🔙 Quay lại trang tải sách pdf ebook Người Bạn Kiên Nghị Ebooks Nhóm Zalo https://thuviensach.vn NGƯỜI BẠN KIÊN NGHỊ Tác giả: Leonid Zharikov Nguyên tác: Повесть о суровом друге (1937) Dịch giả: Bích Thư, Bạch Dương Nhà xuất bản Cầu vồng 1988 —★— PDF: 4DHN Chuyển text: Caruri tve-4u.org 27/10/2019 https://thuviensach.vn Kính tặng Đoàn Thanh niên Cộng sản Lenin https://thuviensach.vn Phần một https://thuviensach.vn TRONG XIỀNG XÍCH https://thuviensach.vn Chương một VUA Hỡi trời, hãy giết vua đi. Vua thiêng, vua mạnh, Đáng nguyền đáng chê. Hỡi trời, hãy giết vua đi. 1 Chú Anisim Ivanovich đến bờ sông Kalmius khi lão người Anh Hughes xây dựng nhà máy luyện kim của mình ở đây. Lão đốc công tóc hung người Bỉ cau có nhìn thân hình cao lớn, sờ nắn các bắp thịt, xem xét hai hàm răng của chú và sau đó lão mới đánh dấu một chữ thập bằng phấn lên lưng chú và lầu bầu: “Vào hầm mỏ!” Chàng thanh niên tứ cố vô thân, làm nghề chăn súc vật ở một làng nhỏ hẻo lánh thuộc tỉnh Kursk, đã trở thành thợ mỏ như thế đó. Ở nhà máy, ngay bên cạnh hầm mỏ, các lò nấu gang được xây dựng. Nghĩa địa cũng ngay tại đây: những ngôi mộ mới trên cắm những cây thập tự được làm một cách vội vàng. Ở đấy ngổn ngang những sắt vụn; mấy chú dê chạy lăng xăng qua các ngôi mộ. Phía sau nghĩa địa lão Hughes đã cho dựng dãy lán bằng những tấm gỗ mỏng, thấp lè tè trong có kê những chiếc giường hai tầng. Dưới nền nhà bằng đất ẩm ướt, ếch nhái nhảy lung tung. Trong những lán, mà người ta thường gọi là những túp lều xiếc, đàn ông, đàn bà, trẻ con và người già nằm lẫn lộn như ở nhà ga xe lửa. Ở đây không lúc nào ngớt tiếng ầm ĩ của đủ các loại giọng: tiếng khóc của trẻ sơ sinh, tiếng ho của những người già, tiếng chửi bới lỗ mãng và tiếng thở nhè nhẹ của chiếc đàn phong cầm. https://thuviensach.vn Những người có gia đình ngăn chỗ ở của mình ra một cách đại khái: người chủ gia đình dùng một miếng gỗ mỏng vạch một đường trên nền nhà, rồi nói với láng giềng: “Phía bên ấy sẽ là nhà của anh, còn bên này là nhà tôi, để tránh những chuyện om sòm.” Nhưng bọn trẻ con lại không ưa những đường ranh giới, chúng chạy sang chơi với nhau và xéo bừa lên vạch ấy. Các bà bắt đầu cãi cọ nhau, nhiều khi đi tới chỗ ẩu đả. Khói nhà máy, khói các bếp lò tự làm lấy, mùi rác rưởi hôi thối luôn bao trùm lên những túp lều này. Còn ở xung quanh đường kính hàng trăm dặm là cánh đồng cỏ xanh tươi tràn đầy hoa lá và tiếng nhạc. Anisim Ivanovich bước chân đi, đầu cúi gằm, không nhìn một ai. Lúc xuống lò chợ, chú lặng lẽ, đi làm về chú cau có, quẳng cái cuốc than xuống bên ngưỡng cửa và, vẫn mặc nguyên quần áo, người đen đủi, nặng nề, chú ngả lưng xuống tấm phản bằng gỗ ghép, ngủ thiếp đi. Sau này, khi trên dọc bờ sông Kalmius dựng đứng đã xuất hiện những dãy nhà hầm* chạy ngoằn ngoèo, chú Anisim Ivanovich mới lấy vợ và cũng dựng cho mình một căn nhà thấp lè tè và chật chội. Chú đục ở vách một ô cửa sổ ngang tầm mặt đất, ô cửa nhỏ hẹp đến nỗi nếu như có ai ở ngoài phố cúi xuống nhìn vào thì căn nhà hầm sẽ tối hẳn. Ít lâu sau gia đình chú Anisim Ivanovich đã thêm người – đứa con trai chú ra đời. Cha cố đeo vào cổ đứa trẻ sơ sinh một cây thánh giá nhỏ bằng đồng có buộc một dải băng màu hồng và ban cho nó cái tên Vasily. - Thằng bé sau này sẽ hay cáu kỉnh đây, – những người láng giềng nói đùa khi thấy đứa bé cau mày lại. - Nó sẽ linh lợi chứ, – những người khác nhận xét. – Ái chà, nó mắm môi lại kìa. https://thuviensach.vn - Đừng buồn phiền gì nữa, Anisim, – bạn bè động viên chú. – Bây giờ sống trên đời này cậu không còn sợ gì nữa, người nuôi nấng và bảo vệ cậu sẽ lớn lên… Cuộc chiến tranh đế quốc bắt đầu. Lão Hughes cho yết lệnh giờ làm việc tăng lên tới mười ba tiếng đồng hồ một ngày đêm. Còn tiền lương thì lại giảm đi vì lợi ích của đất nước đang chịu nhiều đau khổ. Để phản đối lệnh này, công nhân đã tuyên bố bãi công. Lão Hughes gọi cảnh sát tới và chúng đã bắt đi những người cầm đầu. Chú Anisim Ivanovich bị ghi vào danh sách đại đội những người bị bắt giam rồi bị tống ra mặt trận. Chú Anisim Ivanovich mới ở ngoài chiến hào được ba ngày, thì đến ngày thứ tư chú bị đại bác tiện mất cả hai chân. Sau khi nằm ở viện quân y lưu động một tháng, chú trở về nhà. Khi xe lửa đưa chú về tới quê hương, chú Anisim Ivanovich đã nằm lại ga hai ngày đêm liền vì không dám về gặp vợ. Chú bò lê dọc sân ga lát gỗ, tìm người quen để hỏi chuyện về gia đình mình, nhưng xung quanh chỉ thấy những chiếc nạng gỗ của những người bị thương khua lộc cộc một cách lạnh lùng, những bộ mặt xa lạ giận dữ loáng qua. Cần phải về nhà thôi. Người đánh xe ngựa lực lưỡng, quấn thắt lưng bằng vải, bế chú lên tay như bế một đứa trẻ con, rồi đặt chú vào chiếc thùng xe cũ kỹ. Cuối cùng họ đi vào thành phố. Đằng sau nhà ga đã hiện ra những cảnh thân thuộc: những ngôi nhà quét vôi trắng của các xóm thợ, những xí nghiệp khai thác than nằm rải rác khắp cánh đồng cỏ, những đống than đen sì hình chóp. Dọc hai bên hè phố là những cửa hàng nối tiếp nhau, có trang trí những biển đề: “Cửa hàng bán bánh mì khô hình vòng. P. I. Titov”, “Cửa hàng bán giò và những đặc sản mang từ thuộc địa. Tsybulya và con trai”. Nhà lão chủ xưởng Brodsky có treo một bức tranh màu sắc lòe loẹt làm vui mắt, trên đó vẽ một cái chân giả, dưới đề hàng chữ: CHÂN GIẢ! https://thuviensach.vn Nhẹ, bền, đẹp! Giá tiền và những chỉ dẫn cách lấy số đo chúng tôi xin gửi ngay theo yêu cầu! Hirschman và Windler Thủ đô Sankt Peterburg, phố Italia, số nhà 10. CHÂN TAY GIẢ! Trên đường phố chính những chú lính mang súng lắp lưỡi lê sáng loáng đi ra vẻ can đảm. Một bài đồng ca xen lẫn tiếng huýt sáo rộn rã vang lên trong hàng quân đầy súng lưỡi lê tuốt trần: Vua nước Đức viết, viết, Viết cho Sa hoàng: “Ta sẽ chiếm, chiếm hết nước Nga, Đích thân ta sẽ sống ở nước Nga…” Các chú lính đội mũ nồi đồng phục mang quân hiệu bằng sắt. Những chiếc áo khoác nhà binh cuộn tròn tựa như những vòng cổ ngựa, được quàng qua đầu từ phải sang trái. Trên đường phố rầm rập tiếng chân bước nặng nề và tiếng bài ca: Mi nói láo, nói láo, hỡi tên vua Đức Người chẳng thể nào tới được nơi đây… Đội đi sau hát tiếp phần điệp khúc đầy tính chiến đấu: Hoan hô, hoan hô, hoan hô, Chúng ta đi đánh giặc Cho nước Nga – mẹ của chúng ta, Cho Nga hoàng – cha của chúng ta! Chú Anisim Ivanovich buồn bã và thương hại đưa mắt nhìn theo bọn lính mới. Người đánh xe lái quặt vào một ngõ hẻm, và chiếc xe ngựa lắc lư trên những ổ gà. Đã ra tới ngoại ô: đó là những dãy rào thấp xếp bằng những hòn đá xù xì của đồng cỏ, là những sân mọc đầy cỏ tân lê, đó là tiếng khóc https://thuviensach.vn của bọn trẻ con gầy rạc, là tiếng đàn ba-la-lai-ca réo rắt. Đằng xa đã hiện ra cây keo trắng quen thuộc. Tim chú Anisim Ivanovich thắt lại: chính tay chú đã trồng cây keo này trước cửa sổ căn nhà hầm. Và kia rồi: một căn nhà lụp xụp gần như đổ nát, lún sâu xuống đất, nhưng tất cả cảnh vật cho tới mảnh gỗ cuối cùng đều thân thuộc biết bao. Khi chú Anisim Ivanovich xuất hiện ở ngưỡng cửa, thím Matrena nói với chú tỏ vẻ thông cảm và thương xót: - Chúa sẽ phù hộ cho anh, anh lính ạ, chính chúng tôi cũng chẳng có gì ăn cả… Nhưng chú Anisim Ivanovich không bỏ đi. Lúc đó thím mới hoảng hốt nhìn kỹ người lính và đột nhiên thím hét lên, rồi ngã vật xuống nền nhà đất sét. Trong tình trạng bất tỉnh nhân sự thím được người ta dùng ngay chiếc xe ngựa nọ đưa đi bệnh viện. Bọn trẻ con chúng tôi từ khắp phố chạy lại xem chú Anisim Ivanovich. Chúng tôi thận trọng rón rén lại gần ô cửa sổ nhòm vào bên trong. Không thể nào tin được rằng một người thợ mỏ khổng lồ mới ngày nào còn làm chúng tôi phải hoảng sợ vì vóc dáng cao lớn của mình, giờ lại trở nên bé nhỏ tựa như một con lật đật và phải dùng hai tay chống để lê đi dưới nền đất. Chúng tôi nín thở theo dõi xem chú Anisim Ivanovich sẽ làm gì. Vaska, người con trai đang ốm của chú và là người bạn, người bảo vệ thân thiết nhất của tôi, nằm ngủ trên chiếc giường gỗ phủ một tấm chăn rách can bằng những mảnh vải nhỏ. Hai cánh tay vàng vọt, khẳng khiu của người ốm cứ khua khoắng trên tấm chăn: có lẽ cậu ta đang mê sảng. Chú Anisim Ivanovich nhìn đứa con trai, và những giọt nước mắt lăn trên râu của chú. Rồi mặt chú nhăn nhó. Chú nắm tay tự đấm vào mặt mình, rít lên the thé như đàn bà, húc đầu vào gối. https://thuviensach.vn Chúng tôi ù té chạy khỏi ô cửa sổ. Sáng hôm sau người ta cũng phải đưa chú Anisim Ivanovich đi bệnh viện. Họ nói rằng đáng lẽ uống nước thì chú lại uống phải nửa cốc xuyn-phát đồng và bị nhiễm độc. Sáu ngày liền căn nhà hầm của chú Anisim Ivanovich bị bỏ hoang và nom thật ảm đạm. Các bà mẹ của chúng tôi đã đến thăm cậu Vaska đang ốm, còn bọn trẻ con chúng tôi không hiểu sao người ta lại không cho phép vào. Nhưng khi ngoài phố trời đã sẩm tối, tôi lại mò đến lẻn vào căn nhà hầm, sờ soạng tìm ra cái giường, rồi ghé ngồi lên thành. Một sự im lặng ghê rợn ẩn náu trong các xó xỉnh. Chỉ thấy dế mèn kêu ở đâu đó đằng sau bức tường và tiếng chiếc đồng hồ quả lắc tích tắc trên tường. Tôi ngồi trong bóng tối khá lâu, lắng tai nghe những tiếng xào xạc của đêm tối, tiếng thở nhè nhẹ của người bạn rồi bỏ đi với cảm giác nặng nề thương xót và cô đơn. 2 Vaska lớn hơn tôi, nhưng chúng tôi đã kết bạn với nhau như những người anh em. Tôi yêu mến cậu ta vì cậu ấy can đảm. Cậu ta không sợ gì cả: không sợ sấm, không sợ chó, không sợ cảnh sát. Tại nhà máy gạch cũ, nơi chúng tôi vẫn thường tới chơi, Vaska đã lần theo những móc sắt gỉ mà trèo lên trên đỉnh cột ống khói cao và từ trên đó vui vẻ vẫy vẫy chiếc mũ lưỡi trai xuống chỗ chúng tôi. Tim tôi thót lại vì sợ hãi khi thấy cậu ta dang tay lấy thăng bằng và bắt đầu đi men trên mép ống khói. Tất cả bọn trẻ con đều thèm muốn sự can đảm của cậu ta. Chúng tôi còn yêu mến Vaska vì cậu ta biết rất nhiều truyện cổ tích về vua chúa và con Rắn thần Gorynych, về những mụ phù thủy và các tráng sĩ, về tấm thảm biết bay và chiếc gương thần… Và không hiểu cậu ta biết được những truyện cổ tích tuyệt hay đó ở đâu, vì chính cậu ta không biết đọc. Mặc dù vậy bạn có thể lặng yên không nhúc nhích https://thuviensach.vn suốt đêm cho tới sáng để nghe những truyện cổ tích rùng rợn và vui nhộn của cậu ta… Giờ đây tôi đau khổ vì không biết làm gì để có thể giúp đỡ được người bạn đang ốm. Một hôm tôi mang trong lần áo trước ngực cho cậu ấy mấy con chim sẻ sống mà tôi đã bắt được dưới mái nhà mình. Những chú chim đập cánh phành phạch dưới lần áo sơ-mi, cù vào người tôi, còn tôi lăn ra cười. Nhưng cậu ta lại nhìn tôi bằng đôi mắt buồn rầu, rồi khẽ nói: - Thả ra, cậu hành hạ chúng để làm gì? Tôi hé mở cửa sổ, và thả đi, từng con một. Những con chim sẻ bù xù được tháo cũi xổ lồng, cuống lên vì vui sướng và vội bay đi; Vaska nhìn theo chúng mỉm cười. Một lần khác tôi đã làm mướn cho lão Murat, chủ hiệu tạp hóa, được một cái kẹo dài tết nơ (tôi đã xua ruồi cho lão Murat khi lão ngủ trưa, dưới bóng cây keo cành lá sum suê). Vaska rất thích món quà của tôi. Chúng tôi bẻ cái kẹo ra làm đôi, sau đó tôi lại còn bẻ thêm ở phần mình cho cậu ấy một miếng nữa… Đến ngày thứ bảy thì thím Matrena ra viện. Thím đi lại rất chậm, phải vịn tay vào tường lần đi. Tôi đi quanh căn nhà của Vaska rất lâu, sợ không dám nhìn vào trong đó. Mãi tới lúc gần tối, khi mặt trời đã lặn xuống phía sau đống than hình chóp của hầm nhà máy và dãy phố quanh co của chúng tôi đã vắng bóng người, tôi mới lén tới gần ô cửa sổ con để ngỏ. Thím Matrena đứng lặng lẽ bên giường người con, sau đó thím vén một mớ tóc trắng nhạt xòa xuống trán cậu ta lên, rồi bước tới cửa sổ, đứng nhìn cảnh hoàng hôn rực cháy rất lâu. Tôi sửng sốt trước đôi mắt vọng về phương xa, nhưng dường như không trông thấy gì của thím. - Hỡi ánh Hoàng Hôn Maremyana, hỡi ánh Bình Minh Mareya, – đột nhiên thím Matrena thầm thì, và tôi cảm thấy sợ cái tiếng rì rầm khàn khàn âm ấm ấy của thím. – Hỡi ánh Bình Minh, hỡi buổi Rạng Đông, hỡi nàng thiếu phụ xinh đẹp. Ta hẹn với nhau, ta giao ước với https://thuviensach.vn nhau: tôi có đứa con trai Vaska, nàng có đứa con gái Mareya. Nàng hãy lây bệnh tật – cái con rắn độc ác ấy – từ đứa con trai Vaska của tôi sang cho đứa con gái Mareya của nàng. Nàng hãy mang lại cho con trai tôi giấc ngủ bình an, sự yên tĩnh lúc trưa, lúc nửa đêm, trong mọi giờ, trong mọi phút. Mong sao cho những lời cầu nguyện của tôi chắc như đóng đanh, dính như keo hồ. A-men. Thím nhắc lại lời cầu nguyện cuối cùng ba lần, rồi không biết để làm gì, thím nhổ sang bên cạnh ba lần, thổi vào người Vaska và làm dấu thánh cho cậu ta. Rồi thím quay trở về góc nhà, bắt đầu cầu Chúa. Từ trên chiếc ảnh tượng Thánh tối đen, đầy ruồi bâu, đức Nikolai có phép thần thông trầm ngâm nhìn xuống thím. Ngày hôm sau cha tôi dẫn tới chỗ Vaska một ông bác sĩ. Bác sĩ đặt cái ống nghe cứng đờ lên ngực Vaska và lắng nghe. Cuối cùng ông nói: - Cậu bé, cậu cần ăn thịt, nếu không khó lòng qua khỏi. Thím Matrena lặng lẽ khóc. Vô cùng buồn phiền, tôi bước ra khỏi nhà. Thịt! Biết đào đâu ra? Thằng Ilyukha tóc hung đỏ bạn láng giềng của tôi, kháo với tôi rằng mai là ngày hội lớn: ngày sinh của vua, bởi vậy ở các cửa hàng người ta sẽ phát chẩn bánh bàng, và ai cần, người ta sẽ cho cả thịt. Đêm ấy chốc chốc tôi lại vùng dậy – chỉ lo sẽ ngủ quên, và vừa sáng sớm đã chạy như bay vào thành phố. Các cửa hàng đều đóng kín mít. Thằng Ilyukha đã lừa tôi như mọi lần. Chỉ còn một cách: tới xin xỏ thằng Senka, con nhà hàng giò chả. Bố thằng Senka, lão nhà giàu Tsybulya, có rất nhiều cửa hàng ở thành phố. Lão ta bán đường, giò, dầu hỏa, kẹo, đồ thêu ren và thậm chí cả nước cơ-vát. Trên suốt cả bức tường của nhà bố con lão có treo một bức tranh mà tôi vẫn thường thích ngắm. Trên đó có vẽ tráng sĩ Ilya Muromets mắt lác, mặc áo giáp, đội mũ sắt có chóp nhọn và có bộ râu quai nón xòe ra giống như một cái xẻng. Tay tráng sĩ cầm một chiếc https://thuviensach.vn cốc bằng gỗ có chữ đề: “Nước cơ-vát của Tsybulya”. Dưới bức tranh có một đoạn thơ vui: Nước cơ-vát của Tsybulya rất ngon Đã làm cho tôi trở thành lực lưỡng Sức khỏe gớm ghê, sức khỏe tráng cường Của tôi đây cũng nhờ nước thánh. Chúng tôi vẫn sợ lại gần nhà lão Tsybulya: nhà ấy có một tay gác cổng vừa câm, vừa điếc và những con chó hung dữ chạy lung tung trong sân. Sau khi gọi to dưới các cửa sổ: “Senka ơi, Senka!” và chỉ thấy những con chó trong sân nhà đáp lại, tôi bước tới gần cửa hiệu. Tôi vừa rụt rè mở cửa thì lập tức quả chuông treo dưới trần nhà kêu lên inh ỏi. Tôi giật mình và nhìn quanh. Trong cửa hiệu không có ai. Trên quầy bán hàng là chiếc đèn dầu hỏa có chụp màu xanh và chiếc bàn tính. Dọc tường có treo những khúc giò to thơm phức, bóng nhẫy mỡ, buộc túm bằng những sợi dây bền. Hương vị của chúng mới ngon lành làm sao! Tưởng chừng như có thể đứng ở đây suốt ngày mà ngửi. Đột nhiên bố thằng Senka, lão Tsybulya, nom giống như một khúc giò to xuất hiện sau quầy hàng. Mắt lão lồi ra như mắt bò đực. - Mày hỏi ai? - Senka. - Tao sẽ gọi Senka cho mày! Xéo ngay, đồ lưu manh chỉ chực ăn cắp thôi! – lão chủ hiệu nói và vớ ngay luôn một con dao nhỏ, dài trên quầy. Tôi hích bật cánh cửa hiệu và lao ra ngoài phố. Thằng Senka môi dày và đôi mắt ngái ngủ lồi ra, giống như của bố nó. Nó bận chiếc áo lụa màu đỏ rực, quấn chiếc thắt lưng bằng bạc. Dưới hai ống quần nhung đen lộ ra đôi chân đất cáu ghét. - Senka ơi, cho tao vay một khúc giò, – tôi rụt rè hỏi. Thằng Senka móc trong túi ra một nắm kẹo đường phèn ném vào mồm. Mãi mà nó https://thuviensach.vn vẫn không sao nói được một lời vì nó mải nhai kẹo kêu răng rắc. Đoạn nó nhổ kẹo ra và nói: - Tao có thể bán giò cho mày, nhưng tao không lấy tiền đâu. - Thế mày lấy cái gì? - Tao muốn cưỡi trên lưng mày. Máu dồn lên mặt tôi. - Tao sẽ đem cho mày một hòn than cốc! – tôi nói. Thằng con nhà hàng giò nhìn tôi bằng đôi mắt chán ngán. - Tao không thích than cốc. - Tao cho mày cây súng cao su của tao vậy! - Tao không thích súng cao su. Tao thích cưỡi mày cơ. Từ đây đến cột điện, ba lần. Trong giây phút đó tôi mới căm ghét thằng Senka làm sao, căm ghét cái đầu to tướng, dài ngoẵng, hai bên bẹt gí của nó, căm ghét chiếc áo cánh đỏ, cửa hiệu và những khúc giò thối hoắc của nó làm sao! Nhưng tôi buộc lòng phải đồng ý: vì tôi đến đây để xin thịt và thịt sẽ cứu sống Vaska. Thằng con nhà hàng giò vừa thở phì phò, vừa chậm chạp leo lên lưng tôi và cố ngồi sao cho tiện. Nó càu nhàu vì tôi quá gầy làm nó thấy đau đít khi cưỡi trên người tôi. - Cưỡi mày chỉ tổ thâm đít thôi, – thằng Senka lẩm bẩm. Nhưng rồi nó vui vẻ rít lên và thúc hai gót chân vào mạng sườn tôi. - Nào, nào, cái con nghẽo này! Tôi đã cõng thằng Senka ba lần tới cột điện, rồi lại quay về. Còn nó lấy đầu gối thúc vào phía sau tôi, nghêu ngao hát: Khi tôi là anh đánh xe ngự…ựa ở bưu điện… Cuối cùng tôi dừng lại. Thằng Senka tụt xuống, ngừng một lát, đoạn giật lấy cái mũ lưỡi trai của tôi, giấu ra sau lưng. - Đố mày biết: cha cố hay là mu-gích*, – nó hỏi. https://thuviensach.vn - Hẳn là cha cố. - Thế thì vứt bố nó xuống đất và lấy chân mà giẫm, – thằng Senka nói vậy, rồi ném cái mũ lưỡi trai của tôi xuống con đường đầy cát bụi, lấy chân giẫm lên. Tôi định giằng lấy cái mũ, nhưng thằng Senka đã vớ được trước. - Cha cố hay mu-gích? - Mu-gích. – Tôi trả lời một cách gượng gạo. - Thế thì vứt bịch nó giữa hai chân! Thằng Senka cúi xuống, ném chiếc mũ của tôi luồn qua hai cẳng chân của nó ra thật xa. Tôi còn đang chạy đi lấy cái mũ thì thằng con nhà hàng giò đã leo lên bậc tam cấp và thè lưỡi ra nhạo tôi: Ta đã lừa được thằng ngốc Cho nó xơi bốn cái cốc… Tôi bỏ đi, mặt đầm đìa nước mắt. Tôi không thấy bực mình vì chuyện thằng Senka đã cưỡi lên lưng tôi – rồi có ngày tôi cũng sẽ cưỡi lên lưng nó – tôi bực mình vì đã không kiếm được miếng thịt. Bây giờ thì Vaska sẽ chết mất thôi. Đến góc phố thì Alyosha Pupok, một cậu bé nhà rất nghèo ở xóm thợ “Thượng Hải” đã đuổi kịp tôi. Bố Alyosha bị mù, còn mẹ thì đang ốm. Để có tiền nuôi bố mẹ, cứ sáng sáng Alyosha lại trèo lên đống than hình chóp của hầm mỏ thuộc nhà máy, tìm kiếm những mảnh gỗ vụn, than vụn, rồi đem những thứ kiếm được bán cho lão chủ hiệu Tsybulya và cứ mỗi lần lại được lão trả cho khoảng hai phun-tơ* lòng lợn. Nhưng thằng Senka thường hay cướp mất mớ lòng mà Alyosha kiếm được đem đổi lấy chim bồ câu. Nó lại còn hay đánh đập cậu bé nhà nghèo, cố đánh trúng mũi cậu ta cho máu cam phải ộc ra. Alyosha lặng lẽ chịu đựng, nếu không thì lão Tsybulya không thuê nữa. https://thuviensach.vn Khi tôi kể cho Alyosha nghe chuyện vì sao tôi khóc, cậu ta nhìn tôi với đôi mắt buồn rầu, rồi lấy trong túi vải gai ra tất cả những gì có trong đó: một mẩu lòng lợn và hai củ khoai tây. - Này, đằng ấy cầm lấy! – cậu ta khẽ nói. - Thế còn cậu? - Tớ sẽ có cách khác. – Và để cho tôi khỏi bị lương tâm cắn rứt, cậu ta đã mỉm cười. Tôi phóng như bay về nhà Vaska: tôi đem nguồn sống tới cho người ốm! 3 Những ngày mùa đông lạnh giá đã tới. Trên các mái nhà hầm, trên những chiếc ghế dài cạnh những dãy hàng rào, trên các cây cối đều có một lớp tuyết dày và xốp bao phủ. Đêm đêm bão tuyết lại rít lên, gió tạt vào khung cửa sổ những đám bụi tuyết. Trong nhà trở nên lạnh lẽo. Để cho ấm người tôi cùng con mèo đực chui vào trong hầm lò bếp ấm áp, rồi thu mình ngồi trong đó lắng nghe tiếng gió rít trong ống khói. Trong những giây phút ấy tôi đã nghĩ tới Vaska, đoán rằng có lẽ cậu ta cũng đang nghĩ tới tôi. Cứ thế tôi ngủ thiếp đi và không biết mẹ tôi đã bế tôi vào giường mẹ tôi từ lúc nào. Đến gần sáng bão tuyết lặng dần. Nhờ tuyết trắng ngoài đường mà trong nhà trở nên sáng sủa. Mẹ tôi bắt đầu nhóm lò. Mẹ tôi đem tro trong lò ra ngoài đường đổ lên tuyết trắng. Quạ từ khắp nơi bay tới chỗ đổ rác. Bác sĩ thường xuyên tới thăm Vaska trong suốt mùa đông. Người ốm bình phục rất chậm. Chú Anisim Ivanovich vẫn còn nằm viện. Thế là Vaska vẫn chưa được nhìn thấy bố kể từ ngày ông ở ngoài mặt trận về. Mùa xuân lặng lẽ trôi qua. Mùa hè đã tới. Lá trên cây cối bị muội than bao phủ. Chỉ có đồng cỏ là vẫn xanh rờn như trước. Từ các ruộng https://thuviensach.vn dưa bốc lên mùi thơm ngọt ngào của những quả dưa bở đã chín. Có lần vào buổi sáng tôi cùng Vaska ngồi dưới một gốc cây keo xem cuốn tạp chí “Điền địa” đã nhàu nát, trong đó có tranh vẽ người Cozak sông Đông dũng cảm nhất tên là Kuzma Kryuchkov, là người đã từng chém chết bảy chục tên lính Đức và cả tên lính Thổ Nhĩ Kỳ nữa. Vaska thận trọng giở từng trang một. Trong tạp chí có vẽ nhiều tranh vui: những thiên thần cánh trắng bay lên trời, những người Cozak đứng trên lưng ngựa bơi qua sông. Và đây là hình chiếc áo giáp mà gươm kiếm và đạn dược không thể xuyên thủng được… Đột nhiên Vaska kêu thốt lên và gập tờ tạp chí lại. - Cậu sao thế? - Vua! – Vaska thầm thì, mắt sáng lên vui sướng. Tôi nhìn vào tạp chí và thấy một bức tranh rộng khắp cả trang giấy. Vua đeo đầy ngực những huân chương hình ngôi sao, hình chữ thập và những huy chương, quấn quanh mình một dải băng màu xanh da trời và những sợi dây màu vàng chóe, đang trìu mến nhìn tôi. Tay phải vua quàng một cậu bé mặc y phục kiểu dân tộc Chechen, và đeo một con dao găm. Đứng sau vua là ba cô tiểu thư mặc váy dài trắng. Bên dưới bức tranh có ghi những chữ gì đó. Tôi vất vả đánh vần từng chữ một: “Ngày 5 tháng Mười Một Đức Hoàng đế và Quân chủ chuyên chế toàn Nga Nikolai đệ nhị cùng các con chí thánh của Người là Điện hạ hoàng tử đại công tước Alexei Nikolaevich và các nữ đại công tước Olga Nikolaevna, Tatyana Nikolaevna và Maria Nikolaevna đã hạ cố đi theo con đường sắt Warszawa từ Skornevits về Hoàng thôn.” - Vaska, đưa xem nào! – Tôi van vỉ. Vaska thận trọng xé lấy tấm ảnh. - Xem nhưng đừng có làm bẩn đấy… https://thuviensach.vn Những ngón tay của tôi run lên. Vua! Tôi đã được nghe biết bao nhiêu truyện cổ tích về vua, tôi đã từng nghĩ ngợi biết bao nhiêu về vua! Đối với tôi ông ta là một con người khó hiểu. Vua sống như thế nào và ở đâu? Chắc hẳn ông ta phải mặc quần bằng vàng và đi ủng bằng bạc. Có lẽ ngày nào vua cũng ăn canh củ cải đỏ nấu với thịt và nhấm nháp kẹo. Cái gì chứ kẹo thì vua có cả một hòm đầy! Trong đó có cả kẹo bạc hà, kẹo “cổ con tôm”, kẹo “landrin”. Vaska còn kể là cạnh nhà của vua có một cái ao đầy sữa bò, bờ ao bằng thạch nấu bằng bột trái quả. Khi nào vua muốn uống sữa thì chỉ cần ngụp xuống ao và uống thả cửa. Khi nào vua muốn ăn thạch bằng bột trái quả thì chỉ cần bơi lại gần bờ ao và cắn một miếng. Vua sống thật sung sướng! Tôi luyến tiếc trả lại bức tranh cho Vaska. Và để kéo dài những phút vui sướng, tôi hỏi về cậu bé con trong tranh. - Còn đây, là Hoàng tử và là đại công tước, – Vaska nói. - Đại cái đếch gì, – tôi phản đối, – chỉ là một thằng bé con thôi! Vaska bực tức lau bức tranh bằng cánh tay áo, gập tư lại, rồi giấu kỹ nó sau lần áo ở trước ngực. - Đó chỉ là cậu tưởng ông ấy nhỏ thôi. Cậu biết ông ta cao đến đâu không? – Vaska đưa mắt tìm xem cái gì có thể so sánh được với công tước, và dừng lại ở cây keo. – Đây, bằng cái cây kia kìa! Còn chính vua thì cao hơn nhiều. Và khỏe còn hơn cả Ilya Muromets cơ! Ông ấy mà gạt tay trái thì hai mươi người bị quật ngã. - Thế bằng tay phải? - Tay phải ư – một trăm. - Không phải một trăm đâu, mà một nghìn kia, – tôi nói. – Vua có thể dùng tay nâng bổng cả trái đất lên và ném ra tới tận cái nhà kho kia kìa. - Đúng đấy. – Vaska tán thành và nói thêm, vẻ khoe khoang. – Bố tớ đã chiến đấu vì Đức Vua và còn vì đạo và vì cả… Tổ quốc nữa đấy… Tôi nhớ tới chú Anisim Ivanovich và đôi chân cụt của chú ấy. https://thuviensach.vn - Vaska ơi, thế chiến tranh để làm gì hả? – Tôi hỏi. - Lại còn để làm gì? – Vaska nổi cáu. – Vua của chúng nó tát vào mặt vua của chúng ta, còn chúng ta chỉ đứng nhìn thôi à? - Tát vì lẽ gì? Vaska trầm ngâm một lát. - Chẳng vì lẽ gì. Thế mới ức. Hắn gọi vua của chúng ta đến. “Xin mời ngài cứ lại, – hắn nói. – Ngài sẽ là khách của tôi.” Vua của chúng ta đã tin và đến, ông ấy bước vào nhà của vua nước Đức và nói: “Xin chào.” Còn hắn ta bước ra đón: “Xin kính chào ngài đã tới!” – rồi tát luôn một cái vào mặt vua của chúng ta. Lẽ tất nhiên, vua của chúng ta liền thủ thế và thoi một quả vào hàm hắn, còn hắn thì thụi trả lại. Thế là bắt đầu. Các vị tướng đánh nhau, rồi các sĩ quan, và khi mọi chuyện kéo đến lính tráng, thì người ta lôi bố tớ đi. Và cho tới nay chiến tranh vẫn cứ tiếp diễn. Vaska im lặng, sau đó tiếp tục: - Vua của tụi Đức tên là Wilhelm, râu vểnh lên như râu con gián ấy. Còn vua của chúng ta mặc áo giáp khi đánh nhau. Thanh gươm của vua bằng vàng và gọi là cái kiếm. - Vaska, ngoài mặt trận có sợ không? - Còn phải nói. Đạn réo, lựu đạn nổ… Thật khủng khiếp! - Thế bố cậu đã bị mảnh đại bác tiện cụt chân à? - Không, bị súng đại bác đè. – Vaska miễn cưỡng trả lời rồi sôi nổi nói thêm. – Bố mình đã cứu được Đức Vua đấy. Khi đại bác của Đức đuổi theo vua của chúng ta, bố mình đã bám lấy nó và chặn đứng lại được, nhưng chính bố mình lại bị ngã xuống dưới bánh xe… Tôi suy nghĩ không hiểu khẩu đại bác Đức đuổi theo vua để làm gì, nhưng tôi đã hình dung ra rất rõ cảnh chú Anisim Ivanovich đã bám lấy bánh xe của cỗ súng và đã chặn đứng nó lại như thế nào. Bởi vì trước kia ở phố chúng tôi không có ai khỏe hơn chú được. Bấy giờ thỉnh thoảng chú lại tập hợp bọn trẻ con trong xóm thợ mỏ lại, chú đặt https://thuviensach.vn một đứa ngồi lên cổ mình, hai đứa đánh đu lên hai cánh tay dang ra của chú, còn độ ba đứa nữa thì tìm cách bám chặt vào chú, thế rồi chú bắt đầu quay tít cả bọn… Vaska im lặng, khuôn mặt rạng rỡ hẳn lên. Một cái gì đó vui dâng lên trong lòng cậu ta. - Tớ lớn lên cũng làm vua, và sẽ tự làm cho mình một chiếc áo giáp và sẽ đi chiến đấu vì đạo, và vì Tổ quốc… Cậu cho rằng tớ không khỏe à? Đây, hãy nhìn xem… Cậu ta nhặt một đoạn đường ray ở ven đường và định nhấc bổng nó lên. Vừa lúc đó một chiếc xe ngựa đi vào sân nhà. Người đánh xe nhấc ra và đặt xuống đất một vật gì đó nằng nặng: tôi chăm chú nhìn và trông thấy một người cụt cả hai chân. - Cám ơn người anh em, – người tàn tật nói, rồi chống hai tay xuống đất, bắt đầu lê về phía chúng tôi. Tôi sợ hãi, rợn cả người khi nhận ra chú Anisim Ivanovich. Vaska trừng trừng đôi mắt hoảng sợ nhìn cha rồi đột nhiên ù té chạy trốn. - Vaska, con trai của bố ơi! – Chú Anisim Ivanovich gọi. Nhưng Vaska đã nhảy phốc qua hàng rào nhà bên cạnh và lẩn mất. 4 …Tôi tìm thấy Vaska ngoài cánh đồng cỏ. Cậu ta nằm trong một đám cỏ cao giữa đám hoa và nhìn lên bầu trời vô tận. Tôi ngồi xuống cạnh cậu ta. Cỏ mềm và ấm. Thoang thoảng mùi cỏ xạ hương. Một làn gió nhẹ đưa tới mùi khói đăng đắng của nhà máy hòa lẫn với mùi ngòn ngọt của loại cải đầu vàng và của những bông hoa loa kèn màu phớt hồng. Những chùm hoa vũ mao mượt như tơ lấp lánh dưới ánh nắng, những cây “cỏ chân ngựa” cao lênh khênh đung đưa trước gió những chiếc mũ màu tím nức hương thơm. Cách đấy https://thuviensach.vn không xa, giữa đám đậu thơm mọc lên một cây ké to, đầy gai xung quanh ong hoa bay vo ve. Bây giờ giá lấy thanh kiếm gỗ của tôi mà chặt luôn ngang cái đầu của cây ké này. Vì sao lại buồn như thế nhỉ? Vaska nằm khóc. Biết tặng cho cậu ấy cái gì để cậu ấy khỏi đau đớn như vậy? Tôi sẵn sàng cho tất cả, tất cả, nhưng tôi lại chẳng có chi hết… Nằm trên đồng cỏ ngắm nhìn những đám mây bay trên nền trời xanh thẳm thích biết bao! Từ đây đến chỗ những đám mây bay thật là xa: kêu không vọng tới, bay cũng chẳng đến nơi. Ở trên ấy, trong những đám mây, có một vị thần đang sống. Tôi nhìn lên trời và nghĩ: thần chứa nước ở đâu để làm mưa nhỉ? Vaska nói rằng ở trên ấy tuyết được đựng trong những nhà kho dài màu trắng. Buổi sáng thần trở dậy, lấy xẻng và bắt đầu hất tuyết xuống trần gian. Thế là tuyết bay, bay thành từng bông xôm xốp, rồi đậu xuống các mái nhà, cây cối và những chiếc mũ lông của người ta… Sống trên đời thật thú vị! Ở đằng kia, phía sau xí nghiệp khai thác mỏ Pastukhovska xanh mờ xa xa, là chỗ tận cùng của thế giới. Ở đó mặt đất kết thúc và đột nhiên có vực thẳm, còn bên dưới là mây. Thần cưỡi mây bay trên trời và nhìn xuống mặt đất. Ngài theo dõi xem ai làm việc gì: ai phạm tội, ai cầu nguyện, ai ăn cắp. Sau đó Ngài gọi bậc tiên tri Ilya tới và ra lệnh: “Ilya, hãy cho sét đánh chết người kia đi, hắn ta không tin vào thần, còn người nghèo khó đang ngồi cạnh căn nhà và đang khóc kia thì ta hạ lệnh ban thưởng.” Giá mà Thần trọng thưởng cho chú Anisim Ivanovich nhỉ… Vaska thật đáng thương. Cậu ta vẫn cứ nín lặng… Chúng tôi đã ngủ thiếp đi lúc nào không biết trong tiếng chim hót và tiếng châu chấu kêu. Mãi gần tối, lúc mặt trời đã xuống gần sát mặt đất, chúng tôi mới tỉnh giấc. - Ta về nhà đi, Vaska, – tôi gọi. https://thuviensach.vn Mặt Vaska đã sưng lên vì khóc. Tôi phải dỗ cậu ta rất lâu, và cuối cùng thì cậu ta đồng ý. Tôi bước vào căn nhà hầm trước tiên. Chú Anisim Ivanovich đang ngủ. Vaska thận trọng moi ở ngực ra bức chân dung vua, bôi nước bọt vào mặt sau, rồi dán lên tường. Chú Anisim Ivanovich tỉnh dậy, lừ lừ đưa mắt nhìn khắp căn nhà hầm, rồi dừng lại ở bức chân dung vua, cau có nhìn. - Vaska, – chú nói khẽ, – con hãy bóc tờ giấy này ra và đem quẳng vào bếp đốt đi. Thím Matrena kinh hãi, còn tôi và Vaska thì lúng túng nhìn nhau. - Đốt đi, để cho bố khỏi nhìn thấy nó trong căn nhà này, – chú Anisim Ivanovich nhắc lại rồi mệt mỏi nhắm mắt. Tôi không hiểu vì sao chú Anisim Ivanovich lại bắt đốt bức chân dung vua. Suốt đời tôi đã mơ ước được làm vua và có lần suýt bị chết đuối vì đã bơi qua chỗ vực sâu ở sông Kalmius chỉ với mục đích để cho bọn trẻ con gọi là vua. Thế mà bỗng nhiên… lại đốt đi ư? Vaska lột bức chân dung xuống, nhưng thím Matrena đã giật lấy nó, thím gọi chúng tôi ra ngoài hiên và vừa giơ ngón tay đe, vừa thì thầm: - Chúng mày không được nói rằng tao đã đem giấu đi, và chúng mày đừng có nghe lời ông ấy. Không được làm như thế. Vua cha yêu mến chúng ta, nghĩ tới mỗi người chúng ta, đau xót cho chúng ta. Thím Matrena làm dấu thánh. Sáng hôm sau, khi tôi tới nhà Vaska, chú Anisim Ivanovich đang ngồi trên giường, ôm đứa con trai và áp má đầy râu cứng của mình vào đầu con. - Bố bây giờ không làm việc được nữa. Vaska, bây giờ con phải nuôi mẹ, con ạ. - Không lo bố ạ, – Vaska nghiêm nghị nói, – con sẽ nuôi cả bố lẫn mẹ… https://thuviensach.vn Bố tôi bước vào căn nhà hầm. Đứng cạnh chú Anisim Ivanovich trông ông có vẻ cao hơn trước. Ông phải cúi gập người xuống khi bước vào nhà, để khỏi bị cộc đầu vào cái xà ngang trên cửa. - Nào, bây giờ không có chân thì tôi biết làm gì? – chú Anisim Ivanovich hỏi bố tôi. – Chỉ còn một con đường là chui vào thòng lọng thôi. Bố tôi an ủi chú Anisim Ivanovich, khuyên chú hãy nên làm nghề đóng giày, bố tôi nói tới sự giúp đỡ của một “ủy ban” nào đó, và hứa sẽ mua cho chú một bộ đồ nghề đóng giày. Ngày hôm sau, quả thực, bố tôi đã mang về nhà cả một làn đầy những dao, những khuôn đóng giày, đinh gỗ, và không cởi áo khoác ngoài, bố tôi đi ngay tới nhà chú Anisim Ivanovich. Tôi chạy theo bố tôi. - Nào, Anisim, – bố tôi nói khi bước vào nhà, – hãy vui lên người anh em, tôi đem đến cho anh cả một công xưởng đây. Bố tôi đặt làn xuống trước mặt chú Anisim Ivanovich và lấy trong túi áo ra một tập những đồng rúp cũ nát như mớ giẻ rách. - Đây, hãy ăn uống và khâu giày đi, còn sự đau khổ thì mặc xác nó. Nếu mà suốt đời chỉ có đau với khổ thôi thì lúc nào mới vui được? - Cám ơn anh, anh Egor, – chú Anisim Ivanovich nói. – Chỉ có đôi chân là không làm sao mà mua được… - Không sao đâu, Anisim, – bố tôi phẩy tay. – Anh biết đấy, tục ngữ có câu “chẳng có chân, nhưng nghĩ gấp ba lần”. Anh vẫn cứ là nhân vật quan trọng của bọn chúng ta cho mà xem. Hãy đợi đấy… Bố tôi bước ra ngoài và lát sau lại quay lại. Đi cùng với bố tôi còn có chú Mosya, thợ đóng giày ở phố chúng tôi. Bố tôi mỉm cười, giấu sau lưng một cái gì đó. - Anisim, tôi mang đến cho anh cái này đây… – Bố tôi đặt xuống một chiếc xe nhỏ, thấp, có bánh xe xinh xinh. – Tôi mang cho anh một con ngựa. Coi xem, ngựa chiến đấy. https://thuviensach.vn Chú Anisim Ivanovich bối rối nói: - Ô, anh Egor! - Thôi thôi, ngồi vào đi! Chú Anisim Ivanovich lóng ngóng trèo lên cái xe, bố tôi khẽ đẩy chú, thế là chú trượt đi. - Anh khéo nghĩ quá, anh Egor ạ, – chú Anisim Ivanovich nói, mặt vui hẳn lên. – Như thế này thì tôi có thể đi chợ và đi tới cửa hàng được. - Còn đây, – bố tôi giới thiệu chú Mosya, – đây là thầy giáo mà tôi dẫn tới cho anh. Anh ấy sẽ dạy cho anh biết nghề, sẽ giải thích cách khâu dép, khâu xăng-đan hoặc khâu ủng như thế nào. Chú Anisim Ivanovich nói, giọng run run: - Anh là một con người vàng ngọc, anh Egor ạ. Tấm lòng của anh thật nồng hậu, thật nhân đạo. - Thôi đi, anh đừng có quá khen, kẻo tôi hom hem chẳng còn. Trong căn nhà hầm bao trùm một sự im lặng không được tự nhiên. Chiếc ấm đun nước màu xanh lam bị bẹp một bên đang rền rĩ reo trên bếp lò. Bố tôi nhìn tôi và Vaska, rồi vui vẻ gật đầu: - Sao chúng mày cứ há hốc mồm ra như vậy? Này, cho chúng mày tiền mua quà, chạy đi chơi đi, – rồi bố tôi cho chúng tôi ba đồng cô pếch mới còn thơm mùi đồng có hình con chim đại bàng của nhà vua và những đường vạch ở xung quanh. Chúng tôi khoác vai nhau cùng chạy ra khỏi nhà. 5 Ngoài sân mặt trời chiếu sáng rực rỡ. Trên nền trời xanh thẳm những con chim bồ câu óng ánh lông trắng nhào lên lộn xuống. Ở phía bên kia đường phố, bọn trẻ con tụ tập lại thành một đám đông và đang cãi nhau xem đứa nào nhảy xa nhất. Thằng Ilyukha bói https://thuviensach.vn xem ai sẽ phải nhảy đầu tiên. Nó đập đập bàn tay vào ngực từng đứa một và đếm: Xưn-xư brưn-xư, đàn ba-la-lai-ca, Xưn-xư brưn-xư, nào chơi đi anh, Xưn-xư brưn-xư, tôi chẳng muốn đi, Xưn-xư brưn-xư, tôi muốn ngủ đây. Xưn-xư brưn-xư, anh đi đâu đấy? Xưn-xư brưn-xư, tôi đi chợ đây. Xưn-xư brưn-xư, anh mua được chi? Xưn-xư brưn-xư, ấm xa-mô-va. Thằng Ucha người Hy Lạp cụt chân, da mặt rám nắng nhảy xa nhất. - Như thế không được tính, – thằng Ilyukha tóc hung đỏ nổi nóng lên. – Ứ ừ, đồ khôn lỏi: chống nạng thì tao cũng nhảy được như vậy! Thằng Vitka con lão ký lục, thường gọi là Bác sĩ vì cái quần nhung ngắn của mình, dịch cái que đánh dấu ra xa hơn. - Đứa nào nhảy tới đây thì đứa ấy sẽ được làm vua! Vaska rẽ bọn trẻ con ra, lấy đà và nhảy một cái thật xa làm cho cả bọn trẻ con phải thốt lên: - Ái chà! - Vaska là vua rồi! Nhưng Vaska thậm chí không thèm mỉm cười. Cậu ta gật đầu ra hiệu với tôi và chúng tôi đi đến cửa hàng của lão Murat để mua quà. Ở cửa hàng bốc lên mùi kẹo, mùi dầu hỏa, mùi bánh mì hình vòng, mùi dưa bở và mùi hắc ín. Chúng tôi dùng hết số tiền của mình mua cả một túi đầy quả anh đào, ba cái kẹo và một cái bánh ngọt hình con ngựa có bôi phẩm màu sặc sỡ. Chúng tôi bước ra khỏi cửa hàng, trong lòng vô cùng sung sướng. Ở góc phố, một hộp đàn ống đang đàn một cách ảo não. Bố của Alyosha Pupok, mắt mù, chân đất, mặc cái quần vá chằng vá đụp, https://thuviensach.vn đang quay tay vặn của hộp đàn và hát bằng một giọng khàn khàn: Số phận vẫn đùa giỡn con người Tính nó thất thường hay đổi thay. Khi nó tung ta lên chín tầng mây Lúc nó lại quẳng xuống vực thẳm không chút ngượng ngùng… Chiếc hộp đàn tì trên một cái gậy cao như một anh què chống nạng. Hai bên sườn hộp đàn được khảm xà cừ, còn phía dưới được trang trí bằng viền tua lụa với những quả cầu bông nhỏ. Chiếc hộp đàn hòa theo ông già, khi nó véo von như tiếng chim, lúc thổi phì phò như tiếng kèn đồng, khi nó lại bắt đầu khe khẽ nức nở, dường như chính nó đang thương hại con người mà số phận đã “quẳng xuống vực thẳm không chút ngượng ngùng”. Những quả cầu bông đỏ lắc lư theo gió, chạm vào nhau, và lúc đó ta có cảm giác như bản nhạc rầu rĩ và làm rung động tâm hồn đã phát ra từ đó. Bố của Alyosha Pupok trước kia là một người thợ đốt hơi dưới hầm lò. Bố tôi đã kể cho nghe đó là một công việc nguy hiểm như thế nào. Người thợ mỏ mặc một chiếc áo da lông cừu lộn trái, lấy giẻ quấn kín mặt và được thả xuống dưới hầm lò. Cần phải đốt cháy cho hết những hơi đốt đã tích tụ lại ở tầng sâu dưới đất, còn chính bản thân người thợ thì phải lặn xuống rãnh nước và nằm ở đó cho tới lúc nào hơi đốt cháy hết sạch. Bố của Alyosha đã gặp chuyện chẳng lành: hơi đốt nổ đã đốt cháy hai mắt ông. Khi người thợ mỏ này ra viện, các bạn của ông đã gom góp mua cho ông chiếc hộp đàn ống cũ kỹ của một người Ba Tư cùng với một con vẹt… Chúng tôi lại gần và bắt đầu lắng nghe tiếng đàn ống. Con vẹt lông bờm xờm màu vàng, xanh lá cây đang đậu trên một thanh gỗ mỏng bắc ngang hộp đàn. Một chân nó bị xích bằng sợi xích đồng có một vòng nhỏ. Con vẹt giấu đầu vào trong cánh và ngủ mơ màng, có lẽ nó không nghe thấy tiếng người nói và cũng chẳng nghe thấy tiếng hộp đàn ống kêu. https://thuviensach.vn Đứng cạnh người hát xẩm là một tên cảnh sát mặc chiếc áo cổ đứng màu trắng, thanh gươm đen vỏ bị tróc sơn xệ xuống sát mặt đất. Sợi dây đeo súng lục màu da cam quấn quanh cổ hắn. Tên cảnh sát cầm hai miếng dưa hấu trong hai bàn tay chìa ra phía trước, hắn vươn dài cổ ra cho nước dưa khỏi nhỏ giọt vào chiếc áo cổ đứng, lần lượt gặm miếng này rồi lại gặm miếng kia, nhai tóp tép. Nước dưa chảy dài hai bên ria mép và hạt dưa đen dính cả vào râu hắn. Cả thành phố đều biết tên cảnh sát có biệt hiệu là Zagrebay đó. Thậm chí cả những con chó cũng ghét hắn. - Thầy tu – thằng ngốc, – tên cảnh sát trêu nghịch lấy cái vỏ dưa chọc chọc vào mỏ con vẹt. - Thằng ng-ngốc! – đột nhiên con chim quạc lên rất sõi, và xù lông cánh cụt ra dọa. Tôi và Vaska há mồm ra vì ngạc nhiên: con chim biết nói tiếng người! Những người vây quanh cười phá lên, còn con vẹt dường như hiểu là chính nó đã pha trò cho mọi người cười, cứ liên tục kêu như được lên dây cót: - Thằng ng-ngốc, thằng ng-ngốc! - Này, câm ngay! – Tên cảnh sát dọa và lấy miếng vỏ dưa hấu đánh ngã con vẹt. Con chim bị treo chân lơ lửng, đầu dốc xuống và bất lực đập đập đôi cánh cụt màu xanh lá cây vào chiếc hộp đàn, cố bay lên. Tên cảnh sát gây sự luôn với người ăn xin: - Mày dạy cho con vật này những gì thế hả? Ông già lùi tránh tên cảnh sát và bị vấp ngã làm đổ cả chiếc hộp đàn. Những đồng xu lăn vãi leng keng trên mặt đất bụi. Tên cảnh sát đá một cái vào ông già. - Xéo ngay! Mau! Vừa lúc đó chú Hussein, bố của Abdulka Di-gan, đi qua. Chú là thợ chuyên chở ở lò luyện kim và vẫn đẩy những xe cút-kít đầy quặng. https://thuviensach.vn Chú Hussein rõ ràng đang mệt mỏi lê bước và cắp dưới nách một bó củi. - Vì lẽ gì ông dám xúc phạm đến người ta? – chú Hussein bênh vực người ăn xin. – Ông tưởng là được người ta gắn cho một cái gươm là ông mặc sức lăng mạ mọi người phải không? - Thế còn mày, mày muốn gì, thằng Tatar nướng bánh đa? – Tên cảnh sát gầm gừ, tay phủi phủi cái quần rộng ống. – Thế mà cũng đòi hiểu “con người”. - Chính mày không phải là con người, – chú Hussein nói, – mày là một thằng cai ngục, là một con lợn ỉn của Hoàng đế! Tên cảnh sát trố mắt ra nhìn. - Sao? Sao? Mày định lăng mạ đức Hoàng đế hả? – tên cảnh sát thộp lấy ngực chú Hussein. – Này, đứng lại! - Tôi vẫn đứng đây. Việc gì tôi phải chạy? Tôi nói lên sự thật. Tên cảnh sát đút còi vào mồm, phồng má lấy hơi thổi. Từ góc phố chạy ra một tên cảnh sát khác, nó vừa chạy vừa giữ thanh kiếm. Tiếp sau nó là tên thứ hai, thứ ba. Chúng quây bắt chú Hussein. Một đứa tát vào mặt chú, đứa khác xé rách áo chú. Chú Hussein là một người vạm vỡ, khỏe mạnh, mỗi quả đấm của chú nặng tới một pút*. Chú nổi khùng lên và quẳng bọn cảnh sát ra xa. Nhưng lại thêm một tên cảnh sát nữa chạy tới hỗ trợ và chúng lôi xềnh xệch chú Hussein vào trong sân nhà ai đó. Mọi người đổ xô lại những khe hở trên hàng rào, nhưng tên Zagrebay xua hết ra. - Giải tán! Từ trong sân vọng ra tiếng nện thình thịch, tiếng rậm rịch và tiếng bọn lính cảnh sát: - Nện vào phía dưới gan, Gerasim, nện vào phía dưới gan! Thật rợn cả người! Bà con ngoài phố lo lắng kêu la ầm ĩ: https://thuviensach.vn - Phải bênh vực thôi, chúng nó đánh chết người mất! Tên Zagrebay đứng cạnh cổng rào hăm dọa: - Chúng mày cứ nói thêm nữa… ông sẽ đày tất đi Sibir. Đúng lúc đó, từ trong góc phố một chiếc xe ngựa hòm sơn đen bóng nhoáng chạy ra. Trong xe là một tiểu thư đội chiếc mũ rộng vành, còn cạnh cô ta là viên cảnh sát trưởng mặc quân phục màu trắng có những chiếc khuy vàng ánh. Người đánh xe kéo dây cương, và hai con ngựa đứng dừng lại. Tên Zagrebay giơ tay chào viên cảnh sát trưởng: - Thưa ngài, ở đây có một tên thợ đã hô lớn: “Đả đảo vua!” và đã tống một quả vào mặt con. - Nó nói láo! – Mọi người trong đám đông thét lên. - Thưa ngài, có Chúa chứng giám, đúng như vậy, – tên cảnh sát làm dấu thánh. Viên cảnh sát trưởng uể oải khoát tay ra lệnh: - Bắt giam! - Thưa ngài cảnh sát trưởng, người thợ không có lỗi, – mọi người kêu lên. Nhưng chiếc xe ngựa đã chạy đi. Bọn cảnh sát kéo chú Hussein từ trong sân ra. Tôi nhìn chú và kinh hãi lùi lại: người chú đầy máu và đôi chân mềm oặt, kéo lê trên mặt đất. - Trời ơi, mắt vua để đi đâu? – một người cao, gầy đeo kính nói. - Vua của anh có mắt cũng như mù. – Một ông già trả lời, đoạn bực bội nhổ toẹt một cái. - Cho đáng kiếp chúng mày, bọn phiến loạn, – tên Zagrebay lầu bầu. – Chúng mày chỉ biết đình công, còn làm việc thì chây nhác. Cho chúng mày ra ngoài mặt trận cả lũ, bấy giờ mới thấy… - Ở ngoài đó còn đang thiếu mày đấy… - Câm ngay! https://thuviensach.vn Hai tên cảnh sát nữa phi ngựa tới nơi tụ họp. Chúng quay cuồng trên những con ngựa giữa đám đông, vung roi một cách điên dại. - Giải tán ngay! Mọi người cau có bắt đầu tản đi. Tôi cũng chạy giạt vào hàng rào và náu đằng sau thân cây keo già. Một mình Vaska đứng giữa phố, tay đút túi quần không hề nhúc nhích. Khuôn mặt Vaska tái nhợt, biểu lộ một sự quyết tâm khó hiểu. Thoạt đầu bọn cảnh sát mải dồn đám đông vào sát hàng rào không trông thấy cậu ta. Nhưng một tên cảnh sát quay ngựa lại và nhìn thấy Vaska. - Còn mày, sao đứng ỳ ra đó? Không nghe tao nói à? Cút ngay! - Tôi không đi, – Vaska ngoan cường nói. Đôi môi cậu mím chặt kiên quyết. Tên cảnh sát vung roi lên: - Cút ngay! - Tôi không đi, đường phố của chúng tôi ở đây. Tên cảnh sát thứ hai ghì dây cương và thét: - Ermil, quất cho nó vài roi! - Tôi không đi đâu cả! – Vaska nghiến răng nói. Tên cảnh sát lái con ngựa tiến thẳng tới chỗ Vaska, nhưng con vật hất mõm, quay ngang và chỉ khẽ chạm bộ ngực nở nang vào cậu bé. - Cút ngay, không tao giết chết! – Tên cảnh sát vung roi quất vào lưng Vaska, sau đó vụt cái thứ hai sang bên trái và tiếp cái thứ ba. Nhưng Vaska chỉ đút tay sâu thêm vào túi quần. - Thôi mặc xác nó, Ermil, đi thôi! Bọn cảnh sát phóng ngựa bỏ đi. Vaska đứng nán lại một chút, sau mới chậm rãi bước dọc theo đường phố. Trong mắt cậu ánh lên những giọt lệ. Tôi lẽo đẽo đi theo sau cậu, sợ tiến lại quá gần. Vaska dừng lại, gần căn nhà hầm, nhìn về phía bọn cảnh sát đi khuất và tức tối nói: - Bẩm ngài – đồ lợn ỉn bất tài. https://thuviensach.vn 6 Chúng tôi trở về nhà lúc trời sẩm tối. Trong căn nhà hầm chiếc đèn đĩa cháy tù mù. Hai ông bố của chúng tôi, thợ máy Sirotka và chú Mosya đang hăng hái tranh luận với nhau về một chuyện gì đó. Tôi và Vaska nằm trên một cái hòm kêu cọt kẹt. Trong lòng thấy nặng trĩu. Chỉ muốn khóc vì tức hộ cho chú Hussein. Bọn cảnh sát đánh chú vì tội gì? Chúng giết chết con vẹt của bố Alyosha để làm gì? - Đúng, anh có chân lý, tôi có chân lý, khắp nơi là chân lý, nhưng không đâu thấy nó cả, – tôi nghe thấy tiếng chú Anisim Ivanovich. – Tại sao không có chân lý, người ta dẫn nó đi đâu? - Mèo đã ăn mất chân lý rồi… - Chính thế đấy… Thử hỏi anh, suốt đời anh làm việc, khâu được một ngàn chiếc ủng, nhưng anh thì vẫn cứ chân đất. Thế là tại làm sao? - Bởi vì tôi là người Do Thái, – chú Mosya bình tĩnh trả lời. - Không phải! – Chú Anisim Ivanovich đập mạnh tay xuống bàn làm ngọn lửa trên mép đĩa đèn rung rinh. – Thế tại sao lão Brodsky lại đeo kim cương đầy các ngón tay, chính lão ta cũng là người Do Thái cơ mà? Còn tôi, tôi là người Nga, nhưng tôi lại sống như một thằng ăn mày. Thế thì nguyên do ở đâu? - Ở chính quyền, ở nhà vua chứ còn ở đâu, – bố tôi nói. Chú Anisim Ivanovich lấy chiếc thìa sắt trên bàn và gí nó sát tận mặt chú Mosya. - Đây là cái thìa. Ai làm ra nó? Những người thợ chúng ta. Ai đã xây dựng nên cái nhà máy cho lão người Anh Hughes? Cũng vẫn là những người thợ chúng ta. Cung điện nhà vua nữa, ai đã dựng lên? Ai đã đúc cho nhà vua vương miện bằng vàng và tô điểm cho nó bằng những hạt kim cương? Cũng vẫn là nhân dân lao động chúng ta!… https://thuviensach.vn Thế thì ai là người chủ thực sự của nước Nga? Vua ư? Không, nhân dân lao động!… Nhưng tại sao họ vẫn ăn mặc rách rưới? - Về chuyện này thì trong bài hát cũng đã có câu, – bố tôi nói. Ai đã may mặc cho tất cả các lãnh chủ, Nhưng chính mình lại trần trụi và đi chân đất? Đó chính là chúng ta, người anh em thợ thuyền! - Lấy ví dụ như Egor đây: chân đi ủng, nhưng cũng coi như chân không, – chú Anisim Ivanovich tiếp. – Còn lão Tsybulya thì có cả một xưởng đóng giày. Tại sao một người thì nghèo, còn một kẻ lại giàu? Bởi vì kẻ giàu đã lấy cắp của người nghèo. - Đức vua đã cho phép như vậy, – chú thợ máy Sirotka chêm vào câu chuyện. - Vua là tên địa chủ số một, – bố tôi nói thêm. – Lão ta có tám triệu mẫu đất. Như trên báo đã viết, chỉ riêng số kim cương của Hoàng hậu Aleksandra Fedorovna cũng đã đáng giá mười triệu đồng rúp rồi. Với số tiền ấy có thể nuôi sống bao nhiêu người đói? - Chính thế đấy, – chú Anisim Ivanovich hưởng ứng, – thí dụ như việc chúng ta tiến hành chiến tranh, thế nhưng ai là người cần tới sự đổ máu ấy? - Bọn nhà giàu, – bố tôi đáp, – bây giờ chính là lúc làm giàu trong chiến tranh. Chú Anisim Ivanovich họa theo: - Đúng thế! Tôi đã ở ngoài đó rồi. Binh lính không có giày dép và không có vũ khí. Một người bắn, còn ba người khác chờ đợi giờ tận số của bạn để lấy khẩu súng trường của anh ta. Bọn Đức trút đại bác xuống đầu chúng ta, còn bên ta lại cho chở tới ba toa tàu đầy ảnh Chúa và cây thánh giá. Và người lính Nga anh hùng đã mang thánh giá đó tiến lên chống lại những khẩu đại bác của Đức. Đấy, Đức Vua toàn Nga là như thế đó! https://thuviensach.vn - Xung quanh toàn bọn gián điệp, – chú Mosya góp thêm. – Các tướng lĩnh là gián điệp. Các bộ trưởng là gián điệp. Chính Hoàng hậu là người Đức, các người còn muốn gì nữa! - Chúng đã đưa nước Nga đến tình trạng như thế đó! – chú Anisim Ivanovich nói. – Đất đai giàu có, dân tộc vĩ đại. Dân tộc đó có thể dẫn toàn thế giới đi theo mình, thế mà nó đang chết đói. Chú Anisim Ivanovich im lặng, dường như là chú rất khó nói, sau chú tiếp giọng cay đắng: - Ví thử như tôi: trước kia có chân – sống qua ngày được, nhưng bây giờ cụt mất rồi, – chú dang hai tay ra. – Biết làm gì bây giờ được? Đi đâu? Đi gặp vua ư? Thì chính là lão ta đã cướp mất đôi chân của tôi rồi. Vaska lắng nghe câu chuyện của bố cậu từ lâu, đến đấy cậu đứng phắt dậy và chạy lại chỗ chú Anisim Ivanovich, hai bàn tay nắm chặt. - Bố ơi, thế vua ở đâu? Nhà ông ta ở đâu? Vaska xúc động, đôi mắt màu xanh lam của cậu sáng lên. Không chờ trả lời, Vaska nhảy bổ đến chỗ cha tôi. - Chú Egor ơi, nhà của vua ở đâu? - Đến vua thì xa, đến Chúa thì cao… – chú thợ máy Sirotka trả lời thay bố tôi. Chú Anisim Ivanovich ôm Vaska vào lòng, vuốt ve mái tóc nhạt màu chưa hớt của cậu con trai. - Con của bố, con hãy nghe đây và nhớ nhé. Có lẽ bố cũng sắp chết, nhưng con hãy nhớ lấy: cái thằng vua chó chết ấy nó đã giết chết cha con đó. Vaska lui ra, ngả lưng xuống hòm ngay cạnh tôi và nằm mắt mở to rất lâu. Tôi cũng suy nghĩ về vua. Trong đầu tôi rối mù lên: thím Matrena thì nói rằng vua đau xót cho chúng ta, còn chú Hussein lại gọi tên cảnh sát là “đồ lợn ỉn của Hoàng đế”. Cả đời tôi tôi mơ ước được https://thuviensach.vn làm vua, nhưng té ra vua là kẻ đã cướp mất hai chân của chú Anisim Ivanovich… Bên bàn ngày càng trở nên ồn ào hơn. Qua làn khói xanh dày đặc của một thứ thuốc lá rẻ tiền hiện ra khung cửa sổ đã được bịt kín bằng chiếc chăn cũ kỹ. - Thà chết còn hơn sống như thế này… – chú Mosya nổi nóng. - Không sao, – bố tôi phản đối. – Tục ngữ có câu: “Nhân dân là sức mạnh làm nên bão táp.” Tiếng nói chuyện vọng tới tai tôi mỗi lúc một nhỏ dần, những bóng đen chuyển động trên tường, và tôi nhắm mắt lại… Trước mắt tôi là ngôi nhà thờ lấp lánh hàng triệu ánh đèn. Tiếng nhạc chơi khe khẽ. Vua ngồi trên một chiếc ghế đẩu cao mạ vàng, còn bên cạnh ông ta là lão chủ tiệm Murat. Lão chỉ tay vào tôi và nói: - Tâu Hoàng đế, cần chặt hai chân thằng bé này đi. Vua im lặng. Khi đó chú Anisim Ivanovich đứng dậy khỏi chiếc ghế dài và đề nghị: - Hãy đưa trả chân tôi cho Lenka! Tôi nhìn chú Anisim Ivanovich ngạc nhiên: chú lấy đâu ra chân nhỉ? Nhưng lão Murat vẫn không chịu yên: - Tâu Hoàng đế, thằng Lenka đã lấy cắp kẹo ở cửa hàng con. Tôi muốn nói rằng tôi chỉ lấy có một lần và sẽ không bao giờ lấy nữa, nhưng vua bỗng nhiên kêu ăng ẳng và gầm gừ với lão Murat. Sau đó vua không còn là vua nữa. Trên ngai là con chó Polkan của chúng tôi đang sủa điên cuồng. - Polkan! Polkan! – tôi gọi. Nó nhảy xuống đất, hai chân trước đặt lên hai vai tôi và thè lưỡi nóng hổi liếm vào mặt tôi. Sau đó nó lấy chân trước vỗ vào vai tôi, nói: - Nào, đi thôi, con! https://thuviensach.vn … Tôi tỉnh dậy. Bố tôi đang đứng bên tôi. Vẫn còn ngái ngủ, tôi tụt từ trên hòm xuống. Chú Anisim Ivanovich trượt trên chiếc xe nhỏ theo sau chúng tôi. Tới cửa ra vào, bố tôi nói với chú: - Bây giờ tạm thời tôi chưa tiết lộ nhiều cho anh, tôi chỉ nói để anh rõ rằng người này ở vùng chúng ta, từ Lugansk tới. Anh hãy chữa lại cửa sổ, cửa ra vào đi, sao cho không còn một khe hở nào nữa. Chúng ta bắt đầu một sự nghiệp vĩ đại đấy. Đã nhớ mật hiệu chưa? - Nhớ rồi. - Thôi, tạm biệt… Đưa tay đây, con. Chúng tôi bước ra ngoài phố. Một làn gió nhẹ thổi từ phía Semenovka tới mang theo hương vị của đồng cỏ lúc đêm khuya. Phía bên trái, nhà máy được chiếu sáng bởi một vầng hồng, đang chạy ầm ầm. Ở đâu đó giữa các căn nhà hầm trong xóm thợ một chiếc đàn gió đang rên rỉ buồn bã và một giọng khàn khàn hòa theo: Linh hồn người thợ mỏ vẫn trong cơ thể Nhưng chiếc áo sơ-mi rận đã cắn nát bươm. Chúng ta uống rượu trắng, rượu rôm, Và ngày mai ta sẽ đi ăn xin… Từ một phía khác bài hát vọng tới, đau đớn, não nùng: Còn chàng phu giữ ngựa trẻ trung Được khiêng đi với chiếc sọ vỡ tung… Tôi và bố tôi ngủ ngoài sân, dưới gốc cây keo. Nhìn lên các vì sao tôi lại bắt đầu suy nghĩ về vua: nhỡ vua bắt bố tôi ra mặt trận rồi lấy mất đôi chân của bố tôi thì sao? Tôi hoảng sợ luồn tay xuống dưới chăn và sờ chân bố tôi. Bố tôi cựa mình. - Bố ơi, bố! – tôi lo lắng gọi. Bố tôi không trả lời. Tôi sờ vai bố. - Gì thế con? – bố tôi hỏi, không mở mắt ra, rồi quay lưng về phía tôi. https://thuviensach.vn - Bố à, người ta có bắt bố ra mặt trận không? - Không đâu, ngủ đi con, – bố tôi trả lời, thở mạnh rồi ngủ thiếp đi. Tôi im lặng nhưng không sao yên tâm được: - Bố ơi, rồi vua có lấy mất chân bố không? - Không đâu, ngủ đi, – bố tôi khẽ lầm bầm. Nhưng tôi không sao ngủ được. Nỗi lo âu không rời tôi. Lắng tai nghe ngóng trong đêm khuya yên tĩnh, tôi suy nghĩ và không sao hiểu nổi: sao người ta lại không tóm cổ nhà vua đem dìm xuống ao, nếu như ông ta đã cướp mất chân của mọi người? Trong đêm khuya tĩnh mịch, đâu đó xa xa một tiếng còi tàu hỏa rú lên. Chú chim sẻ đang ngủ gà ngủ gật trên cành động đậy lo lắng. - Bố ơi, sao người ta không giết vua đi? – tôi lại hỏi. - Sẽ giết, sẽ giết… thôi, ngủ đi, – bố tôi vất vả lắm mới nói hết câu, và tôi yên tâm ngủ thiếp đi. https://thuviensach.vn Chương hai CHÚA Kẻ bạo chúa đọa đày, tàn bạo, Dọa tù đày, xiềng xích, cùm gông, Thể xác thương tàn, nhưng tâm hồn ta rộng cánh, Nhục nhã thay kẻ bạo chúa cuồng ngông! 1 Những đám mây mùa thu ẩm ướt, tản mạn lướt đi trên mặt đất. Chúng sà thấp xuống xóm thợ làm vướng cả từng dải bẩn thỉu vào cây cối. Cuộc sống trở nên tối tăm và eo hẹp. Mưa gió lạnh lẽo quất xuống suốt ngày đêm. Mặc dù bố tôi hết sức giúp chú Anisim Ivanovich, gia đình chú vẫn sống rất nghèo khổ. Trong nhà chú nhiều khi đến cả một gầu than cũng không có. Vaska buộc phải đi làm việc. Lúc đầu, người ta không nhận cậu. Lão đốc công không muốn nghe đến chuyện lấy vào nhà máy một đứa trẻ con như vậy. Lúc đó mọi người khuyên thím Matrena tới Nhà thờ, ở đó cha Ioann vẫn bán tuổi – ai mua bao nhiêu cũng được. Mỗi tuổi giá ba rúp. Với giá chín đồng bạc cha Ioann đã đưa cho một tờ giấy thánh mà theo đó Vaska từ mười một tuổi biến ngay thành mười bốn. Bấy giờ người ta mới ghi tên cậu vào làm công nhân và thậm chí còn trao cho cậu một miếng sắt tây hình tròn, có lỗ thủng và có rập số: 733. Buổi tối chúng tôi đến tụ họp ở cạnh căn nhà hầm của Vaska để thăm hỏi lần cuối vị thủ lĩnh của mình, cả cậu bé người Hy Lạp Ucha một cậu bé tàn tật, gầy còm với đôi mắt đen và cái mũi khoằm, Abdulka Di-gan, con chú Hussein bị ngồi tù một cách oan uổng và https://thuviensach.vn thằng Ilyukha tóc hung, mà cả bọn chúng tôi đều không ưa, cũng tới. Bố thằng Ilyukha làm ở nhà tắm công cộng, cả nhà nó nổi tiếng là tham lam – đến một hòn đá ở sân nhà nó người ta cũng không xin nổi. Thằng Ilyukha lúc nào cũng thò lò mũi xanh. Mặt và hai tay nó đầy tàn hương, như thể một người thợ quét sơn nghịch ngợm nào đó đã vẩy vào mặt nó cả cái chổi sơn. Lông mi thằng Ilyukha trắng như lông lợn. Người ta “kính trọng” nó chỉ vì nó biết vẫy hai tai. Đường phố đã chìm trong bóng tối thật buồn tẻ và hiu quạnh. Trên nền trời đen thẫm, lấp lánh những vì sao. Ủ kín mình trong những chiếc áo bông cũ, chúng tôi ngồi sát bên nhau trên một chiếc ghế dài, đứa nọ sưởi ấm cho đứa kia. Thằng Ilyukha tóc hung đỏ nhìn lên các vì sao và kể cho chúng tôi nghe rằng, bầu trời tức là nhà lầu của Chúa, còn các vì sao là những cửa sổ của nhà lầu đó. Mỗi người khi sinh ra đều được Chúa đục cho một ô cửa sổ ở trên trời. Thiên thần sẽ ngồi lên bệ cửa sổ, tay cầm một ngọn nến, khi nào người này chết thiên thần sẽ tắt nến, đóng ô cửa sổ lại và bay đi. “Không biết ô cửa sổ của mình trên đó ở chỗ nào nhỉ?” – tôi ngẫm nghĩ, mắt nhìn lên các vì sao, còn chúng thì lấp lánh như những vật sống, khi đột nhiên biến mất trong bóng tối, khi lại sáng hiện ra… - Thế còn cửa sổ của Chúa ở đâu? – Ucha hỏi, cậu liếc nhìn thằng Ilyukha, đôi mắt ranh mãnh đen như hai hạt huyền. Thằng Ilyukha cười khẩy ra vẻ khinh bỉ. - Cậu không biết à? Úi chà, thế mà cũng đòi là theo đạo Chính giáo, cửa sổ nào to nhất chính là của Chúa. - Nhưng cửa nào cơ? – Abdulka Di-gan, cậu bé Tatar có cặp môi dày, người loắt choắt và lùn tè hỏi. - Hừm cửa nào à? Thử đoán xem! Abdulka im lặng. Chúng tôi cũng không biết. Nhưng rồi thằng Ilyukha giải thích: - Là mặt trăng chứ còn ở đâu nữa. https://thuviensach.vn Ucha hỏi, vẻ châm chọc: - Thế nghĩa là ban ngày Chúa chẳng nhìn thấy gì à? - Tại sao thế? – thằng Ilyukha hồi hộp hỏi. - Vì ban ngày không bao giờ thấy mặt trăng cả. Thằng Ilyukha cười phá lên một cách gượng gạo: - Đồ dở người! Ban ngày mặt trăng chiếu để làm gì, nếu không có nó mà vẫn nhìn rõ hết? Đêm lại là chuyện khác, khi trời tối mới cần chiếu sáng chứ. - Thế bây giờ Chúa có nhìn thấy gì không? – đột nhiên Vaska hỏi, từ đầu đến giờ cậu vẫn ngồi yên trầm ngâm suy nghĩ. - Bây giờ ấy à? - Ừ. - Sao lại không? – Thằng Ilyukha vội vã trả lời. – Chúa bao giờ cũng nhìn thấy tất cả mọi thứ, kể cả ngày lẫn đêm. - Nhưng không có mặt trăng bây giờ thì Chúa làm thế nào mà nhìn thấy được? Vaska làm tất cả phải ngạc nhiên. Mà quả thực Chúa làm thế nào mà nhìn thấy được trong bóng tối, nếu như không có trăng? - Gớm, đồ ngốc, – thằng Ilyukha phát cáu, – thế các thiên thần ở trên trời thì để làm gì? Các vị ấy nhìn và kể lại cho Chúa nghe. Người ta ở bên trái bao giờ cũng có thiên thần, còn ở bên phải là con quỷ có móng. Thiên thần cứu người ta khỏi chết, còn con quỷ thì dẫn người ta đến tội lỗi. Thậm chí lúc chúng mình ngủ các thiên thần cũng đứng cạnh ở bên gối. Hôm nay tớ vừa gặp một chuyện lý thú. Sáng sớm tỉnh dậy, tớ hé mắt nhìn thấy Người ngồi ngay bên cạnh. - Ai cơ? - Người ta đã nói là thiên thần mà lại. Người ngồi và ngủ gà ngủ gật. Tớ vừ… vừa… chồm dậy, Người đã vỗ cánh và bay đi mất. - Bay đi đâu? – tôi hỏi sửng sốt trước những lời thằng Ilyukha. - Đi đâu, đi đâu! Đi đến chỗ ấy. Bay vào ống khói ấy. https://thuviensach.vn - Nhưng mà trong ấy có mồ hóng. - Thế thì sao? Người xuống ao tắm sạch sẽ, rồi lại bay lên trời. - Mày nói láo, Ilyukha ạ, – Vaska giận dữ nói. Thằng Ilyukha thanh minh: - Trong Kinh thánh đã nói như vậy, còn tao ở đây không có liên quan gì cả. Mà chính mày cũng đã nói với thằng Lenka về thiên đường và quỷ dữ cơ mà, quên rồi à, hả? Quên rồi à? - Quên hay không quên, đó là việc của tao, – Vaska cau có đáp lại. – Còn nói láo, đã nhìn thấy thiên thần thật thì chẳng để làm quái gì cả. - Tao có thể cho mày xem cái lông rơi từ cánh thiên thần ra, nếu mày không tin. - Mày lại nói láo. - Tao nói láo thì tao chết ngay lập tức! Lúc thiên thần bay vào ống khói, Người vướng vào một cái đinh nhỏ và rụng mất một cái lông. Đi xem ngay bây giờ cũng được, nó hãy còn nằm sau những bức ảnh thánh ở nhà tao ấy. - Chắc là lông con gà trống. - Lông gà trống là thế nào! Chúng tôi im lặng. Thấy không có ai phản đối, thằng Ilyukha nhìn lên trời lấp lánh ánh sao, kể tiếp: - Còn kia là đường lên thiên đàng, chúng mày thấy chưa, ở chỗ những ngôi sao chi chít thành một dải dài ấy. Sau khi chết những người chính trực sẽ theo con đường này mà lên thiên đàng. Ở đấy có thánh Pyotr tay cầm chìa khóa bằng vàng đứng canh cổng. Đần độn thì đừng có hòng lẻn vào được với ông ta. - Ông ấy đòi xem giấy à? – Abdulka hồn nhiên hỏi. Vaska cười khẩy: - Xem giấy chứng minh! - Không phải giấy chứng minh đâu, mà là cây thánh giá ở trên cổ kia. – Thằng Ilyukha sửa lại. – Nếu là một kẻ có tội thì cây thánh giá https://thuviensach.vn sẽ bị gỉ, còn ở người chính trực thì cây thánh giá mới tinh, sáng chói như ánh mặt trời. Nếu thánh Pyotr trông thấy kẻ có tội muốn lẻn vào thiên đàng, thánh sẽ tóm ngay lấy cổ áo hắn ta, thúc đầu gối vào đít hắn, đuổi ra. - Thế ai sống trên thiên đàng? – Abdulka gặng hỏi. - Ông Adam và bà Eva. - Còn có ai nữa không? - Tao đã bảo rồi mà: còn có những người chính trực nữa. Đó là những người đã sống không có tội lỗi gì dưới trần gian này. Bà tao bây giờ sống trên đó đấy. - Sao mày biết? - Tao nằm mơ thấy thế. - Gớm, nằm mơ thấy… – Ucha dài giọng nhạo báng. – Nằm mơ thấy bà thì trời sẽ đổ mưa. - Hoàn toàn chẳng có mưa gió gì cả… Sau đó tao còn nhìn thấy bà tao ở đâu, biết không? Ở trên thiên đàng, hình như bà tao ngồi dưới gốc cây của thiên đàng và ăn những quả táo vàng. Trên thiên đàng thì sung sướng, còn gần địa ngục, ngay cạnh cổng có xích một con chó bảy đầu, khủng khiếp vô cùng, tên là Sankhurkha. Mặc dầu cảm thấy thằng Ilyukha nói láo, mọi người vẫn cứ thích nghe những câu chuyện của nó. Tối hôm đó mãi tới khuya chúng tôi mới giải tán về nhà. Vaska phải đi nằm sớm để sáng mai khỏi ngủ quên giờ đi làm. Khi tạm biệt chúng tôi cầm lấy tay nhau. Có lẽ Vaska cũng cảm thấy nặng nề. Cậu thở dài, động viên tôi: - Không sao đâu, Lenka ạ. Tớ sẽ làm được tiền. Bố tớ sẽ cho chúng mình một hào, rồi chúng mình sẽ mua đầy một hũ bánh bàng và kẹo “cổ con tôm”, mà nếu cậu muốn, chúng mình sẽ mua cả chim bồ câu nữa. - Mua chim bồ câu hơn, – tôi cố cầm nước mắt. https://thuviensach.vn - Được rồi, ta sẽ mua chim bồ câu: sẽ mua những con chim lông đỏ, đuôi đen, sẽ mua cả một con “tu sĩ” nữa… Ngày hôm sau cũng chán ngán. Trong lòng buồn bã, tôi lang thang trên đường phố, không biết đi đâu. Tôi chơi một lát với con Polkan bên cạnh cổng rào: tôi ném cái que ra xa rồi bắt nó mang trở lại. Sau đó tôi nhìn qua khe hàng rào xem mẹ thằng Ilyukha giặt quần áo trong sân. Cả việc đó cũng thấy chán. Tôi buồn rầu, lặng lẽ đi ra bờ sông, ngồi lên phiến đá cạnh đám cói khô và nhìn lên trời, rồi bắt đầu đếm những đám mây. Kìa, một đám mây thứ nhất, nom như một chiếc áo bẩn, bay qua, sau nó là đám thứ hai, nom như con ngựa đang phi. Không hiểu bây giờ Chúa đang ngồi ở đám mây nào? Bà tôi đã từng kể chuyện rằng: Chúa có một quyển sổ vàng, trong đó ghi rõ ai ra đời lúc nào và người ấy được sống trên trần gian bao lâu. Trong đó có ghi cả về tôi nữa. Giá có thể liếc qua xem mình được sống bao lâu nhỉ! Tôi sẽ lấy một mảnh kính tẩy cuộc đời của mình đi và thêm vào đó độ hai năm. Với thằng Senka con nhà hàng giò tôi sẽ xóa bớt đi độ mười tuổi. Còn bố nó thì tôi sẽ hoàn toàn xóa bỏ hẳn trong quyển sổ của Chúa. Cứ để cho lão ta sau khi chết sẽ xuất hiện ở thế giới bên kia, Chúa sẽ soát trong quyển sổ và hỏi: “Lũ quỷ đã dẫn mày từ đâu tới đây? Mày không có tên trong quyển sổ vàng. Cút ngay xuống địa ngục!” và cho lão ta mấy cái bạt tai. Còn ở dưới địa ngục lũ quỷ sẽ tóm ngay cổ lão chủ hàng giò và ném lão vào một cái chảo: hãy tự rán cho kỹ, bạn thân mến, hãy nhảy múa trên cái chảo nóng bỏng này… sau đó sẽ ngồi vào thùng hắc ín đang sôi và lấy lưỡi liếm mảnh sắt nung đỏ… Mải mê suy nghĩ, tôi không để ý mình đã ở bờ sông bao lâu. Những đám mây và đồng cỏ đã làm tôi chán ngán. Tôi đứng dậy, đi về nhà. Tới nhà, một niềm sung sướng đột ngột đến với tôi. - Con ơi, – mẹ tôi nói, khi tôi vừa bước qua ngưỡng cửa, – con hãy chạy vào nhà máy, mang cơm trưa cho bố. Mẹ thấy trong người khó chịu, vả lại đồ giặt hãy còn nhiều. https://thuviensach.vn Tôi phải vất vả lắm mới kìm nổi mình khỏi nhảy lên. Vào nhà máy – như vậy có nghĩa là được đến chỗ Vaska, được thấy chỗ cậu làm việc và nói chuyện với cậu. Tôi còn nghe đồn rằng ở trong ấy đang rèn những quả đạn đại bác để đưa ra mặt trận. Chính mắt tôi sẽ được trông thấy những thứ đó. Tôi cầm lấy chiếc cà-mèn đựng suất cơm trưa, chậm rãi bước ra khỏi nhà cốt để mẹ tôi trông thấy tôi mang suất cơm trưa một cách cẩn thận. Nhưng vừa ra khỏi cổng, tôi đã rú lên vì sung sướng và chạy vù đi làm sánh cả canh ra ngoài. Mẹ tôi kêu với theo: - Hãy cẩn thận, cái thằng điên kia. Nhưng tôi không muốn nghe thấy một cái gì hết cả. 2 Tôi đã từng vào nhà máy nhiều lần. Nhưng lẻn vào đó từ phía sân sau, chốc chốc lại phải nhìn quanh xem lão Hughes có tới không là một việc, còn đi một cách tự do, đường hoàng – vì tôi đem suất cơm trưa cho bố tôi mà lại – lại là việc khác! Lần đầu tiên tôi được thực sự nhìn thấy nhà máy. Khói đen và muội than che kín cả mặt trời. Khắp nơi là tiếng ầm ầm, tiếng chan chát, tiếng rít, tiếng kêu lanh lảnh. Những bánh xe đồ sộ quay tròn, một cái gì đó nổ ầm ầm ngay trên đầu. Tưởng chừng như có một người khổng lồ khủng khiếp nào vừa nghiến răng ken két, vừa nhai bất kỳ thứ gì vớ được ở đây: sắt, đá, người, không phải ngẫu nhiên mà thấy có tiếng kêu răng rắc, tiếng nổ ròn, còn lửa thì cứ phụt ra như từ hai lỗ mũi của ông ta qua làn khói đen sì. Tất cả mọi thứ ở nhà máy đều đã han gỉ: đất, sắt, ống khói, thậm chí cả những con chim sẻ cũng thế. Mùi vôi, mùi dầu hắc ín, mùi khét lẹt bốc lên nồng nặc có thể chết ngạt được. Bên cạnh những lò luyện gang cao ngất, những người thợ vận chuyển gân guốc đang đẩy những xe cút kít hai bánh bằng sắt chất đầy https://thuviensach.vn than cốc và quặng. Tôi nhìn những tấm lưng trần đỏ vì bụi quặng của họ và nhớ tới chú Hussein, bố của Abdulka. Chú ấy làm ở đây và hiện giờ vô cớ bị ngồi tù. Sau những lò cao là bắt đầu phân xưởng lò mác-tanh. Tôi xem mãi những người thợ luyện thép mang trên vai những thỏi gang nặng hàng pút; họ uốn mình tránh lửa, rồi ném những thỏi gang vào cửa lò, lửa từ đó phụt ra điên cuồng, dường như chỉ muốn đuổi kịp những người thợ và đốt cháy họ. Da mặt những người thợ nứt nẻ ra vì nóng, quần áo họ bốc khói. Thợ luyện thép là những người dũng cảm – Kuzma Kryuchkov và thậm chí cả vua cũng không bằng! – họ xông thẳng vào ngọn lửa, và nếu như áo của ai đó bị bốc cháy, họ liền dìm mình vào thùng nước, và toàn thân bốc đầy hơi, họ lại vội vã bước tới lò. Từ mép những ô cửa chất liệu, thép lỏng trào ra ngoài bò thành từng dòng nhỏ, song những người thợ vẫn bình thản bước qua những dòng thép đỏ đó. Tới cạnh phân xưởng cán thép, tôi gặp một chiếc xe bốn bánh phủ chiếu gai, đi lúc lắc. Một đôi chân đi dép bện bằng vỏ cây thò ra ngoài mép manh chiếu gai. “Có lẽ lại có người bị chết chẹt rồi”, – tôi nghĩ bụng và vội vã tránh ra xa. Tôi đi qua ao nước nóng của nhà máy, ở đây, như trẻ con vẫn kháo nhau, có thể bơi lội được cả mùa đông. Món canh trong cà-mèn của tôi đã nguội lạnh từ lâu, mà tôi vẫn cứ lang thang khắp nhà máy. Nhưng một tên cảnh sát cạnh phân xưởng đúc đã nhìn thấy tôi và huýt còi. Tôi liền bám ngay vào phía sau chiếc xe cần trục và đi thẳng tới tận phân xưởng rèn đinh móc, nơi bố tôi làm việc. Ở đây cũng vẫn ầm ầm; khói xanh lơ lửng dưới những mái vòng cao của tòa nhà. Những người thợ rèn, vai để trần, dùng kìm lôi từ trong đống lửa ra mẩu sắt đỏ hồng và lấy những chiếc búa nặng nện vào. Chỉ còn nghe thấy: Đinh-đôn-bum, https://thuviensach.vn Đinh-đôn-bum… Nóng không sao chịu nổi, những tia lửa bay tóe ra từ dưới bàn búa. Chả thế mà quần áo của bố tôi cứ bị cháy xém, mẹ tôi phải vá luôn. Khó khăn lắm tôi mới nhận ra được bố tôi trong đám những người thợ rèn. Ông đang lấy búa nện vào mẩu sắt màu đỏ thẫm, và dưới những nhát búa khéo léo của ông, ngay trước mắt tôi mẩu sắt đã biến thành một lưỡi rìu. “Thế còn vương miện cho vua thì ai đã rèn nên?” – tôi nhớ lại lời chú Anisim Ivanovich. “Cũng có thể là ở đây, trong phân xưởng rèn này, người ta cũng đã làm ra chiếc vương miện của vua, – tôi nghĩ bụng, – cũng có thể là chính bố tôi đã rèn nên nó chăng?” Tôi nhìn những người thợ rèn và nghĩ: “Lớn lên tôi sẽ không làm nghề gì khác, tôi sẽ làm thợ rèn hoặc thợ nấu thép để rồi tôi cũng sẽ rèn sắt, nấu thép và nhúng mình vào thùng nước. Tôi sẽ lặn xuống tận đáy thùng và sẽ ngồi lâu hơn mọi người ở dưới đó mà thở ra những bong bóng. Mọi người sẽ thắc mắc rằng không hiểu bong bóng trong thùng ở đâu ra. Còn tôi cứ ngồi dưới đáy và cười…” Tiếng còi khàn khàn, mệt mỏi rúc lên. Bắt đầu nghỉ ăn trưa. Công nhân bạ đâu ngồi đấy: người thì ngồi ghé lên những mẩu sắt gỉ, người thì ngồi bệt xuống sàn, tựa lưng vào cái đe. Một số tu nước chè ở trong chai, số khác múc trong những chiếc nồi gang ra một món ăn lõng bõng nước. Trong khi bố tôi ăn cơm, tôi lang thang trong phân xưởng, sờ mó những chiếc đai ốc vừa rèn xong còn đang ấm, đụng vào cái bễ lò rèn làm nó thở phì phò như một con vật sống. Sau đó một bác thợ lại gần chỗ bố tôi, nhìn tôi từ đằng xa và ghé sát vào tai bố tôi thầm thì một điều gì đó. Tôi lắng tai: “Họ nói về mình đây”. Khi bác thợ đi khỏi, bố tôi gói chỗ thức ăn dở lại, rồi gọi tôi: - Con đi bố tắm cho. Ta vào nhà tắm, không con bẩn lắm. Tôi biết mà! Bao giờ bố tôi cũng bịa ra được một cái gì đó. Tôi rất ghét tắm. https://thuviensach.vn - Con có bẩn đâu, con không muốn tắm. - Sao lại không bẩn, nhìn đây này, – bố tôi lấy ngón tay đen sì quệt ngay vào mũi tôi. - Đấy là bố vừa bôi vào con chứ. Con không tắm đâu! - Đi thôi, đi thôi, – bố tôi đẩy vào lưng tôi. Mọi người cười ồ lên. - Ustinov, anh đi đâu đấy? – một người béo đi qua, nghiêm nghị hỏi. - Tôi đi tắm cho thằng bé, thưa ngài đốc công, chả có nó chạy nhảy suốt ngày, bẩn như con lợn con ấy. - À, à, thôi được, đi mà tắm cho nó. Tôi với bố tôi rẽ qua phân xưởng rèn, rồi đi về phía gian nồi hơi của nhà máy. Tới đó chúng tôi lần theo những bậc đá ướt chui xuống một cái hầm tối đen và ẩm thấp. Chúng tôi mò mẫm bước được vài bước thì gặp một người công nhân. Bác ta giơ cao trên đầu một chiếc đèn đốt bằng dầu ma-dút, chăm chú nhìn chúng tôi. - Có thể tắm được chưa đấy? – bố tôi vui vẻ hỏi. - Được, có nước rồi đấy, người công nhân trông giống người Trung Quốc trả lời. Bố tôi đón chiếc đèn của người ấy, rồi chúng tôi bắt đầu lách theo hành lang lát đá ẩm ướt. Bố tôi mở cánh cửa đã mở to ra vì ẩm và chúng tôi bước vào một căn phòng thấp, tối mịt. Bên góc phòng là một cái bể xi-măng. Nước chảy từng giọt vào đó từ một ống bằng sắt. - Chào đồng chí Bogdan. – Từ trong bóng tối vang lên giọng nói trầm trầm của một người nào đó và dưới ánh sáng đèn dầu tôi thấy một khuôn mặt lạ có chòm râu đen sì. “Quỷ sứ chăng?” – tôi thoáng nghĩ và lẩn ra sau bố tôi, nhưng bố tôi không sợ gì và lại vui vẻ đưa hai tay ra bắt chặt lấy tay của người lạ mặt. - Chúng tôi chờ đợi đồng chí mệt cả người, đồng chí Mityai ạ. Chúng tôi rất mừng vì đồng chí đã tới. - Cắt người gác chưa? https://thuviensach.vn - Đã… cởi quần áo ra con, đừng sợ, đây là một bác rất tốt. Đây, xà phòng cho con đây, cởi áo ra, – bố tôi vặn một cái núm nào đó trong tường, thế là một dòng nước từ trong ống sắt chảy ồ ồ vào cái bể xi măng. – Tắm đi con, để bố nói chuyện với bác. Không biết cái bác có chòm râu đen này từ đâu tới đây? Làm ra vẻ quen biết, nhưng lại không biết thậm chí cả tên của bố tôi. “Bogdan”, có lẽ ông ta sẽ lại còn gọi là Ivan nữa đấy… Tôi cởi quần áo ra và miễn cưỡng tụt xuống nước như nhảy xuống một vực thẳm. Lẽ ra tôi không nên vào nhà máy thì tốt hơn, thế này thì lúc nào mà đến được chỗ Vaska? Bố tôi ngồi lên thành bể tắm và bắt đầu nói chuyện với người lạ mặt. - Trung ương Đảng cứ tôi đến chỗ các đồng chí để khôi phục lại Ban Chấp hành đảng bộ bị tan vỡ. Tôi bị theo dõi ngay từ ở Lugansk. Nếu như chúng bắt tôi thì đồng chí, đồng chí Bogdan ạ, sẽ phải nắm lấy việc lãnh đạo tổ chức Đảng ở đây. Bây giờ tôi sẽ báo cho đồng chí biết các địa điểm hội họp bí mật… - Tắm đi, tắm đi con, – bố tôi lấy lưng che khuất người lạ mặt. Tôi không hiểu một tí gì trong câu chuyện của họ và bắt đầu nghịch nước. Nước ấm. Tôi quẳng xà-phòng đi rồi ngụp xuống nước, lấy tay bịt kín hai tai và mũi. Bố tôi và người lạ mặt, trong bóng tối trông giống như một con quỷ bắt đầu chia tay. Ông râu đen nhìn tôi, vui vẻ nháy mắt: - Chú nhỏ không biết lặn rồi. Bố tôi vuốt mái tóc ướt của tôi, nói: - Nghịch ngợm lắm đấy, đồng chí ạ. - Thôi được, lần sau gặp nhau, bác sẽ dạy cháu lặn, – ông râu đen nói. – Cháu sẽ lặn thật xa… - Xa tận đâu cơ bác? https://thuviensach.vn - Lặn từ đây đến Petrograd mới ngoi lên! – cả bác ta và bố tôi cùng cười phá lên. Bố tôi tiễn bác đi, rồi quay lại. - Lên thôi. - Con chưa tắm xong. - Lên đi, bố còn phải đi làm. Bố tôi lôi tôi ra khỏi bể tắm. Tôi run lên vì lạnh. Bố tôi lấy áo lau qua loa cho tôi, chụp cái quần vào người đang còn ướt của tôi. Chúng tôi lại đi ra ngoài bằng con đường lúc nãy. Xung quanh chẳng còn ai cả: cả bác thợ người Trung Quốc lẫn ông có bộ râu đen. Chúng tôi trở về phân xưởng. Bố tôi vội vã ăn nốt suất cơm trưa. Tôi cầm cà-mèn không, vội vàng tới chỗ Vaska. Lúc ra về tôi lấy một chiếc đai ốc mới rèn, hãy còn ấm giấu vào ngực áo. Tôi tìm thấy Vaska ở khu lò luyện than cốc. Ở đó không còn gì để thở cả. Mọi thứ xung quanh đều bị che phủ bởi một làn khói vàng đầy chất độc. Thậm chí cả tôi, tuy ngồi ở xa, mà chốc chốc cũng phải lau nước mắt. Các lò luyện than cốc xếp thành một dãy dài. Phía trên một toa xe goòng đi trên đường ray, đem đổ vào các cửa lò tròn một thứ than đá đã nghiền vụn. Khi lò đầy đến tận miệng, người ta đậy lại bằng một cái nắp gang, lấy đất sét trát kín lại và than sẽ được nung lên ở bên trong. Khi than cốc được luyện xong, một hồi chuông sẽ vang lên, người ta mở tấm chắn lò hẹp giống như một cái nắp quan tài ở bên cạnh ra và bức tường bằng than cốc đã bị nung nóng, tựa như một vật sống, từ trong chiếc lò đầy lửa, sẽ từ từ tự bò ra ngoài. Người ta gọi nó là “chiếc bánh nướng bằng than cốc”. Vaska có nhiệm vụ làm nguội cái “bánh nướng” này bằng nước phun từ ống chữa cháy ra. Thật ghê sợ khi thấy Vaska kéo chiếc mũ lông đã bị cháy sém tới sát tận mắt, tiến lại gần đống than cốc đã bị nung nóng, xối vào nó một dòng nước chảy tung tóe. https://thuviensach.vn Trong chiếc áo vét rách bươm với hai ống tay dài lòng thòng của bố, Vaska trông có vẻ rất bé. Cậu luẩn quẩn trước một bức tường than cốc rực cháy và hơi nóng bao trùm lấy cậu làm cậu có lẽ không còn thấy phải xối nước vào chỗ nào nữa… Dần dần bức tường bằng than cốc lún xuống, những mẩu than cháy hồng bửa ra và lăn tới gần chân Vaska. Có cảm giác như ngay bây giờ đây cả bức tường bằng than cốc đó sẽ đổ sập xuống Vaska và thiêu sống ngay cậu ta. Lão đốc công ở khu lò luyện than cốc, một người Bỉ bé nhỏ, trán hói với cái bụng to, chỉ biết có ba từ tiếng Nga: “Tưới ti!”, “Mau nên” và “Tồ súc sinh!”, luôn mồm quát Vaska: - Tưới ti! Mau nên! Vaska bước tới sát bức tường bốc hơi nóng, lấy hết sức ra kéo lê theo mình chiếc ống cao-su dài. Nhưng rồi không giữ nổi ở lưng chừng cái đầu bịt đồng nặng của vòi cao-su chữa cháy, Vaska ngã khụy xuống. Thế mà lão đốc công còn rít lên, rung rung cái bụng phệ: - Tưới mau, tồ súc sinh! Hai người công nhân đi qua đó đã đứng dừng lại. - Quân giết người, chúng đã bắt một đứa bé con phải làm một việc đáng nguyền rủa như vậy, – một công nhân nói. - Để trả tiền công được rẻ hơn mà, – người kia đáp. – Người lớn thì phải trả bốn mươi cô-pếch một ngày, còn chú bé này thì chỉ cần trả mười cô-pếch thôi. - Thằng bé con nhà ai, cậu có biết không? - Con trai Anisim Rudnev. Ông bố từ chiến tranh trở về cụt cả hai chân, còn thằng con trai chúng lại định giết nốt… - Phải cho cái bọn nhà giàu ăn hại ấy một trận! Tôi thấy Vaska đứng không nổi nữa và mặc dù đã biết cậu ngoan cường như thế nào – Vaska thà chết còn hơn tỏ ra mình khó nhọc – tôi vẫn thấy thương cậu. https://thuviensach.vn Vaska ngừng xối nước và mặt đỏ gay vì nóng, loạng choạng lê bước tới chỗ gầu nước. Cậu uống ừng ực liền mấy ca nước ấm pha lẫn cả những giọt mồ hôi. - Khó nhọc lắm, phải không, Vaska? – tôi hỏi và lấy cánh tay áo lau mồ hôi trên mặt Vaska. - Biết làm sao được, – cậu trả lời, giọng khàn khàn. – Phải kiếm tiền nuôi cha mẹ chứ… Nhưng dù sao Vaska cũng vẫn không chịu nổi và đã bỏ nhà máy. Việc này xảy ra vào hôm thứ hai. Tôi mang vào khu lò luyện than cốc cho cậu suất ăn trưa – một chai nước chè và một mẩu bánh mì. Cậu chưa kịp ăn xong thì chuông đã vang lên – người ta bắt đầu cho than cốc ra lò. Vaska cầm lấy vòi nước ghê tởm và bắt đầu xối nước. Tiếng nước xèo xèo và than nổ tách tách ở xung quanh. Màn hơi nước nóng bỏng và nghẹt thở che khuất cả Vaska làm tôi không thấy được cậu đã ngã từ bao giờ và như thế nào. Tôi chỉ nhìn thấy lão đốc công bụng phệ khoát tay thét lớn: - Mau nên! Tồ súc sinh! Lão ta nhảy xuống chỗ Vaska đang đứng, tiếp tục kêu la: - Tưới ti! Khi màn hơi nước nóng bỏng tan hết, tôi thấy Vaska nằm dài trên những tấm sắt. Nước vẫn phun phì phì từ trong vòi ra. Lão người Bỉ tóm lấy cổ áo Vaska, dựng cậu ta dậy. - Tồ súc sinh, tưới ti! Vaska đứng loạng choạng. Máu từ mũi cậu chảy xuống thành dòng. Cậu nhìn lão đốc công bằng đôi mắt lờ đờ, dường như không thấy lão ta. Nhưng khi lão ta tóm lấy cậu mà lắc thì Vaska vùng ra, vớ lấy vòi nước và chĩa thẳng vào cái mặt đầy râu của lão mà phun tới tấp. Lão đốc công giơ tay lên, muốn gọi người tới cứu, nhưng lão bị sặc và nện mạnh cái đít mềm nhẽo xuống những tấm sắt. https://thuviensach.vn Lấy hai tay che dòng nước đang phun mạnh, lão đốc công kêu lên những tiếng gì đó, nhưng Vaska vẫn cứ phun mãi vào lão, làm bật tung cả cái mũ lưỡi trai bằng da của lão, làm ướt đầm đìa chiếc áo gi-lê với cái dây chuyền vàng trên bụng lão. Nghe lão kêu, công nhân từ khắp nơi chạy lại. Vaska quẳng vòi nước đi rồi chạy nhanh, men dọc theo dãy lò luyện than cốc, leo lên đống sắt vụn và lẩn mất. Chúng tôi gặp nhau cạnh cổng ra vào. Vaska vặt một chiếc lá ngưu bàng đầy bụi, lau máu trên môi. Cậu đưa mắt căm thù nhìn về phía làn khói vàng đang cuốn bay trên những lò luyện than: - Cho đáng kiếp cái lão bụng phệ ấy. Ta đi thôi, Lenka, cho chúng nó chết cả lũ với than cốc của chúng… 3 Chúng tôi ngồi xuống nghỉ trong một cái khe không sâu lắm. Tôi cho Vaska xem những chiếc giấy bọc kẹo mới, rồi lấy trong ngực áo ra một sợi dây, rủ cậu chơi trò làm ngựa và người đánh xe, nhưng Vaska thờ ơ với tất cả những cái đó. - Thôi, – Vaska nói, – vô ích… Chúng tôi đứng dậy, đi về nhà. Vaska sợ bị bố trừng trị. Nhưng mọi việc đều ổn cả. Chúng tôi lại chơi với nhau, chúng tôi dựng một túp lều bằng cỏ dại trong vườn rau, rồi đào một cái mỏ. Chỉ có điều là bạn tôi đã thay đổi khác trước. Ở nhà máy người ta đã làm hỏng mất cậu ta rồi. Cậu trở nên trầm ngâm tư lự: cậu cứ nằm mãi, hai mắt mở trừng trừng. Dù có gọi, cậu vẫn cứ im lặng. Một lần chúng tôi đang nô đùa cạnh cổng thì chú Anisim Ivanovich đi xe tới chỗ chúng tôi, do dự như có lỗi, chú nói với Vaska: - Họ phân cho con vào làm việc ở mỏ đấy! Bố không muốn hủy hoại tuổi thơ của con, nhưng số phận của chúng ta là như vậy – tay làm hàm nhai, tay quai miệng trễ con ạ. https://thuviensach.vn Nghe được chuyện đó, thím Matrena òa khóc: - Thế là chúng ta ném đứa trẻ vào miệng hùm đấy!… - Thôi im đi! – chú Anisim Ivanovich quát thím. – Cứ như thế này cũng đã não ruột lắm rồi. Hôm sau thím Matrena dẫn Vaska tới xí nghiệp khai thác mỏ Pastukhovska. Tôi trèo lên nóc căn nhà nhỏ bé của chúng tôi, buồn bã nhìn về phía đồng cỏ xa xa. Đó, họ đã xua đuổi Vaska của tôi tới tít tận đằng ấy, tới chính nơi tận cùng của thế giới… Tôi đau khổ rất lâu, và cuối cùng không thể chịu được, tôi nhét một miếng bánh vào trong ngực áo, và để phòng xa, tôi lấy thêm hai củ khoai tây sống rồi lên đường tới xí nghiệp khai thác mỏ. Để đỡ sợ, tôi gọi cả con Polkan đi theo, nhưng nó chỉ tiễn tôi đến bờ sông thôi. “Polkan, Polkan!” – tôi gọi to, nhưng nó ngồi lại bên sông, giương đôi mắt buồn bã nhìn tôi và cứ ngồi lì, ve vẩy cái đuôi ra vẻ hối lỗi. Phải đi tất cả ba dặm. Ngoài thảo nguyên cỏ đã khô, thậm chí cây ngải cứu cũng đã đen sạm, chỉ có đây đó những cây ké cao kều với những chiếc lá bụi bẩn như những mảnh giẻ rách và những cụm hoa chóp nón bị bứt ra và xoay tít mỗi khi gió thổi. Đi một mình cảm thấy rờn rợn. Trải dài trước mắt tôi là cánh đồng cỏ buồn bã với những đống đất đá cô đơn của các xí nghiệp mỏ trông tựa những nấm mồ. Nhìn về đâu cũng chỉ thấy hoang vu, vắng vẻ, lặng lẽ. Chắc chỉ có một mình Chúa từ trên trời dõi theo tôi đang lép nhép với đôi giày rách nát trên bùn nhão nhoét. Qua khe Bogodukhovskaya là bắt đầu bước vào xí nghiệp khai thác mỏ Pastukhovska. Xóm thợ đen kịt vì bụi than. Ở đây cũng như ở vùng chúng tôi tường rào ngăn thấp lè tè, xếp bằng một thứ đá cát thô, thậm chí mái nhà hầm cũng lợp bằng những phiến đá mỏng. Các ngõ ngách đều hẹp, độ ba bước chiều ngang từ tường nọ tới tường kia. Những căn nhà hầm cũ xiêu vẹo bốn bề trông giống như một đám thợ mỏ ngà ngà say đang ôm nhau đi lang thang. https://thuviensach.vn Tôi vừa bước vào ngõ đầu tiên thì một con chó vàng bị xích liền nhảy lên nóc căn nhà hầm sủa ầm lên, rồi nó lại nhảy xuống đất và tiếp tục sủa ăng ẳng, kéo lê dây xích kêu loảng xoảng. Gần đó là mỏ “Italia” vẻ khủng khiếp như muốn dọa nạt mọi người. Trên tấm lưới sắt phía trên cổng ra vào có hàng chữ lớn: “Mỏ than Schulz Absheroden von Graff”. Gió lạnh thấu xương. Tôi đi qua một quán rượu. Trên tấm biển có vẽ một con tôm đỏ rất to, càng quặp lấy một cốc vại đựng bia. Dưới chân rào, giữa những thùng đựng bia vứt ngổn ngang, tôi thấy một đám trẻ con rách rưới của xí nghiệp khai thác mỏ. Hai đứa chơi bài, còn những đứa khác hát giọng khàn khàn, rầu rĩ: Kìa ngựa phi trên con đường Chật hẹp, tối tăm, ẩm thấp, Còn chàng phu giữ ngựa trẻ trung Được khiêng đi với cái sọ vỡ tung! Kính cửa sổ trong quán rượu rung lên vì người ta nhảy múa trong đó. Bọn trẻ con không mảy may để ý tới tiếng ầm ầm, vẫn tiếp tục kéo dài giọng hát não nùng: Mười hai lần vang lên trống báo Chiếc thang máy chuyển lên cao, Đưa lên núi thi hài anh giữ ngựa, Còn mẹ già nước mắt chứa chan. Tôi sửng sốt khi trông thấy một cô bé gầy gò độ chừng bảy tuổi, khuôn mặt xanh xao với đôi mắt đen to. Trên cái cổ ngẳng lủng lẳng một cây thánh giá bằng đồng. Cô bé ngồi co ro, ôm chặt đôi chân đất sát người, kéo chiếc váy ngắn che đôi gối tê lạnh. Con bé run run cầm điếu thuốc lá rít một cách tham lam. Tôi chưa bao giờ nhìn thấy con gái hút thuốc như vậy. Thỉnh thoảng nó lại ho sù sụ như một ông già. Bọn trẻ con khe khẽ hát, ra vẻ như miễn cưỡng: Con chính là chàng giữ ngựa can trường, https://thuviensach.vn Hỡi mẹ yêu, mẹ quý của con, Con bị giết trong mỏ hầm tăm tối, Còn mẹ thời ở lại cô đơn… Để bọn trẻ con xí nghiệp khai thác mỏ khỏi nhìn thấy, tôi cúi xuống, giả vờ lấy một mảnh gỗ móng gạt bùn dính vào người. Nhưng chúng đã nhìn thấy tôi. Một cậu bé rắn chắc, quần áo đen rách rưới, có lẽ là đứng đầu bọn, khệnh khạng bước lại phía tôi, hắn thọc hai tay vào túi quần sâu đến tận khuỷu. - Mày là ai? – hắn hỏi với vẻ khinh bỉ. - Chẳng là ai cả. - Cho mày một cú vào mõm chứ? - Không nên. - Vì sao? Tôi cũng không hiểu vì sao và đã trả lời: - Đánh nhau là có tội. Chúa sẽ trừng phạt. Kẻ gây sự đưa mắt nhìn cái ngực bẩn thỉu phanh trần của mình, nơi có đeo một chiếc thánh giá nhỏ bằng đồng lủng lẳng trên một sợi chỉ cáu ghét, rồi nhổ nước bọt qua hai hàm răng sún: - Thợ mỏ không phải họ hàng thân thích của Chúa mà phải sợ Ngài như sợ lửa. Hiểu chưa? - Tớ sẽ mách Vaska cho mà xem. - Vaska nào? - Vaska người Nakhalovka ấy, bây giờ cậu ta làm việc ở đây. - Thế cậu và Vaska là thế nào với nhau? - Anh em, có nghĩa là láng giềng. Tóm lại là có họ hàng với nhau, tớ mang suất ăn sáng đến cho cậu ta đây. - Thề đi. Tôi bỏ mũ và làm dấu thánh. https://thuviensach.vn - Giá nói thế ngay có phải hơn không. Tớ có biết Vaska. Đi đi, đừng sợ ai cả. Nếu có kẻ nào chặn đường thì nói rằng Pashka Lửa đã cho phép đi rồi. Tôi tiếp tục đi. Nhưng Pashka đã đuổi theo và bảo: - Đi, tớ sẽ chỉ cho cậu biết Vaska đang làm việc ở chỗ nào. Cậu ta là một anh chàng tốt. Bọn trẻ ở đây mến cậu ta. Chúng tôi đi bên nhau. Tôi kinh hãi liếc nhìn Pashka: nom cậu thật dễ sợ trong bộ quần áo rách nát với khuôn mặt và hai bàn tay đen thui. - Sao cậu lại bẩn thỉu như vậy? – tôi hỏi. - Tớ vừa đi làm về, – Pashka lãnh đạm trả lời. – Tớ làm ca đêm. - Ở đâu? - Còn ở đâu nữa. Lẽ dĩ nhiên ở mỏ. Tớ là người cầm đèn, còn bố tớ là thợ mỏ ở lò chợ. Tôi và Pashka đi gần tới “quán rượu” cuối cùng thì bất thình lình cánh cửa quán rượu mở tung đánh ầm một cái và hai người thợ mỏ xuất hiện trên ngưỡng cửa. Một người cầm chiếc cuốc chim thợ mỏ, lồng lên định chạy đi đâu đó. Áo bác ta tơi tả từng mảnh đầy máu. Người bạn, một chàng trai trẻ mặt hơi rỗ, vai khoác chiếc phong cầm, đang cố giữ bác ta lại. - Buông ra đi, Petya. Cậu muốn để chúng bóp chết hẳn chúng ta à, cậu muốn chúng ta sẽ chết cháy trong hầm mỏ hả? Tôi khiếp sợ, định bỏ chạy, nhưng Pashka đã túm lấy tay áo tôi. - Đừng sợ. Đấy là anh Petya của tớ, người khoác chiếc phong cầm ấy, còn người say rượu là bác láng giềng. Con trai bác ta đã bị đè chết dưới mỏ: mất ba ngày tới chỗ xác chết mà cũng không lôi được xác lên. Người mẹ quá đau đớn đã thắt cổ tự tử trong nhà kho. Bây giờ bác ấy còn trọi một mình, đã uống rượu say và muốn đi giết chết lão chủ mỏ von Graff. Pashka vừa nói xong câu ấy thì từ góc phố phi ra hai tên kỵ binh Cozak với những mớ tóc lòa xòa dưới mũ. Sau chúng là một chiếc xe https://thuviensach.vn ngựa lấc lư trên những chiếc lò-xo êm, trên xe bệ vệ một người đàn ông, rõ là lão chủ mỏ. Hai tên lính nữa, vai khoác súng, tay cầm roi, cưỡi ngựa theo sau hộ vệ. - Buông ra, Petya, để tôi ra thanh toán với nó, – bác thợ say rượu gào lên và lao về phía xe. Một tên Cozak quất roi vào đầu bác và bác ta ngã lăn xuống bùn. Pashka vớ vội một hòn đá, lao tới nơi có ẩu đả. Tôi không còn biết chạy đi đâu và tìm Vaska ở đâu liền chạy luôn tới mỏ… Tôi phải tìm mãi mới thấy Vaska làm việc trên tầng. Ở đó có một cái tang bằng gỗ to tướng quay tròn trên một cột trụ cao và quấn quanh đó một sợi dây cáp dài. Một đôi ngựa đi vòng tròn, quay cái tang. Vaska vắt vẻo ngồi trên con ngựa bụng to đi trước, tay cầm cái roi nhỏ lùa con vật. Khi cuộn dây cáp tự gỡ ra khỏi tang, một chiếc thùng tải bằng sắt tự hạ xuống vực tối của hầm mỏ. Sau đó Vaska quay ngựa lại và lùa chúng đi ngược chiều. Sợi dây cáp rít lên và lại cuốn quanh vào tang, kéo theo từ dưới hầm lên chiếc thùng tải bằng sắt đầy người hoặc than. Lúc nghỉ giữa giờ Vaska kể cho tôi biết hai con ngựa tên là Valetka và Strepet. Cả hai con đều bị mù vì trước chúng phải làm sâu dưới đất trong bóng tối. Tôi lấy bánh mì cho Valetka ăn. Con vật hấp háy đôi mắt màu xanh xám, hít hít tôi, thậm chí áp cả cái mõm mượt như nhung vào mặt tôi. - Ngựa nó hôn cậu đấy! – Vaska âu yếm nói. Tiếc là không được đứng bên ngựa lâu hơn nữa, vì lão đốc công đuổi tôi ra. Tôi đi lang thang trong xí nghiệp, dạo vòng quanh mỏ và thấy sờ sợ. Thằng Ilyukha kể là giếng lò trong mỏ dẫn xuống tận địa ngục, tưởng như chỉ cần áp tai xuống đất ở dưới giếng là có thể nghe thấy cả tiếng bọn quỷ sứ nói chuyện với nhau và tiếng rên rỉ của những kẻ phạm tội phải ngồi vạc dầu… https://thuviensach.vn Tò mò muốn xem, tôi tiến gần lại giếng. Vừa lúc đó một chiếc thùng tải bằng sắt treo lơ lửng trên những sợi dây sắt han gỉ ở dưới giếng trồi lên. Trong thùng có những người đứng tới thắt lưng như trong két nước – không rõ mặt mũi một người nào, chỉ thấy răng họ lấp loáng và tròng mắt trắng dã. Tôi rợn người và vội vã chuồn thẳng khỏi hầm mỏ. Từ đằng xa tôi vẫy mũ chào Vaska rồi quay trở về nhà. Cánh đồng cỏ bát ngát lại trải ra trước mắt tôi. Giờ tôi thấy vững tâm hơn, thậm chí không thấy sợ khi rẽ về phía khe Bogodukhovskaya. Người ta kể là vào thời kỳ Cách mạng năm 1905 bọn sen đầm đã mang công nhân ra đây bắn. Tôi bỗng muốn rẽ vào đó và sục sạo: biết đâu chẳng tìm thấy một viên đạn còn sót lại sau vụ bắn giết? Hơn nữa tôi còn biết ở trong khe có một cái hồ mà từ trên mỏm đá cao có thể ném sỏi xuống nước được. Khe nằm sâu trong đồng cỏ hoang vu, xa đường cái. Bây giờ đang mùa thu, đã lâu người ta không tắm ở hồ nữa, nên tôi không ngờ là có thể gặp một ai ở đó. Vì vậy tôi sửng sốt và sợ biết bao, khi gần tới nơi tôi chợt nghe thấy tiếng người nói rì rầm! Tôi không xác định ngay được tiếng người nói từ đâu vọng lại. Sau khi thận trọng nhìn quanh từ trên tảng đá xuống, tôi trông thấy hai người lạ. Họ ngồi dưới bức thành cao và rì rầm nói chuyện gì đó. Từ trên nhìn xuống tôi chỉ thấy được mũ họ, còn mặt mũi ra sao thì không biết được. Người mặc áo lính với chiếc mũ lính màu xám nói với người bên cạnh đầu quấn băng và đội mũ cát-két: - Cơ sở bí mật ở Nakhalovka, ở nhà Prepodobnyi, đồng chí biết anh ấy chứ? - Tôi có nghe nói, nhưng chưa biết mặt. - Anh ta là thợ giày, bị cụt cả hai chân. - À, à thế thì tôi biết rồi. Hình như anh ta tên là Anisim. Thế ra anh ấy chính là Prepodobnyi à? - Chính anh ta đấy. https://thuviensach.vn - Tôi sẽ đến đó, – người bị băng đầu nói. Tôi đứng ngay chỗ dốc. Bỏ chạy không kịp nữa. Giọng của một người nghe quen quen. Tôi nhìn kỹ và nhận ra chú công nhân chơi phong cầm mà tôi gặp lúc sáng ở Pastukhovska. Chắc bọn lính Cozak đã đánh chú ấy nên đầu chú ta bị băng. - Thế nhé, hãy đến đấy, – người mặc áo lính nói tiếp. – Đừng triệu tập nhiều thanh niên. Trước khi mời ai vào hãy tìm hiểu xem họ là người như thế nào đã nhé. Nhớ tránh xa những người chỉ thích uống rượu, những kẻ sống bừa bãi, những thằng có họ với bọn quan to và cảnh sát. - Tôi hiểu rồi, đồng chí Mityai ạ. “Mityai”… Tôi đã nghe thấy tên này ở đâu rồi nhỉ. Tôi nhẹ nhàng, rón rén tụt khỏi dốc. Như vẫn còn sợ những con người bí mật ấy nghe thấy tiếng chân, tôi thụp xuống, bò lồm cồm, rồi đứng phắt dậy lép nhép đôi giày rách nát, chạy biến xuống núi. Tôi chạy đến tận con sông nhỏ mới ngồi tựa sau tảng đá và ngoái lại: không ai đuổi theo cả. “Họ là ai nhỉ? Sao họ lại ẩn trong khe?” – tôi suy nghĩ. Hình như tôi có biết cả người mặc áo lính thì phải. Tôi nhận ra ông ta có bộ râu đen sì, lởm chởm. Người nói chuyện với bố tôi ở nhà tắm cũng có bộ râu như thế và cũng nói giọng trầm trầm như vậy. Phải chăng chính là bác ta? Thế thì sao bác ấy lại ở trong khe ngoài đồng cỏ, một khi đã làm việc trong nhà máy? 4 Tôi nóng lòng chờ bằng được Vaska, và khi cậu ấy vừa đi làm về, tôi liền máy cậu ra một chỗ kín nhất sau kho, kể tuột hết về cuộc gặp gỡ bí ẩn ở khe Bogodukhovskaya. Để đáp lại, Vaska chỉ cười khẩy một cách khó hiểu, nhìn tôi chằm chằm tựa như suy nghĩ: có nên nói https://thuviensach.vn ra hay không? Cuối cùng cậu từ từ bỏ mũ xuống, lục lọi trong đó, rồi moi ra một tờ giấy gì đó. - Xuỵt…, khẽ chứ, – Vaska thầm thì và đưa tờ giấy cho tôi. Tôi mở ra. Đó là một bức tranh, trong có vẽ một quả núi cao xếp toàn bằng người và trông giống một đống than hình chóp ở trong mỏ. Trên đỉnh cao nhất là vua và hoàng hậu ngồi, bên cạnh có đề dòng chữ: “Trẫm cai trị các ngươi”. Dưới vua và hoàng hậu là bọn nhà giàu, quần áo sang trọng đắt tiền, đứng trên một cái vòng rộng giống như chiếc đu quay. Ở đây có dòng chữ khác: “Chúng ta cai trị các ngươi”. Dưới nữa cũng trên một vòng tròn là các cha cố, tu sĩ và đủ loại bọn linh mục. Bên đó có dòng chữ mà tôi không hiểu: “Chúng ta làm các người u mê”. Dưới tầng cha cố trên một vòng rộng hơn là bọn hiến binh, cảnh sát, tướng tá. Bên cạnh có đề: “Chúng ta xử bắn các ngươi”. Dưới bọn nhà binh lại có một vòng khác, trong có kê một cái bàn bày đầy các loại rượu và đồ nhắm. Quanh bàn là bọn con gái, lái buôn và chủ nhà máy với biển đề: “Chúng ta ăn hộ các ngươi”. Dưới cùng là công nhân và nhiều người nghèo khổ khác, họ gập người dưới sức nặng đè nén của bọn bóc lột. “Chúng tôi nuôi các ông”, “Chúng tôi làm thuê cho các ông” – có hai dòng chữ đề như vậy. Công nhân mang trên mình cả một đống người như thế, rõ ràng là đã hoàn toàn kiệt sức, nhiều người đã ngã gục, chỉ có một người vùng ra khỏi vòng đó. Tay anh ta cầm lá cờ đỏ với dòng chữ “Sống tự do hay chết trong đấu tranh!” - Đây là cái gì thế? - Tranh áp-phích chống lại vua. - Cậu sẽ làm gì với bức tranh này? Để trả lời, Vaska nhặt chiếc đinh gỉ, lấy lại áp-phích từ tay tôi và chọc thủng hai mắt vua. - Đấy mình sẽ làm như thế, – Vaska tức giận thốt lên và muốn xé toạc cả bức tranh áp-phích. https://thuviensach.vn - Chúng mình đem dán vào hàng rào nhà thằng Senka hàng giò đi? – tôi đề nghị. - Nếu mà nhét được cho chính nhà vua nhỉ, – Vaska nói. - Phải đấy; và chúng mình sẽ viết thêm sang bên cạnh: “Vua là đồ chó”. Chúng tôi ngồi xuống chiếc ghế dài, rồi bắt đầu thì thào bàn cách xem làm thế nào gửi được nó cho vua. Đột nhiên chúng tôi thấy trong bóng tối có một người nào đó rón rén bước tới căn nhà đất. Người đó gõ vào cửa sổ, chờ trả lời và khẽ hỏi: - Ông thợ giày Anisim ở đây phải không? Chúng tôi nín thở. Tiếng chú Anisim Ivanovich vọng ra từ căn nhà đất: - Ở đây, cần gì đấy? - Anh Pavel gửi lời chào. Tôi đến lấy ủng, – người lạ mặt nói. - Ủng đã xong rồi. Mời anh vào, – chú Anisim Ivanovich trả lời. Người lạ mặt đi qua, không nhìn thấy chúng tôi. Cánh cửa kêu cọt kẹt và lại trở nên yên tĩnh. Tôi có cảm tưởng như đã nhận ra người ngồi ở khe Bogodukhovskaya. Tôi chưa kịp nói điều đó với Vaska. Ngoài phố lại nghe thấy tiếng chân. Lại một người nữa bước tới ngôi nhà đất và câu chuyện về anh Pavel nào đó và về đôi ủng lại lặp lại. Khi người đó khuất trong bóng đêm rồi, Vaska mới thì thào với tôi. - Ngồi yên, đó là những người hoạt động bí mật đấy. Tôi ngạc nhiên: những người hoạt động bí mật đến ngôi nhà đất của chú Anisim Ivanovich làm gì, một khi ở đó ngay cả nền nhà cũng không có – chỉ toàn đất trát thêm đất sét trộn với phân bò? Chẳng bao lâu bố tôi cũng đi qua đường tới ngôi nhà đất, theo sau ông là chú thợ máy Sirotka, cụt một tay. Sau đó chú công nhân người Trung Quốc cao kều xuất hiện trong bóng đêm. Tôi đã có lần gặp chú https://thuviensach.vn đó. Khi ông khách từ Pastukhovska, đeo trên vai chiếc đàn phong cầm xuất hiện, tôi mới vỡ nhẽ là các công nhân tụ họp lại ở trong ngôi nhà đất là những người chống lại vua. Tôi sốt ruột muốn xem và kéo Vaska vào nhà. Chúng tôi vừa bước vào nhà, thì chú Anisim Ivanovich đã đuổi luôn chúng tôi ra. Nhưng tôi đã kịp nhận ra người có bộ râu đen lởm chởm. Bác ta đã làm cho tôi thích với đôi mắt tinh ranh, với hàm răng trắng và tươi tắn như của người Di-gan. - Các cậu ở đây chả có việc gì đâu, – bố tôi đẩy vào lưng chúng tôi và nói, – Lenka, con đi ngủ đi, còn Vaska… Bố tôi nói thầm với cậu cái gì ấy, rồi Vaska bước ra. Sau tôi mới biết là bố tôi sai Vaska ra gác cạnh nhà. Nếu cảnh sát xuất hiện thì phải hát to: “Vào ngày thứ bảy, ngày mưa gió…” Như thế còn nói chi đến ngủ với nghê nữa. - Vaska, cho mình gác với cậu nhé, được không? - Nhưng coi chừng, phải im lặng… Chúng tôi nép kín bên hàng rào và bắt đầu quan sát. - Vaska, ông có râu là ai đấy? - Cán bộ bí mật ở Lugansk. Cậu có biết ông ấy dũng cảm như thế nào không? Hoạt động chống lại vua đấy. Chống lại vua! Tôi và Vaska đang bảo vệ một người như thế đó! Thế có nghĩa là tôi cũng hoạt động chống lại vua. Thằng Ilyukha tóc hung mà biết, nó có thể chết được vì ghen. Màn đêm đã bao trùm cả mặt đất, nhưng tôi không thấy sợ. Thậm chí còn muốn cho cảnh sát đến nhanh lên để tôi và Vaska hát vang: “Vào ngày thứ bảy, ngày mưa gió…” Tôi căng mắt ra nhìn vào bóng đêm, nhưng chẳng trông thấy một ai ở đâu cả. Thòi gian trôi qua đã khá lâu, tôi lạnh cóng cả người, nhưng chả lẽ lại bỏ về nhà, khi còn muốn nghe đến chết được xem trong nhà người ta nói gì. https://thuviensach.vn - Vaska, Vaska này, cửa sổ nhà cậu có lỗ thủng đấy! – tôi thì thầm. - Biết rồi. - Nhưng chỗ kính lại bị gối che mất… - Thế thì sao? Mình che đấy để khỏi gió lùa. - Biết rồi… nhưng tớ muốn nói là cái gối có thể tháo ra được… Không biết Vaska có hiểu tôi hay không, hay chính cậu ấy cũng muốn nghe các nhà hoạt động bí mật nói chuyện, – cậu ta dọa tôi – “Im” – rồi chúng tôi lén tới cửa sổ. Vaska quỳ gối, thận trọng vạch mép gối ra và chúng tôi bắt đầu lắng nghe. Ông có râu đang nói – tôi nhận ra tiếng ông ta: - Bọn cha cố, tư sản, hiến binh, cả một bầy lũ ăn bám xã hội đè nén chúng ta. Nhà tù đầy chật. Nhân dân gục chết dưới làn đạn của Nga hoàng. Các đồng chí, khắp nước Nga đang rên xiết. Ban Chấp hành Trung ương Đảng Công nhân Dân chủ Xã hội bôn-sê-vích Nga kêu gọi chúng ta đấu tranh. Cần đập tan tành thế giới cũ. Nước mắt và sự phản kháng không giúp gì được. Chỉ có những bàn tay chai sạn của chúng ta, tạm thời được trang bị bằng cuốc chim, mới đem lại cho mình tự do… Chúng tôi nhìn nhau và lùi khỏi cửa sổ. - Nghe rõ chứ? – Vaska thì thầm. Tôi gật đầu. - Đó, một con rắn độc! - Ai kia? - Vua chứ còn ai? Toàn nước Nga rên xiết, còn hắn thì uống rượu vốt-ca và bắn vào công nhân. Nước Nga rên xiết… Thế mà thảo nguyên về đêm lại yên tĩnh đến mức không nghe thấy một tiếng động. Chúng tôi lại ép sát vào cửa sổ. Bố tôi đang nói: - Chúng ta rèn lấy vũ khí, các đồng chí ạ. Bốn mươi thanh gươm và một trăm lưỡi mác đã được cất giấu ở nơi tin cậy. Các đồng chí thợ mỏ https://thuviensach.vn hãy dũng cảm đứng lên, cả dân tộc vùng lên theo các đồng chí… 5 Chúng tôi rời khỏi cửa sổ để kiểm tra xem có tên cảnh sát nào lén tới không, nhưng xung quanh vẫn yên ắng, chỉ có những ngôi sao nhấp nháy trên bầu trời tối đen. Bỗng nhiên từ xa xa đâu đó trong đêm tối vọng tới tiếng rền rĩ xé lòng kéo dài. Tiếng rền rĩ lắng đi rồi lại lặp lại. Cái gì thế? Tiếng rền rĩ xé lòng và ngắt quãng từng hồi vọng tới chỗ chúng tôi ngày càng rõ. Tôi nắm lấy tay Vaska trong bóng đêm. - Nghe thấy không? - Khoan! – Vaska bực mình nói, lắng nghe tiếng rền rĩ ai oán. - Cái gì thế? Vaska im lặng. - Nước Nga hả? - Sao? - Nước Nga rên xiết hả? - Nước Nga nào ở đây! Còi mỏ Pastukhovska kêu cứu đấy! Lại xảy ra chuyện gì ở đó rồi, – Vaska lại im bặt, lắng nghe. Và trong đêm tối lại vang lên, vang lên tiếng gọi đơn độc. Sau đó như để đáp lại, các mỏ khác cũng kéo còi vang lên ảo não. Thế là trong đêm tối hàng chục tiếng còi: “Ô, ô, ô… u, u, u…” – rền rĩ, gieo rắc sợ hãi và lo âu. Vaska lao vào nhà, nhưng những người hoạt động bí mật đã từ trong chạy ra, vừa chạy vừa mặc áo. Cả chú Anisim Ivanovich cũng trượt xe ra theo. - Pastukhovska cháy rồi, – Vaska kêu lên. – Kia kìa, nhìn kìa! Phía mỏ sáng rực lên một ánh hồng ghê rợn. Người chơi phong cầm ở Pastukhovska vẫy tay tuyệt vọng, rồi chạy dọc theo đường phố. Mọi người rượt theo anh. https://thuviensach.vn Tiếng chân rầm rập khắp nơi. Mọi người xô đẩy nhau chạy cả về một phía. Trong đêm tối vang lên những giọng nói lo lắng. - Đi chứ? – Vaska nắm chặt tay làm tôi phát đau. – Đằng ấy còn có cả con Valetka và Strepet đang cháy… Tôi chợt nhớ tới những con ngựa mù và không kịp nghĩ ngợi, lao ngay theo Vaska. Đến góc phố, chúng tôi va phải bố tôi. Nhận ra tôi, ông bắt quay về. Chúng tôi buồn rầu đứng lại. Tôi cảm thấy Vaska rất muốn chạy đến mỏ, nhưng lại không dám bỏ tôi lại một mình. Chúng tôi đi ra ngoài thành phố. Ở đây nhìn thấy rất rõ đám cháy. Mỏ Pastukhovska ở trên núi và ánh hồng ngày càng đỏ rực lên, chiếu sáng cả nửa cánh đồng cỏ. Thấy rõ cả đống đất đá hình chóp đỏ rực khủng khiếp của mỏ “Italia”. Còi vẫn rú. Mọi người chạy ngược chạy xuôi, từ mọi nơi lao tới, hốt hoảng hỏi nhau việc gì đã xảy ra. Một người nào đó lên tiếng: “Mỏ cháy”. Người khác quả quyết: “Tất nhiên có tiếng nổ mà”. Rồi những giọng nói xúc động, thương xót, giận dữ và phẫn nộ chen lẫn nhau: - Thế là lại chết những người cột trụ kiếm ăn cho gia đình, và rồi trẻ mồ côi lại đi ăn xin khắp nơi. - Quạt trong lò không chịu chữa, thế là xảy ra cháy! - Bọn chúng cần đếch gì quạt, với chúng bỏ mặc anh em mình chết còn hơn! - Quẳng cái bọn ăn bám ấy xuống giếng lò! Răng tôi va vào nhau lập cập vì sợ. Trong tiếng rì rầm hỗn độn của mọi người tôi nhận ra tiếng mẹ tôi. Bà đang hỏi ai đó về tôi. Lẩn đi không kịp nữa rồi. Mọi người đã thấy tôi và dắt tôi lại chỗ mẹ. Bà phát cho tôi một cái. - Á chà, thằng du thủ du thực đây rồi. Tôi đi sục sạo khắp phố tìm nó, còn nó lại nghĩ ra cách đi chơi đêm thế này đây! https://thuviensach.vn Thím Matrena cũng định dắt Vaska về thì một người từ phía Pastukhovska chạy lại và kêu to: - Anh em ơi! Lại cứu mau! Công nhân mỏ Pastukhovska gặp tai nạn. Vaska giằng tay mẹ, lao về phía đồng cỏ tối mịt. 6 Suốt đêm trong thành phố không ngừng báo động. Ngoài cửa sổ nghe rõ tiếng kêu la, tiếng súng và tiếng chân người chạy rầm rập. Mẹ tôi tắt đèn và đứng bên cửa sổ, căng mắt nhìn vào bóng đêm. Đến sáng Vaska chạy lại nhà tôi và kể lại rằng: hơi đốt dưới hầm mỏ “Italia” nổ tung làm chết cả một kíp thợ, cả tòa nhà mỏ và chuồng ngựa đều bị cháy trụi. Vaska hào hứng thuật lại: công nhân lôi tên chủ mỏ von Graff ra khỏi nhà, kéo nó tới giếng lò, định ném hắn xuống đó, nhưng lính Cozak đã ập tới và đánh tháo cho hắn. Suốt ngày trong thành phố không được yên, bố tôi cũng vắng mặt cả ngày. Hai mẹ con chỉ lo chúng đã bỏ tù bố tôi rồi. Gần sáng bố tôi mới về, với vẻ hối lỗi, bố tôi đặt lên bàn đồng rúp nhàu nát và ba mươi mốt cô-pếch tiền lẻ. Bọn chủ đã thanh toán tiền lương và từ giờ sẽ không nơi nào nhận bố tôi vào làm việc nữa vì chúng đã cấp cho bố tôi “thẻ căn cước chó sói”*. Bọn cảnh sát phi ngựa lùng sục khắp các phố. Mẹ tôi nghiêm khắc cấm tôi ra khỏi cổng để đề phòng nhỡ vô phúc lại bị ngựa xéo. Nhưng đến hôm đưa tang những người thợ, tôi đã trốn được và cùng Vaska chạy đến Pastukhovska. Tất cả mọi ngả đường về mỏ đều đông nghịt. Cảnh sát, hiến binh và lính Cozak xua đuổi mọi người, thúc ngựa húc vào phụ nữ và trẻ con, nhưng người ta vẫn cứ đi và đi. https://thuviensach.vn Quang cảnh nơi mỏ bị cháy làm tôi sửng sốt. Khói đen vẫn còn nghi ngút trên tòa nhà của mỏ. Tàn tro bay tứ tung. Mùi bồ hóng muội than ẩm ướt bốc lên và cả một thứ mùi gì nằng nặng, lờ lợ đến lợm giọng. Những ngôi nhà đất yên ắng, các quán rượu vắng tanh. Thậm chí chó cũng ngừng sủa, như hiểu đã xảy ra điều gì. Những chiếc xe ngựa chở các quan tài ghép bằng gỗ ván rẻ mạt xếp hàng kéo đến nghĩa trang. Đám tang dài đến một dặm. Những con ngựa lê bước rầu rĩ, như thể chúng cũng cảm thấy nặng nề vì phải chở một thứ hàng kinh khủng. Hai bên đám tang là bọn hiến binh, kiếm tuốt trần, oai vệ ngồi trên ngựa thành một hàng dài. Chúng cản không cho một ai lại gần quan tài. Một nhóm công nhân lừ lừ tiến trước đoàn xe. Họ khiêng trên vai một chiếc quan tài đóng vội vã và hát chuệch choạc, nhưng đầy khí thế: Vì tình yêu nhân dân thắm thiết Các anh đã ngã xuống trong đấu tranh quyết liệt. Các anh đã hiến dâng tất cả, tất cả những gì có thể có, Cho nhân dân, cho cuộc sống tự do! Cả cánh đồng cỏ vang lên tiếng khóc của trẻ con và tiếng kêu gào của phụ nữ. Một người đàn bà bò lết dưới đất, tay vươn về phía những chiếc quan tài. Bà ta đã khản cổ, không còn khóc được nữa. Xen lẫn tiếng rền rĩ đó, bài hát vẫn vang lên một cách trang nghiêm: Đôi khi ngột ngạt trong lao tù u ám Quân thù tàn bạo thẳng tay kết án Và các anh “ra đi” kéo theo Cả xích xiềng loảng xoảng… Tên cảnh sát trưởng, găng tay trắng toát, quất mạnh ngựa, thúc con vật lồng lên trước và gào lên, đứng ưỡn thẳng trên bàn đạp hệt một chú gà sống: https://thuviensach.vn - Không ha-a-át nữa! Tao ra lệnh: i-i-im ngay! Công nhân không thèm để ý đến hắn, lại càng hét to: Còn bọn độc tài chuyên chế Tiệc tùng chè chén trong cung điện xa hoa Rượu tưới tràn lên lo lắng sâu xa Có biết đâu những dòng chữ gớm ghê Đã được bàn tay số phận khắc trên vách đá! Tôi len lỏi qua đám đông và trông thấy bố tôi đi hàng đầu. Bố tôi ghé vai khiêng một bên quan tài, còn phía bên kia là chú công nhân chơi phong cầm ở Pastukhovska đang chậm rãi bước. “Không biết có phải bạn chú ấy nằm trong chiếc quan tài đó không nhỉ?” – tôi tự hỏi. Bố tôi bước chầm chậm và cùng hát với mọi người: Nhân dân rồi sẽ đứng lên Hiên ngang giành lấy tự do. Vĩnh biệt những người anh em. Các anh đã trải qua Con đường vinh quang. Đến nghĩa trang, bọn cảnh sát không cho ai vào, ngoài những người khiêng quan tài. Tuy nhiên tôi và Vaska vẫn chui qua được hàng rào ọp ẹp, mặc dù tôi bị tên lính Cozak cưỡi ngựa quất cho một roi khá đau. Trên mặt đất trong nghĩa trang không một khóm cây nhỏ. Chỉ có ngải cứu, ngưu bàng và những cây thập ác thưa thớt đó đây. Huyệt chung – một hố dài và sâu hoắm – được đào giữa nghĩa trang. Người ta dùng thừng ròng những chiếc quan tài xuống đó và xếp thành một hàng. Một cô bé nhà ai mặc áo vải hoa dài níu lấy tay các chú công nhân và hét đến khản cổ: - Các chú cho ông cháu xuống đâu thế, ở đó có con nhái kìa! https://thuviensach.vn Một bà vợ thợ mỏ quỳ phía bên kia. Bà ta ôm chặt chiếc quan tài gỗ than thở rền rĩ: - Anh chết đi, để lại lũ trẻ mồ côi cho ai? Bên cạnh bà ta lau nhau lít nhít một lũ trẻ con. Đứa lớn nhất – một chú bé cau có khoảng mười ba tuổi – một tay lau nước mắt, một tay đỡ mẹ. Tôi liếc nhìn và nhận ra cậu bé cầm đầu bọn trẻ ở Pastukhovska. Đúng, chính là cậu ta, Pashka Lửa dữ tợn và tóc tai bù xù. Trong bộ áo lễ màu đỏ sẫm viền bạc, cha Ioann với khuôn mặt tín đồ hiền dịu đáng mến, đứng bên hố, đung đưa chiếc bát hương tỏa làn khói xanh thơm ngát và trầm trầm tụng: - Kính Chúa Giê-xu, cầu cho các linh hồn bầy tôi của Chúa được an nghỉ cùng với các thánh ở nơi không có bệnh tật, không có buồn rầu, không có thở than, mà chỉ có cuộc sống vô tận. Thân cát bụi ngươi sẽ trở về cát bụi. Mọi chúng con sẽ ra đi, tiếng nức nở trên mồ sẽ thành khúc ca. Cảm tạ Chúa trời. Bài hát cầu hồn vang lên buồn bã xen lẫn tiếng nức nở của đàn bà. Rõ ràng là chính cha Ioann cũng thương tiếc những người thợ mỏ đã chết. Ông đưa tiễn họ lên thiên đường. Chú thợ máy Sirotka trong chiếc áo sạch với một bên tay buông thõng giắt vào thắt lưng, đứng bên mộ lắng nghe tiếng cầu kinh lầm rầm buồn bã của cha cố, mặc cho những giọt lệ lặng lẽ rơi. Cách xa chúng tôi, lão hàng giò Tsybulya vẻ mặt thành kính, đứng lẫn trong đám đông những tiểu thư mặc diện đủ kiểu. Từ xa đưa mắt về phía mộ, hắn làm dấu và nói gì đó với tên đứng cạnh – lão chủ quán rượu Titov. Tôi lắng nghe. - Đời người như ngọn nến trước gió. Thổi một cái là tắt. Chả có gì là vĩnh cửu cả. - Cả nhà vua lẫn bọn dân đen tất cả đều chui xuống đất cả… – lão chủ quán rượu trợn mắt đáp lại. Lão Tsybulya thở dài phụ họa: https://thuviensach.vn - Ông nói đúng chân lý, ông Tit Vlasovich ạ. Tất cả đều đội ơn Chúa. Nay sống, mai chết… – và lão chủ quán vội vã làm dấu thánh cho mình. Chú Sirotka nhìn lão Tsybulya và khẽ nói như rít lên: - Mày cũng cầu nguyện cơ à, đồ lái buôn? Sợ chết hả? Còn những người tốt thì lại nằm xuống… - Chúa sinh ra, Chúa lại đòi về thôi, – lão Tsybulya giận dữ trả lời và quay ngoắt đi. - Chúa… Thế Chúa của mày ở đâu? Chỉ tao xem nào. - Thằng phản Chúa, – lão chủ quán rượu Titov giận dữ rít lên. – Sao lại có thể nói như thế được? Chúa ở ngay trong lòng mày, trong tâm hồn mày ấy. Mặt chú Sirotka tối sầm lại. - Trong tao à? – chú hỏi, tay nắm chặt lấy cổ áo, dường như chú thấy nghẹt thở. – Đâu, Chúa ở chỗ nào trong tao, chỉ tao xem? – Chú giật mạnh cổ áo làm khuy đứt tung, phơi trần bộ ngực gầy guộc. – Đây hả? Chỗ này hả, tao hỏi mày đấy? – Chú Sirotka vừa thở vừa hỏi. – Thế thì sao Chúa không thấy được tao đói nghèo, còn mày béo chảy mỡ ra? - T-sì-sì, – lão chủ quán lại rít lên, liếc nhìn chú Sirotka. – Khéo Đức Cha nghe thấy, mày không xấu hổ à? - Đức Cha của mày là thằng cảnh sát mặc áo thày tu. Người đáng xấu hổ phải là chúng mày, bọn nhà giàu ăn bám. Công nhân làm nuôi chúng mày mà chúng mày lại giết họ. - Mày không được phép nói với tao như vậy, – bỗng tên chủ quán gầm lên. – Tao là nhà buôn hạng nhất, tao là nghị viên chính thức của thành phố. Ê, cảnh sát đâu? - Cứ gọi đi, gọi đi, đồ đê tiện, rồi chúng mày sẽ sặc máu của chúng tao. Bọn cảnh sát lập tức tóm lấy chú Sirotka lôi đi. https://thuviensach.vn Tôi thấy Vaska cố giữ bình tĩnh và để ý theo dõi xem cậu sẽ làm gì. Vaska tiến lại gần lão chủ quán rượu và đốp thẳng vào mặt hắn vừa đủ nghe thấy: - Thằng giàu hợm ăn đuôi lợn! Lão chủ quán giật nảy người như bị một cái tát: - Đồ lưu manh, đồ khố rách áo ôm. – Thằng lái buôn gào lên. – Lùa tất cả chúng mày xuống hố. Tôi thấy nhẹ cả người. Kệ cho bọn hắn chửi rủa, miễn là chúng ta thắng! 7 Tôi và Vaska rời khỏi nghĩa trang sau cùng, khi ở đó chỉ còn lại bọn cảnh sát và những bà mẹ cùng bọn trẻ con khóc lóc bên mộ. Chúng tôi đi yên lặng bên nhau, không muốn nói chuyện gì cả. Chiều đã xuống. Khi chúng tôi tới gần thị trấn thì một chiếc xe ngựa phóng từ phía mỏ Pastukhovska lại, đuổi kịp chúng tôi. Cha Ioann say bí tỉ, lắc lư nửa ngồi nửa nằm trên chiếc ghế da mềm trong xe. Mái tóc tơ mềm như của đàn bà rối bù, một chân đi ủng buông thõng trên bánh xe. Thỉnh thoảng ông ta lại hoa tay lên, rồi do bị chất độc vốt-ca kích thích không còn tỉnh táo, ông ta cất giọng khàn khàn: Mọi người đều bảo em đã trở nên nhẹ dạ, Mọi người lại bảo em yêu lắm chàng trai… Ôi, em yêu rất nhiều, rồi em lại quên tất cả. Lão Tsybulya níu lấy chiếc áo cha cố dài lượt thượt màu tím và lè nhè: - Cha ơi, con yêu cha, chúng mình hôn nhau đi. Thế là cả hai quắp chặt lấy nhau, gí sát những cặp môi chảy nhão vào nhau. Nỗi uất hận cay đắng vì bị xúc phạm bóp nghẹt tim tôi. Thế nghĩa là cha Ioann mà tôi hằng kính trọng cũng cùng một giuộc với lão https://thuviensach.vn Tsybulya. Thế nghĩa là ông ta chả thương tiếc gì những chú công nhân đã chết, mà chỉ là giả vờ khi ông ta cầu nguyện cho họ ở nghĩa trang… Thế mà tôi lại nghĩ, khi nào ông ta kết thúc nghi lễ cầu nguyện, các thiên thần sẽ đón ông ta lên thiên đường và ông ta sẽ kể cho Chúa nghe những người thợ đã chết như thế nào và ông ta đã chôn cất họ ra sao… Té ra là cha cố đã đánh lừa tôi và Vaska, ông ta đã đánh lừa cả các chú công nhân, đánh lừa ngay cả Chúa nữa… - Nốc cho say vào như đồ con lợn ấy, đồ bờm ngựa, – tôi nói. – Chúa sẽ trừng phạt hắn ta, phải không Vaska? - Sẽ trừng phạt… bằng những chiếc bánh bột trắng có nhân và cả nửa chai vốt-ca nữa… – Vaska giận dữ làu bàu. - Sao lại bằng bánh có nhân? - Vì… – Vaska cau mày rồi im bặt như không hài lòng, vì tôi không tự đoán ra được. Cậu ta nhìn quanh, mặc dù cách đấy đến một dặm không một bóng người rồi với vẻ hết sức kiên quyết thì thầm: – Vì… nếu cậu muốn biết… tớ sẽ nói cho mà nghe: hoàn toàn không có Chúa. Tôi đứng sững lại. - Sợ cái gì? Tớ nói: không có Chúa. - Sao lại không có, cậu nói gì vậy, Vaska? Cậu làm dấu đi! - Tớ cần gì phải làm dấu. Những người hoạt động bí mật không bao giờ nói dối cả. - Thế Chúa đi đằng nào? - Chả đi đâu cả. Chẳng bao giờ có Chúa cả. - Thế nào? Hôm qua rõ ràng chính mắt tớ trông thấy Chúa ở nhà thờ cơ mà. - Cậu nhìn thấy tranh vẽ đấy. - Không, ảnh Đức Chúa hẳn hoi. - Đó cũng chỉ là tranh vẽ thôi. Bọn tư sản đã bôi bác ra để… Vaska không nói nốt, giận dữ rút ở trong ngực ra tờ tranh áp-phích và chỉ vào chỗ có cái đu quay, trên đó vẽ những khuôn mặt mộ đạo. https://thuviensach.vn - Xem người ta viết gì đây này, đọc đi. - “Chúng ta lừa đảo các người”. - Thế đấy, cậu phải hiểu… Nhưng tôi chả hiểu gì cả. Không thể không tin Vaska được, mà tin thì thật khủng khiếp. - Vaska, thế có Đức Mẹ không? – tôi lắp bắp hỏi. - Chẳng có Đức Mẹ nào cả. - Thế thiên đường? - Gì? - Thiên đường có không? - Thiên đường, thiên đường – cậu cứ nằm xuống giường mà chết, – Vaska cau có đáp lại. Chúng tôi im lặng. - Thế ai làm ra cây cối, hầm mỏ và… các loại dưa chuột? – Câu hỏi của tôi lại làm Vaska nổi khùng. - Cậu có nghe thấy chú Sirotka nói gì về Chúa ở nghĩa trang không? – cậu ta ngán ngẩm hỏi. - Thế sao? - Không, cậu nói đi, có nghe thấy không? - Nghe thấy. - Thế là đủ rồi. Không có Đức Chúa nào cả. Tôi sững sờ trở về nhà. Mẹ tôi đi vắng. Thánh Nikolai từ góc nhà phía trước nhìn tôi với cặp mắt tức giận. Bộ mặt nghiêm khắc tối sầm của Người thật đáng sợ. “Làm sao lại không có Chúa nhỉ? – tôi suy nghĩ. – Thế còn những bài kinh nguyện, còn Nhà thờ, còn Chúa Giê-xu và, kia nữa là thánh Nikolai? Nếu chỉ là tranh thì sao vị thánh đang nhìn tôi dữ tợn thế kia? Chắc Người đã biết được câu chuyện giữa tôi và Vaska”. Tôi moi cuốn lịch thánh nhàu nát ở sau bức tượng ra. Đây là bà thánh khổ hạnh Varvara có cặp mắt buồn buồn như của Alyosha https://thuviensach.vn Pupok. Hồi trước, khi bà tôi còn sống, bà có dạy rằng “muốn tránh khỏi cái chết bất ngờ hoặc muốn khỏi đau đầu thì cầu nguyện bà thánh đó”. Còn đây lại là một vị thánh nào đó hói đầu, mặc áo dài, tay cầm cuốn sách, hình như là ông thánh Trofim, vị thánh mà người ta cầu nguyện vào ngày mồng một tháng Hai “để trừ sạch các loại chuột”. Và đây là Chúa Giê-xu chịu tội đóng đanh trên cây thánh giá. Sao ông ta gầy như bộ xương ấy nhỉ? Vì ông ta nhịn ăn nhịn uống, luôn đau xót cho tội lỗi của mọi người đấy. Vậy thì sao lại không có Chúa? Thế nhưng điều đó lại chính do Vaska cho tôi biết, mà tôi không tin ai bằng Vaska. Tôi lại nhớ lại cha Ioann say rượu và cô bé mồ côi khóc trước mộ người ông làm thợ mỏ. Chúa làm gì mà lại để cô bé khóc như vậy, sao Chúa không bênh vực cô ta? Tôi nhớ cả đến Senka Tsybulya. Không lẽ Chúa không nhìn thấy thằng con hàng giò ấy đã cưỡi lên cổ tôi, mà sao Chúa không trừng phạt nó? “Đâu, Chúa ở đâu, chỉ tao xem?” – tai tôi văng vẳng tiếng chú Sirotka. Và tôi bỗng cũng muốn dũng cảm nói như vậy: “Chúa đâu nào? Vaska bảo làm gì có Chúa!” Chúa có hay không? Biết hỏi ai bây giờ nhỉ? Hỏi mẹ – mẹ mắng cho, còn hỏi bố ư – chả có gì mà hỏi – bố tôi có đi nhà thờ bao giờ đâu. Một ý nghĩ chợt thoáng qua: “Sao, nếu như tự mình hỏi Chúa xem thế nào?” Mắt không rời khỏi ảnh thánh, tôi tiến lại gần đó. Vị thánh có mọi phép nhiệm mầu Nikolai giận dữ nhìn tôi. Tôi khẽ hỏi, cho ông ta khỏi nghe rõ từng lời của tôi: - Này Chúa, ông không có trên đời này, phải không? Hỏi xong tôi rụt cổ, lim dim mắt chờ tiếng sét phạt. Chung quanh vẫn yên ắng. Tôi sờ lưỡi xem đã cứng ra chưa? Lưỡi vẫn động đậy được. - Không có Chúa, – tôi lặp lại to hơn. Chúa lờ đờ nhìn tôi với đôi hố mắt tối sẫm. https://thuviensach.vn - Không có Chúa! Chẳng có Chúa! – tôi la lên, lòng thanh thản, vui vui. – Làm gì có Chúa, toàn tranh thôi. – Tôi tiếp tục hét lên, rồi đá bật cánh cửa, nhảy phắt ra sân. Mặt trời chiếu sáng rực rỡ, tôi như thấy bầu trời bao la hơn trước. - Không có Chúa! – tôi gào vang lên khắp phố và thấy thằng Ilyukha tóc hung đang chễm trệ trên hàng rào. Nó tròn xoe mắt nhìn tôi, mồm há hốc ra. - Sao, làm sao mà tròn mắt ra thế? Chúa của mày không có và thiên thần cũng không! Ilyukha định làm dấu thánh, nhưng không làm được vì quá sợ. Nó nhảy phắt từ trên hàng rào xuống và ba chân bốn cẳng chạy như bị xua đuổi. - Tóm lấy thằng Ilyukha – thánh tiên tri, – tôi kêu với theo rồi chạy qua đường đến nhà Vaska. Đang đà chạy, tôi suýt húc phải bụng thằng Zagrebay. Tên cảnh sát thộp ngay lấy cổ áo tôi: - A này, đứng lại. Ai bảo mày không có Chúa. Đi về gặp bố mày. Ai là bố mày? - Bác, cháu xin bác, cháu không dám thế nữa… - Nói láo… Gớm, thì ra chúng mày không còn tôn ti trật tự gì nữa – không có Chúa! - Đây, Chúa đây, nhìn thấy chưa? Tôi yên lặng nhìn nắm tay to tướng bẩn thỉu đầy mùi dưa chuột muối của hắn. Tên cảnh sát gí sát nắm đấm vào tận mắt tôi, che khuất cả bầu trời. Rồi tên cảnh sát tát tai tôi một cái và tôi ba chân bốn cẳng chạy đến chỗ Vaska. https://thuviensach.vn Chương ba HOA ANH TÚC ĐỎ Gió bốc hằn thù điên cuồng tàn phá Thế lực hắc ám bóp nghẹt chúng ta. Ta bước vào trận đấu tranh quyết liệt Số phận không ai biết còn chờ đợi ta 1 Mùa đông đã qua. Bão tuyết ngừng thổi. Trên thảo nguyên, sau xóm thợ, những bãi tuyết mùa đông phủ đầy muội than xám ngắt làm người ta phát chán đã tan hết. Mùa xuân đã tới. Những khóm hoa mận dại nở rộ dọc sườn hầm đá dốc thoai thoải hệt như một tấm ren bằng tuyết trắng toát. Xa hơn một chút, nơi những vườn rau còn chưa ngả xanh đổ xuống phía sông, là những cây mơ, cây mận và anh đào đã tàn hoa. Mặt đất dưới gốc cây rải đầy những cánh hoa thơm ngát. Chim sơn tước véo von, chim mai hoa líu lo và những chú sẻ hoa bay liệng trong vòm lá rậm rạp của những bụi tử đinh hương. Từ phía sông vọng lại tiếng ếch nhái ồm ộp. Bản hợp ca nhiều giọng của chúng vang lên suốt từ sáng đến tối. Thật khó mà kìm mình được – thảo nguyên vẫy gọi hấp dẫn biết bao nhiêu. Cùng với mùa xuân tin vui cũng đến với nhà tôi: bố tôi về. Suốt mùa đông bố tôi lang thang khắp vùng mỏ tìm việc nhưng vô hiệu. Từ khi bố tôi bị chúng cấp cho “thẻ căn cước chó sói” không nơi nào nhận bố tôi vào làm. Mà thẻ đó là thẻ gì nhỉ? Bố tôi đi tới đâu, người ta cũng trả lời: - Xéo! Mày biết hát bài “Marseillaise”, cứ đi mà hát nữa đi! https://thuviensach.vn Thế là bố tôi quay về, tay không, gầy guộc, râu ria xồm xoàm. Áo bố tôi rách rưới, đôi giày cũ rích, ngả một màu hung đỏ quạch, mòn vẹt gót và mất cả cá. Giá như bố tôi không mỉm cười khi bước vào nhà thì hai mẹ con không nhận ra. Bố tôi không mua quà về. Trong túi rỗng không của bố tôi tôi chỉ thấy một mẩu bút chì và tôi sờ thấy dưới lần lót áo một tập giấy gì đó màu đỏ với dòng chữ: “Đảng Công nhân Dân chủ Xã hội Nga”. Tôi liền rút ra một tờ. Trên tờ giấy có một bài thơ ngắn: Sa hoàng người Nga Mang quân phục Phổ. Bộ trưởng của mi Bất lương tôi tớ. Một lũ nghị sĩ Ăn cắp, rượu chè. Sĩ quan cần vụ Trưng diện gớm ghê Còn bản thân vua Khác gì gia súc Dài ba ác-sin*. Tôi không kịp đọc tiếp: bố tôi vào. Tôi chỉ kịp nhét lại tờ giấy xuống dưới lần lót, nhưng vẫn còn lúng túng với chiếc áo. - Bắt được thằng ăn trộm nhé, – bố tôi bước vào, vui vẻ đùa. Bố tôi thật là hiền và rõ là buồn nhớ mẹ con tôi. – Con tìm gì trong túi áo bố thế? - Bố hứa mua quà về, mà chả có, – tôi phụng phịu vờ giận dỗi. - Quà phải lao động mới có. Con giải được câu đố, sẽ có quà. - Câu đố gì ạ? - Nào, con nghe đây và giải đi. Câu đố thứ nhất như thế này: “Chém kiếm vào nhà, nữ bá tước bước ra và ngồi xuống đệm bông”… https://thuviensach.vn Bố tôi giấu nụ cưới hóm hỉnh, khoan thai móc túi thuốc, cuộn một điếu, đoạn lấy ra hòn đá lửa, mồi và cái đánh lửa, nện vài cái vào hòn đá lửa và bắt đầu thổi lửa. - Đoán ra chưa? – bố tôi vừa châm thuốc, vừa hỏi. - Chưa ạ. - Xoàng quá… Thôi được, giải câu thứ hai vậy: “Xà ngang vắt qua suốt nước Nga, dựng đứng dậy – sẽ dẫn đến tận trời”. Đoán đi. - Con chịu. - Con nghĩ đi chứ. - Con đã nghĩ rồi. - Ê-hê, thế mà đòi giải đố… Bố tôi moi trong túi áo gi-lê ra một miếng đường nhỏ bọc trong mảnh vải con, rồi đưa cho tôi. - Gặm đi… Còn câu đố của bố rất dễ. Câu thứ nhất là đá lửa, que đánh lửa và tia lửa. Câu thứ hai là con đường. Những con đường xuyên khắp nước Nga không đo nổi và cũng chẳng đếm xuể. Dù có đi bao nhiêu chăng nữa cũng không thể đi hết các con đường. Mỗi người chúng ta tự chọn cho mình một con đường và sẽ đi theo con đường đó suốt cuộc đời mình. Rồi con cũng sẽ có con đường của con… Giọng bố tôi đượm buồn như thương xót tôi. Bố, bố ơi, tôi cũng rất thương bố tôi. Tôi nép sát bên vai gầy guộc của bố tôi và thấy vui thích, thanh thản. Tôi rất thích những lúc bố tôi ở nhà, nhưng những dịp ấy thường rất hiếm. Thế mà ngay hôm ấy tôi lại được ở bên bố tôi. Chúng tôi nằm trên bãi cỏ sau nhà kho và bố tôi kể về những thành phố xa xôi, về những người thợ mỏ sống ở đó. Hạnh phúc của tôi bỗng bất ngờ bị cắt đứt. Buổi tối bọn cảnh sát ập tới. Chúng tôi vừa ngồi vào ăn tối thì có tiếng gõ cửa. Bố tôi rút vội những tờ áp-phích đỏ trong áo ra và giấu vào thùng đựng nước rửa tay. https://thuviensach.vn Chỉ sau đó bố tôi mới ra mở cửa và bọn cảnh sát, gươm giáo loảng xoảng, ùa vào nhà. Tên cảnh sát trưởng, người đầy những khuy vàng chóe, bước vào trước mọi người. - Giơ tay lên! – hắn ra lệnh. Bố tôi giơ tay lên và chúng bắt đầu lục soát bố tôi. Mẹ tôi ngồi sững trên ghế đẩu như bị hóa đá. Ba tên cảnh sát bắt đầu rạch gối, làm tung tóe lông vịt ra sân. Bọn chúng giẫm cả ủng lên giường lục lọi sau tranh Chúa. Một thằng xỉa cả kiếm vào hòm quần áo. Chúng qua lại chỗ thùng nước rửa tay có tới mười lần, nhưng không thằng nào nghĩ tới việc mở nắp ra. Trong lúc chúng khám xét, mọi người tụ họp trong sân và nhìn qua cửa sổ. Bọn cảnh sát xua họ đi. Tên cảnh sát trưởng thấy mệt, muốn quỵ đến nơi, liền ngồi xuống chiếc ghế đẩu. nhưng ghế bị gãy. - Đi làm chính trị thì biết, mà ghế tốt lại không có, – hắn cằn nhằn, níu tay một thằng cảnh sát đứng dậy. Hắn không ngồi nữa và cứ đứng thế tra hỏi bố tôi: - Thằng cầm đầu bọn mày, biệt hiệu là Mityai từ Peterburg tới, hiện ở đâu? - Tôi không biết ai tên thế cả, – bố tôi trả lời và định vuốt ve con mèo, nhưng tên cảnh sát trưởng đá bay nó đi. - Ustinov, mày đừng có dại dột, thế nào chúng tao cũng tóm được nó, còn mày thì rục xương trong tù. Tao biết hết cả bọn cầm đầu chúng mày: cả thằng Prepodobnyi, cả thằng Mityai và thằng Bogdan nữa. Chả mấy chốc chúng tao sẽ tóm hết, lúc đó mới trắng mắt ra. Tôi hoảng sợ. Bogdan chính là tên gọi của bố tôi. Sao tên cảnh sát không tóm luôn bố tôi và kêu lên: “Giữ lấy nó, chính nó, thằng hoạt động bí mật Bogdan!” Thế có nghĩa là tên cảnh sát trưởng không biết bí danh ấy của bố tôi, không biết! – tôi thấy sướng quá. https://thuviensach.vn Ria mép tên cảnh sát màu hung hung gần như đỏ. Chúng vểnh sang hai bên như hai củ cà-rốt trông đến kinh. Bố tôi cau có trả lời: - Ngài cảnh sát trưởng, chính quyền trong tay các ngài, các ngài muốn làm gì thì làm. Chúng tôi, những người thợ, là những người bị áp bức. Cánh của chúng tôi đã bị trói chặt. Thằng cảnh sát gõ gõ tay lên mép bàn: - Cẩn thận kẻo có ngày cánh của mày sẽ bị gông lại. – Hắn chậm rãi đi quanh phòng, rồi quay lại chỗ bố tôi, thân mật đặt tay lên vai bố tôi. - Ustinov, anh là một thợ rèn dày kinh nghiệm. Ở nhà máy, người ta thường bảo những người thợ rèn như anh đi khắp nước Nga cũng không tìm thấy. Anh hãy bỏ hoạt động chính trị đi. Anh còn có gia đình, rồi con trai anh sẽ lớn lên, ái chà, một chàng trai trẻ đẹp biết bao. Anh đã làm hại đời nó. Hãy từ bỏ công việc đó đi và hãy sống theo lời Chúa. Tôi sẽ vì anh mà nói với ngài Hughes một lời, rồi người ta sẽ tăng lương cho anh, sẽ cho anh phòng ở. Bố tôi nặng nhọc đứng dậy. - Ngài đến đây để làm gì, ngài cảnh sát trưởng? Để khám xét phải không? Vậy thì cứ làm đi. Tên cảnh sát nổi giận, bước nhanh ra cửa. Đến cửa hắn quay lại, hăm dọa để tay lên kiếm và nói: - Tao báo trước: ngày mai không đứa nào được ra khỏi nhà. Chúng mày không tính được một điều gì đâu. Truyền lại cho đồng bọn mày biết thế. Bố tôi gài chặt cửa sau khi những tên cảnh sát bỏ đi, rồi mới moi những tờ giấy bí mật trong thùng nước rửa tay ra. Mẹ tôi sợ bọn cảnh sát đến nỗi không dám dọn dẹp nữa. Chúng tôi ngủ giữa đám đồ đạc vứt ngổn ngang. Bố mẹ tôi thì thầm với nhau. Tôi nghe thấy mẹ bảo: - Anh nghĩ xem, các anh dám chống lại ai thế. Rồi vua sẽ giết chết hết các anh. https://thuviensach.vn