🔙 Quay lại trang tải sách pdf ebook Những Bí Mật Về Chiến Tranh Việt Nam Ebooks Nhóm Zalo NHỮNG BÍ MẬT VỀ CHIẾN TRANH VIỆT NAM Tác giả: Daniel Ellsberg Ebook miễn phí tại : www.Sachvui.Com Lời Giới Thiệu Năm 1971, Daniel Ellsberg, sĩ quan Lầu Năm Góc từng tham chiến ở Việt Nam, đã cho công bố 7.000 trang tài liệu tối mật cho báo chí, tạo nên một làn sóng phản đối chiến tranh Việt Nam mạnh mẽ chưa từng có tại Mỹ. Nhận bằng tiến sĩ Kinh tế Đại học Harvard năm 1962, nhưng số phận lại đưa ông đến làm việc ở Bộ Quốc phòng và sau đó ông được phái sang chiến trường Việt Nam. Sau hơn 3 năm ở Việt Nam, làm việc cho cố vấn đặc biệt của Bộ trưởng Bộ Quốc phòng và Đại sứ Mỹ tại Sài Gòn, năm 1967, Daniel trở về Mỹ, ông được phân vào nhóm nghiên cứu tối mật về hoạch định chính sách đối với Việt Nam của Bộ trưởng Quốc phòng McNamara. Tại đây, ông đã được trực tiếp tiếp xúc với các tài liệu mật của Nhà Trắng và biết rõ kế hoạch muốn leo thang chiến tranh Việt Nam của Tổng thống, mặc dù bề ngoài Nixon và bộ sậu của ông ta ra sức nói dối để bao che cho hành động leo thang và kéo dài cuộc chiến của mình. Là một người yêu chuộng hoà bình và đã từng có thời gian tham chiến tại Việt Nam, hiểu rõ bản chất phi nghĩa của cuộc chiến, Dan đã đánh cược cả cuộc đời mình, sao chụp 7.000 trang tài liệu của Hồ sơ Lầu Năm Góc. Ông bắt đầu công việc này từ năm 1969 và đến năm 1971, ông đã đi đến quyết định làm chấn động nước Mỹ, công bố toàn bộ tài liệu trên tờ Thời báo New York. Dan đã từng nói: Lẽ ra, nếu tôi có thể đưa các tài liệu đó ra từ khi tôi mới vào làm việc tại Lầu Năm Góc và Nhà Trắng, vào năm 1964-1965, thì có thể những tài liệu đó đã góp phần ngăn chặn cuộc chiến". Những bí mật về chiến tranh Việt Nam - Hồi ức về Việt Nam và Hồ sơ Lầu Năm Góc (Secrets: A Memoir of Vietnam and the Pentagon papers) là cuốn hồi ký của Daniel, xuất bản năm 2002, đã trở thành cuốn sách bán chạy nhất, gây xôn xao nước Mỹ. Cuốn sách kể lại cuộc hành trình đi tìm sự thật của Dan và phanh phui những âm mưu dối trá của Tổng thống Nixon và Lầu Năm Góc về cuộc chiến tranh Việt Nam, bắt đầu từ Sự kiện Vịnh Bắc Bộ, (tháng tám năm 1964). Tháng Ba năm 2006, Daniel trở lại thăm Việt Nam, và được trao Kỷ niệm chương "Vì hoà bình hữu nghị giữa các dân tộc", tôn vinh những cống hiến không mệt mỏi của ông đã góp phần thức tỉnh dư luận về cuộc đấu tranh chính nghĩa của nhân dân Việt Nam. Ông đã cho phép Nhà xuất bản Công an nhân dân dịch và xuất bản cuốn hồi ký của mình. Sau một thời gian làm việc, cuốn sách đã đến tay bạn đọc. Hy vọng cuốn sách sẽ giúp bạn đọc có một góc nhìn đa diện hơn về cuộc chiến và qua đó thấy rõ tâm lòng của một người ở phía bên kia chiến tuyến đối với đất nước nhỏ bé này. Nhà xuất bản Công an nhân dân xin trân trọng giới thiệu. NHÀ XUẤT BẢN CÔNG AN NHÂN DÂN Lời Nói Đầu Tối ngày 1 tháng mười năm 1969, tôi rảo bước nhanh qua phòng bảo vệ của Công ty Rand[I] ở Santa Monica, tay xách một vali chứa đầy tài liệu tối mật mà tôi dự tính sẽ sao chụp trong đêm hôm đó. Số tài liệu này là một phần trong công trình nghiên cứu tối mật gồm 7.000 trang liên quan tới các quyết định của Mỹ ở Việt Nam, sau này được biết đến dưới tên gọi quen thuộc là Hồ sơ Lầu Năm Góc. Phần còn lại nằm trong két đựng tài liệu ở văn phòng của tôi. Tôi quyết định sao chụp toàn bộ và đưa ra công chúng bộ hồ sơ này, hoặc là thông qua các cuộc điều trần tại Thượng viện hoặc là qua báo chí nếu tôi thấy điều đó là cần thiết. Tôi tin rằng tôi có thể sẽ phải ngồi tù suốt đời vì việc làm này. Cuốn hồi ký này sẽ tập trung mô tả quá trình hành động công bố tài liệu của tôi. Trong 11 năm, từ giữa năm 1969 đến khi kết thúc cuộc chiến tranh vào tháng Năm năm 1975, tôi cũng như rất nhiều người Mỹ khác đặc biệt quan tâm tới sự can thiệp của Mỹ vào Việt Nam. Vào thời gian đó, thoạt tiên tôi nghĩ đó chỉ là một vấn đề, tiếp đến là một sự bế tắc, nhưng rồi sau đó là một thảm hoạ về đạo đức và chính trị và cuối cùng trở thành một tội ác. Ba phần đầu của cuốn sách tương ứng với ba giai đoạn phát triển về nhận thức của tôi. Những sai phạm và hành động sau đó của tôi đã phản ánh quá trình thay đổi nhận thức đó. Khi nhận thức cuộc xung đột chỉ là một vấn đề tôi đã cố gắng góp sức để giải quyết nó, khi nhận ra sự bế tắc, chúng ta (Nước Mỹ - ND) đã cố gắng tư giải thoát mà không gây phương hại tới lợi ích của quốc gia khác, và tôi đã nỗ vạch trần và chống lại cuộc chiến khi ý thức mách bảo nó đã trở thành một tội ác với hy vọng chấm dứt nó càng sớm càng tốt. Qua quá trình nhận thức trên, tôi đã vận dụng nhiều cách khác nhau nhằm tránh khả năng chiến tranh leo thang lên cao hơn. Nhưng gần đến giữa năm 1973, khi tôi phải ra trước Toà án liên bang vì nhũng hành động của tôi vào cuối năm 1969, tôi đã nói không ai, kể cả tôi, thành công trong mục đích và cố gắng của mình. Những nỗ lực nhằm chấm dứt cuộc xung đột - cho dù nó được nhìn nhận như là một cuộc kiểm nghiệm bị thất bại, một vũng lầy hay một sai phạm về mặt đạo lý - dường như cũng chẳng thấm vào đâu so với những cố gắng để chiến thắng trong cuộc xung đột đó. Vì sao? Như sau này tôi nhận thấy, chỉ cần chống thôi chưa đủ, chúng ta còn cần phải hiểu về chiến tranh. Ba mươi năm sau tôi vẫn tin điều đó là sự thật. Cuốn sách này thể hiện nỗ lực cho đến tận ngày hôm nay của tôi - những nỗ lực còn xa mới hoàn tất - trong việc giúp các bạn hiểu về cuộc chiến tranh của đất nước chúng ta ở Việt Nam, và bản thân tôi là một phần của cuộc chiến đó và tại sao cuộc chiến tranh đó cũng như những nỗ lực của tôi lại kéo dài đến như vậy. Trong thời gian ba năm bắt đầu từ giữa năm 1964 - với ngạch bậc dân sự cao nhất, tôi đã giúp chính quyền theo đuổi một cuộc chiến tranh mà tôi tin ngay từ khi bắt đầu là nó sẽ bị thất bại. Làm việc tại Washington bên cạnh những nhà hoạch định chính sách tối cao trong những năm 1964-1965, tôi đã chứng kiến họ bí mật đẩy đất nước này vào một cuộc chiến tranh qui mô lớn mà không hề có lấy một khả năng thành công. Sự bi quan của tôi trong những năm đó không thay đổi, và trong vòng khoảng một năm - từ mùa Xuân năm 1965 tới mùa Xuân năm 1966 - tôi đã kỳ vọng và làm hết sức để trông chờ một sự thắng lợi nào đó. Sự kỳ vọng đó đặt vào vị tổng thống, người mà bất chấp nhiều mối nghi ngại, vẫn đẩy chúng ta lún sâu vào vũng lầy của cuộc chiến. Khi nước Mỹ đã dính líu toàn diện vào cuộc chiến tranh, vào giữa năm 1965 tôi tình nguyện tới phục vụ ở Việt Nam như một nhân viên của Bộ Ngoại giao. Công việc của tôi là đánh giá tình hình "bình định" ở vùng nông thôn. Thời gian này, tôi đã sử dụng vốn kiến thức của một sĩ quan chỉ huy pháo binh của lực lượng lính thuỷ đánh bộ, để quan sát cuộc chiến tranh một cách toàn diện. Trước đây câu hỏi liệu chúng ta có một quyền gì đó, bất kể quyền gì cao hơn người Pháp tới chúng ta, để theo đuổi cuộc chiến bằng lửa đạn và sắt thép ở Đông Dương, những mục tiêu mà các nhà lãnh đạo của chúng ta đã lựa chọn, chưa bao giờ khiến tôi phải bận tâm. Trong hai năm ở Việt Nam, ấn tượng về những người dân và hoàn cảnh của họ đã trở nên chân thực với tôi hơn, chân thực như những binh lính Mỹ mà tôi cùng hành quân, như chính đôi bàn tay của tôi, mà trong một khía cạnh nào đó, đã khiến việc tiếp tục theo đuổi cuộc chiến vô vọng đó trở nên không thể tha thứ được. Bị loại khỏi chiến trường vì bệnh viêm gan và quay trở lại Mỹ từ giữa năm 1967 tôi bắt đầu làm tất cả những gì có thể để giúp đất nước tôi thoát khỏi cuộc chiến tranh. Trong hai năm tôi làm việc này với danh nghĩa là người trong cuộc phỏng vấn trực tiếp các quan chức cao cấp, cố vấn cho các ứng cử viên tổng thống và cuối cùng, vào đầu năm 1969, làm trợ lý Cố vấn An ninh quốc gia của Tổng thống. Nhưng cùng trong năm đó, tôi nhận ra mình đã phá vỡ kế hoạch đề ra ban đầu nên quyết định chấm dứt sự nghiệp công bộc cho chính phủ. Một trong những việc làm trên đe doạ xâm hại quyền tụ do của tôi. Năm 1969 và 1970, với sự giúp đỡ của người bạn tên là Anthony Russo - một cựu thành viên của Công ty Rand, tôi bí mật sao chụp toàn bộ 47 tập Hồ sơ Lầu Năm Góc, một văn kiện nghiên cứu tối mật về các quyết định của Mỹ ở Việt Nam từ 1945 đến 1968, làm sở hữu riêng của mình và trao chúng cho Thượng nghị sỹ William Fulbright, Chủ tịch Uỷ ban đối ngoại Thượng viện. Năm 1971, tôi cũng đã trao những bản sao cho tờ Thời báo New York và tờ Bưu điện Washington và cuối cùng, bất chấp tới bốn lệnh cấm của liên bang, một điều chưa có tiền lệ, cho 17 tờ báo khác mà sau đó đã đem công bô nội dung tài liệu của tôi. Tôi đã không sai khi nhận định về những mối nguy hiểm đối với cá nhân tôi. Ngay sau đó, tôi bị buộc phải ra trước toà án liên bang, tiếp theo là Russo. Tổng cộng, tôi bị quy tới 12 tội và có thể phải chịu tới 115 năm tù với một vài lần hầu toà nữa. Nhưng tôi cũng không sai khi hy vọng rằng vạch trần những bí mật và những điều dối trá của 5 vị tổng thống có thể làm lợi cho nền dân chủ của chúng ta và đó là cái giá xứng đáng cho sự mạo hiểm của mình. Sự thật được tiết lộ sẽ là động lực để thúc đẩy việc đưa ra công luận hàng loạt vấn đề, bao gồm cả những việc làm xấu xa của Nhà Trắng hòng làm mất uy tín của tôi cũng như bắt tôi phải im miệng. Đương nhiên là nếu tôi khuất phục thì họ sẽ bãi bỏ những cáo buộc chống lại tôi và bạn bè của tôi. Nhưng điều quan trọng hơn nhiều là chính những tội ác của Phòng Bầu Dục đã góp phần lật đổ Tổng thống, một bước hết sức cần thiết trước khi đi đến kết thúc chiến tranh. Đây là câu chuyện về sự thay đổi lớn nhất trong đời tôi, nó bắt đầu kể từ khi tôi từ Việt Nam trở về. Sự tan vỡ của nhũng niềm hy vọng mỏng manh mà tôi có. Ở Việt Nam, sự hoài nghi về cuộc chiến tranh đã theo tôi về Mỹ từ giữa năm 1967 không còn xa lạ gì với tôi nữa. Trái lại, nó khiến tôi bi quan trở lại như trong chuyện đi đầu tiên tới Việt Nam năm 1961 và nó lại được nhân lên trong năm đầu tiên tôi làm cho Lầu Năm Góc từ giữa năm 1964. Năm 1967, tâm lý hoài nghi này lan rộng trong chính phủ. Dư luận bên ngoài thậm chí có lẽ còn hoài nghi hơn nữa. Đây chính là thời điểm mà mong muốn chứng kiến cuộc chiến tranh kết thúc của tôi cũng không khác với hầu hết các đồng nghiệp trong chính phủ hoặc trong các cơ sở nghiên cứu do chính phủ tài trơ, dù họ đã hoặc chưa tùng phục vụ ở Việt Nam. Cả một thế hệ sinh ra trong thời kỳ chiến tranh Việt Nam cũng đều trở nên vỡ mộng như tôi về một cuộc chiến tranh mà họ thấy ở đó sự vô vọng và vô tận. Tôi cũng từng có chung quan niệm như họ về những giá trị và đặc tính của nước Mỹ, tham gia tích cực vào Chiến tranh lạnh, vào việc chống chủ nghĩa cộng sản, vào việc giữ bí mật, và vào việc ủng hộ chiếc ghế tổng thống. Đến năm 1968, nếu không nói là sớm hơn, tất cả họ, cũng như tôi đều muốn thấy nước Mỹ cần phải thoát ra khỏi cuộc chiến tranh này. Mong muốn này thúc đẩy tôi tìm hiểu câu hỏi. Tại sao chiến tranh lại có thể xảy ra trong những hoàn cảnh như vậy, nhất là sau sự ám ảnh ghê gớm của cuộc Tổng tiến công Tết Mậu Thân hồi đầu năm 1968 mà cuộc chiến vẫn có thể kéo dài tới bảy năm nữa? Nội dung chính của cuốn hồi ký này kể một câu chuyện với phần mở đầu là sự chỉ trích của những nhân vật trong chính phủ về chính chính sách của chúng ta, đến chỗ cuối cùng tôi đã vượt lên trên cả những nỗ lực chấm dứt chiến tranh từ vị trí trong ngành hành pháp, sẵn sàng từ bỏ những đặc quyền và mối quan hệ chính trị, cơ hội phục vụ các tổng thống tương lai, toàn bộ sự nghiệp của tôi để thay bằng việc chấp nhận viễn cảnh của một cuộc sống ở chốn lao tù. Cuốn sách tập trung vào những điều mà kinh nghiệm cuộc sống đã tạo điều kiện cho tôi thực hiện công việc của mình suốt từ năm 1969 đến năm 1972, nhũng điều tôi đang mong muốn tôi (hoặc nhũng người khác) đã làm trong năm 1964 hoặc 1965 đó là: đưa những tài liệu này ra Quốc hội và báo chí để nói ra sự thật. Thật dễ để nói rằng ý tưởng phanh phui sự thật đơn giản đã không đến với tôi và cũng như bất kỳ ai vào thời điểm đó. Vấn đề còn lại là tại sao điều đó lại không xảy ra? Cũng giống như nhiều người, tôi hoàn toàn tin tưởng vào vị tổng thống của mình (và đối với nghề nghiệp của tôi, những dữ liệu thông tin nội bộ và ảnh hưởng của nó, dù sao chăng nữa, tôi cũng đã lý tưởng hoá mục đích của mình) trên tất cả mọi thứ khác, trên lòng trung thành với Hiến pháp, trách nhiệm với sự thật, với những người bạn Mỹ và với những cuộc sống của những người khác. Đây là một câu chuyện đối diện với sự thật, mà vì nó, tôi luôn biết ơn, của những thanh niên Mỹ đã lựa chọn thà vào tù còn hơn là tham gia vào một cuộc chiến mà họ biết là sai lầm, đã thức tỉnh tôi trước những sự trung thành cao cả này. Tôi hy vọng, thông qua cuốn hồi ký, đưa ra những bài học cho các quan chức tương lai trong những hoàn cảnh tương tự và cho tất cả mọi người dân, những người sẽ theo dõi trách nhiệm của chính phủ trong quá trình thực thi nhiệm vụ. Tôi sẽ nêu một bài học thú vị hơn (như mô tả trong Phần IV)l vào thời điểm chuẩn bị kết thúc phiên toà và sau đó, là việc nói ra sự thật, vạch trần những bí mật sai trái được che đậy, có thể đem lại một sức mạnh bất ngờ chưa từng thấy, nó giúp chấm dứt một sai lầm và cứu được những mạng sống. Chú thích: [I] Rand là công ty nghiên cứu chiến lược thuộc Bộ Quốc phòng Mỹ, viết tắt của cụm từ tiếng Anh "Research and Development", nghĩa là "Nghiên cứu và Phát triển" - ND Giaiđoạn mởđầu Việt Nam 1961: Mùa thu năm 1961, không phải mất nhiều thời gian để khám phá ra rằng chúng ta hầu như không thể giành được thắng lợi ở Việt Nam. Tôi chỉ mất gần một tuần trong chuyện thăm đầu tiên để hiểu ra điều đó. Với việc tiếp cận đúng nguồn thông tin, nói chuyện với đúng đối tượng dân chúng, bạn có thể nhanh chóng có được một cái nhìn xác thực. Bạn không phải nói tiếng Việt Nam, cũng không cần phải biết lịch sử, triết học hay văn hoá châu Á mới có thể biết được rằng mọi việc chúng ta đang cố gắng làm đều chẳng đem lại kết quả tốt đẹp gì hơn. Tôi đã đọc đâu đó rằng bạn không cần phải là một nhà ngư học mới biết được khi nào thì một con cá bị chết thối. Tôi là thành viên cấp cao của một lực lượng đặc nhiệm thuộc Lầu Năm Góc, tới thăm Đoàn Cố vấn viện trợ quân sự Mỹ (MAAG) ở Việt Nam với một giấy phép có thể "đi bất cứ đâu, xem bất cứ cái gì". Trưởng đoàn cố vấn viện trợ quân sự Mỹ, tướng Lionel McGan, đã yêu cầu các thành viên tham mưu của ông ta giúp chúng tôi bằng mọi cách để chúng tôi có thể nói một cách thẳng thắn. Đặc biệt, có một viên đại tá, người mà tôi đã nói chuyện vào thời gian gần cuối nhiệm kỳ của ông ta ở Việt Nam, đã có ý định chuyển giao lại những gì ông ta thu thập được ở đất nước này cho một người nào đó mà người đó có thể nói được với công chúng ở Washington. Ông đã cho tôi xem các hồ sơ của Đoàn cố vấn viện trợ quân sự Mỹ và kéo ra hàng đống những cặp tài liệu, và tôi đã thức trắng mấy đêm để đọc, phân loại các kế hoạch, báo cáo và các bản phân tích những chương trình của chúng ta và triển vọng của nó ở Việt Nam. Mùi mốc của tài liệu rách nát hiện hữu ở mọi chỗ, và ông bạn đại tá của tôi cũng chẳng có một cố gắng nào để làm thay đổi tình trạng này.Ông ta nói với tôi rằng dưới sự trị vì của Tổng thống Ngô Đình Diệm, một nhà lãnh đạo độc tài mà chúng ta đã lựa chọn cho miền Nam Việt Nam trước bảy năm, thì cuối cùng trong vòng một hoặc hai năm, Cộng sản gần như chắc chắn sẽ lên nắm quyền. Nếu Diệm, người đã rất thành công trong năm trước đó bị phế truất trong một cuộc đảo chính, thì Cộng sản thậm chí còn giành thắng lợi nhanh hơn. Hầu hết các sĩ quan của Đoàn cố vấn viện trợ quân sự Mỹ đều đồng ý với ông ta và với nhiều quan chức người Việt Nam rằng điều duy nhất có thể làm thay đổi triển vọng này trong thời gian ngắn là các lực lượng chiến đấu người Mỹ với qui mô lớn. (Hiệp định Geneva năm 1954 chỉ cho phép 350 cố vấn quân sự của Mỹ có mặt tại Việt Nam, cho dù bằng nhiều mưu mẹo khác nhau Mỹ đã cho tới hơn 700 cố vấn). Vị đại tá này còn tin rằng kể cả các sự đoàn của Mỹ vào cũng sẽ chỉ làm chậm lại hậu quả tương tự. Cộng sản sẽ nắm quyền ngay sau khi lực lượng của chúng ta rút ra bất kể khi nào. Đây không phải là tin tốt lành với tôi. Tôi là một chiến binh mùa đông tận tâm và thực tế là một chiến binh nhà nghề. Tôi đã là thành viên chống Xô viết từ cuộc đảo chính của người Séc và trận phong toả Berlin năm 1948, khi tôi đang học năm cuối của trường trung học và cuộc chiến tranh Triều Tiên khi tôi là sinh viên trường Harvard vài năm sau đó. Trong thời gian phục vụ quân ngũ, tôi đã chọn Quân đoàn Lính thuỷ đánh bộ và có 3 năm làm sĩ quan bộ binh. Từ vai trò người lính thuỷ đánh bộ, tôi quay trở về Harvard để thi tốt nghiệp, sau đó vào Công ty Rand, một tổ chức nghiên cứu phi lợi nhuận với vấn đề trọng tâm là các khía cạnh quân sự của cuộc Chiến tranh lạnh. Công việc của tôi tới năm 1961 chủ yếu là ngăn cản một cuộc tấn công hạt nhân bất ngờ từ Liên bang Xô viết. Tôi không thích gì hơn khi được biết miền Nam Việt Nam, nơi mà Xô viết ủng hộ phe Cộng sản, sẽ bị đánh bại với sự trợ giúp của chúng tôi. Nhưng những cuộc tranh luận với viên đại tá đã làm tôi tin rằng miền Nam Việt Nam không phải là nơi đó. Khi tôi trở lại Công ty Rand một tháng sau, thông điệp của tôi tới các cấp trên là, tốt nhất nên tránh xa Việt Nam, tránh xa các nghiên cứu chống bạo loạn, ít ra là về Việt Nam. Tôi nói, chúng ta đang bị lúng túng ở đó và tình hình sẽ không khá khấm hơn, người ta sẽ cản trở và bôi nhọ mọi thứ liên quan tới Việt Nam vì đó sẽ là một thất bại. Họ sẽ phải hứng chịu một số phận như những người dính líu vào vụ Vịnh Con Lợn, trước đó chỉ vài tháng. Bản thân tôi cũng quyết định không làm gì liên quan tới Việt Nam. Một thời gian ngắn sau đó, Chính quyền Kennedy đã thể hiện một thái độ hoàn toàn khác. Vài tuần sau khi tôi từ Việt Nam trở về, một đoàn cố vấn của Nhà Trắng dưới sự chỉ huy của hai cố vấn cao cấp của Tổng thống là tướng Maxwell Taylor và W. Rostow đã tới Sài Gòn để nắm bắt tình hình. Họ phải đi đến quyết định cử các lực lượng đổ bộ Mỹ sang Việt Nam. Ngay sau khi họ trở về một tháng, Nhà Trắng tuyên bố tăng cường sự can thiệp của Mỹ vào Việt Nam. Giữa tháng mười một, Tổng thống Kennedy thực hiện một đợt tăng cường nhân viên quân sự Mỹ tại Việt Nam, phá vỡ điều khoản đã được đặt ra trong Hiệp định Geneva năm 1954. Ông ta tăng gấp đôi số cố vấn quân sự trong hai tháng cuối của năm 1961 và cùng với các đơn vị hỗ trợ cho các lực lượng vũ trang miền Nam Việt Nam: các đại đội trực thăng các chuyên gia thông tin, vận tải, hậu cần và tình báo. Tôi thực sự không ngạc nhiên về việc này. Tôi rất vui vì trái ngược với sự dự đoán của báo chí những tuần trước, tổng thống đã không gửi thêm các đơn vị chiến đấu của Mỹ. Dù sao, tôi vẫn cho rằng sự can thiệp gia tăng của Mỹ đã đi sai hướng. (Sự có mặt của cố vấn Mỹ đã tăng tới 12.000 người vào lúc Tổng thống Kennedy chết năm 1963 và một số hàng viện trợ của Mỹ đang được bí mật chuyển tới nhưng vẫn chưa có các đơn vị bộ binh). Đó là những gì tôi lo sợ sẽ xảy ra; và cũng là lý do tại sao tôi có quyết định quan trọng tách mình ra khỏi tiến trình này. Tôi đã giữ chính kiến của mình trong ba năm tiếp theo. Chương 1 Vịnh Bắc bộ - Tháng 8-1964 Sáng thứ Tư, ngày 4-8-1964, ngày đầu tiên của tôi với công việc mới ở Lầu Năm Góc, một người đưa thư tới văn phòng đem theo một bức điện khẩn cho cấp trên của tôi. Ông ấy đã đi vắng. Các thư ký nói với anh ta là trợ lý Bộ trưởng John McNaughton đã ra ngoài cùng với Bộ trưởng Quốc phòng Robert McNamara. Họ chỉ anh ta tới tôi, người trợ lý chuyện trách mới. Người đưa thư trao cho tôi bức điện và đi. Bức điện đến từ Hạm trưởng John J. Herrick, Phó chuẩn đô đốc Đội tàu khu trục ở Vịnh Bắc Bộ, ngoài khơi miền Bắc Việt Nam tại Biển Đông. Theo bản báo cáo, tàu của ông ta bị các tàu tuần tra của Bắc Việt tấn công khi đang đi trong vùng hải phận quốc tế, trên 60 dặm ngoài khơi Bắc Việt và đã ra lệnh bắn trả. Một ngư lôi đã va phải trạm thuỷ âm của tàu chỉ huy Maddox, một ngư lôi khác sượt qua tàu khu trục Turner Joy. Ngay khi đưa cho tôi bức điện, người đưa thư quay trở lại trung tâm điện tín ở Viện An ninh quốc tế Lầu Năm Góc, Văn phòng Bộ trưởng Bộ Quốc phòng. Trong 10 phút anh ta quay lại chỗ tôi với một bức điện khác trong cùng một seri: "Tôi bị ngư lôi tấn công liên tiếp" [1] Một vài phút sau, Herrick báo cáo một ngư lôi khác đã bị ông ta bắn trả, hai ngư lôi khác đã lao xuống nước. Hai tàu khu trục của ông ta bị tấn công và có thể một trong hai chiếc đã bị hư hại. Hai tàu đang bắn trả bằng hệ thống vũ khí điều khiển bằng radar. Cuộc đụng độ diễn ra vào một đêm tối, không trăng không sao, trong nhiều giờ tới gần nửa đêm. Đây là một sự kiện không bình thường. Chính xác đây là đợt tấn công thứ hai vào tàu Hải quân của Mỹ kể từ Đại chiến thế giới II. Còn đợt đầu chỉ cách trước đó không đầy 3 ngày, ngày chủ nhật, mồng 2 tháng tám, cũng là tàu Maddox của Herrick đang đi tuần trên Vịnh Bắc Bộ. Vào giữa trưa, cách bờ biển 28 dặm, 3 thuyền ngư lôi của Bắc Việt đã tấn công và phóng ngư lôi vào tàu Maddox. Tất cả các quả ngư lôi đều trượt và không làm thiệt hại tới tàu khu trục, ngoại trừ một viên đạn 14,5 ly trúng vào một ống khói. Các thuyền của Bắc Việt đã bị hoả lực từ tàu Maddox, từ các máy bay hải quân trên tàu sân bay gần đó bắn phá huỷ. Từ đó không có một thương vong hay thiệt hại nào của phía Mỹ, Tổng thống Johnson quyết định không thực hiện thêm hành động nào, trừ việc đưa thêm tàu khu trục Turner Joy vào hoạt động. Hai tàu khu trục được lệnh tiếp tục hoạt động như một đội tuần tra để khẳng định quyền qua lại tự do của Mỹ trong hải phận quốc tế. Tổng thống còn tuyên bố rằng trong trường hợp bị tấn công thêm, các tàu tấn công sẽ bị không chỉ đánh lui mà là tiêu diệt. Ông ta đã gửi một kháng nghị tới Hà Nội, cảnh báo "bất cứ một hành động quân sự nào chống lại các lực lượng của Mỹ mà không phải do khiêu khích đều sẽ mang lại những hậu quả nghiêm trọng khó tránh nổi"[2]. Tất cả những điều này, trừ những công bố mới nhất, tôi đều đã đọc trên các tờ báo sáng thứ Hai. Trưa hôm đó, đọc những thống kê được giải mật của giai đoạn này, tôi đã học thêm được nhiều điều. Giờ đây, mỗi khi có bức điện mới tới, tôi thường nhìn vào điểm thời gian ở góc trái của các bức điện. Hai số đầu tiên chỉ ngày trong tháng; 4 số tiếp theo, thời gian quân sự (24 giờ là nửa đêm), thời gian chính xác khi bức điện được chuyển đi. Bức điện đầu tiên được chuyển từ tàu chỉ huy của Herrick lúc 10h42 sáng, giờ Washington (9h42 ở Vịnh Bắc Bộ). Tôi đối chiếu thời gian chuyển với đồng hồ trên tường trong văn phòng của tôi ở Lầu Năm Góc, lúc đó khoảng một tiếng rưỡi sau khi bức điện được chuyển, một khoảng thời gian quá ngắn để một bức điện có thể tới được chỗ tôi. Sự thật tương tự như thế với bức điện thứ hai, được gửi lúc 10h52 sáng giờ Washington và tới tay tôi lúc 11h20 , và với các bức điện khác chỉ mất ít phút. Herrick cho họ quyền cao nhất để chuyện các bức điện bằng tay, vì thế họ có toàn quyền để chuyển và phân phát các bức điện. Nhưng 20 phút hay 30 phút đều là một thời gian dài với một hành động như vậy. Toàn bộ việc trao đổi vào ngày chủ nhật, trên bộ và trên không, đã kéo dài 37 phút. Việc này đã có thể kết thúc ở đầu bên kia của trái đất, vào đúng lúc tôi đọc bức điện đầu tiên hoặc bức điện cuối cùng. Một tàu khu trục bị đâm có thể đã chìm trong khi chúng ta đang xem những buổi diễn tập của nó hoặc sự thành công của nó khi tiêu diệt một kẻ tấn công. Nhưng không có cách nào cho những người ở Washington biết về điều này khi họ đọc nó. Tiếp đó, CNN cũng không theo dõi được hoạt động trực tiếp của nửa trái đất bên kia, thậm chí còn chẳng có liên lạc trực tiếp giữa Washington và các tàu khu trục ở Thái Bình Dương. Sự liên lạc thường xuyên nhất là đài phát thanh và điện thoại với Đô đốc S.G. Sharp, Tổng Tư lệnh Thái Bình Dương, tại sở chỉ huy của ông ta ở Hawaii. Các bức điện của CINCPAC giờ đang chất đống trên mặt bàn của tôi, nhưng chúng không tới thường xuyên và nhanh chóng như các bức điện từ tàu khu trục. Theo một loạt các điện báo của Hạm trưởng Herrick, chúng tôi thực sự đã không theo dõi được các hoạt động vào đúng thời điểm diễn ra. Các bức điện báo rất gấp gáp. Herrick chắc chắn đã phải nửa chỉ thị nửa ra lệnh vì hai tàu khu trục đã đột ngột đổi hướng để tránh các quả ngư lôi mà hệ thống định vị âm thanh dưới nước của tàu Maddox đã phát hiện và trong đêm tối đã bắn vào các mục tiêu được vạch ra bằng radar của tàu Turner Joy: "Các quả ngư lôi trượt ra ngoài. Một quả khác đã bắn vào chúng tôi. 4 quả đang dưới nước. 5 quả đang dưới nước… Đã may mắn tránh được ít nhất 6 quả".[3] 9 quả ngư lôi đã bắn vào hai con tàu của Herrick, 14, 26. Nhiều tàu phóng ngư lôi bị trúng hoả lực và ít nhất một chiếc bị chìm. Hoạt động này kéo dài từ 40 phút tới một tiếng đồng hồ. Biển gầm lên dữ dội vì những đợt hoả lực và những chiếc máy bay phóng rocket vào các vị trí do radar của tàu Turner Joy vạch ra. Một giờ sau đó, bỗng nhiên mọi hoạt động im bặt. Một bức điện tới thông báo không phải toàn bộ sự việc nhưng cũng đủ để nêu vấn đề. Sau một giờ tương đối yên tĩnh, người đưa tin tới với một loạt các bức điện từ CINCPAC, Hạm đội 7 và các bản phân tích từ Bộ Quốc phòng, Cục tình báo Trung ương (CIA) và các bộ phận khác của Lầu Năm Góc. Tôi đang ngồi trong phòng, hồi tưởng lại, cố gắng lắp ghép các thông tin theo thứ tự cho McNaughton, thì người đưa tin ấn vào tay tôi một bức điện khẩn từ Herrick: "Hành động lặp lại đã tạo ra nhiều cuộc đụng độ như đã báo cáo và các quả ngư lôi được phóng ra rất đáng nghi ngờ. Thời tiết bất thường ảnh hưởng tới radar và những người điều khiển hệ thống định vị âm thanh dưới nước quá sốt sắng có thể là lý do giải thích cho việc có nhiều báo cáo. Không có những hình ảnh thực của tàu Maddox. Hãy cho những đánh giá cụ thể trước khi diễn ra bất cứ một hành động nào tiếp theo"[4]. Lúc đó là hơn 2h chiều. Bức điện được gửi đi lúc 1h27 chiều, giờ Washington. Nửa giờ sau một bức điện khác từ Herrick, đánh giá tóm tắt hành động tích cực và tiêu cực đối với một cuộc tấn công, kết luận: "Toàn bộ hành động đã đem lại nhiều sự nghi ngờ, ngoại trừ trận phục kích có chủ định ngay từ ban đầu. Hãy cho máy bay trinh sát kỹ vào ban ngày"[5]. Hàng ngày, cứ cách khoảng 3-4 tiếng máy bay lại trinh sát trên vùng vịnh để tìm ra các vết dầu loang và các mảnh tàu bị vỡ có thể do trúng hoả lực, những dấu hiệu của một cuộc tấn công chứ không chỉ là một cuộc va chạm với các mục tiêu mà radar đã vạch ra. Trong đầu tôi, những bức điện này đã xoá đi hình ảnh một vở kịch được truyền "trực tiếp" trong 2 giờ mà chúng tôi đang dõi theo. Thông tin mới này là một gáo nước lạnh. Tới khoảng 3h, để đáp lại những yêu cầu gấp gáp cần được chứng thực, Herrick đánh điện: "Các hoạt động chi tiết thể hiện một bức tranh lộn xộn cho dù chắc chắn trận phục kích ban đầu là có thật". Nhưng làm sao anh ta có thể chắc chắn về điều đó, hoặc tại sao, trước đó 1 giờ, khi anh ta dường như đã đủ tự tin, thì không còn ai có những báo cáo tiếp theo chuyện về cho tới tận giờ? Herrick tiếp tục khẳng định, lúc 6 giờ Washington (5h sáng giờ vùng vịnh), chiếc thuyền đầu tiên áp sát tàu Maddox có thể đã bắn một quả ngư lôi vào tàu Maddox (theo âm thanh nghe thấy chứ không phải nhìn thấy). Tất cả các báo cáo về quả ngư lôi bắn vào tàu Maddox đều bị nghi ngờ vì người ta đoán rằng do người điều khiển hệ thống định vị âm thanh dưới nước đã bị nhầm khi nghe thấy tiếng đập chân vịt của tàu. Vì thế sự thừa nhận của anh ta về những báo cáo đã gửi đi đều không đáng tin cậy. Đống bằng chứng tới trong vài ngày dường như đã không có cuộc tấn công nào xảy ra vào ngày 4- 8; Năm 1967, các tài liệu dường như đều khẳng định không có cuộc tấn công thứ hai, và năm 1971 tôi buộc phải tin vào sự ngờ vực này. Năm 1966, một bằng chứng đáng tin cậy của các sĩ quan Bắc Việt bị bắt từng tham gia vào cuộc tấn công ngày 2 tháng tám đã bác bỏ bất cứ cuộc tấn công nào vào ngày 4-8. Cuối năm 1970, nhà báo Anthony Austin phát hiện và đưa cho tôi bằng chứng khẳng định, cuộc tấn công ngày 4-8 có lẽ có liên quan tới cuộc tấn công ngày 2 tháng tám. Năm 1981, với những bằng chứng mới trong cuốn nhật ký của mình, nhà báo Robert Scheer đã khẳng định với Herrick rằng báo cáo về quả ngư lôi đầu tiên không được tìm thấy. Dẫu sao, ngày 4-8, từ những báo cáo được bảo đảm chuyện tới cho Herrick, tôi kết luận rằng có thể đã có một cuộc tấn công dưới dạng nào đó. Đúng lúc đó, rõ ràng đã có một cơ hội tốt mà lại không xảy ra. Chính thế mà lời đề nghị tạm ngừng để điều tra trước khi thực hiện hành động của Herrick dường như rất rõ ràng, ông ta nói ngắn gọn: "Quay tàu lại, chấm dứt ẩu đả!". Nhưng đó không phải là những gì được chuyển tải về Washington trưa ngày thứ tư hôm đó. Các bức điện mới của Herrick đã không làm chậm tiến trình chuẩn bị cho một cuộc không kích trả đũa nhanh chóng ở Washington và ở Thái Bình Dương, cụ thể hơn là Vịnh Bắc Bộ. Những gì họ đã làm để khuyến khích cho công việc này là một loạt các cuộc điều tra gây xôn xao để tìm bằng chứng, nhân chứng ủng hộ cho những hành động ban đầu của cuộc tấn công hay ít ra để khẳng định một thực tế là đã có một cuộc diễn ra. Vì những việc này đã tới Washington nên Tổng thống đã triệu tập một cuộc họp với Hội đồng An ninh quốc gia (NSC) cơ bản là để thông báo những hành động đã dự tính. Tiếp đó, ông thông báo với các nhà lãnh đạo quốc hội. Các tàu sân bay đã vào vị trí để thực hiện các chuyến bay càng sớm càng tốt vào sáng hôm đó. Giờ Washington có thể vào khoảng từ 6h tối đến gần nửa đêm. Còn Tổng thống thì quyết định nói với công chúng Mỹ về các cuộc tấn công của Mỹ ít nhiều như chúng đang diễn ra. Ông ta không muốn họ biết về những cuộc không kích trên các bản tin buổi sáng của ngày hôm sau, mà phải san nhiều giờ khi chúng diễn ra ở phía bên kia của thế giới vào khoảng thời gian sớm hơn.Hải quân thấy quan ngại, vì không có cảnh báo của Tổng thống với các tay súng phòng không của Việt Nam rằng một cuộc tấn công sẽ xảy ra, trước khi các máy bay rơi vào tần số quét radar của Bắc Việt. Tổng thống nhất quyết không làm như thế. Ông ta yêu cầu giờ bay lúc 7h tối, sau đổi sang 8h rồi đến 9h vì tàu sân bay Constellation vẫn chưa tới được vị trí và chưa thông báo hết cho các phi công. Tổng thống quyết định diễn thuyết trước 11h30 tối. Từ McNamara tới CINCPAC, (đô đốc Sharp ở Hawaii đều đang chú ý xem, liệu Tổng thống có thể phát biểu trước khi các máy bay tập trung ném bom các mục tiêu, hoặc khi những chiếc máy bay đầu tiên bắt đầu thực hiện nhiệm vụ ông ta hỏi liệu chúng có thể bị radar phát hiện ngay lập tức không[6], chính vì thế, sẽ không có lời phát biểu của ông ta sau đó để có thể truyền tin tới Hà Nội? Câu trả lời là đúng thế, tuy nhiên Hà Nội sẽ không biết được nơi các máy bay sẽ tới, nên ông ta có thể cắt bỏ một số mục tiêu. Lúc này tôi đang ngồi với John McNaughton trong văn phòng cùng với Vụ trưởng Vụ quan hệ Viễn Đông và các thành viên khác, đọc các bức điện từ các tàu sân bay và CINCPAC để cố trả lời các câu hỏi của McNamara hoặc Nhà Trắng. Chiếc ti vi lớn trong văn phòng của McNaughton vẫn mở, âm thanh sẽ được hạ xuống, nếu Tổng thống quyết định tham gia vào chương trình này. Nhiều người đề nghị Tổng thống phát biểu chậm lại cho tới khi các máy bay vào tầm kiểm soát của radar đối phương, nhưng đã quá muộn. Đô đốc Sharp nói với McNamara lúc 11h20 tối rằng tàu sân bay Ticonderoga đã phóng những chiếc máy bay và Tổng thống vẫn nói trên ti vi lúc 11h37, ông ta thông báo "chiến dịch không quân chính thức bắt đầu"[7]cho dù thực tế Constellation vẫn chưa phóng máy bay đi và chưa có chiếc máy bay nào tới bờ biển Bắc Việt hay vào tầm quét của radar. Vì thế thông báo này đã là lời cảnh báo cho Hà Nội. McNamara tổ chức một cuộc họp báo ở Lầu Năm Góc ngay sau nửa đêm. Chúng tôi thức trắng cả đêm ở văn phòng cùng với những đợt ném bom, để chuẩn bị cho cuộc họp báo của McNamara vào ngày hôm sau. Ngày đầu tiên của tôi ở Lầu Năm Góc đã kéo dài suốt 24 giờ đồng hồ. Thông báo của Tổng thống và cuộc họp báo của McNamara vào cuối ngày 4-8 thông báo cho công chúng Mỹ biết rằng Bắc Việt lần thứ hai trong ngày đã tấn công các tàu chiến của Mỹ trên "đường tuần tra thuộc hải phận quốc tế"[8]; rằng đây là một hành động cố tình gây chiến mà không có căn cứ; rằng bằng chứng cho lần tấn công thứ hai giống với lần thứ nhất là rõ ràng; rằng cuộc tấn công của Bắc Việt không có nguyên nhân và rằng Mỹ đáp trả lại để ngăn chặn bất cứ sự tái diễn nào và không có ý định mở rộng chiến tranh. Vào đêm ngày 4 hoặc trong vòng 1 đến 2 ngày, tôi nhận ra rằng mỗi lời thông báo này đều sai sự thật. "Không rõ ràng?" Trong thông báo đầu tiên của Tổng thống và những lời phát biểu chính thức sau đó đều ám chỉ rằng cuộc tấn công ngày 4-8 vào các tàu của chúng tôi đã gây ra các cuộc không kích trả đũa là một thực tế giản đơn. Không có sự cản trở chính thức nào từ phía Quốc hội, công chúng và ngay cả từ trong tư duy của những nhà hải quân từng trải và các nhà nhân tích tình báo vào thời điểm trả đũa của chúng tôi. Sớm hay muộn thì sự nghi ngờ vẫn đeo bám chặt lấy bằng chứng cho rằng một cuộc tấn công đã xảy ra vào ngày 4-8 trong bất cứ trường hợp nào. "Một cuộc tuần tra thường ngày thuộc hải phận quốc tế?". Hai tàu khu trục đang làm nhiệm vụ tình báo với mật danh cuộc tuần tra DESOTO, đã thâm nhập vào bên trong nơi mà Bắc Việt coi là hải phận của họ. Chúng tôi khẳng định rằng Bắc Việt đã công bố hải phận của họ giống như các quốc gia Cộng sản khác, 12 dặm tính từ bờ biển và từ các hòn đảo của họ. Mỹ đã không thừa nhận ranh giới bị mở rộng này, nhưng các tàu hải quân của Mỹ cũng đã được chỉ thị rõ ràng phải giữ khoảng cách ít nhất 15 dặm từ các hòn đảo hoặc đất liền của Trung Quốc. Tuy nhiên, trước sự kiện ngày 2 tháng tám, tàu Maddox đã thường xuyên ở khoảng cách 8 dặm từ đất liền của Bắc Việt và 4 dặm từ các hòn đảo của họ. Mục đích của việc này cho thấy chúng tôi không những đã bác bỏ những lời công bố về ranh giới của Bắc Việt mà còn khiêu khích họ tấn công vào radar phòng thủ bờ biển để các tàu khu trục của chúng tôi có thể đánh dấu được các khu vực phòng thủ của họ và chuẩn bị cho các cuộc tấn công trên không hoặc trên biển. Bởi thế, hoàn toàn đúng khi nói cuộc tấn công ngày 2 tháng tám xảy ra ở khoảng cách 28 dặm ngoài khơi, nhưng do có lời cảnh báo về một cuộc tấn công sắp xảy ra khi tàu Maddox chỉ cách bờ biển Bắc Việt có 10 dặm đã làm chủ tàu phải thay đổi hải trình và quay đầu ra biển để các tàu có ngư lôi bám đuổi theo. "Vô cớ?[9] Hà Nội công bố: các lực lượng "tay sai" của Mỹ đã nã pháo vào 2 hòn đảo ngoài khơi của họ là Hòn Me và Hòn Niêu đêm 30 và 31 tháng Bảy. Trong các công bố công khai, Bộ Ngoại giao Mỹ đã phủ nhận mọi cuộc tấn công như thế cũng như McNamara đã phủ nhận trong các cuộc họp báo ngày 4 và 5 tháng tám. Cuộc tiếp kiến hơn hai ngày sau đó, Ngoại trưởng Mỹ, Dean Rusk và McNamara đã thừa nhận các cuộc tấn công trên nhưng vẫn cho rằng đó thực sự không thể coi là những khiêu khích của Mỹ mà chỉ là ý định khích lệ các cuộc phản công của Bắc Việt vì đó hoàn toàn là các hoạt động của "người miền Nam" do hải quân nguỵ tiến hành nhằm ngăn chặn sự xâm nhập của miền Bắc. Rusk nói rằng Mỹ ủng hộ và đã biết trước hành động nhưng không cụ thể; có rất ít thông tin về vấn đề này ở Washington. Chúng không có mối liên quan nào tới các đội tuần tra tàu khu trục của chúng tôi, không có sự phối hợp nào và thực tế chỉ huy các tàu khu trục đều không biết gì về các hoạt động đó. Điều đó chỉ rõ rằng trong bất cứ trường hợp nào cũng đều không có cuộc oanh tạc như thế diễn ra, trong hoàn cảnh cuộc tấn công thứ hai hoặc từ ngày 31 tháng Bảy. Giải pháp mà Quốc hội đang phải thông qua nhanh chóng và gần như không có sự nhất trí, chẳng khác gì một cử chỉ ủng hộ cho hành động của Tổng thống để thấy sự đoàn kết với Hà Nội và ngăn cản các cuộc tấn công sau này vào các lực lượng của chúng ta. Các nhận định này đều không đúng. Nhận công việc mới, tôi phải đọc những bản phiên mã hàng ngày, đồng thời rút kinh nghiệm qua các bức điện, các báo cáo, các buổi thảo luận ở Lầu Năm Góc và thấy mọi điều người ta nói với công chúng và Quốc hội đều là những lời nói dối. Trong nhiều ngày, tôi biết rằng chỉ huy của các tàu khu trục không chỉ biết về các cuộc oanh tạc bí mật mà còn yêu cầu đội tuần tra rút về hoặc kết thúc sau đợt tấn công thứ nhất vào ngày 2 tháng tám vì họ đang chờ đợi các đợt tấn công trả đũa. Yêu cầu của họ bị từ chối. Hơn nữa, tôi còn biết không hề có hoạt động nào của quân nguỵ, kể cả các hoạt động chung. Chúng hoàn toàn là các hoạt động của Mỹ với kế hoạch mật danh 34A. Các hoạt động chống thâm nhập của nguỵ quân mà McNamara mô tả với Quốc hội hoàn toàn khác với những gì ông ta biết. Hà Nội cho biết, trong các cuộc oanh tạc chống lại Bắc Việt, Mỹ đã sử dụng các tàu tuần tra nhanh như Nasty (CIA mua từ Nauy), thuê các thuỷ thủ điều khiển mọi hoạt động của kế hoạch. CIA tiến hành huấn luyện với sự giúp đỡ của hải quân Mỹ và tuyển các tân thuỷ thủ; một số tân thuỷ thủ được tuyển từ hải quân Sài Gòn, một số khác là nguồn của CIA từ Đài Loan và một số nơi ở châu Á cùng với các lính đánh thuê trên khắp thế giới. Các hoạt động được tiến hành chủ yếu dưới sự điều khiển của CIA nhưng hiện nay là sự kết hợp giữa CIA và MACV (Bộ Chỉ huy viện trợ quân sự Mỹ tại Việt Nam) phối hợp với hải quân. Mặc dù, sử dụng nguồn nhân lực nước ngoài để tạo nên sự tin cậy hơn nếu bị bắt, nhưng kế hoạch 34A thực sự là các hoạt động của Mỹ cũng như cuộc tuần tra DESOTO của các tàu khu trục thuộc hải quân Mỹ. Hơn nữa, Bắc Việt cũng không lầm khi tin rằng 2 kiểu hoạt động của Mỹ đã được phối hợp ở các mức độ khác nhau. Kế hoạch DESOTO ở một lĩnh vực cụ thể thì lợi ích được nhân đôi, nhưng trong kế hoạch radar bờ biển và ngăn chặn thông tin, thì hoạt động tăng cường được tiến hành dọc theo các khu vực phòng thủ bờ biển của Bắc Việt bằng các đọt oanh tạc theo kế hoạch 34A.Theo nhận thức của Washington, dựa vào những mô tả chi tiết của các hoạt động được định trước, các quan chức cao cấp đã đọc và im lặng trước các kế hoạch đó. Tôi sớm biết điều này, vì đúng tháng đó tôi tới làm người đưa tin và thường xuyên chuyện các kế hoạch tối mật này tới các quan chức cao cấp để lấy chữ ký. Họ gồm: Thứ trưởng Bộ Quốc phòng Cyrus Vance, Thứ trưởng Bộ Ngoại giao L. Thompson và Cố vấn An ninh quốc gia McGeorge Bundy trong Nhà Trắng. Họ đều nằm trong số các thành viên của Uỷ ban 303, đã giám sát và tán thành với tất cả các hoạt động bí mật của Tổng thống. Trong khi họ đọc các tài liệu, tôi ngồi trong văn phòng cùng với một đại tá từ chi nhánh các hoạt động bí mật của Tham mưu trưởng liên quân người đã đưa cho tôi tập hồ sơ này. Sự mâu thuẫn giữa những gì mà các thư ký của Uỷ ban đối ngoại Thượng viện và nói cho các thượng nghị sỹ và những gì tôi mới được biết trong tuần đần tiên khi làm nhân viên ở Lầu Năm Góc đang là điều rất cuốn hút. Người ta đang thúc giục Thượng nghị sỹ Frank Church phải thừa nhận: "Chính phủ của chúng tôi đã cung cấp các tàu thuyền này mà không hề biết chúng sẽ được sử dụng vào các cuộc tấn công Bắc Việt"[10]. Ngoại trưởng Rusk thì nói: "Theo nghĩa rộng hơn thì như thế, nhưng theo chi tiết cụ thể thì chúng ta đã không theo đuổi việc này ngay từ ở Washington"[11]. Trái ngược với sự phủ nhận này, tôi biết rất rõ rằng chi tiết cụ thể của các hoạt động này đều được các nhà chức trách cao nhất ở Washington (cả quân sự và dân sự) biết đến và tán thành. Tiếp theo các đợt oanh tạc tháng 8 là kế hoạch cho tháng chín. Tôi đem kế hoạch này sang cho Bộ Ngoại giao và Thứ trưởng Rusk, sau đó McG. Bundy đã ký, gồm các hoạt động dự tính sẵn: Bắt hai đội hoạt động trong rừng, chuyển những người bị bắt để thẩm vấn từ 36-48 tiếng, gỡ bỏ bẫy treo với các thiết bị chống ồn và giải thoát những người bị bắt, sau khi thẩm vấn, thời gian phụ thuộc vào điều kiện thời tiết của biển và thông tin tình báo lúc đó, … Phá huỷ tuyến đường I bằng đội thâm nhập cùng với các đội yểm trợ hoả lực đặt mìn nổ chậm để chặn xe moóc, đặt mìn sát thương trên các hướng… Ném bom chòi quan sát Mũi Đao bằng cối 81 và súng 40 ly từ 2 tàu ngư lôi… Phá huỷ đường xe lửa Hà Nội-Vinh, đặt mìn nổ chậm và mìn sát thương quanh khu vực…[12] Một số các chi tiết hoạt động, như đặt các vũ khí sát thương và các băng đạn cối 81 ly, dường như không đáng để các quan chức quan tâm chú ý tới, nhưng đây là cuộc chiến duy nhất mà chúng ta cần tới những thứ vũ khí đó. Dĩ nhiên đó mới chính xác là bản chất "nhạy cảm" của các hoạt động - sự bất hợp pháp, sự nguy hiểm của việc vạch trần sự thật, leo thang và bí mật… - điều này đòi hỏi các quan chức cao cấp phải lừa dối Thượng nghị viện nếu các vấn đề gia tăng và vì thế, cần phải có sự am hiểu và chỉ đạo những gì mà họ thấy cần phải lừa dối. Đây cũng chưa phải là điểm kết trong sự phối hợp ở Washington. Cứ sau một kế hoạch tháng giống như thế được chấp thuận tướng Westmoreland, Tư lệnh quân đội Mỹ ở Việt Nam lại yêu cầu được phép thực thi từng nhiệm vụ riêng rẽ và tôi lại phải đem kế hoạch đến các nơi để xin ý kiến. Khi một cuộc tấn công dự tính cho tháng sau được đề đệ trình tới Washington - thời gian chính xác sẽ phụ thuộc vào các điều kiện thời tiết và biển - thực tế và kết quả sẽ được báo cáo trở lại Washington trước khi một cuộc tấn công khác được Washington chấp nhận. Ngày 2 tháng tám, trong cuộc họp vào sáng chủ nhật, Tổng thống Johnson nhận được tin báo về cuộc tấn công tàu Maddox ngay ban ngày, một cuộc thảo luận đã diễn ra, nội dung chủ yếu về kết quả của các cuộc tấn công bí mật ngày 31 tháng Bảy vào các hòn đảo Tổng thống với tư cách cá nhân đã chấp nhận các đợt oanh kích bí mật sau đó, vàn các đêm ngày 3 và 5 tháng tám. Tối ngày 4, tại một cuộc họp của NSC, Tổng thống hỏi: "Có phải họ muốn chiến tranh bằng cách tấn công các tàu của chúng ta ngay giữa Vịnh Bắc Bộ?"[13] Giám đốc Cục Tình báo John McCone trả lời: "Không. Bắc Việt đang phản ứng theo kiểu tự vệ đối với cuộc tấn công của chúng ta vào các hòn đảo ngoài khơi của họ". Ông ta đề cập tới các cuộc oanh kích ngày 31 tháng Bảy, nhưng câu trả lời của ông ta lại hàm ý về cuộc tấn công theo giả định sáng hôm đó, sau đó có thêm một cuộc tấn công khác lần này vào đất liền của Bắc Việt và vào đêm hôm trước. Nhận định này không ngăn cản được Tổng thống thúc giục Quốc hội phải thông qua nghị quyết ngay ngày hôm sau: "Chúng ta đã đáp lại vụ khiêu khích vô cớ của họ… " Ngày 7 tháng tám, Quốc hội thông qua Nghị quyết Vịnh Bắc Bộ: "Quốc hội tán thành và ủng hộ quyết định của Tổng thống theo yêu cầu của Tổng Tư lệnh là áp dụng mọi biện pháp cần thiết để đẩy lùi các đọt tấn công có vũ trang chống lại các lực lượng của Mỹ và còn nhằm ngăn ngừa sự gây chiến tiếp theo… Mỹ… đã chuẩn bị. Theo quyết định của Tổng thống là tiến hành mọi bước cần thiết, bao gồm cả việc sử dụng lực lượng vũ trang để trợ giúp bất cứ nước thành viên nào theo yêu cầu của Hiệp ước phòng thủ chung Đông Nam Á nhằm bảo vệ nền tự do của nước đó".[14]có một số lo ngại liên quan tới sự không rõ ràng của nghị quyết do chính phủ soạn thảo. Thượng nghị sỹ W. Morse gọi đó là một tuyên bố giật lùi của cuộc chiến tranh. Thượng nghị sỹ G. Nelson đưa ra một ý kiến bổ sung nhằm giải thích cho một ý kiến trong Quốc hội là: "Chính sách tiếp theo là phải hạn chế vai trò của chúng ta trong việc cung cấp viện trợ, huấn luyện và cố vấn quân sự", và "chúng ta sẽ tiếp tục tìm cách tránh một cuộc can thiệp quân sự trực tiếp ở Đông Nam Á". Thượng nghị sỹ Fulbright, người chỉ đạo việc thông qua nghị quyết trong Thượng viện nói: "Tôi tin ý kiến bổ sung này "được chấp nhận" như "một sự phản ánh chính xác những gì tôi tin là chính sách của Tổng thống". Ông ta bác bỏ nó chỉ vì (khi Johnson có căng thẳng với ông ta về chuyện riêng) sự chậm trễ trong việc giải quyết các bất đồng về ngôn ngữ giữa Thượng nghị viện và Hạ nghị viện sẽ làm giảm đi hình ảnh ủng hộ của một quốc gia thống nhất cho các hành động gần đây của Tổng thống. Vào lúc này, có thông báo cho rằng Hạ nghị viện đã thông qua nghị quyết 4 16 ngay sau 40 phút tranh luận. Fulbright hy vọng Thượng viện cũng sẽ có sự nhất trí đó. Ngay sau đó, Thượng viện bỏ phiếu 2/88, nghĩa là chỉ có 2 Thượng nghị sỹ là Morse và Ernest Gruening bỏ phiếu chống lại. Một số Thượng nghị sỹ là G. McGovern, F. Church, Albert Gore và J. Cooper, đã bày tỏ cùng mối quan tâm như Nelson. Fulbright thừa nhận rằng riêng vấn đề ngôn ngữ đã đủ rộng lớn để cho phép Tổng thống tiến hành can thiệp trực tiếp trên chiến trường gồm các sư đoàn bộ binh Mỹ đó chính là những gì làm họ phải lo lắng. Nhưng họ chấp nhận những đảm bảo của Fulbright rằng không có sự tính toán nào trong chính phủ về việc sử dụng nghị quyết này như một uỷ quyền để thay đổi vai trò của Mỹ trong cuộc chiến tranh. Ông ta không hề nghi ngờ rằng Tổng thống sẽ tham khảo ý kiến Quốc hội trong trường hợp cần thiết có một thay đổi lớn trong chính sách hiện tại. Phần lớn những người theo Đảng Dân chủ cho rằng nghị quyết này chính là cách để thu hút sự ủng hộ của hai đảng phái chính trị cho hành động mạnh tay của Tổng thống, cắt giảm chiến dịch Goldwater công bố, Johnson không đáng tin trong các mối quan hệ ngoại giao và không quyết đoán về vấn đề Việt Nam, vì vậy, đã giúp đánh bại Goldwater, họ thấy sự ủng hộ của họ cho nghị quyết này như một cách để tránh leo thang ở Việt Nam, mà chỉ có Goldwater là đầy hứa hẹn. Nhưng tất cả đảm bảo của Fulbright đều không có căn cứ giống như của Johnson, Rusk và McNamara. Chỉ khác một điều là ông ta đã không biết về điều đó. Ông ta bị lừa dối và ngược lại ông ta đã lừa dối lại Thượng viện mà không thành văn. Tất cả những lừa dối này có ý nghĩa quan trọng hơn hẳn. Chúng ta tìm cách để tránh mở rộng chiến tranh? Chính Tổng thống Mỹ, mùa hè năm đó đã bí mật và thẳng thắn đe doạ Hà Nội bằng một cuộc chiến tranh rộng hơn chống lại chính quyền Bắc Việt nếu các nhà lãnh đạo của Bắc Việt không tiến hành các bước để kết thúc cuộc xung đột mà không ai trong chính quyền nghĩ rằng họ có thể làm như thế. Các bức điện của John cho Hồ Chí Minh thông qua một người trung gian người Canada cũng cho thấy một lời cảnh báo bí mật của Tổng thống Mỹ với các nhà lãnh đạo Hà Nội là sẽ mở rộng chiến tranh nếu họ không chấm dứt được xung đột. Những lời cảnh báo được chuyển tới Bắc Việt qua Blair Seaborn, người Canada, một thành viên của Uỷ ban Giám sát quốc tế (ICC) tổ chức này được thành lập để giám sát quy tắc của các Hiệp ước Geneva 1954 và 1962. Trong cuộc gặp đầu tiên ở Hà Nội ngày 18 tháng tám, ông ta đã gặp riêng Thủ tướng Phạm Văn Đồng. Seaborn đã chuyển tiếp lời cảnh báo của các quan chức Mỹ phối hợp với người Canada rằng: "Sự kiên nhẫn của quan chức và công chúng Mỹ đối với sự khiêu khích của Bắc Việt đang dần suy giảm" và nếu cuộc xung đột vẫn tiếp tục leo thang thì "tất nhiên chính Bắc Việt sẽ phải gánh chịu hậu quả to lớn".[15] Trong số những người ủng hộ những lời cảnh báo này, chủ yếu là các cố vấn dân sự và quân sự của Tổng thống, không ai dám coi đó là những trò bịp bợm. Tham mưu trưởng liên quân được chỉ định trực tiếp chuẩn bị các kế hoạch chi tiết cho các đợt tấn công vào Bắc Việt. Cuối tháng Năm kế hoạch được hoàn thành với 94 mục tiêu. Các mục tiêu trả thù được lựa chọn rất nhanh chóng từ danh sách 94 mục tiêu trên, vào ngày 5 tháng tám. Cả kế hoạch và lời cảnh báo của viên trung gian người Canada đã gây chú ý trong bản thảo chi tiết được thống nhất trong chính phủ kể từ tháng Ba và tháng tư - gần đây nhất là ngày 23 tháng Năm - dẫn tới cuộc tấn công bằng không quân "ngày D" vào Bắc Việt[16], và tiếp tục tới khi chủ nghĩa khủng bố, các cuộc tấn công vũ trang, kháng chiến vũ trang chống lại những nỗ lực bình định của Mỹ ở miền Nam chấm dứt". Yếu tố quan trọng khác là đặt kế hoạch cho 20 ngày trước khi các cuộc tấn công bắt đầu (D-20): "Duy trì được giải pháp chung (từ Quốc hội) tán thành việc thông qua các hành động và uỷ quyền cho bất cứ việc gì cần thiết liên quan tới Việt Nam". Mặc dù bản thảo chi tiết 30 ngày phải hoãn lại vào cuối tháng Năm vì các cố vấn cao cấp của Tổng thống, nhưng họ đã đệ trình lên ông ta gần như tất cả các khoản mục của bản thảo. Họ còn dự tính một cuộc không kích chống lại Bắc Việt nhằm tăng tầm quan trọng của lời cảnh báo bí mật. Điều này đi kèm với lời đề nghị của Đại sứ Mỹ, H. Lodge tại Sài Gòn, ủng hộ mạnh mẽ các đợt tấn công miền Bắc, người đã sớm đưa ra ý tưởng chuyện lời cảnh báo thông qua người Canada. Ngày 15 tháng Năm, trong một bức điện gửi tới Tổng thống, Lodge cho rằng: "Nếu trước chuyến đi của người Canada tới Hà Nội mà có một hành động khủng bố về tầm quan trọng đích thực, thì một mục tiêu cụ thể ở Bắc Việt sẽ được coi như sự khởi đầu cho sự có mặt của Tổng thống ở đó… "[17] Điều này đã không xảy ra trước chuyện thăm đầu tiên của Seaborn tới Hà Nội vào tháng Sáu. Chuyện thăm thứ hai của ông ta được dự tính vào ngày 10 tháng tám. Các sự kiện từ ngày 2 đến ngày 7 tháng tám cho phép Mỹ chỉ ra rằng, trong trường hợp có bất cứ sự nghi ngờ nào ở Hà Nội, lời cảnh báo đó đều có nghĩa theo các điều khoản cụ thể. Hơn nữa, cuộc thảo luận thứ hai cho phép chính quyền hiểu rõ những gì có thể thực thi với giới chức trách mà Nghị quyết Vịnh Bắc Bộ đã thừa nhận để Hà Nội khỏi bị lừa dối bởi những gì mà Thượng nghị sỹ Fulbright đã giải thích cho các đồng nghiệp phái Dân chủ của ông ta. Cuối cùng là cấp trên của tôi, John McNaughton, được yêu cầu đưa ra những ý kiến cho chuyến đi ngày 10 tháng tám của Seaborn. Đó cũng là điều vì sao McNaughton quyết định nói với tôi và cho tôi xem tập hồ sơ về tiến trình hăm doạ, mô tả nó như một trong những điều tuyệt mật của chính phủ. Ông ta nói với tôi rằng tôi không được để lộ việc này với ai, kể cả những người cấp dưới thân cận với ông ta. Một lý do về sự bí mật trong thông tin mà McNaughton cho tôi biết là: đó là vai trò rất mập mờ của một thành viên ICC đang khảo sát những nguy cơ của Mỹ đối với Hà Nội. (Và việc có một người trung gian là cần thiết vì Mỹ không hề có một đại diện chính thức hay mối liên lạc nào với chính quyền Hà Nội). Vai trò đó tới các thành viên của ICC, Phần Lan và Ấn Độ, hay tới Nghị viện Canada đều không thể biết, vì thế sẽ không thể chấp nhận nó nhanh như chấp nhận Phó Thủ tướng Canada, Lester Pearson. Điều nhạy cảm nhất của thông tin này là lời cảnh báo của Tổng thống tới các nhà lãnh đạo phía đối phương đã tới rất gần buộc ông ta phải tham gia vào tiến trình hành động mà đối thủ cộng hoà của ông ta, Thượng nghị sỹ Goldwater đang chủ trương ủng hộ còn Tổng thống Johnson đang phản đối và miêu tả chiến dịch này như một sự liều lĩnh đáng sợ. Mặt khác, nó đặt những ý đồ của chính quyền liên quan tới Nghị quyết Vịnh Bắc Bộ trong một nguyên tắc hoàn toàn khác với những gì Quốc hội được thông báo. Thực tế, ngày 7 tháng tám, khi Quốc hội đang bỏ phiếu cho Nghị quyết Vịnh Bắc Bộ, J.McNaughton cũng đang nêu ra các ý kiến trong bức thông điệp mà Seaborn sẽ chuyến đi. Ý kiến được chính quyền và những người Canada chấp nhận, yêu cầu Seaborn kết luận những đánh giá của anh ta theo các điểm sau: 1. Các sự kiện trong ít ngày qua sẽ thêm vào lời tuyên bố lần trước rằng: "Sự kiên nhẫn của quan chức và công chúng Mỹ với sự hiếu chiến của Bắc Việt đang ngày càng giảm đi"[18]. 2. Nghị quyết Quốc hội được thông qua với hầu hết sự nhất trí khẳng định mạnh mẽ sự thống nhất và quyết tâm của chính phủ và nhân dân Mỹ không chỉ liên quan tới các cuộc tấn công sau này vào các lực lượng quân sự của Mỹ mà còn rộng hơn là kiên quyết dùng mọi biện pháp cần thiết chống lại những nỗ lực phá hoại và xâm chiếm miền Nam Việt Nam và Lào của Bắc Việt. 3. Mỹ đi tới kết luận rằng vai trò của Bắc Việt ở miền Nam Việt Nam và Lào là rất quan trọng. Nếu Bắc Việt vẫn kiên quyết thực hiện ý đồ, Bắc Việt có thể phải gánh chịu những hậu quả. Phản ứng của ông Phạm Văn Đồng ngày 13 tháng tám, theo báo cáo của Bộ Ngoại giao là "rất tức giận" và lạnh lùng, không nhượng bộ như trong chuyện thăm đầu tiên. Sau đó, ông Đồng nói triển vọng của Mỹ và quân đồng minh ở miền Nam Việt Nam là "không có"[19]: không lối thoát, một kết cục thảm bại. Giờ đây, hậu quả của những trận oanh tạc của Mỹ, ông nói, Mỹ đã nhận thấy "cần thiết phải đưa chiến tranh ra miền Bắc để tìm một lối thoát khỏi tình trạng bế tắc… ở miền Nam"[20]. Ông Đồng đã nhận được bức thông điệp. (Nhưng bức thông điệp đó vẫn còn là một bí mật với cử tri, Quốc hội Mỹ tới tận 8 tháng sau). Một cuộc chiến tranh lớn hơn sắp diễn ra. Chú thích: [1]"Tôi bị ngư lôi tấn công liên tiếp" - trích trong cuốn "Trận đánh ảo tưởng dẫn tới cuộc chiến tranh", tr.62. [2]"Bất cứ một hành động quân sự nào chống lại các lực lượng của Mỹ… " - Austin trích dẫn, tr.27. 9h42 chiều ở Vịnh Bắc Bộ: Những tài liệu khác nhau đưa ra những thời điểm khác nhau cho các bức điện, phản ánh các khu vực thời gian khác nhau ở Đông Nam Á - theo các thuật ngữ bên hải quân là giờ Golf, Hotel và India. Ở đây tôi sử dụng giờ Golf cho tàu chỉ huy của Herrick ngoài khơi Bắc Việt, sớm hơn giờ Washington 11 tiếng. (Sài Gòn là giờ Hotel sớm hơn giờ Washington 12 tiếng; nhiều tài liệu sử dụng như trên để thuận lợi cho việc miêu tả). Về các khu vực thời gian, xem Moise, tr 63-64. [3]"Các quả ngư lôi trượt ra ngoài" - trích trong cuốn "Trận đánh ảo tưởng dẫn tới cuộc chiến tranh", tr. 62. [4]"Hành động lặp lại đã tạo ra nhiều cuộc đụng độ như đã báo cáo" - Moise trích dẫn, tr. 143. [5]"Toàn bộ hành động đã đem lại nhiều sự nghi ngờ": Sách đã dẫn (Sđd). Herrick đánh điện: Tài liệu Lầu Năm Góc, (sau đây viết tắt là Tài liệu Lầu Năm Góc) Gravel xuất bản, tập 3, tr. 185. Scheer, 22. Xem Moise, tr 177. [6] Liệu chúng có thể bị radar phát hiện ngay lập tức không? Moise. [7]"Chiến dịch không quân chính thức bắt đầu" - Austin trích dẫn, tr 47. [8]"Đường tuần tra thuộc hải phận quốc tế": Siff trích dẫn, tr. 117. [9]"Vô cớ" Sđd, tr. 119. [10]"Chính phủ của chúng tôi đã cung cấp các tàu thuyền này", trích trong Tài liệu Lầu Năm Góc, Bantam xuất bản, tr. 266. [11]"Theo nghĩa rộng hơn thì như thế" - Sđd. [12]"Bắt 2 đội hoạt động trong rừng": Tài liệu Lầu Năm Góc, Gravel xuất bản, tập 3, tr. 553-54. [13][14]: Với tư cách cá nhân Tổng thống đã chấp nhận các đợt oanh kích bí mật sau đó: Moise trích dẫn, tr. 104-4. "Có phải họ muốn chiến tranh bằng cách tấn công các tàu của chúng ta": Kahin trích dẫn, tr.224. "Quốc hội tán thành và ủng hộ": Siff trích dẫn, tr. 115. [15]: "Không hề nghi ngờ rằng": Austin trích dẫn, tr.88. "Sự kiên nhẫn của quan chức và công chúng Mỹ": Herring trích dẫn, tr.22. [16] Cuộc tấn công không quân "ngày D": Tài liệu Lầu Năm Góc, Gravel xuất bản, tập 3, tr 167-68. [17]"Nếu trước chuyến đi của người Canada": Hemng trích dẫn, tr.17. [18]"Các sự kiện trong ít ngày qua": Tài liệu Lầu Năm Góc, Gravel xuất bản, tập 3, tr. 519. [19][20]"Không có": Herring trích dẫn, tr. 32. Chương 2 Người Chiến Binh Của Chiến Tranh Lạnh Người Giữ Bí Mật. Sau phần giới thiệu không mấy sáng sủa của tôi về vấn đề Việt Nam năm 1961, tôi đã tránh được vấn đề này khi là cố vấn Quốc phòng trong 3 năm tiếp theo. Điều đó thật đơn giản. Nhiệm vụ trọng tâm của tôi, với tư cách là một nhà phân tích của Công ty Rand và là cố vấn cho Washington, vẫn là những gì đã có từ 3 năm trước: tránh cuộc chiến tranh hạt nhân tổng thể, trong bối cảnh của cuộc chiến tranh lạnh. Chuyến đi ngắn ngày của tôi tới Đông Nam Á cũng liên quan tới điều này. Đó là một phần của công trình nghiên cứu và phát triển các loại vũ khí thông thường trong các cuộc chiến tranh, nhằm hạn chế sự đeo đuổi của chính quyền Eisenhower đối với các loại vũ khí hạt nhân dùng cho tất cả các cuộc xung đột. Nhưng với tôi, đó là một trò chơi hiếm thấy đối với các vấn đề tôi quan tâm cũng như các vấn đề mà tôi đã nghiên cứu, về việc ngăn ngừa một cuộc tấn công hạt nhân bất ngờ của Liên Xô và tránh được sự bùng nổ tai hại của chiến tranh hạt nhân. Mặc dù, tôi được mời để bàn chuyện và tham gia vào các cuộc thảo luận về chính sách trong phạm vi các cơ quan của chính phủ ở Washington, tất cả đều về chủ đề vũ khí hạt nhân và cách phòng ngừa, nhlng không một ai hỏi ý kiến của tôi cũng như nhờ tôi giúp một tay vào chính sách về Việt Nam. Điều này nằm ngoài phạm vi của tôi và tôi cảm thấy vui khi tiếp tục theo con đường đó. Nhưng đến giữa năm 1964, tôi chấp nhận lời đề nghị rời khỏi Rand để đến Bộ Quốc phòng làm cố vấn cho một quan chức cấp cao có nhiệm vụ hoạch định chính sách về Việt Nam. Điều này cần phải giải thích thêm. Tôi không có mối quan tâm nào mới về Việt Nam, cũng như không có được thái độ lạc quan hơn vào những triển vọng của chúng ta ở đó. Một sự trái ngược hoàn toàn; trong nhiều tuần với công việc mới, những thứ tôi được đọc trong các bức điện mật từ đại sứ quán của chúng ta ở Sài Gòn gửi về đã khẳng định những nghi ngờ xấu nhất của tôi về tình hình ở đó và vì thế đã không có gì là bất ngờ. Vậy tại sao với nhiều vị trí có thể chọn lựa trong chính phủ, tôi lại chọn một công việc với toàn những điện tín đặc biệt, ảm đạm này? Điều gì đã đẩy con cá ươn vào đĩa ăn của tôi? Theo tôi thì đó là công việc nghiên cứu. Cho dù bề ngoài có vẻ không rõ ràng nhưng đó là việc nghiên cứu đã được xác định nhằm một kết cục tương tự như những gì diễn ra 6 năm trước, đó là tránh chiến tranh hạt nhân. Chắc chắn, tôi không thể ngờ được rằng 3 năm sau chuyến đi của tôi tới Việt Nam, giờ đây tôi sẽ phải làm việc 70 giờ 1 tuần ở Lầu Năm Góc để giúp đất nước chúng ta dính líu vào cuộc chiến tranh ở đó. Những gì tôi đã làm trong hơn 6 năm trước chuyến đi đó, chuẩn bị cho một cuộc chiến tranh hạt nhân tổng thể. Thật là mỉa mai cho tôi đối với công việc này vì việc làm đó lại bắt nguồn từ tình cảm của lôi kể từ khi tôi còn là một đứa trẻ trong Thế chiến II - việc ném bom vào dân thường và sự ghê tởm của tôi về các loại vũ khí hạt nhân giống như những quả bom đã được ném xuống vào lúc kết thúc chiến tranh. Thái độ mà tôi thể hiện bằng phản ứng chống lại cuộc chiến tranh Việt Nam, đã trở thành công việc thường ngày trong cuộc sống của tôi, vì thế cũng chẳng có vấn đề gì nếu nó lại thay đổi vào giai đoạn giữa của cuộc đời. Tôi sinh năm 1931 ở Chicago, nơi cha mẹ tôi đã nghỉ việc khi là kiến trúc sư. Chúng tôi chuyển tới Springfield, Illinois, khi tôi 5 tuổi và tới Detroit mấy năm sau đó. Tôi nhớ như in thông báo của đài phát thanh về cuộc tấn công vào tàu chiến của chúng ta ở Trân Châu Cảng khi tôi 10 tuổi, san sự việc đó cha tôi đã giành những năm trong chiến tranh để thiết kế các nhà máy chế tạo bom. Tôi nhớ rất rõ những đoạn phim sinh động, những bản thông báo trên đài về trận ném bom, chủ yếu vào dân thường, hai năm trước đó. Những đoạn phim thời sự về các trận ném bom của phát xít Đức vào Ba Lan, Stukas giết hại những gia đình tị nạn và những đứa trẻ trên đường phố, phá huỷ toàn bộ trung tâm thành phố Rotterdam, và đặc biệt là cuộc oanh tạc chớp nhoáng vào London đã làm cho tôi thấy rõ bản chất của chủ nghĩa Quốc xã. Không thể là gì khác, không chỉ là sự xâm lược của Đức, những cuộc tấn công bất ngờ, dữ dội, sự hành hạ người Do Thái trước chiến tranh (Tôi không biết gì về kế hoạch huỷ diệt trong chiến tranh), tất cả dường như rất rõ ràng đó là một tội ác, khi người ta cố tình ném bom vào phụ nữ và trẻ em. Đấy là không kể tới những trại tập trung mà tôi từng biết sẽ sẵn sàng nhấn chìm cả gia đình tôi nếu chúng tôi ở Đức. (Mặc dù cha mẹ tôi sinh ra ở Mỹ, lớn lên ở Denver trong các gia đình không theo tôn giáo, ông bà nội, ngoại của tôi đều là người Do Thái di cư từ Nga sang vào cuối những năm 1880. Mẹ tôi đã trở thành một người Khoa học Thiên Chúa trước khi lấy cha tôi, một người goá vợ mà bà biết khi ông còn trẻ ở Denver, cha tôi hết lòng khích lệ bà theo tôn giáo đó trước khi sinh ra tôi. Có lần cha tôi nói với tôi, chúng ta vẫn là người Do Thái, cho dù "không theo tôn giáo nào". Tôi đã lớn lên như là một người theo Thiên Chúa giáo, trong một gia đình hoàn toàn mộ đạo theo Thiên Chúa dòng Sience, nhưng điều đó cũng không làm chúng tôi mất đi cái gốc của người Do Thái trong con mắt của cha mẹ tôi, hoặc như tôi biết, là trong con mắt của bọn Quốc xã). Ở trường tiểu học, sau vụ Trân Châu Cảng, chúng tôi đã học những bài về không kích. Một hôm thầy giáo cho chúng tôi xem một bộ phim về cuộc oanh tạc chớp nhoáng vào London và giới thiệu cho chúng tôi mẫu của một quả bom có ngòi nổ ngắn, mảnh, ánh bạc được sử dụng để khởi động và phát lửa. Chúng tôi được thầy giáo cho biết đây là một quả bom từ trường, khi cháy, nước cũng không dập tắt được. Phải dùng cát để dập tắt nhằm giữ cho ôxy không lọt được vào bên trong. Mỗi phòng học trong trường đều có một thùng lớn đầy cát để đề phòng loại bom này. Tôi đã làm như vậy vì đó là cách giúp chúng tôi phân biệt nỗ lực chiến tranh, giống như những tấm rèm che trên các ô cửa sổ, mà người quan sát và người bảo vệ cuộc không kích ở trong mỗi toà nhà đó, từ đó khả năng thâm nhập của các máy bay ném bom của Nhật Bản hay của Đức vào Detroit dường như rất nhỏ bé, khi nhìn lại. Nhưng khái niệm về bom từ trường đã gây cho tôi ấn tượng rất mạnh mẽ. Thật rùng rợn khi nghĩ về những con người đã chế tạo và ném xuống đầu người khác một chất cháy không dễ gì có thể dập tắt, một mảnh của nó, chúng tôi được nghe nói lại, sẽ đốt cháy da thịt vào đến tận xương tuỷ và cứ thế cháy mãi không tắt. Với tôi, thật khó có thể chấp nhận những người đã đang tâm giết chết trẻ em theo cách đó. Thế nhưng mọi việc vẫn diễn ra. Sau này những thước phim thời sự đưa tin về các máy bay ném bom của Mỹ và Anh đã dũng cảm bay qua hệ thống hoả lực phòng không để ném bom vào các mục tiêu ở Đức. Tôi không được biết trước là họ đã thường ném những quả bom giống như những quả bom mẫu mà chúng tôi đã được học trong trường hoặc có những chất có tính năng tương tự là có thể bám vào da thịt, cháy mãi như chất phốt pho trắng và sau này là napan. Chúng tôi không xem phim về những gì đang diễn ra đối với người dân ở dưới tầm ngắm của các máy bay ném bom của chúng ta hay trong những cơn bão lửa ở Hamburg, Dresden hay Tokyo. Chúng tôi đã tin vào những gì đã được học rằng: đó là các trận ném bom chính xác vào ban ngày của chúng tôi bằng máy ngắm mục tiêu của người Bắc Âu chỉ nhằm vào các nhà máy sản xuất vũ khí và các mục tiêu quân sự, mặc dù một vài dân thường vẫn vô tình bị trúng bom. Các nhà lãnh đạo nước Anh thường nói với công chúng của họ điều tương tự về các vụ ném bom đánh dấu sẵn mục tiêu vào ban đêm của Anh, nhưng đó là một sự lừa dối hoàn toàn. Sự bí mật và những lời nói dối có tính chất chính thức đã che đậy một chiến dịch cố tình ném bom khủng bố của Anh nhằm trực tiếp vào khu dân cư, trong đó Mỹ đã tham gia ném bom Đức và Nhật những năm sau này. Tôi đã không biết, một cách vắn tắt, là vào thời gian đó làm thế nào chúng ta lại bắt chước theo những bài thực hành ném bom của phát xít Đức, đặc biệt là trận ném bom thiêu trụi các thành phố của Nhật Bản. Tuy nhiên, không phải vô tình mà những năm sau này tôi đã nghiên cứu về lịch sử của việc ném bom chiến lược, trong đó có cả công trình nghiên cứu ném bom chiến lược của Mỹ được đánh giá là khá chi tiết. Tôi thấy đồng tình với các kết luận của nhiều nhà phê bình rằng không phải loại bom khủng bố hay bom "chính xác" của các nhà máy sản xuất đã góp phần quyết định rút ngắn thời gian tiến hành chiến tranh, sau khi đã cân nhắc mọi mặt, trong khi các loại ném bom trước đây, theo tất cả các tiêu chuẩn cũ, vẫn rõ ràng là một tội phạm chiến tranh, và đã được dùng qui tội cho chúng ta cũng như cho phát xít Đức. Thậm chí trước đó, mục tiêu nhầm lẫn ném bom vào dân thường ở Hirosima và Nagasaki đã khiến tôi, vào cuối cuộc chiến có những suy nghĩ vô cùng trái ngược về quyền sở hữu của chúng ta về các loại vũ khí nguyên tử, mà như tất cả những gì đã nói trên, thì đều là những công cụ của việc ném bom khủng bố. Khi nghiên cứu tiếp tục về vấn đề đó tôi đã có thái độ hoài nghi lâu dài với những tuyên bố của những người bào chữa cho phương thức ném bom chiến lược, ở Việt Nam hay ở bất cứ đâu. Nhưng 15 năm sau chính tôi lại phải viết đề cương cho các kế hoạch chiến tranh, trong đó bao gồm cả khả năng tiến hành các cuộc tấn công trả đũa bằng các loại vũ khí hạt nhân vào các thành phố. Một yếu tố chỉ rõ nghịch lý trên khi tôi thực hiện chuyển sang Việt Nam là tôi đã trở thành một chiến binh của Chiến tranh lạnh ở cuối độ tuổi đôi mươi cùng với nhiều người Mỹ khác. Điều này không phải vì tôi lớn lên, trở thành một người theo đảng Bảo thủ như cha tôi. Tôi là một người Dân chủ của Chiến tranh lạnh, là người Dân chủ tự do, luôn tôn trọng F. Roosevelt vì vai trò của ông ta ở New Deal và trong Đại chiến thế giới II, luôn tin tưởng vào sự nghiệp của các nghiệp đoàn và quyền công dân. Tôi có được sự quan tâm sau này là xuất phát từ anh trai tôi, Harry, hơn tôi 11 tuổi, người đã trở thành người cấp tiến thời kỳ Đại suy thoái. Khi tôi học năm cuối ở trường trung học, Harry đưa cho tôi một cuốn sách kinh tế vào dịp Noel và làm tôi bị lôi cuốn vào cuộc đấu tranh của người lao động. Lúc đó tôi là sinh viên được hưởng học bổng toàn phần ở trường Cranbrook, đồi Bloomfield, nơi nhiều phụ huynh là uỷ viên quản trị của tập đoàn xe hơi Detroit, những người đứng ở phía bên kia của cuộc đấu tranh; nhưng khi tôi tốt nghiệp tháng Sáu năm 1948, thần tượng của tôi là Walter Reuther, vì thế tôi tha thiết được tham gia vào tổ chức những người công nhân ô tô hợp nhất của ông và làm việc trong một xưởng tự động hoá mùa hè năm đó trước khi tôi vào đại học. Tôi cần cha tôi cho phép để tham gia vào tổ chức này ở tuổi 17. Cha tôi là người theo đảng Cộng hoà và chống tư tưởng hợp nhất, nhưng ông đã cho phép và tôi được giao vận hành một máy đột nhập vào ban đêm và tham gia các phiên họp của nghiệp đoàn. Tôi giành được suất học bổng 4 năm của Công ty Pepsi-Cola vào một trường đại học theo sự lựa chọn và tôi chọn Harvard vì tôi được biết, khoa kinh tế của trường này rất chất lượng. Tôi học chuyên về kinh tế ở Harvard, chuyên ngành lao động, với ý định trở thành một người tổ chức lao động hoặc một nhà kinh tế học nghiệp đoàn. Nhận thức của tôi về chính sách ngoại giao sau chiến tranh bắt đầu cùng lúc khi tôi quan tâm tới lĩnh vực kinh tế và lao động, với học thuyết Truman được công bố vào mùa xuân năm 1947, năm cuối của tôi ở trường trung học. Khi theo dõi tin tức những năm sau này về cuộc đảo chính của Cộng sản ở Tiệp Khắc các chế độ kiểu Stalin, về các phiên toà chính trị ở Liên Xô và Đông Âu, trận phong toả Berlin, sau đó là cuộc tấn công Bắc Triều Tiên và các cuộc nổi dậy ở Đông Âu, tôi dần chấp nhận các luận điểm và thái độ về cuộc Chiến tranh lạnh. Những điều này đã vượt quá cả sự căm ghét các chế độ đàn áp tàn bạo kiểu Stalin, mà tôi không bao giờ quên, dù là ở Liên Xô và Đông Âu Trung Quốc, Bắc Triều Tiên, Cuba hay Việt Nam. Nhìn lại một cách khái quát, các luận điểm này gần như đã kết nối mọi cuộc khủng hoảng với sự đối mặt của chúng ta với Liên Xô và phân biệt với những thách thức mà chúng ta đã phải đương đầu trước và trong Chiến tranh Thế giới lần II. Có thể, luận điểm cơ bản này là sự cân bằng giữa Stalin với Hitler, không chỉ về sự lãnh đạo cực quyền của họ ở trong nước (nơi có sự tương đồng về chức năng rất hiệu lực), mà còn về mối đe doạ của họ đối với nền tự do trên toàn thế giới và trục tiếp là với Tây Âu và Mỹ, là mối nguy hiểm họ đã gây ra bằng sự xâm lược quân sự và là sự cần thiết cần đối chứng với sự chuẩn bị về quân sự, với sự thận trọng và sự sẵn sàng cho việc phòng thủ tập thể. Đặc biệt, sự cân bằng giữa Stalin và Hitler đã loại trừ được các cuộc thương lượng đầy cố gắng với các chế độ Cộng sản để tìm ra giải pháp cho các cuộc xung đột và kiểm soát vũ khí. Tôi bắt đầu nhìn lại chính mình khi đã làm việc nhiều năm sau đó như là một người theo Đảng Dân chủ của Truman: sự tự do với các vấn đề trong nước, nhưng lại thực tế và cứng nhắc mặc dù đã có vạch ra giải pháp khi đối đầu với Liên bang Xô viết. Một người chiến binh tự do của chiến tranh lạnh, ủng hộ người lao động và chống lại Cộng sản, giống như các Thượng nghị sỹ H. Humphrey và sau này là Henry Jackson hoặc chính là W Reuther. Tôi ngưỡng mộ hành động của Truman trong việc đưa những máy bay ném bom chở đầy than và lương thực đến trợ giúp cho người dân ở Berlin và phản ứng của ông ta với những điều được xem như sự xâm lược trắng trợn ở Triều Tiên. Tôi cũng khâm phục quyết định của ông là duy trì ở Triều Tiên một cuộc chiến tranh có giới hạn, bác bỏ những yêu cầu của tướng D. MacArthur đòi mở rộng chiến tranh sang Trung Quốc và sử dụng các loại vũ khí hạt nhân. Tin tưởng vào chính sách của chính phủ, bản thân tôi đã chuẩn bị để tới Triều Tiên cho dù không hề tha thiết về việc đó. Tôi đã đính hôn vào mùa thu của năm học cuối ở trường Đại học Harvard, với Carol Cumming, một cô sinh viên đại học năm thứ hai, 19 tuổi, cùng tuổi với tôi. Đó cũng là lúc lực lượng lính thuỷ đánh bộ bị bao vây ở Chosin Reservoir và đang phải chiến đấu để phá vây. (Cuối cùng tôi được ưu tiên làm việc trực tiếp dưới sự chỉ huy của một anh hùng thuỷ quân lục chiến của chiến dịch đó, người được tặng Huân chương Chiến công danh dự, thiếu tá William Barber). Vì tôi đang chờ đợi lệnh gọi đi lính quân dịch vào khoảng thời gian cuối năm học, nên qua kỳ nghỉ lễ Giáng sinh, tôi đề nghị với Carol tổ chức lễ cưới vào giữa kỳ, để chúng tôi có thể sống bên nhau ít tháng trước khi tôi đi. Một tháng sau đám cưới của chúng tôi, tháng hai năm 1951, có một cuộc tuyển chọn tân binh, tôi và tất cả bạn bè của tôi được hoãn đi lính quân dịch tới khi tốt nghiệp xong. Tôi rất vui vì điều đó và khi giành được một suất học bổng W. Wilson cho một năm học cao học ở trường Đại học Tổng hợp Cambridge, tôi lại được hoãn lâu hơn. Nhưng tôi coi việc đi lính là lẽ đương nhiên nên không muốn kéo dài thời hạn trì hoãn của mình vào năm đó. Hơn nữa, chắc chắn những người bạn khác đã phải đi thay vào vị trí của tôi và tình trạng cấp bách ở Triều Tiên thì vẫn tiếp diễn; nên khi từ Anh trở về, tôi cho rằng đã đến lúc để tôi thực hiện nghĩa vụ của mình. Phần lớn bạn bè và thầy cô giáo của tôi đều rất ngạc nhiên khi tôi xin vào khoá đào tạo sĩ quan dự bị (OCC) trong binh chủng lính thuỷ đánh bộ. Tôi dường như không thích hợp loại hình này. Sở trường của tôi thiên về hoạt động trí óc, không có tố chất nào của một vận động viên. Một trong những giáo viên của tôi, ông W. Leontief, đề nghị giao cho tôi một công việc trong lực lượng không quân, một lĩnh vực toán học mới về lập trình, nhưng việc này xem ra có vẻ rất giống với lĩnh vực học thuật đơn thuần về kinh tế mà tôi mong muốn sẽ được làm sau này. Lực lượng lính thuỷ đánh bộ là cái gì đó rất khác và khác cơ bản. Quan trọng hơn với tôi, là binh chủng này đã không ném bom các thành phố; ở Thái Bình Dương và Triều Tiên, binh chủng này chỉ tấn công vào binh lính đối phương chứ không phải vào dân thường. Lực lượng này còn tự đề ra một chuyến đi tham quan cho các sĩ quan dự bị chỉ trong khoảng thời gian 2 năm, đó là một sự khích lệ, vì không ai tham gia vào Binh chủng lính thuỷ đánh bộ chỉ vì đó là một thời hạn quân dịch ngắn ngày. Bố vợ tôi là đại tá lính thuỷ đánh bộ chuyên nghiệp đã nghỉ hưu sau chiến tranh với cấp hàm chuẩn tướng. Vợ tôi rất thích những kỷ niệm trong thời gian lớn lên ở các căn cứ của lính thuỷ đánh bộ; Anh trai của cô ấy đã rời trường đại học danh tiếng Yale để ghi tên tham gia vào Binh chủng và đã bị giết ở Guadalcanal đúng vào ngày sinh nhật lần thứ 19. Tôi muốn vợ tôi bị bất ngờ trước sự lựa chọn của mình; Tôi cho rằng việc để vợ tôi quay trở lại một căn cứ lính thuỷ đánh bộ sẽ làm cho cô ấy hạnh phúc. Và quả đúng như thế. Tôi nộp đơn xin vào OCC sau khi từ Cambridge trở về vào mùa hè năm 1953, nhưng khi đó không có khoá học nào được mở cho tới tận mùa xuân 1954, vì thế tôi tiếp tục học cao học chuyên ngành kinh tế ở Harvard thêm một kỳ rưỡi nữa. Từ đó tôi đã tham gia các khoá học cao học theo yêu cầu như một sinh viên chưa tốt nghiệp, và đã tham dự kỳ thi vấn đáp lấy bằng tiến sĩ vào ngày trước khi đi huấn luyện ở Quantico. Ít tuần sau, ngày 8 tháng Năm năm 1954, vào sáng sớm khi chúng tôi đang đứng trên bãi tập thì người huấn luyện nói với chúng tôi: "Súng của các bạn nên giữ sạch hơn, vì Điện Biên Phủ vừa thất thủ". Chúng tôi không xem báo trong suốt thời gian của tháng đầu tiên ở trong trại huấn luyện tân binh, vì thế điều đó không có ý nghĩa nhiều đối với chúng tôi. Dù sao, các khẩu súng của chúng tôi vẫn luôn sạch bóng. Tôi không chú ý tới lời tuyên bố nổi tiếng của Tổng thống Eisenhower về thuyết domino - dự báo sự sụp đổ của hầu hết các nước châu Á trước chủ nghĩa Cộng sản ở nếu miền Bắc Việt Nam thất bại - vào đúng ngày sinh nhật lần thứ 23 của tôi, ngày 7 tháng tư năm 1954, ngay trước khi tôi tới Quantico. Tất cả chúng tôi đã bỏ lỡ cuộc vận động thăm dò của Phó Tổng thống Richard Nixon ngay sau ngày đầu tiên khoá huấn luyện của chúng tôi bắt đầu, 16 tháng tư, khi ông ta nói rằng "vì người Việt Nam không đủ khả năng tiến hành một cuộc chiến tranh hoặc tự trị", nên Mỹ có thể phải đưa quân tới đó để ngăn cản một thất bại của Pháp: "Nếu chính phủ không thể tránh được điều đó thì sẽ buộc chính quyền phải đối mặt với tình hình và đưa quân sang".[21] Đã có sự phản đối kịch liệt với lời phát biểu của Nixon, hàng ngàn bức thư và điện tín được gửi tới Nhà Trắng phản đối sự can thiệp của Mỹ nhằm ủng hộ chủ nghĩa thực dân Pháp, đây là việc làm của các lực lượng theo chủ nghĩa dân tộc do Cộng sản lãnh đạo. Thượng nghị sỹ Đảng Dân chủ Edwin Johnson nói bên ngoài hành lang của Thượng viện: "Tôi phản đối việc đưa lính Mỹ vào nơi bùn lầy, hỗn độn của Đông Dương bằng một trò chơi đổ máu chỉ để duy trì chủ nghĩa thực dân và sự khai thác thuộc địa của người da trắng ở châu Á"[22]. Quan trọng hơn, người lãnh đạo phe đa số của đảng Dân chủ ở Thượng viện, Lyndon Johnson, chịu ảnh hưởng bởi cố vấn của ông ta, Thượng nghị sỹ Richard Russell, đã thuyết phục Tổng thống Eisenhower rằng Mỹ quyết không được hành động đơn phương nếu không có sự tham gia của Anh. Thủ tướng Anh, W. Churchill và Ngoại trưởng Anh, Anthony Eden đã không đồng tình với sự thừa nhận của Tổng thống Eisenhower, coi thách thức do Hồ Chí Minh gây ra ngang với thách thức của Hitler ở Rhineland hay ở Munich. Vì thế lớp sĩ quan như chúng tôi đã lỡ cơ hội tham gia vào cuộc xâm lăng của người Mỹ vào Đông Dương, điều đó có nghĩa là một cuộc chiến tranh diễn ra ở miền Bắc sẽ ác liệt hơn nhiều những gì chúng ta đã từng trải qua ở miền Nam Việt Nam và khả năng sử dụng cả các loại vũ khí hạt nhân để chống lại Trung Quốc (Phó Tổng thống Nixon ủng hộ cả hai khả năng này). Ba năm sau, Eisenhower và Ngoại trưởng John Foster Dulles quay lại ủng hộ Eden, khi họ từ chối áp dụng những biện pháp giống nhau. Eden, bây giờ là Thủ tướng đã so sánh Hitler với Tổng thống Ai Cập G.A Nasser trong cuộc khủng hoảng ở kênh đào Suez, khi tiểu đoàn lính thuỷ đánh bộ của tôi đang thực hiện nhiệm vụ trên Hạm đội 6. Chúng tôi cũng đã lỡ cuộc chiến tranh thuộc địa đó. Lúc đó, ở Quantico tôi không biết gì về điều này. Viên trung sĩ phụ trách đang kể với chúng tôi những điều chúng tôi đã biết, rằng chúng ta, những người lính thuỷ đánh bộ - là lực lượng sẵn sàng ứng cứu, là người bảo vệ Tổng thống. Cũng có thể đã từng có những lính thuỷ đánh bộ trên các con tàu của lục quân ở ngoài khơi Đông Dương lúc đó. Đó là lý do để chúng tôi tham gia. Ngay khi khoá huấn luyện cho phép, tôi sẽ vui vẻ lên đường. Càng vui hơn khi nghĩ rằng nếu sự tham gia của chúng tôi có thể góp phần vào việc không cần sử dụng tới các loại vũ khí hạt nhân. Một năm hoặc hơn một chút, khi tôi đã là một trung đội trưởng ở Camp Lejeune, miền Bắc Carolina, tôi rất tự hào được đọc lời tuyên thệ của người chỉ huy thuộc binh chủng lính thuỷ đánh bộ trước Quốc hội rằng: "Binh chủng lính thuỷ đánh bộ gồm 3 sư đoàn sẵn sàng hy sinh để ngăn chặn một cuộc chiến tranh hạt nhân". Với tôi đó cũng là một lý do thích hợp để được phục vụ quân ngũ. Sau sự khởi đầu đầy khó khăn ở OCC, tôi gần như đã kiệt sức tôi phải học để trở thành một sĩ quan lính thuỷ đánh bộ giỏi. Tôi rất thích công việc của một chỉ huy trung đội súng trường, và hơn tất cả là cơ hội - một sự kiện hiếm hoi với một thiếu uý trong thời bình - để tôi được chỉ huy một đại đội súng trường ở Sư đoàn lính thuỷ đánh bộ số 2. Tôi sẽ bị lôi cuốn ở lại Binh chủng lính thuỷ đánh bộ như một quân nhân chuyên nghiệp suốt cuộc đời nếu công việc chỉ huy đó làm tôi hài lòng. Để chuẩn bị đi phục vụ tại ngũ vào mùa hè năm 1956, tôi phải từ giã bạn bè. Nhưng tôi hy vọng sẽ có dịp quay trở lại Harvard. Con trai tôi, Robert Boyd, vừa chào đời, tôi cũng vừa được nhận một suất học bổng nghiên cứu sinh 3 năm ở Harvard. Tiểu đoàn của tôi sẽ tới Địa Trung Hải trong 6 tháng làm nhiệm vụ cùng với Hạm đội 6, một điều làm tôi không hề hối tiếc. Dẫu sao, đúng lúc này, hầu như ngày nào cũng có cảnh báo về một cuộc chiến tranh có thể xảy ra ở Trung Đông do việc quốc hữu hoá kênh đào Suez của Tổng thống Nasser. Tiểu đoàn chúng tôi nhận được khuyến cáo về khả năng phải can thiệp vào các hoạt động thù địch. Tôi không chịu đựng nổi với suy nghĩ rằng những người lính mà tôi đã chỉ huy có thể bị gọi đi để sát hạch khả năng của họ trong cuộc chiến ở khu vực này trong khi tôi lại ngồi theo dõi họ chiến đấu và dõi theo số phận của họ từ Cambridge, Massachusetts. Tôi đánh điện cho chỉ huy binh chủng lính thuỷ đánh bộ yêu cầu gia hạn tại ngũ cho tôi tới khi tiểu đoàn của tôi hoàn thành nhiệm vụ ở Địa Trung Hải, và khi yêu cầu được chấp nhận, tôi đã thông báo cho Hội những người bạn về quyết định của mình. Ít tháng sau, lần đầu tiên được cầm trong tay các tài liệu tối mật. Tôi nhanh chóng được cấp một giấy phép tối mật, để tôi có thể thảo ra các kế hoạch tác chiến đổ bộ cho tiểu đoàn của tôi trên cơ sở các kế hoạch chiến đấu dự phòng bất trắc của Hạm đội 6. Vào lúc đó, cấp trên của tôi ở tiểu đoàn và ở Hạm đội 6 đều không rõ liệu chúng tôi có phải hành quân chống lại Ai Cập hay Israel không. (Anh và Pháp chưa ra mặt như các bên tham chiến, mặc dù đã có những dấu hiệu tình báo không tốt). Khi tàu chở quân của chúng tôi theo mệnh lệnh tiến về hướng đông nam của Địa Trung Hải thì cuộc khủng hoảng đã ngày càng gia tăng, tôi được giao nhiệm vụ thảo ra một kế hoạch đổ bộ lên Haifa, trong khi ở bàn bên cạnh, một sĩ quan trợ lý tác chiến khác của tiểu đoàn đang lập kế hoạch đổ bộ lên Alexandria. Trong những điều kiện khác nhau mà chúng tôi sẽ phải đương đầu, điều đó có thể sẽ tồi tệ hơn nhiều, chúng tôi nhận định như vậy, nếu chúng tôi phải dùng tới mìn. (Cuối cùng chúng tôi đã không phải sử dụng cách nào, thậm chí tàu chở quân của chúng tôi cũng đã sơ tán được hơn một nghìn dân thường Mỹ khỏi Alexandria, trong khi các máy bay của Anh và Pháp bay qua bay lại để ném bom thành phố cảng thì chúng ta đã thu dọn sạch bến cảng). Nhưng điều đáng kể nhất khi tôi nhớ lại là làm thế nào để theo dõi được việc thực hiện tất cả các kế hoạch, cho dù Tổng thống lựa chọn kế hoạch nào. Tôi rất vui nếu được sử dụng tới những điều mà tôi đã được huấn luyện về thuỷ quân lục chiến tại bất cứ đâu mà Tổng thống chỉ định, tuy nhiên nó hoàn toàn khác với bất kỳ cảm nhận nào về những cái đúng và cái sai của cuộc xung đột. Điều này đã diễn ra khiến tôi phải đi đến kết luận rằng trong trường hợp này, đồng minh của chúng ta mắc rất nhiều sai lầm. Viên chỉ huy tiểu đoàn yêu cầu tôi chuẩn bị một bài lên lớp cho các sĩ quan về bối cảnh của tình hình. Tôi đọc các bản phân tích tình báo đã được đưa tới tàu chỉ huy suốt cả mùa hè và đã nghiên cứu lịch sử của kênh đào cũng như các mối quan hệ của Ai Cập và Anh trong thư viện của tàu, trong đó có mấy cuốn bách khoa thư. Trước sự ngạc nhiên của tôi, xét theo cách mà Anh đang giải thích về hành động của Tổng thống Nasser thì dường như là chính phủ Ai Cập không có quyền chính đáng để quốc hữu hoá kênh đào Suez và bất cứ hành động quân sự nào nhằm chiếm quyền sở hữu kênh đào sẽ là sự xâm lược trắng trợn, một sự quay trở lại của chủ nghĩa thực dân. Đó là kết luận tôi đã nói với các sĩ quan trên tàu và họ nhận thấy thú vị tới mức tôi bị điều từ tàu này sang tàu khác để lên lớp cho các tàu bạn. Nhưng đối với bất cứ ai ngồi nghe tôi nói hay cả với tôi, đều vẫn chưa hiểu rõ thực chất chính sách của Mỹ là gì, vai trò của chúng ta như thế nào khi được lệnh tham gia. Tôi biết bất cứ ai trong số chúng tôi, kể cả tôi, đều đang rất lo lắng về những điều đó. Thật khó có thể tưởng tượng, mặc dù điều mà tôi đã rút ra cho bài giảng của mình, là Mỹ sẽ vẫn lựa chọn cách đối đầu với các đồng minh NATO của họ. Trong các hình thức của Chiến tranh lạnh, điều này dường như không thể tưởng tượng nổi; nó sẽ thực sự củng cố vị trí của những người Xô viết, những người đang cung cấp vũ khí cho người Ai Cập và đã cố gắng để thay thế Mỹ tài trợ cho đập thuỷ điện Aswan (Aswan Dam). Khi Tổng thống Eisenhower chọn cách buộc Anh và Pháp phải chấm dứt sự phiêu lưu của họ ở kênh Suez, tôi thấy ngạc nhiên và tự hào vì mình là một người Mỹ. Chẳng điều gì có thể làm tôi tin tưởng hơn về kịch bản này là đất nước tôi phải cam kết trên nguyên tắc để phê chuẩn bản luật pháp quốc tế chống lại sự xâm lược còn chống lại ai thì không thành vấn đề, thậm chí chống lại cả những đồng minh thân cận nhất. Đó là điều mà tôi đã tin là có thể sử dụng để giải quyết vấn đề phòng thủ của chúng ta ở Nam Triều Tiên; đó là điều giải thích vì sao tôi thấy phải lên đường để hoàn thành nghĩa vụ quân sự trong khi đang diễn ra tình trạng khẩn cấp ở Triều Tiên; đó cũng là điều vì sao tôi đang phục vụ tại ngũ. Khi tôi xem các tờ tạp chí châu Âu và nhìn thấy các bức ảnh về những gì các máy bay ném bom của đồng minh đã làm đối với thành phố Port Said đầu nguồn của con kênh, tôi cảm thấy mừng vì người Mỹ đã không phải nhìn thấy những bức ảnh, giống như công việc của chúng tôi đang làm. Cho dù tôi đồng tình với quyết định của Tổng thống là phản đối chính sách thực dân, nhưng tôi đã thực hiện mệnh lệnh của ông ta theo một hướng khác với lời cam kết đầy đủ. Lúc đó, tôi quan tâm nhiều tới việc chúng tôi phải làm thế nào để chiến đấu giỏi chứ không quan tâm nhiều tới việc chúng tôi chiến đấu với ai hay tại sao phải chiến đấu. Đó là việc của Tổng thống quyết định. Tư tưởng khoáng đạt đó, một di sản của Chiến tranh thế giới II và cuộc chiến tranh lạnh, đã tồn tại trong tôi hàng thập kỷ sau này. Cuối cùng, khi tôi giải thoát được tư tưởng đó vào năm 1969 thì cuộc sống của tôi đã bất ngờ thay đổi. Tôi trở lại Harvard để thực hiện công việc nghiên cứu độc lập, với tư cách một thành viên mới trong Hội những người bạn, nơi đã làm cho tôi thấy thú vị nhất kể từ khi tôi học năm cuối ở đại học (lúc đó, nghe theo lời vị cố vấn của khoa, tôi đã chuyển chuyên ngành từ nghiên cứu về lao động sang thuyết kinh tế). Tôi bắt đầu thích thú với chuyên ngành mới này với bản phân tích trừu tượng về việc cần đưa ra quyết định trong tình hình kinh tế bất ổn. Tôi học chuyên ngành kinh tế nên đã phải viết luận văn cao học chuyên ngành kinh tế, sau đó viết luận án tiến sĩ về đề tài làm thế nào để miêu tả, để hiểu và có thể nâng cao cách thức lựa chọn khi người ta không chắc chắn về những hậu quả do hành động của họ gây ra. Nó bao gồm các tình huống của cuộc xung đột mà trong đó sự không chắc chắn phần nào có liên quan tới những lựa chọn của đối tác, đó là chủ đề về cái được gọi là lý thuyết trò chơi hoặc thuyết thương lượng[23]. Tất cả điều này rõ ràng có liên quan tới các quyết định quân sự, cùng với các quyết định khác. Vì thế, một cơ quan đã thể hiện mối quan tâm đặc biệt tới lĩnh vực này là Công ty Rand, nơi các nhà toán học đã có những đóng góp cơ bản. Trái lại chính điều này đã thu hút sự chú ý của cá nhân tôi đối với Rand, một tổ chức nghiên cứu phi lợi nhuận ở Santa Monica, California, thành lập năm 1947, làm cả hai công việc là nghiên cứu cơ bản và đánh giá các bản phân tích đã giải mật cho Bộ Quốc phòng, chủ yếu là cho lực lượng không quân. Sau chuyến thăm ngắn ngày vào cuối mùa hè năm 1957, tôi đã xem xét và chấp nhận lời mời của Ban kinh tế của Công ty Rand đến làm tư vấn ở đó vào thời gian nghỉ hè năm 1958, khi đang làm nghiên cứu sinh ở Harvard). Ba năm trong binh chủng lính thuỷ đánh bộ đã để lại trong tôi sự tôn trọng quân đội, mối quan tâm tới các vấn đề chiến lược và sẵn sàng áp dụng các khái niệm mang chất trí tuệ vào các vấn đề quân sự hơn là các việc khác. Dù sao đi nữa, trước khi tới Rand tôi đã mong muốn theo đuổi một công việc chuyên môn mang tính hàn lâm ví như một nhà lý luận kinh tế. Lúc đó tôi 27 tuổi. Điều gì đến phải đến, ngay sau chuyện thăm có tính thăm dò, khám phá của tôi tới Santa Monica năm 1957, những người Xô viết đã phóng tàu Sputnik vào quĩ đạo, chứng tỏ khả năng có thể thực hiện các cuộc phóng tên lửa đạn đạo xuyên lục địa (ICBMs) sớm hơn cả Mỹ lúc đó. Vào mùa hè, lúc tôi tới Rand cũng chính là lúc ở đó đang có những nghiên cứu dự báo bí mật về tính ưu việt của Liên Xô trong thời gian tới qua việc triển khai ICBMs, "khoảng trống tên lửa". Thậm chí, trước khi có những dự báo đó, các bản nghiên cứu tối mật của Rand[24]trong 4 năm qua đã kết luận rằng khả năng của Bộ chỉ huy không quân chiến lược (SAC) trả đũa bằng các cuộc ném bom chiến lược trước một cuộc tấn công bất ngờ của Liên Xô, đã được định vị kỹ càng để huỷ diệt họ là rất xa thực tế. Với các đồng nghiệp mới của tôi ở Rand, kế hoạch tập trung quân của Liên Xô được nhìn nhận rõ ràng là một nỗ lực khẩn cấp, có cơ hội thành công cao một cách đáng kinh ngạc, để có được sức mạnh làm mất đi khả năng trả đũa của SAC. Khả năng đó của Liên Xô, cho dù phải trả giá đắt để đạt được đã làm huỷ hoại cơ sở lòng tin trong việc ngăn chặn hạt nhân. Ít nhất điều này đã tác động tới những ai đang đọc các bản nghiên cứu, những người đã cùng chia sẻ một sự thừa nhận rộng rãi rằng trong cuộc chiến tranh lạnh này, Liên Xô sẽ tìm cách đạt mục đích cuối cùng là thống trị thế giới. Trong những tuần tới Rand làm việc, bản thân tôi nhận ra rằng tôi đang bị cuốn vào cái điều được coi là vấn đề cụ thể cấp bách nhất của sự bất ổn, đó là về quyết định mà loài người từng phải đối mặt: ngăn chặn một cuộc đối đầu hạt nhân giữa Liên Xô và Mỹ. Vào những năm cuối của thập kỷ, gần như tất cả các bộ phận và các nhà phân tích độc lập ở Rand đều bị ám ảnh về việc giải quyết vấn đề tưởng như đơn giản mà lại khó khăn và căng thẳng, thúc bách hơn bất cứ ai ở bên ngoài Rand có thể tưởng tượng ra, về việc phải ngăn chặn một cuộc tấn công hạt nhân của Liên Xô vào xã hội và các lực lượng trả đũa của Mỹ, trong vài năm tới hoặc xa hơn, bằng việc khẳng định rằng khả năng trả đũa của Mỹ bằng các loại vũ khí hạt nhân sẽ ngăn chặn được bất cứ cuộc tấn công nào như vậy. Khi tôi đến Ban kinh tế của Rand làm nhân viên tập sự mùa hè năm sau, tôi đã dồn toàn tâm toàn ý vào công việc, thậm chí với một cảm nghĩ vinh dự và được công hiến, mặc dù ác cảm của riêng tôi với các loại vũ khí hạt nhân là rất lớn. Quan điểm mạnh mẽ của tôi chống lại các cuộc ném bom bừa bãi các thành phố của cả hai bên tham chiến trong Chiến tranh thế giới lần II, như tôi đã nói, nó như cái gót sắt khủng khiếp dẫm đạp lên công việc của tôi đang làm cho lực lượng không quân với các công trình nghiên cứu nhằm răn đe người Nga bằng các cuộc ném bom khủng khiếp nếu họ tấn công chúng ta. Nhưng lại có một lô gích phù hợp với công việc này. Từ các bản phân tích của Rand, tôi dần dần phải tin rằng đây là cách tốt nhất, và thực sự là cách duy nhất, để làm tăng thêm cơ hội rằng sẽ không có cuộc chiến tranh hạt nhân nào trong tương lai gần. Trong những hoàn cảnh được miêu tả bởi các nhà lượng định tình báo quốc gia cấp cao nhất, lô gích của hành động ngăn chặn dường như rất rõ ràng. Theo các bản đánh giá tối mật này, chúng ta phải đối mặt với một kẻ thù có sức mạnh đang tìm mọi cách để mở rộng công năng của vũ khí hạt nhân khiến chúng ta phải khuất phục hoàn toàn và để giành lấy sự thống trị toàn cầu mà không bị một sự ngăn trở nào. Không có một khả năng quân sự phi hạt nhân nào của Mỹ có thể cam kết sẽ loại trừ được một cuộc tấn công như thế và đáp trả (phản ứng lại) bằng một cuộc tấn công tương tự với qui mô có thể thực sự ngăn chặn được một kẻ thù cứng rắn và tàn bạo tới như vậy. Không thể làm cách gì khác hơn ngoài khả năng phải đáp trả bằng vũ khí hạt nhân, một khả năng có thể ngăn chặn chắc chắn một đòn đánh hạt nhân đầu tiên đã được lên kế hoạch một cách hoàn hảo, một cuộc tấn công hạt nhân vào Trân Châu Cảng. Để có sự đóng góp riêng của mình, tôi chọn một chủ đề đặc biệt mà dường như tới thời điểm này nó đã được quan tâm nghiên cứu vì tầm quan trọng của nó, đó là sự chỉ huy và điều hành các lực lượng trả đũa hạt nhân của các sĩ quan quân sự cao cấp và đặc biệt là của Tổng thống. Phần lớn các đồng nghiệp của tôi đang nghiên cứu làm thế nào để giảm thiểu sự thiệt hại của các loại vũ khí, của các căn cứ và các loại phương tiện chuyện chở hạt nhân. Tôi đã cùng một số người kiểm tra khả năng tồn tại và khả năng phản ứng của hệ thống chỉ huy quân sự trung tâm. Ai cũng thừa nhận rằng trong bất cứ hoàn cảnh nào, thời điểm các lực lượng hạt nhân của Mỹ thực hiện các cuộc tấn công chống lại Liên Xô là do Tổng thống hoặc nhân vật có cấp cao nhất còn sống sót trong chính quyền quyết định. Vấn đề cụ thể này đã chứng minh mọi điều tôi đã được học trong trường đại học về cách thức tạo ra quyết định trong những trường hợp không rõ ràng. Vì lời cảnh báo và bằng chứng cho quyết định của Tổng thống đều không tránh khỏi sự đáng ngờ, nên nó sẽ là quyết định ảo tưởng cuối cùng có thể hiểu được, từng được đưa ra bởi một nhà lãnh đạo quốc gia trong trường hợp không rõ ràng. Tuy nhiên khả năng của Tổng thống, hay thậm chí của bất cứ viên chỉ huy cấp cao nào, để làm cho quyết định này có hiệu lực rộng rãi đều bị đe doạ bởi, nhược điểm riêng của họ với cuộc tấn công hạt nhân vào Washington và vào tất cả các trạm chỉ huy khác, cùng với nó là các mạng lưới truyền thông và các hệ thống thông tin; và bởi khuynh hướng của các hệ thống tình báo và cảnh báo này thường chỉ phát đi những tín hiệu không rõ ràng và những báo động giả. Không một bí mật quân sự nào được bảo vệ một cách nghiêm ngặt hơn là các chi tiết về việc các kế hoạch chiến tranh hạt nhân thực sự được đưa ra, sẽ được thực thi như thế nào, do ai và trong hoàn cảnh nào.Một tài liệu về các vấn đề chỉ huy và điều hành hạt nhân của CINCPAC, mà tôi mượn từ Rand, giúp tôi có sự hiểu biết về một số vấn đề về tổ chức quân sự của chúng ta đã được cất giữ cẩn mật và được bảo vệ ở mức cao nhất. Những bí mật này bao gồm các kế hoạch quân sự cho cuộc chiến tranh hạt nhân tổng thể mà thậm chí các quan chức dân sự cao nhất cũng không thể tiếp cận được. Lấy ví dụ tôi được biết về một bí mật mà nó hoàn toàn trái ngược với tất cả các tuyên bố công khai, đó là việc Tổng thống Eisenhower đã trao cho các tư lệnh chiến trường quyền khởi đầu các cuộc tấn công hạt nhân trong những điều kiện nhất định, như việc có sự gián đoạn trong hệ thống thông tin liên lạc đối với Washington - một việc thường xuyên xảy ra vào lúc đó - hoặc việc thiếu vai trò quyết định của Tổng thống (điều này đã hai lần xảy ra đối với Tổng thống Eisenhower). Việc trao quyền này đã không thông báo cho cố vấn An ninh quốc gia của Tổng thống Kennedy là McGeorge Bundy, và cho cả Tổng thống, vào đầu năm 1961, sau gẳn một tháng nhận chức Tổng thống, khi tôi thông báo vấn đề này, Tổng thống mới biết. Kennedy tiếp tục bí mật trao quyền, cũng giống như Tổng thống Johnson đã làm. (Johnson không ám chỉ tới sự đối đầu trong chiến dịch tranh cử Tổng thống của ông ta năm 1964 chống lại Thượng nghị sỹ Goldwater, trong đó việc trao quyền rộng rãi, mà Goldwater ủng hộ là một vấn đề lớn). Tôi cũng báo cáo với Bundy rằng việc trao quyền cho các Tư lệnh 4 sao, ở Bộ Tư lệnh Thái Bình Dương, được bắt chước giống như việc trao quyền tương tự cho các tư lệnh cấp dưới (rõ ràng không được Tổng thống biết và uỷ quyền), điều này đã tạo điều kiện cho một số lượng không xác định nhưng rất lớn các nhân vật được phép tiếp cận tới nút bấm hạt nhân. Sự quy định như thế, với một số các nhân vật khác nữa đã đặt các lực lượng hạt nhân của Mỹ trên một vòng có nguy hiểm, đã phản ánh những tính toán tình báo của Mỹ về cả khả năng và ý định của Xô viết rằng khả năng này buộc Mỹ phải chấp nhận những liều lĩnh cần thiết để ngăn chặn một cuộc tấn công bất ngờ của Liên Xô. Tuy nhiên, vào mùa thu năm 1961, một bí mật lớn đã làm thay đổi một cách kịch tính sự tính toán của tình báo quốc gia Mỹ, làm đảo lộn thế chiến lược toàn cầu mà tôi đã quan tâm trong suốt 3 năm. Tầm bắn xa của tên lửa có lợi cho Liên Xô đã là một điều kỳ diệu. Có một tầm bắn xa quả là tốt, vì thông thường tỉ lệ tên lửa 10 chọi 1 là có lợi cho chúng ta. 40 quả (Atlas và Titan ICBMs) của chúng ta đem đối chọi với 4 quả SS-6 ICBMs của Liên Xô tại một bè phóng ở Plesetsk, chứ không phải là 120 quả như trong tài liệu lượng định tình báo quốc gia mới nhất vào tháng Sáu, hoặc 1.000 quả như ước lượng của Tư lệnh SAC mà tôi đã nghe được ở Tổng hành dinh SAC hồi tháng tám. Triển vọng về một cuộc tấn công bất ngờ có chủ ý của Liên Xô đột nhiên xuất hiện, với những sự ước lượng mới, chỉ là một điều không tưởng. Đối với tôi việc đọc bản đánh giá này vào cuối năm 1961 đã gây tác động mạnh lên thế giới quan chuyên ngành của tôi, rất giống như khi tôi đọc bức điện của Herrick sau đó 3 năm, trong một bối cảnh hạn hẹp hơn nhiều. Tương tự thế, bản đánh giá này có thể đã truyền một tín hiệu tới bộ máy an ninh quốc gia của chính phủ: Ngừng mọi hoạt động? Tiến hành điều tra công khai! Xem xét lại tiến trình của sự việc một cách hợp lý nhất! Tuy nhiên việc này không thực hiện được. Giống như bức điện của Herrick, bản đánh giá được giữ bí mật một cách hiệu quả (bởi tôi và một số người khác) đối với Quốc hội, báo chí và công luận, chính vì thế nó đã có tác động tới các chương trình quân sự. Đó là sự thừa nhận một bí mật sau này rằng những người Xô viết đã triển khai 4 quả tên lửa ICBM thể lỏng để đối chọi với 40 quả của chúng ta mà chính quyền Kennedy đã quyết định triển khai vào cuối mùa thu 1961, trên cơ sở phù hợp với số lượng tên lửa Minuteman thể rắn trong dự án của Mỹ là 1.000. Con số đó vẫn ít hơn từ 1.600 tới 6.000 quả mà lực lượng không quân đã yêu cầu trước đây nhưng cũng chỉ giảm xuống tới mức mà Bộ trưởng Quốc phòng McNamara đã quyết định từ trước, trước khi có bản tính toán mới. Không phải chỉ là việc số tên lửa tăng lên cao, rốt cuộc với cả hai bên, mà tình trạng báo động của nước chúng ta vẫn tiếp tục ở mức nguy hiểm. Khi làm việc, tôi đã phát hiện ra nhiều điều bất ngờ trong quá trình chỉ huy điều hành của Mỹ và những chuẩn bị nhạy cảm cho cuộc chiến tranh hạt nhân, điều đó đã nâng cấp cho một nguy cơ thực sự của một cuộc chiến tranh hạt nhân tổng lực được bắt đầu một cách vô tình và gióng lên bằng một hồi chuông báo động giả. Nguy cơ của chiến tranh hạt nhân, có thể do Mỹ khởi xướng, vẫn trở nên rất thực tế với tôi, có thể bắt nguồn từ một tai nạn vô tình, không được phép, từ tác động của những lời cảnh báo hoặc những nghi binh trong một cuộc khủng hoảng, từ một báo động giả hoặc từ những mệnh lệnh bị hiểu sai. Sự hiểu biết của tôi về những sự việc này và làm thế nào mà sự hiện diện của tên lửa Liên Xô ở Cuba có thể gây tác động lên những sự việc này đã làm cho người đồng nghiệp cũ của tôi ở Rand là Harry Rowen, hiện giờ là phó trợ lý Thứ trưởng Bộ Quốc phòng, đã gọi tôi về Washington để tham gia vào các nhóm hoạt động của Uỷ ban điều tra của Hội đồng An ninh quốc gia trong suốt thời gian khủng hoảng tên lửa Cuba năm 1962. Kinh nghiệm này để lại trong tôi một cảm nhận sâu sắc về việc làm thế nào một cuộc chiến tranh nhiệt hạch cuối cùng lại có thể biến thành một cuộc khủng hoảng, không chỉ là do những thất bại trong việc điều hành ở cấp cao mà tôi đã bắt đầu thấy trước - được thể hiện ở cả hai phía trong cuộc đối đầu này - mà còn do kết quả của những tính toán sai lầm chủ yếu ở những cấp cao nhất và là kết quả của những cam kết được đưa ra trước đó nhưng không hề có một cảm nhận nào về việc các cam kết này sẽ dẫn tới đâu. Các bên đều hiểu rất sai về nhau, đánh giá sai thái độ của nhau, không hiểu hành động của nhau. Đã có những sai sót về mặt thông tin liên lạc, một loại rủi ro có thể mang lại những hậu quả nghiêm trọng nhất. Với hai bộ máy tình báo tinh xảo nhất trong lịch sử loài người, mỗi bên đều tập trung toàn lực vào đối thủ siêu cường của mình, Tổng thống Kennedy đã không thấy trước được rằng Thủ tướng Liên Xô Nikita Khrushchev sẽ cố gắng triển khai các tên lửa đạn đạo tầm trung ở Cuba trong vòng phạm vi có thể bắn tới các mục tiêu trên đất Mỹ và Khrushchev cũng không nắm được sự đáp trả của Kennedy đối với hành động này sẽ như thế nào. Những phát hiện gần đây của Liên Xô cũ cho thấy số lượng binh lính của họ tại Cuba lớn hơn gấp nhiều lần so với những gì chúng ta biết lúc đó, đã được trang bị (chúng ta không biết điều này) bằng các vũ khí hạt nhân chiến thuật và Khrushchev đã trao quyền điều hành lực lượng này cho các tư lệnh địa phương. Với thông tin này, rõ ràng rằng gần như tất cả mọi người trong chính quyền Mỹ lúc đó đã đánh giá quá thấp nguy cơ của một cuộc chiến tranh hạt nhân tổng lực mà sự đánh giá thấp này chính là kết quả của 2 lần thất bại trước. Đây cũng là sự thực đối với tôi. Dù sao những nguy cơ tôi đã chứng kiến sau này cũng đủ làm cho người ta phải kinh hoàng. Tôi đã dành nửa năm đầu 1964 ở Washington, với tư cách là nhà nghiên cứu của Rand, nghiên cứu một đề tài nhằm làm rõ mối quan tâm của tôi về cuộc khủng hoảng tên lửa. Tôi muốn làm rõ các khía cạnh nguy hiểm trong quá trình hoạch định chính sách của chính phủ và việc thông tin liên lạc - có thể là ám chỉ hoặc hiểu ngầm và vô tình - giữa các chính phủ trong các cuộc khủng hoảng hạt nhân. Tôi không phải là một nhà sử học và cũng không quan tâm tới việc tạo ra những tình tiết cụ thể về những sự kiện đặc biệt. Tôi biết những câu chuyện như thế vẫn tồn tại, trên cơ sở đã được giải mật ở mức độ cao, trong các cơ quan của chính phủ. Những gì tôi muốn và có được là đã tiếp cận với mảng tư liệu này, bao quát toàn bộ phạm vi của các cuộc khủng hoảng, để tôi có thể liến hành phân tích so sánh. Tôi đang tìm hiểu các vấn đề còn chưa rõ ràng để giúp Tổng thống thấy được rõ hơn sự hiểu biết và điều hành của ông ta đối với bộ máy dưới quyền, những tác động của nó đến đối phương, bằng nhiều cách có thể giúp Tổng thống giảm thiểu nguy cơ của một thảm hoạ.Tôi đưa ra đề tài này năm 1963, hy vọng nó sẽ giữ tôi ở lại Washington chỉ là tạm thời. Nhưng vào đầu năm 1964, sau 13 năm xây dựng gia đình, vợ tôi đòi ly dị. Tôi lưu lại phòng tài chính của Rand thêm một thời gian, rồi chuyện tới Washington để theo đuổi đề tài, sau đó quay trở lại California chủ yếu là để thăm hai đứa con Robert và Mary, khi đó chúng lên 8 và 5 tuổi. Một danh sách liên ngành bao gồm các quan chức có hàm chức vụ đứng thứ hai ở Bộ Ngoại giao, Bộ Quốc phòng, Cục Tình báo trung ương Mỹ (CIA) và Hội đồng Tham mưu trưởng liên quân (Hội đồng Tham mưu trưởng liên quân) được Walt Rostow - Trưởng phòng hoạch định chính sách Bộ Ngoại giao, người tài trợ chính cho dự án, tập hợp lại đưa cho tôi. Mỗi nhân vật đều bảo đảm thuận lợi cho tôi tiếp cận với các tài liệu đã giải mật thuộc lĩnh vực riêng của họ, nhằm giải quyết các sự kiện quốc tế đã qua như cuộc khủng hoảng tên lửa, các cuộc khủng hoảng ở Berlin, ở kênh đào Suez, ở Li Băng, ở eo biển Đài Loan, vụ bắn rơi U-2 và các vấn đề về Lào. Một số tài liệu được phân loại cao hơn cả mức tối mật và tôi được cấp các loại giấy phép đặc biệt để có thể xem. Sáu tháng tiến hành nghiên cứu, được xem khá nhiều các tài liệu chi tiết về cuộc khủng hoảng tên lửa ở Cuba, tôi đã đi tới những kết luận sơ bộ ban đầu của mình. Tôi báo cáo từng phần cho nhóm nghiên cứu liên ngành của Rostow, nhưng những gì tôi được biết trong thời gian này, cùng với những gì tôi đã biết 6 năm trước đó, phần lớn công chúng không biết tới, vẫn là một câu chuyện dài vẫn còn được bàn tán ở đâu đó Trong khi đó tôi vẫn đang tìm kiếm thêm ít nhất 6 tháng nữa để điều tra, giải quyết công việc ở các phòng ban của Lầu Năm Góc và thanh toán tiền lương ở Rand. Sau đó, vào tháng Bảy, trợ lý Bộ trưởng Bộ Quốc phòng phụ trách các vấn đề An ninh quốc tế, McNaughton gọi tôi vào phòng và đề nghị tôi làm trợ lý đặc biệt cho ông ta. Ông ta nguyên là giáo sư luật của trường Harvard, người trước đây từng là luật sư cho Bộ Quốc phòng. Mấy năm qua, tôi đã vài lần thảo luận với cấp trên về vấn đề kiểm soát vũ khí hạt nhân, điều này làm chúng tôi tôn trọng lẫn nhau. McNaughton nói với tôi rằng Bộ trưởng Quốc phòng McNamara đang giải quyết các vấn đề về Việt Nam cho Tổng thống và McNamara yêu cầu ông ta làm trợ lý chính cho McNamara về vấn đề này. Đến lượt tôi sẽ là trợ lý riêng cho McNaughton trong lĩnh vực đó. McNaughton dành 70% thời gian cho vấn đề về Việt Nam và ông ta muốn tôi dành cho nó tới 90% thời gian. Nếu làm tốt thì sau khoảng gần một năm tôi có thể sẽ có được một công việc ở vị trí phó trợ lý Bộ trưởng. Cả hai triển vọng trên đều không cuốn hút tôi lắm. Trở thành một công chức không phải là hoài bão hay sở nguyện của tôi; ở mọi vị trí, Rand luôn là ngôi nhà hoàn hảo đối với tôi. Tôi sẽ rất vui khi được làm việc ở đó trong quãng đời còn lại của mình; thực tế tôi cũng đã trông chờ vào điều này. Rand cuốn hút tôi ở Rand tôi được tự do thoải mái, không bị giám sát chặt khi nghiên cứu các vấn đề riêng của mình, khi điều tra và tìm hiểu sâu các vấn đề cụ thể mà tôi đặc biệt quan tâm, chủ yếu là những nguy cơ của chiến tranh hạt nhân. Hơn nữa, thường xuyên được bay từ các văn phòng của Rand ở Santa Monica tới Washington để tham gia cùng các nhóm nghiên cứu hoặc hoạt động như một cố vấn riêng cho các quan chức hoạch định chính sách ở Lầu Năm Góc, ở Bộ Ngoại giao, hoặc ở Toà nhà hành pháp, tôi cảm thấy có thể đóng góp một phần vào việc giảm thiểu những nguy cơ đó. Tôi cũng có thể hạn chế sự tham gia của mình vào các lĩnh vực mà tôi thấy mình còn ít kinh nghiệm. Tôi chưa bao giờ có tham vọng hay sở thích trở thành một quan chức chính phủ để phải có trách nhiệm với một loạt các vấn đề khác nhau mà cá nhân tôi biết rất ít về nó hoặc không chuyên nghiệp. Chính sách về Việt Nam là một ví dụ rõ ràng. Thực tế, sau chuyện thăm ngắn ngày của tôi tới Việt Nam, tôi thấy nó giống như một cái bẫy. Tôi không muốn biết thêm gì về Việt Nam ngoài những điều đã biết. Tôi đã thảo luận với McNaughton về việc tôi nghiên cứu cuộc khủng hoảng từ trước đó và nói với McNaughton rằng tôi thấy công việc này rất thú vị và hoàn toàn đáng để làm. Tôi đã dành khá nhiều thời gian cho nó và nỗ lực đó đã mang lại kết quả. Tôi nghĩ tôi có thể đóng góp tốt nhất bằng cách tiếp tục công việc nghiên cứu này. Nhưng McNaughton nói, ông ta sẽ cho tôi cơ hội được quan sát cuộc khủng hoảng từ bên trong, khi nó đang diễn ra. "Việt Nam là một cuộc khủng hoảng tiếp theo cuộc khủng hoảng khác; đó là một cuộc khủng hoảng dài". Những câu chuyện về các cuộc khủng hoảng trong quá khứ cho tôi thấy chỉ được mỗi cái là quá nhiều chứ không có điều gì thực sự cần biết. Nếu tôi muốn biết các cuộc khủng hoảng bắt nguồn như thế nào, gây ra những sai lầm gì và thực sự đã làm khủng hoảng về cái gì, thì tôi phải tìm cách thích nghi với các hoạt đơng của chính phủ, như một người trong cuộc, chứ không phải như một nhà nghiên cứu hay một cố vấn. McNaughton nói tôi có thể tiếp tục nghiên cứu về cuộc khủng hoảng khi thời gian cho phép. Nhưng quả thực, khi thấy cơ hội ông ta dành cho tôi, thì Việt Nam sẽ là một đề tài được bổ sung vào danh sách các công việc của tôi. Tôi sẽ không viết sử về Việt Nam. Tôi sẽ sống với lịch sử của nó. Cuối cùng tôi đã chấp nhận. Tôi biết giá trị của chức vụ, bên trong toà nhà này và trong các ban ngành khác. Tôi yêu cầu một chức vụ dân sự "siêu cấp", GS- 18, có chức vụ mức lương tương đương với Phó trợ lý Bộ trưởng về phía dân sự, về phía quân sự tương đương với cấp hàm giữa thiếu tướng và trung tướng. Đó là một chức vụ rất khác thường của một trợ lý đặc biệt cho một trợ lý Bộ trưởng, nhưng McNaughton nói ông ta sẽ giải thích rằng tôi cần phải có được chức vụ đó như "người thay thế" ông ta về vấn đề Việt Nam, để tôi có thể thay mặt ông ta trong các cuộc họp liên ngành, như các phó trợ lý Bộ trưởng trước đã từng làm như vậy. Bảo đảm quan trọng nhất mà McNaughton dành cho tôi là tôi sẽ được biết mọi điều về Việt Nam như ông ta biết, hoặc bất cứ vấn đề gì khác mà ông ta giao cho tôi. Thực tế, tôi đã được biết nhiều việc thậm chí trước cả ông ta. Công việc chính của tôi là phân loại lượng thông tin khổng lồ đã có sẵn về Việt Nam và giúp đưa ra các quyết định, (cùng với các trợ lý quân sự và các cấp phó của ông ta) về những gì cần đưa tới để ông ta xem. Là người trợ lý, tôi phải xem các bản ghi nhớ và các bức điện được chuyển trực tiếp tới cho ông, và "chỉ riêng cho ông ta", kể cả các cấp phó cũng không được xem. Sự thận trọng là một tiêu chí trọng yếu trong công việc của tôi và cũng như các phẩm chất khác Điều này đối với tôi dường như không thành vấn đề. Khi cần thiết phải tỏ rõ sự cẩn trọng, tôi đã có nhiều cơ hội để thể hiện mình là một người thận trọng, như ông ta từng biết. Tôi quan tâm tới một vài lĩnh vực quản lý không phù hợp lắm với những gì mà ông ta mong chờ từ phía tôi. Điều này cũng không chắc chắn lắm, ngoại trừ việc ông ta nói rằng ông ta hy vọng tôi sẽ "làm tăng gấp đôi hiệu quả và năng suất của ông ta". Biết được khả năng kỳ lạ và tin tức tình báo của ông ta quả là một yêu cầu quá cao đối với bất cứ ai, để có được năng lực kỳ lạ và khả năng tình báo thiên bẩm như ông ta, thì không phải ai cũng đạt được, nhưng tôi tin chắc rằng nhiều người khác, có đầu óc tổ chức hơn tôi, sẽ có thể tiến gần hơn đến các khả năng kỳ lạ mà ông ta đang có … Một buổi trưa thứ hai, ngày 3 tháng tám năm 1964, tôi bước vào dãy văn phòng của trợ lý Bộ trưởng sẵn sàng bắt tay vào công việc mới. Phòng làm việc của McNaughton rất rộng, có trần cao với các cửa sổ nhìn ra phía Đài tưởng niệm Jefferson và phía bên kia của Tidal Basin, Đài tưởng niệm Washington. Phòng của tôi cũng có một cửa sổ duy nhất quay ra phía đó, căn phòng nhỏ chỉ đủ để kê một cái bàn, một cái ghế dành cho khách, một tủ sách nhỏ và 2 két sắt có 4 ngăn kín đáo để đựng tài liệu mật. Căn phòng thuận tiện ở chỗ chỉ cách phòng của McNaughton vài mét tính từ cửa ra vào. Một thư ký ngồi tại cái bàn ở giữa chúng tôi, ngay bên ngoài cửa ra vào của ông ta. Hai người khác hoặc nhiều hơn thì ngồi ở khoảng trống phía bên kia cửa ra vào của ông ta, trong căn phòng mà người ta có thể đi vào từ hành lang của Lầu Năm Góc. Sĩ quan phụ tá quân sự của McNaughton, người điều hành văn phòng và trợ lý cho phụ tá, thiếu tá Harry Hams, có một phòng nhỏ bên cạnh phòng của tôi. Chúng tôi ở vòng xoay E, gần lối vào từ phía sông, trên tầng ba, một khu vực biệt lập của Lầu Năm Góc vì nó thông xuống ngay hội trường lớn từ dãy phòng của Bộ trưởng Quốc phòng McNamara. Một lần tôi vào phòng làm việc nhỏ của mình và nói với phụ tá quân sự rằng tôi muốn xem mọi tài liệu về Việt Nam hoặc từ Việt Nam tới. Anh ta hỏi tôi: "Mọi thứ sao?" Tôi trả lời: "Tất cả". Sáng hôm sau khi tôi đến, giữa bàn làm việc và cửa sổ là hai chồng tài liệu bằng nhau xếp ngay ngắn, mỗi chồng đều cao hơn tôi một chút. Tôi cao khoảng gần l,8m. Tôi lấy đi một xấp phía trên của một chồng mang vào bàn, phải rất cẩn thận để không bị đổ. Tôi bắt đầu sắp xếp lại. Không có các tờ tài liệu lẻ. Tập tài liệu này gồm các báo cáo, bản ghi nhớ, câu hỏi, điện tín nhiều trang, phần lớn không phải là bản gốc, tất cả các bản tài liệu này đã được gửi tới cho một ai đó hoặc một bộ phận nào đó của Cơ quan An ninh quốc tế (ISA). Nhiều tài liệu trong số này được gửi tới phó trợ lý Bộ trưởng Bộ Quốc phòng, ISA, nằm trong số nhiều địa chỉ khác nữa nhưng rõ ràng không có nghĩa là dành riêng cho ông ta xem; trung tâm điện tín đã phân phát các bản sao chụp tới các phòng ban quản lý vấn đề này hoặc xử lý các vấn đề nghi ngại từ phía người gửi. Tôi sớm biết được phần lớn số tài liệu đó lúc đầu thường chưa được gửi tới văn phòng của trợ lý bộ trưởng; mà trung tâm điện tín phải dựa vào các phòng ban để chuyển đi hoặc một bản tóm tắt hoặc một đoạn nhận xét về vấn đề nếu tài liệu đó được quan tâm cao. Đó là điều cơ bản tôi đã hiểu trong công việc của mình, lựa chọn tài liệu cho McNaughton đọc, phân công trách nhiệm cụ thể cho mọi người. Tôi yêu cầu xem "mọi tài liệu" và đã được đáp ứng. Các phòng ban đã hoàn thành những gì được yêu cầu. Ở phía bên kia của chiếc bàn mà tôi được thông báo là một chiếc túi cháy rám, một đống tài liệu lớn cao tới thắt lưng, tài liệu bị gấp góc, tôi phải phân loại. Tôi không cần phải trình ai khác ngoài McNaughton; còn những người muốn xem tài liệu này đã có riêng một bản. Trên thực tế, mọi tài liệu đã được phân loại. Rất ít tài liệu còn ở dạng mật, chỉ là dạng mật ở mức thấp nhất; chủ yếu là các báo cáo hàng tuần từ các chỉ huy cấp thấp ở Lầu Năm Góc, các yêu cầu hỗ trợ hậu cần hoặc phúc đáp và chúng lại nhanh chóng được cho vào túi. Hầu hết các tài liệu mật hoặc tối mật là các bức điện từ đại sứ quán ở Sài Gòn hoặc từ Bộ Chỉ huy viện trợ quân sự Mỹ tại Việt Nam (MACV) hoặc từ các bộ phận khác, từ các cơ quan đang làm nhiệm vụ tại Việt Nam, từ các vụ ở Bộ Ngoại giao hoặc ở cả Lầu Năm Góc, các bản dự đoán tình báo của CIA hoặc DIA (Trung tâm tình báo Bộ Quốc phòng) hoặc từ INR (Trung tâm tình báo và nghiên cứu) của Bộ Ngoại giao - tất cả đều có vẻ rất thú vị - và các kế hoạch, các báo cáo tuần tháng rồi các thư chất vấn cũng như thư trả lời.Nửa giờ đầu tôi còn dè dặt khi loại bỏ các tài liệu mật, nhưng không lâu sau tôi đã phải mạnh dạn ném chúng vào túi rác. Đến trưa thì túi đầy chặt và được đem đốt ở đâu đó trong tầng hầm, rồi thay vào đó thêm hai túi khác. Trọng lượng thì khỏi phải nói. Thậm chí, chỉ cần liếc mắt qua mỗi tài liệu cũng đã mất nhiều thời gian hơn thời gian tôi có trong một ngày là 12 tiếng (chỉ một ít trong số đó là cần xem kỹ hơn). Tôi không nhớ mình có xem được cả hai chồng tài liệu vào buổi tối hôm đó không, nhưng cũng không tin được mình có thể làm được như thế. Hơn nữa, ngày hôm sau, khi tôi tới lại thấy có hai chồng tài liệu mới khác, những tài liệu này được chuyển tới trung tâm từ buổi chiều tối hoặc đêm hôm trước, cao chừng hơn 3,6m. Số tài liệu đó chủ yếu từ Việt Nam, được chuyển về trong khoảng thời gian ban ngày ở Việt Nam trước chúng ta 12 tiếng. Tôi xem nhanh các đợt tài liệu mới đưa tới trong ngày, từ Việt Nam và Washington. Sáng ngày thứ ba, thực sự tôi phải thay đổi yêu cầu. Cuối cùng tôi yêu cầu cắt giảm lưu lượng thông tin hàng ngày để tập trung vào hai đống tài liệu trên bàn, mỗi chồng cao 0,75m, tức là giảm từ 3,6m xuống còn 1,5m. Tôi đã phải làm việc này bằng cách yêu cầu chỉ xem các tài liệu thuộc dạng tối mật, các báo cáo và tính toán cụ thể, các bức điện có ký hiệu riêng như NoDis, ExDis và LimDis. Ký hiệu này dành cho các nhà soạn thảo điện tín và báo cáo của Bộ Ngoại giao. Từ việc phân loại cho thấy: LimDis là sự phân bổ có giới hạn, không phải phân bổ hàng ngày cho tất cả các phòng ban; ExDis là sự phân bổ kín, có giới hạn hơn và có danh sách người nhận cụ thể. NoDis là sự phân bổ một cách nghiêm ngặt cho các văn phòng cấp cao đặc biệt đã có địa chỉ cụ thể. NoDis, liên quan tới một văn phòng hoặc các văn phòng chuyên môn, đồng nghĩa với một cá nhân hoặc một nhóm cá nhân đã có tên được lập sẵn được đọc. Vấn đề là phải kiểm tra và chỉ đạo trực tiếp những người đã biết - và những người không nên biết - theo mức độ của trách nhiệm và sự bí mật của tài liệu. Vì thế mà tôi không bao giờ được ghi tên trong danh sách các địa chỉ được xem các bức điện riêng, thậm chí cả McNaughton cũng không thường xuyên có tên trong đó. Khi tôi nhìn vào con tem hoặc đề mục của tài liệu, tôi thấy một bản sao mà theo người soạn thảo, về nguyên tắc là hoàn toàn không được sao chụp hoặc không được xem, dù là tôi hay cấp trên của tôi. Cơ quan An ninh quốc tế hoặc trợ lý Bộ trưởng (ngoại trừ trợ lý dặc biệt) cũng không thường xuyên được nhận loại điện có ký hiệu NoDis. Thông thường thì không ai trong Lầu Năm Góc, dù là các bộ trưởng, có tên trong danh sách những người được nhận những bức điện khá bất thường này, những bức điện này chỉ dành riêng cho Bộ trưởng Ngoại giao hoặc Tổng thống. Nhưng nó lại đang ở trước mặt tôi. Rõ ràng, thuật ngữ "sự phân bổ bí mật" và "chỉ dành riêng cho", thực tế chỉ là những thuật ngữ tương đối (vì người ta cho rằng bằng kinh nghiệm của họ, những người gửi đều đã biết có những bức điện này) nhằm giảm thiểu số người biết tới một bức điện mật hoặc tối mật từ hàng nghìn, hàng trăm người xuống còn vài chục thậm chí hơn một chục (chưa kể các thư ký, người đưa tin hoặc các trợ lý đặc biệt).Để giảm thiểu, người gửi đôi khi phải viết thêm những lời cảnh báo bằng chữ in hoa trên đầu bức điện: "Chỉ dành cho Bộ trưởng" hoặc "Tổng thống". Tôi đã nhận thức được điều này, tất nhiên vì tôi đang đọc nó chứ không phải đánh cắp hoặc sao chụp lại những gì tôi đang đọc được. Nhưng những bức điện như thế cũng thực sự hiếm hoi và tôi biết đó là một đặc ân đối với tôi, và với cả McNaughton. Một sự ưu tiên mà McNaughton đang mạo hiểm để tôi xem trong văn phòng của ông, điều mà tôi sẽ nhanh chóng đánh mất nếu để cho ai đó, cho dù là một trong những cấp phó của McNaughton biết rằng có bức điện đó và tôi đã được xem. Điều đó còn ám chỉ tới các việc khác; một người phải biết linh hoạt trước sự nhạy cảm của vấn đề. Tôi rút ra bài học này vì một lần suýt bị đuổi việc do một sai lầm nghiêm trọng sau vài tuần làm việc tại văn phòng. Tôi đã nói chuyện điện thoại với Mike Forrestal, người từng là điều phối viên của cơ quan liên ngành về các vấn đề Việt Nam tại Nhà Trắng. Tôi được biết, hiện tại anh ta có công việc giống như tôi trong Bộ Ngoại giao. Tôi đọc cho anh ta một trích đoạn trong bức điện đặt trên bàn trước mặt tôi của ngài đại sứ ở Sài Gòn, bức điện gửi riêng cho Bộ trưởng Ngoại giao và Tổng thống. Đoạn trích làm anh ta rất ấn tượng, anh ta nói chưa được xem nó. Tôi rất ngạc nhiên. Tôi đưa cho anh ta số hiệu của bức điện và nói bức điện này nằm trong sêri mới các báo cáo tuần mà ngài đại sứ gửi tới với tư cách cá nhân. Bức điện có một dãy chữ đặc biệt hoặc một mã từ để chỉ số sêri, hạn chế sự phân bổ, chắc chắn rất nghiêm trọng. Tuy nhiên, tôi sẽ có một bản sao riêng cũng như McNaughton. Tôi nói với Forrestal, những tài liệu này rất hay và anh ta nên có nó trong danh mục. Nhiều giờ sau tôi bị gọi vào văn phòng của McNaughton. Ông ta tức giận chưa từng thấy. Ông ta hỏi tôi: "Anh đã nói cho Forrestal biết về các báo cáo mới của đại sứ quán?" Tôi đáp, "Đúng thế. Forrestal dường như không biết gì về những tin tức này và rõ ràng anh ta cần được biết". McNaughton nhìn tôi một lúc lâu rồi nói: "Tôi không biết liệu có thể giữ anh ở lại công việc này không. Người ta yêu cầu tôi phải đuổi việc anh. Tôi thực sự gặp rắc tối vì vấn đề này". Ông ta quay đi và nghĩ rồi gõ nhẹ tay lên bàn. Tôi đang nghĩ: Chẳng lẽ tôi không thể cho Forrestal xem bức điện của Bộ Ngoại giao? Người, mà theo tôi biết đang có nhiệm vụ điều phối mọi công việc dân sự về Việt Nam ở Washington? Con trai của Bộ trưởng Quốc phòng đầu tiên, một người nổi tiếng tâm phúc của Tổng thống Kennedy về Việt Nam? Phải thừa nhận rằng đã có một Tổng thống mới, nhưng Forrestal vẫn có ít nhất một chân trong Nhà Trắng. Làm sao có thể biết để ngăn chặn anh ta khỏi việc liên lạc hàng tuần với Nhà Trắng qua mặt chúng ta? (Điều duy nhất tôi có thể giải quyết vấn đề nhạy cảm này là phải lập danh sách mã từ theo yêu cầu của đại sứ Maxwell Taylor - vì một số lý do cá nhân mà tôi từng biết - cho phép ông ta liên lạc riêng với hai vị cấp trên của mình, đặc biệt giữ kín thông tin với Forrestal đồng nghiệp cũ của ông ta ở Nhà Trắng). Cuối cùng McNaughton nói: "Thôi được, anh còn lạ với công việc. Cha tôi từng nói "Ai cũng đều phải vấp ngã một lần". Anh đã có được bài học cho mình. Thực sự anh phải cảnh giác sau vụ việc này". Trong khi đó ông ta vẫn tiếp tục phải trả giá cho lỗi lầm của tôi. Tập điện tín đặc biệt này không còn được gửi tới văn phòng của ông ta nữa. Chỉ có một bản copy chuyển tới Lầu Năm Góc, tới văn phòng Bộ trưởng McNamara. McNaughton phải tới đó để đọc các bản copy, trên một tấm bảng nhỏ không thể di chuyển được. Thế đấy. Sau đó tôi vẫn được tiếp tục công việc của mình. Tôi không còn là một người tập sự nữa khi phải thận trọng trong công việc vì sau nhiều năm chuyển đổi công việc trong các phòng ban khác nhau ở Lầu Năm Góc như một nhà tư vấn của Công ty Rand. Nhưng McNaughton đã đúng khi đưa tôi vào các vị trí mới như để học hỏi kinh nghiệm. Tôi còn nhiều điều muốn biết về ý nghĩa của vấn đề làm việc bên trong các phòng ban này như một nhân viên làm thuê trong giờ hành chính, được tin tưởng ở mức độ cao, có trách nhiệm với một người cấp trên là như thế nào. McNaughton ở cùng vị trí đó, tất nhiên như một tấm gương điển hình được nêu lên. Tôi đã học được nhiều điều từ việc để ý ông ta trong các cuộc họp liên ngành mà ông ta là người đại diện cho các quan điểm của McNamara, nhưng tôi biết đôi khi ông ta cũng không đồng tình với các quan điểm đó. Một lần trong bữa ăn trưa, một nhân viên Bộ Ngoại giao rõ ràng không biết rõ McNaughton lắm đã nói với tôi rằng cấp trên của tôi là người thẳng thắn nhất ở Washington. Tôi nói điều đó với John (McNaughton) sau bữa ăn trưa và cho rằng, "tôi đã bảo vệ danh tiếng cho ông ta. Tôi nói với anh ta, ông là người tháo vát nhất trong thành phố". John mỉm cười thân thiện và nói "cám ơn". Tôi thường để ý McNaughton nói chuyện với các nhà báo, vì ông thường cho gọi tôi vào phòng bất cứ khi nào ông có cuộc phỏng vấn. Đây là một cách để giám sát chính bản thân ông - có thể đó là một yêu cầu trong công việc - để ông ấy luôn có một nhân chứng khẳng định rằng ông ấy không phải là người duy nhất biết các thông tin bí mật hay nhạy cảm nào trong các vấn đề sau đó. Tôi để ý và rất ngạc nhiên. John rất giỏi trong việc này. Khi ông ta tới những nơi cần phải giả vờ hoặc né tránh thì chất giọng địa phương vùng Pekin, Illinois của ông ta trở nên rõ hơn nghe như ai đó đang rao bán ngô ở một phiên chợ quê hoặc đang đứng ở thành tàu. Bạn còn tìm được cả cỏ may ở gấu quần của ông ấy. Đơn giản ông ta không quan tâm tới việc gì cứ như một người dân ở tỉnh lẻ chỉ vì muốn cho giấu bản chất. Cấp trên sau này của tôi ở Việt Nam là Edward Lansdale cũng tỏ ra chất phác khi ông ta muốn là người khờ khạo trước phần lớn những người ngoại đạo. Cả hai trường hợp này đều rất hiệu quả. Các phóng viên sẽ nói với tôi cấp trên của tôi "cởi mở" thế nào, so với những người mà họ đã tới phỏng vấn, điều này đến sau khi tôi đã phải nghe hàng giờ những điều nói dối. Rõ ràng rằng các nhà báo đã không có quan điểm cũng như manh mối gì dù là người giỏi nhất trong số họ, nên họ đã bị lừa dối thường xuyên và quá đáng như thế nào. Chính những điều nói dối không làm tôi thấy phiền lòng mà có một vài trường hợp năm đó khi tôi cho rằng một việc làm sai rất có thể bị phát hiện và điều đó làm tôi lo lắng. Sự lo lắng của tôi thường không đúng chỗ; vấn đề ngoài lề đã kéo dài một cách bất ngờ. Chỉ khi nào được giải quyết có lẽ tôi mới được thức tỉnh. Máy điện thoại trên bàn làm việc của John báo có cuộc gọi của McNamara. Khi tiếng chuông kêu, đèn báo sáng trên điện thoại phát ra, John nhấc điện thoại ngay lập tức, kể cả khi đang nói chuyện dở với một ai đó, và trả lời rất vui vẻ, "Bob à". Ông ta còn ghi chép hoặc đi nhanh ra ngoài cửa, chạy qua hành lang xuống phòng của Bộ trưởng ở ngay phía dưới. Ông ta không muốn để các sĩ quan quân sự đang qua lại ngoài hành lang nhìn thấy. Một buổi sáng, lúc gần 8 giờ John từ văn phòng của McNamara trở về chỉ sau mấy phút nhận được điện thoại và lao đi ông nói với tôi: "Một máy bay Blue Springs đã rơi xuống Trung Quốc. Bob sẽ có cuộc họp báo lúc 8h30 . Chúng ta có 10 phút để viết ra 6 điều nói dối giúp ông ta". Đó là lần duy nhất tôi nhớ là từ "nói dối" được sử dụng. Blue Springs là mật danh của một chương trình do thám bằng máy bay trinh sát địa hình không người lái. John đưa cho tôi một tờ giấy màu vàng và tôi kéo một cái ghế ngồi đối điện với ông ta. Chúng tôi ngồi đối diện nhau và viết thật nhanh trong 10 phút. Không có thời gian để chúng tôi trao đổi với nhau, và cũng là để tránh sự trùng lặp. Những điểm đầu tiên rất rõ ràng, có thể chúng tôi sẽ giống nhau. Nếu Trung Quốc đã công bố sự kiện này, một là, chúng ta không đưa ra quan điểm máy bay đó là của phía nào; nó không phải là một trong số máy bay của chúng ta. Hai là, đó là một máy bay của Trung Quốc. Tôi hỏi khi chép lại: "Trên máy bay có nhãn hiệu của Mỹ không?". John không nhìn lên nói: "Ai biết?". Ba là, đó là một cuộc thực nghiệm ngoài chương trình. Bốn là, nó đang làm nhiệm vụ dự báo thời tiết thì bị rơi. Tôi nhớ lại một vụ rơi máy bay ở Nga năm 1960. Vụ đó không rõ ràng vì Liên Xô đã bắt được viên phi công còn sống sót và Khrushchev đã không cho chúng tôi biết ngay từ đầu. Trường hợp này lại không có phi công nhưng nếu Trung Quốc có thể phát đi máy quay camera của Mỹ thì sao? Tôi phải khó khăn lắm mới nghĩ thêm được vài trường hợp nữa. McNaughton nhìn đồng hồ, 10 phút đã hết, ông ta giật tờ giấy trên tay tôi và chạy đi, vừa chạy vừa nhìn vào 6 điều tôi viết. Khi ông ta ra tới phòng ngoài, tôi gọi theo hỏi: "Tại sao ông ta không chỉ cần nói "không bình luận?". John nói: "Bob sẽ không nói "không bình luận" với giới báo chí". Ít phút sau, ông trở về và vẫy tôi ngồi xuống ghế. Ông xé vụn những trang giấy chúng tôi đã viết và đẩy một tập lại phía tôi. Ông nói: "Bob thích những điều này. Ông ta muốn thêm 4 điều nữa. Chúng ta có 10 phút". Chúng tôi lại viết thật nhanh. Tôi đã nghĩ ra thêm một điều khi John đi, nhưng những điều còn lại khiến tôi phải tưởng tượng nhiều hơn trước. Tôi không thể nhớ hết. Khi John xé những trang giấy mới sau đúng 5 phút, tôi nói: "Hãy xem, thực sự tôi nghĩ ông ta phải thận trọng khi nói "không bình luận" về vấn đề này". Tôi đã nghĩ tới điều này khi John ra ngoài. "Trung Quốc có thể có đủ bằng chứng để chứng minh bất cứ chuyện gì cũng đều là bịa đặt. Các phóng viên đều hiểu được việc thu thập tin tức tình báo và họ đang mệt mỏi vì bị lừa dối. Tôi cho rằng thà chúng ta nói với họ rằng chúng ta sẽ không nói về việc này thì hơn". John vừa vội đi vừa chú ý nghe và luôn gật đầu. "Tôi không nghĩ ông ta sẽ làm thế, nhưng tôi sẽ nói với ông ta điều anh nói". Thế là John đi và lúc đó là 8 h25 Khoảng hơn 9h John trở về từ cuộc họp báo. Tôi hỏi ông ta tình hình thế nào. John nói: "Tôi rất ngạc nhiên. Ai đó đã đệ trình bản báo cáo về Trung Quốc và có lẽ ông ta đã sử dụng phương pháp của anh. Ông ta nói: "Tôi không bình luận gì về vấn đề này" và trả lời câu hỏi tiếp theo. Tôi không bao giờ nghĩ ông ta sẽ nói thế". "Sự việc rồi thế nào?" "Dường như họ thích câu trả lời đó? Họ không gây áp lực gì cho ông ta cả". Sau ít phút, một trong các phóng viên chuyên nghiệp của Lầu Năm Góc sang một phòng bên sau khi rời phòng họp báo của McNamara. Tôi đang đứng đó và ông ta nói với tôi, "Hãy nói với cấp trên của anh rằng nói "không bình luận" ở đó là rất hợp lý. Tôi không nghĩ McNamara đã tự nghĩ ra". Theo tôi, điều đã làm cho đường lối thông suốt là do có sức mạnh của nhóm thu thập tin tức tình báo mật, sự bí mật của họ luôn làm các phóng viên riêng của chúng ta phải tôn trọng mà không cần phải cố gắng đi sâu hơn. Điều đó nhìn chung cũng không hẳn đã đúng hết vì bạn không thể nói "không bình luận" khi bạn cần thảo luận các vấn đề tiếp theo, các vấn đề gần như chiếm hết thời gian của bạn. Sau đó, không có sự bổ sung nào cho những điều còn thiếu sót sẽ là sự lừa dối. Trong những ngày đó, việc này đã thường xuyên diễn ra. Trực thuộc ngay trong ngành hành pháp, nên tính tự giác trong việc chia sẻ thông tin - thiếu đi một từ "cần phải nói" - và khả năng giữ kín thông tin là những yêu cầu cơ bản của công việc Có nhiều người thích John và tôi, có thể và đã đáp ứng đầy đủ những yêu cầu đó. Kết quả có được là một bộ máy bí mật, xây dựng trên những thực tiễn và biện pháp hữu hiệu, cùng với những khích lệ nghề nghiệp cho phép Tổng thống tới và thực hiện một chính sách ngoại giao bí mật, tới mức độ có thể vượt xa những gì mà những người ngoài cuộc được thông báo, bao gồm các nhà báo, các thành viên Quốc hội, có thể tưởng tượng được. Đó là một vấn đề khuôn sáo mà "bạn không thể giữ được hết bí mật ở Washington" hay "ở một đảng dân chủ", một vấn đề mà dù có nhạy cảm đến đâu cũng không thành vấn đề, và bạn rất có thể sẽ đọc thấy nó ở tờ Thời báo New York vào ngày hôm sau". Những việc này rõ ràng là sai trái. Thực tế, chúng là những vấn đề ngoài lề, là các kiểu nịnh bợ, a dua và đánh lừa các nhà báo và độc giả của họ, một phần quan trọng của quá trình giữ km những điều bí mật. Cuối cùng, nhiều bí mật vẫn rò rỉ ra ngoài chứ không theo một thể thức xã hội nào. Sự cạnh tranh trong các ban ngành, đặc biệt về việc phân chia ngân sách đã dẫn đến những rò rỉ. Hơn nữa, ở một mức độ nhất định, thì khả năng giữ kín một điều bí mật trong một khoảng thời gian cho phép đã giảm thiểu được số người biết về bí mật đó. Những người giữ bí mật thường thích nói: "Ba người có thể giữ kín một bí mật nếu hai trong số đó đã chết". Nhưng thực tế thì phần lớn những bí mật không lọt được ra ngoài tới công chúng Mỹ. Đây là một thực tế kể cả khi thông tin mật này được công khai cho phía đối phương cũng như khi nó là yếu tố quan trọng trong việc thực hiện chức năng tham chiến của Quốc hội và trong bất kể sự điều hành dân chủ nào của chính sách ngoại giao. Thực tế, bí mật không tới được công chúng, không tới được hầu hết các thành viên trong quốc hội và giới báo chí là những bí mật có ý nghĩa quan trọng với nhiều người trong số họ và nó có thể được giữ kín trong nhiều thập kỷ bởi cơ quan hành pháp, mặc dù hàng nghìn người trong cuộc đều đã biết. (xem Chương 3). Là một người trong nội bộ nên tôi không có mục tiêu cụ thể cho việc này nhưng công việc của tôi có cùng tính chất với ngành hành pháp, ít ra là về phần tôi: với Quốc hội, báo chí và công chúng, biết nhiều về những gì Tổng thống đang làm cho họ, với sự trợ giúp của chúng tôi, trong lúc thuận lợi nhất cũng là không quan trọng và không thích hợp. Vào những lúc tồi tệ nhất, việc này là sự động viên khích lệ đối với các cá nhân và các tổ chức còn mơ hồ, thiển cận và cục bộ khi can thiệp vào các vấn đề quá phức tạp. Điều này nghe có vẻ gia trưởng đối với quan điểm phản dân chủ nhưng thực tế là như vậy (và tôi ngờ rằng điều này đã từng được thay đổi). Nhưng ở đây chúng ta đang nói tới chính sách đối ngoại và các vấn đề an ninh quốc gia, trong đó chúng ta đã không thấy rằng con người nếu không được phép sẽ không đóng một vai trò thực sự hữu hiệu nào trong thời đại chiến tranh lạnh hạt nhân. Điều này nằm trong lợi ích quốc gia, và như chúng ta đã thấy thì nó đơn giản chỉ cho họ thấy rằng dù thế nào thì giúp cho Tổng thống thoát khỏi sự can thiệp vẫn là cách tốt nhất. Thậm chí khi tôi coi chính sách của chính quyền là chưa đầy đủ và lừa dối như tôi thường nói về các vấn đề hạt nhân, tôi thấy có rất ít hy vọng cho việc cải tổ từ phía Quốc hội, mà các tiểu ban của nó là do những người miền Nam thuộc đảng bảo thủ lãnh đạo. Đã có lần tôi làm việc trong nội bộ chính phủ, sự nhận thức của tôi về việc làm sao Quốc hội, công chúng và các nhà báo lại bị lừa dối một cách dễ dàng đến thế đã làm cho tôi thiếu sự tôn trọng với họ và với sự đóng góp tiềm tàng của họ cho một chính sách tốt đẹp hơn. Dần dần sự nhận thức đó cũng được mở rộng và làm tôi dễ dàng hơn khi chấp nhận, tham gia, giữ kín những thực tế bí mật đã lừa dối họ thêm nữa, và giúp họ bỏ qua các vấn đề có thực đang chiếm nhiều thời gian và chia rẽ nội bộ các nhà hoạch định chính sách. Việc lờ đi các vấn đề có thực của họ đã cho thấy rõ hơn rằng họ phải để các vấn đề đó lại cho chúng tôi. Một đặc điểm nữa về môi trường làm việc của chúng ta bên trong ngành hành pháp là tạo ra sự coi thường các ý kiến và những lời phê bình của người bên ngoài, từ đó dẫn tới việc khó có thể lắng nghe hay học hỏi từ họ. Có thể, một phát hiện ngạc nhiên nhất khi tham gia vào chính phủ tới cấp này từ khi là một cố vấn đề là tốc độ không giảm của công việc. Tôi đã từng miêu tả lượng thông tin và các yêu cầu thông tin gần như không thể tin được đang dồn ép lên bạn. Một quan chức cấp cao đã phải bảo vệ chính mình bằng một loạt các đầu lọc tinh vi; tôi chỉ là một trong số nhiều các đầu lọc của McNaughton. Giống như Alain Enthoven, một người bạn của tôi đã nhận xét, sau khi anh ta rời Rand tới làm trợ lý cho Bộ trưởng Quốc phòng về các vấn đề phân tích hệ thống thì nó giống như "được uống nước từ một vòi nước của bình cứu hoả". Và không chỉ là một vòi. Một vấn đề khác là phạm vi trách nhiệm của một trợ lý bộ trưởng hay thậm chí là một thứ trưởng. 12 feet (1 feet = 0,3048m) tài liệu hàng ngày mà tôi xem chỉ toàn nói về Việt Nam. Tuy nhiên, đó chỉ là một vùng, một tập hợp các vấn đề mà McNaughton phải chịu trách nhiệm và McNamara muốn McNaughton chỉ ra những điểm đặc biệt chú ý McNaughton yêu cầu tôi xem tất cả các tài liệu về Việt Nam được các trợ lý quân sự hay các phó của ông ta đặt trên bàn. Nhưng đó cũng chỉ là 1, 2 hoặc 3 tập tài liệu trong số 8 hay 9 đống trên bàn ông ta lúc đó, giải quyết các vấn đề về châu Âu, NATO hay nơi nào đó ở châu Á hoặc trên thế giới, với các chương trình viện trợ quân sự, các buổi tiếp xúc, các bài phát biểu hoặc sự thừa nhận công khai của Bộ trưởng hay Tổng thống về vấn đề này hay vấn đề kia trong ngày. McNaughton, khi là một giảng viên luật đã viết một cuốn sách giáo khoa chuẩn mực, với khả năng tập trung tư tưởng cao. Về vấn đề này, tôi cũng thế, nhưng tôi quen với việc tập trung vào các giai đoạn lân dài, không chỉ từng giờ mà là từng ngày, từng tháng, trên một lĩnh vực cụ thể. Điều tôi thấy McNaughton phải làm là quen với việc thay đổi sự tập trung tư tưởng, trong khoảng thời gian rất ngắn, từ việc tập trung giải quyết một vấn đề cụ thể trong đống tài liệu này sang giải quyết một vấn đề hoàn toàn khác của đống tài liệu khác. Tôi thấy ông ta đã làm thói quen này tới hàng trăm lần; Tôi nghĩ đó không chỉ là một trò đùa mà còn là một biện pháp tự điều tiêu hơn cả sự giáo điều. Cứ sau 35 phút, ông ta lại phải phân chia thời gian cụ thể để xem đống tài liệu được sắp sẵn trên bàn và cho quyết định, - kiểm tra các tài liệu cơ bản, các điện tín, các bản đánh giá có liên quan và các bản phân tích cho sự lựa chọn của mình - đánh dấu vào một bản có các ô lựa chọn hoặc "đồng ý" hay "không", hc)ặc cần xem xét, hỏi thêm thông tin do một cấp phó liệt kê ra cho ông ta, sau đó ông ta ngước nhìn đồng hồ và đẩy đống tài liệu đó sang bên cạnh. Tiếp theo, hai tay ôm đầu nghỉ trong giây lát rồi với một cử động dứt khoát ông quay đầu sang đống tài liệu khác, đám tài liệu cần ông ta phải tập trung tiếp theo ở phía bên kia của bàn làm việc. Mỗi khi làm xong ông lại ngước nhìn lên và mỉm cười với tôi, nhưng tôi thường thấy ông làm việc này khi không còn ai trong văn phòng. Đó là cách để ông loại bỏ bộ nhớ ngắn hạn của mình, loại bỏ những gì ông vừa phải tập trung cao độ và chuyện hết sự tập trung đó sang một chủ đề hoàn toàn khác mà yêu cầu chỉ trong vòng 27 phút sau. Tôi đã chứng kiến áp lực tương tự diễn ra ở tất cả các văn phòng cùng cấp như: Phòng phân tích hệ thống của Alain Enthovens; Phòng phân tích của Adam Yarmolinsky, trợ lý cho McNamara; Văn phòng của McGeorge Bundy ở Nhà Trắng. Mỗi người đều có cách giảm bớt căng thẳng riêng của mình. McNaughton thì bấm chặt các móng tay vào tay, bẻ các khớp đốt ngón tay. Alain lại có một thói quen rất thu hút là tung đầu nhọn của cây bút chì lên, bằng cách nào đó bắt được mà không cần nhìn. Giống như một pháp sư không chuyên và diễn viên xiếc mới vào nghề, có thể tôi chẳng bao giờ hiểu được ông ta đã thực hiện động tác đó như thế nào. Khó có thể nghĩ được điều gì khi bạn đang xem ông ta làm. Tôi được biết khi Alain đang nói chuyện với 4 vị đô đốc ông ta đã thực hiện động tác này và làm cho 4 vị phải phát điên. Mọi việc đã trở thành một cuộc khủng hoảng và cần phải có giới hạn: một bài diễn văn phải được phát đi, một lời khai trước Quốc hội hoặc một cuộc họp báo theo lịch trình, một lời đề nghị hay yêu cầu từ người đứng đầu nhà nước phải được trả lời ngay lập tức, tất cả đều đòi hỏi sự xác định rõ ràng của một chính sách mà trong đó phải lần lượt được phối hợp trước với các ban ngành khác và Nhà Trắng. Tôi cảm thấy bị áp lực về vụ khủng hoảng tên lửa ở Cuba vì là một cố vấn cho ISA, nhiều đêm chỉ được ngủ mấy giờ trên chiếc sofa mà bây giờ là văn phòng của John (sau đó là văn phòng của Paul Nitze). Nhưng điều tôi đang thấy là các cuộc khủng hoảng đó diễn ra hàng ngày và thường chồng chất lên nhau một lúc. Trong khoảng thời gian 48 tiếng đồng hồ vào giữa tháng mười năm 1964, Trung Quốc thử một quả bom hạt nhân đầu tiên, Khrushchev bị tước quyền lãnh đạo Liên bang Xô viết và Đảng Bảo thủ ở Anh được thay bằng Đảng Lao động. Nhưng tất cả những sự kiện chấn động thế giới này không phải là những gì làm các quan chức cấp cao nhất của chúng ta bận tâm trong những ngày đặc biệt đó. Tôi đại diện cho McNaughton trong một cuộc họp liên ngành ở Bộ Ngoại giao thảo luận những vấn đề liên quan tới hai sự kiện đầu tiên (sự kiện thứ hai trong hai sự kiện đó hoàn toàn không dự đoán được trước). Cấp trên của tôi không tới được vì ông ta cùng Bộ trưởng Quốc phòng McNamara và Bộ trưởng Ngoại giao Rusk đang thảo luận xem sắp tới có nên ủng hộ cuộc hành quân bí mật của Pháp - Bỉ ở Congo không và nên ủng hộ thế nào. Trong khi đó, các cuốn băng của Nhà Trắng được công bố gần đây cho biết, những ngày này Tổng thống Johnson đang rất bận rộn với một vụ scandal tình dục liên quan tới Walter Jenkins, người trợ lý thân cận nhất của ông, đe doạ tới chiến dịch vận động chính trị của ông ta. Giờ đây tôi có thể hiểu được những gì đã nghe được từ một số bên tham gia trong vụ khủng hoảng tên lửa: rằng sẽ thực sự mệt mỏi nếu có một vấn đề khủng hoảng nghiêm trọng tới mức bạn có thể không thèm chú ý tới việc gì ngoài việc đó trong suốt 13 ngày liền. Điều này rất thú vị. Tốc độ khó tin và thông tin bí mật đã làm bạn cảm thấy quan trọng và cuốn hút hết toàn bộ thời gian. Rõ ràng đó là sự đam mê công việc. Người ta có thể gắn bó với những công việc này cho dù một tuần với 70 giờ và không có cuộc sống gia đình. Nếu họ phải từ bỏ vì một lý do nào đó như chính quyền thay đổi, tài chính hay lý do cá nhân, phần lớn số họ đều tìm kiếm cơ hội trở về để được tiếp tục công việc với các bức điện tín, các giấy chứng nhận hoặc các cuộc khủng hoảng. Khi bạn nhìn thấy họ ở bên ngoài, trong các cuộc họp phi chính phủ hay trên đường phố, họ thường rất lạc lõng. John McNaughton, thực ra cũng từng trưởng thành từ đó. Đã có lần, khi tôi thấy ông ta thực hiện một loạt các cuộc điện thoại để cố gắng tìm cách huỷ bỏ hoặc thúc đẩy những gì vừa diễn ra trong một cuộc họp mà ông ta đã tham dự, ông ta nhìn tôi với một nụ cười và nói khi tay vẫn cầm điện thoại: "Cậu biết đấy, tôi không chịu đựng nổi việc này nếu không quá say mê nó". Thật dễ dàng để làm cho bản thân yên lòng - tôi ngờ rằng điều này hoàn toàn đúng với mọi chính quyền - rằng dù có những hạn chế hay sai sót gì thì chúng ta vẫn đang gắng làm hết sức mình và không một đội ngũ nào thay thế có thể giải quyết tất cả vấn đề này tốt hơn chúng ta. Hình ảnh thường xuyên xuất hiện trong đầu tôi khi tôi thấy John hay đôi khi là McGeorge Bundy cứ điện thoại cho hết người này tới người khác, chuyện từ cuộc khủng hoảng này sang cuộc khác, là trông họ giống như những diễn viên xoay đĩa trong một rạp xiếc, luôn luôn phải giữ cho những chiếc đĩa trên đầu các sợi dây dài quay tròn trong không trung. Đó là một hình thức nghệ thuật, nó thật thú vị, để làm tốt và mắc ít lỗi, nó đòi hỏi một khả năng trí tuệ và kỷ luật không tầm thường (thường cố bắt được chiếc đĩa khi nó rơi, trước khi nó bị vỡ), nhưng tôi đã tự hỏi nhiều lần: liệu họ thực sự có thể thoát khỏi được quá trình tạo ra quyết định như thế này? Với các vấn đề diễn ra cùng một lúc (phạm vi các vấn đề đó phản ánh trách nhiệm, sức mạnh và quyền hạn của nước Mỹ sau chiến tranh) hay thậm chí với bất cứ một trong số các vấn đề ấy, bằng cách này, liệu họ có thể đưa ra hoặc lựa chọn được những chính sách phù hợp mà không cần tạo ra những thảm bại? Những người đàn ông thông minh và khéo léo như họ liệu có thể giải quyết quá nhiều vấn đề một lúc một cách an toàn và khôn khéo, với lượng thời gian ít ỏi như thế? Bạn có thể thực sự lãnh đạo thế giới bằng cách này? Trong vòng ít năm, Việt Nam sẽ cung cấp cho chúng ta câu trả lời. Chú thích: [21]"Nếu chính phủ không thể tránh được điều đó" - Mann trích dẫn, tr 158. [22]"Tôi phản đối việc đưa quân lính vào nơi bùn lầy" - Sđd, tr. 159. [23]Luận văn cao học chuyên ngành kinh tế. Ellsberg. Đây là các ấn phẩm của Ellsberg xuất bản. Luận án tiến sĩ: Ellsberg, Mạo hiểm, Mơ hồ và Quyết đoán. [24]"Thậm chí trước… các nghiên cứu tối mật của Rand" - Báo cáo R 266 của Rand, Sự lựa chọn và việc sử dụng các căn cứ không quân chiến lược, 2 tháng 4 năm 1954; Báo cáo R-290 của Rand, Bảo đảm sức mạnh của Mỹ để đánh trả các đòn vào những năm 50 và 60, ngày 1 tháng 9 năm 1956, Wohlstetter, 1958. Chương 3 Con Đường Dẫn Tới Sự Leo Thang Ngày tôi bắt đầu công việc về Việt Nam đã chấm dứt bằng sự bảo đảm của Tổng thống được phát trên truyền hình "Chúng ta sẽ không cho cuộc chiến mở rộng hơn"[25]. Ngay lập tức việc đó đã trở thành chủ đề chính của chiến dịch tranh cử Tổng thống. Tuy nhiên, mọi quan chức làm việc cùng tôi ở Washington vào mùa hè và mùa thu năm đó đều hy vọng một cuộc chiến lớn hơn sẽ diễn ra ngay vào đầu năm mới dưới sự chỉ đạo của Tổng thống Johnson. Từ mùa xuân năm 1964, không loại trừ ai, những người bên trong chính quyền đều cho rằng quá trình thực hiện chính sách của Mỹ ở Việt Nam - đã hạn chế sự can thiệp công khai của chúng ta về tài chính, trang thiết bị và các cố vấn cho miền Nam, hiện đang suy giảm một cách nhanh chóng. Nếu Mỹ không mở rộng vai trò của mình bao gồm, trực tiếp tham gia chiến đấn trên chiến trường, mở các cuộc tấn công bằng không quân và hải quân vào miền Bắc, hoặc đưa các đơn vị bộ binh vào miền Nam hoặc cả hai, thì các lực lượng do Cộng sản lãnh đạo sẽ nắm quyền kiểm soát miền Nam Việt Nam chỉ trong vòng vài tháng. Điều này sẽ xảy ra do sự kết hợp của một số yếu tố đó là thắng lợi quân sự của cộng sản, sự sụp đổ của chính quyền và quân đội chống cộng cũng như của các cuộc đàm phán trong đám người việt về điểm này, không một ai trong các cuộc thảo luận nội bộ của chính phủ là không tán thành với ý kiến của Thượng nghị sỹ Goldwater hay các đồng nghiệp phe cộng hoà của ông ta. Ở một chừng mực nào đó tôi cũng có thể nói rằng, không một ai trong số những người đã đi chệch quan điểm thống nhất nội bộ phủ nhận rằng thất bại này có thể được cứu vãn, dù chỉ trong thời gian tương đối ngắn và chỉ bằng vai trò trực tiếp của Mỹ trên chiến trường. Sự mâu thuẫn nội bộ duy nhất trong suốt năm 1964 có liên quan là vấn đề: chiến tranh sẽ phải bắt đầu khi nào, quy mô ban đầu ra sao và dưới hình thức như thế nào. Ngoại trừ Maxwell Taylor[26], chủ tịch Hội đồng Tham mưu trưởng liên quân đã ủng hộ việc bắt đầu ngay một chiến dịch ném bom quy mô lớn tới tận biên giới Trung Quốc, cùng với việc rải mìn các bến cảng và các tuyến đường thuỷ của Bắc Việt Nam. Tướng Taylor, người được cử làm đại sứ tới Sài Gòn vào giữa năm, đã không tán thành vấn đề này. Giống như nhiều quan chức phía dân sự, Taylor thích tiếp cận từ từ hơn, sau đó mới bắt đầu với hy vọng rằng Chính quyền miền Nam Việt Nam (GVN) sẽ có được sự ổn định trước. (Chính các tướng lĩnh, những người đã lật đổ Tổng thống Ngô Đình Diệm vào tháng mười một lại bị lật đổ trong một cuộc đảo chính của tướng Nguyễn Khánh hồi đầu năm 1964 ). Johnson vẫn chưa quyết định chính xác về thời điểm và các hình thức chiến thuật. Vấn đề là ông ta cũng không đưa ra một quyết định cụ thể leo thang hay xuống thang. Nhưng đã có sự nghi ngờ ở Lầu Năm Góc hay bất cứ nơi nào tôi tới thăm ở Washington rằng quyết định của Tổng thống vẫn đang lơ lửng giữa những lựa chọn trên. Ông ta nói rõ trước chính phủ hai ngày sau khi ông ta nhận chức rằng ông ta kiên quyết không chấp nhận thất bại ở Việt Nam, cũng không trở thành "vị Tổng thống đứng nhìn Đông Nam Á đi theo con đường mà Trung Quốc đã đi"[27]. Các Bộ trưởng Ngoại giao và Quốc phòng, cùng với Bộ Tham mưu liên quân cùng chung cam kết này. Hơn nữa, kể từ khi cả Tham mưu trưởng liên quân và Bộ trưởng Quốc phòng mạnh mẽ quả quyết rằng hình thức của chiến dịch ném bom đánh phá miền Bắc về cơ bản là tránh được thất bại, ở Lầu Năm Góc người ta coi việc này là đúng và Tổng thống sẽ chấp nhận kết luận đó. Rõ ràng, Tổng thống rất lo lắng vì đã không đưa ra được quyết định hoặc không thực hiện được việc này trước cuộc bầu cử vào tháng mười một. Ông ta không chỉ muốn đánh bại Goldwater - tất cả các lá phiếu cho thấy đây gần như là một kết quả đã được dự tính từ trước - mà còn muốn giành thắng lợi bằng đa số phiếu, và hay hơn nữa là bằng sự thắng phiếu lớn nhất trong lịch sử. Điều đó sẽ xoá đi quan niệm cho rằng ông ta là một "Tổng thống may mắn". Ông muốn có được sự uỷ nhiệm lớn cho các Chương trình Xã hội vĩ đại của ông. Cùng với nhiều người bạn bên phe Dân chủ, ông còn hy vọng đè bẹp phe cánh tả của Đảng Cộng hoà đang ủng hộ cho ứng cử viên Goldwater. Ông ta dự định ra tranh cử như một ứng cử viên bồ câu, tập trung các vấn đề trong nước, trong khi tô vẽ (thêu dệt) đối thủ của mình như một kẻ cực đoan mất trí, nguy hiểm, quyết tâm leo thang chiến tranh với qui mô lớn ở Việt Nam. Cùng lúc, ông ta còn phải đối phó với lời buộc tội của Goldwater cho rằng ông ta không quyết đoán và yếu kém trong chính sách ngoại giao. "Sự trả đũa thận trọng" tức thì ngày 5-8 hoàn toàn phù hợp với các yêu cầu chiến dịch của Tổng thống tới mức khó có thể tưởng tượng được. Johnson tranh thủ các lá phiếu và sự ủng hộ của hai đảng cho hành động của ông ta và giải pháp đưa vấn đề về Việt Nam ra khỏi chiến dịch bầu cử, ngoại trừ một ý kiến phủ quyết cho Goldwater. Nhưng sau sự trả đũa Vịnh Bắc Bộ, Johnson rõ ràng đã hy vọng tránh được những hoạt động quân sự lớn hơn trước kỳ bầu cử và che đậy những áp lực leo thang bên trong chính quyền riêng của mình. Ông ta đang từng bước thực hiện chiến dịch chống lại những đề nghị của Goldwater về Việt Nam, thật nực cười vì những đề nghị này lại chính là của Tham mưu trưởng liên quân riêng của Johnson. Thực tế đó là một bí mật được gìn giữ cẩn thận trong suốt chiến dịch. Ngày 25 tháng chín, Tổng thống lên tiếng chỉ trích "những điều đó cho thấy các ông phải ném bom miền Bắc để phá huỷ toàn bộ các tuyến đường tiếp tế"[28]. Ba ngày sau, Tổng thống nói cụ thể hơn: "Một số người trong chúng ta - ông Nixon, Rockefeller, Scranton và Goldwater, có lúc đã gợi ý biện pháp khả thi là tiến ra miền Bắc Việt Nam"[29]. Không phải sau đó hay bất kể lúc nào ông ta đều cho rằng những người đã đưa ra biện pháp này bao gồm cả các cố vấn quân sự chủ chốt, Tham mưu trưởng liên quân và Bộ trưởng Quốc phòng R. McNamara của ông. Hoàn toàn đúng khi nói rằng Tổng thống đã không thực hiện theo lời khuyên của họ trước cuộc bầu cử và chắc chắn ông ta vẫn chưa đưa ra quyết định chính thức cho việc này, tuy nhiên họ và những người trong số chúng tôi đang làm việc cho họ đều biết rằng ông ta phản đối mạnh mẽ với bất cứ người nào của Đảng Cộng hoà nói rằng "một số người nói chúng ta phải tới miền Nam, rồi rời khỏi đó và trở về nước". Xem xét quan điểm của các cố vấn cấp cao ở Lầu Năm Góc, những người trong cuộc hiểu rằng điều đó có nghĩa là ném bom Bắc Việt không được muộn hơn đầu năm 1965, điều mà bất cứ ứng cử viên nào được lựa chọn đều sẽ phải thực hiện. Điều này không có nghĩa là không có sự khác nhau nào về vấn đề này giữa hai ứng cử viên. Rất có thể Johnson sẽ không ném bom theo đúng với cách mà Goldwater chắc chắn sẽ làm. Đây là cách thức của 4 vị đầu ngành, mở đầu ồ ạt bằng một "cú đánh mạnh", tấn công các mục tiêu sát với Hà Nội và với Trung Quốc ngay từ đầu, tiếp tục thực hiện phá hoại miền Bắc Việt Nam cho tới thắng lợi cuối cùng. Nhưng rất ít khả năng Johnson sẽ hoàn toàn không ném bom miền Bắc vào mùa xuân năm 1965. Như thế, chắc là không có cơ hội nào cho Mỹ vì lúc đó vai trò của Mỹ sẽ vẫn nằm trong giới hạn phải tuân thủ từ năm 1945 đến 1964. Nhưng những điều mà hầu hết các cử tri suy nghĩ là Johnson đang dự kiến một khẩu hiệu chiến dịch: "Chúng ta tìm cách không mở rộng chiến tranh"[30]. Đó cũng là những gì mà phía đa số tin rằng họ sẽ bỏ phiếu ủng hộ vào ngày bầu cử 3 tháng mười một. Không một ai mà tôi biết bên trong chính phủ sẽ bỏ phiếu với sự ảo tưởng đó. Tôi không nhớ chính tôi có thời gian đi bỏ phiếu vào ngày hôm đó không và kể cả McNaughton. Cả hai chúng tôi đều đang dự cuộc họp đầu tiên ở Bộ Ngoại giao của một nhóm hoạt động liên ngành nhằm đưa ra giải pháp hữu hiệu nhất để mở rộng chiến tranh. Nhóm này do Tổng thống thành lập dưới sự chỉ đạo của Thứ trưởng Bộ Ngoại giao W. P. Bundy ngày hôm trước. Cuộc họp không được bắt đầu sớm hơn một tuần vì nội dung của nó có thể bị rò rỉ tới các cử tri. Điều đó có thể làm giảm đáng kể số phiếu thắng cử đối với Johnson, mà điều này sẽ phản ánh một quan điểm trái ngược về chiến tranh giữa hai ứng cử viên bị phóng đại. Hơn nữa, chúng ta cũng không bắt đầu công việc muộn hơn một ngày hay một tuần, sau khi các cử tri đã đi bỏ phiếu, vì không có thời gian để mà lãng phí. Vì thế, để đi đến một sự nhất trí nội bộ về việc làm thế nào để ngăn chặn thắng lợi của Cộng sản ở miền Nam Việt Nam bằng việc mở rộng chiến tranh, dường như là điều rất cấp bách. Ngoại trừ một sự lựa chọn nguyên trạng, một người không có thực quyền, thì mọi lựa chọn mà chúng ta cân nhắc đều được coi là sự leo thang. Vào ngày bầu cử, như đã mong đợi vào các lá phiếu, toàn bộ cử tri đang đi bỏ phiếu chống lại việc ném bom Bắc Việt với con số chưa từng thấy, mặt khác việc leo thang chiến tranh mà chúng ta đang tiến hành là nhằm mở ra một chính sách như thế. Chúng ta có thể biện minh cho việc làm này thế nào? Chúng ta phục vụ Tổng thống và những cấp trên trực tiếp lãnh đạo chúng ta. Chúng ta hiểu rằng công việc của Tổng thống là thiết lập chính sách ngoại giao, với sự cố vấn của cấp trên của chúng ta chứ không phải theo một cách hiểu nghiêm trọng là có sự cố vấn của Quốc hội. Do đó, công chúng nghĩ gì sẽ không tác động nhiều tới chúng ta. Rốt cuộc thì điều đó cũng không tạo ra nhiều khác biệt với những gì chính bản thân chúng ta suy nghĩ. Tôi đã sớm nhận thấy được từ McNaughton rằng Lyndon Johnson luôn hoài nghi về tầm quan trọng của một chiến dịch ném bom có hệ thống chống lại miền Bắc Việt Nam. Bản thân tôi còn hoài nghi hơn và McNaughton cũng vậy. Tuy nhiên, cấp trên của tôi, McNamara thì không và tôi phải ủng hộ ông ta. Mùa thu năm 1964, John McNaughton bắt đầu đi cùng McNamara tới tham dự các cuộc họp định kỳ tại Nhà Trắng về vấn đề Việt Nam cùng với Tổng thống. Có một số lần là họp cấp bộ trưởng mà ở đó John McNaughton là trợ lý bộ trưởng duy nhất trong phòng họp. Khi từ Nhà Trắng trở về nếu có thời gian ông thường kể vắn tắt lại và những lúc đó tôi mới được nghe về những nhận thức của từng cá nhân mà tôi có thể không bao giờ đọc được trong những bức điện hay những bản ghi nhớ. Với tôi đây là một quá trình nghiên cứu về hành vi quan liêu một chủ đề cuốn hút vô tận đối với McNaughton. John McNaughton sẽ nói về những gì mà một nhân vật trong cuộc họp đã nói, sau đó ông giải thích tại sao ông ta lại nói điều đó vào lúc ấy và đúng theo cách đó: điều đó có liên quan thế nào tới những lợi ích và các mối quan hệ của ngành mà ông ta đang cố bảo vệ và phục vụ. Hoặc McNaughton sẽ bình luận về những điều mà một số người đã không nói ra, những gì họ đã lờ đi và tại sao. Điều này có giá trị với chính bản thân John McNaughton. McNaughton nói với tôi, trong các cuộc họp đó ông ta nói rất ít, không bao giờ tình nguyện vào việc gì, chỉ bình luận khi McNamara chỉ định. Một nguyên nhân đơn giản là do ông ta ở cấp thấp hơn. McNamara là người duy nhất có thể không đem theo trợ lý đi cùng. John McNaughton cảm thấy rất vinh hạnh khi biết được những điều mà các nhân vật cấp cao, đặc biệt là Tổng thống đang suy tính - Điều đó thật quý giá với chúng ta trong công việc của mình và ông cũng biết vị trí của mình ở đó là không ổn định. Ông không muốn tạo ra nguy hại cho vị trí đó vì phải cảnh giác đề phòng. Một nguyên nhân khác là lúc này ông thường bí mật phản đối những gì ông nghe được McNamara nói với Tổng thống. Bộ trưởng Quốc phòng đang gây áp lực vì sự cần thiết của chiến dịch ném bom đánh phá miền Bắc, chiến dịch mà McNaughton hoàn toàn không tin tưởng, hơn cả những gì mà tôi đã từng không tin. Các cuộc họp đã cho McNaughton cơ hội hiểu rằng Tổng thống cũng hoài nghi về chiến dịch này. Đây là thông tin quan trọng mà McNaughton thu nhận được khi ông ở trong phòng họp cùng họ. McNamara chắc chắn sẽ không muốn nói với ông ta về những nghi ngờ và những câu hỏi của Tổng thống, ít ra là với bất kể sự cụ thể và sinh động nào. Những báo cáo đó làm cho tôi có ấn tượng tốt về Johnson. Đã có lần McNamara làm tôi bất ngờ; tôi không thể giải thích tại sao. Tổng thống nghe có vẻ thích một người nhạy cảm duy nhất trong phòng họp. Điều này làm tôi hy vọng mùa thu năm đó mọi việc sẽ tốt hơn. (Tôi không biết và tôi cũng không nghĩ John biết - là sự ưu tiên của Johnson lúc đó cần phải đưa quân vào miền Nam hơn là ném bom miền Bắc). Nghe được tin từ McNaughton cho biết Tổng thống, khi nói chuyện với McNamara, thường xuyên đề cập tới "chuyện ném bom vớ vẩn của các ông" đã làm tôi nghĩ rằng Johnson phải miễn cưỡng tiến hành leo thang và có thể vì thế mà cảm thấy rất thoải mái trong việc giải thoát toàn bộ chúng ta. McNaughton nói với tôi rằng McNamara sẽ nói về việc ném bom: "Đó là một việc các ông có thể chấm dứt được, một vấn đề thương lượng". Khi một ai đó phê bình, vì có thể không đạt được kết quả tốt hay vì có thể không phải là tất cả những gì để dễ dàng chấm dứt, McNamara thường hỏi anh ta: "Ồ, thế biện pháp của anh là gì?" Trả lời câu hỏi của McNamara bằng câu: "Rút lui, đàm phán để rút ra", sẽ đồng nghĩa với việc nói rằng: "Sự lựa chọn của tôi là rút quân ra, chấp nhận thất bại". Xét theo quan điểm của Tổng thống, đó là câu trả lời mà không ai trong các cuộc họp kiểu này - sẵn sàng thảo luận trước mặt Tổng thống, lại tự nguyện đề xuất ý kiến. Đó là một điều không bắt buộc. Kết quả thu được câu hỏi của McNamara và chính sách đề xuất của ông ta (không phải hoàn toàn của riêng ông ta) xem ra có vẻ không kỳ quặc bằng thực tế. Một buổi chiều McNaughton nói với tôi khi vừa từ Nhà Trắng trở về, ông ta sợ rằng đến một ngày Tổng thống sẽ quay sang và hỏi ông ta nghĩ gì về việc ném bom. Trong một cuốn hồi ký viết những năm sau này, người phụ tá cho NSC, Chester Cooper có mô tả căn bệnh hoang tưởng không dưới một lần. Tổng thống sẽ đi lại quanh chiếc bàn, hỏi xem có ai đồng ý với quyết định của ông và ông ta đã tự tưởng tượng ra câu trả lời khi tới lượt mình: "Không, thưa Tổng thống, tôi không đồng ý?" Khi ông ta đang trầm ngâm suy nghĩ về việc này, thấy Tổng thống quay đi và ông ta phải tự nghe lời nói của chính mình; vì thế ông ta gật đầu và nói: "Được thôi, tôi đồng ý, thưa Tổng thống". McNaughton nói với tôi: "Tôi đã tự hỏi mình sẽ phải làm gì?". Sau đó ông ta ngừng lại và nhìn tôi. "Tôi sẽ phải theo chỉ dẫn của McNamara. Tôi sẽ phải nói điều gì đó theo đúng đường lối của McNamara. Tôi không thể bác lại McNamara hoặc bán rẻ ông ta trước Tổng thống". Tôi không nói gì cả. McNaughton nói tiếp: "Cậu biết không, gia đình tôi có một sạp báo ở Illinois. Chúng tôi không có nhiều thời gian để quản lý; đó là việc của người chủ. Việc chính chúng tôi phải làm là chọn được người chủ. Và khi chọn được một người chủ thì có rất nhiều điều mình trông đợi, nhưng cha tôi dạy tôi rằng điều đầu tiên mình mong đợi đó là lòng trung thành". McNaughton tiếp tục nhìn tôi, còn tôi thì vẫn lắng nghe. Tôi biết tại sao ông lại nói với tôi điều này. Ông không giải thích lòng trung thành ông muốn nói là gì, nhưng từ câu chuyện của ông cũng đủ để tôi hiểu rằng: Hãy làm những điều tốt đẹp cho cấp trên, người đã thuê bạn; hãy đặt lên trên những gì bạn nghĩ là tốt nhất cho đất nước, đưa ra lời khuyên tốt nhất cho Tổng thống hay Bộ trưởng Quốc phòng cho dù điều đó có làm cấp trên của bạn lúng túng. Tôi đã nghe nhưng không tán thành. Có lẽ tôi đã bị sốc. Nói dối Tổng thống? Lừa gạt ông ta bằng nhận định riêng của mình khi ông ta hỏi mình về vấn đề chiến tranh và hoà bình? Hay nói dối McNamara, Bộ trưởng Quốc phòng, nếu mình ở cùng phòng với ông ta và McNaughton và McNamara lại yêu cầu mình cho biết những quan điểm riêng của bản thân? Đó là vấn đề có thực của câu chuyện này. Tôi cho rằng sẽ không bao giờ xảy ra chuyện đó. Tôi không nói gì với John McNaughton và tình huống này đã không xảy ra. Tôi có một cơ hội đến sớm hơn vào mùa thu để ủng hộ các phòng ban bác bỏ việc tiến hành các cuộc không kích chống lại Bắc Việt. Walt Rostow, chủ tịch phòng hoạch định chính sách của Bộ Ngoại giao, thông báo một đơn đề nghị rằng chúng ta phải tìm cách thay đổi bằng cả lời tuyên bố và hành động, các nguyên tắc "luật chung" đang thịnh hành của trò chơi trong các mối quan hệ quốc tế. Điều này đã hạn chế những phản ứng quân sự của chúng ta với những gì Rostow gọi là "cuộc tấn công bí mật" ví như điều mà tất cả chúng ta đều tin đó là sự chỉ đạo bí mật của Bắc Việt và sự ủng hộ của Mặt trận dân tộc giải phóng ở miền Nam Việt Nam. Từ năm 1961, Rostow đã biện hộ cho tính hợp pháp và sự cần thiết đối với việc ném bom của Mỹ vào Bắc Việt. McNaughton lấy ý kiến của nhiều bộ phận trong văn phòng của ông để đóng góp vào bài phê bình chi tiết về "luận đề của Rostow rằng cuộc tấn công bí mật là chính đáng và phải được giải quyết bằng các cuộc tấn công vào nguồn gốc của sự xâm lược". Tôi viết một phần về phản ứng mạnh mẽ của ta, và được thông báo tới tất cả các ngành có liên quan, bằng mọi giá và sự mạo hiểm khi áp dụng luận đề này: Xem xét các thái độ hiện nay, việc áp dụng biện pháp của Rostow là chấp nhận sự phản đối của trong nước và quốc tế theo mức độ từ lo lắng và phản đối tới lên án, nỗ lực tách ra khỏi các chính sách của Mỹ hoặc quân đồng minh hoặc thậm chí các biện pháp đối phó mạnh mẽ… Thông thường, lúc đó, biện pháp của Rostow, đúng hơn là các biện pháp mà Mỹ đối phó, sẽ được xem chung như một sự thay đổi "bấp bênh" trong các nguyên tắc của trò chơi, một sự leo thang xung đột, một sự gia tăng những rủi ro mang tính quốc tế chung, hoàn toàn có khả thể như một sự xâm lược mở rộng đòi hỏi có sự lên án …Đây là một trong số những đoạn hiếm hoi của các bản thảo còn sót lại hoặc những tài liệu chính thức của thời kỳ đó mà tôi có thể nhận ra những từ ngữ riêng của mình. Khi đọc lại, tôi bị bất ngờ bởi hai việc. Thứ nhất, theo tôi biết, đó là việc sử dụng duy nhất từ "xâm lược" để chỉ hành động của Mỹ trong toàn bộ các tài liệu chính thức thời kỳ đó. Thứ hai, tôi để ý thấy rằng tôi đã đề nghị từ đó không được coi như một đánh giá khách quan, bắt buộc, hoặc như quan điểm riêng của tôi. Nó chỉ ra làm sao chúng ta đi đánh bom một nước mà không có cuộc tấn công vũ trang nào chống lại chúng ta hoặc bất cứ ai bị người khác phát hiện và lên án. Không có cách nào khác để đưa ra một quan điểm như thế vào trong cuộc thảo luận chính thức cho dù chỉ một lần và vẫn cứ sử dụng nó. Tôi chắc chắn rằng điều đó vẫn đúng. Những ảnh hưởng tương tự với các từ "tội phạm" và "vô đạo đức" đã ám chỉ một chính sách mà các ban ngành hoặc Tổng thống của nước đó có thể phải ủng hộ hoặc đã chấp nhận. Ba từ cấm kỵ này sẽ được sử dụng rộng rãi ở các nước khác, trong đó có các nước đồng minh của chúng ta, nếu chương trình đã đệ trình của Tham mưu trưởng liên quân được thực hiện. Còn những từ tương tự, chỉ kém rõ nghĩa một chút, có thể áp dụng cho kế hoạch "gây áp lực theo cấp độ đối với DRV (chính quyền Hà Nội)" mà McNaughton đã làm mẫu sẵn cho McNamara. McNaughton thảo ra kế hoạch này ngày 3 tháng chín, ba tuần sau khi ông ta soạn thảo những chỉ dẫn cho kế hoạch hăm doạ của Seaborn đối với Hà Nội và cùng lúc khi tôi đang chỉ trích lời đề nghị của Rostow. Trong "kế hoạch hành động vì miền Nam Việt Nam"[31]của ông ta, John đã lên danh sách một số các mức độ hành động "sẽ gây ra sự lo sợ, hoàn toàn làm gia tăng sự lo sợ, đối với Bắc Việt," và "chắc chắn sẽ đúng lúc để kích động sự phản ứng quân sự của Bắc Việt", đó là: Nếu muốn chúng ta sẽ có những khoảng cách thuận lợi để leo thang chiến tranh và bắt đầu một kế hoạch hành động quân sự đỉnh cao của chính phủ miền Nam Việt Nam và Mỹ chống lại Bắc Việt. Các hoạt động leo thang có thể là… đánh mìn các bến cảng… các cuộc không kích bắn phá miền Bắc Việt Nam di chuyển các mục tiêu từ miền Nam ra miền Bắc, từ các mục tiêu kết hợp thâm nhập … tới các mục tiêu có tầm quan trọng về quân sự và công nghiệp… Khả năng các hoạt động như thế sẽ leo thang mạnh hơn, có thể kéo theo Trung Quốc vào cuộc chiến, sẽ buộc chúng ta phải đối phó. Bên cạnh việc xâm lược có liên quan tới kế hoạch khiêu khích, tôi tin tưởng, theo như McNaughton đã nói với tư cách cá nhân, rằng giải pháp ném bom theo cấp độ không hoàn toàn tốt hơn kế hoạch của Hội đồng Tham mưu trưởng liên quân là một cuộc tấn công qui mô lớn ngay từ đầu. Tôi cho rằng rất có thể cuối cùng sẽ đi đến một vấn đề chung. Vẫn cho là một số hình thức ném bom dường như không thể tránh khỏi, nhưng lời đề nghị của McNaughton đã làm chậm lại quá trình thực hiện các hình thức nguy hiểm và huỷ diệt nhất.Một thuận lợi theo giả thiết khác của lời đề nghị là dễ thuyết phục và có thể kiểm soát. "Thời điểm và sự mạnh dần lên sẽ phụ thuộc vào sự chỉ đạo của chúng ta, với kịch bản có khả năng thay đổi bất cứ lúc nào".[32] Trong một phương pháp sau này cho nhóm của Bundy, McNaughton viết rằng kịch bản này "sẽ được tạo ra cho phép Mỹ quyền tự chọn bất cứ thời điểm nào để có thể tiếp tục chiến tranh hay không, leo thang hay không và tăng tốc hay không."[33] Tuy nhiên khả năng kiểm soát được như thế là có thực không? Bản thân John có tin ưởng vào điều đó không? Trong cuốn "Những người ưu tú và thông minh nhất" xuất bản năm 1972, nhà báo David Halberstam trả lời các vấn đề này. Halberstam miêu tả McNaughton có cùng chung mọi nghi ngờ với Michael Forrestal, người mà sau này cũng làm việc trong Nhà Trắng, về chính quyền miền Nam Việt Nam, về việc ném bom và về cuộc chiến tranh mà tôi đã nghe từ ông khi được làm việc cùng ông những tháng sau này. Rõ ràng trích dẫn Forrestal như nguồn thông tin của mình, Halberstam nói Michael "vẫn chưa bi quan bằng McNaughton". Halberstam không nghĩ rằng sự lừa dối là không thể tránh được. Ông ta chắc chắn rằng sự lừa dối bằng cách nào đó vẫn có thể tránh được, rằng có nhiều sự lựa chọn, rằng những người đàn ông thông minh tài giỏi ở Washington có thể kiểm soát được các quyết định và tránh được sự vướng mắc lớn. McNaughton thì không tin chắc vào điều đó. McNaughton từng nói "vấn đề rắc rối với ông Forrestal là ông luôn nghĩ chúng ta có thể thay đổi được nó và có thể thoát ra khỏi nó bất cứ khi nào chúng ta muốn. Nhưng tôi cứ phân vân. Tôi cho rằng vấn đề phức tạp hơn từng ngày, mỗi ngày chúng ta mất kiểm soát một chút, mỗi quyết định chúng ta đưa ra đều sai hoặc hoàn toàn không đưa ra quyết định nào, làm cho quyết định sau lại khó hơn vì nếu chúng ta không dứt điểm việc này hôm nay, thì các lý do để không dứt điểm được nó vẫn sẽ tồn tại tới ngày mai và chúng ta sẽ bị vướng vào vấn đề đó sâu hơn". Đó là quan điểm của McNaughton nói riêng mà tôi biết, và là cách ông ta nói với tôi. Ông còn nói đó là những gì ông đã nói với McNamara khi họ chỉ có hai người. Nhưng không phải là những gì ông đã thảo ra để McNamara sử dụng như những tài liệu đi nói chuyện với người khác hoặc những gì McNamara đã nói trong các cuộc họp hoặc nói với cấp trên. Vì không có điều gì trong đó tỏ ra là thông thái cả. Liệu bản thân McNamara có thực sự cảm thấy khác lạ hay không, tôi không biết. Ông ta làm việc trực tiếp cho Tổng thống. Nghĩa là các bản ghi nhớ của McNamara viết cho Tổng thống hoặc cho những người khác, thường do McNaughton soạn thảo, điều này dễ làm cho người ta hiểu sai quan điểm cá nhân của McNamara giống như quan điểm mà John đã nêu ra cho chính mình. Hơn nữa, lập trường quan điểm của McNamara trong các cuộc họp hay trong các văn bản giống như lập trường quan điểm của McNaughton, thường thể hiện lòng tin và quyền ưu tiên của cấp trên với những gì McNamara không tán thành. Tuy nhiên tài liệu thành văn thì không thể trả lời được như thế. Trừ phi McNamara muốn lựa chọn để làm rõ hơn việc nhận thức của ông khác với nhận thức của hai vị Tổng thống như thế nào, tôi không cho rằng cách cư xử riêng của McNamara, hay lịch sử của thời kỳ đó, có thể được hiểu một cách đầy đủ cặn kẽ. Trong khi đó John đang giúp McNamara những gì ông ta muốn. Những giải thích sau này dựa vào các Hồ sơ Lầu Năm Góc nhằm gán cho hoặc đổ lỗi cho McNaughton là một tác nhân truyền lực trong việc khuyến khích ném bom, đặc biệt khi nó được thực hiện (để chống lại những khả năng thiên bẩm này của Hội đồng Tham mưu trưởng liên quân. Trong những bản ghi nhớ đó, cấp trên của tôi thường tham gia để nêu ra những chỉ dẫn cho việc ném bom, cũng như thực hiện việc ném bom thế nào, ném bom khi nào, ném bom để làm gì và tại sao lại ném bom, ném theo thứ tự nào và kết quả ra sao. McNaughton hoàn toàn không tin tưởng vào việc đó, vì ông ta cho rằng việc này là cần thiết hoặc có lợi cho Mỹ hay Việt Nam, ngoại trừ nó có thể - ít tai hoạ hơn - những gì Hội đồng Tham mưu trưởng liên quân muốn làm. Quan điểm của ông ta cũng giống như quan điểm của tôi là việc ném bom miền Bắc Việt Nam hết sức phi lý và nguy hiểm, và điều đó sẽ không mang lại bất cứ điều gì có lợi mà sẽ chỉ đưa chúng ta vào một cuộc chiến theo chiều hướng khó khăn hơn.Hơn thế, McNaughton còn bị qui về quan điểm cho rằng chúng ta nên chấm dứt những gì chúng ta đang tiến hành ở Việt Nam và về cơ bản phải thoát khỏi đó. McNaughton không thấy ấn tượng với những tranh luận cho rằng những nỗ lực của chúng ta cho tới giờ đã tạo ra một lợi ích quốc gia quan trọng, rằng chúng ta đang được thử nghiệm bằng một phương pháp đầy ý nghĩa, rằng sự rút lui sẽ làm mất uy tín của chúng ta hoặc rằng những đồng minh quan trọng sẽ phải chịu chung ảnh hưởng của chúng ta trong mối quan hệ thế giới. Ngược lại, ông tin rằng trong mỗi khía cạnh này, chúng ta đều sẽ phải chịu ảnh hưởng nhiều vì sự can thiệp lâu dài hơn là sự rút lui của chúng ta. Hơn nữa, cho dù bằng mọi biện pháp can thiệp quân sự ồ ạt, xét theo một số nghĩa chúng ta đã có thể thành công, ông ta không tin những lợi ích theo điều khoản lợi ích quốc gia của chúng ta có thể thích hợp với cái giá hoặc sự thiệt hại mà chúng ta sẽ gây ra cho người Việt Nam. Gần như không có dấu hiệu nào thoáng qua về những thái độ này trên mọi bản tài liệu mà ông ta đã thảo ra hoặc đã ký vào những năm cuối nhiệm kỳ, từ 1964 đến 1967. Tuy nhiên đó là những gì ông ta đã tin tưởng. Trong lúc chúng ta không tán thành với những đánh giá này thì McNaughton đúng, còn tôi là sai. Về phương diện cá nhân tôi cho rằng McNaughton đã đánh giá thấp cái giá phải trả vì sự ảnh hưởng của chúng ta và khả năng đối mặt của chúng ta với chủ nghĩa Cộng sản ở một nơi khác nơi sẽ mang đến một kết quả thất bại của Mỹ ở Việt Nam. Đôi khi tôi tự hỏi liệu ông ấy có thể là một người chống chiến tranh lạnh kém hơn tôi. Tôi nghĩ tới việc rút lui của chúng ta khỏi Việt Nam sẽ gây cho chúng ta nhiều phiền phức trong cuộc xung đột với chủ nghĩa Cộng sản trên toàn thế giới hơn là những gì John đã gần như tin tưởng. Tôi tin rằng điều đó sẽ khích lệ Liên Xô, Trung Quốc và những kẻ nổi loại trên khắp thế giới và sẽ cản trở những người ủng hộ và các đồng minh của chúng ta. Về điểm này, tôi có thể đồng ý với Bộ trưởng Ngoại giao Rusk và Hội đồng Tham mưu liên quân, trái ngược với John. Nhưng trong khi Nhóm diều hâu tin rằng thực tế Việt Nam là một lý do vừa đủ để mở rộng can thiệp của chúng ta và thường nghĩ rằng họ đã biết một phương pháp để giành thắng lợi ở đó, tôi thì không tin. Tôi tán thành với quan điểm riêng của John, khi cân nhắc mọi điều, chúng ta sẽ tồi tệ, nếu chúng ta cố gắng tiếp tục một nỗ lực đen tối và sẽ còn tồi tệ hơn nếu chúng ta leo thang. Việt Nam không phải là nơi để cắm lá cờ của chúng ta. Vì thế chúng ta chỉ phải giải quyết theo cách tốt nhất những vấn đề sẽ phát sinh nếu chúng ta rời đi. Xa hơn những gì tôi đã biết vào thời điểm đó, nhiều quan chức, và tất cả những người chống chiến tranh lạnh, ngay dưới các tầng lớp cao nhất đều cùng chung quan điểm đó. Tuy nhiên không bao hàm tất cả các cấp trên của họ. Đó không phải là những gì Tổng thống hay Ngoại trưởng Rusk hay Bộ trưởng Quốc phòng suy nghĩ. Xét đến sự ngưỡng mộ của tôi đối với McNamara, tôi có thể không bao giờ hiểu được tại sao ông ta muốn bắt đầu con đường này bằng sự khiêu khích và leo thang cho dù là "từng bước"[34]. Tôi thực sự sửng sốt và bối rối khi biết rằng ông ta cũng nằm trong số những người ủng hộ mạnh mẽ việc ném bom miền Bắc Việt Nam. Điều đó đặc biệt mâu thuẫn trong tôi vì tôi tin tưởng tuyệt đối rằng McNamara luôn cùng chung một số nhận định với tôi, đặc biệt là sự ghê tởm đối với chiến tranh hạt nhân. Cảm giác này bắt nguồn từ công việc ban đầu của tôi khi làm tư vấn của Công ty Rand cho Văn phòng Bộ trưởng Quốc phòng về các kế hoạch của cuộc chiến tranh hạt nhân, chỉ huy và điều khiển các loại vũ khí hạt nhân. Giống như nhiều đồng nghiệp của tôi ở Công ty Rand, gồm Harry Rowen và Morton H. Halperin, một nhà tư vấn trẻ trong lĩnh vực điều hành vũ trang, tôi tin rằng để tiến hành một cuộc chiến tranh hạt nhân tổng thể hoặc có giới hạn trong bất cứ tình huống nào đều sẽ là thảm hoạ. Chúng ta cảm nhận chắc chắn về điều này cho dù đó là một quan điểm đi ngược với chính sách và chiến lược quốc phòng của Mỹ trong NATO. Điều này còn căn cứ công khai vào sự sẵn sàng tiến hành đe doạ và thực hiện các bước chuẩn bị của Mỹ cho một cuộc tấn công quân sự lần đầu tiên sử dụng hạt nhân chống lại một cuộc tấn công thông thường của Liên Xô. Quan điểm cá nhân của chúng ta cũng trái ngược với học thuyết không quân, về những điều chúng ta đã biết ở Rand. Dù sao, tôi vẫn tin rằng McNamara sẽ tán thành với chúng ta. Tôi đoán được quan điểm của McNamara từ cách ông nói với tôi trong một bữa ăn trưa tại bàn làm việc của ông năm 1961. Tôi đã viết tài liệu chuyển qua tay cho ông mà chưa hề gặp ông trước đó. Ngày hôm đó, ông làm tôi có ấn tượng mạnh mẽ và tích cực bởi sự quả quyết rằng dù trong hoàn cảnh nào cũng phải có một cuộc đánh đòn hạt nhân trước tiên của Mỹ ở châu Âu. Nó sẽ hoàn toàn là thảm hoạ cho dù nó không dẫn tới một cuộc chiến tranh tổng lực giữa Mỹ và Liên Xô, như McNamara tin chắc sẽ xảy ra. Thậm chí trước đó, với niềm đam mê lớn lao cùng với danh tiếng là một người có bộ óc điện tử, lạnh lùng, ông nói: "Đó sẽ là một cuộc chiến tranh tổng lực, một sự huỷ diệt hoàn toàn, đối với những người châu Âu!". Hơn nữa, ông nghĩ thật vô lý khi cho rằng một "vụ đánh đòn hạt nhân có giới hạn" sẽ vẫn cứ kìm hãm châu Âu, và sẽ không gây ra cuộc chiến tranh hạt nhân tổng thể một cách tức thì. Gần đây tôi đã thảo ra, và McNamara đã đồng ý, một chỉ đạo tối mật của Bộ trưởng Quốc phòng cho Hội đồng Tham mưu trưởng liên quân Mỹ về cách giải thích mới cho các kế hoạch tác chiến của chiến tranh hạt nhân tổng thể. Nó được đặt trong bối cảnh là ông ta mời tôi đi ăn trưa. Theo yêu cầu của Thứ trưởng Quốc phòng, Roswell Gipatric, tôi soạn ra một loạt các câu hỏi về các kế hoạch chiến tranh thời kỳ Eisenhower, hiện vẫn lưu hành. Gilpatric đã gửi các câu hỏi này tới Hội đồng Tham mưu trưởng liên quân yêu cầu trả lời. Khi tôi đưa danh sách này tới Rnhert Korner thuộc văn phòng NSC, ông ta chọn ra một câu và gửi - tới các tổng trưởng như một vấn đề thắc mắc của Tổng thống. Nội dung câu hỏi: "Nếu các kế hoạch chiến tranh tổng lực hiện tại được thực hiện như đã định, thì bao nhiêu người sẽ bị thiệt mạng ở riêng Liên Xô và Trung Quốc?" Trong cuộc nói chuyện của chúng tôi quá bữa trưa, tôi nói với McNamara rằng Hội đồng Tham mưu trưởng liên quân đã cung cấp cho Nhà Trắng câu trả lời ngay lập tức chỉ trong vòng 1 hoặc 2 ngày. Đó là một tư liệu tối mật đã được giải mã - đối với riêng Tổng thống - nhưng từ khi tôi thảo ra các câu hỏi, Korner đã gọi tôi qua các văn phòng của NSC để xem. Câu trả lời theo dạng một biểu đồ đường thẳng, một đường thẳng đi lên chỉ số những người bất hạnh nằm trên trục thẳng, 1 triệu người chết, vuông góc với trục thời gian nằm ngang, chỉ các tháng tính từ thời điểm tấn công. Con số tăng lên phản ánh số người bị chết dần vì ảnh hưởng của bụi phóng xạ sau các cuộc tấn công. (Tôi chỉ hỏi về số người chết chứ không hỏi về số thương vong, tức là bao gồm cả bị thương và ốm yếu). Điểm thấp nhất trên biểu đồ, bắt đầu ở phía bên tay trái của đồ thị, thể hiện số người sẽ chết trong mấy ngày đầu của cuộc tấn công. Điểm cao nhất, phía bên tay phải của đồ thị chỉ số người chết tăng lên trong vòng 6 tháng tính từ khi thực hiện các kế hoạch. Con số thấp hơn là 275 triệu người chết. Con số cao hơn là 325 triệu.Đây là chỉ tính riêng Liên Xô và Trung Quốc, tất cả những gì tôi đã yêu cầu. Tôi nêu ra một câu hỏi tiếp theo cho Korner bao quanh các khu vực tiếp giáp với khối Trung-Xô và phòng tham mưu đã cung cấp những đánh giá tổng hợp tương đối khẩn trương. Hàng trăm triệu người khác hoặc hơn thế sẽ chết trong các cuộc tấn công của chúng ta vào các mục tiêu ở các nước vệ tinh Đông Âu. Hơn nữa, bụi phóng xạ từ các vụ nổ trên bề mặt của chúng ta ở Liên bang Xô viết, ở các nước Đông Âu và ở Trung Quốc sẽ giết hại nhiều người của các quốc gia trung lập nằm dọc biên giới các nước này - như Phần Lan, Thuỵ Điển, Áo và Afganistan - cũng như Nhật Bản và Pakistan. Ví dụ như người Phần Lan sẽ bị huỷ hoại bởi bụi phóng xạ từ các vụ nổ bề mặt ở các bến tàu ngầm của Liên Xô gần các đường biên giới của họ. Số người chết từ các cuộc tấn công của Mỹ tăng lên hàng trăm triệu khác tuỳ thuộc vào điều kiện của gió sẽ xảy ra mà không cần tới một vụ nổ nào của người Mỹ trên lãnh thổ của các nước trung lập này.Số người chết vì bụi phóng xạ bên trong các nước đồng minh khối NATO của chúng ta từ các cuộc tấn công của Mỹ chống lại Hiệp ước Varsava có thể tăng lên tới một trăm triệu người, "phụ thuộc vào hướng gió thổi", là một sự thừa nhận tổng quát trước Quốc hội đã được nêu ra gần đây. Tất cả điều này đều không có sự cân nhắc tới hậu quả của các cuộc tấn công hạt nhân của Liên Xô vào Mỹ, Tây Âu và các căn cứ của Mỹ ở một nơi khác nhằm trả đũa cuộc oanh kích đầu tiên của Mỹ mà các tính toán của Hội đồng Tham mưu trưởng liên quân Mỹ đã dự đoán. Mỹ cũng không tính tới những hậu quả của các loại vũ khí hạt nhân chiến lược của Mỹ, vấn đề mà McNamara đã chỉ cho tôi biết một cách rất say sưa. Toàn bộ tổn thất về người từ các cuộc tấn công của chúng ta, theo các đánh giá của Hội đồng Tham mưu trưởng liên quân, vào khoảng 5 tới 6 trăm triệu người. Con số này gần như toàn bộ là dân thường. 100 người Do Thái Phần lớn hơn sẽ bị chết trong một hoặc hai ngày, số còn lại trên 6 tháng, khoảng 1 phần 3 trong các nước đồng minh hoặc các nước trung lập. Đây không phải là một tính toán mang tính giả thuyết về những gì cần để ngăn ngừa một cuộc tấn công hạt nhân của Liên Xô vào Mỹ và quân đồng minh của Mỹ (với tính toán như thế sẽ vẫn là điều phi lý). Đó là đánh giá tốt nhất của Hội đồng Tham mưu trưởng liên quân về kết quả thực tế, trong giới hạn về định mệnh con người, về sự vận hành cơ cấu để thực hiện các kế hoạch tác chiến của Hội đồng Tham mưu trưởng liên quân cho cuộc chiến tranh tổng thể. Các kế hoạch hiện tại của Mỹ cho "mọi cuộc xung đột có vũ trang" với các lực lượng chính qui của Liên bang Xô viết, ở bất cứ đâu, xảy ra trong bất cứ tình huống nào - như Berlin, khởi nghĩa ở Đông Đức, các cuộc tấn công của Liên Xô vào Iran hoặc Nam Tư - đều cho thấy Tổng thống sẽ phát động cuộc chiến tranh hạt nhân tổng thể, với những hậu quả nằm ngoài nước Mỹ. Tôi vẫn nhớ khi đang cầm trên tay tấm biểu đồ và xem nó trong một văn phòng của khu nhà phụ ở Nhà Trắng trong Toà nhà Hành pháp vào một ngày xuân năm 1961. Tôi đang nghĩ: Mảnh giấy này, những gì thể hiện trên mảnh giấy này, sẽ không tồn tại. Trong tiến trình lịch sử loài người, nó sẽ không bao giờ còn tồn tại. Tôi không nói điều đó với Bộ trưởng. Vì qua thái độ của cuộc đối thoại tôi không nghĩ là tôi phải nói. Tôi chưa bao giờ có được ấn tượng mạnh với người khác về sự nhận thức tương đồng trong vấn đề này và về sự tập trung cao độ của anh ta để làm thay đổi tình hình. Ba mươi năm sau McNamara đã tiết lộ trong cuốn hồi ký của mình là ông ta đã bí mật khuyên Tổng thống Kennedy và sau đó là Tổng thống Johnson rằng trong bất cứ hoàn cảnh nào họ cũng nên tiến hành một cuộc chiến tranh hạt nhân. Ông ta không nói với tôi như thế nhưng trong mọi điều ông ta nói ra đều ám chỉ điều đó. Với tôi như thế là rõ ràng, McNamara đã đưa ra lời khuyên đó và đó là lời khuyên đúng đắn. Tuy nhiên nó lại trục tiếp đi ngược với những cam kết của Mỹ về việc sẵn sàng thực hiện cuộc đánh đòn hạt nhân trước tiên mà ông ta cảm thấy bị ép buộc phải nhắc lại với những quan chức của NATO trong suốt những năm ở đó. (NATO vẫn duy trì chính sách đánh đòn trước tiên tới ngày nay, khi Mỹ nằm ngoài sự khu vực kiểm soát của NATO - có thể hiện tại với một mức độ trung thực, được thể hiện bởi những giả thuyết đánh đòn trưức tiên trong chính sách hạt nhân của chính quyền Bush bị rò rỉ vào tháng Ba năm 2002). Lời khuyên của McNamara còn đi ngược với những giả thiết dài hạn trong kế hoạch chiến tranh có giới hạn của Mỹ là cần một cuộc đánh đòn hạt nhân trước tiên trong cuộc xung đột với các lực lượng lớn của Trung Quốc ở châu Á. Trợ lý của McNamara là Adam Yarmolinsky đã ngồi cùng chúng tôi vào cuối bữa trưa. Sau khi chúng tôi rời khỏi văn phòng của McNamara, Adam đưa tôi sang căn phòng nhỏ của ông ta cạnh đó và nói: "Anh không được nói với ai bên ngoài về những gì McNamara đã nói với anh". Tôi hỏi có phải anh đang nói tới những lo ngại về phản ứng của Quốc hội và của Hội đồng Tham mưu trưởng liên quân (cả NATO), Adam trả lời: "Chính xác. Điều này có thể dẫn tới sự nghi ngờ của McNamara". Tôi nói với Adam là tôi đã hiểu. Adam tiếp tục nhấn mạnh sự nghiêm trọng của việc nói với một ai đó. Ông ta nói: "Không một ai, ý của tôi là cả Harry Rowen". Rõ ràng Adam biết rằng Harry là bạn thân nhất, là tâm phúc của tôi, người đồng nghiệp mà tôi thường chia sẻ tâm sự thậm chí là những thông tin có tính nhạy cảm cao tới như thế. Tôi nhận được thông điệp và rất tôn trọng cách đề nghị của Adam. Tôi chưa bao giờ nói với bất cứ ai về những gì McNamara đã nói, kể cả Rowen, mặc dù Harry cũng sẽ cảm thấy hiếu kỳ như tôi. Tôi đã hỏi Adam: "Theo ông, quan điểm của Tổng thống về các vấn đề này có khác so với thư ký của ông ta không?" Adam nói: "Chỉ một chút thôi". Tôi quên mất suy nghĩ của thư ký cho rằng McNamara là một người đáng có được sự trung thành và tin cậy lớn của tôi. Theo tôi, McNamara có nhận thức đúng đắn về những nguy cơ lớn nhất trên thế giới, có sức mạnh và quyết tâm để giảm thiểu những nguy cơ đó. Ông ta và trợ lý còn hiểu rõ thực tiễn để biết rằng nếu muốn đạt được việc đó, ông ta phải giữ những con bài sát bên mình. Tôi cảm nhận được sự trung thành đó trong 3 năm tới và đã mang theo khi tới làm việc ở Lầu Năm Góc. Người ta có cảm giác rằng McNamara và những người tin cẩn của ông ta là những người đàn ông (qua sự đánh giá và quan tâm của tôi), đang cố gắng để kiềm chế các lực lượng có sức mạnh nhưng không theo thể chế pháp luật nào - nhìn chung không phải là tất cả nhưng bên trong toà nhà - đang đe doạ đẩy chúng ta tới một thảm hoạ hạt nhân. Tôi thấy vinh dự được giúp họ. Vì thế tôi đã cho McNamara là vô tội thậm chí cả khi tôi không thể hiểu những lựa chọn của ông ta. Tôi cảm thấy lo lắng về chính sách leo thang mà ông ấy yêu cầu chúng tôi thực hiện, vì trong đầu tôi không hề có ý tưởng về chính sách leo thang đó, ít ra là trong một thời gian ngắn, rất có thể sẽ phát động chiến tranh hạt nhân với Trung Quốc hơn là biện pháp của Goldwater mà Hội đồng Tham mưu trưởng liên quân đang thúc giục. Nếu có vấn đề gì thì Johnson vẫn là người liên quan tới sự mạo hiểm đó hơn. Vì thế, lòng trung thành của tôi cũng phụ thuộc vào cả Johnson. Tôi muốn ông ta tái cử với sự tín nhiệm càng lớn càng tốt, tôi không cho rằng sự che giấu tới cùng đó đã làm cho tôi thấy rất bực mình. Quan trọng không chỉ là giữ những người đàn ông như Johnson, McNamara và McNaughton ở lại vị trí, mà còn phải tăng cường sức mạnh của họ đối với các Tham mưu trưởng liên quân. Chúng ta đang ngăn chặn áp lực đối với một tiến trình xem ra tương đối nguy hiểm hơn. Mục tiêu tương tự đã biện minh cho những nỗ lực của cấp trên của tôi và tôi trong nhóm nghiên cứu của NSC bắt đầu vào ngày bầu cử. Công việc của chúng tôi, theo McNaughton bố trí, không phải để duy trì cho lựa chọn rút quân, điều mà cả hai chúng tôi về mặt cá nhân lúc đó đã coi là tồi tệ nhất trong các điều tồi tệ. Phải đấu tranh để giành được sự ủng hộ cho chiến lược ném bom mà McNamara đã đệ trình, "gây áp lực từng bước" và phản đối kế hoạch "cú đánh mạnh"[35]của các Tham mưu trưởng liên quân. Yêu cầu cuối cùng là tấn công các mục tiêu có trong danh sách 94 mục tiêu của các Tham mưu trưởng gần như đồng thời một lúc để tạo ra một cú sốc và sự bất ngờ lớn nhất. Vị trí đầu tiên bị tấn công là căn cứ MiG ở Phúc Yên, ngoại ô Hà Nội và các kho trữ dầu trong cùng khu vực đông dân cư.Gần như mọi lời khuyên về chính sách của các Tham mưu trưởng liên quân đều được nhắc lại: "… Mỹ sẽ kiểm soát các hành động quân sự để phá hoại những khả năng và ý chí của Bắc Việt, buộc chính quyền Hà Nội phải chấm dứt việc cung cấp cho các lực lượng nổi dậy ở miền Nam Việt Nam và Lào". Điểm trọng tâm trong mục tiêu này, theo các Tham mưu trưởng cần tập trung phân biệt nó với các mục tiêu có thể lựa chọn về mức độ gây ảnh hưởng, ép buộc hoặc thuyết phục là "sự phá hoại", "sự ép buộc", và "những khả năng". Cuối cùng họ đưa ra một danh sách kiến nghị cụ thể, lặp đi lặp lại một cách đều đặn từ đầu năm 1964 đến năm 1968 tưởng chừng như một lời kinh cầu nguyện. Những kiến nghị bao gồm việc đánh mìn cảng Hải Phòng và các tuyến đường thuỷ ở miền Bắc Việt Nam, phong toả đường biển từ Việt Nam sang Trung Quốc, ném bom các tuyến đường giao thông thuỷ, bộ và đường sắt giữa Trung Quốc và Bắc Việt, phá huỷ mọi sự tiếp viện bằng đường không từ Trung Quốc, cùng với các cuộc tấn công bằng đường không hạn chế vào các mục tiêu quân sự và công nghiệp trên toàn miền Bắc tới tận biên giới Trung Quốc. Với ý đồ cắt đứt các nguồn tiếp tế từ khối Trung - Xô bằng đường biển qua Trung Quốc, vì thế có thể cô lập Bắc Việt và Mặt trận dân tộc giải phóng miền Nam khỏi các nguồn tiếp tế của Cộng sản và bằng chiến dịch không quân không hạn chế, buộc các nhà lãnh đạo và người dân Bắc Việt phải chịu phục tùng. Hơn nữa, lục quân và thuỷ quân lục chiến đều tin rằng quan trọng là phải ngăn chặn sự thâm nhập của cả binh lính và các nguồn tiếp tế từ miền Bắc vào cho quân giải phóng bằng các sư đoàn bộ binh Mỹ vượt qua các tuyến đường thâm nhập vào Lào và Campuchia hoặc các sư đoàn của Mỹ ở bên trong hoặc ở ven biển Nam Việt Nam. Phần chiến lược để giành thắng lợi này của Mỹ có lúc đã để lộ trong các cuộc họp liên ngành vào năm 1964. Chiến lược đó đã bị loại bỏ không chỉ vì chiến dịch bầu cử mà còn vì M. Taylor và McNamara, cả hai đều phản đối cho tới tận tháng 4 năm 1965. Dù sao chăng nữa, kế hoạch triển khai quân trên bộ trong các bộ tham mưu lục quân và thuỷ quân lục chiến vẫn tiếp diễn trong suốt thời kỳ đó. Từ thực tế tình hình, tôi không hề ngạc nhiên khi áp lực cho việc triển khai quân đã trở nên rõ ràng và cấp bách vào đầu năm 1965. Từ nghiên cứu về việc ném bom trong Chiến tranh thế giới II và chiến tranh Triều Tiên, tôi đồng ý với các nhà phân tích tình báo dân sự của CIA và Bộ Ngoại giao rằng cuộc ném bom thông thường sẽ vừa không cắt đứt được nguồn xâm nhập khá nhỏ từ Bắc vào để duy trì chiến tranh du kích ở miền Nam lại vừa không làm cho ban lãnh đạo của Hà Nội và người dân ở đây từ bỏ được cuộc đấu tranh vũ trang. Các nhà phân tích tình báo này cũng không trông chờ các hoạt động tác chiến mặt đất ở các khu vực miền núi hoặc biên giới để có thể cô lập được chiến trường ở miền Nam, như quân đội đã hy vọng. Cho dù họ có làm được họ cũng sẽ không có tác dụng quyết định trong cuộc xung đột bản địa rộng lớn ở miền Nam. Nhưng một khi Mỹ đã tự can thiệp vào và bị thương vong nặng nề, tôi đã thấy trước được những ý đồ rất rõ ràng để cố gắng bù đắp lại những thất bại ban đầu và phá vỡ sự bế tắc bằng cách mở rộng chiến tranh xa hơn. Điều này có thể sẽ sử dụng tới 2 hình thức. Thứ nhất, mặc dù các Tham mưu trưởng và lực lượng không quân phủ nhận mọi ý định nhằm vào các thành phố và khu dân cư của chính mình, như trong Chiến tranh thế giới thứ hai và Triều Tiên, tôi nghĩ rằng sự thận trọng đó sẽ kéo dài việc không phá hoại được "khả năng" kiên trì với cuộc chiến của miền Bắc. Đuổi theo ý chí quyết tâm của miền Bắc cũng sẽ có nghĩa ném bom thành phố, cho dù được chấp nhận hay không và phá huỷ các luồng lạch của sông Hồng ở miền Bắc, đe doạ làm cho 1 triệu người bị chết đói. Sự phản ứng nữa cho thất bại này là chấm dứt chi viện của miền Bắc cho cuộc chiến tranh ở miền Nam sẽ đòi hỏi mở rộng những nỗ lực của quân đội chúng ta nhằm ngăn chặn sự thâm nhập sang Lào và Campuchia nhằm chiếm được các vùng phía nam của miền Bắc Việt Nam. Ngược lại, không kết thúc được chiến tranh sẽ khích lệ sự xâm chiếm hoàn toàn của miền Bắc, nghĩa là một sự tái diễn đẫm máu hơn cuộc chiến tranh của người Pháp, tới tận biên giới Trung Quốc. Điều này rất có thể lôi kéo quân của Trung Quốc vào cuộc chiến, nếu các cuộc hành quân sớm không được thực hiện. Các nhà hoạch định chính sách của chúng ta từ lâu đã cho rằng trong trường hợp đó chúng ta sẽ khởi xướng cuộc chiến tranh hạt nhân để chống lại Trung Quốc. Nhiều người hiểu rằng di sản của sự bế tắc ở Triều Tiên là một sự gây rối loạn trong hàng ngũ "không bao giờ lặp lại" trong quân đội Mỹ, nghĩa là "không bao giờ tái diễn một cuộc chiến tranh trên bộ ở châu Á". Từ công việc soạn thảo kế hoạch chiến tranh của tôi thời gian đầu, tôi biết rằng nghĩa thực của phương châm đó là "sẽ không bao giờ tái diễn một cuộc chiến tranh trên bộ với Trung Quốc nếu không có vũ khí hạt nhân". Các tài liệu tôi đã đọc trong văn phòng của McNaughton đã chỉ rõ bài học đó vẫn còn là học thuyết. Và không chỉ trong giới quân sự mà cả Ngoại trưởng Dean Rusk (người từng là vụ phó vụ Viễn Đông trong hai năm đầu của cuộc chiến tranh Triều Tiên) có thể cũng không tán thành. Trong một cuộc hội thảo với Đại sứ H. Cabot Lodge ở Sài Gòn vào giữa tháng 4-1964, Ngoại trưởng đã nói: "Chúng ta sẽ không đọ sức với Trung Hoa Đỏ bằng nguồn nhân lực hạn hẹp của chúng ta trong một cuộc chiến tranh thông thường."[36] Trong một cuộc hội thảo ở Honolulu ngày 2 tháng Sáu năm 1964, tướng Taylor đã nói về triển vọng thực tế là các cuộc tấn công bằng không quân vào miền Bắc sẽ kéo theo các lực lượng bộ. binh của Cộng sản Trung Quốc. Bộ trưởng McNamara nói chúng ta phải được chuẩn bị cho tình huống có thể xảy ra này, cho dù nó không có khả năng; điều này sẽ dẫn tới một vấn đề nghiêm trọng về việc phải sử dụng các loại vũ khí hạt nhân vào một số thời điểm[37]. Đô đốc Felt (CINCPAC) đáp lại một cách quả quyết rằng không có cách nào có thể đẩy lùi được Cộng sản trên bộ mà không phải sử dụng tới các vũ khí hạt nhân chiến thuật và điều quan trọng là các tư lệnh phải được quyền tự do sử dụng các loại vũ khí này như đã được chấp nhận trong các kế hoạch khác. Bàn về việc "tự do sử dụng" các vũ khí hạt nhân chiến thuật của các tư lệnh là nhằm vào vấn đề gây ấn tượng mạnh mẽ nhất của chiến dịch bầu cử trong các giai đoạn đầu của tháng đó: Chủ trương sử dụng các loại vũ khí hạt nhân ở Việt Nam của Thượng nghị sỹ Goldwater và thậm chí là uỷ quyền sử dụng vũ khí hạt nhân cho các tư lệnh chiến trường. Quan điểm này là nhược điểm lớn nhất của Goldwater trong chiến dịch. (Việc bí mật uỷ quyền của Tổng thống Johnson trong một số tình huống, như sự mất liên lạc với Washington, đã được che giấu cẩn thận trước công chúng và Quốc hội và nó còn hạn chế hơn cả sự uỷ quyền mà Goldwater đề nghị với sự ủng hộ bí mật của tướng LeMay, đô đốc Felt và nhiều người khác trong số các nhà quân sự tối cao của Johnson). Lập trường cực đoan theo giả thiết của Goldwater được đặt phía sau chương trình quảng cáo về chính trị trên tivi lớn chưa từng có: một cô gái nhỏ bé đang ngắm những cánh hoa cúc đồng thời với một giọng nói làm nền đếm giật lùi "10, 9, 8… " Dù sao đi nữa, qua sự hiểu biết của tôi về ông ta McNamara không thể đồng ý với cả hai Felt hoặc Rusk, tài liệu và cuộc hội thảo ở Honolulu cho thấy mọi quan chức phía dân sự của chính quyền Johnson lúc đó đều không có sự bàn luận nào về quan điểm của hai ông.Hoặc cuộc thảo luận chính thức này - vấn đề sẽ gây nhiều chú ý nếu để lọt thông tin chiến dịch mùa hè năm đó tới Quốc hội và công chúng - cũng không hạn chế các cuộc tiếp xúc riêng trong số các quan chức Mỹ. Trong cuộc nói chuyện với tướng Nguyễn Khánh (sau này là thủ tướng) của miền Nam Việt Nam ở Sài Gòn vào 30 tháng Năm năm 1964, ngay trước cuộc hội thảo ở Honolulu, Rusk đã đưa ra chủ đề này, cùng với sự tham khảo một phần các cuộc thảo luận hồi đầu với các nhà lãnh đạo châu Á khác ông ta thông báo với Bộ Ngoại giao bằng một bức điện về nội dung ông ta đã nói với Khánh: "Mỹ sẽ không bao giờ lặp lại việc can thiệp vào một cuộc chiến tranh trên bộ ở châu Á mà bị hạn chế các lục lượng chính qui. Dân số của chúng ta là 190 triệu, Trung Quốc Đại lục có ít nhất 700 triệu. Chúng ta không cho phép chính chúng ta bị đổ máu khi chiến đấu với họ bằng những loại vũ khí thông thường. Điều này có nghĩa là nếu việc leo thang dẫn tới một cuộc tấn công lớn của Trung Quốc thì cũng sẽ liên quan tới việc sử dụng các vũ khí hạt nhân. Nhiều nhà lãnh đạo thế giới tự do sẽ phản đối việc này. Tưởng Giới Thạch nói với Rusk ông ta đã phản đối và Tổng thư ký Liên Hiệp quốc U Thant cũng vậy. Nhiều người châu Á dường như đã thấy một hiện tượng của sự diệt chủng khi sử dụng vũ khí hạt nhân, điều chúng ta sẽ làm với những người châu Á chứ không phải với những người phương Tây. Tướng Khánh nhất định không tranh luận về việc sử dụng vũ khí hạt nhân của người Mỹ mà cho rằng việc quyết định sử dụng bom nguyên tử ném xuống Nhật Bản vào cuối cuộc chiến đã cứu được không chỉ những người Mỹ mà còn cả những người Nhật. Một quốc gia phải sử dụng nguồn lượng mà mình có, nếu Trung Quốc sử dụng biện pháp tràn ngập lãnh thổ, chúng ta sẽ sử dụng sức mạnh hoả lực ưu việt".[38] Từ tháng Một năm 1964 đến năm 1968, Hội đồng Tham mưu trưởng liên quân liên tiếp ủng hộ việc thực hiện ngay lập tức các biện pháp quân sự cứng rắn - trên không, trên bộ và trên biển - người ta thừa nhận, mỗi biện pháp trên đều tạo ra những nguy cơ rõ ràng về một cuộc chiến tranh với Trung Quốc. Phía dân sự không ai dám quả quyết rằng một cuộc chiến tranh như thế, nếu xảy ra, chắc chắn phải là hạt nhân. Những khác nhau giữa phía dân sự (những người mà Taylor có ý ủng hộ) và Hội đồng Tham mưu trưởng liên quân về qui mô rủi ro và về tầm quan trọng của việc ngăn chặn chiến tranh hạt nhân với Trung Quốc, là rất lớn và có ý nghĩa. Tới một chừng mực nào đó, những khác nhau này đã hình thành chiến lược mà Tổng thống John lựa chọn và làm thế nào ông ta lại chọn để miêu tả và che giấu nó, vì ông ta khẩn khoản mong muốn những khác nhau này tránh được sự tập trung và tranh cãi của công chúng. Nhưng cho dù những đề nghị được ủng hộ của Hội đồng Tham mưu trưởng liên quân nêu ra triển vọng của chiến tranh hạt nhân với Trung Quốc kịp thời và chính xác nhất thì mọi lời đề nghị mà các lãnh đạo dân sự đưa ra một cách nghiêm túc cũng có liên quan tới những nguy cơ rõ ràng của một cuộc chiến như thế có thể xảy ra. Hội đồng Tham mưu trưởng liên quân đang đề nghị chính quyền cùng tham gia vào cuộc chiến tranh hạt nhân. Dù có những lý do hay hạn chế nào đi nữa thì các quan chức tối cao phía dân sự đều không nỡ từ chối. Chú thích: [25]"Chúng ta sẽ không cho cuộc chiến mở rộng hơn" - Siff trích dẫn, tr 114. [26]"Ngoại trừ ngài chủ tịch Maxwell Taylor" - Tài liệu Lầu Năm Góc, Gravel xuất bản, tập 3, tr.172-73, 179, 193, 550-51; McMaster, tr. 139-47. [27]"Vị Tổng thống đứng nhìn Đông Nam Á đi theo con đường …" - Dallek trích dẫn. tr.99. [28][29]"Những điều đó cho thấy"; "một số người trong chúng ta…" - Mann trích dẫn, tr.374. [30]"Chúng ta không cho cuộc chiến mở rộng hơn" - Dallek trích dẫn, tr 154-56. [31]"Kế hoạch hành động vì miền Nam Việt Nam" - Sđd, tr.556-59. [32]"Thời điểm và sự mạnh dần lên" - Sđd, tr.558. [33]"Sẽ được tạo ra cho phép Mỹ" - Sđd, tr.602. [34] McNamara đã viết trong hồi ký của ông: McNamara, tr.345. [35]"Cú đánh mạnh" - McMaster trích dẫn, 92-93; 147, 192. [36]"Chúng ta sẽ không đọ sức với Trung Hoa đỏ" - Tài liệu Lầu Năm Góc, Gravel xuất bản, tập 3, tr.163. [37]"… một vấn đề nghiêm trọng" - Sđd, tr.175. [38]"Mỹ sẽ không bao giờ lặp lại việc can thiệp" - Tài liệu Lầu Năm Góc, Gravel xuất bản, tập 2, tr. 322. Chương 4 Kế Hoạch Khiêu Khích Từ đầu tháng 9-1964, khả năng "trả đũa" của Mỹ chống lại miền Bắc Việt Nam như một khẩu súng đã lên cò. Các quan chức ngay dưới Tổng thống đang chờ đợi một lý do nào đó để trả thù và sẵn sàng tạo ra một cái cớ để tấn công nếu cần. Sáu ngày sau kế hoạch ngày 3-9 của McNaughton là "tạo ra một phản ứng quân sự của Bắc Việt và khi điều kiện thuận lợi sẽ lợi dụng ngay phản ứng đó… để tiến hành một hành động quân sự đỉnh cao của chính quyền miền Nam Việt Nam và Mỹ chống lại Bắc Việt", các quan chức cấp cao nhất đệ trình lời đề nghị lên Tổng thống để chờ quyết định. Sau khi tiếp tục thực hiện các đợt tuần tra DESOTO ngoài khơi Bắc Việt và các hoạt động của kế hoạch 34A, cả hai được tạm dừng từ ngày 5-8, họ cho rằng: "Vấn đề chính xa hơn là phạm vi mà chúng ta sẽ bổ sung thêm các yếu tố cho các hành động nói trên, nhằm khiêu khích sự phản ứng của Bắc Việt và hậu quả là sự trả đũa của chúng ta. Các hành động mẫu đưa ra cân nhắc sẽ được tiến hành bằng cách tăng cường các đọt tuần tra của hải quân Mỹ sát với bờ biển của Bắc Việt hoặc phối hợp các đợt tuần tra này với các hoạt động của kế hoạch 34A".[39] Tôi chợt nhớ, những lời đề nghị này đã gây ra sự xáo trộn cho những gợi ý cụ thể của Hội đồng Tham mưu trưởng liên quân về việc làm thế nào để tạo ra một cuộc tấn công của Bắc Việt vào các lực lượng của Mỹ một cách tốt nhất nếu họ tỏ ra khó bị chọc tức. Cùng với việc đưa một tàu khu trục của Mỹ tiến sát vào vùng ven biển của Bắc Việt các máy bay trinh sát U-2 đang tuần tra ở Bắc Việt có thể được hỗ trợ bởi các máy bay phản lực trinh sát tầm thấp bay thấp hơn trên các khu vực đông dân. Nếu cần, việc này có thể kết thúc bằng một chuyến bay siêu tốc sẽ phá tan mọi cửa kính ở Hà Nội bằng một tiếng nổ vượt tốc độ âm thanh. Nhưng chẳng có gì quá đặc sắc để chỉ ra là cần thiết. Đêm 31-10- 1964, có một cuộc tấn công vào các lực lượng Mỹ[40], giết chết 5 người Mỹ, làm thương 30 người và phá huỷ hoặc làm hư hỏng nặng 18 máy bay ném bom B-57 được triển khai tới sân bay Biên Hoà ở miền Nam Việt Nam như một phần công việc xây dựng được hợp lý hoá bởi các Sự kiện Vịnh Bắc Bộ. Được chuyển qua phía trên các vùng đông dân và bên trong căn cứ không quân của Mỹ gần Sài Gòn nên không hề có lời cảnh báo, vì thế quân du kích Việt Cộng đã không dựa vào vũ khí tiên tiến của Liên Xô để hoàn thành việc phá huỷ này. Họ chỉ đơn giản sử dụng loại cối 81 ly và các loại bộc phá. Một lần nữa, Taylor và Hội đồng Tham mưu trưởng liên quân mạnh mẽ lên tiếng đòi trả đũa, sự thúc giục lần này có vẻ như không đáp lại sẽ chỉ rõ sự yếu kém. Hội đồng Tham mưu trưởng liên quân dự tính các cuộc tấn công ban đầu sang Lào và Bắc Việt, tiếp theo là một cuộc tấn công ban đêm bằng B-52 vào sân bay Phúc Yên gần Hà Nội và một cuộc không kích lúc rạng sáng bằng các máy bay chiến thuật vào các sân bay khác và kho trữ dầu ở khu vực Hà Nội và Hải Phòng. Nhưng súng vẫn giữ nguyên cò theo quyết định của các ứng cử viên trong Nhà Trắng. Ngày 27-11-1964, mặc dù lúc đó tôi không biết việc này, McNamara và McGeorge Bundy đã lên tiếng mạnh mẽ với Tổng thống rằng "đã đến lúc sử dụng sức mạnh quân sự của chúng ta ở viễn Đông và buộc phải có sự thay đổi chính sách của Cộng sản"[41]. Tổng thống không có ý chờ đợi một cách thụ động vào một cái cớ để thực hiện cuộc không kích "trả đũa" miền Bắc. Các cuộc tuần tra DESOTO ngày 28-11-1964, với nhiệm vụ khiêu khích một cuộc tấn công, được lệnh quay trở lại Vịnh Bắc Bộ lần đầu tiên trong suốt 5 tháng. Các lực lượng trả đũa của hải quân vào vị trí sẵn sàng trước khi các cuộc tuần tra bắt đầu thực hiện nhiệm vụ ngày 3-2. Nếu những kẻ tấn công của Cộng sản không tấn công lực lượng của chúng ta bằng đường bộ như họ đã tấn công vào Biên Hoà, chúng ta sẽ tấn công họ bằng đường biển, áp sát tới mức cần thiết để kéo họ vào cuộc chiến. Công chúng Mỹ, không biết tí gì về các mục tiêu của chính quyền và ý kiến chung về sự can thiệp ở Việt Nam, vẫn cần có một lý do hợp lý cho việc ném bom miền Bắc Việt Nam. Tuy nhiên không nên mất quá nhiều thời gian cho một người đi theo đường vòng. Bundy sau này nhớ lại việc làm đó giống như chờ đợi một chiếc xe điện[42]. Đã từng có một lần trước đó vào cuối tháng Bảy năm 1964, khẩu súng của người Mỹ nhằm vào miền Bắc Việt Nam không những đã được lên cò mà còn trên một cò súng rất nhạy chỉ cần chạm khẽ là nổ. Lần này, không có chiến dịch bầu cử sắp xảy ra nên khẩu súng đã phải nạp thêm đạn. Cuộc tấn công đã xảy ra trên bộ. Ngày 7-2-1965, một căn cứ trực thăng và các doanh trại của Mỹ ở Pleyku, Tây Nguyên bị tấn công. Tám người Mỹ bị chết, 126 người bị thương; 10 máy bay bị phá huỷ và nhiều chiếc khác bị hư hỏng. Lúc này Tổng thống ra lệnh tiến hành một cuộc oanh tạc trả đũa Bắc Việt, đây là cuộc không kích đầu tiên kể từ cuộc trả đũa vào Vịnh Bắc Bộ hồi tháng tám. Cuộc không kích này mang mật danh Mũi lao lửa (Flaming Dart). Thông báo của Nhà Trắng gọi đó là một "hành động trả đũa thích đáng", giống như phản ứng ở Vịnh Bắc Bộ và một lần nữa chỉ ra rằng "chúng ta không theo đuổi một cuộc chiến mở rộng hơn"[43]). Các kế hoạch trước đã sẵn có một cuộc oanh tạc như thế và các mục tiêu đã được lựa chọn. Ngày đầu tiên của tôi ở Lầu Năm Góc, tôi thức suốt đêm để theo dõi cuộc không kích và kết quả của nó để giúp nhân viên ISA chuẩn bị một báo cáo cho McNamara và Tổng thống vào sáng ngày hôm sau. Lúc đó, McNaughton đang ở Việt Nam trong một chuyến đi với McGeorge Bundy, họ tới thăm Pleyku vào buổi sáng sau cuộc tấn công. Trước khi có cuộc tấn công, họ đã thảo sẵn một bản ghi nhớ từ chuyến đi. Thực ra, bản ghi nhớ được thảo ra một cách bao quát trước khi họ rời Washington để tới Việt Nam; trên đường trở về họ chỉ sửa chữa chút ít để có những khảo sát thực tế về Pleyku, điều họ cho là "đã tạo ra một cơ hội lý tưởng"[44] để thúc đẩy việc thực thi một chính sách mà họ đã quyết định đệ trình lên Tổng thống từ trước. Họ gọi đó là chính sách trả đũa kéo dài, nghĩa là một chiến dịch ném bom có hệ thống dài hạn chống lại Bắc Việt, chiến dịch này được hợp thức hoá những đọt trả đũa cho "những hành động khá rõ ràng như sự kiện Pleyku"[45], nhưng dần dần, để duy trì được, nó phải phục thuộc vào mức độ đang diễn ra các hoạt động của Việt Cộng ở miền Nam. Những phản ứng ban đầu có thể là những hành động tàn bạo gây ấn tượng mạnh như Pleyku, nhưng: Một khi chương trình trả đũa đang tiên triển một cách rõ nét thì không cần thiết phải liên kết mỗi hành động cụ thể chống lại Bắc Việt với một hoạt động tàn bạo đặc biệt ở miền Nam. Nên thông báo danh sách những thiệt hại ở miền Nam hàng tuần để thấy được những thiệt hại đó là do hành động chống lại Bắc Việt nêu trên gây ra như nó đang diễn ra vào thời điểm hiện tại[46]. Khi Bundy và McNaughton quay trở lại tranh luận về bản ghi nhớ của họ ở Washington thì cho dù là ngày 7 hay 8-2, Johnson vẫn chưa vượt quá một cuộc tấn công trả đũa để tiến hành một chương trình kéo dài. Nhưng ngay ngày hôm sau của cuộc tấn công, McNamara yêu cầu Hội đồng Tham mưu trưởng liên quân cho ông ta bản đánh giá về chiến dịch ném bom 8 tuần chống lại sự thâm nhập - các mục tiêu liên đới ở phía nam của Bắc Việt như một sự đáp trả kiên trì. đối với kế hoạch khiêu khích tiếp theo. Tổng thống chưa quyết định tham gia vào một chương trình như thế nhưng ông ra lệnh rút những người sống phụ thuộc vào Mỹ khỏi miền Nam Việt Nam. Đêm ngày 10-2-1965, cuộc tấn công thứ hai của Việt Cộng vào người Mỹ đã diễn ra, lần này đánh vào khu nhà của cố vấn Mỹ ở Qui Nhơn, cũng ở Tây Nguyên. Lại một lần nữa người Mỹ chết và bị thương, tuy chúng ta vẫn chưa biết chi tiết về những việc đã xảy ra. Tổng thống bác bỏ đánh giá của Hội đồng Tham mưu trưởng liên quân muốn bắt đầu chương trình 8 tuần, chỉ ra lệnh tiến hành thêm một đợt tấn công nữa. Đợt tấn công này thực hiện vào ngày hôm sau với 130 máy bay mang mật danh Mũi lao lửa II. Thay vì tôi quan sát cuộc tấn công lần này như trước, McNaughton, vừa từ văn phòng của McNamara quay về, nói với tôi khẩn cấp thu thập các chi tiết về sự "tàn bạo" có liên quan tới cuộc tấn công của Việt Cộng vào Qui Nhơn và một danh sách các hành động khủng bố khác trong những tuần gần đây. Ông ta nói với tôi, đó là vì muốn giúp cho McNamara thuyết phục được Lyndon Johnson rằng đã đến lúc phải vượt qua một sự trả đũa ăn miếng trả miếng - đó là tất cả những gì mà Tổng thống đã cho phép 2 ngày trước đây sau cuộc tấn công vào Pleyku và ông ta dựa vào để chưa thực hiện cuộc tấn công này - để tiến hành chiến dịch ném bom có hệ thống. Bản ghi nhớ của Bundy và McNaughton cho biết, Tổng thống còn muốn tránh xa việc chỉ liên hệ các cuộc tấn công của chúng ta với các cuộc tấn công vào người Mỹ. Lần đầu tiên tôi bị lôi kéo vào quá trình trực tiếp thuyết phục Tổng thống về một việc mà tội coi là thảm hoạ. Thông thường tôi chỉ giúp McNaughton thảo ra các bản ghi nhớ mà ông ta sẽ viết cho McNamara, cho dù việc sử dụng tài liệu đó có như thế nào. Giờ tôi lại được yêu cầu thu thập dữ liệu trực tiếp cho McNamara về một vấn đề tôi từng lên án. Nhưng tôi không có thời gian để nghĩ tới điều đó. Tới 8 giờ sáng hôm sau tôi mới có bản tài liệu, khi Bộ trưởng đã rời văn phòng tới Nhà Trắng. Tôi cần phải bắt đầu công việc ngay lập tức. Mệnh lệnh từ McNamara cho McNaughton vì một hành động khẩn cấp giống như một mệnh lệnh từ Thượng đế, đó không phải là một dịp để McNaughton tỏ ra e dè hay do dự. McNaughton chuyện đám tài liệu cho tôi với hy vọng tương tự. Tôi đã không làm ông thất vọng. Tôi không nghi ngờ hay do dự khi đi xuống Phòng tác chiến tổng hợp để làm công việc của mình. Đó là công việc tôi phải giải quyết. Tôi tới Phòng tác chiến tổng hợp trong các văn phòng của Bộ Tham mưu trưởng liên quân ở Lầu Năm Góc vì những thông tin liên lạc trực tiếp với sở chỉ huy MACV ở Sài Gòn đều nằm ở đó. Sĩ quan trực ban chỉ tôi tới cái bàn có đường điện thoại nối tới Sài Gòn, tôi ngồi ở đó suốt đêm với một đường điện thoại để ngỏ. Tôi nói với viên đại tá phía đầu dây bên kia rằng tôi là người đại diện của Bộ trưởng Bộ Quốc phòng (John bảo tôi nói thế) và dường như tôi được toàn bộ nhân viên của sở chỉ huy MACV giúp đỡ thu thập số liệu. Tôi nói với viên đại tá tôi cần chi tiết về những hành động của Việt Cộng ở bất cứ đâu ở Việt Nam, đặc biệt trong tuần trước, tháng trước hoặc ngày hôm qua. Tất cả những điều nêu trên, tôi muốn các chi tiết đẫm máu về thương vong của người Mỹ ở Pleyku và đặc biệt ở Qui Nhơn. Tôi nói với đại tá: "Tôi cần bằng chứng đẫm máu". Một buổi sáng sớm ở Việt Nam khi chúng ta bắt đầu công việc đó là một ngày làm việc ở sở chỉ huy MACV, tôi đã nói suốt cả đêm từ Lầu Năm Góc vì thế khá dễ dàng cho các nhân viên của viên đại tá thu thập số liệu. Họ đang điện thoại cho các đại diện cấp tỉnh, các cố vấn sư đoàn ở khắp Việt Nam. Chúng ta luôn nói nhiều về sự khủng bố và những hành động tàn bạo của Việt Cộng, nhưng các báo cáo tuần chỉ đề cập tới các sự cố cá nhân. Không ai có được các thống kê về chúng. Hoá ra các quan chức cấp tỉnh người Việt Nam đã giữ lại sổ sách ghi các sự kiện từng tỉnh mà không có ý định báo cáo từ các tỉnh lên sở chỉ huy MACV và cũng không có ai đi tập hợp hết chúng lại. Thậm chí số liệu cấp tỉnh thu thập được từ các huyện, làng xã cũng phải một tháng sau thời điểm thực sự xảy ra sự việc. Cũng có thể thu được thông tin về các sự cố từ một, hai tuần trước: như vụ một xe buýt trúng mìn bị nổ tung; xã trưởng bị chết. Tôi yêu cầu các chi tiết sinh động để phân tích cụ thể hơn. Bao nhiêu người bị chết trên xe buýt trong đó có bao nhiêu trẻ em? Họ là ai? Họ đang đi đâu? Đó có phải là mìn đè nổ - loại này có thể không được dùng cho loại xe dân sự, hay mìn vướng - loại mìn này phải do cố tình đặt dưới xe buýt? Phần lớn các báo cáo đều không đi vào các chi tiết như thế, tuy nhiên chỉ một số là có. Xã trưởng bị lòi ruột, gia đình, vợ và 4 đứa con cũng bị chết. "Thật tuyệt? Đó là những gì tôi muốn biết? Những gì chúng ta cần! Thậm chí còn hơn cả thế. Ông có câu chuyện nào khác giống như thế không?" Với sự khích lệ của tôi, nhóm nhân viên ở Sài Gòn đang làm việc rất tích cực bằng điện thoại và đài phát thanh. Những ngày đó không có máy fax như bây giờ; các báo cáo chi tiết trên giấy sẽ được chuyển từ các tỉnh về bằng trực thăng. Các báo cáo đều phải được dịch. Họ đang làm việc dưới áp lực lớn của tôi. Tôi bảo họ vì Tổng thống, tất cả phải hoàn tất lúc 7 giờ để có thể thu lại lúc 8 giờ nhờ sự giúp đỡ của một số thư ký. Trong khi tôi trực suốt đêm ở đường dây nối tới MACV ở Sài Gòn thì các thành viên ban tham mưu cũng ở đó trực suốt ngày ở đường dây nối tới Qui Nhơn, cố tìm xem điều gì đã xảy ra. Ở đó cứ nhốn nháo cả lên. Khu nhà bị tấn công ngay đêm hôm trước, MACV vẫn chưa có được bức tranh toàn cảnh về những điều chính xác đã xảy ra. Điều tôi cần không phải là các chi tiết quân sự mà là sự quan tâm đến nhân tình, sự kinh hoàng và các khía cạnh khủng bố. "Khủng bố" là từ không chính xác lắm, vì đây là cuộc tấn công vào căn cứ quân sự trong một cuộc chiến, nhưng là cuộc tấn công vào các binh lính đang ngủ trong doanh trại. Họ còn là những người Mỹ, các cố vấn, những người giúp việc; nước Mỹ thậm chí đã không gây chiến cho tới khi công chúng biết được. Nó không giống như một cuộc tấn công vô cớ vào các tàu khu trục của chúng ta, trên đường tuần tra ngoài biển. Đó là một thách thức đối với danh dự, với sự an toàn cho binh lính trước những cảnh báo trực tiếp của chúng ta. Nó chính xác là một phần của Nghị quyết Vịnh Bắc Bộ (có ý muốn ngăn cản), được thông qua trước sự hoàn toàn nhất trí của Quốc hội, là một phần kế hoạch yêu cầu trả đũa trực tiếp miền Bắc Việt Nam, giống như các cuộc tấn công của chúng ta ngày 5-8. Sau các cuộc tấn công vào Biên Hoà và Pleyku, việc này đã làm cạn kiệt lòng kiên nhẫn của