÖn sinh th¸i cô thÓ cña tõng ®Þa ph−¬ng mµ quyÕt ®Þnh cho phï hîp, tr¸nh b¾t ch−íc m¸y mãc nhiÒu khi sÏ thÊt b¹i. 11 https://thuviensach.vn Canh t¸c bÒn v÷ng trªn ®Êt dèc 12 https://thuviensach.vn Kü THUËT TRåNG V¶I GI¸ TRÞ KINH TÕ - V¶i (Litchi sinensis Sonn) lµ c©y ¨n qu¶ l©u n¨m ®−îc trång phæ biÕn ë c¸c n−íc ch©u ¸, ë n−íc ta tõ 18 - 190 vÜ ®é b¾c trë ra thÝch hîp cho viÖc trång v¶i. Mét sè tØnh trång nhiÒu v¶i lµ: H¶i D−¬ng, B¾c Giang vµ Qu¶ng Ninh. - Qu¶ v¶i ngoµi ¨n t−¬i, cßn sÊy kh«, lµm ®å hép, dÊm, r−îu. Vá qu¶, th©n c©y vµ rÔ cã nhiÒu tananh cã thÓ dïng lµm nguyªn liÖu trong c«ng nghiÖp. Hoa v¶i lµ nguån mËt cã chÊt l−îng cao. T¸n c©y cao lín, sum suª cã thÓ lµm c©y c¶nh, c©y bãng m¸t, c©y ch¾n giã. Trång v¶i trong v−ên gia ®×nh cho thu nhËp kh¸ cao so víi c©y ¨n qu¶ kh¸c nh− cam, chuèi, mÝt,... - Gièng v¶i chÝnh cã 3 nhãm: v¶i ch−a chÝn sím vµo cuèi th¸ng 4, ®Çu th¸ng 5; v¶i nhì (v¶i lai) chÝn vµo gi÷a th¸ng 5, ®Çu th¸ng 6 vµ v¶i thiÒu chÝn vµo th¸ng 6. Trong nhãm v¶i thiÒu cã v¶i thiÒu Thanh Hµ, v¶i thiÒu Phó Hé vµ v¶i thiÒu Xu©n §Ønh. V¶i thiÒu Thanh Hµ ®−îc trång nhiÒu v× phÈm chÊt th¬m, ngon vµ b¸n ®−îc gi¸ h¬n c¸c gièng v¶i kh¸c. 13 https://thuviensach.vn §ÆC §IÓM - C©y tr−ëng thµnh cao 10 - 15m. T¸n c©y h×nh m©m x«i, h×nh cÇu, ®−êng kÝnh t¸n 8 - 10m. - L¸ kÐp l«ng chim, mäc so le, r×a l¸ kh«ng gîn sãng, mµu xanh ®Ëm, nh½n bãng, mÆt d−íi mµu tr¾ng x¸m, g©n nh¸nh trªn l¸ kh«ng râ, l¸ non khi míi ra mµu tÝm ®á, khi thµnh thôc mµu xanh ®Ëm. - §a sè c©y v¶i trång b»ng cµnh chiÕt nªn rÔ ¨n n«ng, tËp trung ë ®é s©u tõ 0 - 60cm. Nh÷ng c©y trång b»ng h¹t hoÆc ghÐp, trång chç ®Êt tèt, tÇng dµy, rÔ cäc ¨n s©u ®Õn 1,6m, rÔ t¬ rÊt ph¸t triÓn. Bé rÔ v¶i ¨n réng h¬n so víi t¸n gÊp 1,5 - 2 lÇn, rÔ t¬ tËp trung trong khu vùc h×nh chiÕu cña t¸n ë tÇng s©u 40cm trë l¹i. H×nh 1: C©y v¶i a. L¸; b. Qu¶ 14 https://thuviensach.vn - Trªn mét c©y cã hoa ®ùc, hoa c¸i vµ hoa l−ìng tÝnh. Hoa kh«ng cã c¸nh. Hoa ®ùc cã kh¶ n¨ng tung phÊn ®Ó thô phÊn. Hoa c¸i ®−îc thô phÊn sÏ ph¸t triÓn thµnh qu¶. Trªn c©y, hoa ®ùc th−êng xuÊt hiÖn rÊt nhiÒu, hoa l−ìng tÝnh rÊt Ýt, hoa c¸i th−êng cã 2 bÇu, sau khi thô phÊn xong th× qu¶ b¾t ®Çu ph¸t triÓn, th−êng chØ cã mét bÇu ph¸t triÓn thµnh qu¶. §Æc ®iÓm ra hoa kÕt qu¶ cña v¶i - §ît léc mïa xu©n, nÕu kh«ng cã hoa th× trë thµnh cµnh dinh d−ìng, nÕu lµ cµnh mang hoa th× thµnh cµnh qu¶. Lo¹i cµnh nµy mäc trªn cµnh mïa thu n¨m tr−íc, bëi vËy ph¶i ch¨m sãc cµnh mïa thu cho tèt th× n¨m sau míi cã nhiÒu cµnh qu¶. 1 23 4 5 H×nh 2: C¸c lo¹i hoa v¶i 1, 2. Hoa ®ùc; 3. Hoa c¸i; 4. Hoa l−ìng tÝnh; 5. Hoa dÞ h×nh 15 https://thuviensach.vn - Trªn c©y ®· cho qu¶ 1 n¨m cã 2 - 3 ®ît léc: léc mïa xu©n ra vµo kho¶ng th¸ng 2, ®ît léc thø hai ra sau khi h¸i qu¶ xong, ®ît léc thø ba ra vµo kho¶ng th¸ng 9 - 10. C©y ®· giµ 1 n¨m chØ cã 2 ®ît léc th¸ng 3 vµ th¸ng 9. Trong c¸c ®ît léc mïa xu©n ®ång thêi lµ lóc c©y ra hoa, cßn léc mïa thu lµ quan träng nhÊt v× ®ã lµ ®ît cµnh mÑ chuÈn bÞ ra qu¶ cho n¨m sau. - Trªn c©y, hoa ®ùc vµ hoa c¸i kh«ng në cïng mét lóc, ®iÒu nµy kh«ng cã lîi cho viÖc thô phÊn, cÇn ph¶i trång thªm c¸c gièng kh¸c nhau ®Ó thô phÊn cho c©y, sè l−îng hoa rÊt nhiÒu nh−ng tû lÖ ®Ëu qu¶ rÊt Ýt, 4 - 5 ngµy sau khi hoa ®Çu tiªn në th× hoa b¾t ®Çu ré ë c©y lín, thêi gian në hoa kÐo dµi 30 - 40 ngµy. Hoa në nhiÒu vµo buæi s¸ng tõ 6 - 10 giê. Khi ra hoa gÆp ngµy trêi Êm, n¾ng kh«, Ýt m©y mï hoÆc Ýt m−a phïn th× rÊt thuËn lîi cho viÖc thô phÊn vµ tû lÖ ®Ëu qu¶ sÏ cao. Yªu cÇu ®iÒu kiÖn ngo¹i c¶nh - NhiÖt ®é: nhiÖt ®é cÇn cho c©y sinh tr−ëng tõ 16 - 180C, thÝch hîp nhÊt tõ 24 - 290C. Trong n¨m cÇn mét thêi gian cã nhiÖt ®é thÊp d−íi 150C t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho c©y ph©n ho¸ mÇm hoa, n¨m cã mïa ®«ng Ýt l¹nh th× v¶i ra hoa kÐm. NhiÖt ®é thÝch hîp cho v¶i ra hoa, thô phÊn lµ 18 - 240C. - M−a: l−îng m−a tèi thiÓu trong n¨m lµ 1.250mm, c©y chÞu ®−îc ®é Èm kh«ng khÝ cao (80-90%), cã kh¶ n¨ng chÞu h¹n nh−ng kÐm chÞu óng ngËp. 16 https://thuviensach.vn - ¸nh s¸ng: n¾ng cµng nhiÒu cµng thuËn tiÖn cho sù h×nh thµnh hoa, th¸ng 3 cã n¾ng th× thô phÊn míi tèt. - §Êt: thÝch hîp nhÊt lµ phï sa, cã tÇng dµy, chua nhÑ, ®é pH: 6,0 - 6,5, cã thÓ trång v¶i trªn ®Êt ®åi thuéc lo¹i phï sa cæ, sa th¹ch, phiÕn th¹ch. Kü THUËT G¢Y TRåNG T¹o c©y gièng Cã thÓ t¹o c©y con tõ h¹t, nh−ng hiÖn nay ng−êi ta th−êng t¹o c©y gièng b»ng ph−¬ng ph¸p chiÕt, ghÐp. - C©y gieo tõ h¹t chËm ra hoa kÕt qu¶, kh«ng gi÷ ®−îc nh÷ng ®Æc tÝnh tèt vµ phÈm chÊt cña c©y mÑ nªn Ýt ®−îc dïng. - Ph−¬ng ph¸p nh©n gièng phæ biÕn cho s¶n xuÊt hiÖn nay lµ chiÕt cµnh. Cµnh chiÕt tuy gi÷ ®−îc nh÷ng ®Æc tÝnh tèt cña c©y mÑ nh−ng hÖ sè nh©n thÊp, bé rÔ th−êng ¨n n«ng, kh«ng thÝch hîp cho vïng gß ®åi thiÕu n−íc trong mïa kh«. Sau khi cµnh chiÕt ra rÔ, c¾t xuèng ®em g¬ trong v−ên −¬m kho¶ng 1 th¸ng ®Ó bé rÔ ph¸t triÓn hoµn chØnh míi ®em trång nh»m b¶o ®¶m tû lÖ sèng cao. - Nh©n gièng v¶i b»ng ph−¬ng ph¸p ghÐp cã nhiÒu −u ®iÓm nh− hÖ sè nh©n cao, gi÷ ®−îc c¸c ®Æc tÝnh tèt cña c©y mÑ, n©ng cao ®−îc tÝnh thÝch nghi cña c©y gièng ®èi víi ®iÒu kiÖn khÝ hËu, 17 https://thuviensach.vn ®Êt ®ai ®Þa ph−¬ng nªn ®−îc coi lµ ph−¬ng ph¸p chñ ®¹o hiÖn nay. - Sau khi thu ho¹ch qu¶, c¾t bá c¸c cµnh mäc lén xén trong t¸n c©y, c¸c cµnh t¨m, cµnh v−ît, cµnh s©u bÖnh,... ®Ó b¶o ®¶m ®é th«ng tho¸ng, gi¶m s©u bÖnh. Gèc ghÐp - Tr−íc tiªn ph¶i chän h¹t v¶i ®Ó t¹o gèc ghÐp. Kh«ng ph¶i tÊt c¶ h¹t v¶i ®−îc dïng lµm gèc ghÐp. Th«ng th−êng, ng−êi ta dïng h¹t gièng chÝn sím lµm gèc ghÐp cho c¸c gièng chÝn muén, cÇn chän gièng sinh tr−ëng khoÎ, kh¶ n¨ng thÝch nghi tèt, cã h¹t ch¾c, tû lÖ n¶y mÇm cao ®Ó lµm gèc ghÐp. H¹t chÝn ®Çy ®ñ míi thu ho¹ch. Thu h¹t xong ph¶i röa thËt s¹ch, c¹o hÕt c¸c mÈu thÞt qu¶ dÝnh ë rèn h¹t. Tèt nhÊt lµ gieo ngay, ®Ó cµng l©u cµng mÊt søc n¶y mÇm. Kh«ng nªn ph¬i h¹t ngoµi n¾ng, nÕu ch−a gieo ngay th× b¶o qu¶n trong tñ l¹nh gi÷ ë nhiÖt ®é 3 - 50C, cã thÓ ®Ó ®−îc trong 1 th¸ng mµ kh«ng ¶nh h−ëng ®Õn søc n¶y mÇm. - Nªn chän ®Êt lµm v−ên −¬m ®Ó gieo h¹t lµ ®Êt thÞt, bãn ph©n h÷u c¬ vµ ph©n l©n nh− ®Êt lµm v−ên −¬m víi cam, quýt. Cã hai c¸ch gieo h¹t lµ gieo theo hµng hay gieo v·i, l−îng h¹t cho 1m2 kho¶ng 100 - 150g. Gieo hµng víi kho¶ng c¸ch 20 - 23cm, trªn hµng ®Æt c¸ch nhau 10 - 13cm, ®Æt h¹t n»m ngang, lÊp ®Êt s©u 1,5 - 2cm, gieo xong phñ mét líp r¬m r¹ hay cá kh« vµ t−íi n−íc. 18 https://thuviensach.vn Lµm giµn che vµ t−íi Èm, th−êng xuyªn kiÓm tra bä hung h¹i rÔ, bä xÝt, nhÖn h¹i l¸, cµnh. Ngoµi ra, ng−êi ta cßn ra ng«i c©y con vµo bÇu, ch¨m sãc vµ khi c©y trong bÇu ®¹t tiªu chuÈn th× b¾t ®Çu ghÐp. Thêi vô ghÐp tèt nhÊt lµ vô xu©n (th¸ng 2, 3) vµ vô thu (th¸ng 8, 9, 10). a. GhÐp m¾t theo lèi cöa sæ b. GhÐp ¸p c. GhÐp nªm d. GhÐp chÎ bªn 19 https://thuviensach.vn e. GhÐp nèi tiÕp f. GhÐp luån d−íi vá H×nh 3: C¸c ph−¬ng ph¸p ghÐp v¶i 20 https://thuviensach.vn Lµm ®Êt, ®µo hè, bãn lãt - ë ®ång b»ng cÇn ®µo m−¬ng v−ît ®Êt lªn luèng cao ®Ó tr¸nh óng. ë vïng gß ®åi th× chó ý ®µo hè s©u, trång thªm c¸c b¨ng c©y lµm ph©n xanh theo ®−êng ®ång møc ®Ó gi÷ n−íc, chèng xãi mßn. Lµm ®Êt, bãn lãt tèt nhÊt tr−íc khi trång 1 th¸ng. H×nh 4: §µo hè trång c©y §µo hè, bãn lãt theo b¶ng d−íi ®©y: Lo¹i ®Êt KÝch th−íc (cm) L−îng ph©n bãn (kg/hè) §Êt ®ång b»ng S©u Réng H÷u c¬ L©n Kali 40 80 20-30 0,5 0,5 §Êt ®åi 100 100 30-40 0,6 0,621 https://thuviensach.vn 2 - 4m 8m 30 - 40cm 2 - 4m50cm Hè ph©n bãn ë d−íi mÐp ngoµi t¸n c©y MÐp ngoµi t¸n c©y Gèc c©y v¶i H×nh 5: Trång v¶i trªn ®Êt dèc vµ ®µo hè bãn ph©n a. Trång v¶i trªn ®Êt dèc; b. §µo hè, bãn ph©n G©y trång Thêi vô trång Vô xu©n th¸ng 2 - 3 vµ ®Çu th¸ng 4, vô thu th¸ng 8, 9, 10. 22 https://thuviensach.vn Kho¶ng c¸ch vµ mËt ®é trång Lo¹i ®Êt Kho¶ng c¸ch (m) MËt ®é (c©y/ha) §Êt ruéng, ®Êt v−ên 9 ⋅ 10; 10 ⋅ 10 100 - 110 §Êt ®åi 7 ⋅ 8; 8 ⋅ 8 150 - 180 C¸ch trång Cµnh chiÕt ra rÔ, c¾t h¹ xuèng, g¬ vµo bÇu hoÆc ë v−ên −¬m ®Ó bé rÔ ph¸t triÓn ®Çy ®ñ th× khi trång tû lÖ sèng míi cao (90 - 95%). §Æt bÇu chiÕt vµo gi÷a hè, lÊp kÝn mÆt bÇu, lÌn ®Êt chÆt cho c©y v÷ng. Trång xen Trång xen c©y hä ®Ëu (l¹c, ®Ëu t−¬ng, ®Ëu xanh...), c©y ph©n xanh (cèt khÝ, c¸c lo¹i muång,...) ®Ó t¨ng thu nhËp trong nh÷ng n¨m ®Çu, che phñ ®Êt chèng xãi mßn vµ t¨ng ®é ph× cho ®Êt. Ch¨m sãc sau khi trång - T−íi n−íc: nÕu trêi n¾ng h¹n, mçi ngµy t−íi 1 lÇn, 1 thïng n−íc t−íi cho 4-5 c©y, t−íi ®Õn khi c©y phôc håi sinh tr−ëng. - Lµm cá: xíi x¸o kÕt hîp trång xen víi c¸c c©y hä ®Ëu: l¹c, ®Ëu t−¬ng, ®Ëu xanh hay c¸c lo¹i rau ng¾n ngµy trong nh÷ng n¨m ®Çu khi c©y ch−a khÐp t¸n. Khi c©y ®· giao t¸n cã thÓ thay thÕ b»ng c¸c c©y chÞu bãng nh−: gõng, ®Þa liÒn, mïi tÇu,... 23 https://thuviensach.vn - Trång giÆm c¸c c©y chÕt. - Bãn ph©n: ngoµi l−îng ph©n bãn lãt míi trång, tr−íc khi c©y ra qu¶ 2 - 3 n¨m, mçi c©y h»ng n¨m bãn 200g N nguyªn chÊt, 100g P2O5 vµ 100g K2O. Khi c©y ®· ra qu¶ th× t¨ng dÇn l−îng ph©n ®¹m lªn 1kg nguyªn chÊt (t−¬ng ®−¬ng víi 5kg sunphat N vµ gÇn 2kg urª) hay h¬n n÷a. Tû lÖ NPK tõ 2 : 1 : 1 ®Õn 3 : 2 : 2. Vµi ba n¨m mét lÇn bãn thªm ph©n chuång 30 - 50 kg/c©y tuú theo ®é lín cña c©y. Cã thÓ dïng bïn ao ®Ó bãn cho c©y. Thêi kú bãn ph©n: bãn 2 lÇn: lÇn thø nhÊt sau khi thu ho¹ch qu¶, th¸ng 6 - 7, lÇn thø hai vµo th¸ng 9 - 10 sau ®ît léc mïa thu. Nh÷ng n¨m sau cã thÓ bãn thóc thªm ph©n kho¸ng vµo cuèi th¸ng 2 sau khi thô phÊn ®Ó qu¶ ph¸t triÓn vµ gi¶m bít rông qu¶. Phßng s©u bÖnh Bä xÝt v¶i: Bä vµ s©u lµm cho ®ät vµ chïm hoa hÐo, qu¶ non rông, qu¶ lín thèi, do ®ã ¶nh h−ëng ®Õn s¶n l−îng vµ chÊt l−îng qu¶. C¸ch phßng trõ: mïa ®«ng chän nh÷ng ®ªm tèi trêi, thêi tiÕt l¹nh ®Ó rung c©y, rung cµnh cã bä xÝt ®Ëu qua ®«ng lµm bä r¬i xuèng ®Êt råi b¾t, diÖt. Dïng basudin, v«fatèc 0,1 - 0,2%; diclovot 0,05%; diazinon 0,04% phun trõ tõ cuèi th¸ng 4 trë ®i. Phun lóc nµy võa trõ ®−îc trøng bä xÝt, võa b¶o vÖ ®−îc ong mËt. 24 https://thuviensach.vn S©u ®ôc qu¶ v¶i: Th−êng g©y h¹i khi qu¶ cã ®−êng kÝnh 0,5cm trë lªn. Gåm 2 loµi s©u vµ 2 loµi dßi. C¸c loµi s©u h¹i nµy th−êng hay lµm rông qu¶ non, thèi vµ rông qu¶ to, qu¶ kÐm phÈm chÊt. Tû lÖ h¹i cã thÓ lªn tíi 20 - 30%. C¸ch phßng trõ: phun trebon 0,2%; dipterec 0,2 - 0,3%; shepzol 0,2% khi qu¶ cã ®−êng kÝnh 0,5cm vµ 1 - 2cm. CÇn c¹o hÕt c©y ký sinh sèng trªn cµnh vµ phun boãc®« 1% ®Ó phßng trõ bÖnh. H×nh 6: Bä xÝt v¶i 1. S©u non; 2. Bä tr−ëng thµnh; 3. æ trøng H×nh 7: S©u ®ôc qu¶ v¶i 1. S©u tr−ëng thµnh; 2. Trøng; 3. Nhéng; 4. S©u non25 https://thuviensach.vn D¬i h¹i v¶i chÝn: ë H¶i D−¬ng, nh©n d©n gäi lµ con rèc, tr«ng gièng con d¬i, song to gÊp 3 - 4 lÇn. Mïa v¶i chÝn, chóng bay ®Õn tõng ®µn, ¨n qu¶ chÝn, g©y tæn thÊt lín cho ng−êi lµm v−ên. Ban ngµy, d¬i th−êng Èn nÊp vµo bãng tèi. Tèi bay ra ¨n qu¶, tËp trung nhÊt tõ 10 giê ®ªm ®Õn 4 giê s¸ng. C¸ch phßng trõ: theo kinh nghiÖm cña nh©n d©n c¸c vïng trång v¶i, dïng tiÕng ån ®Ó xua ®uæi, che ch¾n b»ng vã l−íi, rµo b»ng cµnh tre, ®èt ®Ìn dÇu hay n¬i cã ®iÒu kiÖn th× th¾p ®Ìn ®iÖn lªn ngän c©y ®Ó xua ®uæi. ë Trung Quèc, ng−êi ta x«ng khãi cã DDVP ®Ó xua ®uæi d¬i. NhÖn l«ng nhung: NhÖn l«ng nhung tr−ëng thµnh qua mïa ®«ng vµ sinh s¶n vµo mïa xu©n (th¸ng 3) trªn c¸c ®ît léc xu©n vµ mét tû lÖ thÊp léc thu, g©y h¹i m¹nh vµo th¸ng 5 - 6. S©u non në ra chÝch biÓu b× m« mÆt d−íi l¸, hót nhùa, kÝch thÝch m« l¸ sinh dÞ d¹ng cã mµu ®á gièng l«ng nhung, kÕt hîp mÆt trªn l¸ bÞ co qu¾p, phång rép dÉn tíi l¸ ph¸t triÓn kh«ng b×nh th−êng, quang hîp kÐm vµ rông sím. Trªn mét c©y th−êng thÊy phÇn d−íi bÞ h¹i tr−íc, sau dÇn dÇn ph¸t triÓn lªn trªn vµ theo giã, nhÖn l©y lan ra c¶ v−ên. C¸ch phßng trõ: thu gom c¸c l¸ rông ®em ®èt. Sau vô thu ho¹ch qu¶ vµ vô ®«ng cÇn c¾t tØa cho c©y th«ng tho¸ng, lµm vÖ sinh v−ên ®Ó gi¶m bít ®iÒu kiÖn ho¹t ®éng cña nhÖn. 26 https://thuviensach.vn Phun dicofot 0,12%, Bi 58 - 0,05%, l−u huúnh v«i mïa hÌ 0,1 - 0,3 ®é B«mª, mïa ®«ng 0,5 - 1 ®é B«mª phun ngay tr−íc khi cã ®ît léc. V−ên c©y bÞ h¹i cã thÓ phun tiÕp sau 2 tuÇn. Cã thÓ dïng l−u huúnh thÊm n−íc 100g pha trong 200 lÝt n−íc ®Ó phun. S©u gÆm vá cµnh: S©u gÆm vá tr−ëng thµnh vò ho¸ vµ ®Î trøng vµo ®Çu mïa hÌ, th¸ng 4-5. S©u non në ra gÆm vá c©y vµ tiÕt chÊt t¬ dÝnh c¸c vôn vá vµ ph©n s©u thµnh mµng bao bäc c¸c ®o¹n cµnh ®· gÆm. S©u lín ®ôc vµo c¸c ch¹c vµ ph¸ h¹i lâi cµnh lµm cho cµnh suy yÕu. Th¸ng 12 s©u non ®· ®Éy søc nh−ng vÉn tiÕp tôc gÆm nhÊm cµnh tíi th¸ng 3 n¨m sau míi ho¸ nhéng. C¸ch phßng trõ: mïa ®«ng lµm vÖ sinh v−ên, c¾t bá vµ ®èt c¸c cµnh kh«. B¾t giÕt c¸c s©u tr−ëng thµnh, nhÊt lµ tr−íc thêi kú ®Î trøng. H»ng n¨m vµo th¸ng 6 - 9 kiÓm tra, theo dâi th©n cµnh c©y, thÊy cã vÕt ®ôc th× t×m c¸ch xö lý. VÝ dô: dïng mãc s¾t hoÆc gai m©y mãc s©u non ®Ó giÕt. Dïng Bi 58 hay DDVP hoµ lo·ng 5 - 10 lÇn, nhóng b«ng bÝt vµo lç ®ôc hoÆc dïng b¬m b¬m vµo lç ®ôc 80% DDVP hoÆc 40% Bi 58 hoµ lo·ng 400 lÇn, sau ®ã dïng ®Êt sÐt bÝt kÝn lç ®ôc. BÖnh mèc s−¬ng: BÖnh mèc s−¬ng do mét loµi nÊm g©y h¹i. §iÒu kiÖn thuËn tiÖn cho nÊm ph¸t triÓn lµ Èm ®é kh«ng khÝ vµ nhiÖt ®é cao (22 - 250C). BÖnh nµy rÊt nguy hiÓm ®èi víi v¶i, thiÖt h¹i do 27 https://thuviensach.vn bÖnh g©y ra lªn tíi 30 - 70%, g©y h¹i trªn qu¶ lµm cho qu¶ thèi vµ rông, h¹i léc non vµ chïm hoa. BÖnh nÆng lµm cho chïm hoa bÞ thèi, phÇn lín hoa bÞ rông, kh«ng ®Ëu qu¶. C¸ch phßng trõ: lµm vÖ sinh v−ên vµo mïa ®«ng. Dïng v«i quÐt gèc c©y. Sau khi thu ho¹ch qu¶, c¾t tØa cho c©y th«ng tho¸ng. C¾t bá c¸c cµnh giµ, cµnh yÕu, cµnh mäc rËm r¹p che khuÊt lÉn nhau trong t¸n vµ c¸c cµnh bÖnh. Phun Boãc®« (1%), l−u huúnh v«i 0,3 - 0,5 ®é B«mª, ridomil MZ (0,2%), anvil (0,2%), score (0,1%). Phun vµo mïa xu©n khi c©y ra léc non vµ ra nô, khi c©y ra giß, phun lÇn thø hai tr−íc khi giß hoa në 5 - 7 ngµy. THU HO¹CH, B¶O QU¶N Thu ho¹ch - Kh«ng nªn h¸i qu¶ sím, khi qu¶ cßn xanh lµm ¶nh h−ëng ®Õn s¶n l−îng vµ phÈm chÊt qu¶. NÕu ph¶i chuyªn chë ®i xa th× nªn h¸i vµo lóc vá qu¶ mµu xanh vµng b¾t ®Çu chuyÓn sang mµu hång, nÕu tiªu thô t¹i chç vµ ®Ó chÕ biÕn th× h¸i lóc vá qu¶ ®· cã mµu ®á thÉm, lóc nµy phÈm chÊt qu¶ rÊt ngon. Chän ngµy n¾ng r¸o ®Ó h¸i qu¶ vµ h¸i vµo buæi s¸ng. Khi thu ho¹ch chØ nªn bÎ cµnh mang qu¶, kh«ng kÌm theo l¸ v× kho¶ng 28 https://thuviensach.vn gi÷a c¸c cµnh víi phÇn l¸ d−íi cµnh qu¶ cã c¸c mÇm ngñ. Gi÷ c¸c mÇm nµy l¹i, h¸i qu¶ xong, c¸c mÇm nµy sÏ n¶y mÇm ®ã lµ ®ît cµnh thu cã chøc n¨ng lµm cµnh mÑ ®Ó sau nµy trªn ®ã sÏ mäc ra c¸c cµnh qu¶. - H¸i qu¶ xong kh«ng nªn chÊt ®èng mµ r¶i ra tõng líp máng, ®Ó n¬i r©m m¸t tr¸nh ph¬i ra chç n¾ng. Sau ®ã, chän c¸c chïm qu¶ to, ®Òu cho vµo c¸c tói giÊy (hoÆc nil«ng), mçi tói tõ 10 - 20kg, xÕp lªn xe, vËn chuyÓn ®Õn n¬i tiªu thô. H×nh 8: BÎ cµnh mang qu¶ 1. Chïm qu¶; 2. VÞ trÝ bÎ qu¶; 3. C¸c mÇm ngñ B¶o qu¶n - Chän qu¶ to ®Òu, 60 - 70 qu¶/kg, c¾t rêi tõng qu¶ cã cuèng dµi 5mm. Dïng Benlate ®Ó xö lý qu¶, 1g/lÝt ë nhiÖt ®é 50 - 520C, ng©m qu¶ trong 2 phót. Sau ®ã, tr¶i ra trªn bµn, dïng qu¹t ®Ó qu¹t kh« n−íc, råi cho vµo tói PE, mçi 29 https://thuviensach.vn tói 1kg. Mçi hßm c¸ct«ng xÕp 10 tói (10kg), dïng xe l¹nh ®Ó chë, gi÷ nhiÖt ®é trong xe 10 - 130C, ®é Èm kh«ng khÝ 85 - 90% cã thÓ gi÷ ®−îc 5 - 7 ngµy. - B¶o qu¶n v¶i trong ®iÒu kiÖn nhiÖt ®é kh«ng khÝ b×nh th−êng. Dïng Carbendazim nång ®é 0,2% ng©m trong 1 phót hay Benlate nång ®é 0,05%. ë nhiÖt ®é 520C ng©m trong 2 phót ®Ó cho kh« bÒ mÆt qu¶, song dïng tói b»ng giÊy bao l¹i mçi tói 0,5kg, buéc kÝn tói ®Ó trong chç r©m m¸t cã thÓ b¶o qu¶n ®−îc 5 - 7 ngµy. - ë Qu¶ng §«ng (Trung Quèc) còng dïng Benlate nång ®é 0,05% ë nhiÖt ®é 520C, ng©m trong 2 phót sau ®ã cho vµo tói nil«ng b¶o qu¶n ë nhiÖt ®é 20 - 300C, gi÷ ®−îc 8 - 13 ngµy, gi¶m tû lÖ qu¶ thèi vµ biÕn mµu qu¶ (tû lÖ qu¶ háng lµ 1,3 ph©n theo cÊp tõ 0 - 10; 0 lµ kh«ng bÞ háng, 10 lµ h−, thèi nÆng. NÕu kh«ng sö dông thuèc th× tû lÖ qu¶ háng 6,2 - 7,4). SÊy v¶i - V¶i thiÒu dïng ®Ó sÊy ph¶i ®Ó thËt chÝn míi thu ho¹ch. Nªn rót ng¾n thêi gian tõ lóc h¸i ®Õn lóc ®−a vµo sÊy cµng ng¾n cµng tèt. Chïm v¶i ng¾t xuèng, bÎ cuèng ng¾n bít, bá hÕt l¸, nh÷ng qu¶ s©u bÖnh vµ nh÷ng qu¶ qu¸ nhá. - §èt lß tr−íc mét thêi gian råi míi sÊy v× lóc ®Çu lß cã nhiÒu khãi sÏ ¶nh h−ëng ®Õn chÊt 30 https://thuviensach.vn l−îng s¶n phÈm. MÆt kh¸c, cã ®ñ thêi gian ®Ó n©ng nhiÖt ®é cña lß ®¹t ®Õn møc nãng cÇn thiÕt (50 - 600C). - XÕp nguyªn liÖu vµo lß: r¶i 1 líp qu¶ lªn trªn tÊm phªn tre dµy kho¶ng 10 - 15cm, sau ®ã ®Ëy kÝn b»ng vµi líp bao t¶i hay chiÕu ®Ó gi÷ nhiÖt. - NhiÖt ®é trong lß b¶o ®¶m 50 - 600C lµ phï hîp vµ 1 mÎ chØ cÇn sÊy 10 - 12 giê. NÕu nhiÖt ®é thÊp d−íi 500C th× thêi gian sÊy ph¶i kÐo dµi. NÕu nhiÖt ®é cao trªn 600C th× v¶i sÏ bÞ “s«i” v÷a cïi hoÆc ch¸y háng vá vµ cïi v¶i. H×nh 9: CÊu t¹o lß sÊy v¶i 1. Lß than; 2. MiÕng s¾t t¶n nhiÖt; 3. Phªn ®Ó v¶i; 4. Líp phñ bªn trªn (bao t¶i hoÆc chiÕu) - Trong qu¸ tr×nh sÊy, ph¶i ®¶o vµ trë th−êng xuyªn, Ýt nhÊt lµ 2 tiÕng 1 lÇn: lµm tõ ngoµi vµo trong, tõ d−íi lªn trªn, b¶o ®¶m cho phÇn nµo cña 31 https://thuviensach.vn qu¶ còng ®−îc sÊy vµ kh« ®Òu. - Khi thÊy qu¶ v¶i ®· rêi khái cuèng, vá chuyÓn mµu h¹t dÎ, vá h¬i kh«, lÊy tay bãp thÊy rçng bªn trong, bãc vá thÊy cïi v¶i mµu c¸nh gi¸n, dÎo, dai, kh«ng −ít lµ cã thÓ cho ra lß. B×nh qu©n 3 - 4kg nguyªn liÖu sÏ ®−îc 1kg v¶i sÊy. 32 https://thuviensach.vn Kü THUËT TRåNG TR¸M §EN GI¸ TRÞ KINH TÕ Tr¸m ®en (Canarium nigrum Engler) ®−îc trång phæ biÕn ë c¸c tØnh phÝa B¾c. - Gç kh¸ tèt, mÒm nhÑ, mµu vµng, dïng trong x©y dùng, ®ãng ®å méc, bãc v¸n d¸n, bét giÊy. - Qu¶ ¨n ngon vµ cã thÓ muèi ®Ó ¨n dÇn. Qu¶ tr¸m cßn lµm « mai kh« ®Ó gi¶i ®éc, chèng tiªu ch¶y, ho. - Nhùa th¬m, dÔ ch¸y, dïng chÕ biÕn keo, s¬n, vÐcni, xµ phßng, dÇu th¬m vµ lµm h−¬ng. H×nh 1: L¸ vµ qu¶ tr¸m ®en 33 https://thuviensach.vn §ÆC §IÓM SINH TH¸I - Tr¸m ®en lµ c©y gç lín, cao 25 - 30m, th©n th¼ng trßn, khi ®Ïo vá sÏ ch¶y nhùa ®en. - Ph©n bè réng r·i kh¾p miÒn B¾c vµ cã c¶ ë phÝa nam T©y Nguyªn, ë ®é cao d−íi 1.000m so víi mÆt biÓn, n¬i cã l−îng m−a tõ 1.500 - 2.000 mm/n¨m. - Sinh tr−ëng ph¸t triÓn tèt trªn ®Êt ferarÝt ®á vµng ®¸ mÑ phiÕn th¹ch sÐt, phiÕn th¹ch mica, riolÝt. §Êt cã tÇng dµy, Èm, tho¸t n−íc, ®Êt chua, ®é pH tõ 4 - 5, l−îng mïn kh¸, cßn tÝnh chÊt ®Êt rõng. §Êt ®åi träc xÊu, kh«, tr¸m sinh tr−ëng kÐm. - Tr¸m ®en −a s¸ng, sinh tr−ëng t−¬ng ®èi nhanh nh−ng trong 2 n¨m ®Çu l¹i chÞu bãng, cÇn ph¶i che bãng, ®é che phñ tõ 40 - 50% ¸nh s¸ng. Tr¸m ®en kh«ng chÞu ®−îc rÐt, s−¬ng muèi. NGUåN GIèNG Thu h¸i h¹t gièng - H¹t gièng ®−îc lÊy tõ rõng hoÆc c©y gièng ®· tuyÓn chän. Qu¶ cã cïi dµy. - Vµo cuèi th¸ng 10 - 11, khi vá qu¶ chuyÓn sang mµu tÝm lµ cã thÓ dïng thang, c©u liªm ®Ó h¸i qu¶, tr¸nh chÆt cµnh, ken c©y. NÕu thu nhÆt h¹t r¬i rông quanh gèc, tû lÖ n¶y mÇm th−êng chØ ®¹t 30%. 34 https://thuviensach.vn - Qu¶ thu h¸i vÒ ph¶i lo¹i bá nh÷ng qu¶ nhá, t¹p chÊt, ng©m n−íc nãng 70 - 800C trong 2 - 3 giê, sau ®ã vít ra, dïng dao khÝa ®«i vá qu¶ t¸ch lÊy h¹t. PhÇn thÞt vá qu¶ ®Ó ¨n. H¹t ph¬i trong bãng r©m hoÆc n¾ng nhÑ cho r¸o n−íc vµ ®em gieo ngay. §−êng kÝnh qu¶ 1,8 - 2cm, 1kg qu¶ cã 80 - 120 qu¶, chiÒu dµi h¹t 3 - 4cm, 1kg h¹t cã 220 - 250 h¹t, hµm l−îng n−íc trong h¹t 8 - 9%, tû lÖ n¶y mÇm 50 - 70%. B¶o qu¶n h¹t gièng Tr−êng hîp ch−a gieo ngay th× ®−a h¹t vµo b¶o qu¶n. - Trén h¹t víi c¸t Èm (sê m¸t Èm tay) theo tû lÖ 1 h¹t vµ 2 c¸t (theo thÓ tÝch), vun thµnh nh÷ng ®èng cao 30 - 40cm hoÆc ®ùng trong chum, v¹i phñ lªn trªn mét líp c¸t dµy 20 - 25cm. - Th−êng xuyªn kiÓm tra, nÕu thÊy c¸t kh«, lÊy ra sµng riªng c¸t, phun Èm vµ b¶o qu¶n l¹i nh− cò. H×nh 2: Thu h¸i qu¶ 35 https://thuviensach.vn T¹o c©y con Thêi vô gieo - Th¸ng 10 - 11 ®Ó t¹o c©y trång vô thu n¨m sau. - Th¸ng 2 - 3 ®Ó t¹o c©y trång vô xu©n n¨m sau. H×nh 3: B¶o qu¶n h¹t Xö lý h¹t gièng - Ng©m h¹t trong n−íc Êm 30 - 400C trong 8 giê, vít ra röa s¹ch vµ ñ trong c¸c tói v¶i xÕp trong nhµ hoÆc n¬i kÝn giã. Khi h¹t nøt nanh, nhó mÇm (20 ngµy), ®em gieo vµo c¸c bÇu ®Êt. Kinh nghiÖm cña nh©n d©n lµ sau khi ng©m n−íc, gieo trªn nÒn c¸t Èm hoÆc ®Êt c¸t pha, lÊp ®Êt b»ng chiÒu dµy cña h¹t, tñ luèng b»ng r¬m r¹ ®· khö trïng, t−íi Èm h»ng ngµy. Sau 10 - 15 ngµy h¹t n¶y mÇm cã thÓ cÊy vµo bÇu. ¦¬m c©y - Khi c©y mÇm v−¬n lªn khái mÆt ®Êt 4 - 6cm, l¸ mÇm tõ vµng nh¹t chuyÓn sang mµu xanh lôc nh¹t, cã thÓ cÊy vµo bÇu. Lóc nµy c©y mÇm ®· cã rÔ cäc dµi 5 - 6cm. 36 https://thuviensach.vn - §−êng kÝnh bÇu 9cm dµi 18 - 20cm thñng ®¸y. Ruét bÇu tèt nhÊt lµ ®Êt mïn rõng hay ®Êt mµu thÞt nhÑ, trén thªm 5 - 10% ph©n chuång hoai vµ 1 - 2% supe l©n. - XÕp bÇu trªn luèng. Mét luèng 10m2 xÕp ®−îc 440 bÇu. V−ên −¬m nªn ®Æt ë ch©n ®åi n¬i quang trèng, gÇn n−íc, tr¸nh h−íng giã bÊc vµ ®«ng b¾c. bay bÇu c©y H×nh 4: CÊy c©y vµ c¾m rµng che bãng - CÊy c©y vµo buæi s¸ng hay chiÒu m¸t. C©y mÇm ®−îc b¶o qu¶n Èm. Dïng bay nhän chäc mét lç ë gi÷a bÇu, cho toµn bé rÔ c©y vµo lç chäc ®¶m b¶o rÔ cäc th¼ng, võa kÝn cæ rÔ. Sau ®ã dïng bay Ðp chÆt ®Êt. CÊy xong ph¶i c¾m rµng che bãng vµ t−íi Èm. Nh÷ng ngµy tiÕp theo t−íi h»ng ngµy 4 - 6 lÝt/m2. Sau mét tuÇn c©y con bÐn rÔ. Ch¨m sãc c©y −¬m trong v−ên qua 4 giai ®o¹n sinh tr−ëng sau: - Giai ®o¹n 1: Tõ lóc c©y cã 2 l¸ mÇm ®Õn lóc c©y cã l¸ ®¬n (25 - 30 ngµy). C©y sinh tr−ëng chËm, cÇn che bãng, t−íi Èm, chó ý phßng bÖnh thèi cæ rÔ. 37 https://thuviensach.vn - Giai ®o¹n 2: Tõ lóc cã l¸ ®¬n ®Õn cã l¸ kÐp ë d¹ng 3 l¸ chÐt (70 - 80 ngµy). C©y sinh tr−ëng nhanh, duy tr× t−íi Èm. TØa th−a bít rµng ë luèng vµ tuú theo thêi tiÕt mµ dì mét phÇn hoÆc dì bá toµn bé rµng ë cuèi giai ®o¹n. T−íi thóc NPK hoµ lo·ng víi n−íc tû lÖ 1%, t−íi 4 - 6 lÝt/m2, sau khi t−íi thóc l¹i röa 1 lÇn b»ng n−íc l· 4 lÝt/m2. §Þnh kú 10 ngµy mét lÇn. H×nh 5: C©y −¬m giai ®o¹n 1 H×nh 6: C©y −¬m giai ®o¹n 2 - Giai ®o¹n 3: Tõ lóc cã l¸ kÐp ë d¹ng 3 chÐt ®Õn lóc cã l¸ hoµn chØnh 5 - 7 l¸ chÐt (30 - 45 ngµy). Duy tr× t−íi Èm vµ bãn t−íi thóc 15 ngµy/lÇn, t−íi 4 - 6 lÝt/m2 NPK hoµ lo·ng víi n−íc tû lÖ 1,5%. - Giai ®o¹n 4: Tõ lóc cã l¸ thËt hoµn chØnh ®Õn khi H×nh 7: C©y −¬m giai ®o¹n 3 xuÊt v−ên cÇn duy tr× t−íi Èm, thóc ph©n, phßng chèng s©u bÖnh. Tr−íc khi xuÊt v−ên 1 th¸ng kh«ng t−íi thóc ph©n ®Ó h·m c©y. 38 https://thuviensach.vn Tiªu chuÈn c©y trång: Cao tèi thiÓu 60 - 70cm, ®−êng kÝnh cæ rÔ 6 - 8mm, kh«ng cong queo, côt ngän, tuæi c©y 7 - 8 th¸ng. TRåNG C¢Y - Ph−¬ng thøc trång: Trång tr¸m ®en lÊy qu¶ theo ph−¬ng thøc n«ng, l©m kÕt hîp. Tõ hai ®Õn ba n¨m ®Çu trång xen c©y n«ng nghiÖp: l¹c, lóa, ®ç, s¾n,... Nh÷ng n¨m sau trång xen c©y cè ®Þnh ®¹m nh− cèt khÝ, ®Ëu thiÒu. - Lµm ®Êt: Ph¸t hÕt thùc b×, thu gç råi ®èt. Cuèc hè theo ®−êng ®ång møc, vÞ trÝ hè so le nhau. KÝch th−íc 40 ⋅ 40 ⋅ 40cm hoÆc 50 ⋅ 50 ⋅ 50cm. Mçi hè bãn lãt 1 - 2kg ph©n chuång hoai cã trén thªm 0,05 - 0,1kg NPK. H×nh 8: Trång c©y - MËt ®é trång: 400 - 500 c©y/ha víi cù ly c©y c¸ch c©y 4 - 5m, hµng c¸ch hµng 5m. - Thêi vô: Vô xu©n th¸ng 2 - 3. Vô thu th¸ng 7 - 8. - Kü thuËt trång: Vµo ®óng vô, chän thêi tiÕt39 https://thuviensach.vn r©m m¸t, bøng c©y ®Ó trång rõng. Dïng cuèc ®µo hè ®Ó ®Æt bÇu võa thÊp h¬n miÖng hè 1 - 1,5cm. Sau ®ã r¹ch vá bÇu, rót nhÑ ®ång thêi lÊp ®Êt kÝn quanh bÇu, chó ý kh«ng lµm vì bÇu. Dïng ®Êt mïn quanh hè lÊp bÇu thµnh h×nh mui rïa cã ®−êng kÝnh 0,6 - 0,8m; ®¶m b¶o ®Êt t¬i nhá kh«ng sái ®¸. CH¡M SãC B¶O VÖ Ch¨m sãc c©y trång ba n¨m liÒn - N¨m thø nhÊt: 1 - 2 lÇn, ph¸t thùc b×, r·y cá quanh gèc, xíi vun gèc víi ®−êng kÝnh 0,7 - 0,8m. - N¨m thø hai: 2 lÇn vµo vô xu©n vµ cuèi thu. Néi dung nh− trªn vµ cã bãn thªm 0,05 - 0,1 kg/c©y ph©n NPK. - N¨m thø ba: 2 lÇn vµo vô xu©n vµ cuèi thu. Më réng ®−êng kÝnh xíi, r·y cá lªn 1 - 1,2m. H×nh 9: DiÖn tÝch xíi quanh gèc 40 https://thuviensach.vn B¶o vÖ vµ nu«i d−ìng rõng CÇn ®Æc biÖt chèng gia sóc vµ ng−êi ph¸ h¹i rõng. Sau 3 n¨m rõng tr¸m ®· cao 4 - 5m. Khi rõng 6 - 7 tuæi tiÕn hµnh chÆt c©y xÊu, cong queo, s©u bÖnh. Bãn thªm ph©n: mét c©y bãn 6 - 8kg ph©n chuång + 2% NPK hoÆc 1 - 1,5kg NPK. Bãn theo 3 hèc c¸ch ®Òu quanh gèc c©y. THU HO¹CH Rõng tr¸m tõ 8 tuæi cã thÓ thu ho¹ch ®−îc qu¶. NÕu ch¨m sãc tèt ®¹t 1 - 2 tÊn qu¶/ha. Tuæi rõng cµng t¨ng, l−îng qu¶ cµng nhiÒu. Chu kú sai qu¶ 2 - 3 n¨m/lÇn. Cã thÓ thu ho¹ch kÐo dµi 50 n¨m. 41 https://thuviensach.vn Kü THUËT TRåNG LUåNG GI¸ TRÞ KINH TÕ - C©y luång (Dendrocalamus membranaceus Munro) lµ mét loµi tre quý, mäc thµnh khãm, th©n th¼ng, trßn ®Òu, cøng, dïng lµm vËt liÖu x©y dùng, nguyªn liÖu giÊy, v¸n sîi Ðp, trang trÝ néi thÊt, ®å gia dông,... - M¨ng ¨n ngon, cã gi¸ trÞ xuÊt khÈu. - Trång mét lÇn nh−ng cho thu ho¹ch nhiÒu lÇn, nÕu ch¨m sãc ®óng kü thuËt th× chu kú cã thÓ dµi tíi 40 - 50 n¨m. H×nh 1: Bôi luång 42 https://thuviensach.vn §ÆC §IÓM SINH TH¸I - Luång lµ loµi c©y −a s¸ng, mäc nhanh, thÝch hîp khÝ hËu nãng Èm vïng nhiÖt ®íi cã hai mïa râ rÖt. - Sinh tr−ëng vµ ph¸t triÓn tèt trªn ®Êt cßn tÝnh chÊt ®Êt rõng, tÇng ®Êt dµy, xèp, Èm, ®Êt ven s«ng, suèi, ch©n vµ s−ên ®åi, kh«ng bÞ ngËp óng. - Kh«ng trång ë n¬i ®Êt qu¸ c»n cçi. T¹O GIèNG LUåNG Rõng gièng, c©y gièng - Rõng gièng hoÆc khãm luång gièng ph¶i lµ nh÷ng khu rõng hoÆc khãm luång ph¸t triÓn tèt, kh«ng bÞ s©u bÖnh vµ kh«ng bÞ khuy. - C©y gièng: Chän nh÷ng c©y b¸nh tÎ, d−íi 2 n¨m tuæi, sinh tr−ëng vµ ph¸t triÓn tèt, kh«ng s©u bÖnh; th−êng lÊy trong nh÷ng khãm luång ®· trång tõ n¨m thø 3 - 4 trë ®i. Thêi vô t¹o gièng Cã 2 vô chÝnh lµ vô xu©n vµo th¸ng 2, 3, 4 vµ vô thu vµo th¸ng 7, 8, 9 d−¬ng lÞch. T¹o gièng b»ng hom cµnh Cã 2 c¸ch lµm: 43 https://thuviensach.vn • ChiÕt cµnh cã bäc nil«ng - Chän cµnh chiÕt: + LÊy nh÷ng cµnh b¸nh tÎ trªn c©y gièng 8 - 12 th¸ng tuæi. Ng¶ c©y ë ®é cao 0,5 - 0,7m, më miÖng 2/3 th©n c©y cho c©y ng¶, cµnh n»m ra hai phÝa ®Ó chiÕt (kh«ng chÆt ngän c©y) hoÆc cã thÓ chiÕt trªn c©y. + Ph¸t bít ngän cµnh b»ng dao s¾c, ®Ó l¹i kho¶ng 3 giãng (30 - 40cm). C−a phÇn gèc cµnh tiÕp gi¸p víi th©n c©y (c−a tõ trªn xuèng), chõa l¹i 1/5 ®Ó lîi dông chÊt dinh d−ìng cña c©y chiÕt. 0,5 - 0,7m ng¶ c©y c−a ®ïi gµ c¾t khóc H×nh 2: Chän cµnh chiÕt + Chó ý gi÷ m¾t cua cña ®ïi gµ (cñ cµnh) kh«ng bÞ giËp v× m¾t cua lµ n¬i ph¸t triÓn m¨ng sau nµy. Gät bít rÔ c¸m vµ cµnh nh¸nh quanh ®ïi gµ. 44 https://thuviensach.vn - Bã hom: + Dïng hçn hîp ®ñ Èm (2 bïn ao + 1 r¬m) ®Ó bäc bÇu (200 - 250g). + Bäc kÝn bÇu b»ng nil«ng réng 20 - 25cm, dµi 30 - 40cm. Dïng l¹t buéc chÆt 2 ®Çu ®Ó gi÷ Èm. Sau 15 - 25 ngµy th× cµnh chiÕt ra rÔ (xem H×nh 3). + Trong 25 - 30 ngµy, kiÓm tra cµnh chiÕt nµo ra ®ñ rÔ (rÔ cã mµu vµng nh¹t, vµng) ph¸t triÓn tèt th× lÊy vÒ −¬m t¹i v−ên −¬m. + NÕu v−ên −¬m ë xa th× ph¶i hå bÇu, nhóng bÇu vµo hçn hîp bïn ao + ph©n chuång hoai. - ¦¬m: + §Êt t¬i xèp, tho¸t n−íc, b»ng ph¼ng, gÇn nguån n−íc. + Lµm ®Êt kü, bãn ph©n lãt, lªn luèng. + MËt ®é −¬m: 25 ⋅ 40cm hoÆc 25 ⋅ 30cm. §Æt hom n»m nghiªng 600 so víi mÆt luèng hoÆc ®Æt hom ®øng th¼ng ®Ó m¾t cµnh ra 2 phÝa. H×nh 3: Bäc bÇu b»ng nil«ng + LÌn chÆt gèc cµnh gi©m, trêi n¾ng ph¶i lµm giµn che (cao 1,5 - 1,6m). Th−êng xuyªn t−íi n−íc, 45 https://thuviensach.vn lµm cá, ph¸ v¸ng, bãn thóc b»ng ph©n chuång hoai vµ phßng trõ s©u bÖnh (nhÊt lµ s©u c¾n l¸). + Gi¶m dÇn l−îng n−íc t−íi ®Ó c©y con thÝch nghi víi ®iÒu kiÖn sèng khi trång. 10 ngµy ®Çu, t−íi ®Òu 5 lÝt/m2. Sau 10 ngµy th× cø 4 - 5 ngµy t−íi 1 lÇn, trªn mét th¸ng 10 - 20 ngµy t−íi 1 lÇn, mçi lÇn t−íi 10 lÝt/m2. H×nh 4: ¦¬m t¹i v−ên 6 - 8 th¸ng Sau 6 - 8 th¸ng, khi ra m¨ng ®· to¶ l¸ th× cã thÓ xuÊt v−ên. • Gi©m cµnh b»ng ho¸ chÊt - Chän cµnh gi©m: + LÊy nh÷ng cµnh b¸nh tÎ mµu xanh thÉm, cã phÇn gèc cµnh lín h¬n 1cm ë c©y mÑ 12 - 16 th¸ng tuæi. + C−a s¸t phÇn ®ïi gµ vµ th©n, chÆt bá ngän cµnh, ®Ó l¹i 35 - 40cm (3 - 4 dãng). 46 https://thuviensach.vn H×nh 5: Cµnh gi©m - Xö lý cµnh gi©m: + Ng©m gèc cµnh vµo dung dÞch ho¸ chÊt 2,45T. LÊy cµnh ®Õn ®©u ng©m lu«n ®Õn ®Êy kh«ng ®Ó hÐo. + Sau 8 - 10 giê, vít cµnh, ñ víi c¸t Èm hoÆc mïn c−a. + N¬i ñ ph¶i tho¸ng m¸t. + Thêi gian ñ 20 - 25 ngµy, cµnh nµo cã rÔ c¸m (thÊy chåi ph¸t triÓn m¹nh) th× ®em ra −¬m t¹i v−ên tõ 6 - 8 th¸ng cho tíi khi ra m¨ng ®· to¶ l¸ (nh− ®· giíi thiÖu ë trªn) th× cã thÓ xuÊt v−ên ®em trång. H×nh 6: Xö lý cµnh vµ −¬m t¹i v−ên 47 https://thuviensach.vn T¹o gièng b»ng hom th©n C¾t tõng ®o¹n Hom th©n cã cµnh c¾t 1 ®èt (2 dãng). Hom th©n m¾t ngñ c¾t 2 ®èt (1 dãng). - Ng©m 10 - 12 giê (1g thuèc 2,45T + 50 - 55 lÝt n−íc). L−u ý: Khi −¬m lÌn chÆt ®Êt ngang hµng m¾t, phÝa trªn lÊp mét líp ®Êt xèp võa kÝn hom, phñ r¬m r¹ gi÷ Èm. - Th−êng xuyªn t−íi n−íc ®ñ Èm, lµm cá, ph¸ v¸ng,... - Sau 5 - 6 th¸ng cã mét thÕ hÖ m¨ng ph¸t triÓn ®· to¶ l¸ (kh«ng cßn ë d¹ng m¨ng non), bé rÔ ph¸t triÓn khoÎ lµ ®ñ tiªu chuÈn c©y trång. C©y gièng 12 - 18 th¸ng ®−êng kÝnh 6 - 8cm ¦¬m t¹i v−ên 5 - 6 th¸ng C¾t ngän tØa l¸ Ra m¨ng ®· táa l¸ Trång H×nh 7: Tr×nh tù t¹o hom th©n 48 https://thuviensach.vn T¹o gièng b»ng gèc vµ chÐt - Chän nh÷ng gèc b¸nh tÎ (c©y d−íi 1 tuæi). - §¸nh gèc hoÆc chÐt. Kh«ng ®−îc lµm dËp m¾t ngñ cña th©n ngÇm. 50 - 60cm gèc chÐt H×nh 8: T¹o gièng b»ng gèc vµ chÐt - Ph−¬ng ph¸p nµy kh«ng ®¸p øng nhu cÇu vÒ gièng ®Ó trång quy m« lín. G¢Y TRåNG Thêi vô Cã 2 vô chÝnh: Vô xu©n th¸ng 2, 3, 4 vµ vô thu th¸ng 7, 8, 9 d−¬ng lÞch. MËt ®é trång 49 https://thuviensach.vn 200 - 250 khãm/ha. Kho¶ng c¸ch 10 ⋅ 5m hoÆc 8 ⋅ 7m (n¬i ®Êt dèc). §µo hè KÝch th−íc 60 ⋅ 60 ⋅ 50cm (dµi, réng, s©u). Khi ®µo ®Ó líp ®Êt mÆt riªng, bãn lãt ph©n chuång hoai 5 - 10 kg/hè. Tèt nhÊt lµ ®µo hè tr−íc 1 th¸ng. Tiªu chuÈn c©y trång - Hom th©n: Cã 1 thÕ hÖ m¨ng ®· to¶ l¸, kh«ng cßn ë d¹ng m¨ng non (sau 5 - 6 th¸ng), ®ñ rÔ vµ rÔ ®· chuyÓn sang mµu n©u. hom cµnh hom th©n H×nh 9: C©y con ®ñ tiªu chuÈn trång - Hom cµnh: Cµnh gi©m 6 - 8 th¸ng hoÆc 12 th¸ng, ®· cã Ýt nhÊt 1 thÕ hÖ m¨ng ®· to¶ l¸ (tèt nhÊt cã m¨ng thÕ hÖ 2 to¶ l¸, kh«ng cßn ë d¹ng m¨ng non). 50 https://thuviensach.vn Trång - Vµo ®óng vô, lîi dông ngµy m−a ®Êt Èm ®¸nh c©y ®em trång. - Dïng bÑ chuèi, l¸ c©y bäc bÇu ®Ó gi÷ bé rÔ khái bÞ vì. - Thùc hiÖn 2 lÊp 1 nÐn. LÊp kÝn bÇu, lÌn chÆt ®Êt quanh bÇu. LÊp tiÕp mét líp ®Êt dµy 10 - 12cm ®Ó xèp kh«ng nÐn, ®Ó c¸ch miÖng hè 5cm (h¬i lâm). Tñ r¬m r¹ kh« gi÷ Èm. H×nh 10: Trång luång Ph−¬ng thøc trång - Trång thuÇn lo¹i chØ ¸p dông ë n¬i cã tr×nh ®é th©m canh cao. 51 https://thuviensach.vn - Trång hçn giao víi c¸c loµi c©y gç b¶n ®Þa l¸ réng nh− l¸t, tr¸m, quÕ (H×nh 11a) vµ c©y c¶i t¹o ®Êt, 1 - 2 n¨m ®Çu cã thÓ xen l¹c, ®Ëu t−¬ng, ng«, s¾n, lóa,... ë nh÷ng n¬i rõng c©y bôi thø sinh nghÌo cã kh¶ n¨ng t¸i sinh th× xö lý thùc b× theo b¨ng. B¨ng chÆt réng 4 - 5m trång luång, b¨ng chõa 6 - 8m, nu«i d−ìng c©y b¶n ®Þa (H×nh 11b). N¬i ®åi dèc cho b¨ng ch¹y theo ®−êng ®ång møc. 6m 4m 6m 4m 6m a b H×nh 11: Ph−¬ng ph¸p trång luång a. Trång hçn giao víi c©y b¶n ®Þa l¸ réng; b. Hçn giao b¨ng chÆt, b¨ng chõa Ch¨m sãc, b¶o vÖ - Ch¨m sãc 3 - 4 n¨m liÒn: ph¸t d©y leo, bôi rËm, lµm cá, cuèc lËt ®Êt xung quanh gèc luång, tñ r¸c, cã ®iÒu kiÖn th× bãn ph©n cho khãm luång. N¨m thø 1: 3 - 4 lÇn; n¨m thø 2: 2 lÇn; n¨m thø 3-4: 1 - 2 lÇn. 52 https://thuviensach.vn - Phßng trõ s©u bÖnh BÖnh chæi xÓ lµ nguy h¹i nhÊt, chÆt bá c¶ bói luång bÞ bÖnh ®em ra xa ®èt. Phun dung dÞch ®ång Boãc®« 1% vµo gèc. S©u vßi voi ph¸ h¹i m¨ng: diÖt nhéng vµ s©u tr−ëng thµnh d−íi gèc b»ng cuèc xíi xung quanh gèc luång réng 1m, s©u 15 - 20cm. Ngoµi ra, dïng Bi 58 nång ®é 1/120 víi 10CC/1 m¨ng. - Th−êng xuyªn phßng chèng tr©u, bß ph¸ h¹i. THU HO¹CH - Rõng trång 5 - 6 n¨m cã thÓ khai th¸c: Chän c©y giµ, c©y trªn 3 tuæi, chõa l¹i c©y 1 - 2 tuæi. Khai th¸c vµo mïa kh« tõ th¸ng 10 ®Õn th¸ng 2 n¨m sau. C−êng ®é khai th¸c 25 - 30%. Lu©n kú 1 n¨m 1 lÇn hoÆc 2 n¨m 1 lÇn. Mét hÐcta thu ho¹ch 800 - 1.200 c©y (8 - 10 triÖu ®ång/n¨m). §Çu t− 3 - 4 n¨m ®Çu kho¶ng 4,5 triÖu ®ång. - Sau khi khai th¸c ph¶i dän vÖ sinh cµnh nh¸nh, lµm cá, bãn ph©n cho bôi luång. 53 https://thuviensach.vn TRåNG SA NH¢N D¦íI T¸N RõNG GI¸ TRÞ KINH TÕ - Sa nh©n (Amomum sp) lµ vÞ thuèc quý, chuyªn trÞ c¸c bÖnh ®−êng ruét, kÐm tiªu ho¸ vµ dïng lµm gia vÞ, h−¬ng liÖu. RÊt ®−îc −a chuéng trªn thÞ tr−êng thÕ giíi vµ trong n−íc. H×nh 1: C©y sa nh©n - ViÖt Nam cã kho¶ng 16 loµi mang tªn sa nh©n. Nh©n d©n ta tõ l©u ®êi chØ khai th¸c sa nh©n trong rõng tù nhiªn. Mét sè n¨m gÇn ®©y, do rõng bÞ thu hÑp nªn nhiÒu ®Þa ph−¬ng ®· g©y trång sa nh©n 54 https://thuviensach.vn d−íi t¸n rõng. ë Mai Ch©u (Hoµ B×nh), nhiÒu hé gia ®×nh ®· cã thu nhËp cao do trång sa nh©n. Th©n khÝ sinh Th©n ngÇm Qu¶ MÇm H×nh 2: Sa nh©n ®á §ÆC §IÓM - Sa nh©n lµ c©y th©n th¶o l©u n¨m. RÔ mäc ngang d−íi líp ®Êt máng. N»m ë tÇng th¶m t−¬i, chÞu ¶nh h−ëng trùc tiÕp cña tiÓu khÝ hËu rõng. C©y cao 1,5 - 3m, chÞu bãng, −a Èm. - Sa nh©n chØ trång thÝch hîp ë vïng rõng nói, cao d−íi 800m so víi mÆt biÓn, l−îng m−a trung b×nh h»ng n¨m 1.000 - 3.000mm. §Êt xèp, cßn tÝnh chÊt ®Êt rõng, Èm m¸t kh«ng dèc l¾m, d−íi ®é tµn che 0,5 - 0,6. 55 https://thuviensach.vn PH¢N BIÖT MéT Sè LOµI SA NH¢N TRåNG Cã 3 gièng sa nh©n cho n¨ng suÊt, chÊt l−îng cao, ®−îc nh©n d©n chän trång nhiÒu. H×nh d¹ng bªn ngoµi cña c¸c loµi sa nh©n rÊt gièng nhau, ng−êi ta ph©n biÖt theo h×nh d¹ng, mµu s¾c cña hoa, qu¶ vµ h¹t. Sa nh©n ®á (A. villosum Lour.var) - Hoa tr¾ng, cã 2 v¹ch ®á vµng - Qu¶ h×nh cÇu, mµu ®á hoÆc xanh lôc. Mïa qu¶ th¸ng 7 - 8 Sa nh©n tÝm (A. longiligulate T.L.Wu) - Hoa tr¾ng, cã mÐp vµng, v¹ch ®á tÝm - Qu¶ h×nh cÇu, mµu tÝm mèc, cã 2 vô: hÌ, ®«ng Sa nh©n xanh (A. xanthioides Wall ex Bak) - Hoa tr¾ng, ®èm tÝm - Qu¶ h×nh trøng, mµu xanh lôc, cã gai ®Òu - H¹t cã u nhá - H¹t cã 3 c¹nh tï, cã g©n ®Òu - H¹t cã u låi H×nh 3: Qu¶ vµ h¹t a. Qu¶ sa nh©n ®á; b. H¹t; c. Qu¶ sa nh©n xanh 56 https://thuviensach.vn G¢Y TRåNG Chän ®Êt trång - Rõng thø sinh ven khe suèi, ®Êt Èm, tho¸t n−íc, ®é tµn che 0,5 - 0,6; trång theo ®¸m. - Rõng trång c©y gç, c©y lÊy qu¶ gÇn khÐp t¸n, ®Êt Èm m¸t, trång sa nh©n xen c©y n«ng nghiÖp nh− ng«, c©y c¶i t¹o ®Êt. - Kh«ng nªn trång ë n¬i ®Êt máng, kh« h¹n, nghÌo hoÆc ®Êt cã ®é tµn che qu¸ dµy (0,7). Mét sè m« h×nh trång sa nh©n (1) Trång sa nh©n d−íi t¸n rõng c©y lÊy qu¶ (tr¸m, dÎ,...) vµ c©y l−¬ng thùc c¸c n¨m ®Çu. H×nh 4: Trång sa nh©n xen c©y lÊy qu¶ (tr¸m ®en, dÎ) (10 ⋅ 5m vµ 7 ⋅ 7m) (2) Trång sa nh©n d−íi t¸n rõng trång c©y gç gÇn khÐp t¸n xoan, trÈu vµ cã xen c©y n«ng nghiÖp 1 - 2 n¨m ®Çu. Sa nh©n (1,5 ⋅ 1,5m) + xoan (5 ⋅ 5m), trÈu (7 ⋅ 7m) + c©y n«ng nghiÖp. 57 https://thuviensach.vn Mïa xu©n Mïa ®«ng xen c©y n«ng nghiÖp Sa nh©n (1,5 x 1,5m) + xoan (5 x 5m) TrÈu (7 x 7m) + c©y n«ng nghiÖp H×nh 5: Sa nh©n xen c©y rông l¸ (xoan, trÈu) (3) Trång xen sa nh©n víi b−¬ng, luång vïng ven lßng hå, gÇn s«ng, suèi. H×nh 6: Sa nh©n gi÷a c¸c bôi luång, b−¬ng trång cù ly 10 ⋅ 5m (200 bôi/ha) ®ñ khÐp t¸n c¸ch gèc 5m Trång b»ng th©n ngÇm - ¸p dông ë n¬i s½n gièng, vËn chuyÓn gièng gÇn, sau 2 - 3 n¨m ®· cã qu¶. 58 https://thuviensach.vn - Tr−íc mïa xu©n cuèc hè 50 ⋅ 30 ⋅ 10cm, cù ly 1,5 ⋅ 2m theo ®−êng ®ång møc. - Nhæ tØa c¸c c©y sa nh©n b¸nh tÎ 1 - 2 tuæi. Nhæ nhÑ gèc cã mang theo 1 - 2 ®o¹n th©n ngÇm vµ rÔ dµi 30 - 50cm. Chó ý gi÷ Èm tr¸nh lµm s©y s¸t th©n ngÇm, c¾t ngang th©n khÝ sinh. - Trång vô xu©n lµ tèt nhÊt. §Æt th©n ngÇm n»m ngang theo hè, lÊp kÝn ®Êt, dËn chÆt, ch¾c gèc. H×nh 7: KÝch th−íc vµ vÞ trÝ hè Trång b»ng c©y con −¬m tõ h¹t ¸p dông ë n¬i cã Ýt hom gièng, vËn chuyÓn gièng xa, trong diÖn tÝch lín. - Xö lý h¹t: chän qu¶ giµ cã h¹t to ®Òu cho vµo chËu, x¸t nhÑ t¸ch h¹t, cho vµo tói v¶i khö trïng b»ng c¸ch ng©m trong dung dÞch thuèc tÝm 5/1.000 trong 10 - 15 phót, vít ra röa s¹ch, ng©m tiÕp víi n−íc Êm 25 - 300C trong 5 - 6 giê, vít ra ®Ó r¸o n−íc, ®em gieo. 59 https://thuviensach.vn H×nh 8: Hom th©n ngÇm - ¦¬m c©y con: r¾c ®Òu h¹t trªn luèng gieo, phñ kÝn ®Êt mÆt, che phñ, t−íi ®Òu. Sau 15 ngµy c©y mäc vµ sau 25 ngµy cÊy vµo bÇu 10 ⋅ 14cm. XÕp bÇu thµnh luèng d−íi t¸n c©y hoÆc giµn che 0,4 - 0,5. Sau 3 - 4 th¸ng c©y con cao 15 - 20cm, cã 5 - 6 l¸ th× ®em trång. - Ph¸t dän thùc b×, cuèc hè 20 ⋅ 20 ⋅ 15cm. - §Æt bÇu gi÷a hè, lÊp ®Êt dËn chÆt. - Ch¨m sãc: ph¸t s¬ c©y x©m lÊn, ®iÒu chØnh tµn che cßn 0,5 - 0,6. §Ò phßng thó rõng vµ gia sóc ph¸ h¹i qu¶. H×nh 9: Sa nh©n trång bÇu 60 https://thuviensach.vn KHOANH VïNG B¶O VÖ SA NH¢N Tù NHI£N ë n¬i cã c¸c gièng sa nh©n tèt mäc tù nhiªn nhiÒu, cÇn khoanh nu«i b¶o vÖ ®Ó thu ho¹ch qu¶ hoÆc t¹o gièng ®em trång. TiÕn hµnh ph¸t quang, t¹o ®é che cho sa nh©n tõ 0,3 - 0,5; lµm cá, ph¸t bá c¸c c©y giµ trªn 8 tuæi, c©y lÉn ®Ó t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c chåi non ph¸t triÓn ra xung quanh. NÕu ®Êt qu¸ trèng cÇn trång giÆm thªm c©y b¶o ®¶m mËt ®é 4 - 5 c©y/m2. Bãn thªm ph©n nÕu c©y mäc xÊu. THU HO¹CH SA NH¢N Tõ n¨m thø 3, sa nh©n b¾t ®Çu cã qu¶. Cã thÓ thu ho¹ch 5 n¨m liÒn. Thêi vô thu ho¹ch - Tèt nhÊt lµ vµo th¸ng 7, 8 d−¬ng lÞch. Thu h¸i sím hay muén ®Òu ¶nh h−ëng ®Õn chÊt l−îng h¹t. - Thu h¸i cÈn thËn ®Ó b¶o vÖ c©y mÑ cho mïa sau. H×nh 10: Thu ho¹ch sa nh©n 61 https://thuviensach.vn - Qu¶ thu vÒ, ph¬i 4 - 5 ngµy míi kh«. - CÇn dù tr÷ than, cñi ®Ó kÕt hîp ®ªm sÊy, ngµy ph¬i cho qu¶ kh« nhanh. Cø 10kg qu¶ t−¬i ph¬i sÊy ®−îc 1,5 - 1,8kg qu¶ kh« vµ bãc ®−îc 0,7 - 0,8kg h¹t. Mçi hÐcta trång cã thÓ thu ho¹ch 100 - 200kg qu¶ kh« n¨m ®−îc mïa. Cã 4 lo¹i h¹t th−¬ng phÈm sau: - Sa nh©n h¹t cau (lo¹i 1): Thu h¸i khi qu¶ vµng sÉm, kÏ gai th−a, bãc thÊy rãc vá, qu¶ cßn cøng, h¹t h¬i vµng, gi÷a cã chÊm ®en hoÆc hung hung, nhÊm h¹t cã vÞ chua, cay nång. H×nh 11: 1. Qu¶ sa nh©n ®á; 2. Qu¶ ®· bãc vá; 3. H¹t - Sa nh©n non (lo¹i 2): H¸i sím h¹t cßn tr¾ng hay h¬i vµng cã vÕt nh¨n, vÞ cay nh−ng kh«ng chua. - Sa nh©n vôn (lo¹i 3): Qu¶ vôn do ph¬i sÊy kh«ng ®óng kü thuËt, Ýt cay. 62 https://thuviensach.vn - Sa nh©n ®−êng (lo¹i 4): §Ó qu¸ 5 - 7 ngµy míi h¸i, qu¶ mÒm cã vÞ ngät, kh«ng cay, Ýt tinh dÇu, khã b¶o qu¶n v× dÝnh, dÔ Èm mèc. Ph¬i vµi ngµy l¹i Èm, l¹i r¬i vôn ra cã mµu ®en. KÕt luËn Sa nh©n dÔ trång, Ýt s©u bÖnh, Ýt vèn ®Çu t− vÒ gièng, gi¸ trÞ kinh tÕ cao vµ cã nhiÒu ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn ë vïng nói. 63 https://thuviensach.vn TRåNG GõNG D¦íI T¸N RõNG GI¸ TRÞ CñA VIÖC TRåNG GõNG D¦íI T¸N RõNG - Gõng ®−îc dïng lµm gia vÞ, møt, kÑo, r−îu vµ lµm thuèc. - HiÖn nay gõng ®−îc xuÊt khÈu sang thÞ tr−êng Trung Quèc vµ ®· cã mét sè c«ng ty NhËt B¶n muèn nhËp gõng cña n−íc ta víi khèi l−îng lín. N¨ng suÊt trång gõng d−íi t¸n rõng cã thÓ ®¹t trung b×nh 3 - 4 tÊn/ha. - Gõng cïng víi c¸c loµi c©y l−¬ng thùc, thùc phÈm, d−îc liÖu kh¸c ®−îc trång xen d−íi t¸n rõng mang l¹i thu nhËp h»ng n¨m cho c¸c hé lµm nghÒ rõng, b¶o ®¶m cuéc sèng ®Ó trång rõng, khoanh nu«i, b¶o vÖ rõng, ®Æc biÖt lµ rõng gç lín, gç quý cã thêi gian kinh doanh dµi. Trång gõng vµ c¸c loµi c©y kh¸c xen víi c©y rõng t¹o thµnh mét tÇng th¶m t−¬i d−íi t¸n rõng cã t¸c dông chèng xãi mßn, b¶o vÖ ®Êt vµ gi÷ ®é Èm cho ®Êt. - Trång c©y rõng xen víi gõng, h¹n chÕ cá d¹i, kÕt hîp ch¨m sãc c©y gõng h»ng n¨m chóng ta ch¨m sãc lu«n c©y rõng, nhê ®ã ®· gi¶m bít c«ng ch¨m sãc rõng trång h»ng n¨m 51 - 80 c«ng/ha. 64 https://thuviensach.vn - C©y gõng Ýt bÞ thó rõng vµ tr©u, bß ph¸ h¹i, cho thu ho¹ch t−¬ng ®èi æn ®Þnh, Ýt phô thuéc vµo thêi tiÕt. C¸C LO¹I GõNG Trong s¶n xuÊt vµ trong tù nhiªn ë n−íc ta phæ biÕn cã 3 loµi: - Gõng d¹i (Zingiber cassumuar) cñ kh¸ to, nhiÒu x¬, vÞ cay, nhiÒu mïi h¨ng, thÞt cñ mµu vµng xanh ®−îc dïng lµm thuèc, gia vÞ, th−êng mäc hoang d¹i trong tù nhiªn. - Gõng giã (Zingiber zerumbet) Ýt ®−îc g©y trång, cñ chØ dïng lµm d−îc liÖu. - Loµi gõng trång phæ biÕn (Zingiber officinale) trong s¶n xuÊt cã hai gièng kh¸c nhau: + Gõng tr©u, cñ to, Ýt x¬, Ýt cay, thÝch hîp cho xuÊt khÈu. + Gõng dÐ ®−îc g©y trång phæ biÕn, cho cñ nhá h¬n, vÞ cay vµ nhiÒu x¬ h¬n, hiÖn nay ®ang ®−îc b¸n nhiÒu ë thÞ tr−êng trong n−íc. §ÆC §IÓM H×nh th¸i - Gõng lµ c©y th©n th¶o, sèng l©u n¨m, cao 0,6 - 1m. - L¸ mµu xanh ®Ëm dµi 15 - 20cm, réng 65 https://thuviensach.vn kho¶ng 2cm, mÆt nh½n bãng, g©n ë l¸ h¬i nh¹t, l¸ mäc so le, th¼ng ®øng, cã bÑ l¸, kh«ng cã cuèng. §é che phñ mÆt ®Êt cña t¸n l¸ kh«ng cao l¾m. - Th©n ngÇm ph×nh to chøa c¸c chÊt dinh d−ìng gäi lµ cñ, xung quanh cñ cã c¸c rÔ t¬. RÔ vµ cñ chØ ph¸t triÓn tËp trung ë líp ®Êt mÆt, s©u 0 - 15cm. H×nh 1: C©y gõng 1. L¸; 2. Hoa; 3. Cñ; 4. Chåi non; 5. RÔ - C©y gõng Ýt khi ra hoa, trôc hoa mäc tõ gèc dµi tíi 15 - 20cm. Hoa dµi tíi 5cm, réng 2 - 3cm, mµu vµng xanh, cã 3 c¸nh hoa dµi kho¶ng 2cm, mÐp c¸nh hoa vµ nhÞ hoa mµu tÝm. - Sè l−îng chåi n»m ë cñ gõng kh«ng nhiÒu, lµ nguån gièng duy nhÊt hiÖn nay ®Ó trång gõng. 66 https://thuviensach.vn Ph©n bè ë ViÖt Nam, c©y gõng (Zingiber officinale) ®−îc trång kh¸ phæ biÕn tõ B¾c (tØnh L¹ng S¬n) vµo Nam (Cµ Mau). Nh−ng gõng chñ yÕu ®−îc trång víi quy m« nhá, trong c¸c hé gia ®×nh víi s¶n l−îng ch−a nhiÒu, cung cÊp cho thÞ tr−êng ®Þa ph−¬ng vµ trong n−íc lµ chÝnh. Sinh th¸i, sinh lý - C©y gõng ®−îc trång phæ biÕn ë c¸c vïng khÝ hËu nhiÖt ®íi Èm, nhiÖt ®é trung b×nh h»ng n¨m 21 - 270C, l−îng m−a h»ng n¨m 1.500 - 2.500mm. C©y gõng ®−îc trång ë n¬i cã ®é cao trªn mÆt n−íc biÓn tõ vµi mÐt ®Õn 1.500m. T¹i c¸c vïng nói cao h¬n 1.500m, khÝ hËu l¹nh, nhiÒu s−¬ng gi¸ th× kh«ng nªn trång gõng. C©y gõng thÝch hîp ë vïng cã mét mïa kh« ng¾n, cã nhiÖt ®é kh«ng khÝ t−¬ng ®èi cao trong thêi kú cñ gõng thµnh thôc. V× vËy, khÝ hËu ë nhiÒu ®Þa ph−¬ng miÒn Nam n−íc ta thÝch hîp cho trång gõng. - C©y gõng cÇn ®Êt t−¬ng ®èi tèt, tÇng ®Êt dµy, t¬i xèp, Ýt ®¸ lÉn, kh¶ n¨ng gi÷ n−íc lín nh−ng tho¸t n−íc tèt, cã ®é Èm ®Çy ®ñ trong suèt thêi gian c©y sinh tr−ëng, tèt nhÊt lµ ®Êt thÞt, kh«ng −a ®Êt c¸t vµ ®Êt sÐt. §Êt cã hµm l−îng mïn cao rÊt thÝch hîp cho trång gõng. 67 https://thuviensach.vn §Êt trång gõng cã ®é pH = 4 - 7,5 nh−ng thÝch hîp nhÊt lµ 5,5 - 7. ë n−íc ta cã 2 lo¹i ®Êt vïng ®åi, nói trång gõng cã n¨ng suÊt cao vµ chÊt l−îng tèt lµ ®Êt ®á trªn s¶n phÈm phong ho¸ tõ ®¸ v«i n»m ë ch©n nói ®¸ v«i vµ ®Êt n©u ®á trªn Badan, Poocphia vµ c¸c lo¹i ®¸ M¸cma trung tÝnh vµ kiÒm. - Gõng lµ loµi c©y −a s¸ng nh−ng cã kh¶ n¨ng chÞu bãng. C©y gõng còng sinh tr−ëng t−¬ng ®èi tèt d−íi t¸n che cña c¸c v−ên c©y ¨n qu¶ vµ mét sè lo¹i rõng trång. Tuy nhiªn, d−íi ®é t¸n che 0,7 - 0,8 cña c¸c rõng gç tù nhiªn, c©y gõng trång cho n¨ng suÊt cñ chØ b»ng 1/2 n¨ng suÊt trång ë n¬i ¸nh s¸ng hoµn toµn trªn cïng mét lo¹i ®Êt. V× c©y gõng cã biªn ®é réng vÒ nhu cÇu ¸nh s¸ng nªn nã cã vÞ trÝ quan träng trong ph−¬ng thøc l©m, n«ng kÕt hîp. - Gõng lµ loµi c©y −a Èm nh−ng kh«ng chÞu óng n−íc. - Gõng cã nhu cÇu N, P, K t−¬ng ®èi cao, trong ®ã, nhu cÇu vÒ N nhiÒu nhÊt, sau ®ã lµ K vµ P. V× vËy, muèn ®¹t n¨ng suÊt cao ph¶i trång gõng trªn ®Êt tèt, nÕu trång trªn ®Êt xÊu ph¶i bãn ph©n. TRåNG GõNG D¦íI T¸N RõNG Ngoµi c¸c ph−¬ng thøc trång gõng d−íi t¸n c¸c loµi c©y ¨n qu¶ ®ang ®−îc ¸p dông phæ biÕn nh− m¬ + gõng, mËn tam hoa + gõng,... cÇn ph¸t triÓn trång gõng xen c¸c c©y l©m nghiÖp (l¸t hoa, tÕch, 68 https://thuviensach.vn trÈu, xoan,...) kÓ c¶ trong giai ®o¹n rõng trång ®· khÐp t¸n (®é t¸n che 0,6 - 0,7). H×nh 2: Trång gõng d−íi t¸n m¬ H×nh 3: Trång gõng xen c©y rõng ch−a khÐp t¸n H×nh 4: Trång gõng d−íi c©y rõng ®· khÐp t¸n ChuÈn bÞ gièng C¾t c¸c ®o¹n th©n ngÇm (cñ) dµi 2,5 - 5cm, trªn mçi ®o¹n th©n ngÇm cã Ýt nhÊt 1 m¾t mÇm (chåi ngñ) ®Ó lµm gièng trång. 69 https://thuviensach.vn Gièng gõng cã thÓ lÊy ngay sau khi thu ho¹ch ®Ó trång hoÆc b¶o qu¶n trong thêi gian ng¾n ë kho sau ®ã míi ®em trång. C¸ch b¶o qu¶n: §Ó cñ gõng n¬i kh«, tho¸ng, m¸t nh− b¶o qu¶n khoai t©y hoÆc ®Æt c¸c cñ gièng vµo thïng, chËu hoÆc tr¶i ®Òu trªn sµn nhµ, trªn mçi líp cñ phñ mét líp ®Êt mÞn, kh« dµy 1 - 2cm vµ cuèi cïng phñ kÝn mét líp ®Êt mÞn trªn mÆt. H×nh 5: B¶o qu¶n gièng gõng §Ó b¶o ®¶m kh¶ n¨ng n¶y mÇm, nªn trång gõng cµng sím cµng tèt. Tr−íc khi trång cã thÓ phun v«fatèc nång ®é 0,7‰ lªn cñ gõng ®Ó diÖt nÊm. Tuú theo mËt ®é, trång xen gõng d−íi t¸n rõng cÇn l−îng gièng gõng 400 - 800 kg/ha. Chän c¸c lo¹i rõng ®Ó trång gõng d−íi t¸n C¸c lo¹i rõng trång gõng d−íi t¸n thÝch hîp lµ rõng cã t¸n t−¬ng ®èi th−a, ®é t¸n che d−íi 0,7. ThÝch hîp nhÊt lµ rõng trång thuÇn loµi, trång trªn ®Êt tèt, t¸n l¸ th−a, rông l¸ hoµn toµn trong mïa kh« nh− rõng xoan, rõng tÕch,... 70 https://thuviensach.vn Kh«ng nªn trång gõng d−íi t¸n rõng tre, nøa, th©n mäc côm, rÔ ph©n bè tËp trung ë tÇng ®Êt mÆt. Ph−¬ng ph¸p x¸c ®Þnh ®Êt trång gõng Ph−¬ng ph¸p ®¬n gi¶n x¸c ®Þnh ®óng ®Êt trång gõng ngoµi thùc ®Þa: - Thêi gian ®i chän ®Êt trïng víi thêi gian chuÈn bÞ ®Êt lµm n−¬ng rÉy (miÒn Nam - th¸ng 4, miÒn B¾c - th¸ng 12). - Dïng dao nhän chäc xuèng ®Êt, nÕu ®©m s©u dÔ dµng vµo líp ®Êt mÆt lµ ®Êt t¬i xèp. - Rót dao lªn, thÊy ®Êt b¸m vµo m¸ dao, cã mµu sÉm, ®en lµ ®Êt giµu mïn, giµu h¹t sÐt, ®Êt ®ñ Èm, thÝch hîp ®Ó trång gõng. Thêi vô trång ë miÒn Nam, thêi vô trång gõng vµo ®Çu mïa m−a (th¸ng 4), ë miÒn B¾c lµ mïa xu©n, cã m−a phïn, ®é Èm kh«ng khÝ cao. ChuÈn bÞ ®Êt trång - Luçng ph¸t s¹ch c©y bôi, th¶m t−¬i d−íi t¸n rõng cã hÖ rÔ ph©n bè n«ng ë tÇng ®Êt mÆt. - NÕu cã nhiÒu x¸c thùc vËt, c©y bôi, th¶m t−¬i, sau khi luçng ph¸t ph¶i xÕp chóng thµnh c¸c b¨ng nhá ch¹y song song theo ®−êng ®ång møc. - Sau khi thu dän s¹ch thùc b×, cuèc ®Êt trång gõng s©u 15cm. §Ëp nhá ®Êt, vun ®Êt thµnh luèng. 71 https://thuviensach.vn MÆt luèng réng 40 - 50cm, cao 10cm, luèng nä c¸ch luèng kia 40 - 50cm. C¸c luèng ®Êt ch¹y song song víi ®−êng ®ång møc (c¾t ngang s−ên dèc). Kü thuËt trång - Trªn mçi luèng trång 2 hµng c©y 20 ⋅ 20cm so le nhau theo kiÓu cµi r¨ng l−îc. §Æt cñ gõng xuèng ®Êt ®· chuÈn bÞ tíi ®é s©u 7cm, m¾t chåi n»m ë trªn, sau ®ã, lÊy ®Êt mÞn phñ kÝn cñ gõng, Ên chÆt tay ®Õn khi ®Êt tiÕp xóc tèt víi cñ gõng. Sau ®ã, phñ mét líp ®Êt mÞn máng cho b»ng mÆt luèng. NÕu trång gõng n¬i ®Êt tèt vµ bãn ph©n thªm th× trång víi mËt ®é th−a h¬n, c©y c¸ch c©y 30cm. MÆt luèng réng 50cm, luèng c¸ch luèng 50cm. - Kh«ng trång gõng s¸t gèc c©y rõng, chõa l¹i 1m xung quanh gèc. Nh− vËy, nÕu mËt ®é trång 1.800 - 2.500 c©y/ha th× diÖn tÝch chõa l¹i 1.800 - 2.500 m2/ha (chiÕm 18 - 25% diÖn tÝch). - Sau khi trång, phñ mét líp máng l¸ c©y hoÆc th¶m môc cña rõng lªn trªn mÆt luèng ®Ó gi÷ Èm. H×nh 6: Trång gõng d−íi t¸n rõng 72 https://thuviensach.vn Ch¨m sãc sau khi trång - Sau khi trång 10 - 20 ngµy, m¾t mÇm b¾t ®Çu n¶y chåi non vµ l¸ non. Trong thêi gian nµy, tiÕn hµnh ch¨m sãc: Lµm s¹ch cá xung quanh gèc gõng b»ng tay, xíi nhÑ vµ vun ®Êt vµo c¸c gèc c©y rõng. - Trong nh÷ng th¸ng sau, khi thÊy cá d¹i vµ c¸c c©y kh¸c lÊn ¸t c©y gõng ph¶i lµm cá quanh gèc gõng. - Kh«ng ®Ó cñ gõng lé ra khái mÆt ®Êt ®Ó b¶o ®¶m phÈm chÊt cña gõng. - NÕu trång gõng th©m canh d−íi t¸n rõng, ph¶i bãn ph©n chuång vµ ph©n NPK. L−îng ph©n bãn phô thuéc vµo ®iÒu kiÖn kinh tÕ cña mçi hé trång gõng, nh−ng nhu cÇu ph©n bãn cho 1 ha trång gõng nh− sau: ph©n chuång 5 tÊn (bãn lãt), ph©n kho¸ng: 109 - 130kg ®¹m urª, 200 - 240kg clorua kali, 176 - 235kg supe l©n. Bãn l−îng ph©n kho¸ng nµy lµm 2 lÇn víi sè l−îng b»ng nhau, lÇn 1 bãn lãt cïng víi ph©n chuång, lÇn 2 bãn thóc khi c©y gõng b¾t ®Çu h×nh thµnh cñ vµo th¸ng thø n¨m. - NÕu l¸ gõng trong mïa hanh, kh« bÞ vµng th× nªn phun ph©n ®¹m nång ®é 1/1.000 qua l¸. - Kh«ng ®Ó tr©u, bß,... giÉm ®¹p c©y gõng. THU HO¹CH Sau khi trång 9 th¸ng, tiÕn hµnh thu ho¹ch cñ gõng, trong giai ®o¹n nµy l¸ c©y b¾t ®Çu 73 https://thuviensach.vn chuyÓn sang mµu vµng, cong l¹i, mét sè l¸ b¾t ®Çu kh« hÐo. Dïng cuèc ®µo nhÑ kh«ng ®Ó gÉy cñ, sau ®ã, nhæ c©y, rò s¹ch ®Êt. NÕu tiÕp tôc trång gõng sau thu ho¹ch, cã thÓ ®Ó l¹i gõng gièng cho n¨m sau t¹i luèng, kh«ng ph¶i trång l¹i, ®ì c«ng vËn chuyÓn gièng. Sau khi thu ho¹ch, ®Ó l¹i th©n, l¸ trong rõng, phñ ®Òu trªn mÆt ®Êt. 74 https://thuviensach.vn Kü THUËT TRåNG KHOAI Sä NóI GI¸ TRÞ KINH TÕ, M¤I TR¦êNG - C©y khoai sä nói (Colocasia esculenta Schott) cßn gäi lµ c©y khoai tµu, lµ c©y l−¬ng thùc - thùc phÈm, chÊt l−îng cñ th¬m ngon, cho thu nhËp æn ®Þnh vµ cao h¬n so víi lóa n−¬ng, n¨ng suÊt b×nh qu©n 5 - 6 tÊn/ha, cã n¬i ®Êt tèt ®¹t 12 - 13 tÊn/ha, th−êng ®−îc trång ë c¸c tØnh vïng nói. - C©y chÞu ®−îc h¹n vµ ®Êt nghÌo dinh d−ìng, phï hîp víi ®iÒu kiÖn trång trªn n−¬ng, ®åi, dÔ trång vµ Ýt bÞ s©u bÖnh h¹i. - Trång khoai sä nói trªn ®Êt dèc cã t¸c dông b¶o vÖ ®Êt, chèng xãi mßn. PH¦¥NG THøC TRåNG XEN Vµ LU¢N CANH - C©y khoai sä nói cã thêi gian sinh tr−ëng t−¬ng ®èi dµi (kho¶ng 8 th¸ng), cã thÓ trång xen ng«, l¹c hoÆc c¸c lo¹i rau ng¾n ngµy ®Ó tËn dông ®Êt ®ai, b¶o vÖ ®Êt, chèng xãi mßn vµ cá d¹i, duy 75 https://thuviensach.vn tr× vµ n©ng cao ®é mµu mì cña ®Êt vµ t¨ng thu nhËp trªn mét ®¬n vÞ diÖn tÝch. - Trång khoai sä nói nhiÒu n¨m trªn cïng mét m¶nh ®Êt cã thÓ gi¶m 20 - 30% s¶n l−îng, v× vËy, cÇn ph¶i lu©n canh víi c¸c c©y trång kh¸c, tèt nhÊt, sau 3 n¨m ph¶i thay c©y trång 1 lÇn. H×nh 1: Trång xen khoai sä nói víi l¹c a. C©y khoai sä nói; b. C©y l¹c Kü THUËT TRåNG Chän gièng - Khoai sä nói cã gièng däc tr¾ng cao h¬n gièng däc tÝa (1,7m so víi 0,5m), träng l−îng cñ trung 76 https://thuviensach.vn b×nh trªn khãm vµ n¨ng suÊt cñ còng cao h¬n. V× vËy, nªn chän gièng däc tr¾ng ®Ó trång. H×nh 2: C©y khoai sä nói a. Gièng däc tr¾ng; b. Gièng däc tÝa - Chän cñ con trªn cñ c¸i khoÎ m¹nh, kh«ng bÞ s©u bÖnh, trßn ®Òu, träng l−îng kho¶ng 50g. Kh«ng lÊy c¸c cñ ®· mäc mÇm dµi vµ c¸c cñ ch¸u ®Ó lµm gièng (cñ ch¸u lµ cñ mäc tõ cñ con). Tr−íc khi trång, ph¬i n¾ng cñ gièng 2 - 3 h«m ®Ó thóc ®Èy mÇm. H×nh 3: Cñ khoai sä nói 1. Cñ gièng; 2. Cñ c¸i; 3. Cñ con; 4. Cñ ch¸u 77 https://thuviensach.vn Thêi vô trång Trång th¸ng giªng vµ th¸ng 2 ©m lÞch. Tèt nhÊt lµ trång vµo thêi ®iÓm xung quanh tiÕt lËp xu©n, ®Ó sau khi trång, gÆp m−a xu©n ®ì ph¶i t−íi n−íc vµ c©y mäc thuËn lîi. MËt ®é trång Tuú theo ®iÒu kiÖn khÝ hËu, ®Êt ®ai tõng n¬i, cã thÓ trång theo kho¶ng c¸ch, mËt ®é nh− sau: 70 ⋅ 70cm (kho¶ng 20.400 c©y/ha). 80 ⋅ 80cm (kho¶ng 15.600 c©y/ha). 90 ⋅ 90cm (kho¶ng 12.300 c©y/ha). Trång thùc nghiÖm trªn ®Êt ®åi huyÖn B¹ch Th«ng (B¾c K¹n) víi kho¶ng c¸ch 80 ⋅ 80cm cho n¨ng suÊt cao h¬n c¶. Träng l−îng cñ ®¹t gÇn 139 t¹/ha, trong ®ã, träng l−îng cñ c¸i kho¶ng 50 t¹. Lµm ®Êt, ®µo hè §Êt ®−îc cµy bõa kü, nhÆt s¹ch cá. §µo hè víi kÝch th−íc 20 ⋅ 20 ⋅ 20cm. H×nh 4: Hè trång khoai sä nói a. Cuèc hè theo ®−êng ®ång møc; b. C©y ng« trång xen 78 https://thuviensach.vn