🔙 Quay lại trang tải sách pdf ebook Nhân Dân Bất Diệt Ebooks Nhóm Zalo https://thuviensach.vn NHÂN DÂN BẤT DIỆT (Truyện về cuộc chiến tranh vệ quốc của Liên Xô ) 1941 - 1945 Va-xi-li Gơ-rô-xman - Tên sách: Nhân dân bất diệt - Tác giả: Va-xi-li Gơ-rô-xman; - Trần Mai Chính dịch - Nhà xuất bản: Quân đội nhân dân - Năm xuất bản: 1963 - Số hóa: Giangtvx ( Vn Military ) https://thuviensach.vn LỜI GIỚI THIỆU Năm 1934 trong Tập san văn nghệ Xô-viết, người ta thấy đăng truyện "Trong thành phố Béc-đi-sép" của một cây bút mới lạ: Va-xi-li Gơ-rô xman. Truyện đó nổi bật ngay trong vô số những tiểu thuyết và truyện ngắn của các nhà văn quen thuộc. Các độc giả, các nhà văn nhất trí chào mừng ở Gơ-rô- xman một tài năng mới có nhiều triển vọng. Va-xi-li Gơ-rô-xman sinh ngày 12-12-1905 ở thành phố Béc-đi-sép, con một ông kỹ sư hóa học và một bà giáo dạy tiếng Pháp. Năm 1914, Gơ-rô xman học ở Ki-ép, rồi về Béc-đi-sép học ở một trường phổ thông lao động, vừa học vừa lao động và dạy học thêm. Năm 1923, Gơ-rô-xman vào học khoa hóa của trường đại học Mát-xcơ-va, đến năm 1929 thì tốt nghiệp và làm việc ở vùng Đôn-bát. Ông đã làm việc ở nhiều viện nghiên cứu khoa học tại địa phương và tham gia một công trình nghiên cứu về thuốc nổ và hơi độc. Năm 1932, bị lao nhẹ, ông phải dời Đôn-bát về Mát-xcơ-va, làm việc ở một xí nghiệp chì. Sáu bảy năm trước chiến tranh, Gơ-rô-xman đã viết một truyện ngắn và tiểu thuyết, trong đó có hai tập "Hạnh phúc" và "Bốn ngày”. Tháng 7 năm 1936, Gơ-rô-xman bắt tay vào viết cuốn tiểu thuyết "Xtê-pan Côn-sư-ghin" gồm 3 tập nhưng vì chiến tranh nổ ra nên không hoàn thành được, và đã xuất bản được hai tập. Tháng 8 năm 1941, Gơ-rô-xman gia nhập Hồng quân, được cử ra mặt trận trung tâm dưới danh nghĩa phóng viên chiến tranh của báo Sao đỏ, cơ quan ngôn luận của Hồng quân, và đến năm I943, ông được phong cấp trung tá. Ông đã tham dự cuộc rút lui gian khổ của Hồng quân ra khỏi Biê-lô-rút xi và U-cơ-ren. Chính trong thời kỳ này, ông đã tích lũy được nhiều tài liệu cho cuốn "Nhân dân bất diệt" nổi tiếng, xuất bản năm 1942. Ông đã tham dự chiến dịch Xta- lin-gơ-rát từ đầu đến cuối và những phóng sự ông viết về chiến dịch này đã được xuất bản thành tập sau khi in trên báo Sao đỏ. https://thuviensach.vn Ông cũng đã được tham dự các chiến dịch giải phóng Ki-ép, Ô-đét-xa, Min-xcơ, Vác-sa-va và Bá-linh. Xuân 1943, ông bắt đầu viết một bộ trường ca, ca ngợi cuộc chiến đấu vĩ đại cha quân dân Xta-lin-gơ-rát, và đó là công trình lớn nhất sau thời kỳ chiến tranh của ông. Tập đầu "Vì sự nghiệp chính nghĩa" viết trong bảy năm, đã xuất bản năm 1952 trên báo Thế giới mới. Trong chiến tranh, Gơ-rô-xman đã được tặng thưởng huân chương Cờ đỏ, huân chương Sao đỏ và sáu huy chương. Năm 1955, ông lại được tặng thưởng huân chương Lao động Cờ đỏ. Cuốn "Nhân dân bất diệt” được in lần đầu tiên năm 1942 trên báo Sao đỏ. Sau đó, nó được xuất bản thành sách, được tái bản nhiều lần trong nước và được dịch ra nhiều thứ tiếng nước ngoài. Nó là một trong những cuốn tiểu thuyết xuất sắc nói về đề tài chiến tranh của nền văn học Xô-viết. Bối cảnh lịch sử của nó là thời kỳ đầu cuộc chiến tranh ái quốc vĩ đại của nhân dân Liên-xô. Địch tấn công như vũ bão trên đường đi tới Gô men, chiếm đóng và cướp bóc nhiều nơi. Bô-ga-rép, cựu giáo sư dạy về chủ nghĩa Mác - Lê-nin ở một trường đại học, được cử về làm chính ủy của trung đoàn do thiếu tá Méc-xa-lốp chỉ huy. Trung đoàn được trao nhiệm vụ hậu vệ và trong khi bảo vệ đường rút cho đại quân, một tiểu đoàn do chính ủy Bô-ga-rép trực tiếp chỉ đạo, đã bị rớt lại trong vòng vây quân Đức. Bác bỏ kế hoạch của tiểu đoàn trưởng đề nghị cho bộ đội bí mật luồn rút ra khỏi vòng vây, Bô-ga-rép đã lợi dụng hoàn cảnh, bắt liên lạc với trung đoàn, tổ chức phối hợp hai bên, trong đánh ra ngoài đánh vào, và giành được thắng lợi lớn. Đó cũng là trận mở màn cho thời kỳ phản công trên mặt trận đó. Đó là nội dung vắn tắt của cuốn truyện. Thực ra "Nhân dân bất diệt” thuộc loại tiểu thuyết khó tóm tắt. Cốt truyện đơn giản trên chỉ là cái nền trên đó tác giả vẽ nên những bức tranh đậm nét về những con người với những suy nghĩ và xúc cảm của họ trong những giờ phút nghiêm trọng đang quyết định vận mệnh của Tổ quốc. Bằng một lối viết nhẹ nhàng, trong https://thuviensach.vn sáng, súc tích, và chỉ bằng vài nét đặc sắc, Gơ-rô-xman đã nêu bật lên được những nét điển hình của con người và hoàn cảnh. Trong "Nhân dân bất diệt", cũng như trong các tác phẩm khác của mình, Gơ-rô-xman tỏ ra là một nhà văn có tài thâm nhập cuộc sống, thâm nhập nội tâm của những nhân vật rất khác nhau, hiểu họ như hiểu bản thân mình, dẫn người đọc đi thẳng vào đời sống tinh thần của họ, suy nghĩ về số phận của họ, thông cảm sâu sắc với những nỗi vui buồn của họ, và đó chính là sức lôi cuốn của cuốn sách. Vào truyện Chính ủy Bô-ga-rép và chiến sĩ nông dân I-nha-chi-ép là hai nhân vật chính của truyện. Bô-ga-rép là con người mà mỗi hơi thở nói lên tình yêu thắm thiết đối với đất nước Xô-viết của anh, đất nước của nhân dân, "một đất nước giành được trong sự phấn đấu vĩ đại của nội chiến, trong đói rét, một đất nước tất nhiên còn nghèo, sống được nhờ lao động gian khổ, và do những quy luật ngặt nghèo chi phối", nhưng là đất nước ở đó giấc mơ ngàn đời của bao nhiêu thế hệ lần đầu tiên đã được thực hiện. Kẻ thù giày xéo lên đất nước anh, anh hết lòng căm thù và khinh bỉ chúng. Anh coi chủ nghĩa phát xít là một cái gì đê tiện và phản động nhất trên đời, nó không có một chút yếu tố gì sáng tạo, nó tượng trưng cho bùn lầy nước đọng, nó chỉ mang được một yếu tố vào lịch sử và đời sống chính trị là: sự man rợ có tổ chức, sự cướp bóc giết người. Anh đấu tranh quyết liệt với những ai tỏ vẻ sợ sệt nó, khuyên họ chỉ nên khinh bỉ và chế giễu nó mà thôi. Trong người chiến sĩ bình thường, anh nhìn thấy người anh hùng chân chính làm nên thắng lợi. Đây là cảm giác của anh khi anh dẫn đầu chiến sĩ lên xung phong: anh đang lôi cuốn họ theo anh, còn họ thì hợp với anh thành một tổng thể thống nhất, vĩnh viễn, không thể chia cắt, như đang đẩy anh lên phía trước, như nước dâng thuyền. Anh đem chân lý của Đảng ra nhẫn nại thuyết phục quần chúng, đem sự thật không chút tô điểm trình bày một cách trung thực cho quần chúng, vạch cho họ biết những hy sinh nào đang chờ đợi họ bởi vì anh tin quần chúng không sợ hãi sự thật. Anh là https://thuviensach.vn người chỉ huy tỉnh táo, trong những giờ phút khó khăn nhất vẫn tin tưởng ở thắng lợi ("nhất định là phải thế, nếu không thì là tôi không trông thấy gì, không hiểu gì hết", anh nói như vậy) và biết tìm ra phương hướng hành động tích cực nhất. Anh phản đối tác phong của người chỉ huy không biết bao quát tình hình và quán xuyến toàn bộ lực lượng của mình, mà chỉ biết cầm cây súng trực tiếp dẫn đầu một bộ phận, xông vào khói lửa, mong lấy hành động dũng cảm không sợ hy sinh để tự lừa dối lương tâm, trốn tránh trách nhiệm trước sự thắng bại. Chiến sĩ nông dân I-nha-chi-ép là con người mà toàn bộ đặc tính được tóm tắt trong câu nhận xét của thượng sĩ Moóc-vi-nốp: "I-nha-chi-ép ạ, cậu có một tâm hồn rất là Nga". Anh là một người lực lưỡng, dẻo dai, có một bàn tay lao động cừ khôi biết sử dụng mọi thứ công cụ một cách khéo léo. Anh yêu cuộc sống, yêu ruộng đồng, quê hương đất nước anh. Anh thích lang thang trên cánh đồng, nghe chim hót, đắm mình trong cảnh thiên nhiên của đất nước, trên vai đeo một khẩu súng chim cà khổ để che mắt thiên hạ — vì anh sợ người ta cho là mình lập dị. Trước giờ chiến đấu anh có thể nằm sấp xuống đất hàng tiếng đồng hồ, hít thở hương rừng, theo dõi đàn kiến đang bận rộn dưới cỏ, suy nghĩ về đất nước anh, về cuộc chiến tranh khốc liệt đang tàn phá khắp nơi và đây là kết luận anh đã rút ra: "Chà ! Các cậu ạ, sống đến là thú! Phải một ngày như hôm nay mới thấy rõ như vậy. Có thể nằm đây hàng triệu năm mà không chán. Nằm mà thở cho đã !". Cuộc sống ấy, thiên nhiên ấy, đất nước ấy, anh là chủ. Ở ngay giữa lòng địch, trong vùng bị chiếm, anh vẫn nghĩ dứt khoát như vậy. Cho nên, khi xe địch sắp tới, anh em giục anh trốn đi, anh đã trả lời với một vẻ ngạc nhiên ranh mãnh: "Các cậu bảo tớ trốn đi đâu? Rừng này là của tớ, tớ là chủ ở đây. Nếu tớ chuồn, người ta sẽ hỏi: Thưa ông chủ, ông chủ chuồn đi đâu vậy?". Anh thuộc rất nhiều dân ca và truyện dân gian mà anh có tài kể lại một cách rất sinh động. Anh láu lỉnh, vui tính có thể uống hàng vò rượu mà không say, cũng có thể "chơi xỏ" người khác những vố khá đau, một cách hồn nhiên, không có ác ý. Nhưng anh chiến đấu cũng rất dũng cảm và https://thuviensach.vn mưu trí, với cái mưu trí ranh mãnh của quần chúng. Cho nên, không có gì là khó hiểu nếu ở đại đội, mọi người đều quý anh và nghe theo anh. Chính ủy Bô-ga-rép và chiến sĩ I-nha-chi-ép là như vậy đó. Người thứ nhất là người cán bộ lãnh đạo tiêu biểu cho phẩm chất, trí tuệ, quyết tâm, vai trò tổ chức và lãnh đạo quần chúng của Đảng. Người thứ hai tiêu biểu cho phẩm chất, sức mạnh và tài trí của chính bản thân quần chúng. Họ đại diện cho nhân dân và nhân dân là bất diệt. Đối với Gơ-rô-xman, nhân dân là kẻ sáng tạo nên mọi giá trị tinh thần và vật chất, là tượng trưng cho tất cà những cái gì cao cả nhất: trí tuệ, tinh thần sáng tạo, lòng yêu cuộc sống, yêu tự do, tình đồng chí, lòng nhân nghĩa, lòng dũng cảm... Còn kẻ thù của nhân dân, bọn bóc lột, chủ nghĩa tư bản, chủ nghĩa phát-xít, thì mang trong mình nó tất cả những cái gì đê tiện nhất: lòng thù hằn con người, sự man rợ, tính hèn nhát, sự khô cằn về mọi mặt... Cuộc đấu tranh của nhân dân chống kẻ thù, chính là cuộc đấu tranh của con người chiến thắng con vật, của sự sống chiến thắng cái chết, của điều thiện chiến thắng điều ác, của ánh sáng chiến thắng bóng đêm. Trong cuộc chiến đấu ấy cho cuộc sống, Đảng và quần chúng kết thành một khối và điều đó được nêu bật trong hình ảnh kết thúc cuốn truyện: tiếng súng của trận đánh thắng lợi vừa chấm dứt mọi người đang đi tìm chính ủy, thì thấy chính ủy Bô-ga-rép cùng chiến sĩ I-nha-chi-ép, mình mấy đầy thương tích, loạng choạng dìu dắt nhau từ trong khói lửa cùng bước tới, như đi ra với cuộc sống. Người dịch https://thuviensach.vn THÁNG TÁM Một chiều mùa hạ 1941, trọng pháo quân ta trẩy trên đường đi Gô-men. Pháo lớn đến nỗi ngay những chàng lái xe, vốn đã dạn dày kinh nghiệm và đã từng thấy lắm chuyện lạ trên đời mà nay cũng đều phải tò mò ngó nhìn những con thú khổng lồ bằng thép ấy. Bụi chiều như treo lơ lửng trên không, bám đầy mặt mũi áo quần các pháo thủ, làm rậm cả mắt. Chỉ có vài người đi bộ, còn phần lớn đều ngồi trên các cỗ pháo. Một chiến sĩ uống nước đựng trong chiếc mũ sắt, nước chảy ròng ròng trên cằm, hàm răng ướt át bóng lên. Trông cứ như anh đang cười. Nhưng đâu phải. Một nỗi mệt lử hiện rõ trên nét mặt trầm lặng của anh. - Máy bay! - Một trung úy đi đầu kêu lên, giọng kéo dài. Hai máy bay đang lao nhanh tới, bên trên khu rừng sồi nhỏ. Ánh mắt lo ngại, bộ đội theo dõi đường bay của chúng. Những câu nói bàn qua tán lại: - Máy bay ta! - Không, máy bay Đức ! Và mọi người lại đùa cái câu đùa của con nhà lính trong những trường hợp ấy: - Máy bay ta đấy, đưa mũ tớ cho tớ che đây, mau lên! Máy bay cắt ngang qua đường, thế nghĩa là máy bay ta thôi, bởi vì máy bay Đức thông thường hễ cứ trông thấy một đoàn quân của ta là dàn ngay thành đội hình bay song song với đường cái. Nhiều máy kéo lớn kéo các khẩu pháo qua dãy phố của một đường làng. Giữa những ngôi nhà đất trắng nhỏ, giữa những mảnh vườn thôn dã trồng những bông hoa vàng cánh cong lên, và những hoa mẫu đơn đỏ thắm ánh lên muôn tia lửa dưới nắng chiều, giữa những phụ nữ ngồi ở bậu cửa và những cụ già râu bạc, giữa tiếng bò rống, chó sủa, những khấu pháo lớn kéo lững thững qua khu làng yên tĩnh vào buổi hoàng hôn như đượm một vẻ gì kỳ dị. Gần một chiếc cầu nhỏ đang rên lên vì phải chở quá nặng, một chiếc xe hơi đang đỗ, chờ cho các khẩu pháo qua hết. Anh lái, hẳn đã quen chờ nhiều phen như vậy, tủm tỉm nhìn người chiến sĩ đang uống nước đựng https://thuviensach.vn ngay trong mũ. Chính trị viên tiểu đoàn, ngồi bên cạnh, luôn luôn ngó về phía trước xem đã thấy đuôi của đoàn pháo binh hay chưa. - Báo cáo đồng chí Bô-ga-rép, -anh lái nói giọng U- cơ-ren rất nặng - chúng ta có cơ phải ngủ lại đây mất. Tối đến nơi rồi. Chính trị viên lắc đầu: - Thời giờ gấp lắm, tôi phải có mặt ở cơ quan tham mưu. Anh lái đáp . - Dù sao đường này cũng chẳng thể đi đêm được, chúng ta sẽ ngủ lại trong rừng thôi. Chính trị viên cười: - Cậu lại muốn được uống sữa chứ gì, hả? - Chà! Sữa, khoai tây rán, gì chứ những thứ ấy thì tôi chẳng chê. - Có lẽ nên làm thêm cả miếng thịt ngỗng nữa nhỉ! - Chính trị viên nói. - Chứ sao! -Anh lái reo lên phấn khởi. Một lát sau, chiếc xe đi vào cầu. Một đám trẻ nhỏ tóc vàng chạy theo:  - Các chú ơi, các chú ơi, dưa chuột đây, cà chua đây, lê đây! Và qua cửa kính hạ nửa chừng, các em tung vào trong xe những trái dưa chuột và lê còn xanh. Bô-ga-rép vẫy tay thân ái. Ngực anh ơn ớn lạnh vì cảm động. Nhìn các chú nông dân nhỏ tới tiễn biệt Hồng quân đang trên đường rút lui, anh không thể không có một cảm giác vừa chua xót vừa êm dịu. Trước chiến tranh, Xéc-gây A-lê-xan-đơ-rô-vích Bô- ga-rép là giáo sư giảng về chủ nghĩa Mác -Lê-nin trong một trường cao đẳng ở Mát-xcơ-va. Mê say những công trình nghiên cứu khoa học tiến hành từ hai năm về trước, anh cố xoay sở để dành ít thời giờ vào công việc giảng dạy. Sau buổi làm việc về nhà, ngồi xuống bàn ăn, anh rút ở cặp ra một bản thảo, vùi đầu vào đọc luôn. Vợ anh hỏi thức ăn có hợp khẩu vị không, trứng tráng có đủ mặn không? Anh đều trả lời ừ ào. Chị giận, hoặc cũng có khi cười lên, thì anh bảo: - Li-da, em biết không, hôm nay được đọc một lá thư của Mác, anh rất thú. Người ta vừa tìm thấy nó trong những tài liệu lưu trữ cũ. https://thuviensach.vn Và giờ đây, Xéc-gây A-lê-xan-đơ-rô-vích lại đã trở thành phó chủ nhiệm chính trị mặt trận. Đôi khi, anh hồi tưởng đến những gian phòng tài liệu mát mẻ ở Viện, đến chiếc bàn làm việc bề bộn giấy má, đến ngọn đèn có chụp, đến tiếng bánh xe của chiếc thang lưu động mà bà thủ thư đẩy từ ngăn sách này sang ngăn sách khác. Đôi khi, một số câu ở cuốn sách đang viết dở lại hiện về trong óc, và anh lại nghĩ tới những vấn đề đã từng làm anh phải bận tâm một cách say mê, căng thẳng. Chiếc xe hơi phóng trên đường ra mặt trận. Một thứ bụi thẫm, màu gạch đỏ, một thứ bụi vàng vàng, những đám bụi li ti màu xám bay trên các ngả đường. Các khuôn mặt bắt bụi nom như mặt người chết. Gót ủng của hàng chục vạn chiến sĩ;, bánh xe cam-nhông và pháo, xích xe tăng và máy kéo, bước chân những con cừu, con lợn, các đàn ngựa nông trường, một đàn bò lớn, những chiếc máy kéo của nông trường, những chiếc xe kêu cót két của đồng bào tản cư, những đôi giày gai của các đội trưởng nông trường và giày các cô gái đang rời bỏ Bô-bơ-ru-ít, Mô-dia, Lô-bin, Sê-pê-tốp-ca, Béc đi-sép, tất cả những cái đó đã khua bụi lên. Bụi bay trên U-cơ-ren và Bi-ê lô-rút-xi, bụi bốc cuồn cuộn trên đất nước Xô-viết. Ban đêm, ánh lửa rùng rợn của những làng mạc bị thiêu cháy nhuốm đỏ bầu trời tháng tám tối đen. Tiếng bom nổ uỳnh uỳnh vọng qua những khu rừng sồi, rừng thông âm u, những khu rừng liễu rung động. Những viên đạn sáng rạch những vạch đỏ, xanh trên bức màn nhung trĩu nặng của bầu trời, trong khi đạn phòng không nổ tung thành những chùm sao trắng. Trên tầng cao đen thẳm, những máy bay Đức kiểu "Hai- nơ-ken" mang bom ngư lôi cứ ầm ì một điệu, dường như nói: "Dưới ấy liệu hồn, dưới ấy liệu hồn". Trong các làng xóm, các ông già, bà lão và trẻ em đi tiễn bộ đội. Các cụ nói với anh em: "Các con ơi, uống sữa đi, ăn sữa đông đi, này con cầm lấy miếng pa-tê... này, cầm lấy dưa chuột mà đi ăn đường...". Và các bà lão khóc, khóc mãi; giữa hàng nghìn khuôn mặt bộ đội lấm bụi, nghiêm nghị và mệt lử, cặp mắt các bà cứ cố tìm xem có mặt con trai mình không. Đây nữa là những bà lão đang chìa những gói quà nhỏ bọc trong khăn tay trắng; các mẹ van nài: "Cầm đi, cầm đi nào, con ơi, lòng mẹ quý tất cả các con như con đẻ vậy". https://thuviensach.vn Những bầy giặc Đức từ phương Tây kéo đến. Trên xe tăng của chúng có vẽ những hình đầu lâu kèm theo đôi xương chân bắt chéo, những con rồng xanh, đỏ, những mõm sói, đuôi cáo và những đầu hươu có sừng lớn. Trong túi tên lính Đức nào cũng có ảnh chụp Pa-ri chiến bại, Vác-sa- va bi phá hủy, Véc-đoong bị làm nhục, Bê-ô-gơ-rát bị thiêu cháy, ảnh chụp Bơ ruých-xen và Am-xtéc-đam, Ôt-xlô và Nác- vích, A-ten và Đư-ni-a. Trong ví mỗi tên sĩ quan đều có ảnh những thiếu nữ và những người đàn bà Đức tóc xõa xuống trán hoặc uốn thành búi, bận quần ngủ kẻ dòng dọc; mỗi sĩ quan đều đem theo những bùa hộ mệnh, đồ nữ trang bằng vàng, những dây thao, những con búp-bê vải nhỏ, mắt thủy tinh. Trong túi mỗi tên đều có một cuốn đàm thoại Nga — Đức khổ nhỏ, với những câu gọn lỏn: " Giơ tay lên !", " Đứng lại !", " Vũ khí đâu?", "Hàng đi!". Mỗi tên lính Đức đều đã học nói bằng tiếng Nga thế nào là "sữa", "bánh mì", "trứng", "gà mái", và cái tiếng "đưa đây, đưa đây". Chúng ở phương Tây lại. Và thế là từ dòng Ô-ca trong vắt, từ dòng Von ga rộng lớn, từ dòng Ca-ma khắc nghiệt màu vàng và dòng Iếc-tích ngầu bọt, từ những đồng cỏ xứ Ca-dắc-xtan, từ miền Đô-nết và Kéc, A-xtơ-ra can và Vô-rô- ne-giơ, hàng triệu con người đã đứng lên xông về phía chúng. Hàng triệu cánh tay trung thành đã đào những hố chống tăng, những hào chiến đấu, những hầm hố ẩn nấp. Các cánh rừng ồn ào ngả xuống hàng ngàn thân cây chắn ngang các đường cái và các đường nhỏ yên tĩnh. Dây thép gai quây lấy các xưởng máy. Trên các quảng trường và trên các đường ở các thành phố xanh um tươi đẹp của chúng ta, sắt thép đã biến thành những chướng ngại vật chống xe tăng. Đôi khi, Bô-ga-rép cũng lấy làm lạ vì sao chỉ trong có mấy tiếng đồng hồ mà mình lại có thể bất thình lình rứt bỏ được cuộc đời xưa kia một cách dễ dàng đến thế. Anh mừng cho mình vẫn giữ được óc linh lợi trong những hoàn cảnh khó khăn, biết hành động mau lẹ và kiên quyết. Nhưng điều khiến anh chú ý hơn cả là ngay tại đây, trong chiến tranh, anh vẫn giữ được tất cả những cái gì làm thành thế giới riêng của anh: binh sĩ tin anh, mến phục anh và biết sức mạnh tinh thần của anh. Tuy nhiên, anh vẫn chưa hài lòng với công việc của mình: anh có cảm tưởng mình chưa thật gần chiến https://thuviensach.vn sĩ, cái trục của bộ máy chiến tranh, và anh muốn được rời phòng chính trị để chuyển sang trực tiếp chiến đấu. Anh thường có dịp hỏi cung tù binh Đức, phần đông là bọn cai và bọn hạ sĩ quan. Và trong những dịp ấy, anh nhận thấy lòng căm thù chủ nghĩa phát xít đêm ngày thiêu cháy lòng anh đã nhường chỗ cho sự khinh bỉ và ghê tởm. Trong phần lớn trường hợp, bọn tù binh xử sự rất hèn. Chúng sẵn sàng khai ngay số hiệu các đơn vị, tình hình vũ khí của chúng; chúng tự nhận là những công nhân có cảm tình với chủ nghĩa cộng sản, xưa kia từng bị cầm tù vì có tư tưởng cách mạng. Chúng nhất trí tuyên bố: "Hít-le ca-pút, ca pút"1. Nhưng rõ ràng bụng chúng lại không nghĩ vậy. Trong đám tù binh, họa hoằn anh mới thấy có những tên phát-xít đủ can đảm nói lên lòng trung thành của chúng đối với Hít-le, lòng tin của chúng đối với tính ưu việt của nòi giống Nhật-nhĩ-man, có sứ mệnh phải chinh phục mọi dân tộc khác trên thế giới. Bô-ga-rép hỏi chúng rất cặn kẽ; chúng chưa từng đọc gì hết, kể cả đọc những sách tuyên truyền, những tiểu thuyết phát-xít, chúng cũng chưa hề nghe nói đến Gớt hoặc Bét-tô-ven2, hoặc đến những chính khách "đàn anh" như Bít-xmác, hoặc về những danh tướng như Mon- cơ, Phơ-rê-đê-rích Đại đế hoặc Sơ-líp-phơn3. Chúng chỉ biết có tên của tên bí thư quận ủy Đảng quốc xã của chúng. Bô-ga-rép thường nghiên cứu kỹ những nhật lệnh của bộ chỉ huy Đức; anh thấy ở đó toát ra một đầu óc tổ chức rất cao: bọn Đức cướp, đốt, oanh tạc rất có phương pháp. Chúng biết tổ chức việc thu hồi các vỏ đồ hộp trong các nơi đóng quân, biết xây dựng kế hoạch chuyển quân phức tạp cho cả một binh đoàn khổng lồ, một kế hoạch có vô vàn chi tiết mà chúng đều giải quyết được chu đáo, với một sự chính xác toán học. Trong cái tài máy móc phục tùng, cái tài bước đi mà không cần suy nghĩ của chúng, trong cuộc hành binh phi thường và phức tạp của hàng triệu tên lính bị gò vào kỷ luật, anh thấy có một sự sa đọa xa lạ với tinh thần tự do của con người. Đó không phải là nền văn hóa của trí tuệ mà là một thứ văn minh của bản năng, một cái gì có họ hàng với kiểu sống của loài kiến và các loài vật quần cư.  https://thuviensach.vn Trong những đống thư từ tài liệu lấy của địch, Bô-ga- rép chỉ lượm được hai bức thư -một bức của một người vợ trẻ viết cho chồng là lính và một bức chưa gửi của một tên lính viết cho gia đình -trong đó mới có được một ý nghĩ không dập khuôn, một thứ tình cảm không bị vấy tinh thần Phi-lít xtanh4đê tiện, hai bức thư đầy hổ thẹn chua xót trước những tội ác của dân tộc Đức. Một lần, anh hỏi cung một sĩ quan Đức đã có tuổi, thời bình làm giáo sư văn học. Hắn cũng tỏ ra là một con người có suy nghĩ, có một lòng căm thù không thiếu phần chân thật đối với chủ nghĩa Hít-le. Hắn bảo Bô ga-rép: - Hít-le không phải là một người sáng tạo ra những giá trị dân tộc mà chỉ là một kẻ cướp đoạt. Nó đã cướp tình yêu lao động và nền văn minh công nghiệp của dân tộc Đức, chẳng khác nào một tên cướp ngu dốt đi cướp một chiếc xe hơi tuyệt đẹp, sản phẩm của nền kỹ thuật tiên tiến. Bô-ga-rép nghĩ: "Không đời nào, không đời thuở nào chúng lại có thể thắng nổi nhân dân ta. Chúng càng tính toán chi ly chính xác bao nhiêu, càng tiến thoái đúng theo các quy luật số học bao nhiêu, thì chúng lại càng bất lực không thế hiểu nổi vấn đề chủ yếu bấy nhiêu, cái thảm họa chôn vùi chúng sẽ càng ác nghiệt bấy nhiêu. Chúng hăm hở chúi vào những cái không đâu, những chi tiết, nhưng tư duy của chúng chỉ hoạt động trên hai chiều. Trong cuộc chiến tranh do chúng gây ra, chúng mù tịt chẳng hiểu gì đến những quy luật phát triển của lịch sử; chúng đã bị bản năng và bị một thứ chủ nghĩa duy lý sơ lược chi phối, nên không sao hiểu nổi những quy luật đó". Chiếc xe hơi bon qua các khu rừng âm u, mát lạnh, qua những chiếc cầu nhỏ bắc ngang những dòng sông ngoằn ngoèo, trong màn sương các thung lũng, trước những mặt hồ phẳng lặng phản chiều các vì sao sáng rực của bầu trời tháng tám mênh mông. Anh lái xe nói nhỏ: - Đồng chí chính trị viên còn nhớ - cậu chiến sĩ ngồi trên khẩu pháo mà uống nước đựng ở mũ chứ? Ấy đấy, tôi nghĩ dễ thường đấy chính là chú em tôi cũng nên. Giờ mới hiểu vì sao tôi lại chú ý đến hắn ta như vậy. https://thuviensach.vn HỘI ĐỒNG QUÂN SỰ Trong khi chờ họp hội đồng quân sự, chính ủy mặt trận Sê-rê-nít-sen-cô dạo chơi ngoài vườn. Đồng chí đi chậm từng bước, thỉnh thoảng lại dừng chân để nhồi thêm thuốc vào chiếc tẩu ngắn. Đồng chí đi ngang trước mặt một tòa lâu đài cổ, phía trên có ngọn tháp cao màu sẫm, với một chiếc đồng hồ đã chết, rồi xuống phía hồ. Cành cây xanh rì và rậm lá kết lại từng vòm, ngả xuống mặt nước. Nắng sớm chiếu rực những con thiên nga đang bơi. Chúng cử động có vẻ lững lờ quá, và để gắng rẽ qua mặt nước xanh thẫm dày đặc, cổ chúng cứ dướn mãi lên, khiến Sê-rê-nít-sen-cô, bất chợt đứng lại, cũng phải mơ màng nhìn lũ chim trắng ấy. Cát ẩm sào sạo dưới gót ủng đồng chí. Một sĩ quan đã có tuổi, có chòm râu đen, đang bước từ trạm thông tin tới. Sê-rê-nít-sen-cô biết ông ta: ông công tác ở phòng tác chiến và đã báo cáo tình hình cho đồng chí hai lần. - Báo cáo đồng chí chính ủy? - Được, được, tôi nghe đây, - Sê-rê-nít-sen-cô trả lời, mắt vẫn không rời đàn thiên nga, Chúng hoảng hốt vi giọng nói sang sảng của đồng chí sĩ quan, đang bơi tản cả sang bờ hồ bên kia, - Anh em vừa nhận được một bức điện của đồng chí trung đoàn trưởng trung đoàn bộ binh 72. - Của Ma-ca-rốp ấy à? - Vâng, đúng. Báo cáo chính ủy, bức điện cho biết nhiều tin rất quan trọng: hôm qua, hồi 23 giờ, địch đã có một cuộc điều quân rất lớn lên đường gồm có xe tăng và bộ binh cơ giới hóa, Những tù binh bị ta bắt khai là thuộc ba sư đoàn trong quân đoàn thiết giáp của Gu-đe-ri-an, Hướng tiến quân của chúng là hướng U-nê-sa Nô-gô-rốt Xê-véc. Người thiếu tá liếc nhìn đàn thiên nga, rồi nói thêm: - Theo lời tù binh, các sư đoàn thiết giáp địch hiện nay không đủ quân số, - Được, -Sê-rê-nít-sen-cô nói - đêm qua tôi đã được biết tin đó rồi. Thiếu tá nhìn chăm chú khuôn mặt nhăn nheo có đôi mắt to mà hẹp, với nước da đã sáng rất nhiều so với khi còn đang bị sạm đi vì những cơn gió https://thuviensach.vn rét dữ dội trong cuộc chiến tranh Nga - Đức năm 1914, vì những chiến dịch đánh xuyên qua đồng cỏ thời nội chiến. Nom chính ủy mặt trận có vẻ trầm tĩnh, mơ màng. - Báo cáo chính ủy, xin phép đồng chí tôi về. - Khoan, thông báo mới nhất của khu trung tâm nói gì? - Tình hình thu lượm được cho tới bốn giờ, không phút... - Không phút... Thôi xin anh! - Sê-rê-nít-sen-cô nói - Có thể là ba giờ năm mươi bảy phút chăng? - Thưa chính ủy, cũng có thể, -Người thiếu tá mỉm cười - Thông báo không có gì đặc biệt. Trong các khu khác, địch không tỏ vẻ gì hoạt động lắm. Duy có ở phía tây bến vượt sông, chúng đã chiếm làng Mác-si-khi-na Bu-đa và đã nướng một tiểu đoàn rưỡi trong trận này. - Làng nào? -Sê-rê-nít-sen-cô quay người về phía đồng chí sĩ quan, hỏi, - Báo cáo chính ủy, làng Mác-si-khi-na Bu-đa. - Đúng thế chứ? -Sê -rê -nít -sen -cô cất cao giọng nghiêm khắc. - Đúng hoàn toàn ạ. Thiếu tá ngừng một lát rồi nói thêm, như một người đang có lỗi bị bắt quả tang: - Thưa chính ủy, đàn thiên nga kia đẹp quá, Hôm qua, hai con đã chết vì bị máy bay oanh tạc; lũ chim non thì sống sót. Sê-rê-nít-sen-cô châm lại cái tẩu đã tắt rồi thả ra một làn khói. - Đồng chí cho phép? Sê-rê-nít-sen-cô gật đầu. Và thiếu tá, sau khi giập đôi gót ủng, lại trở về cơ quan tham mưu, đi ngang qua gốc phong già, nơi người sĩ quan phụ tá của Sê-rê-nít-sen-cô đứng. Đồng chí chính ủy còn rốn lại ngắm đàn thiên nga và những vệt sáng đang tô điểm mặt nước hồ xanh, Rồi đồng chí nói, giọng khàn khàn, hầu như không thành tiếng: - Ôi! Mẹ ! Ôi ! Lê-ô-nít con ơi, liệu chúng ta có còn bao giờ gặp lại được nhau nữa không? Một cơn ho sù sụ làm rung chuyển bộ ngực con nhà lính của đồng chí. https://thuviensach.vn Thấy đồng chí quay trở lại phía tòa lâu đài, người sĩ quan phụ tá đang chờ ở đó hỏi: - Báo cáo chính ủy, có cần cho xe hơi đi đón cụ và cháu không ạ? - Không. -Sê-rê-nít-sen-cô đáp gọn lỏn. Thấy vẻ mặt người phụ tá ngạc nhiên, đồng chí nói thêm: - Đêm qua, Mác-si-khi-na Bu-đa đã bị bọn Đức chiếm rồi. Hội đồng quân sự họp trong một gian phòng có trần cao xây thành vòm với những cửa số dài và hẹp che hai lượt màn. Giữa cảnh tranh tối tranh sáng, tấm dạ đồ có đính ngù phủ trên bàn nom như dạ đen. Mười lăm phút trước khi họp, người bí thư đang phiên trực vào phòng, bước không một tiếng động trên nền thảm. Anh khẽ nói với người phụ tá: - Muốc-di-khin, đã có táo cho đại tướng chưa? Sĩ quan phụ tá trả lời liến thoắng: - Tôi đã cho đặt, cũng như mọi khi. Họ đã mang Nác- dăng và thuốc lá "Cao nguyên phương Bắc" đến rồi kia. Người chạy giấy bưng vào một đĩa táo xanh và nhiều chai Nác-dăng. Đồng chí bí thư nói: - Đặt lên kia, trên chiếc bàn nhỏ ấy. - Tôi biết rồi, đồng chí bí thư ạ. Mấy phút sau, thiếu tướng tham mưu trưởng bước vào, vẻ khó chịu và mệt mỏi. Theo sau là một đại tá trưởng phòng tác chiến, tay cầm một cuộn bản đồ. Đại tá người cao mặt đỏ. Thiếu tướng thì trái lại, người đẫy đà mà xanh. Nhưng lạ một điều là hai người nom rất giống nhau. Thiếu tướng hỏi người sĩ quan phụ tá đang đứng nghiêm: - Đồng chí tư lệnh đâu? - Báo cáo đồng chí, tư lệnh đang gọi dây nói. - Đã nối liên lạc được rồi chăng? - Đã nối xong cách đây chưa đầy hai mươi phút. - Pi-ốt Ê-phi-mô-vích, đồng chí xem đấy, - tham mưu trưởng nói - thế mà tay Xtê-mê-khen mà đồng chí vẫn thường ca ngợi cũng chỉ dám hẹn trưa nay mới có thể gọi được. Đại tá trả lời: https://thuviensach.vn - Nối được sớm thì càng tốt thôi, I-li-a I-va-nô-vích ạ. Và đồng chí nói thêm, với vẻ nghiêm trang thường thấy ở một người cấp dưới trước cấp trên của mình trong những trường hợp ấy: - Bao giờ đồng chí mới đi ngủ? Đồng chí thức thế là ba đêm rồi. - Ôi chao, đồng chí biết đấy, tình hình hiện nay không cho phép nghĩ tới chuyện ngủ được. Và tham mưu trưởng đi lấy một quả táo trên ghế. Đại tá đang giở các bản đồ trên bàn cũng đưa tay về phía chồng táo. Sĩ quan phụ tá vẫn đứng nghiêm, đưa mắt làm hiệu với đồng chí bí thư đang đứng gần tủ sách. - Đây rồi, chính nó đây - Tham mưu trưởng nói. Cúi xuống tấm bản đồ, đồng chí ngắm mũi tên xanh lớn chỉ hướng tiến của binh đoàn thiết giáp Đức thọc vào trong cái hình bán nguyệt tô màu đỏ là trận địa phòng ngự của quân ta. Đồng chí cắn một miếng táo. - Ôi, táo quái gì mà chua rụng cả răng! Đại tá cũng cắn vào quả táo của mình và nói nhanh: - Chẳng phải ngoa, đúng là giấm! Và đồng chí bực mình hỏi người phụ tá: - Này, đồng chí không kiếm được cái gì khá hơn cho hội đồng quân sự à? Tham mưu trưởng cười: - Pi-ốt Ê-phi-mô-vích ạ, không nên tranh luận về khẩu vị của từng người làm gì. Người ta chủ tâm hẹn lấy táo này cho đại tướng đó. Biết làm thế nào được, đồng chí ấy ưa táo chua mà. Cùng cúi xuống bàn, họ nói nho nhỏ: - Đường giao thông chính của ta đang bị đe dọa. Mục đích cuộc hành quân của địch đã lộ rõ. Chà, cứ xem đây này, đúng là chúng định khuýp lấy sườn trái của ta rồi còn gì nữa! - Đâu nào! –Thiếu tướng trả lời -Có thể là quân ta đang có cơ bị uy hiếp bao vây thôi. Họ vừa đặt những quả táo ăn dở xuống bàn và đứng thẳng người lên thì tư lệnh trưởng mặt trận Ê-rê-min đến. Đó là một con người dong dỏng, khô https://thuviensach.vn khô, tóc hoa râm húi trọc. Đồng chí bước vào, ủng nện cồm cộp, không đi trên thảm như mọi người mà đi ngay trên sàn ván đánh xi kêu ken két. - Chào các đồng chí, chào các đồng chí - Tư lệnh trưởng nói. Rồi nhìn tham mưu trưởng chòng chọc, đồng chí hỏi: - I-li-a I-va-nô-vích, đồng chí có vẻ mệt lắm nhỉ? Thường ngày, tham mưu trưởng vẫn gọi tư lệnh trưởng bằng tên và tên đệm của đồng chí ấy - Vích-to Ăng-đơ-rê-i-ê-vích -nhưng giờ đây, hội đồng quân sự sắp họp một cuộc họp quan trọng thì đồng chí dõng dạc trả lời: - Báo cáo đại tướng, tôi cảm thấy rất khỏe. Đồng chí cho phép báo cáo tình hình? - Đồng chí cứ nói. Cũng vừa vặn chính ủy đến rồi kia. Sê-rê-nít-sen-cô bước vào, yên lặng chào mọi người rồi ngồi xuống một chiếc ghế bên góc bàn. - Khoan cái đã. -Tư lệnh trưởng nói. Và đồng chí mở toang cửa sổ. - Tôi đã dặn đồng chí mở các cửa sổ ra rồi kia mà! Tư lệnh trưởng nghiêm khắc bảo đồng chí bí thư. Theo như lời tham mưu trưởng báo cáo thì tình hình rất nghiêm trọng. Chiến tranh đang ở giai đoạn quyết liệt, quân đội phát-xít Đức đã thọc những mũi nhọn vào sườn và lăm le bao vây chúng ta, còn quân ta thì phải rút về những vị trí mới. Nhiều trận huyết chiến kéo dài ở từng bến vượt sông, từng ngọn đồi. Tuy nhiên, địch thì cứ tiến, còn ta thì cứ lùi. Địch chiếm nhiều thành phố và nhiều miền rộng lớn. Đài phát thanh và báo chí phát-xít ngày ngày loan báo những trận chiến thắng mới. Bộ máy tuyên truyền quốc xã sướng điên lên. Bên ta cũng có những người chỉ nhìn thấy một mặt là: quân Đức tiến, quân Liên-xô lùi. Và họ chẳng tin tưởng tương lai có điều gì tốt lành cả, Tờ báo Phôn-kít-se Bê-ô-bắc-te5in những đầu đề đó to tướng, trong các câu lạc bộ phát-xít vang lên những bài diễn thuyết say sưa, các thiếu phụ Đức chờ chồng trở về, chuyện ấy dường như chỉ ngày một ngày hai hoặc tuần này tuần tới nữa mà thôi. https://thuviensach.vn Báo cáo viên, tham mưu trưởng và tham mưu phó, đại tá, tư lệnh trưởng và chính ủy mặt trận, tất cả đều trông thấy mũi tên xanh lớn chĩa vào thân mình to lớn của đất nước xô- viết. Với đại tá, nó thật có vẻ đáng sợ, dữ dội, không gì cưỡng nổi, lao đi trên mặt giấy kẻ ô vuông, Tư lệnh trưởng thì biết rõ hơn mọi người đứng xung quanh đồng chí về những sư đoàn và trung đoàn dự bị, về những cánh quân bố trí sâu trong hậu phương và đang từ phía đông tiến sang phía tây; đồng chí hình dung rất rõ những tuyến phòng ngự, chiều sâu các nếp đất, những chiếc cầu mỏng manh ghép bằng thuyền của quân Đức, những con sông nhỏ nước chảy xiết, những đầm lầy thụt lún, nơi đồng chí sẽ chạm trán với xe tăng địch. Với đồng chí, chiến tranh không phải chỉ tiến hành trên những ô bản đồ, đồng chí chiến đấu là chiến đấu trên đất Nga, trên một dải đất bao phủ bởi những khu rừng âm u, những đám sương mai, những buổi hoàng hôn mờ ảo, những ruộng gai trồng dày không người cắt, những ruộng lúa mì mọc cao, những ụ rơm, những vựa thóc, những xóm làng mọc trên những bờ sông khúc khuỷu, những vực khe um tùm bụi rậm. Đồng chí nhìn rõ chiều dài những con đường liên xã và những lối hẻm gập ghềnh, nhìn rõ những đám bụi, những trận gió, những cơn mưa, những nhà ga nhỏ bị bom khoét, con đường lún ở những nơi tàu tránh. Và mũi tên xanh kia không làm cho đồng chí khiếp sợ hay hoang mang gì hết. Đó là một vị tướng vô cùng gan dạ, yêu quý nước mình, biết rõ nước mình, một vị tướng nắm vững nghệ thuật chiến đấu. Đồng chí chỉ mong muốn được tấn công. Vậy mà đồng chí lại đang phải rút lui, điều đó làm đồng chí chán ngán. Tham mưu trưởng là giáo sư ở học viện quân sự, có đủ mọi đức tính của một nhà bác học, một người am hiểu các vấn đề chiến thuật và các giải pháp chiến lược. Thông hiểu lịch sử chiến tranh, đồng chí vốn ưa phát hiện những chỗ giống nhau và khác nhau giữa các chiến dịch hiện đại và các trận đánh khác của các thế kỷ 20 và 19. Có đầu óc minh mẫn và chẳng giáo điều tý nào, đồng chí đánh giá cao khả năng điều khiển chiến đấu của bọn tướng lĩnh Đức, tính cơ động của bộ binh phát-xít và sự phối hợp khéo léo của không quân phát-xít với lục quân. Đồng chí đang buồn vì quân ta phải https://thuviensach.vn rút. Đồng chí có cảm giác mũi tên xanh kia cắm ngay vào trái tim chiến binh Nga của mình. Trưởng phòng thông tin của cơ quan tham mưu quan niệm về chiến tranh tùy theo từng loại bản đồ quân sự. Cái thực tại duy nhất đối với đống chí là những ô kẻ trên tấm bản đồ tỷ lệ một phần hai mươi nghìn, và đồng chí luôn luôn nhớ đúng con số những bản đồ mới đã được thay trên các bàn làm việc của đồng chí, những đường đèo ghi dấu chì xanh đỏ. Đồng chí có cảm giác chiến tranh diễn biến theo các bản đồ, chiến tranh là do các cơ quan tham mưu tiền hành, những mũi tên xanh vạch hướng đi của các đoàn quân cơ giới Đức đang vận động theo những quy luật toán học. Trong sự vận động ấy, đồng chí chỉ thấy có toàn những quy luật hình học. Chính ủy mặt trận Sê-rê-nít-sen-cô là một con người trầm tĩnh, ít bộc lộ. Người ta đã gọi đồng chí là "tướng Cu-tu-dốp của chiến sĩ". Giữa những giờ phút chiến đấu quyết liệt nhất, một không khí phẳng lặng vẫn đi liền với con người không khi nào vội vã, với cử chỉ từ tốn và khuôn mặt đăm chiêu thoáng vẻ buồn ấy. Người ta nhớ, người ta nhắc lại những câu trả lời ngắn gọn và tinh quái, những từ ngữ sắc và mạnh của đồng chí. Người ta quen thuộc đồng chí lắm, thuộc cái dáng to mập và vóc người đẹp đẽ của đồng chí. Đồng chí thường đi chơi không vội vã, miệng hút tẩu thuốc, vẻ mơ màng. Hoặc ngồi trên một chiếc ghế trong vườn, sầm mặt lại mà suy nghĩ triền miên. Và nom thấy con người có gò má cao, đôi mắt lim dim, trán nhăn lại, miệng ngậm chiếc tẩu ngắn ấy, ai nấy, dù là chiến sĩ hay sĩ quan, cũng đều cảm thấy, thoải mái vững tâm. Trong khi tham mưu trưởng báo cáo, Sê-rê-nít-sen-cô cứ ngồi yên, đầu cúi xuống, và người ta khó mà có thể quyết đoán được đồng chí đang chú ý nghe báo cáo hay đang thả mình theo những ý nghĩ riêng. Chỉ có một lần, đồng chí đứng dậy, lại gần tham mưu trưởng và nhìn tấm bản đồ. Sau cuộc báo cáo, tư lệnh trưởng mặt trận hỏi thiếu tướng và đại tá một thôi liền, thỉnh thoảng đồng chí lại nhìn chính ủy, ngóng chờ chính ủy tham gia thảo luận. Chốc chốc, đại tá lại rút ở túi ra một chiếc bút máy, vạch thử https://thuviensach.vn cái ngòi trên lòng bàn tay, rồi lại gài bút vào chỗ cũ. Sê-rê-nít-sen-cô chăm chú theo dõi ông ta. Tư lệnh trưởng đi lại trong căn phòng, chân bước mạnh làm cọt kẹt sàn gỗ, vẻ mạt đồng chí sa sầm: xe tăng Đức sắp chọc thủng sườn trái một trong các quân đoàn của đồng chí. - Này, Vích-to Ăng-đơ-rê-i-ê-vích, - chính ủy mặt trận bỗng nói - thuở bé đồng chí đã quen đi nhót táo xanh ở các vườn hàng xóm. Cái khẩu vị ấy, cho tới nay đồng chí vẫn còn giữ, làm cho người ta phải khổ vì đồng chí! Mọi người nhìn những trái táo ăn dở đặt bên cạnh. Tiếng cười rộ lên. - Không nên chỉ lấy toàn có táo xanh thôi! Của đáng tội, ăn không ra cái gì thật! - Ê-rê-min nói. Đồng chí bí thư tủm tỉm trả lời: - Báo cáo đại tướng, rõ. Sê-rê-nít-sen-cô lại nói: - Gì đấy? Đồng chí lại gần tấm bản đồ và hỏi tham mưu trưởng: - Đồng chí đề nghị ta nên bố trí trên vị trí đó à? -Thưa chính ủy, vâng. Vích-to Ăng-đơ-rê-i-ê-vích cho rằng ở địa điểm đó chúng ta sẽ có thể phát huy được mạnh mẽ các phương tiện phòng ngự của chúng ta và đạt tới hiệu quả cao nhất. - Đúng thế. - Tư lệnh trưởng nói – Để có thể thực hiện kế hoạch này tốt hơn đồng chí tham mưu trưởng đề nghị cho phản công trong khu vực Mác si-khi-na Bu-đa và chiếm lại làng đó. Đồng chí chính ủy nghĩ thế nào? - Chiếm lại Mác-si-khi-na Bu-đa à? - Sê-rê-nít sen- cô hỏi. Và trong giọng nói của đồng chí có một âm điệu khiến mọi người đều phải quay cả lại. Đồng chí rít mấy hơi liền ở chiếc tẩu sắp tắt, xua tan làn khói thuốc rồi không nói một lời, cứ nhìn dán mắt vào tấm bản đồ. - Không được, tôi không đồng ý. Rồi vừa lướt đầu tẩu trên bản đồ đồng chí vừa cắt nghĩa tại sao đồng chí lại cho trận đánh đó là không có tác dụng. Đại tướng đọc cho chép một mệnh lệnh tăng cường những bộ đội ở sườn trái và củng cố các đơn vị của quân đoàn Xa-ma-rin. Đồng chí ra lệnh cho https://thuviensach.vn một trong những đội dự bị bộ binh cơ giới của mình đi chặn các xe tăng Đức. - Chà! Tay chính ủy mà mình sẽ điều về đơn vị này cứng phải biết! - Vừa ký vào bản mệnh lệnh tiếp sau tư lệnh trưởng, Sê-rê-nít-sen-cô vừa nói vậy. Vừa lúc đó, có một tiếng bom nổ, lại tiếp luôn một tiếng nữa, Người ta nghe thấy các khẩu cao xạ cỡ nhỏ bắn lên nhịp nhàng. Trong căn phòng, không một ai ngoảnh đầu nhìn ra phía cửa sổ. Chỉ có tham mưu trưởng nói với đại tá giọng đanh lại: - Cứ điệu này, chỉ hai ba phút nữa là thành phố sẽ có hiệu báo động máy bay. Sê-rê-nít-sen-cô bảo đồng chí bí thư: - Đồng chí Oóc-lốp-xki, cho gọi Bô-ga-rép, -Báo cáo chính ủy, đồng chí ấy đã tới. - Tốt. - Sê-rê-nít-sen-cô nói. Và bước ra khỏi căn phòng, đồng chí bảo Ê-rê-min: - Thế nào, đồng ý về cái khoản táo rồi chứ? - Đồng ý, đồng ý. - Tư lệnh trưởng mặt trận trả lời - Tôi sẽ bảo lấy đủ các loại táo thích hợp. - Phải đấy. - Sê-rê-nít-sen-cô vừa tiến ra cửa vừa nói, theo sau là thiếu tướng và đại tá đang tủm tỉm. Trước khi đi khỏi phòng, Sê-rê-nít-sen-cô tiện thể bảo đại tá: - Đồng chí đại tá, cần gì phải làm tội chiếc bút máy của đồng chí như thế. Không lưỡng lự gì cả. Chúng ta nhất định sẽ đánh bại bọn Đức. Oóc-lốp-xki, đồng chí bí thư của hội đồng quân sự, xưa nay vẫn cho mình là tay hiểu đời; nhưng riêng về tình cảm của chính ủy mặt trận đối với Bô-ga-rép thì anh chịu không sao hiểu nổi. Là một quân nhân lão thành đã phục vụ trên hai mươi năm trong quân đội, chính ủy mặt trận bao giờ cũng tỏ vẻ hơi hoài nghi đối với những sĩ quan và chính tn viên trù bị được gọi ra tái ngũ. Duy chỉ có Bô-ga-rép là được đồng chí coi như một ngoại lệ, và đó chính là điều mà đồng chí bí thư không sao hiểu nổi. Mỗi lần nói chuyện với Bô-ga-rép, con người chính ủy mặt trận lại khác hẳn đi, mất hẳn cái tính kín đáo. Một lần, đồng chí còn ngồi lại nói chuyện https://thuviensach.vn với Bô-ga-rép đến tận tảng sáng. Đồng chí bí thư thật không thể nào ngờ: Lần ấy, chính ủy mặt trận đã nói sôi nổi, nói nhiều, nói to; đồng chí đã nêu nhiều câu hỏi và cho biết quan điểm của mình. Thoạt vào đồng chí bí thư đã có thể thấy ngay được là hai người đều đang bốc; không phải họ tranh luận mà là họ đang bàn bạc về một vấn đề rất quan trọng đối với họ. Dời phòng họp, nom thấy Bô-ga-rép đang đứng nghiêm, chính ủy không mỉm cười như mọi khi nữa. Chính ủy đến gần anh, vẻ nghiêm khắc, nói với anh bằng một giọng mà đồng chí bí thư chưa bao giờ thấy ở chính ủy ngay cả trong những dịp duyệt binh trọng thể nhất: - Bô-ga-rép, đồng chí được chỉ định làm chính ủy ở một đơn vị bộ binh đã được Bộ tư lệnh giao cho một nhiệm vụ rất quan trọng. Bô-ga-rép trả lời: - Xin cám ơn sự tín nhiệm của các đồng chí. THÀNH PHỐ TRONG BUỔI HOÀNG HÔN Trước chiến tranh, Xê-mi-ôn I-nha-chi-ép, chiến sĩ thuộc đại đội bộ binh I, một gã trai vóc người chắc nịch, sống ở một nông trang tập thể vùng Tu la. Một đêm anh đang ngủ trong nhà chứa rơm thì người ta đưa lệnh động viên tới. Cũng đúng giờ ấy, một tin điện thoại báo cho Bô-ga-rép biết ngày hôm sau anh phải có mặt ở Tổng cục Chính trị Hồng quân. I-nha-chi-ép thường ưa nhắc lại những kỷ niệm ấy với chúng bạn: - Chà, thật là tiễn ra tiễn! Buổi tối, ba anh trai tớ làm việc ở nhà máy chế tạo súng máy đều cùng với vợ đến tiễn tớ, cả tay tổ trưởng thợ máy ở trạm máy kéo nữa. Chúng tớ đã uống một chầu rượu ra trò và hát. Giờ đây nhớ lại, anh thấy cuộc tiễn đưa ấy đến là vui vẻ, linh đình, nhưng thật ra khi từ biệt nhau, phải nhìn mẹ anh khóc lóc và cha già của anh cố làm ra vẻ bình tĩnh thì đâu có phải là chuyện dễ chịu. - Xê-mi-ôn, nhìn đây, - ông cụ nói - đây là hai chiếc huân chương Thánh Ghê-oóc-ghi bằng bạc. Trước, tao còn hai chiếc khác bằng vàng nữa kia, tao đã đem cúng vào kỳ mua công trái "vì tự do" rồi. Mày hãy nhìn tao đi, nhìn bố mày đi; lão công binh già này đã từng giật đổ một chiếc cầu với cả một trung đoàn Đức ở trên ấy đấy. https://thuviensach.vn Tuy ông cụ cố làm ra vẻ bình tĩnh nhưng trong thâm tâm ông, ông vẫn muốn khóc cùng với đám phụ nữ trong nhà. Trong năm người con trai, Xê mi-ôn là đứa vui tính, dễ thương, được ông yêu nhất. Xê-mi-ôn muốn lấy Ma-ru-xi-a Pê-xô-si-na, con gái ông chủ tịch nông trang tập thể. Cô ta theo học lớp kế toán ở thành phố Ô-đô-i-ép, tới ngày mồng một tháng bảy cô ta sẽ trở về nhà. Chị em bạn và nhất là mẹ cô đã nhiều lần bảo cô dè chừng. Họ thấy Xê-mi-ôn I-nha-chi-ép là một người đàn ông ít đứng đắn và quá ham vui. Gã mê hát, nhảy, thích rượu, thích chơi đùa. Người ta bảo gã không thể nào yêu chân thành và chung thủy được. Ma-ru-xi-a bèn trả lời: - Mặc kệ, các bạn ạ; tôi đã yêu anh ta đến nỗi hễ cứ nom thấy anh là chân tay tôi đã bủn rủn rồi. Anh ta đã làm cho tôi mê như điếu đổ. Chiến tranh vừa bùng nổ, Ma-ru-xi-a xin phép trên cho nghỉ hai ngày. Cô đi ba mươi cây số chỉ trong một đêm để về nhìn lại người chồng chưa cưới. Tảng sáng về tới nhà, cô được biết những người có lệnh động viên đã được chuyển tới ga xe lửa từ hôm trước. Thế là, không nghĩ gì hết, cô lại đi mười tám cây số tới nhà ga, nơi bộ đội tập hợp. Đến đây, cô được biết đoàn tàu đã chạy đi hướng nào không rõ. Một trung úy bảo cô: "Bí mật quân sự". Cô bỗng thấy bủn rủn, chỉ còn đủ sức bước tới nhà một bà người quen làm việc ở phòng ghi nhận hành lý. Buổi chiều, bố Ma-ru-xi-a phải tới tìm cô để đưa cô về nhà. Chẳng mấy chốc, I-nha-chi-ép đã được anh em trong đại đội chú ý. Mọi người đều biết anh chàng tráng kiện, vui tính, không biết mệt ấy. Đó là một tay lao động cừ, biết sử dụng thành thạo bất cứ một dụng cụ nào. Anh làm việc dễ dàng và mải mê đến nỗi chỉ nhìn anh cũng đã cảm thấy muốn nắm lấy chiếc rìu, chiếc cưa, chiếc xẻng để làm theo anh rồi. Giọng anh hát hay và anh biết nhiều bài hát cổ học được của mụ Bô-gát-si-kha. Mụ là một người rất ít giao du, cấm cửa không cho ai lạ vào nhà. Có hồi mụ hãm mình trong im lặng như vậy tới suốt một tháng. Đến nỗi đêm đến mụ mới dám ra giếng lấy nước để khỏi phải trả lời những tràng câu hỏi của những bà người làng. Bà con đều lấy làm lạ không hiểu vì sao chỉ riêng có mình I-nha-chi- https://thuviensach.vn ép là được mụ đối xử khác với mọi người, mụ kể chuyện cho anh nghe, dạy cho anh hát. Một thời gian, I-nha-chi-ép đã từng làm việc với mấy người anh ở xí nghiệp Tu-la nổi tiếng, nhưng chỉ được ít lâu anh lại bỏ việc trở về nông thôn. "Tôi không thể không sống ở ngoài trời được. - Anh nói - Được bước trên đất của chúng ta đối với tôi là một nhu cầu, chẳng khác gì nhu cầu ăn bánh uống nước. Thế mà đất ở trên Tu-la lại bị lát đá kín mất cả". Anh thường đi dạo qua cánh đồng, xuyên rừng, dọc theo bờ sông. Anh đem theo một chiếc cần câu hoặc một khẩu súng săn cà khổ, nhưng chỉ là để cho có hình thức, cho mọi người khỏi chế. Thường thường anh đi nhanh. Đôi lúc anh dừng chân nghe chim hót, lắc lắc đầu, rồi thở dài, xong lại đi. Hoặc giả anh trèo lên một ngọn đồi cao sừng sững bên sông, phủ kín cây dẻ, rồi cất tiếng hát. Và mắt anh cứ long lanh như say rượu. Giá ở làng thì anh đã bị coi là một tay lập dị, và nếu anh không có sức khỏe và cái tài khéo léo nhất mực khiến chung quanh đều phải mến phục thì hẳn là mọi người sẽ chế nhạo anh, khi họ nhìn thấy anh cứ khoác cây súng trên vai mà đi chơi như vậy. Anh có thể lập mẹo trêu người khác để mua vui, có thể uống rượu thùng bất chi thình mà vẫn không say, có thể kể một sự tích thú vị hoặc một câu chuyện nhỏ pha chút ít ranh ma: anh chưa bao giờ tỏ ra bủn xỉn vể khoản thuốc mời người nào ngồi chuyện trò cùng anh. Vừa về đại đội, anh đã thu hút ngay được cảm tình của mọi người và Moóc-vi-nốp, tay thượng sĩ lầm lì ít nói, đã phải bảo anh, vừa ra vẻ mến phục vừa thoáng chút chê trách: - Ồ, mà quả là cậu có một tâm hồn rất là Nga, I-nha-chi-ép ạ. Anh thân nhất với hai người đồng đội: Xê-đốp, thợ nguội ở Mát-xcơ-va, và Rô-đim-xép, xã viên nông trang tập thể vùng Ri-a-dan, thuộc thế hệ 1905, người mập, mặt rám nắng. Rô-đim-xép đã để vợ và bốn con ở nhà. Thời gian gần đây, đơn vị của họ làm nhiệm vụ dự bị, đóng tại ngoại thành. Một số anh em bộ đội đã vào trú trong những căn nhà không người ở. Thành phố hiện có nhiều loại nhà ấy lắm. Trong số 14 vạn dân, hơn mười vạn đã tản cư vào sâu trong hậu phương. Người ta đã di chuyển nhà máy nông cụ, các xưởng sửa chữa toa tàu và một nhà máy diêm lớn. Một https://thuviensach.vn không khí ảm đạm bao trùm lên tất cả: những tòa nhà bỗng nhiên im ắng như tờ trong các xí nghiệp, những ống khói không còn nhả khói, những đường phố vắng ngắt trong khu công nhân, những quán hàng màu xanh da trời nơi vừa bán kem mới đây. Anh lính giữ trật tự giao thông, tay nắm bó cờ ngũ sắc, thường vào một trong những ngôi quán này để trú mưa. Qua cửa sổ các căn nhà bị bỏ trống, còn thấy những chậu trồng những nhánh hoa đã phai màu: hoa sung lá nặng trĩu, hoa tử dương và hoa giáp trúc đào đã vàng úa. Những chiếc cam-nhông quân sự ẩn dưới bóng cây quen thuộc viền lấy đường phố; những xe bọc sắt sơn xanh vàng nham nhở chạy qua các vườn trẻ vắng tanh còn điểm những đống cát vàng nhạt; tiếng còi xe nghe giống tiếng chim săn mồi the thé. Vùng ngoại thành đã bị thiệt hại nặng vì các trận bom. Người nào đến gần thành phố cũng đều thấy những bức tường của một nhà kho bị thiêu hủy, còn mang một hàng chữ lớn đen những khói: "dễ cháy". Các hiệu ăn, một nhà máy nước ngọt nhỏ, các hàng thợ cạo vẫn tiếp tục hoạt động trong thành phố. Sau cơn mưa, nước long lanh trên lá cây, nước óng ánh trong các vũng dưới đường, khí trời dìu dịu, trong trẻo. Ngươi ta có cảm tưởng, một cảm tưởng chỉ thoáng qua rồi lại mất, rằng không phải là đất nước đang gặp cơn tai họa khủng khiếp, không phải là kẻ địch đang chỉ còn cách nhà người ta ở có năm mươi cây số. Các cô gái và các chiến sĩ Hồng quân nhìn nhau; các ông già ngồi rên trên ghế ở các khoảnh vườn nhỏ; trẻ em thì chơi với cát phòng bom cháy. Được ở cái thành phố xanh um và gần như bỏ trống này, I-nha-chi-ép rất thú. Anh đâu có cảm thấy nỗi buồn ủ rũ của những người dân còn ở lại. Anh không để ý thấy những đôi mắt ảo não, lo lắng hướng vào khuôn mặt của mỗi quân nhân đi ngang qua. Anh không nghe thấy các bà già khóc thút thít; anh không biết các ông cụ ban đêm bị mất ngủ. Đứng bên cửa sổ, các cụ dõi con mắt ướt át nhìn vào đêm tối. Môi các cụ nhợt nhạt lẩm nhầm cầu nguyện. Các cụ lại bên các con gái của mình đang khóc và rú lên trong giấc ngủ thảng thốt, lại bên các đứa cháu đang quẫy cựa, kêu rên. Rồi các cụ lại quay ra cửa sổ, lo lắng muốn biết những chiếc cam-nhông của ta biến đi trong đêm về hướng nào. https://thuviensach.vn 10 giờ đêm, đơn vị được lệnh báo động. Các chiến sĩ lái xe mở máy kêu ì ì. Nhân dân kéo ra đứng ở các ngưỡng cửa, im lặng nhìn bộ đội chuẩn bị lên đường. Một bà cụ người Do-thái, nom giống một con bé gầy guộc, đầu và vai phủ một tấm khăn len dày, hỏi các chiến sĩ: - Các đồng chí ơi, chúng tôi nên ở lại hay là cũng nên đi nốt? - Mẹ muốn đi đâu kia mẹ? - Anh chàng Gia-vê-lép vui tính hỏi - Với cái tuổi chín mươi của mẹ, mẹ chẳng cuốc bộ được bao xa đâu! Bà cụ ngán ngẩm gật đầu. Cụ đứng gần một chiếc cam- nhông sáng lên trong một ánh đèn pha xanh. Cụ lấy một đầu tấm khăn san chùi cho cái chắn bùn của chiếc xe, nhè nhẹ như thể sờ vào bát đĩa thờ vậy. I-nha-chi-ép để ý thấy cử chỉ của bà cụ. Và đột nhiên lòng anh chứa chan thương hại. Như đoán được niềm trắc ẩn ấy, bà cụ oà khóc. - Làm thế nào bây giờ, làm thế nào bây giờ? Các đồng chí đi đấy có phải không? Tiếng súng nổ át tiếng kêu yếu ớt của cụ, và cụ khẽ nói tiếp, không ai nghe thấy cả: - Chồng tôi bị bại liệt; ba con trai tôi ở bộ đội; hôm qua, lại đến đứa út đi gia nhập dân quân. Các con dâu tôi tản cư theo nhà máy. Tôi biết làm gì bây giờ, các đồng chí? Trong sân, một trung úy gọi I-nha-chi-ép: - I-nha-chi-ép, ba người sẽ ở lại tới sáng để đi theo chính ủy. Trong số đó có đồng chí. - Báo cáo trung úy, rõ. - I-nha-chi-ép vui vẻ trả lời. Anh không mong gì hơn là được ở lại thành phố đêm nay. Chả là anh rất ưa cô gái tản cư Vê-ra. Nàng làm công vụ ở trụ sở, ban biên tập tờ báo địa phương. Quá 11 giờ đêm, nàng từ nơi làm việc trở về nhà, những khi ấy I nha-chi-ép thường đợi nàng ở trong sân. Anh thích ngồi trên một chiếc ghế, bên cô gái dong dỏng, có đôi mắt đen và tấm thân đầy đặn ấy, nghe nàng nói tiếng nói êm dịu miền U-cơ-ren. Nàng không ngớt thở dài mà kể cho anh nghe nàng đã sống ở Pơ- rốt-xcu-rốp trước chiến tranh như thế nào, nàng đã trốn bọn Đức ra đi giữa ban đêm như thế nào, chỉ mang theo có một chiếc áo dài và một túi nhỏ bánh bít-cốt. Nàng để cha mẹ già và em trai https://thuviensach.vn nhỏ ở lại nhà; khi nàng qua cầu sông Xô với một đoàn người tản cư, cầu đã bị ném bom dữ dội. Nàng chỉ nói chuyện chiến tranh, chuyện những người bị giết trên các nẻo đường, những trẻ em bị chết, những đám cháy ở các xóm làng. Một nỗi buồn vô hạn đọng trong đôi mắt đen của nàng. Khi I nha-chi-ép ôm lấy người nàng, nàng gạt tay anh chàng ra mà nói: - Sao lại làm thế? Ngày mai anh đi một ngả, em đi một ngả, anh sẽ không nghĩ tới em nữa, còn em rồi cũng sẽ quên anh thôi, - Thế thì có sao? - Gã nói - Rất có thể anh sẽ không quên em đâu. - Có chứ, anh sẽ quên em. Chao ôi! Giá như anh biết em từ trước, anh sẽ được nghe em hát biết bao nhiêu là bài hát hay. Giờ thì bụng dạ em lại để cả vào chuyện khác mất rồi, Và nàng tiếp tục gạt tay I-nha-chi-ép. Tuy nhiên, anh chàng vẫn thích ngồi gần nàng, anh hy vọng cuối cùng nàng sẽ đổi ý và sẽ không khước từ mối tình của anh. Hồi này, anh chỉ còn thỉnh thoảng mới nghĩ tới Ma-ru-xi a Pê-xô-si-na, và anh thấy hình như một khi anh đã đi chiến đấu mà lại đâm mê một cô gái đẹp nào đó thì cũng chẳng phải là tội to gì lắm. Khi Vê-ra cất tiếng nói, anh chỉ nghe lơ đãng, anh bị hút vào đôi mày đen màu huyền và đôi mắt xinh của cô gái, anh hít lấy mùi hương của thân nàng. Cam-nhông chuyển bánh từng chiếc một, hướng về đường đi Séc-ni-gốp. Chúng chạy thành một hàng dài trước chiếc ghế I-nha-chi-ép đang ngồi, và bốn bề đột nhiên tịch mịch. Đêm tối đen, không một vật động đậy. Chỉ có những chòm râu trắng của các ông già và những mái tóc bạc của các bà lão in thành những vệt sáng trên các khung cửa sổ. Trời sao toát lên một vẻ bình yên bất tận. Chốc lát, lại một vì sao đổi ngôi lóe sáng, và những con người của chiến trận có cảm giác nó đã bị một máy bay chiến đấu nào bắn rơi. Cuối cùng, Vê-ra đã đến. I-nha-chi-ép cố khuyên nàng ngồi xuống ghế, cạnh mình. - Em mệt lắm. - Nàng nói. - Thì em cứ ngồi lại một chút đã nào. -Anh chàng van - Mai anh đi. Nàng ngồi. Qua bóng đêm, anh ngắm kỹ khuôn mặt nàng. Nàng đẹp và đáng thèm ước đèn nỗi anh không thể nào không cất lên một tiếng than thở. https://thuviensach.vn Nàng đẹp, sự thật quả là như thế. BÁO ĐỘNG Bô-ga-rép, vẻ suy nghĩ, đang ngồi ở bàn. Sau cuộc trao đổi với trung đoàn trưởng Méc-xa-lốp, anh hùng Liên-xô, anh có một cảm tưởng khó chịu. Trung đoàn trưởng đã tỏ ra lịch thiệp ý tứ, nhưng anh thật không ưa cái giọng quá ư cả quyết của anh ta. Bô-ga-rép bước vài bước trong phòng, rồi ra gõ cửa buồng ông chủ nhà. - Cụ chưa ngủ ạ? - Anh hỏi. - Chưa, chưa. Mời đồng chí vào. Chủ nhà là một luật sư đã về hưu. Bô-ga-rép đã hai ba lần được nói chuyện với ông. Ông già ở trong một buồng lớn, bề bộn những tạp chí cũ, trên tường toàn những ngăn sách đầy. - Thưa cụ A-lêc-xây A-lếc-xây-i-ê-vích, tôi xin đến chào cụ. - Bô-ga-rép nói - Sáng mai tôi đi. - Ô hay! Ô hay! - Ông cụ nói - Rõ chán quá. Trong những ngày kinh khủng đáng sợ này, trời đã cho tôi được gặp người bạn để đàm luận mà tôi vẫn hằng mơ ước từ bao năm nay. Còn sống ngày nào, tôi sẽ còn cảm kích mà nhớ mãi những buổi tối nói chuyện giữa chúng ta đấy. - Xin cảm ơn cụ. - Bô-ga-rép nói - Tôi có một món quà biếu cụ: một gói chè tầu. Tôi biết tính cụ ưa uống chè. Bắt tay A-lêc-xây A-lêc-xây-i-ê-vích, Bô-ga-rép trở về phòng mình. Từ khi chiến sự bùng nổ - cách đây chưa xa gì - Bô-ga-rép đã đọc mươi cuốn sách về chiến tranh, những tác phẩm đúc kết kinh nghiệm các chiến dịch lớn thời trước. Một đêm, Bô-ga-rép đã từng soi một bài báo vào ánh lửa một đám cháy mà đọc. Đối với anh, đọc cũng cần thiết như uống như ăn. Nhưng đêm nay, Bô-ga-rép không đọc gì hết. Anh muốn viết thư cho vợ, cho mẹ, cho các bạn anh. Ngày mai, một giai đoạn mới sắp mở ra trong đời anh, và anh chẳng rõ sau này anh có còn thư từ với những người thân của anh được nữa không. "Em của anh, em yêu, - Bô-ga-rép viết - thế là anh đã được nhận một chức vụ mà anh từng thiết tha mong ước, em còn nhớ chứ, anh đã nói cho https://thuviensach.vn em nghe chuyện ẩy trước lúc ra đi...". Những dòng anh vừa viết làm cho anh mơ màng. Hẳn là cái chức vụ hằng mong ước kia sẽ làm cho vợ anh lo phiền. Vợ anh nghe tin sẽ phải mất ngủ. Có nên cho cô ấy biết không đây? Cửa hé mở, người thượng sĩ đã đứng ngoài đó. Anh ta nói: - Báo cáo chính ủy, cho phép tôi vào? - Được, mời đồng chí vào. Có việc gì thế? - Báo cáo chính ủy, hiện giờ ở đây còn một chiếc cam- nhông nhỏ và ba chiến sĩ. Xin đồng chí ra lệnh cho biết phải làm những gì ạ? - Tám giờ sáng, chúng ta sẽ đi. Xe con đang chữa, tôi sẽ đi bằng cam nhông. Đến chiều, chúng ta sẽ đuổi kịp trung đoàn. Anh em ở lại đều phải có mặt tại nhà, ngủ cùng một chỗ. Đồng chí sẽ trực tiếp kiểm tra tình hình xe cộ. - Báo cáo chính ủy, rõ. Rõ ràng người thượng sĩ còn muốn nói thêm điều gì. Bô-ga-rép nhìn anh, có ý hỏi. - Báo cáo chính ủy, đèn chiếu đang sục quét trên trời. Chắc chắn sắp có báo động. Người thượng sĩ bước ra và gọi khẽ: - I-nha-chi-ép! Cấm không đi đâu đấy nhé, biết không? - Tôi vẫn ở đây, có bén mảng đi đâu đâu. - I-nha- chi-ép nói. - Bén mảng hay không mình không biết. Lệnh của chính ủy là phải túc trực sẵn ở nhà đấy. - Báo cáo đồng chí thượng sĩ, rõ. - Cam-nhông đâu? - Lẽ tất nhiên là nó vẫn chạy tốt. Người thượng sĩ nhìn bầu trời lộng lẫy, những ngôi nhà ẩn trong bóng đêm, vừa ngáp vừa nói: - Nghe này, I-nha-chi-ép, nếu có chuyện gì, nhớ gọi mình dậy. - Báo cáo đồng chí thượng sĩ, rõ. I-nha-chí-ép nghĩ: "Chà, tay thượng sĩ này mới dai hử! Hắn cứ xéo đi ngủ đi, xéo ngay đi cho được việc, còn hơn là cứ sục nháo lên như thế". https://thuviensach.vn Anh quay về bên người con gái, và bất thình lình ghì chặt lấy nàng, anh nói vào tai nàng những lời nồng cháy và trách móc: - Em giữ mình cho ai vậy? Cho bọn Đức à? - Ơ hay! Nói liều thế! - Nàng bảo. Và anh cảm thấy nàng không đẩy anh ra nữa, chính nàng còn ôm lấy anh. - Anh là cứ thế! Chẳng hiểu cái gì cả! - Nàng thầm thì - Em sợ phải yêu anh. Người khác thì còn quên được chứ yêu anh thì không thể nào quên! Cho nên em mới bụng bảo dạ là nếu còn phải khóc thương anh nữa, thì em biết lấy đâu ra nước mắt cho đủ! Cứ như lúc này em cũng chẳng thể ngờ tại sao em lại có nhiều nước mắt đến thế! Anh không biết trả lời sao. Vả chăng, nàng cũng chẳng chờ anh trả lời. Anh hôn nàng lia lịa. Từ xa vọng lại từng hồi tiếng còi của một đầu máy xe lửa, rồi một tiếng nữa, lại một tiếng thứ ba nữa. - Báo động à? - Nàng nói trong tiếng than - Báo động, lại báo động, thế là nghĩa lý gì? Và lập tức, người ta nghe thấy ngoài xa những tràng súng cao xạ nổ mau. Những luồng sáng đèn pha quét trên vòm trời một cách thận trọng, tưởng đâu chúng sợ sẽ bị móc vào các vì sao mà rách mất tấm thân biêng biếc mảnh dẻ của mình; giữa các vì sao, đạn cao xạ nổ thành những cụm mây lóe trắng. CÁI CHẾT CỦA MỘT THÀNH PHỐ Rồi sẽ đến một ngày tòa án của các dân tộc vĩ đại mở cửa; ánh sáng mặt trời sẽ khinh bỉ rọi vào khuôn mặt choắt, cái trán thấp và đôi thái dương lõm của Hít-le; tên trùm không quân phát-xít 6, má xị những mỡ, sẽ cựa quậy nặng nề bên cạnh "Quốc trưởng", trên cái ghế bị cáo ô nhục. "Xử tử!" - Các bà lão mắt mờ những lệ sẽ nói vậy. "Xử tử !" - Các trẻ em mà cha mẹ bị chết trong lửa cháy sẽ nói vậy. "Xử tử! " - Các bà mẹ mất con sẽ nói vậy - "Nhân danh tình yêu đời thiêng liêng mà xử tử!" https://thuviensach.vn "Xử tử!" - Mặt đất bị chúng làm ô uế sẽ nói vậy. Tro tàn dưới những đổng đổ nát ở các thành phố xóm làng bị thiêu hủy sẽ thét lên: "Xử tử!". Và dân tộc Đức, khiếp sợ, sẽ cảm thấy những cái nhìn khinh bỉ, trách móc đè trĩu lên họ, họ sẽ gào lên trong kinh hoàng và hổ thẹn: "Thế là chết, thế là chết!". Một trăm năm nữa, các nhà sử học sẽ rùng mình nghiên cứu các nhật lệnh được thảo ra một cách tự nhiên và có phương pháp, từ đại bản doanh Bộ tổng tư lệnh Đức gửi cho quân đội, cho các chỉ huy trưởng các phi đội và các chi đội không quân. Kẻ nào thảo ra những cái đó vậy? Những thú vật, những thằng điên, hay những người máy với những ngón tay sắt của các máy tính và các máy tích phân? Đợt tấn công của máy bay Đức bắt đầu khoảng nửa đêm. Những máy bay trinh sát đầu tiên, bay cao, ném xuống những pháo sáng, vài chùm bom cháy. Những cục lửa nhợt nhạt của pháo sáng treo lủng lẳng ở đuôi dù, bay lơ lửng giữa những khoảng không, khiến các vì sao nhạt đi và biến mất. Một ánh sáng chết tỏa ra, thản nhiên, soi một cách tỉ mỉ và chăm chú những nơi công cộng, những đường, những ngõ trong thành phố. Toàn bộ cái đô thị đang ngủ hiện lên trong ánh sáng ấy: bức tượng thiếu niên thổi kèn bằng thạch cao màu trắng, cửa kính các hiệu sách, các chai lọ pha-lê có ánh hồng, xanh bày bên trong cửa kính hiệu thuốc. Trong vườn hoa, những chùm lá đen thẫm ở các ngọn phong cao bỗng sáng lên, giữa bóng đêm nổi bật đường viền của từng chiếc lá và các chú quạ khoang non ngờ nghệch kêu hoảng lên trước cảnh đột ngột ấy. Người ta thấy sáng lên những cửa sổ ở các màn che và lọ hoa, hàng cột trước cửa bệnh viện, tấm rèm tiệm ăn tươi tắn, hàng trăm khu vườn nhỏ, hàng trăm chiếc ghế, hàng nghìn nóc nhà nhỏ lợp dốc, những cửa tròn trên các mái gác xép ánh lên kín đáo và những vệt vàng hổ phách bò trên sàn gỗ đánh xi, trong phòng đọc ở thư viện thành phố. Thành phố đang giữa giấc nồng trải ra dưới ánh sáng trắng, thành phố che chở cho hàng vạn ông già, bà lão, trẻ em và thiếu phụ, thành phố lớn lên đã từ chín thế kỷ; ở đây, ba trăm năm trước đã lập một chủng viện lớn và xây một nhà thờ Gia-tô trắng tinh; ở đây, đã sống biết bao thế hệ sinh https://thuviensach.vn viên vui vẻ: thuở đương thời, hàng đoàn dài xe ngựa chở hàng đã chạy qua đây. Những bác chở bè rậm râu bước chầm chậm trước các ngôi nhà và làm dấu thánh khi nom thấy những nóc tròn của nhà thờ. Thành phố nổi tiếng, đã đánh lui những khu rừng rậm um; nơi làm việc của nhiều tay thợ làm nồi, thợ mộc, thợ thuộc da, làm bánh ngọt, may quần áo, sơn nhà cửa và thợ nề cừ khôi, suốt từ thế kỷ này sang thế kỷ khác. Một đêm tháng tám tối trời, cái đô thị xinh đẹp cổ kính bên bờ sông bỗng nhiên đã bị chất sáng hóa học của các hỏa pháo chiếu rọi. Ngay từ ban ngày, bốn mươi máy bay ném bom hai động cơ đã được chuẩn bị rất kỹ lưỡng cho cuộc bắn phá. Các thợ máy người Đức, trong bộ quân phục cắt hẹp, đã đổ một chất lỏng trong và mau bốc hơi vào đầy các bầu chứa. Những trái bom nổ sơn đen, xanh, và bom cháy màu trắng bạc được mắc vào thân máy bay theo đúng tỷ lệ quy định cho các cuộc ném bom thành phố. Tên chỉ huy đã nghiên cứu kế hoạch của cuộc tấn công, do phòng tham mưu vạch ra; nhân viên thăm dò khí tượng đã cho biết kết quả thăm dò. Bọn phi công nhai sô-cô-la, hút thuốc lá và gửi về nhà những tấm bưu ảnh với đôi dòng chữ ngồ ngộ. Chúng mặc diện, tóc cắt hợp thời trang. Máy bay nổ giòn. Một loạt đạn cao xạ dày đặc đón chúng. Những luồng đèn pha soi chặn chúng, và chẳng bao lâu, một chiếc máy bay đã bốc lửa. Như thứ đồ chơi bằng bìa cứng bị gãy gập, nó rơi nhào xuống đất, lúc thì chìm lấp trong màu lửa đen kịt, lúc lại nhô ra. Bọn phi công đã đến tầm trông thấy cái thành phố đang ngủ, có hỏa pháo chiểu sáng. Nhiều tiếng nổ liên tiếp vang động thành phố. Tưởng đâu đang có động đất, kính trong các nhà bắn tung từng mảnh, vữa tường rơi như mưa, cửa ra vào và cửa sổ cứ tự động mở toang. Những người thiếu phụ ăn mặc phong phanh, tay bồng con, chạy tới hầm trú ẩn. I-nha-chi-ép nắm lấy tay Vê-ra, kéo nàng lại một cái rãnh đào gần bờ rào. Mấy người dân lẻ tẻ còn ở trong nhà đã xuống đó cả. Ông luật sư già, chủ nhà của chính ủy, thong thả bước ra sân, tay cầm một bó sách buộc dây. Sau khi đã giúp cụ và Vê-ra xuống hào, I-nha-chi-ép lao vội vào nhà. Vừa lúc đó có tiếng một quả bom nổ. I-nha-chi-ép nằm dán người xuống đất. Bụi gạch vụn bốc đầy sân: căn nhà bên cạnh vừa đổ sập. Một bà kêu: https://thuviensach.vn - Hơi ngạt! I-nha-chi-ép cáu lên đáp: - Hơi ngạt nào? Bụi đấy; cứ ở trong hố! Người thượng sĩ và các chiến sĩ đã thức giấc, xỏ chân vào ủng. Ánh lửa đám cháy chiếu sáng cho họ. Ngọn lửa mới lóe, chưa có khói, làm óng ánh những chiếc gà-mèn bằng sắt trắng... I-nha-chi-ép nhìn các bạn của anh đã mặc quần áo mau chóng và lặng lẽ, nhìn mấy cái gà-mèn, hỏi: - Các cậu đã lĩnh bữa tối cho tớ chưa? - À, anh bạn, - Xê-đốp nói - trong khi đằng ấy ngồi ghế để đếm sao với phụ nữ thì chúng tớ lại còn phải đi xoay bữa tối cho đằng ấy nữa ư?... - Nhanh lên, nhanh lên, - thượng sĩ thét - I-nha-chi- ép đi gọi chính ủy dậy ngay! I-nha-chi-ép trèo lên tầng gác thứ nhất. Căn nhà cũ kỹ bị tiếng bom rầm rầm làm rung chuyển; các cánh cửa nghiến kèn kẹt đập vào tường. Trong các chạn, bát đĩa kêu lanh canh ghê rợn, toàn bộ ngôi nhà cổ có người ở đã biết bao năm ấy lúc này thật chẳng khác nào một vật sống đang run lên trước thảm họa kinh khủng giáng xuống các ngôi nhà khác. Chính ủy đứng gần cửa sổ, không trông thấy I-nha-chi-ép vào. Một tiếng nổ nữa làm chuyển đất, vôi vữa bục rơi xuống ùng ục, tung bụi khô đầy phòng. I-nha chi-ép hắt hơi. Chính ủy không nghe thấy anh, vẫn đứng yên bên cửa sổ, nhìn thành phố. "Chính ủy cứ thế đấy" - I-nha-chi-ép nghĩ, và anh không khỏi thán phục chính ủy. Cái thân người cao, không nhúc nhích, ngoảnh về các đám cháy đang nhóm lên ấy, thật có sức hút to lớn. Bô-ga-rép thong thả quay lại. Một ý nghĩ nặng nề, dai dẳng in hằn trên nét mặt anh. Đôi má hõm, đôi mắt đen, đôi môi co vào, tóm lại là toàn bộ con người anh đang căng lên, biểu hiện một sự cố gắng phi thường. " Nghiêm như một bức tượng thánh" - I-nha-chi-ép nhìn thủ trưởng của mình mà nghĩ vậy. - Báo cáo chính ủy, - anh nói - đồng chí nên đi khỏi nơi này. Bom nổ gần lắm. Căn nhà này mà bị trúng thì một mảnh cũng chẳng còn. - Tên đồng chí là gì? - Bô-ga-rép hỏi. - Báo cáo chính ủy, I-nha-chi-ép ạ. https://thuviensach.vn - Đồng chí I-nha-chi-ép, đồng chí hãy truyền lệnh của tôi cho đồng chí thượng sĩ: Phải giúp đỡ bà con nhân dân. Đồng chí nghe thấy tiếng đàn bà kêu đấy chứ? - Báo cáo chính ủy, rõ. Có chữa cháy cũng chẳng ăn thua gì mấy ạ. Phần lớn các nhà bằng gỗ đều khô nỏ, cứ bốc cháy hàng trăm chiếc một. Chẳng có ai để mà dập tắt cả. Thanh niên thì đi tản cư hoặc vào dân quân, chỉ còn có người già và con trẻ ở lại. Chính ủy nói, không có chuyển tiếp gì hết: - Đồng chí I-nha-chi-ép, đồng chí hãy nhớ lấy đêm nay, nhớ lấy thành phố này, các cụ già và các trẻ nhỏ này. - Thưa đồng chí chính ủy, những chuyện như vậy quên sao được. I-nha-chi-ép ngó khuôn mặt sa sầm của Bô-ga-rép và nhắc lại: - Thưa chính ủy, quả thật là thế, quả thật là thế. Rồi anh hỏi: - Đồng chí cho phép tôi chí ít cũng được lấy chiếc ghi-ta treo trên tường kia chứ ạ? vì đằng nào ngôi nhà này cũng sắp bốc cháy đến nơi. Anh em chiến sĩ nghe tôi đánh đàn thích lắm ạ. - Nhưng nhà đã cháy đâu. - Bô-ga-rép nói nghiêm khẳc. I-nha-chi-ép ngó chiếc ghi-ta lớn, thở dài, rồi ra cửa. Bô-ga-rép xếp một số giấy má vào xà-cột, khoác áo tơi, rồi sau khi đã đội lại chiếc cát-két, anh lại quay về bên cửa sổ; Thành phố bốc cháy. Một thứ khói đỏ, đẫm những tàn lửa, dâng cao trên trời; những ánh lửa màu gạch sẫm dập dờn trên nóc chợ. Hàng nghìn đám lửa trắng, da cam, vàng, đỏ tía, biêng biếc bao phủ thành phố, hệt như một chiếc mũ lông khổng lồ. Lá cây quặn lại, úa đi. Trong không trung nóng giãy, hàng đàn chim câu và quạ bay trốn khỏi tổ của chúng cũng đang làm mồi cho lửa. Những nóc nhà tôn sáng rực, bị nung trắng lên quằn đi, kêu răng rắc. Từ các cửa sổ bề bộn những chậu hoa bốc lên những làn khói màu trắng như sữa hoặc đen rợn người, hồng hồng hoặc xám như tro. Khói lượn lờ, cuồn cuộn, bay lên thành những sợi vàng mỏng manh, thành những dải hung hung, hoặc tóe lên đột ngột như một đám mây to tướng dữ dội từ một lồng ngực khổng lồ khạc ra. Khói phủ lên trên thành phố một tấm khăn https://thuviensach.vn liệm, trườn trên mặt sông và dưới các lòng khe, mắc thành cụm trên các ngọn cây trong rừng. Bô-ga-rép bước xuống. Trong chảo lửa mênh mông, trong khói, giữa tiếng bom nổ, tiếng thét, tiếng trẻ khóc, có những con người dũng cảm vẫn giữ được bình tĩnh. Họ dập tắt các đám cháy, hắt cát vào các quả bom, kéo các ông già ra ngoài lửa. Bộ đội, lính cứu hỏa, dân quân, công nhân và thợ thủ công, mặt nhọ, áo quần bốc khói, gắng chiến đấu hết sức mình để cứu giúp tất cả những gì còn có thể cứu giúp. Vừa xuống, Bô-ga-rép đã cảm thấy ngay sự có mặt của những con người dũng cảm ấy. Họ từ khói lửa nhô ra, gắn bó trong một mối tình anh em cao quý; họ cùng đi thực hiện những kỳ công, chui biến vào những căn nhà bốc lửa, không cần nêu tên mình, cũng chẳng hề biết tên những người họ cứu.  Một quả bom cháy đã rơi xuống nóc một căn nhà hai tầng, tung lên một vốc tàn lửa, chẳng khác nào một chùm pháo hoa, bom nổ đánh một cái dấu trắng lóe ngay chỗ nó rơi. Lập tức, Bô-ga-rép leo lên gác xép của căn nhà; không khí trên đây ngột ngạt tỏa mùi đất sét bị hun, khiến anh nhớ lại thuở nhỏ. Anh chạy ra cái cửa mái có chút ánh sáng ngầu ngầu. Tôn trên mái đốt bỏng tay, tàn lửa bám vào quần áo, nhưng anh đã nhanh chóng tìm ra quả bom. Đưa chân ủng đá mạnh một cái, anh hất nó ra ngoài. Quả bom rơi bịch xuống một luống hoa, soi tỏ những đóa thược dược và thúy cúc lộng lẫy một lúc rồi thụt xuống đất mềm, cuối cùng tắt ngấm ở đó. Từ nóc nhà nhìn xuống, Bô-ga-rép nom thấy hai chiến sĩ khiêng một chiếc giường trên có một ông già mà họ vừa kéo được ở căn nhà đầy lửa bên cạnh ra. Anh nhận ra anh lính I-nha-chi- ép, cái tay đã đề nghị anh cho lấy chiếc ghi-ta; người kia, Rô-đim-xép, thì thấp hơn và to ngang hơn I-nha-chi-ép. Một bà lão Do-thái nói líu cả lưỡi, cảm ơn I-nha-chi-ép đã cứu chồng mình. I-nha chi-ép lấy tay phác một cử chỉ -rộng rãi, hào hiệp, phóng khoáng - nó như thâu tóm tất cả bản chất đẹp đẽ hiền hậu của nhân dân Nga. Vừa lúc đó, đạn cao xạ lại bắn dữ hơn. Xen vào đó là tiếng nổ của súng máy. Lại một đợt máy bay ném bom phát-xít nữa tiến về phía thành phố cháy rực. Người ta lại nghe thấy tiếng rít của bom từ máy bay thả xuống. Một tiếng thét: https://thuviensach.vn - Xuống hầm trú ẩn! Nhưng anh em, đã hăng lên trong cuộc vật lộn, không còn cảm thấy nguy hiểm gì hết. Bô-ga-rép dường như đã mất cả ý niệm về thời gian, về trình tự các sự việc đang diễn ra. Anh cùng mọi người dập tắt các đám cháy mới phát ra, hắt cát vào các quả bom cháy, kéo từ lửa ra những vật dụng của những ai ai chẳng rõ. Anh giúp các y tá vừa đi xe hồng thập tự tới đặt những người bị thương vào cáng; anh cùng chạy với các chiến sĩ của mình ra nhà hộ sinh vừa bén lửa, lôi sách ở thư viện thành phố đang cháy ra ngoài. Nhiều cảnh tượng ghê gớm mãi mãi khắc sâu trong trí nhớ. Một người đàn ông từ một căn nhà xông ra, miệng kêu: "Cháy! Cháy!". Nom thấy cả lò lửa to tướng đang bốc đùng đùng chung quanh, ông ta bỗng trấn tĩnh lại. Ông ngồi phệt xuống bờ hè, không động đậy. Giữa vị khói đắng chát, đột nhiên tỏa một mùi hương ngát nhẹ: cửa hàng nước hoa đã bén lửa. Bô-ga-rép nghĩ tới người thiếu phụ trẻ tuổi đã phát điên đứng giữa một quảng trường vắng tanh có lửa cháy chiếu sáng, trên tay bế xác một cháu gái nhỏ. Một con ngựa bị thương nằm bẹp ở một đường rẽ. Trong đôi mắt đã dại nhưng còn chứa đựng sự sống của nó, Bô-ga-rép ngó thấy hình ảnh thành phố rực lửa. Tròng mắt đen của con vật, đượm vẻ đau đớn, chẳng khác nào một mặt gương pha-lê sinh động, vẫn còn phản chiếu hình ảnh các ngôi nhà bốc cháy, màn khói cuồn cuộn trên trời, những đống đổ nát rực trắng và cả cái rừng ống khói cao mỏng manh mỗi lúc một mọc nhiều thêm bên trên khu vực các ngôi nhà đã biến thành mồi lửa. Và bỗng nhiên, anh có cảm giác mình cũng đang chìm vào trong cảnh ngụp đắm giữa đêm hôm của cái thành phố cổ êm đềm này. Về sáng, lửa các đám cháy bắt đầu lụi dần. Mặt trời rọi sáng những đống đổ nát còn bốc khói cùng những ông già bà lão ngồi ủ rũ trên những bọc quần áo, giữa những bát đĩa, những chậu hoa, những bức chân dung cũ kỹ viền đen giật ở tường ra. Và cái mặt trời đang nhô lên giữa màn khói đã nguội của các đám cháy, bị nhiễm phải mùi cháy đắng chát, nom cứ nhợt nhạt như da người chết. Bô-ga-rép tới phòng tham mưu nhận lệnh, rồi trở lại nhà. Vào đến sân, thấy người thượng sĩ tới gặp anh. https://thuviensach.vn - Chiếc cam-nhông thế nào? - Bô-ga-rép hỏi. - Ổn cả. - Thượng sĩ trả lời, mắt đỏ vì khói. - Ta phải đi thôi, đồng chí tập hợp anh em lại. - Báo cáo chính ủy, có tình hình mới. Tảng sáng, bọn Đức đã ném một quả bom ngay kề con hào có một số dân trú ẩn, và hầu hết đã bị trúng mảnh bom. Có hai người chết: đó là ông cụ chủ nhà của đồng chí và một cô gái ở nơi khác tản cư về đây. Người thượng sĩ nói thêm, ranh-mãnh: - Chính cái cô mà cậu I-nha-chi-ép nhà ta vẫn tán ấy. - Hiện giờ họ ở đâu? - Bô-ga-rép hỏi. - Những người bị thương đã được đưa đi. Còn những người chết vẫn để nguyên tại chỗ. Và chiếc xe ngựa tới chở họ đi đã đến kia. Bô-ga-rép bước về cuối sân, nơi một số người đang xúm quanh hai xác chết. Không còn nhận ra được ông già nữa. Một số sách rách nát và vấy máu bắn tung tóe ngay gần ông. Chắc hẳn trong lúc bom nổ ông đã ngẩng lên để nhìn ra bên ngoài con hào không lấy gì làm sâu kia. Bô-ga-rép còn đọc được tên một cuốn sách: "Sử ký” - của Ta-xít 7. Cô gái tản cư nom như một người còn sống đang ngủ; nước da nâu che giấu vẻ nhợt nhạt, hàng mi đen phủ trên đôi mắt cô, nàng có một nét cười ranh mãnh và dường như thẹn vì có đông người xúm quanh mình đến thế. Người đánh xe nắm chân cô gái và kêu: - Này! ít nhất các vị cũng giúp tôi một tay chứ! - Để đấy tôi! - I-nha-chi-ép bỗng kêu lên. Anh nhấc thi hài lên dễ như không, thận trọng, và bế ra xe. Một em gái nhỏ đặt một đóa thúy cúc trên ngực cô gái đã tạ thế. Bô-ga-rép giúp người đánh xe nhấc thi hài ông cụ lên. Mắt đỏ ngầu nhìn cắm xuống đất, mặt nhọ lem luốc, mọi người vẫn đứng im lặng. Một bà có tuổi nhìn người con gái đã chết và nói rất nhỏ: - Cô ấy sung sướng thật. Bô-ga-rép tiến về phía căn nhà. Quanh chiếc xe, mọi người đều nín thinh. Có một người nói giọng khàn khàn, buồn bã: https://thuviensach.vn - Min-xcơ, Bô-bơ-ru-ít-xcơ, Gi-tô-mia, Sê-pê-tốp-ca đã thất thủ. Làm thế nào chặn được thằng địch bây giờ? Đấy, thử xem nó làm đấy. Chỉ cần một đêm, nó đã đốt được cả thành phố, rồi lại bay đi. Một chiến sĩ đáp luôn: - Bay đi là thế nào? Quân ta chẳng quật rơi sáu "thẳng" đấy thôi! Lát sau, Bô-ga-rép ra khỏi nhà cụ luật sư bị giết. Anh đã nhìn lại một lần cuối căn phòng bị phá hủy dở dang, sàn đầy mảnh kính, sách hất ra khỏi tủ, đồ đạc bị sức nổ làm xô chuyển. Anh suy nghĩ một lúc, rồi nhấc cây ghi-ta xuống, mang ra để trên xe. Rô-đim-xép chìa một gà-mèn cho I-nha-chi-ép đứng gần chiếc cam nhông: - Ăn đi, I-nha-chi-ép; miến trắng và thịt đây... Hôm qua, tớ có lĩnh phần cho cậu đấy. - Mình không đói, - I-nha-chi-ép nói - nhưng mà khát thật. Ruột háo lắm. Lát sau, họ dời thành phố. Cái lộng lẫy yên ả và trang trọng của buổi sáng hè tươi đẹp trải trên người họ. Ban ngày, họ dừng lại trong rừng. Một con suối nhỏ và trong chảy ngoằn ngoèo giữa các hàng cây, gợn sóng trên những quãng có sỏi. Cái mát vờn vuốt làn da cháy bỏng, con mắt được nghỉ ngơi dưới những cây sồi lớn tỏa bóng dịu. Bô-ga-rép thấy một đám nấm thông nằm giữa cỏ; chúng mọc đó, gốc trắng to, đỉnh có mũ xám. Anh lại nhớ năm ngoái về quê, vợ anh và anh đã từng hái nấm mê mải biết chừng nào. Các chiến sĩ đã xuống suối lau rửa. - Ăn điểm tâm mười lăm phút. - Bô-ga-rép bảo người thượng sĩ. Anh dạo bước thong thả giữa rừng cây, vừa sung sướng vừa buồn nao nao trước vẻ đẹp vô tư của tạo vật và trước tiếng rì rào của lá cây. TẠI BAN THAM MƯU TRUNG ĐOÀN Các sĩ quan đã về họp tại ban tham mưu. Thiếu tá Méc- xa-lốp, anh hùng Liên-xô, chỉ huy trung đoàn và đã từng tham chiến ở Phần-lan, ngồi nghiên https://thuviensach.vn cứu bản đồ cùng tham mưu trưởng Cu-đa-cốp, một người hói đầu chừng bốn mươi tuổi, cử chỉ và lời nói chậm rãi. Ngày Bô-ga-rép mới đến, đại úy Ba-bát-gia-nhi-an, tiểu đoàn trưởng tiểu đoàn I, đang bị nhức răng; chả là có lần bị khát cháy cổ, anh ta đã uống nước ở một con suối, và "xuýt bị long cả hàm" vì chuyện ấy. Thiếu tá Cô sê-cốp, tiểu đoàn trưởng tiểu đoàn 2, một con người hiền lành vui chuyện, luôn mồm trêu Ba-bát-gia-nhi-an. Dự cuộc họp còn có một trung úy đẹp trai, vai rộng, tham mưu phó, tên là Mi-san-xki. Nhiệm vụ trung đoàn như sau: có pháo lớn yểm hộ, trung đoàn phải đánh vào sườn quân địch, ngăn không cho chúng tràn qua, nhờ đó giúp cho các đơn vị bộ binh thoát ra khỏi cái "túi" chúng đã khoét được. Méc-xa-lốp phổ biến cho các tiểu đoàn trưởng và chính trị viên tiểu đoàn rõ kế hoạch tác chiến của mình. Báo cáo đến đoạn cuối thì trung úy Cô-xlốp, chỉ huy một trung đội trinh sát, bước vào. Mắt anh tròn, mặt đầy tàn nhang. Như thường lệ, anh đã làm động tác chào rất hiên ngang, hai gót chân dập mạnh, tay đưa lên kê-pi. Anh báo cáo rất to, dằn từng tiếng, đôi mắt cười ranh mãnh vui vẻ. Bô-ga-rép ngồi yên lặng. Óc còn mang ấn tượng đám cháy đêm qua, anh cứ lắc đầu như muốn trấn tĩnh lại. Đầu cuộc họp, chốc chốc các sĩ quan lại ngoảnh nhìn anh, sau rồi họ cũng quen và có vẻ không để ý gì đến anh nữa. Ba-bát-gia-nhi-an mỉm cười, tưởng đâu cơn nhức răng đã hết. Anh nói với Bô-ga-rép: - Báo cáo chính ủy, nhận nhiệm vụ này khoái đấy. Đồng chí thử nghĩ xem, cả một đoàn quân đang phải rút, thế mà tiểu đoàn của Ba-bát-gia-nhi an thì lại được đi đánh. Nhận nhiệm vụ đó không thích sao được! Đại biểu trung đoàn lựu pháo vừa tới, một trung tá tính hay càu nhàu, luôn tay ghi chép trên cuốn sổ dày, nói: - Có điều tôi cần phải báo cáo trước để các đồng chí rõ là đạn chỉ được bắn theo đúng con số quy định. - Điều lệnh đã quy định thì cứ thế mà tiến hành. - Cu-đa-cốp đáp. Trung tá lại nói: - Đúng thế các đồng chí ạ, con số là con số. https://thuviensach.vn Ba-bát-gia-nhi-an hỏi vặn: - Con số nào? Tôi chỉ biết một con số: đó là chiến thắng ! Sau một hồi lâu thảo luận, mọi người nói sang chuyện quân đội Đức. Mi san-xki thuật lại một trận đánh của bọn Đức ở Lơ-vốp: - Chúng nó tiến thành đội hình dày đặc, tạo nên một bức tường dài ít nhất một cây số; các đồng chí hiểu không? Cách chừng bốn trăm thước, lại một hàng nữa như vậy, rồi lại một hàng thứ ba. Chúng nó tiến, khuất trong đồng lúa mọc cao, và tên lính nào cũng trang bị tiểu liên. Các đồng chí thử ngồi đấy mà tưởng tượng xem! Pháo ta tha hồ quật chúng đổ như ngả rạ, chúng vẫn cứ tiến, ghê thật. Chúng nó không thét, không bắn, mà cũng không có vẻ gì là say rượu. Có đứa ngã, ngã trong ruộng lúa, nhưng những đứa khác cứ tiếp tục tiến. Thật là một cảnh tượng không thể nào quên được, Mi-san-xki nghĩ tới những đoàn quân Đức, có hàng nghìn xe tăng, tiến trên đường đi Lơ-vốp và Pơ-rốt-xcu-rốp; nghĩ tới cảnh địch nhảy dù ban đêm, dưới ánh sáng hỏa pháo màu xanh lục và xanh lam; nghĩ tới những chi đội mô-tô của địch đã nã súng máy vào một ban tham mưu của ta; nghĩ tới sự phối hợp giữa xe tăng và máy bay Đức. Hắn nhắc lại cuộc rút lui của ta những ngày đầu với vẻ thích thú. "Tôi đã chạy một trận ra chạy!" - hắn nói. Hắn cứ luôn miệng nhắc đến sức mạnh của quân đội Đức, - Cứ tưởng tượng mà xem, nước Pháp lực lượng như vậy, thế mà chỉ trong vòng ba mươi ngày, chúng đã quật ngã được. Đấy, đầu óc tổ chức, trình độ quân sự của các tướng lĩnh Đức đã làm nên những chuyện ấy đấy, - Đúng thế, về óc tổ chức thì quả là chúng nó giỏi thật, - Trung đoàn trưởng nói, - Không mà, - Mi-san-xki đáp - tôi đã trông thấy bộ máy chiến tranh ấy hoạt động thế nào rồi, không phải nói ngoa, chúng nó đã làm đảo lộn cả khoa học về chiến lược và chiến thuật, - Chúng nó sáng suốt, chúng nó vô địch chứ gì? - Bô- ga-rép đột nhiên hỏi lớn, giọng tức giận, Mi-san-xki nhìn anh và nói, giọng thoáng có chút khoan dung: - Xin đồng chí chính ủy tha lỗi, tôi là một người lính ở mặt trận, tôi vẫn quen nói thẳng những điều tôi nghĩ! https://thuviensach.vn - Không, dù đồng chí hay ai nói thế, tôi cũng chẳng bao giờ tha thứ cho đâu ! - Bô-ga-rép ngắt lời - Đồng chí hiểu chứ? - Ta cũng chẳng nên đánh giá thấp sự thật. - Cô-sê-cốp nói xen - Chiến sĩ của tôi họ bảo: "Thằng Đức là một thằng nhát như cáy, nhưng đồng thời cũng là một quân đánh trận cừ...". - Chúng ta cũng chẳng phải trẻ con gì, - Bô-ga-rép lại nói - chúng ta biết, chúng ta đang phải đương đầu với một quân đội mạnh nhất châu Âu, về mặt trang bị hiện nay hơn chúng ta, ta cứ việc nói toạc ra như vậy. Nhưng thưa đồng chí Mi-san-xki, đồng chí phải tập căm thù chủ nghĩa phát-xít đi, phải thấy nó là hèn hạ nhất, điếm nhục nhất, phản động nhất ở trên đời này. Nó là một sự hỗn hợp bỉ ổi giữa nền sản xuất thế phẩm và những quân ăn cắp, hiểu theo nghĩa rộng nhất của tiếng này. Cái thứ chủ nghĩa đê tiện ấy hoàn toàn không có lấy một yếu tố sáng tạo nào hết. Chúng ta phải căm thù nó tự đáy lòng, đồng chí có hiểu được điều ấy không? Xin đồng chí hãy nghe tôi: quan điểm xã hội của chúng nó chính là cái chứng cuồng cổ lỗ và vô lý mà Séc- nư-sép-xki và Ăng-ghen đã từng chế nhạo rất đau. Tất cả lý luận quân sự của chủ nghĩa phát-xít là "cóp" theo những kế hoạch cũ rích của tổng hành dinh quân đội Đức do Sơ-líp-phơn đựng nên; tất cả những lối đánh tạt sườn, đánh mũi dùi ấy và mọi thứ khác nữa chỉ là một sự nhắm mắt bắt chước. Những xe tăng và những trận đổ bộ của quân phát-xít khiến cho thế giới phải kinh ngạc đều là những của ăn cắp. Xe tăng ăn cắp của người Anh, thuật đổ bộ ăn cắp của người Nga. Tôi vẫn luôn luôn lấy làm lạ cho sự cằn cỗi gớm ghê của chủ nghĩa phát-xít. Không một sáng tạo nào đáng kể! Tất cả đều là của ăn cắp. Không một vũ khí nào mới! Tất cả đều là thứ vay mượn. Óc sáng tạo của người Đức đã bị khô cằn trong mọi lĩnh vực: bọn phát-xít không thể sáng chế, không thể viết văn, làm nhạc, làm thơ, Chúng là tượng trưng cho sự trì trệ, cho bùn lầy nước đọng. Chúng chỉ đem lại có mỗi một yếu tố mới cho lịch sử và đời sống chính trị: đó là sự man rợ có tổ chức, là chủ nghĩa ăn cướp! Ta phải khinh bỉ cái thứ trí tuệ xác xơ của chúng và nhạo báng nó, đồng chí Mi-san-xki, đồng chí đã hiểu lời tôi nói hay chưa? Toàn thể Hồng quân và toàn dân ta từ trên xuống dưới đều phải thấm thía điều đó. Đồng chí tưởng đồng chí, một người lính ở mặt https://thuviensach.vn trận, đang nói đúng sự thật, nhưng thật ra đồng chí đang có cái tâm lý của một kẻ đã chạy dài từ lâu rồi đó. Trong giọng nói, đồng chí đã để lộ một chút tinh thần nô lệ rồi đó, Bô-ga-rép đã đứng thẳng cả người lên, và nhìn Mi-san-xki chòng chọc, anh nói giọng đầy hăm dọa: - Nhân danh là chính ủy đơn vị này, tôi cấm đồng chí không được nói những câu không xứng với một người yêu nước và không phù hợp với sự thật khách quan. Rõ chứ? Tiểu đoàn Ba-bát-gia-nhi-an có nhiệm vụ hành động trước tiên. Trận đánh được quy định vào hồi ba giờ sáng, Cô-xlốp, đã đi trinh sát hai lần, cho biết đích xác cách bố trí của bọn Đức trong nông trường quốc doanh nọ: Xe tăng và xe bọc sắt để trên sân lớn; bọn lính ngủ trong nhà chứa rau, một thứ trại kho dài khoảng 40 tới 50 thước, Bọn Đức đã vào đó ở rất thoải mái; chúng đã bắt nông dân địa phương đưa rất nhiều xe rơm tới, rồi trải bạt và những mảnh vải thô lên trên để nằm, Bọn Đức trút quần áo ngoài và cởi giày ra để ngủ. Đèn không cần che. Buổi tối, bọn chúng hát đồng ca, các chiến sĩ trinh sát của ta nằm trong các vườn rau chung quanh đều nghe rõ lời chúng hát, họ điên tiết lên: "Chúng nó hát - họ thuật lại như vậy - trong khi quân ta thì cứ ngậm tăm chẳng bao giờ hát cả". Quả có thế, thời kỳ ấy các đoàn quân của chúng ta cứ im lặng mà đi, những lúc nghỉ cũng không hề hát múa gì. Trời vừa xẩm tối, phân đội của trung đoàn lựu pháo đã đi chiếm lĩnh vị trí bắn. Một lát sau, chỉ huy trưởng và chính trị viên phân đội ấy quay trở về căn nhà ban tham mưu và ngồi vào bàn; chính trị viên bày bàn cờ, chỉ huy trưởng móc quân cờ ở xà-cột ra. Cả hai cùng cúi xuống bàn cờ, chăm chú. Tiểu đoàn trưởng tiểu đoàn 2, Cô-sê-cốp, nói: - Hầu hết các tay pháo thủ mà tôi biết đều chơi cờ tướng cả, Chính trị viên phân đội pháo, mắt không rời bàn cờ, cũng nói: - Tôi được biết là trong các đơn vị bộ binh, anh em đều thích chơi đô-mi nô. Chỉ huy trưởng, mắt đăm đăm nhìn các quân cờ, nói thêm: - Đúng đấy, ở đấy họ chơi cờ dê hoặc cờ dê biến là chính. https://thuviensach.vn Anh trỏ ngón tay vào bàn cờ: - Cứ điệu này mà đánh thì cậu sẽ phải thua ván này. Con hoàng hậu lại bị đi đoong rồi, cũng như ván hôm nọ chơi ở gần Mô-đia ấy. Họ ngồi không nhúc nhích, đầu cúi xuống bàn cờ. Năm phút sau, Cô-sê-cốp đã đi rồi, chính trị viên nói: - Chỉ bậy! Tớ chẳng có thua gì hết. Và mắt vẫn nhìn ván cờ, anh nói thêm với Cô-sê-cốp khi ấy không còn ngồi đó nữa: - Bọn kỵ binh, họ thích chơi cờ gà tây hơn phải không Cô-sê-cốp? Người sĩ quan thông tin, ngồi gần chiếc máy điện thoại dã chiến, cười phá lên, nhưng lại lập tức làm ra vẻ lo nghĩ, và nói nghiêm trang, sau khi đã quay máy: - Mặt trăng, mặt trăng !... Cậu đấy à, Mi-san-xki? Kiểm tra lại máy đây. Trung đoàn trưởng Méc-xa-lốp đang nói chuyện với tham mưu trưởng. Ba-bát-gia-nhi-an bước vào, người gầy, cao, vẻ xúc động. Đôi mắt đen của anh long lanh trong bóng tối. Anh nói sôi nổi và hoạt bát, ngón tay chỉ vào tấm bản đồ: - Đây là một trường hợp đặc biệt: trinh sát đã điều tra được rất chính xác vị trí các xe tăng địch. Nếu đưa pháo lên quả đồi này, ta sẽ bắn thẳng được. Nói thật đấy, ta không thể để lỡ cơ hội này! Các đồng chí thử nghĩ xem, bọn nó ở đó cứ như ở trong lòng bàn tay mình, thật đấy, cứ như trong lòng bàn tay mình vậy! Nói đoạn, anh chìa bàn tay khô khẳng và nâu ra, rồi đập xuống bàn. Méc-xa-lốp nhìn Ba-bát-gia-nhi-an và nói: - Tán thành! Gì chứ đánh thì ta cứ đánh. Tôi không thích mất nhiều thì giờ vào thảo luận. Anh lại gần hai cán bộ pháo: - Các đồng chí chơi cờ ơi, tôi rất tiếc phải đến phá đám các đồng chí. Xin mời các đồng chí lại đây. Tất cả cùng cúi xuống tấm bản đồ. - Rõ ràng chúng muốn cắt ngang con đường lớn cách đây chưa đầy bốn mươi cây số và định đánh tập hậu vào ta. https://thuviensach.vn - Đó chính là mục đích trận đánh của ta. - Tham mưu trưởng nói - Các đồng chí nên biết đồng chí tư lệnh quân đoàn đích thân theo dõi trận đánh đấy. - Hôm qua, - phân đội trưởng Ru-mi-an-xép nói - bọn Đức đã la ó trên đài: "Hỡi binh lính Hồng quân, các người hãy hàng đi, xe tăng phun lửa của Đức quốc trưởng đã xuất trận; nó sẽ thiêu cháy hết tất cả các người. Nhưng nếu ai xin hàng thì sẽ được trở về quê quán". - Chúng nó thật là láo, - Méc-xa-lốp nói - láo đến mức làm cho mình phải phát lợm. Chúng nó cởi quần áo ngoài ra mà ngủ, trong khi đã hàng bao ngày nay tôi chưa được cởi dây giày lấy một lần, những quân đểu ấy cứ việc bật đèn sáng mà phóng xe trên các con đường mặt trận! Suy nghĩ một lát, anh nói thêm: - Các đồng chí đã thấy chính ủy của chúng ta chưa! Đối với tôi, những lời đồng chí ấy nói làm cho tôi biết nói thế nào đây nhỉ... - Đồng chí ấy hắc lắm. - Tham mưu trưởng trả lời - Đồng chí ấy xạc cho Mi-san-xki một mẻ đến là ghê! - Tôi không phản đối việc đó. - Méc-xa-lôp cười và bảo - về phần tôi, có thể nói tôi xin chịu cả hai ngài đấy: chịu Mi-san-xki vì những chuyện của hắn kể, còn đồng chí thì cứ hết hình thức lại đến nguyên tắc... Tôi là một con người bình thường, một anh lính, tôi sợ lời nói còn hơn cả mũi tên hòn đạn. Anh nhìn tham mưu trưởng và vui vẻ nói: - Chính ủy của ta rất vững vàng. Tôi sẵn sàng chiến đấu bên cạnh đồng chí ấy. BAN ĐÊM Tiểu đoàn của Ba-bát-gia-nhi-an đóng quân ở giữa rừng. Các chiến sĩ ngồi hoặc nằm dưới gốc cây, trong những lán nhỏ làm bằng cành cây có những chiếc lá xù xì lao xao trước gió. Bô-ga-rép và Ba-bát-gia-nhi-an đi theo một lối mòn trắng lờ mờ. - "Đứng lại, giơ tay lên!" - Lính gác hô. Và bằng một giọng gấp rút: https://thuviensach.vn - Một người tiến lại đâỵ, còn những người khác đứng ỉm tại chỗ. - Những người khác, cũng chi là một người thôi. - Ba-bát~gia-nhi-an vừa nói vừa cười. Lên đến ngang tầm người chiến sĩ cảnh vệ, anh thì thào với đồng chí đó mật khẩu ra vào. Đoạn hai người lại tiếp tục đi. Họ dừng lại trước một cái lán, lắng tai nghe các chiến sĩ đang thì thầm nói chuyện: - Cậu nghĩ gì thử nói mình nghe. Sau chiến tranh, liệu chúng ta có để cho nước Đức y nguyên như bây giờ không, hay là chúng ta sẽ làm một cái gì? - Một giọng bình tĩnh và trầm ngâm hỏi. - Biết thế nào mà nói! - Tiếng người kia đáp - Sau này sẽ rõ. -Giữa một cuộc hành quân rút lui lớn, câu chuyện thế mới thú chứ !- Bô ga-rép vui vẻ nói. Ba-bát-gia-nhi-an nhìn mặt đồng hồ đeo tay có ánh dạ quang của anh. I nha-chi-ép, Rồ-đim-xép và Xê-đốp không sao ngủ cho đã mắt được sau một đêm thức trắng trong cái thành phố bốc cháy. Đồng chí thượng sĩ, sau khi đánh thức họ dậy, cử họ đi lầy cơm chiều. Cái bếp lưu động hắt một ánh trắng nhợt vào bóng tối của khu rừng. Xung quanh, các chiến sĩ chen chúc nhau làm cho những chiếc gà-mèn va vào nhau lách cách. Họ đã biết trước sắp sửa có một trận tấn công đêm. Ba chiến sĩ vừa khẽ khua thìa vừa múc "xúp" và nói chuyện thong thả. Rô-đim-xép, đã tham gia ba trận tấn công, ung dung nói với các bạn: - Lẩn đầu tiên, dĩ nhiên là không vui thú gì. Người ta không hiểu và, mẹ kiếp, người ta sợ. Làm sao mà biết được nó từ đâu rót đầu xuống đầu mình. Bí mật! Tớ bảo cái này cho mà biết. Những người không có kinh nghiệm chiến đấu hay sợ súng tự động lắm vì nó bắn cầu âu mà. Đến khẩu đại liên cũng không bắn trực tiếp. Người ta chúi vào một cái hốc, hay đằng sau một mô đất nhỏ đoạn người ta thử chọn một gờ đất làm mục tiêu để nhảy một cái tới đó. Còn như súng cối, cái ấy quân "bô-sơ" có vẻ thạo lắm. Trời đất! những khẩu súng đến là mất dạy! Chỉ mới nghĩ đến nó, mình đã sởn gai ốc. Với những khẩu cối ấy, chỉ có mỗi một cách: tiến lên phía trước. Nằm dí xuống hay chạy trốn là có thể đi đứt tại chỗ. I-nha-chi-ép nói: https://thuviensach.vn - Tớ thương cái cô Vê-ra ấy quá ! Tớ nhìn thấy cô ta như còn sổng. Quả thật, cái chết của cô ta làm tớ rất đau lòng. - Phụ nữ đẹp ấy à, tớ chằng hoài hơi nghĩ tới họ bây giờ. - Rô-đim-xép nói - Tớ đã mất cái thú ấy trong chiến đấu rồi. Chỉ có bọn trẻ con là tớ rất muốn gặp lại chúng, muốn được ở với chúng ít ra là một ngày. Còn chuyện phụ nữ, chà, tớ không phải là một thằng cai Đức. - Ê, thôi đi! - I-nha-chi-ép cãi lại - Cậu chẳng hiểu cóc gì về chuyện ấy cả. Tớ thương cô ta, có thế thôi. Cô ta đẹp là thế, dịu dàng là thế. Tại sao người ta lại giết cô ta? - Cậu thương cô ta, phải không? -Rô-đim-xép vặn - Thế mà trên ô-tô, cậu gảy "ghi-ta" suốt ngày? - Cái đó không hề gì. - Anh chàng Xê-đốp người Mạc- tư-khoa nói - Bản tính I-nha-chi-ép như thế. Và đăm đăm nhìn bầu trời sao qua đám lá non sẫm màu, anh nói rõ một cách đĩnh đạc: - Súc vật và cây cỏ chiến đầu vì sự tồn tại của chúng; còn bọn Đức, chúng chiến đấu vì sự thống trị của chúng. - Đúng, Xê-đốp ạ, - Rô-đim-xép nói, anh ưa những tiếng không hiểu được hoặc khó hiểu - rất đúng. Ở nhà, tớ sợ từ tiếng kẽo kẹt của cái cánh cổng lớn, sợ ngủ trong rừng; thế mà ở đây, tớ chẳng sợ gì hết. Làm sao lại như thế? Quen đi cả thôi! Hay có lẽ trái tim tớ đã rắn lại, nó không còn là trái tim trước kia nữa? Tớ biết có những người luôn luôn sợ hãi. Tớ ấy à, người ta có làm trời làm biển gì tớ cũng cứ trơ ra, có thế thôi. Thế mà trước kia tớ là một thằng rất thuần, chỉ ru rú trong nhà; có hề bao giờ nghĩ đến cuộc chiến tranh này đâu. Suốt đời chưa đánh nhau, kể cả thuở còn bé... Dăm ba bữa, nửa tháng, có lúc quá chén thì cũng không ưa đánh đấm, trái lại, tớ khóc vì tớ thương hại cho tất cả mọi người. - Đó là do cậu nhìn đã quen mắt. - Xê-đổp nói - Chỉ cần hỏi những người tản cư, chỉ cần nom thấy một đám cháy như đám cháy ngày hôm qua là đủ bất chấp cả quỷ dữ nữa. - Chưa chắc đâu. - Rô-đim-xép nói - Dầu sao cũng còn những người bị cái sợ hành hạ. Còn chúng ta, chúng ta theo khẩu hiệu của đồng chí tiểu https://thuviensach.vn đoàn trưởng của chúng ta: "Ở chỗ nào giữ vững chỗ ấy, không lùi, dù thấy tình hình đã bất lợi". - Đúng, thủ trưởng của chúng ta vững lắm! - Xê-đốp nói - Chà! đúng thế, đã bao lần tình thể rất gay go. - Đồng chí ấy anh dũng, rõ ràng quá đi rồi. Vả nữa, đồng chí ấy không đưa chúng ta đi chiến đấu một cách liều mạng mà biết tiết kiệm máu chiến sĩ. Nhưng điều chủ yếu là đồng chí ấy đã cùng chia ngọt sẻ bùi với chúng ta. Mình nhớ có một lần đồng chí ấy ốm lắm mà vẫn dầm mình đến ngực trong một vũng bùn suốt một ngày trời. Sau đó thì bị ho ra máu. Dạo đó chưa có các cậu, cái ngày mà các chiến xa tiến về phía Nô-vô-gơ-rát vô-lin xcơ. Mình đi vào rừng phơi cho khô người. Đồng chí ấy nằm, người mệt lả. Mình lại gần và bảo: "Đồng chí đại úy, đồng chí ăn một miếng nhá? Tôi có xúc- xích và bánh đây". Đồng chí ấy vẫn nhắm mắt mà nhận ngay ra giọng tớ. "Không! - Đồng chí ấy nói – Đồng chí Rô-đim- xép, cảm ơn, tôi không đói. Tôi chỉ muốn nhận được một lá thư của nhà tôi và các cháu; tôi mất liên lạc từ hồi đầu chiến tranh". Đồng chí ấy nói bằng một giọng mà thật quả... Tớ rời đồng chí ấy và nghĩ bụng: "Quả là một con người thú vị...". I-nha-chi-ép đứng thẳng người lên; anh vươn vai làm xương kêu răng rắc. - Trông nó kìa, thật khỏe như vâm. - Rô-đim-xép nói. - Gì vậy? - I-nha-chi-ép hỏi với một giọng vừa tức vừa vui. Rồi anh lại tự trả lời: - Chẳng có gì cả. Đó là vì "chén" tốt! Lại làm ăn ở nông thôn nữa, nên khỏe lắm. - Ồ, đúng. - Một giọng tinh quái nói - Ngoài mặt trận, người ta không lao động nặng, nhưng một mảnh sắt nặng một ki-lô rưỡi thử văng vào phủ tạng xem, người ta hiểu nhạy lắm, ở đâu nặng nhọc hơn, ở nhà hay ở đây? - Kìa con họa mi nó cất tiếng hót. Và, nói với người ẩn trong bóng tối, I-nha-chi-ép hỏi: - Cậu không lấy gì làm thích lắm khi thấy quân Đức tập bắn chứ? - Thôi, thôi. -Người kia đáp, có vẻ bực - Cậu, cậu thích cái đó là đủ rồi. https://thuviensach.vn Sau đó giây lát, tiểu đoàn bắt đầu xuất phát. Anh em lặng lẽ bước. Chỉ nghe tiếng nói thì thầm của các thủ trưởng; đó đây, có người vấp phải một cái rễ cây bò ngang qua đường, buông một câu chửi rủa. Họ đi theo một con đường hẹp trong cánh rừng sến. Cây cối lặng tờ, cành lá không lung lay, cánh rừng vươn cao, đen sì, bất động. Đoàn quân đổ vào một khoảng rừng thưa rộng. Đột nhiên bầu trời hiện ra trên đầu họ với màu xanh thẫm, và một mối lo âu làm tim người ta se lại khi một vì sao sáng đổi ngôi rơi chói lòa trong các vực thẳm. Sau đó một lát, rừng cây lại khép lại xung quanh họ và mắt chỉ nhìn thấy một mảng nhão nhợt những ngôi sao trộn vào nhau qua những cành to của các cây sến. Con đường cát trắng mờ mờ trong bóng tối. Từ khu rừng, họ đổ ra một cánh đồng mênh mông. Họ đi xuyên qua những thửa ruộng không gặt và trong bóng tối, qua tiếng thóc rụng, qua tiếng rơm bị giẫm nát, qua tiếng loạt soạt của những thân cây lúa quật vào áo họ, họ nhận ra đâu là lúa tiểu mạch, lõa mạch, đâu là mạch đen, kiều mạch. Cái tiếng ủng nặng nề bước trên cơ thể mềm ngọt của mùa màng, tiếng lào rào như một cơn mưa thương nhớ do những hạt lúa mà họ chạm phải, trong đêm tối, rơi xuống đất gây nên, những cái đó nói với trái tim người nông dân về chiến tranh, về cuộc ngoại xâm đẫm máu một cách mạnh mẽ và rõ rệt hơn nhiều so với những đám cháy sáng rực ở chân trời, so với những vạch đỏ của các viên đạn từ từ bay lên các vì sao, so với những luồng ánh sáng xanh lơ của các đèn pha chuyển động trên bầu trời, so với những tiếng gầm thét ầm ĩ của những quả bom đang nổ. Chiến tranh không tiền khoáng hậu: quân thù giày xéo dưới chân tất cả cuộc sống một dân tộc; nó quật đổ những cây thập tự trong các bãi tha ma chôn những người thân yêu; nó đốt sách thiếu nhi, nó giẫm nát những vườn quả, nơi những ông già đã trồng những cây táo, những cây anh đào; nó kề chân lên cổ họng những bà già kể cho các cháu nhỏ nghe chuyện con gà sống có mào đỏ ; nó treo cổ những người thợ đóng thùng, những thợ rèn, những ông lão gác cổng. Xứ U-cơ-ren, xứ Bi-ê-lô- rút-xi và nước Nga chưa bao giờ nhìn thấy những cảnh tàn phá như vậy; chưa bao giờ đất nước Xô-viết chứng kiến những điều kinh khủng như trong cuộc chiến tranh này. https://thuviensach.vn Người ta bước đi trong đêm tối, chân giẫm lên tiểu mạch và kiều mạch của xứ sở quê hương. Họ đi tới một nông trường quốc doanh, nơi những chiếc xe tăng đen sơn hình rồng có đuôi đang đỗ giữa những túp lều nát trắng. Và I-van Rô-đim-xép, tốt là thế, tính tình hiền là thế, cũng phải nói: - A, cái quân "bô-sơ" không đáng được người ta thương hại. Từ lâu lắm trước khi viên đạn ô-buy đầu tiên nổ cạnh cái hăng-ga trong đó có lính bộ binh và lính xe tăng Đức ẩn nấp, một chiến sĩ Hồng quân mà chẳng ai biết, đã vượt qua dây thép gai, đi xuyên giữa những căn nhà vào đến những thửa vườn mà không bị lộ, nhảy băng qua hàng rào ở cái quảng trường lớn rồi trườn mình bò tới những đụn cỏ khô mà quân Đức đã chất đống ở đó từ hôm trước. Lính gác gọi lại, người đó vẫn tiếp tục bò. Tên cảnh vệ sửng sốt trước sự can trường của con người đó, đứng phân vân do dự. Khi nó bắn một tràng đạn thì người chiến sĩ chỉ còn cách đụn cỏ khô vài ba thước. Anh vừa quăng xong một chai cháy thì gục xuống chết ngay. Những xe tăng Đức, ô-tô, thiết giáp của chúng và những chiến xa nhỏ đỗ trên quảng trường bị ngọn lửa vàng rực đỏ của cỏ khô bốc cháy chiếu sáng. Lập tức lựu pháo phát hỏa ở cự ly sáu trăm thước. Anh em pháo thủ trông thấy những tên lính Đức vừa chạy vừa rút ra khỏi cái hăng-ga dài. - Trời ơi! Bộ binh đến chậm, tiếc qua đi mất, - Ru-mi-an-xép nói có vẻ tức giận với đồng chí chính ủy đơn vị pháo binh Nép-tu-lốp. Liền sau đó một phát pháo lệnh đỏ báo hiệu tấn công. Pháo binh ngừng bắn. Những con người đương nằm rạp vội chồm dậy và qua khu rừng tối đen, qua những thửa ruộng không người gặt, vang lên một tiếng "hua-ra" dài, dịu đi và đứt quãng. Các đại đội của Ba-bát-gia-nhi-an đã bắt đầu tấn công. Súng máy nổ liên hồi, súng trường phụt đạn ra từng viên một. Ba bát-gia-nhi-an cầm lấy ống nghe từ tay đồng chí điện thoại viên. Anh nghe thấy giọng đồng chí chỉ huy đại đội I: - Tôi đang ở đầu làng, địch rút chạy. Ba-bát-gia-nhi-an lại gần Bô-ga-rép; chính ủy nhìn thấy nước mắt long lanh trong đôi mắt đen của người tiểu đoàn trưởng. https://thuviensach.vn - Địch rút chạy, địch rút chạy, đồng chí chính ủy, - anh vừa nói vừa hít một hơi dài - Đáng lẽ có thể quây chặt chúng, quân khốn kiếp! - Anh nói lớn: Méc-xa-lốp bố trí tiểu đoàn của Cốt-sê-cốp không đúng chỗ. Đáng lẽ phải tấn công vào sườn chứ không phải sau lưng. Từ trạm quan sát, họ nhìn thấy quân Đức bỏ trốn ở rìa làng, về phía quảng trường. Nhiều tên trần như nhộng: chúng đeo vũ khí và những bọc quần áo. Cái hăng-ga dài mà địch đóng quân bốc cháy khắp nơi, những xe tăng trên quảng trường cũng vậy. Một lò lửa khổng lồ, đỏ rực, vươn cao như một cái tháp trên những chiếc xe chở xăng. Giữa đám lính, có thể nhìn thấy những tên sĩ quan cũng bỏ chạy đang lăm lăm súng lục, mồm la hét ầm ĩ. "Đấy, cuộc tấn công bất ngờ đấy !" - Bô-ga-rép nghĩ thầm trước sự nhốn nháo, ồn ào, lộn xộn của anh em binh sĩ giữa các ngôi nhà. - Đại liên, tiến lên phía trước! Đại liên... - Méc-xa-lốp hô. Và anh chạy về phía các đại đội làm đội dự bị. Anh tiến vào làng, đi đầu các chiến sĩ đại liên. Quân Đức đã rút lui suốt dọc con đường cái lớn, theo hướng làng Mác si-khi-na Bu-đa, cách nông trường chín cây số. Nhiều xe tăng và xe thiết giáp của chúng chạy thoát. Chúng còn mang theo được cả những tên bị thương và những xác chết. Trời đã sáng rồi. Bô-ga-rép kiểm tra những xe cộ Đức bị thiêu hủy bốc lên một mùi sơn cháy và mùi dầu; anh sờ nắn vỏ sắt thép còn nóng hổi. Binh sĩ Hồng quân tươi cười phấn khởi. Các sĩ quan vui đùa. Cả những anh em thương binh, môi nhợt nhạt, cũng kháo nhau về những diễn biến của trận đánh đêm. Bô-ga-rép hiểu rõ rằng trận đánh úp vừa qua vào nông trường chỉ là một đoạn ngắn trong cuộc rút lui dài của chúng ta. Anh hình dung thấy những vùng đất đai mênh mông bị địch chiếm, thấy sự tổn thất nặng nề vì mất những thành phố quan trọng, những khu công nghiệp, thấy tấn bi kịch của hàng triệu con người rơi vào chính quyền của những tên phát-xít. Anh biết rằng, trong mấy tháng vừa qua ấy, chúng ta đã mất hàng vạn làng mạc và giờ đây mới chỉ thu hồi được mỗi một làng. Nhưng anh cảm thấy vui sướng https://thuviensach.vn vô cùng: có phải chính anh đã được chứng kiến tận mắt cuộc rút lui hỗn loạn của quân Đức và tai nghe thấy những tiếng la hét của bọn sĩ quan thất điên bát đảo? Anh lắng tai nghe những mẩu chuyện náo nhiệt của các chiến sĩ Hồng quân; anh bắt gặp những giọt lệ sung sướng trong cặp mắt của người thiếu tá, nguyên quán ở tận xứ Ác-mê-ni xa xôi, giữa lúc các chiến sĩ của anh chiếm lại từ trong tay quân Đức cái thôn xóm bé nhỏ trên biên giới U-cơ-ren và Bi-ê-lô-rút-xi. Đó là cái mầm nhỏ của một cây to "chiến thắng". Thực ra, anh là người độc nhất trong trung đoàn nắm được tình hình các đơn vị tham gia trận tấn công đêm. Lúc xuất phát, chính ủy mặt trận đã dặn dò anh: - Phải giữ vững, dù thế nào cũng phải giữ vững. Anh đã xem bản đồ ở Bộ tư lệnh mặt trận và anh hình dung thấy rõ nhiệm vụ của trung đoàn: giữ vững con đường cái gần nông trường và không để cho quân Đức tiến đến đường cái đằng sau hậu phương của bộ đội ta đang rút. Anh biết rằng thực hiện nhiệm vụ của trung đoàn không phải dễ. Hồi bảy giờ sáng, quân Đức tung máy bay ném bom đến tập kích. Đột nhiên, từ trong rừng chúng lao ra. - Máy bay! - Anh em trinh sát hô lớn. Các đội máy bay ném bom trong lúc bổ nhào xuống, tản ra khỏi đội hình, bay dài hàng một rồi quây tròn lại, cái bay đầu nối đuôi cái bay sau rốt, và chậm chạp, thăm dò mặt đất, chúng quay tròn như một cái guồng nước bên trên nông trường. Vòng liệng kinh khủng và đáng lo ngại ấy kéo dài một phút rưỡi. Những người ở dưới đất, như chơi trò ú tim, khom lưng chạy từ chỗ ẩn này sang chỗ nấp khác. - Nầm xuống, không được chạy! - Các sĩ quan hét lớn. Bất chợt, cái máy bay đi đầu bổ nhào, rồi một cái nữa, rồi một cái thứ ba, những quả bom gầm lên, ập xuống như những quả chùy gang. Không gian mù mịt khói đen, bụi và đất cát. Các chiến sĩ như dán mình xuống đất, lợi dụng từng địa hình nhỏ nhất: tưởng như là tiếng bom oàng oàng, tiếng đạn nổ rầm rầm và tiếng máy bay rú gào đã gắn chặt họ vào mặt đất. https://thuviensach.vn Một chiến sĩ lom khom quỳ dậy và lia tiểu liên lên những chiếc máy bay đang bổ nhào. Đó là I-nha-chi-ép. - Cậu làm gì thế! Khỉ ơi là khỉ, lộ tất cả bây giờ. Thôi ngay lập tức! - Mi san-xki thét lên từ trong chỗ núp ở đoạn đường nẻ. Nhưng người chiến sĩ, không nghe thấy, vẫn tiếp tục bắn. - Tôi ra lệnh ngừng bắn! - Mi-san-xki hô. Ngay sát nách anh, một khẩu tiểu liên lại nhả đạn. - Ai đấy, con khỉ... - Anh quay lại nói tiếp. Người bắn đó lại chính là chính ủy Bô-ga-rép. - Trận ném bom của bọn Đức chẳng nước non gì. - Tham mưu trưởng nói - Đồng chí coi đây: qua ba mươi lăm phút chúng trút xuống hàng năm chục quả bom. Kết quả chỉ có hai người bị thương nhẹ và một đại liên bị phá hủy. Bô-ga-rép buông một tiếng thở dài khi anh được tin trận ném bom chẳng kết quả gi mấy. "Không, - anh nghĩ - không phải là chẳng kết quả gì mấy. Giờ người ta lại nói năng rất khẽ. Hết cái vui tươi lúc nãy rồi!". Giũa lúc đó, Cô-xlốp tới. Mặt anh gày tọp; người phủ một lớp sạm mốc như đồng hun mà những người vừa ra khỏi lò lửa của cuộc chiến đấu thường mang trên mặt. Có phải là bồ hóng của những đám cháy, khói ở những nơi đạn nổ, thứ bụi li ti bốc lên do không khí chuyển động và nó hòa vào mồ hôi chua chua trong trận chiến đấu? Nào ai biết? Có điều chắc chắn là ra khỏi cuộc chiến đấu, mặt người ta hõm vào, sầm lại, mắt trở nên bình tĩnh và thâm trầm. Anh báo cáo: - Báo cáo đồng chí thiếu tá, Da-ít-xép đã đi trinh sát về. Chiến xa Đức hiện ở Mác-si-khi-na Bu-đa; đồng chí ấy đếm được một trăm cái. Đa số thuộc loại trung. Nhưng cũng có một số chiến xa loại nặng. Méc-xa-lốp ngắm bộ mặt sa sầm của các sĩ quan: - Các đồng chí thấy đấy, ta đã nắm được quân Đức trong tay rồi. Và anh đi về phía quảng trường của nông trường. Anh em đang đào hầm dọc theo đường cái, đào hố chống tăng. https://thuviensach.vn Anh chàng Gia-vê-lép đẹp trai, tính hay châm chọc hỏi Rô-đim-xép rất khẽ: - Có đúng là cậu đã vào đầu tiên, trong kho quân Đức, trong ấy có một đống đồng hồ đeo tay không? - Đúng, một đống của quý thừa đủ làm vừa lòng cháu chắt chúng ta sau này nữa - Rô-đim-xép đáp. - Cậu lấy một cái làm kỷ niệm chứ? - Gia-vê-lép vừa. nói vừa nháy mắt. - Cậu nói cái gì thế, hử? - Rô-đim-xép sợ hãi đáp lại - Lương tâm tớ không cho phép làm như thế, mó vào đồ đạc của chúng nó tớ thấy tởm. Vả chăng, để làm gì? Đó là một trận chiến đấu sống chết giữa chúng nó với tớ. Anh nhìn xung quanh và nói: - Thôi, hãy nhìn I-nha-chi-ép kia kìa; chúng ta bổ được một nhát cuốc, thì nó bổ được ba nhát. Cả hai đứa chúng ta mới làm được có một cái hầm, còn nó, một mình nó đào được những hai cái. - Cũng chẳng vì thế mà nó không hát sau hai ngày mất ngủ - Xê-đốp nói. Tai giỏng lên, Rô-đim-xép giơ cao cái xẻng: - Ừ, thật vậy, nó hát, - anh vui vẻ nói - nghe mới thú chứ. MÁC-SI-KHI-NA-BU-ĐA Bà mẹ đẻ của chính ủy mặt trận, cụ Ma-ri Chi-mô-phê-i- ép-na Sê-rê-nít sen-cô, một bà lão bảy mươi tuổi, mặt rám nắng, rời nơi chôn rau cắt rốn ra đi. Xóm giềng mời cụ cùng đi với họ từ ban ngày nhưng cụ đang dở nướng bánh đem đi ăn đường, mẻ bánh phải đến tối mới xong. Thấy ông chủ tịch nông trường sớm hôm sau mới lên đường, cụ quyết định cùng đi với ông ta. Đứa cháu trai Lê-ô-nít, mười một tuổi vừa hết năm học tại một trường ở Ki-ép đã về nghỉ hè với cụ, chừng ba tuần lễ trước chiến tranh. Từ khi mới bắt đầu đánh nhau đến nay, cụ không hề nhận được thư của con trai nên cụ định mang cậu cháu nội sang bên ông bà ngoại nó, mẹ nó đã mất từ ba năm trước. Chính ủy mặt trận đã nhiều lần vật nài mời cụ đến ở với ông tại Ki ép; ở đó, nhà cửa rộng rãi, sống dễ chịu hơn. Hàng năm cụ có đến chơi với ông nhưng thường thường không ở quá một tháng. Ông đưa cụ đi xe hơi dạo chơi thành phố, hai lần dẫn cụ đến thăm nhà Bảo tàng lịch sử. Bà cụ https://thuviensach.vn thích đi xem hát. Công chúng ngắm nghía một cách thú vị, tỏ ý tôn kính bà lão nông dân có vóc người cao lớn và đôi bàn tay nhăn nheo vì lao động, ngồi trên hàng đầu dãy ghế bành ngoại hạng. Ông con, đã thành thói quen, mãi tới trước màn cuối mới đến rạp, vì khuya lắm, ông mới xong công việc. Hai người đi bên nhau qua suốt rạp hát và mọi người đều nhường bước cho bà cụ già lưng còn thẳng, nghiêm nghị, choàng một tấm khăn đen trên vai và người quân nhân đeo cấp hiệu cao là chính ủy mặt trận, từ nước da xạm đến khuôn mặt đều giống hệt bà cụ. Các bà phụ nữ vừa quay đầu vừa thì thầm với nhau: "Đúng là hai mẹ con". Năm 1940, bà cụ ốm không lên chơi với con được; hồi tháng bảy ông về thăm cụ được hai hôm. Lần này nữa, khi đi diễn tập, ông lại khẩn khoản mời cụ lên ở với ông tại Ki-ép. Vợ ông đã qua đời; ông cảm thấy cô đơn và ngại cho thằng Lê-ô-nít lớn lên mà không được hưởng sự chăm sóc âu yếm của mẹ. Điều làm ông khổ tâm hơn nữa là tuy đã bảy chục tuổi đầu mà bà cụ vẫn cứ lao động ở nông trường, đi kéo lấy nước giếng, vai vẫn phải gánh, tự tay chẻ lấy củi. Cụ lắng nghe những lý lẽ của ông, pha nước trà cho ông uống ở ngoài vườn dưới cây táo mà cha ông xưa kia đã trồng trước mặt ông. Đến chiều cụ dẫn ông ra nghĩa địa, tới mộ cha ông và bảo: - Quả thật mẹ không thể nào rời quê được. Có chết mẹ cũng chết ở đây. Đừng giận mẹ, con ạ. Ấy thế mà giờ đây cụ sắp phải xa quê hương. Trước ngày ra đi, cụ cùng với cháu tìm đến chơi nhà một bà lão quen cũ. Khi đến túp nhà nhỏ, hai bà cháu nhìn thấy cái cổng lớn mở toang cả hai cánh, và ở giữa sân, một ông già chột, cụ Va-xi-li Các-pô-vích, người chăn cừu của nông trường. Con chó lông đỏ hoe của bà chủ nhà cứ chạy quanh ông lão, đuôi cúp xuống. - Ôi thôi, cụ ấy đi rồi. - Va-xi-li Các-pô-vích nói - Cụ ấy cứ ngỡ là cụ đi từ sáng hôm nay. - Mai chúng tôi mới đi. - Lê-ô-nít nói - Ông chủ tịch đã giúp chúng tôi ngựa rồi. Mặt trời lặn chiếu sáng những quả cà chua xanh đang bắt đầu hồng do bàn tay chăm sóc của bà chủ nhà đã xếp lên thành cửa sổ; mặt trời chiếu sáng cả những bông hoa lộng lẫy như đang mỉm cười trong mảnh vườn https://thuviensach.vn con, chiếu sáng cả những cây ăn quả còn non, thân quét vôi trắng và các cành cây được những người chăm sóc buộc que chống đỡ. Một cái chốt gỗ, gọt cẩn thận dùng để đóng cổng, nằm trên gióng ngang ở hàng rào. Trong vườn rau, những quả bí ngô là những mảng màu vàng giữa đám lá xanh, giữa những bắp ngô chín, những vỏ đậu và đậu Hòa lan. Hoa hướng dương đang nhìn xung quanh với con mắt đen láy. Cụ Ma-ri Chi-mô-phê-i-ép-na bước vào căn nhà vắng chủ. Mọi vật bên trong vẫn giữ nguyên dấu vết một cuộc sống thanh bình của những người chủ ưa sạch sẽ và yêu hoa. Dưới thành cửa sổ, những bông hồng cánh xoăn; trong một góc nhà, một cây vả lớn lá sẫm; trên nóc cái tủ có ngăn kéo, một cây chanh con và hai cái chậu trồng những cành chà là non mảnh dẻ. Mọi vật trong căn nhà này - từ cái bàn bếp, nồi nóng đặt lên còn để lại những vết nhọ đen tròn, từ cái chậu rửa mặt nhỏ gắn vào tường với những bông hoa cúc cánh trắng vẽ trên nền xanh, từ cái tủ buýp-phê nhỏ đựng tách chén chưa ai uống tới cho đến những bức tranh âm u treo trên tường - tất cả gợi lại cuộc sống lâu dài của căn nhà nhỏ bỏ trống đó, gợi lại hình ảnh người ông, người bà và các trẻ nhỏ đã bỏ quên trên bàn một cuốn sách quốc văn, gợi lại những buổi tối hè, tối đông êm ả. Hàng vạn những căn nhà nhỏ trắng của xứ U-cơ-ren, giống hệt như căn nhà này, đã vắng người ở. Những người chủ đã xây nên chúng và trồng cây cối khắp xung quanh đang bước đi với vẻ ủ rũ, đôi ủng của họ cuốn bụi trên những con đường dẫn tới phía đông. - Ông ơi, họ để con chó lại à? - Lê-ô-nít hỏi. - Họ không muốn đem nó đi theo; vì thế tôi phải nuôi nó! - Õng lão trả lời, nước mắt rưng rưng. - Làm sao mà khóc? - Cụ Ma-ri hỏi. - Làm sao, làm sao ư? - Ông lão vừa nói, vừa khoa tay có vẻ chán chường. Cái cử chỉ nặng nề của bàn tay ông lão có những cái móng đen biến dạng vì lao động đã biểu lộ rõ sự sụp đổ của cả một cuộc đời. Cụ Ma-ri Chi-mô-phê-i-ép-na rảo bước quay về nhà. Chú Lê-ô-nít xanh mướt và gầy guộc theo khướt mới kịp cụ. https://thuviensach.vn Cụ già cảm thấy biết bao nhiêu là nhớ thương cay đắng khi bước đi trong cái phố thôn dã ấy! Chính qua dãy phố này người ta đã dẫn cụ tới nhà thờ làm lễ cưới. Chính qua dãy phố này cụ đã theo sau linh cữu cha, mẹ và chồng. Vậy mà, mai đây, cụ sẽ phải leo lên một cái xe nhỏ, giữa những bọc quần áo thường dùng nhặt nhạnh vội vã; cụ sẽ phải bỏ lại ngôi nhà cụ đã làm chủ từ năm mươi năm nay và là nơi cụ đã nuôi con cái lớn khôn, nơi thằng cháu nhỏ đến thăm cụ, nó mới vồn vã, thông minh và tốt làm sao. Trong thôn xóm còn được những tia nắng ấm buổi hoàng hôn chiếu sáng, trong những căn nhà trắng xinh xinh có những luống hoa và các vườn nhỏ đáng yêu bao bọc xung quanh, người ta thì thầm thuật lại rằng: từ đấy ra cho đến sông, không có bộ đội Hồng quân; và lão Cô-ten-cô trước đây, hồi tập thể hóa nông thôn, đã bỏ đi ra miền mỏ Đô-nét sau đó lại trở về làng, nay vừa sai mụ vợ lấy vôi quét trắng hết các tường nhà, như chuẩn bị cho ngày lễ Phục sinh. Bà lão góa Gu-len-xcai-a, ra kéo nước giếng, nói với tất cả mọi người: - Hình như "nó" chia đất ra thành nhiều lô. Hình như "nó" tin vào Chúa. Những tin dữ, những tin thê thảm đồn đại trong làng, Các cụ già ra ngoài phố nhìn về phía mà chiều chiều, đàn cừu từ đồng cỏ thường trở về tung một đám bụi pha hồng dưới nắng chiều gay gắt; chính từ phía ấy quân Đức sẽ kéo tới, sẽ đổ ra từ khoảng rừng sến nhỏ, sau khi đã xuyên qua cánh rừng rộng, Các bà nông dân vừa khóc lóc nức nở, vừa đào hố trong vườn và dưới nền nhà, cất giấu vào đó hàng đống những áo quần khốn khổ mà họ thường dùng: chăn, ủng bằng da, bát đĩa, Họ đưa mắt nhìn về hướng đông. Hướng đông vẫn bình yên và trong trẻo! Gơ-rít-sen-cô, chủ tịch nông trường đến, gặp lão Cô-ten- cô đòi lại bốn cái bị mà anh cho lão mượn cách đây một tháng. - Chào cụ! - Gơ-rít-sen-cô nói - Tôi đến lấy mấy cái bị của tôi. Cô-ten-cô, vẻ giảo hoạt: - Anh chủ tịch nông trường, anh chuẩn bị để lên đường đấy à? - Kìa! Phải đi chứ, - Gơ-rít-sen-cô đáp, và đưa con mắt khó chịu nhìn chòng chọc vào lão già. https://thuviensach.vn Từ mấy hôm nay lão ta như phấn chấn hẳn lên. Lão nói bằng một giọng đĩnh đạc, mỉa mai, gọi Gơ-rít-sen-cô bằng anh. - Phải, phải, cần phải đi. Anh không thể nào làm khác được: chủ tịch Xô viết đi rồi, người ở văn phòng đi rồi, kế toán đi rồi, người của các anh đã đi gần hết, cho đến cả anh phát thư và các tổ trưởng của nông trường. Và lão phá lên cười. - Đấy, tình thế chúng ta hiện nay là thế đây. Còn chuyện mấy cái bị ấy à, tôi chưa thể trả anh được. Anh xem, thằng rể tôi nó mang đựng thóc đem đến Bê-lu Cô-lô-đết rồi, ngày kia nó mới về. Lão rất muốn giải thích lý do. Nhưng vốn thận trọng, thâm hiểm, quen thói kín như bưng, lão thấy sợ phải nói quá dài về chuyện đó. "Biết đâu đấy, - lão nghĩ - khéo nó lại tương cho mình một phát". Niềm vui làm cho lão chếnh choáng và tuy chưa có chuyện gì xảy ra ở đằng phía tây, đồng chí chủ tịch nông trường vẫn còn đi kiểm tra công việc như thường, nhưng lão vẫn cứ ngứa ngáy muốn nói ngay lập tức nỗi lòng của lão, nói những điều lão nghiền ngẫm ròng rã bao đêm đông, những điều lão giữ kín không dám thổ lộ ngay cả với mụ vợ lão. Xưa kia, cách đây chừng bốn mươi năm, lão có đến thăm một người chú làm tá điền trong nhà một tên cu-lắc người Ét tô-ni giàu sụ. Lão ghi nhớ mãi mãi trong lòng hình ảnh cái sân nuôi gà vịt rộng thênh thang, cái cối xay chạy bằng hơi nước, nhớ đến cả người chủ trại nữa, một lão già cường tráng và râu ria mặc một tấm áo da cừu viền lông thú. Lúc đi tuần trong rừng, nơi những người làm công nhật cưa gỗ, người chủ trại rút một cái lọ trong túi ra mở nút tu một hớp rượu mạnh ngâm những trái "be" màu hồng nâu nâu. Đó không phải là một thương gia hoặc một nhà quý tộc. Không, đó chỉ là một nông dân, một người nông dân sang trọng và phong lưu. Từ đó, mơ ước của Cô-ten-cô là được trở thành một người chủ trại giàu sụ, có những con bò cái hung hung béo tốt, một đàn cừu, hàng trăm con lợn hồng to, một cái trại ở đó hắn sẽ thuê hàng chục người làm công lực lưỡng và dễ bảo. Tàn ác và kiên nhẫn, lão đã đi tới đích. Năm 1915, lão có sáu mươi héc-ta đất, và một cái cối xay lúa. Cách mạng đã tước đoạt hết của lão. Hai người con trai lão gia nhập Hồng quân và đã tử trận hồi nội chiến. Cô- ten-cô cấm vợ không được treo ảnh chúng https://thuviensach.vn trên tường. Lão hy vọng, chờ đợi. Năm 1931, lão bỏ đi tới vùng Đô-nét tám năm, vào làm việc trong một hầm mỏ. Nhưng giấc mơ được sống cuộc đời của một tên cu-lắc, lão vẫn không đoạn tuyệt bao giờ. Giờ đây lão thấy hình như đã có thời cơ thực hiện ảo vọng của lão. Ròng rã suốt những năm tháng ấy, bà già Sê-rê-nít-sen-cô đã kích thích lòng thèm muốn của lão. Lão nhận thấy là sự kính nể mà lão ước ao được hưởng dưới thời Sa hoàng, người phụ nữ ấy đã giành được sau cách mạng bằng một cuộc đời lao động gay go gian khổ. Người ta mời bà ra thành phố, ở đó bà đọc những bài diễn văn trong rạp hát. Cô-ten-cô không thể nào nhìn mà không bực tức, ảnh chụp bà ta in trên tờ báo huyện: người phụ nữ già nua có đôi môi mỏng, vai choàng một tấm khăn đen, nhìn lão với cặp mắt nghiêm khắc và thông minh. Lão có cảm giác là bà ta khinh rẻ lão. Lão thấy hình như bức ảnh nói với lão: "Này, Cô-ten-cô, anh sống không có đạo đức". Và lão đem lòng căm ghét bà khi nhác thấy bà bình thản đi qua cánh đồng hoặc khi lão nghe thấy xóm giềng kể: "Cụ Chi-mô-phê-i-ép-na ra Ki ép chơi với con trai. Một đồng chí trung úy đem xe hơi màu xanh da trời về đón cụ ấy". Giờ đây, Cô-ten-cô biết rằng mình không uổng công chờ đợi, chính lão thắng chứ không phải Chi-mô-phê-i-ép-na. Không phải không có lý do mà lão đã để một bộ râu kiểu cu-lắc Ét-tô-ni. Lão không uổng công chờ đợi và hy vọng, thấy chủ tịch nông trường nhìn lão chòng chọc, lão nén lòng, tìm cách làm cho mình vững dạ và cố trấn tĩnh không xúc động. "Hãy chờ, chờ một tý nữa, lão nghĩ bụng, mày đã nhẫn nhục lâu hơn thế nhiều rồi; chỉ còn có một ngày, có mỗi một ngày nữa thôi". - Ai biết, - lão vừa nói vừa ngáp - ai biết được. Tự nhiên bà lão nhà tôi cứ khăng khăng quét vôi lại nhà giữa thời buổi này kia chứ. Đàn bà họ đã muốn mà khuyên ngăn lại thì..., anh thử tính hộ xem. Tiễn chân đồng chí chủ tịch nông trường rồi, lão đứng rất lâu ngắm nghía con đường hoang vắng, đồng thời những ý nghĩ sướng vui quẫy lộn trong đầu óc lão đang xúc động: "Sê-rê-nít-sen-cô xây nhà trên đất của ta, vậy thì nhà đó sẽ thuộc về ta. Hoặc giả Sê-rê-nít-sen-cô muốn giữ nhà thì mụ cứ việc trả tiền thuê đất cho ta... Chuồng ngựa của nông trường nằm trên đất https://thuviensach.vn của ta; vậy thì nó sẽ về ta... Vườn quả của nông trường trồng trên đất của ta, vậy thì những cây anh đào và những cây táo ấy cũng sẽ về ta... Rồi cả cái nhà nuôi ong của nông trường nữa. Ta sẽ tạo ra bằng chứng là người ta đã chiếm đoạt những tổ ong ấy của ta hồi cách mạng...". Con đường cái yên tĩnh, hoang vắng, không bụi bậm. Không một chút gió lay động cây cối hai bên đường. Mặt trời đỏ ửng, thanh bình và hùng tráng, ngả xuống mặt đất. Cô-ten-cô nghĩ: "Tóm lại, giờ đây đến lượt ta". QUÂN ĐỨC Lê-ô-nít hỏi; -Bà ơi, đi còn kịp chứ? -Kịp, cháu ạ. - Cụ Ma.ri Chi-mô-phê-i-ép-na đáp. -Bà này, sao chúng ta cứ lùi mãi thế? Quân Đức mạnh hơn à? -Ngủ đi, cháu Lê-ô-nít của bà? Sáng ra là bà cháu ta đi ngay. Cả bà cũng sắp đi nằm một lát đây rồi bà sẽ thu xếp khăn gói. Bà thở nhọc lắm, như có hòn đá đè lên ngực. Bà muốn hất nó đi nhưng không có sức. -Người ta có giết bố cháu không hở bà? -Cháu nói gì thế, Lê-ô-nít! Bố cháu không để cho người ta giết; bố cháu khỏe lắm. -Khỏe hơn Hít-le? -Đúng, cháu ạ. Bố cháu chỉ là nông dân như ông nội, thế mà nay làm tướng. Cháu biết đấy, bố cháu rất thông minh ! -Bố cháu chẳng nói gì bao giờ bà ạ. Bố cháu đặt cháu lên đầu gối như thế này này và chẳng nói gì. Một lần, hai bố con cùng nhau hát rất nhiều bài. -Ngủ đi, cháu, ngủ đi. -Thế con bò cái, nó có đi với bà cháu ta không? Cụ Ma-ri Chi-mô-phê-i-ép-na chưa bao giờ cảm thấy mình yếu đuối như thế. Ngày hôm đó, phải làm bao nhiêu là việc thế mà đột nhiên sức lực biến đi đâu mất cả. Cụ cảm thấy mình già nua quá, suy nhược quá rồi. Cụ trải chăn bông lên một cái ghế dài, lấy gối và nằm xuống. Không khí oi bức, tại cái lò. Những chiếc bánh vừa ra lò, vàng rực như mặt trời và nóng hôi hổi, ngửi mới thơm ngon làm sao. Có thể thật thế chăng, lần này https://thuviensach.vn là lần cuối cùng cụ rỡ lò? Chẳng bao giờ cụ còn có dịp được ăn bánh làm bằng bột nhà nữa chăng? Bao nhiêu ý nghĩ rối tinh trong óc cụ. Hồi còn nhỏ cụ đã từng trèo lên nằm chơi trên cái lò đốt nóng, lấy áo lông cừu dày của cha làm đệm. Từ chỗ đó, cụ ngắm nghía những ổ bánh mì ngon lành mà bà mẹ vừa kéo ở lò ra. "Ma-ri, lại nếm này!" - Ông nội cụ gọi. Giờ đây con trai cụ ở nơi nao? ít ra nó cũng còn sống chứ? Đi ra làm sao đây? Chị gái cụ gọi cụ; "Ma-ri, Ma-ri này!". Thẳng lưng trên đôi giò gầy guộc, cụ ra đi chân không giày dép. Phải mang những bức chân dung, những tấm ảnh chụp đi. Những bông hoa hút không khí. Các cây ăn quả cũng vậy. Cũng như những ngôi mộ. Cụ đã không ra được nghĩa địa từ biệt những ngôi mộ đó như cụ đã tự hứa với mình. Rồi còn phải để con mèo lại. Các nông trường viên kể rằng chỉ độc có loài mèo là còn ở lại trong những xóm làng bị thiêu cháy. Chó theo chủ, còn mèo, quen nhà quen cửa, chẳng muốn đi đâu. Ồ! Trời nóng làm sao, khó thở quá đi mất! Hai bàn tay cụ sao mà nặng chình chịch thế! Tưởng như mãi tận bây giờ hai bàn tay ấy mới cảm thấy bị ảnh hưởng vì công việc lao động kỳ diệu mà bà lão bảy mươi đã hoàn thành đằng đẵng suốt cuộc đời. Cụ không sao giơ nổi bàn tay lên. Rồi nước mắt chảy ròng ròng. Xưa kia cụ cũng đã khóc như thế hôm cáo tha mất con ngỗng béo nhất đàn. Buổi chiều, cụ vừa về tới nhà, mẹ cụ ngậm ngùi hỏi cụ: "Ma-ri, con ngỗng của chúng ta đi đâu mất rồi?" Cụ đã khóc rưng rức. Ông cụ thân sinh ra cụ, nghiêm khắc và luôn luôn trầm lặng, đến vuốt ve đầu cụ, bảo: "Đừng khóc, con, con, đừng khóc!". Và cụ tưởng như ngay lúc này cụ cũng đang khóc, lòng xúc động một cách êm ái như cảm thấy bàn tay xù xì của cha ve vuốt trên tóc mình. Trong buổi tối cuối cùng của đời cụ, thời gian như bị thủ tiêu. Và cụ hình dung thấy lại thời thơ ấu, tuổi thiếu niên, và những năm đầu tiên trong cuộc đời làm vợ sống trong ngôi nhà nhỏ mà cụ sắp phải xa rời. Cụ tưởng như nghe thấy những tiếng khóc của lũ con thơ còn bú, những tiếng thì thào vui vẻ và tinh quái của các cô bạn ngày xưa. Cụ hình dung thấy lại chồng hồi trẻ trung, cường tráng, tóc đen, đang khoản đãi khách khứa và cụ nghe thấy tiếng đĩa bát va vào nhau loảng xoảng, tiếng rin rít của những quả dưa chuột muối, chắc như những trái táo, chính bà cụ thân sinh ra cụ đã dạy cụ muối thứ dưa https://thuviensach.vn chuột này. Khách khứa cất tiếng hát và cô dâu cũng hòa giọng ca thanh xuân của mình vào. Cụ cảm thấy tia mắt của những người đàn ông nhìn vào người mình và chồng cụ rất tự hào về cụ. Ông lão A-pha-nát-xi lắc đầu và nói, giọng vuốt ve: "Ồ, cái cô Ma-ri !..." Lẽ ra thì cụ đã ngủ. Đột nhiên, cụ bừng tỉnh vì một tiếng động kỳ quái và man rợ, chưa hề nghe thấy bao giờ trong cái làng chôn rau cắt rốn của mình. Lê-ô-nít cũng đã thức dậy, gọi cụ: "Bà ơi bà, mau lên, dậy đi! Bà ơi, đừng ngủ nữa!". Bà cụ chạy ra cửa sổ, Phải chăng chưa hết đêm hay là trời đã sáng, đầy lo ngại? Mọi vật xung quanh đều đỏ rực tưởng như cả làng với những căn nhà nhỏ thấp lè tè, với những thân bạch dương, với những vườn cây và những hàng rào, tất cả đều bị tưới một thứ nước màu đỏ máu. Nghe có tiếng súng nổ, xe cộ chạy sình sịch, những tiếng kêu la. Quân Đức đã xuất hiện trong làng. Giặc đã tới. Chúng tới từ phía tây, với những máy vô tuyến điện hoàn hảo của chúng toàn bằng kền, bằng thủy tinh, bằng von- phơ-ram, bằng mô-líp-đen, với những xe cộ của chúng có những chiếc lốp chế tạo trong những nhà máy cao-su tổng hợp. Và dường như chúng xấu hổ vì những cái máy hoàn hảo ấy do khoa học của châu Âu và lao động chế tạo ra bất kể đến chúng, quân phát-xít đã sơn vẽ ra ngoài những hình thù tượng trưng cho sự dã man tàn bạo của chúng: những gấu, sói, cáo, rồng, những đầu lâu người với hai khúc xương chân bắt chéo. Cụ Ma-ri Chi-mô-phê-i-ép-na linh cảm thấy giờ tận số của mình đã tới. - Lê-ô-nít, cháu chạy cho mau đến nhà ông lão chăn cừu Va-xi-li Các-pô vích, ông ấy sẽ dẫn cháu đến chỗ bố cháu. Cụ giúp nó mặc quần áo. - Mũ nồi của cháu đâu? - Nó hỏi cụ. - Trời bây giờ đang nóng, cháu cứ đi đi không đội mũ cũng được. Nó hiểu một cách dễ dàng, như người lớn, tại sao lại không được mặc cái áo lính thủy đính cúc vàng chói. - Cháu có mang được súng lục với lưỡi câu của cháu đi không? - Nó nhẹ nhàng hỏi. https://thuviensach.vn - Mang đi, mang cả đi. Cụ đưa cho nó khẩu súng lục trẻ con chơi, kéo nó vào lòng, hôn lên môi nó, dặn: - Đi nhá, cháu Lê-ô-nit của bà, đi nhá, bao giờ gặp bố, bảo với bố là bà gửi lời chào bố. Còn cháu, hãy nghĩ đến bà, đừng quên bà nhé. Nó chạy ra ngoài vừa vặn lúc quân Đức tiến về phía ngôi nhà. - Đi ngang qua vườn quả ấy! - Bà cụ gọi với theo. Nó chạy, và tưởng như những lời từ biệt của người bà nó đã mất tăm trong tâm thần rối loạn thơ bé của nó. Nó đâu ngờ rằng những tiếng ấy sẽ hiện ra trong trí nhớ của nó và nó sẽ chẳng bao giờ quên được? Cụ Ma-ri Chi-mô-phê-i-ép-na chờ quân Đức ở thềm cửa ngoài nhà. Cụ nhìn thấy lão Cô-ten-cô đi đằng sau chúng. Ngay trong giây phút đáng sợ ấy, cụ Ma-ri Chi-mô-phê-i-ép-na vẫn sửng sốt vì tia mắt của lão già: một tia mắt thèm khát, soi mói, hòng bắt chợt sự hoang mang, kinh hãi của cụ. Một tên Đức gày lêu nghêu, mặt nhớp nhúa đầy bụi và mồ hôi, hỏi cụ bằng tiếng Nga dằn từng âm như phải nhằn từng chữ lớn viết hoa một. - Bà là mẹ chính ủy? Biết đã đến lúc tận số, cụ già càng vươn mình đứng thẳng lên nữa, và trả lời nửa giọng, kéo dài các tiếng: - Tôi là mẹ ông ta. Tên Đức từ từ nhìn, thật thẳng vào mặt cụ già, ngắm nghía bức ảnh Lê nin, đoạn nó đưa mắt ngó vào lò sưởi, vào cái giường bới lộn tung. Đằng sau nó, bọn lính đang sục sạo gian buồng, và cụ già mắt đầy vẻ khinh miệt, cố dõi theo tia mắt chúng đổ dồn về phía vò sữa đặt trên bàn, về phía những khăn tay thêu gà sống đỏ, những ổ bánh mì trắng, miếng mỡ bọc trong một mảnh vải sạch, chai rượu anh đào óng ánh như ngọc trên thành cửa sổ. Một tên lính nói khe khẽ, vẻ nhu nhược. Những tên khác phá lên cười. Và một lần nữa, cụ Ma-ri vốn đã sẵn lòng khinh bỉ, đoán ra ngay ý nghĩ của bọn lính về những thức ăn ngon bất chợt chúng tìm thấy. Cụ rùng mình về sự thản nhiên xấu xa của quân Đức trước hoàn cảnh cụ. Mối tai vạ giáng xuống đầu bà lão bảy mươi sẵn sàng chờ chết ấy không làm cho chúng cảm động mảy may, chúng vẫn dửng dưng như không. Đối với chúng, cụ chỉ là https://thuviensach.vn một mụ già đứng trước số bánh mì, mở, khăn tay ấy, còn chúng thì đang đói và khát. Cụ chẳng làm cho chúng phải thù ghét, chẳng thấy nguy hiểm gì. Chúng nhìn cụ như người ta nhìn một con mèo, một con bê, một sinh vật vô tích sự, chẳng hiểu tại làm sao lại choán phí chỗ trong không gian sinh tồn cần thiết cho người Đức. Thế giới chưa từng biết đến một sự thờ ơ quái đản như thế đối với một con người. Quân Đức, trong khi tiến đã vẽ lại đường đi của chúng trên những bản đồ, ghi vào nhật ký số lượng thịt chúng đã tiêu thụ; chúng viết trong đó chuyện mây, mưa, trăng, gió, chúng tả những cuộc tắm sông, những chuyện trao đổi với bạn bè. Rất ít tên viết về những vụ giết người gây ra trong biết bao làng mạc có những cái tên kỳ quái chóng quên. Đó là việc hợp pháp và chán ngắt. - Thằng con chính ủy đâu? - Tên Đức hỏi. - Mày đánh nhau với cả trẻ con ư, đồ quái vật xấu xa kia? - Cụ Ma-ri Chi-mô-phê-i-ép-na nói. ... Cụ ngã gục xuống ngưỡng cửa và những tên lính xe tăng Đức thận trọng bước qua vũng máu đen vừa đi đi lại lại vừa lấy các đồ đạc và chuyện trò huyên náo. - Bánh mì vẫn còn nóng hổi. - Mày có là bạn tốt thì hãy cho tao một cái khăn tay trong số năm cái mày lấy ấy. Thế nào? Mày nghĩ sao? Tao chả được cái nào có thêu gà sống cả. Một cái bàn phủ khăn trắng kê ở giữa buồng. Bên trên có mật ong, kem sữa, xúc-xích kiểu U-cơ-ren rắc nhiều mỡ và tỏi, những cái vò đen, cao, đầy sữa. Một cái ấm xa-mô-va đun trên bàn. Cô-ten-cô áo ngoài đen đính đầy những vẩy băng phiến, áo gi-lê đồng màu, áo choàng trắng thêu bằng vải nõn rất sang - tiếp các vị khách người Đức, tên thiếu tá chỉ huy phân đội thiết giáp và một sĩ quan có tuổi, da bì bì, mũi đeo cặp kính bằng vàng, tay áo đôn-man tô điểm hình một cái đầu lâu. Các sĩ quan đều xanh mét, mệt nhọc qua một cuộc hành quân đêm dài. Tên thiếu tá uống cạn một cốc sữa hấp màu nâu sẫm, vừa nói vừa ngáp: - Tôi thích cái thứ sữa này lắm, nó có vị sô-cô-la. https://thuviensach.vn Cô-ten-cô đưa các đĩa ra nói: - Xin mời các ngài dùng. Sao các ngài không ăn đi? Nhưng các tên sĩ quan, mệt lử, không đói. Chúng ngáp dài, cắm dĩa vào những khoanh xúc - xích xếp trên đĩa một cách uể oải. - Ta tống cái thằng già và con vợ nó ra cửa nhé? - Viên sĩ quan đeo kính nói - Tôi đến chết ngạt vì cái mùi băng phiến trên áo nó; nếu không kịp thời đeo ngay mặt nạ phòng hơi độc. Tên thiếu tá cả cười. - Nếm thử cái mật ong này một tí xem. - Hắn nói - Vợ tôi viết thư dặn tôi: mình ăn nhiều mật ong U-cơ-ren vào, càng nhiều càng tốt. - Không tìm thấy thằng nhóc à? - Tên sĩ quan đeo kính hỏi. - Chưa thấy. Tên thiếu tá lấy một miếng bánh con, phết bơ lên, rồi giơ thìa xúc một cục mật đóng lại như đường kính và đưa về đặt lên bánh. Nó nuốt vội và húp vài ngụm sữa. - Không đến nỗi dở, thật đấy. Cô-ten-cô sốt ruột muốn hỏi xem lão phải khai với ai về "quyền sở hữu của lão đối với ngôi nhà, cái chuồng ngựa của nông trường, những tổ ong và khu vườn. Nhưng lão cảm thấy rụt rè một cách lạ lùng. Lão cứ ngỡ rằng hễ quân Đức tới là lão sẽ ung dung ngồi cùng bàn với họ, chuyện trò với họ. Nhưng giờ đây họ lại không mời lão ngồi. Nom những khuôn mặt ngáp dài ngáp ngắn và nhạo báng của họ mới thờ ơ và chán ngán làm sao! Khi họ mở miệng hỏi lão, sự bồn chồn làm nét mặt họ dúm dó. Lão dỏng tai nghe tiếng Đức xì xồ khó hiểu hình như đang chế giễu lão cùng vợ lão cũng nên. Mấy tên sĩ quan đứng dậy ra khỏi bàn; chúng lầm bầm, tên nào cũng nói cùng một tiếng ấy, rõ ràng là để chia tay nhau, rồi ra ngoài. Chúng đi về phía trường học; những người chạy giấy đã khuân giường ra đấy cho chúng. Trời đã sáng. Những đám cháy sắp tàn còn đỏ lửa. - Nào, Mô-tơ-ri-a, có ngủ đi không? - Cô-ten-cô hỏi vợ. https://thuviensach.vn - Tôi không ngủ được. - Mụ đáp. Lão cảm thấy mỗi lúc một thêm lo lắng và sợ hãi. Lão ngắm cái bàn, những đĩa thức ăn còn nguyên vẹn. Thế mà lão mơ ước mãi cái bữa tiệc vui tươi, đầy vẻ trang nghiêm với bài diễn văn quan trọng mà lão sẽ đọc nhân dịp khai mạc cuộc đời mới mẻ và sang trọng của lão. Lão ra giường nằm duỗi dài nhưng mãi chẳng chợp được mắt. Lão nghĩ tới những đứa con lão chết trong Hồng quân, tới bà lão Sê-rê-nít-sen-cô. Lão không chứng kiến cái chết của bà cụ. Khi bà cụ vừa vung tay lên mặt tên sĩ quan, Cô-ten-cô đã vội nhảy bổ ra sân, tới sát hàng rào mới dừng lại. Lão nghe thấy một tiếng súng nổ trong nhà và răng lão va vào nhau lập cập. Tuy vậy, viên sĩ quan đi lại chỗ lão vẫn bình tĩnh và bọn lính tráng vẫn mang đồ đạc, vẫn trò chuyện với nhau với một vẻ bình thản đến nỗi lão lại vững dạ. "Cái mụ ấy dở người. - Lão nghĩ - Quái, nghĩ thế nào mà mụ ta lại tát vào mặt một sĩ quan". Lão rên rỉ, trở mình trên giường. Mùi băng phiến làm lão ngạt thở, váng đầu và bóp chặt hai thái dương lão. Lão rón rén đi ra chỗ cái hòm mà lão vẫn đựng quần áo ấm, lôi trong đó ra những tấm ảnh của hai đứa con lão đầu đội mũ kê-pi bộ đội, sườn đeo gươm, mà vợ lão đã giấu kín. Lão liếc nhìn những bức chân dung đó. Các con lão, với khuôn mặt có lưỡng quyền cao và mắt tròn xoe, nhìn lão chằm chằm với vẻ tò mò, Lão xé tan mấy bức ảnh ra từng mảnh nhỏ và ném cả vào lò, Đoạn, lão trở về giường. Đột nhiên lão thấy buồn bã, nhưng vẫn bình tĩnh. "Và bây giờ dù có thế nào chăng nữa thì điều ta muốn cũng sắp thành", lão nghĩ vậy và ngủ mất. Tỉnh dậy lúc tám giờ hơn, lão đi ra phố. Xóm làng đầy bụi. Những chiếc cam-nhông chở bộ binh tới không ngừng. Lính tráng lang thang từng lũ ngoài phố, sục vào các nhà. Gầy gò và sạm nắng, mặt chúng câng câng vẻ thâm hiểm, hồ nghi. "Mạnh làm sao!" - Cô-ten-cô nghĩ. Nhiều tiếng kêu vang lên ngay cạnh giếng. Lão quay lại. Han-nơ, con gái cụ Sê-rê-vít-sen-cô, đang gánh nước chạy vội về nhà. Một thằng cao lớn, chân đi giày ống vàng đế to xù, xoạc cẳng chạy theo cô. "Ối, các ông các bà ơi, nhà tôi bị cháy, quân chết tiệt chúng nó đã đốt, lại còn ngăn không cho https://thuviensach.vn tôi về chữa cháy", cô gái vừa kêu la vừa than khóc. Tên lính tiến đến ngang tầm cô, bắt cô đặt thùng xuống; nó liền nói liến thoắng, nắm lấy tay cô, nhìn vào mắt cô con gái đang khóc lóc rũ rượi. Hai tên lính khác cười sằng sặc dang tay chắn lối. Trong lúc đó, mái rạ vẫn cháy bùng bùng, ngọn lửa vàng rực vui vẻ và vô tư như một tia nắng buổi sáng mùa xuân. Bụi cuốn mù mịt trong phố bám đầy mặt mũi. Một mùi khét lẹt lan tràn trong không khí; trên các đống đổ nát, khói bốc lên từng sợi mỏng; những ống khói lò sưởi in hình dài và mảnh khảnh, chằng khác những mộ chí, bên trên những ngôi nhà bị phá hủy. Nồi niêu và những bình vại bằng sa thạch vẫn còn lại trong các lò. Đàn bà và con trẻ, mắt đỏ hoe, bới tìm trong các đống hoang tàn lôi ra những đồ dùng đã cháy thành than, những bếp lò có nắp đậy đằng sau và bát đĩa bằng gang còn nguyên vẹn. Cô-ten-cô nhìn thấy hai tên lính đang chuẩn bị vắt sữa một con bò. Một tên chìa ra cho con bò cái những miếng khoai tây thái nhỏ. Con vật đưa mõm ướt ra ngoạm món ăn ngon với một vẻ ngờ vực và liếc trông sang phía tên Đức đang đặt một cái thùng tráng men dưới vú nó. Gần ao, có tiếng quân Đức nói ổn ào, bầy ngỗng buông những tiếng kêu gào hoảng hốt. Nhiều tên lính nhảy chồm chồm như ếch đuổi bắt gà vịt mà hai tên tóc đỏ, ngâm nửa người dưới nước, đang xua lên bờ ao. Hai tên tóc đỏ hoe ấy, trần như nhộng, đã lên bờ. Chúng tiến về phía bà giáo già A-na Pê-tơ-rốp-na đang đi ngang qua quảng trường. Mặt nhăn nhăn nhó nhó, chúng tới múa may trước mặt bà. Nhìn cảnh tượng ấy, bầy lính cười ha hả. Cô-ten-cô đến trường học. Ở đó, dưới cái đu mà trẻ nhỏ vẫn chơi trong các giờ nghỉ, xác đồng chí chủ tịch nông trường Gơ-rít-sen-cô treo lủng lẳng trông như đôi chân không của ông ta sắp chạm đất - đôi chân đầy chai với những ngón vặn vẹo. Bộ mặt tím bầm của ông ta bê bết máu đã đóng cục, nhìn thẳng chằm chằm vào mắt lão. Lão thốt ra một tiếng "a!" kinh hoàng. Tưởng như Gơ-rít-sen-cô chê cười lão. Mắt gồ và man dại, lưỡi thè ra, đầu nặng chịch ngả xuống một bên vai, hình như ông ta hỏi: "Thế nào, Cô-ten-cô, thế là mày đã trông thấy quân Đức, thỏa lòng chưa?". Đầu óc lão rối bời, lão muốn kêu lên nhưng không thể được. Lão vung hai cánh tay và bỏ đi. https://thuviensach.vn "Nó đấy, chuồng ngựa của ta đấy", lão nói rõ to, vừa chăm chú ngắm nghía những vệt đen sì trong đống vôi gạch đổ nát: những chiếc xà lồi ra, những chiếc đòn tay và cọc. Lão đi ra xem những tổ ong của lão. Lão nhìn thấy chúng từ xa, chúng bị phá phách tan hoang hết. Lão nghe thấy tiếng ong vo ve không ngớt, xem như những con ong ấy muốn che chở cho thân thể người thanh niên nuôi chúng đang nằm còng queo ở đó, dưới gốc một cây tần bì. "Nó đấy, nhà nuôi ong của ta đấy". Lão đứng quan sát bầy ong đen bay liệng trên xác chết. Lão đi ra vườn quả của nông trường, Không còn lấy một quả táo, một quả lê ở trên cành, Bọn lính cưa thân những cây ăn quả, lấy rìu bổ và nguyền rủa những cây gỗ quánh. "Gay nhất - Cô-ten-cô nghĩ - là chặt cây lê và cây anh đào, thớ gỗ cứ xoắn tít vào nhau". Những xe bếp lưu động tỏa khói trong vườn quả. Bọn cấp dưỡng nhổ lông ngỗng, cạo lông tơ lợn sữa bằng dao cạo, gọt khoai tây, cà-rốt và củ cải. Ngồi dưới những gốc cây, hàng mấy chục, mấy trăm tên lính đang nhai chem chép ầm ĩ, nuốt nước ngọt của những quả táo trắng to, của những quả lê mềm và ngọt như đường. Và tiếng nhai của những hàm răng ấy, lão Cô ten-cô thấy như nó làm cho mọi tiếng động dịu hẳn đi: tiếng còi xe cộ qua lại lũ lượt, tiếng động cơ sình sịch, những tiếng kêu la, tiếng bò cái rống kéo dài và tiếng gà vịt quang quác. Cho đến nỗi dù trời có nổ sấm, thì sấm cũng bị vùi vào trong tiếng nhai ngấu nghiến và vui vẻ của mấy trăm tên lính Đức ấy. Tâm thần lão Cô-ten-cô mỗi lúc một thêm bối rối. Lão đi vơ vẩn trong làng, chẳng biết tại sao mà cũng chẳng rõ đi đâu. Các chị nông dân giãn ra khi lão qua; đàn ông thì ngó lão mà mắt chẳng nhìn, đầu óc để tận đâu đâu ấy; các bà già coi khinh cái chết, vung những nắm tay gầy giơ xương và chửi lão mất mặt với những câu rủa độc địa, nặng nề. Lão đi trong làng, chốc chốc lại quay đầu lại. Cái áo đen của lão đã phủ một lớp bụi dày. Mặt mũi đầy mồ hôi mồ kê, cáu ghét. Đầu lão nhức như búa bổ. Lão cảm thấy https://thuviensach.vn thái dương đau buốt là do cái mùi băng phiến nồng nặc xộc vào hai lỗ mũi, tai lão ù lên vì những tiếng nhai ầm ĩ của những tên lính kia. Trong lúc đó, những chiếc xe sơn đen vẫn không ngừng chạy trong đám bụi vàng và xám; những tên lính Đức hom hem trong những đơn vị mới tới nhảy ào xuống đất qua thành cao của những chiếc xe vận tải, không chờ buông ván sau xe xuống và móc thang vào. Chúng xông vào những ngôi nhà trắng, những vườn quả, vườn hoa, những nhà để xe và sân nuôi gà vịt. Về đến nhà, Cô-ten-cô dừng lại ở ngoài thềm. Cái bàn tiệc linh đình lão dọn ngày hôm trước đã bị người ta nôn mửa lên, nhem nhuốc hoen ố cả; những cái vỏ chai đổ nghiêng ngả nằm la liệt trên đó. Lính Đức say nhè qua lại trong các buồng. Một tên đang cầm que cời cời chọc chọc trong lòng cái lò to đen ngòm. Một tên khác, đứng lên một cái ghế đẩu, lấy những chiếc khăn tay thêu còn mới tinh mà chiều hôm trước người ta vừa phủ lên những tượng thánh. Nhìn thấy Cô-ten-cô, nó nháy mắt và tuôn ra một tràng tiếng Đức. Từ dưới bếp, vọng lên tiếng nhai chem chép: bọn Đức đang ngốn mỡ, táo, bánh mì. Cô-ten-cô bước vào gian buồng ngoài. Vợ lão ngồi đó, trong bóng tối, gần cái thùng nước. Vợ lão đó, âm thầm, ngoan ngoãn và nhu mì, người vợ không bao giờ cãi lại, không bao giờ nói một câu xúc phạm đến lão. - Mô-tơ-ri-a, Mô-tơ-ri-a khốn khổ của tôi. - Lão nói rất khẽ. Đột nhiên, lão ngừng lời như bị thôi miên vì tia mắt nhìn trong sáng của vợ lão. - Tôi muốn mang ảnh các con tôi đi, - mụ ta nói, giọng lạc hẳn - nhưng đêm qua ông đã xé tan và ném vào lò cả. Và mụ đi khỏi ngôi nhà đã bị điếm nhục. Cô-ten-cô ở lại trong gian buồng ngoài tranh tối tranh sáng. Lão nhìn thấy tên cu-lắc người Ét-tô-ni đi ngang qua mặt lão, y mặc áo da cừu đỏ viền lông thú, miệng nhai chem chép, có vẻ thú vị khoái chá... Và lão thấy bà Ma-ri Sê-rê- nít-sen-cô cũng hiện lên chói lọi trong một vầng hào quang, với những mớ tóc xám xõa trước gió, người rực sáng vì ánh lửa của một đám cháy, và một lần nữa lão lại ghen tị với bà cụ già. Không phải vì cuộc đời của bà ta nữa, mà vì cái chết cao cả của bà ta... Trong khoảnh khắc, lão https://thuviensach.vn thấy mở ra trước mắt lão một cái vực thẳm, linh hồn lão đắm chìm trong đó. Lão lò mò lần tới cái thùng vẫn buộc một sợi dây thừng. Cái thùng lanh canh lên một tiếng quen thuộc, nhưng sợi dây thừng không còn ở đó nữa. Quân Đức đã lấy mang đi. - Không được tầm bậy. - Lão lầm bầm. Sau khi cởi cái dây lưng mỏng và chắc mà lão vẫn thắt quần, lão tết một cái nút thòng lọng và buộc chặt dây da đó vào cái móc đóng sâu trong tường, bên trên thùng nước. AI CÓ LÝ Ban đêm, Méc-xa-lốp và Bô-ga-rép ăn cơm ở chỉ huy sở, Họ ăn thịt hộp, Méc-xa-lốp đưa lên mồm một miếng thịt xung quanh đầy mỡ đông và nói: - Nhiều người cứ thích ăn đồ hộp đun lại. Tôi thấy ăn lạnh ngon hơn nhiều. Đoạn, họ uống trà, Méc-xa-lốp lấy bộ phận bên dưới lưỡi lê vẫn dùng để mở hộp, đập vỡ tảng đường to làm những mảnh vụn bắn tung ra khắp xung quanh. Tham mưu trưởng bị một cục đường bắn lên mặt, buông một tiếng rên. - Này, quên đi mất, - Méc-xa-lốp nói - chúng ta có mứt phúc bồn tử đấy. Đồng chí thấy thế nào, chính ủy? - Tốt nhất. Quả thật là tôi thích nó hơn tất cả các thứ mứt khác. - Thế thì hay lắm. Tôi ấy à, trái lại, tôi thích mứt anh đào hơn. Cái đó mới thật tuyệt. Méc-xa-lốp cầm lấy một cái ấm to bằng sắt tây. - Cẩn thận, cẩn thận. Đầy nhọ nồi đấy, có lẽ họ đã đun trên bếp củi. - Đã lấy nước sôi dưới bếp lên rồi mà Pơ-rét Cua-rốp còn đun lại. - Đúng, đồng chí Méc-xa-lốp ạ, đồng chí giàu kinh nghiệm sống ngoài mặt trận hơn tôi đến sáu bảy mươi lần... - Mứt này, làm thế nào bây giờ? Xúc nó vào ca có lẽ là gọn nhất. Cùng một lúc, cả hai người cùng sụp soạp uống một ngụm nước, đồng thời cùng ngẩng đẩu lên và nhìn nhau, mỉm cười. https://thuviensach.vn Mấy ngày vừa qua đã làm họ gần nhau. Quả thật là cuộc đời ngoài mặt trận đã mau chóng thắt chặt những mối tình bạn hữu. Hình như chỉ một ngày là đủ làm quen được với anh hàng xóm, người ta có thể biết thói ăn thói uống của anh ta, biết anh ta thích nằm ngủ nghiêng bên nào và biết rõ cả - trời ạ ! - anh ta ngủ có nghiến răng hay không, rõ cả nơi vợ anh ta tản cư. Chỉ đôi lúc, người ta đã biết về bạn nhiều chuyện mà đáng ra, chắc chắn trong thời bình phải mất hàng chục năm trời mới biết hết. Tình bạn càng vững chắc khi được xây bằng máu và mồ hôi trong chiến đấu. Vừa uống nước trà, Bô-ga-rép vừa khơi mào câu chuyện về một đề tài nóng hổi. - Đồng chí nghĩ sao, đồng chí Méc-xa-lốp? Đêm trước, chúng ta đột kích chiến xa Đức chiếm đóng nông trường, có thắng lợi không? - Biết nói với đồng chí thế nào đây. - Méc-xa-lốp đáp với một nụ cười nhẹ nhàng. - Chúng ta đã tấn công bất ngờ, quân địch bỏ chạy và chúng ta đã làm chủ được thị trấn. Chúng ta rất đáng được huân chương. Đồng chí lại cho là trận đột kích ấy không thắng lợi phải không? - Anh mỉm cười hỏi. - Đúng là nó không thắng lợi... Méc-xa-lốp nhích lại gần và nói: - Tại sao? - Còn sao nữa. Tại vì chúng ta đã để cho chiến xa địch rút mất. Anh thử nghĩ xem nếu chúng ta tổ chức hiệp đồng binh hỏa lực khá hơn thì có phải là không một chiếc xe tăng nào thoát không. Các tiểu đoàn trưởng hành động mỗi người một phách, chẳng quan tâm gì đến người bên cạnh. Chính vì thế mà không tấn công được vào khu trung tâm, nơi tập trung xe tăng địch. Đó là điểm thứ nhất. Thứ hai là quân Đức đã chuồn được. Đáng lẽ phải chuyển hỏa lực pháo binh bắn chặn đường rút lui của chúng thì có thể hạ được hàng lũ. Nhưng pháo của chúng ta đã ngừng bắn. Thông tin liên lạc gián đoạn, pháo binh không nhận được chỉ thị mới. Đáng lẽ phải bắn vào chúng, tiêu diệt chúng thì các đồng chí đã để cho chúng chạy thoát. - Đúng thế, - Bô-ga-rép vừa nói vừa đếm các ngón tay. Rồi còn bao nhiêu cái luộm thuộm khác nữa. Ví như đáng lẽ phải điều nhanh đại liên để nã vào sau lưng chúng. Tiếc quá! Cái khu rừng con ấy hầu như sinh ra là để https://thuviensach.vn cho đại liên bố trí; lẽ ra đại liên phải đón quân địch rút lui ở trong ấy; vậy mà chúng ta, chúng ta chỉ tấn công chính diện, không đánh vu hồi vào hai sườn. - Có thể, - Méc-xa-lốp nói - họ đã bố trí một tổ tiểu liên cản mất đường bắn của chúng mình. - Thế thì có đáng được huân chương không? - Bô-ga- rép hỏi và anh cất tiếng cười. - Có phải vì thủ trưởng trung đoàn, đồng chí Méc-xa-lốp mà người ta biết tiếng, đã vớ một khẩu súng trường, xông lên đầu một đại đội trong lúc gay go, mà không chỉ huy hỏa lực, không cơ động các súng trường, súng máy, vũ khí tự động và pháo nặng, pháo nhẹ, có đúng không? Tình hình nghiêm trọng lẽ ra người chỉ huy trung đoàn không được vớ lấy súng xông lên trước mà phải suy nghĩ cặn kẽ và hạ quyết tâm nhanh chóng, rõ ràng. Méc-xa-lốp gạt cái ca và ấm ức hỏi: - Được, thế đồng chí nghĩ sao, đồng chí chính ủy? - Tôi nghĩ sao ấy à? Nghĩ nhiều lắm. - Bô-ga-rép nói với một nụ cười tinh quái - Hình như có một trường hợp y như thế đã xảy đến với Mô-ghi lép: các tiểu đoàn đánh đấm mỗi đơn vị một phách còn trung đoàn trưởng thì dẫn đầu một đại đội trinh sát xông lên tấn công một cách đơn thương độc mã. - Còn gì nữa? - Méc-xa-lốp dằn giọng. - Phải kết luận rằng: thiếu hiệp đồng chặt chẽ trong trung đoàn. Nói chung các bộ phận đều vào chiến đấu chậm một chút. Trung đoàn thì di chuyển nặng nề, chậm chạp; trong lúc đánh nhau, thông tin liên lạc hoạt động kém, kém hết chỗ nói. Trong lúc tấn công, tiểu đoàn không biết ai ở bên phải mình, bạn hay thù. Binh khí tuyệt như thế mà sử dụng tồi. Thí dụ như không dùng đến súng cối chẳng hạn. Người ta đi đâu cũng kéo nó theo, nhưng bỏ không bao nhiêu là khẩu. Trung đoàn không có kế hoạch đánh vu hồi vào sườn, không tìm cách đánh sau lưng quân địch. Chỉ đột phá chính diện và chấm hết. - Hừ, hừ, lạ thật đấy - Méc-xa-lốp nói. - Vậy thì phải kết luận như thế nào về tất cả những cái đó? https://thuviensach.vn - Kết luận à? - Bô-ga-rép nói có vẻ bực tức. - Kết luận là trung đoàn tác chiến tồi, lẽ ra không đáng tồi như thế. - Thế đấy! Kết luận, có thể gọi là chủ yếu đấy phải không? - Méc-xa-lốp ngắt lời, vẫn có vẻ nhấn mạnh hơn. Anh tưởng chính ủy thôi không phát biểu ý kiến cuối cùng của mình nữa. Nhưng Bô-ga-rép vẫn nói, không hề nổi giận: - Anh là người dũng cảm, anh không tiếc gì tính mệnh, nhưng có điều chắc chắn là anh chỉ huy trung đoàn của anh không tốt. Chà! Chà! Cái cuộc chiến tranh phức tạp này nó đòi hỏi phải sử dụng cả không quân, xe tăng và rất nhiều hỏa khí! Mà tất cả các thứ đó lại phải cơ động nhanh chóng, hiệp đồng với nhau; trên chiến trường có nhiều tình huống và nhiệm vụ xuất hiện từng phút từng giây, tế nhị hơn cả khi đánh cờ. Phải giải quyết những tình huống, những nhiệm vụ ấy, thế mà anh, anh trốn tránh không chịu tìm lấy một giải pháp. - Vậy Méc-xa-lốp không ra gì cả sao? - Tôi tin là không phải thế nhưng tôi không muốn Méc-xa-lốp nghĩ rằng mọi việc đều tốt đẹp, không còn có gì phải học nữa, Nếu Méc-xa-lốp cứ khăng khăng nghĩ như thế thì anh sẽ không thắng được quân Đức. Trong cuộc chiến đấu này của các dân tộc, chỉ biết số học của chiến tranh thôi chưa đủ, muốn quật ngã địch, cần phải biết cả toán học cao cấp nữa. Méc-xa-lốp im tiếng. Bô-ga-rép, vẻ dễ dãi: - Nhưng, anh uống trà đi đã. Méc-xa-lốp gạt cái ca của anh ra. - Tôi không muốn uống. - Anh nói, mặt sa sầm. Bô-ga-rép cất tiếng cười: - Anh xem đấy, - Bô-ga-rép nói - giữa hai chúng ta đã có những quan hệ bạn bè. Tôi rất lấy làm mừng. Vừa nãy ta còn uống trà với mứt ngon tuyệt. Rồi tôi phun ra với anh một lô những điều cay chua và ác khẩu, thế là tôi phá vỡ mất cái thú vui ngồi chuyện gẫu với nhau trước một chén trà. Thế anh tưởng là thấy anh giận tôi, tôi thích hay sao? Chắc hẳn anh cáu tôi ghê lắm. Rất đáng buồn vậy. Tuy thế, tôi sung sướng, sung sướng vô cùng vì câu chuyện vừa xảy ra. Tình bạn của chúng ta không thể ngăn chúng ta https://thuviensach.vn chiến thắng. Anh cứ mếch lòng đi, Méc-xa-lốp ạ, đó là việc của anh. Nhưng chớ quên là tôi đã nói chuyện đúng đắn với anh, tôi đã nói sự thật với anh. Bô-ga-rép đứng dậy, và đi ra. Méc-xa-lốp đưa mắt chế giễu nhìn theo. Đột nhiên, anh đứng phắt dậy, nói như hét với tham mưu trưởng vừa thức giấc: - Đồng chí thiếu tá, đồng chí có nghe thấy anh ấy xỉ vả tôi thế nào không? Anh ấy coi tôi là người như thế nào hử? Thế mà tôi là Anh hùng Liên bang Xô-viết, bốn lần bị thương vào ngực... Tham mưu trưởng vừa nói vừa ngáp: - Khá khó tính đấy, tôi đã bảo ngay mà. Méc-xa-lốp không nghe anh ta, lại nói: - Nhưng quái gở thật cơ. Đang uống trà với mứt phúc bồn tử thì bất thình lình anh ấy báo cho tôi biết, cứ phớt tỉnh như không ấy: "Kết luận đã rõ rành rành. Rất đơn giản: đồng chí chỉ huy trung đoàn của đồng chí không tốt". Còn biết nói gì với anh ấy được? Tôi sửng sốt đến hoa cả mắt. Nói như thế với tôi, với tôi, Méc-xa-lốp... CÁC THỦ TRƯỞNG Đang đêm, đại tá Pê-tơ-rốp, tư lệnh trưởng sư đoàn, cho gọi Méc-xa-lốp bằng điện thoại. Nói rất khó khăn, liên lạc chốc chốc lại bị gián đoạn, nghe càng đặc biệt khó khăn. Cuối cuộc đàm thoại, liên lạc bị cắt đứt hẳn. Qua lời đại tá vừa nói với anh, Méc-xa-lốp hiểu rằng: trong mấy giờ qua, tình hình khu vực phòng ngự của sư đoàn đã trở nên nghiêm trọng khác thường. Cho đánh thức Mi-san-xki dậy, anh cử Mi-san-xki lên phòng tham mưu sư đoàn, cách đó mười hai cây số. Một giờ sau, Mi-san-xki về, mang theo một chỉ thị viết tay của Bộ tư lệnh sư đoàn. Một đoàn xe thiết giáp Đức, cùng với nhiều bộ binh cơ giới hóa, đã đột nhập hậu phương của sư đoàn, lợi dụng cánh đồng lầy, ở phía tây khu rừng lớn cây cối um tùm rậm lá, đã khô ráo trong những ngày tháng tám nóng như thiêu như đốt. Quân Đức đổ về phía đường cái lớn, không qua con đường con mà trung đoàn của Méc-xa lốp phòng ngự. Trong tình hình mới, sư đoàn đã được lệnh tới đường cái và https://thuviensach.vn chiếm lĩnh một vị trí phòng ngự về phía nam vị trí hiện nay đang giữ. Trung đoàn Méc-xa-lốp, với đơn vị súng cối phối thuộc, phải rút lui về bảo vệ con đường con. Mi-san-xki thuật lại rằng: ở phòng tham mưu, anh đã thấy tháo dây điện thoại và chất đồ lên các xe vận tải; lúc mười giờ tối hai trung đoàn bộ binh, pháo binh của sư đoàn và trung đoàn súng cối đã dàn đội hình hành quân; và các đơn vị quân y đã đi từ hồi sáu giờ chiều. - Đồng chí có trông thấy An-nét không? - Trung úy Cô-xlốp hỏi anh. - An-nét nào nhỉ? Tôi đang ở đấy thì các sĩ quan liên lạc tới, một người từ tham mưu quân đoàn, một người từ sư đoàn bên phải chúng ta, thiếu tá Bê-li-a-ép mà tôi đã gặp ở Lơ-vốp, Đồng chí ấy nói rằng trong khu vực đồng chí ấy, chiến sự diễn ra suốt ngày đêm. Pháo binh ta bắn tốt nhưng quân Đức vẫn tiếp tục xông lên. - Đúng, tình hình nghiêm trọng lắm. - Tham mưu trưởng nói. Mi-san-xki ghé sát vào anh và nói rất khẽ: - Có thể tóm tắt bằng một chữ: "khuýp". Méc-xa-Iốp, giọng bực tức: - Này thôi, không nói chuyện vớ vẩn nữa. Phải thi hành mệnh lệnh chiến đấu. Và, anh bảo đồng chí sĩ quan trực ban: - Cho triệu tập ngay các tiểu đoàn trưởng và đồng chí chỉ huy phân đội súng cối. Chính ủy đâu? - Chính ủy đang ở chỗ công binh, - Tham mưu trưởng đáp. - Mời đồng chí ấy sang chỉ huy sở. Đêm tối đen, âm thầm, lo ngại. Sự lo ngại lan xuống từ ánh sáng leo lắt của những vì sao; nó âm âm dưới chân những chiến sĩ cảnh giới; như một bóng tối đen ngòm, nó ám vào cây cối rét cứng trong đêm, làm những cành cây kêu răng rắc, nó theo gót các trinh sát viên và khi họ đã vượt qua những trạm gác nhỏ đến sát ban tham mưu trung đoàn nó cũng chẳng rời. Sự lo ngại rì rào và róc rách trong làn nước đen sì gần con đê chắn của nhà cối xay. Nó ở khắp nơi: trên trời, dưới đất, trên mặt nước. Có nhiều lúc đợi chờ một tin dữ, người ta nhìn chòng chọc vào tất cả những ai tới ban tham mưu; nhiều lúc những ánh chớp xa xa cũng làm cho anh bừng tỉnh giấc và chỉ https://thuviensach.vn thoáng có gì lướt qua là người lính cảnh giới đã kề ngay súng vào vai, hô: "Đứng lại, không tôi bắn!". Trong những giây lát đó, Bô-ga-rép thầm thán phục người trung đoàn trưởng bộ binh Méc-xa-lốp. Chỉ có mình anh ta là nói oang oang, vui vẻ và vững dạ. Anh ta cười, anh ta nói bông. Trong những giây phút giữa đêm thậm nguy kịch ấy, anh đảm đương một trách nhiệm lớn lao với hàng ngàn con người đối với những khẩu pháo, đối với đất đai. Thế mà trách nhiệm ấy không hề làm anh trĩu xuống. Biết bao nhiêu là đức tính quý báu chín mùi và khẳng định trong lòng người, vào một đêm như đêm nay! Trên khoảng mặt trận rộng mênh mông, hàng ngàn trung úy, thiếu tá, đại tướng và chính ủy đã trải qua những giờ, những tuần, những tháng phải đảm đương cái trách nhiệm lớn lao và nặng nề ấy, nó làm cho con người rắn đanh lại và trở nên khôn ngoan. Méc-xa-lốp giải thích cho các sĩ quan vây quanh anh nghe về nhiệm vụ của họ. Dường như có trăm ngàn sợi dây liên lạc thắt chặt anh với những con người nằm trong bóng tối của khu rừng, bổ trí ở các trạm tiền tiêu, bảo vệ những vị trí bắn bên các khẩu pháo hoặc chọc thùng màn đêm trên những đài quan sát tiền duyên. Anh rất bình tĩnh, đồng chí thiếu tá ba mươi lăm tuổi ấy, với mái tóc đỏ hoe, khuôn mặt sạm, lưỡng quyền cao và đôi mắt sáng, lúc như xám, lúc lại như xanh. - Có phải báo động các tiểu đoàn không? - Tham mưu trưởng hỏi. - Để cho anh em ngủ một giờ nữa. Chiến sĩ dậy cũng nhanh thôi. - Méc xa-lốp nói - Có lẽ anh em đi cả ủng mà ngủ. Anh nhìn Bô-ga-rép và nói: - Đồng chí hãy đọc mệnh lệnh của Bộ tư lệnh sư đoàn. Bản mệnh lệnh vạch ra cho trung đoàn rõ phương hướng phải theo và nhiệm vụ phải hoàn thành: từ đó đến chiều, một tiểu đoàn phải chặn quân Đức trên con đường con; các đơn vị còn lại thì giữ bên sông U-giơ. - À, còn cái này nữa - Méc-xa-lốp nói, như vừa quên một chi tiết. Anh lấy khăn lau trán. - Sao mà nóng thế ! Hay ta ra ngoài cho thoáng. Trong chốc lát, họ đứng yên lặng giữa bóng tối đen kịt. Méc-xa-lốp nói rất khẽ: https://thuviensach.vn - Thế này nhé! Mi-san-xki vừa đi qua chỗ đó được mười lăm phút thì quân Đức cắt đứt đường cái. Tôi mất hẳn liên lạc với phòng tham mưu sư đoàn, cả với các đơn vị bên cạnh. Tóm lại, trung đoàn đã bị bao vây. Quyết tâm của tôi là thế này: trung đoàn sẽ tiến đến bến vượt sông, sau khi hoàn thành nhiệm vụ ở đó ta sẽ cố thọc ra để bắt liên lạc. Tiểu đoàn Ba-bát-gia nhi-an và súng cối sẽ giữ khu vực đường rừng để chặn địch. Họ im lặng. - Đồ quỷ! Lúc nào chúng nó cũng bắn đạn sáng lên trời. - Méc-xa-lốp nói. - Ờ, quyết tâm của anh chính xác đấy. - Bô-ga-rép đáp. Méc-xa-lốp nhìn lên trời: - Kìa, một pháo hiệu xanh lá cây. Tôi ở lại với tiểu đoàn... Chúng lại bắn một phát nữa kìa. - Không được, không được. - Bô-ga-rép không tán thành với giọng nói sôi nổi - Tôi mới cần phải ở lại, tại sao, tôi sẽ nói với anh sau. Còn anh, anh phải chỉ huy trung đoàn. Và Bô-ga-rép trình bày lý lẽ với Méc-xa-lốp. Họ chia tay nhau trong bóng tối. Bô-ga-rép không nhìn thấy mặt Méc- xa-lốp nhưng anh cảm thấy rằng Méc-xa-lốp vẫn còn nhớ tới câu chuyện nặng nề trao đổi với nhau lần gặp trước. Một giờ sau, các xe cộ của trung đoàn rục rịch lên đường. Ngựa tiến trên đường cái không một tiếng động, hí cũng rất khẽ dường như chúng cũng hiểu rằng để lộ cuộc hành quân đêm nay là nguy hiểm. Các chiến sĩ âm thầm nhô ra rồi lại bước vào bóng đêm. Những người ở lại yên lặng nhìn họ từ trong xó tối. Và trong cảnh chia tay nín lặng của các Tiểu đoàn, phảng phất một nỗi buồn tê tái. Trời chưa sáng, các khẩu súng cối đã được đưa lên chiếm lĩnh các vị trí bắn. Các chiến sĩ pháo binh đã đào hầm hố ẩn nấp, khuân từ trong rừng ra những cành cây để ngụy trang súng. Phân đội trưởng Ru-mi-an-xép và chính trị viên Nép-tu-lốp điều khiển công việc xếp đặt các kho chứa đạn dược. Họ đo trước những điểm xe tăng có thể chọc qua và lo tránh những đòn bất ngờ của cuộc chiến đấu sắp tới. Họ đặt súng, bố trí giao thông hào, https://thuviensach.vn chỉ định những khu vực đào hầm. Trong đống hành lý xếp rất ngăn nắp của họ có những chai cháy và lựu đạn chống tăng nặng như những cái bàn là, Bô-ga-rép thông báo cho họ biết nhiệm vụ. - Nhiệm vụ gay go đấy, - Anh nói - nhưng chúng ta không còn ở trận thử thách đầu tiên. Anh trình bày chiến thuật tấn công của thiết giáp Đức, vạch rõ chỗ mạnh chỗ yếu của máy bay oanh tạc và máy bay khu trục địch, những đặc điểm của pháo binh Đức. - Báo cáo chính ủy tôi có mìn, - Ru-mi-an-xép nói - gài mìn vào con đường cái có lẽ tốt đấy? Và Nép-tu-lốp vừa ho vừa nói tiếp: - Chỗ ấy đặc biệt thuận lợi cho việc gài mìn, cách nông trường một cây số: bên này là khe, bên kia là một cánh rừng con khá rậm, mà địch không có cách nào đi vòng quanh được. Bô-ga-rép đồng ý. - Đồng chí bao nhiêu tuổi? - Đột nhiên anh hỏi Ru-mi-an-xép. - Hai mươi bốn. - Đồng chí kia đáp. Và anh nói thêm như để thanh minh: - Nhưng tôi tham gia chiến đấu từ ngày 22 tháng sáu. - Thế đồng chí đánh nhau ra sao? -Tôi có thể báo cáo cho đồng chí rõ về mặt này, - Nép-tu-lốp nói xen vào - nếu đồng chí có ba phút rỗi, thưa đồng chí chính ủy, - Đúng đấy, đọc cho chúng mình nghe đi, Xê-ri-ô-gia. Đồng chí ạ, cậu ấy ghi nhật ký từ ngày đầu tiên nổ ra chiến tranh. - Ru-mi-an-xép nói. Nép-tu-lốp rút trong xà-cột ra một quyển vở. Dưới ánh sáng một ngọn đèn điện nhỏ, Bô-ga-rép có thể nhìn thấy bìa quyển vở tô điểm những chữ cắt khéo léo bằng giấy màu. Nép-tu-lốp đọc: "Ngày 22 tháng sáu, trung đoàn nhận được lệnh xông lên bảo vệ Tổ quốc và hồi 15 giờ, cụm pháo đầu tiên do đại úy Ru-mi-an-xép chỉ huy đã bắn mạnh một chập vào quân thù. Mười hai khẩu cối 182 ly mỗi phút trút lên đầu quân phát- xít một tấn rưỡi đạn...", https://thuviensach.vn - Cậu Xê-ri-ô-gia viết tốt đấy chứ. - Ru-mi-an-xép nói có vẻ tin tưởng. - Đọc nữa xem. - Bô-ga-rép yêu cầu. "Ngày 23 tháng sáu, trung đoàn phá hủy hai khẩu đội pháo, ba khẩu cối và tiêu diệt hơn một trung đoàn bộ binh. Quân phát- xít phải lùi mười tám cây số. Ngày hôm ấy, trung đoàn súng cối đã sử dụng một ngàn ba trăm tám mươi viên đạn. Ngày 25 tháng sáu, cụm pháo do đại úy Ru-mi-an-xép chỉ huy đã nã hỏa lực vào ngã ba Ca-men-ni Bơ-rô-đơ. Ngã ba bị phá hủy, một đại đội lính mô-tô bị tiêu diệt cùng với hai đại đội bộ binh...". - Còn nữa cũng cứ như thế, từng ngày một, - đại úy Ru-mi-an-xép kết luận - đồng chí ấy viết tốt phải không đồng chí chính ủy? - Các đống chí chiến đấu tốt, chắc chắn là thế. - Bô- ga-rép nói.  - Nhưng, quả thật là Xê-ri-ô-gia có khiếu viết văn. - U-mi-an-xép nói - Cậu ấy đã được đăng cả một truyện ngắn lên báo "Tiếp phòng" nữa kia. - Mọi sự đều ổn cả rồi, - Bô-ga-rép nghĩ thầm - giờ mình phải đến gặp Ba-bát-gia-nhi-an. Trong lúc anh bước đi, chân dò dò đường và mắt chẳng nom thấy gì bên ngoài cái ánh sáng sống sượng của ngọn đèn bỏ túi, anh nghe thấy tiếng Ru-mi-an-xép. - Chắc chắn là ngày mai không chơi cờ được nhỉ! - Đồng chí đặt các máy kéo ở đâu đấy, Ru-mi-an-xép? - Bô-ga-rép dừng lại hỏi. - Báo cáo chính ủy, tất cả các máy kéo, xe vận tải, xăng dầu đềụ để cả trong rừng; có thể đưa lên gần các vị trí bắn bằng con đường cái không bị pháo địch uy hiếp. - Ru-mi-an- xép đáp lại trong bóng tối. Bô-ga-rép hỏi: - Sao hôm nay đồng chí buồn thế? Ba-bát-gia-nhi-an phác một cử chỉ mệt mỏi. - Từ đầu chiến tranh đến nay, tôi không nhận được thư của nhà tôi với các cháu, đồng chí chính ủy ạ. Tôi để chúng lại Cô-lô-mi, cách biên giới Ru-ma-ni sáu cây số. Anh nói tiếp, với nụ cười nao nao: https://thuviensach.vn - Tôi cứ nghĩ trong đầu là ngày mai, kỷ niệm sinh nhật vợ tôi, thế nào người ta cũng sẽ trao cho tôi một lá thư của nhà tôi, chắc thế. Hay ít ra là cũng được tin tức gì về cô ấy. Tôi chờ cái ngày đó từ một tháng nay. Nhưng thế là hôm nay trung đoàn ta đã nằm vào trong một cái túi. Quân bưu ta khá tồi ngay lúc thông tin liên lạc thông suốt. Giờ thì đành chịu, đừng hòng có thư sớm! - Phải đấy, ngày mai chẳng có thư của đồng chí đâu. Và anh bắt ngay sang chuyện khác: - Hay thật, tôi nghiệm rằng những người có vợ, rất yêu vợ, yêu con, yêu mẹ, lại chiến đấu tốt một cách đặc biệt - Đúng, - Ba-bát-gia-nhi-an đáp, - Tôi có thể lấy trong tiểu đoàn tôi ra để chứng minh điều đó, Chẳng hạn Rô-đim-xép, một trong những người chiến đấu tốt nhất và rất nhiều người khác nữa, - Tôi còn biết một tấm gương khác trong tiểu đoàn đồng chí, - Bô-ga-rép nói. - Không đâu, đồng chí chính ủy ! - Ba-bát-gia-nhi-an bối rối đáp. Và anh sôi nổi nói thêm: - Cái đó cũng dễ hiểu, chiến tranh bảo vệ Tổ quốc mà! Ở ĐỘI HẬU VỆ Quân Đức bắt đầu tiến ngay lúc trời vừa sáng, Lính xe tăng mở nắp trên tháp súng, ngồi nhai táo. Chốc chốc, chúng lại nhìn mặt trời mọc. Một vài tên trong số đó mặc quần đùi và áo sơ-mi thể thao, hai ống tay rộng và cộc, dài kín khuỷu, Một chiến xa hạng nặng lăn trước một chút, Tên chỉ huy chiếc xe đi đầu ấy, một tên Đức vóc người vạm vỡ, cẳng tay béo mập quấn một sợi dây thao đỏ gần khuỷu tay, quay bộ mặt phèn phẹt đầy những vết tàn hương của nó về phía mặt trời và ngáp. Một mớ tóc dài hoe đỏ thò ra ngoài chiếc mũ nồi. Nom nó ngồi chồm chỗm trên cái xe tăng người ta tưởng như được thấy hiện thân của sự ngạo nghễ có tính chất lính tráng, một vị thần chiến tranh phi nghĩa. Xe tăng của nó chỉ còn cách Mác-si-khi na Bu-đa chưa đầy sáu cây số mà cái đuôi thép của đoàn quân chưa có thời gian để triển khai vẫn còn chậm chạp lái nghiêng trên quảng trường lớn https://thuviensach.vn