🔙 Quay lại trang tải sách pdf ebook Hùng Biện Kiểu Ted Ebooks Nhóm Zalo Mục lục Lời đầu sách Lời giới thiệu Phần I NỘI DUNG CHƯƠNG 1 CHỌN LỰA Ý TƯỞNG ĐÁNG LAN TỎA BÍ QUYẾT 1: Ai cũng có một ý tưởng đáng lan tỏa BÍ QUYẾT 2: Tự xác định vai trò theo mục tiêu chính của bản thân, có thể là giáo dục, giải trí hay truyền cảm hứng Nhóm 1: Các nhà giáo dục Nhóm 2: Các nghệ sĩ giải trí Nhóm 3: Tác nhân thay đổi BÍ QUYẾT 3: Đóng khung ý tưởng đáng lan tỏa trong một câu trả lời theo dạng hành động - kết quả cho một câu hỏi đáng nêu ra BÍ QUYẾT 4: Chỉ gieo một mầm cảm hứng duy nhất BÍ QUYẾT 5: Kết nối với các nhu cầu cố hữu của con người, điển hình như cảm giác thuộc về, lợi ích bản thân, nhu cầu thể hiện bản thân(6) hoặc hy vọng vào tương lai BÍ QUYẾT 6: Hãy nói về chủ đề bạn say mê BÍ QUYẾT 7: Hãy nhớ rằng bạn diễn thuyết để phục vụ khán giả CHƯƠNG 2 TỔ CHỨC BÀI DIỄN THUYẾT BÍ QUYẾT 8: Xác định sẽ truyền đạt theo hướng kể chuyện hay hướng tiền đề BÍ QUYẾT 9: Xây dựng lập luận logic để chứng minh ý tưởng của bạn là đáng lan tỏa BÍ QUYẾT 10: Chạm vào cảm xúc và tâm trí của khán giả bằng tiền đề và dẫn chứng BÍ QUYẾT 11: Đừng nhồi nhét quá nhiều vào bài diễn thuyết BÍ QUYẾT 12: Sử dụng dẫn chứng gợi phản ứng cảm xúc BÍ QUYẾT 13: Sử dụng chuỗi tiền đề cho những ý tưởng cấp tiến hoặc có sắc thái riêng đáng lan tỏa CHƯƠNG 3 KỂ CÂU CHUYỆN CỦA BẠN BÍ QUYẾT 14: Rút ra những câu chuyện đáng kể lại từ kinh nghiệm cá nhân Lời khuyên 1: Chỉ một bài học Lời khuyên 2: Khoảnh khắc quyết định Lời khuyên 3: Khắc phục nhược điểm BÍ QUYẾT 15: Phát triển câu chuyện miêu tả hành trình của người hùng bằng cấu trúc ba hồi BÍ QUYẾT 16: Sử dụng cụm từ “Cuộc sống bình thường” để giới thiệu nhân vật chính và thiết lập chủ đề của bạn Cuộc sống bình thường BÍ QUYẾT 17: Sử dụng “Tiếng gọi phiêu lưu” để cắt ngang cuộc sống của người hùng và trao cho họ một mục tiêu Tiếng gọi phiêu lưu BÍ QUYẾT 18: Gia tăng sự căng thẳng với lời “Từ chối tiếng gọi” BÍ QUYẾT 19: Sắp xếp một “Cuộc hạnh ngộ với người dẫn lối” để tránh cho người hùng được xem là đặc biệt BÍ QUYẾT 20: Để người hùng dấn thân vào hành trình bằng cách “bước qua ngưỡng cửa đầu tiên” Bước qua ngưỡng cửa đầu tiên BÍ QUYẾT 21: Trang bị cho người hùng kiến thức thu được từ “Thử thách, đồng minh và kẻ thù” Thử thách, đồng minh và kẻ thù BÍ QUYẾT 22: Tước bỏ các lựa chọn của người hùng khi “tiến vào hang động thăm thẳm” Tiến vào hang động thăm thẳm BÍ QUYẾT 23: Để người hùng trải qua một “Thử thách” sống còn Thử thách BÍ QUYẾT 24: Trao “Phần thưởng” cho người hùng vì đã sống sót qua cuộc khủng hoảng lớn đầu tiên Phần thưởng BÍ QUYẾT 25: Bắt đầu đưa người hùng bước lên “Hành trình trở về” với cuộc sống bình thường. BÍ QUYẾT 26: Nối tiếp đoạn cao trào với sự “Tái sinh” của người hùng Tái sinh BÍ QUYẾT 27: Lồng ý tưởng muốn lan tỏa vào hành trình “Quay về cùng thần dược” Quay về cùng thần dược BÍ QUYẾT 28: Thổi sức sống vào các nhân vật trên sân khấu bằng vẻ bề ngoài và các đoạn đối thoại BÍ QUYẾT 29: Đưa khán giả vào bối cảnh câu chuyện BÍ QUYẾT 30: Áp dụng khung hành trình của người hùng cho câu chuyện về những nhân vật khác BÍ QUYẾT 31: Kết hợp các quan sát liên quan từ kinh nghiệm cá nhân vào ý tưởng đáng lan tỏa CHƯƠNG 4 TRAU CHUỐT KHẨU HIỆU CỦA BẠN BÍ QUYẾT 32: Gói gọn ý tưởng đáng lan tỏa vào một khẩu hiệu có sức lan tỏa BÍ QUYẾT 33: Lập khẩu hiệu từ 3 đến 12 từ BÍ QUYẾT 34: Lập khẩu hiệu tập trung vào hành động để người nghe biết phải làm gì BÍ QUYẾT 35: Lập khẩu hiệu có vần điệu BÍ QUYẾT 36: Lặp lại câu khẩu hiệu ít nhất ba lần CHƯƠNG 5 MỞ ĐẦU BÀI DIỄN THUYẾT BÍ QUYẾT 37: Thu hút và dẫn dắt khán giả vào phần mở đầu BÍ QUYẾT 38: Bắt đầu bằng một đoạn dẫn khi sức sống trong bài phát biểu không hợp với sức sống trong khán phòng BÍ QUYẾT 39: Bắt đầu bằng một câu chuyện khi bài phát biểu của bạn xúc động và mang tính giải trí BÍ QUYẾT 40: Bắt đầu bằng một tuyên bố gây sốc để thúc đẩy phản ứng của khán giả BÍ QUYẾT 41: Mở đầu bằng một câu hỏi khiến khán giả phải suy nghĩ BÍ QUYẾT 42: Khép lại phần mở đầu bằng một tuyên bố lợi ích rõ ràng và vạch ra lộ trình cho bài diễn thuyết BÍ QUYẾT 43: Tránh xa những cách mở đầu sáo rỗng BÍ QUYẾT 44: Tránh những mở đầu đòi hỏi sự tham gia của khán giả, trừ khi hoạt động đó liên quan mật thiết đến ý tưởng đáng lan tỏa của bạn CHƯƠNG 6 CHUYỂN Ý GIỮA CÁC PHẦN BÍ QUYẾT 45: Tổng hợp lại rõ ràng các điểm chính ở phần trước và giới thiệu sơ lược chủ đề của phần tiếp theo trong đoạn chuyển ý BÍ QUYẾT 46: Cung cấp chỉ dấu rõ ràng bằng lời nói và hình ảnh trực quan rằng bạn đang chuyển ý BÍ QUYẾT 47: Định hướng cho khán giả về vấn đề bạn đang trình bày trong tiến trình diễn thuyết CHƯƠNG 7 KẾT THÚC BÀI DIỄN THUYẾT BÍ QUYẾT 48: Sử dụng ngôn ngữ để báo hiệu rõ rằng bạn đang kết thúc bài diễn thuyết BÍ QUYẾT 49: Tóm tắt rõ ý tưởng đáng lan tỏa trong phần kết luận BÍ QUYẾT 50: Kết thúc bằng một lời kêu gọi hành động khẩn thiết và dễ thực hiện nhắm vào khán giả BÍ QUYẾT 51: Kết thúc bằng lời “cảm ơn” Phần II TRUYỀN TẢI CHƯƠNG 8 THỂ HIỆN CẢM XÚC BÍ QUYẾT 52: Đưa khán giả đi qua nhiều cung bậc cảm xúc nhất có thể BÍ QUYẾT 53: Mời gọi khán giả “tưởng tượng” BÍ QUYẾT 54: Tổn thương và bộc lộ cảm xúc, nhưng đừng mất kiểm soát CHƯƠNG 9 NÂNG TẦM NGÔN NGỮ BÍ QUYẾT 55: Trau chuốt bài diễn thuyết của bạn bằng nghệ thuật tu từ BÍ QUYẾT 56: Áp dụng nguyên tắc “số ba” trong một danh sách các mục thông tin tương tự nhau BÍ QUYẾT 57: Đặt câu hỏi để lôi kéo khán giả tham gia vào cuộc trò chuyện BÍ QUYẾT 58: Diễn giải số liệu thống kê để phù hợp với cảm xúc mỗi cá nhân BÍ QUYẾT 59: Tăng cường ngôn ngữ bằng hình ảnh sinh động và chi tiết gợi cảm giác BÍ QUYẾT 60: Dùng đại từ nhân xưng “tôi”, “bạn” và “chúng ta” như trong cuộc hội thoại mặt đối mặt BÍ QUYẾT 61: Dùng những từ ngữ ngắn gọn và đơn giản nhất để thể hiện thông điệp CHƯƠNG 10 THÊM CHẤT HÀI HƯỚC BÍ QUYẾT 62: Khơi dậy một tràng cười mỗi phút bằng sự hài hước dựa trên cảm giác nổi trội hơn BÍ QUYẾT 63: Khuấy động mỗi phút một tiếng cười bằng yếu tố ngạc nhiên BÍ QUYẾT 64: Khơi dậy tiếng cười từng phút bằng việc giải phóng hoặc xóa sạch cảm xúc BÍ QUYẾT 65: Sử dụng kiểu hài tự trào hiệu quả ở nhiều cấp độ BÍ QUYẾT 66: Ngắt nghỉ và giữ nguyên hình tượng nhân vật khi khán giả đang cười BÍ QUYẾT 67: Lồng ghép yếu tố hài hước vào những câu chuyện giàu chất đối thoại BÍ QUYẾT 68: Lặp lại các cụm ba mẩu chuyện có độ hài hước tăng dần BÍ QUYẾT 69: Khuếch đại tiếng cười bằng âm điệu, hình thể và biểu cảm khuôn mặt BÍ QUYẾT 70: Chọn nét hài cụ thể thay vì chung chung CHƯƠNG 11 LÀM CHỦ KHẢ NĂNG TRUYỀN TẢI LỜI NÓI BÍ QUYẾT 71: Hãy sử dụng giọng điệu của một người nói chuyện nhiệt thành trong cuộc hội thoại hai người BÍ QUYẾT 72: Loại bỏ mọi từ lấp khoảng trống BÍ QUYẾT 73: Khai thác sức mạnh trên nhiều khía cạnh của những quãng ngắt nghỉ BÍ QUYẾT 74: Làm phong phú thêm giọng điệu bằng cách thay đổi tốc độ nói, âm lượng và cao độ CHƯƠNG 12 KIỂM SOÁT KHẢ NĂNG TRUYỀN ĐẠT PHI NGÔN TỪ BÍ QUYẾT 75: Thả lỏng hai tay tự nhiên khi không thể hiện điệu bộ gì BÍ QUYẾT 76: Giả tư thế người mẫu khi không nói BÍ QUYẾT 77: Thể hiện điệu bộ tự nhiên thường xuyên để củng cố lời nói của bạn BÍ QUYẾT 78: Thể hiện biểu cảm khuôn mặt phù hợp với trạng thái nội dung ở từng thời điểm của bài diễn thuyết BÍ QUYẾT 79: Duy trì giao tiếp bằng mắt trong ba giây với các cá nhân theo cách ngẫu nhiên CHƯƠNG 13 DI CHUYỂN QUANH SÂN KHẤU BÍ QUYẾT 80: Di chuyển trong phạm vi ảo mà bạn tạo ra trên sân khấu BÍ QUYẾT 81: Di chuyển thận trọng và có chủ đích BÍ QUYẾT 82: Tự tin lên xuống sân khấu Phần III THIẾT KẾ CHƯƠNG 14 TẠO CÁC SLIDE TRUYỀN CẢM HỨNG BÍ QUYẾT 83: Diễn thuyết không cần slide BÍ QUYẾT 84: Vẽ hình rõ ràng và đơn giản là cách thay thế slide tuyệt hảo BÍ QUYẾT 85: Khi bạn cần dùng slide để chia sẻ dữ liệu hoặc dẫn tư liệu chứng minh cho kinh nghiệm, hãy trình bày thật đơn giản, giàu hình ảnh và ít từ ngữ BÍ QUYẾT 86: Nhấn mạnh các ý then chốt bằng sự đối lập cố ý về màu sắc, phông chữ và vị trí CHƯƠNG 15 SỬ DỤNG VIDEO HIỆU QUẢ BÍ QUYẾT 87: Đảm bảo đoạn phim của bạn thật ngắn gọn BÍ QUYẾT 88: Đứng sang một bên và xem những đoạn phim có chất lượng âm thanh cao BÍ QUYẾT 89: Thuyết minh cho những đoạn phim thiếu âm thanh CHƯƠNG 16 SỬ DỤNG ĐẠO CỤ HỖ TRỢ BÍ QUYẾT 90: Cất đạo cụ khi không dùng đến BÍ QUYẾT 91: Hạn chế sử dụng đạo cụ hỗ trợ BÍ QUYẾT 92: Bảo đảm đạo cụ của bạn đủ lớn để khán giả nhìn thấy CHƯƠNG 17 SỬ DỤNG BỤC DIỄN THUYẾT BÍ QUYẾT 93: Dùng bục diễn thuyết khi cần thể hiện quyền uy BÍ QUYẾT 94: Đặt nhẹ tay trên bục diễn thuyết BÍ QUYẾT 95: Hãy đứng xa bục nếu có thể BÍ QUYẾT 96: Dùng ghi chú như một diễn giả chuyên nghiệp CHƯƠNG 18 CÁCH ĂN MẶC ĐỂ THÀNH CÔNG TRÊN SÂN KHẤU BÍ QUYẾT 97: Chọn trang phục phù hợp trước sự kiện BÍ QUYẾT 98: Đảm bảo trang phục của bạn kết hợp được với micro BÍ QUYẾT 99: Mang thêm trang phục dự phòng Phần IV HÀNH TRÌNH ĐẾN SÂN KHẤU VÀ HƠN THẾ NỮA CHƯƠNG 19 ĐỂ ĐƯỢC CHỌN DIỄN THUYẾT TRÊN TED BÍ QUYẾT 100: Sống với đam mê BÍ QUYẾT 101: Kết thân với một diễn giả được trông đợi BÍ QUYẾT 102: Khi mọi cách khác đều thất bại, hãy đăng ký xin diễn thuyết CHƯƠNG 20 CHUẨN BỊ MÀ KHÔNG LO SỢ BÍ QUYẾT 103: Tập nói ít nhất ba lần trong môi trường nhiều phản hồi BÍ QUYẾT 104: Đến sớm để thoải mái hơn với khâu hậu cần và khán giả BÍ QUYẾT 105: Hãy nhớ rằng khán giả muốn bạn thành công BÍ QUYẾT 106: Yêu cầu có màn hình chạy chữ CHƯƠNG 21 ĐỂ RA MẮT HIỆU QUẢ BÍ QUYẾT 107: Viết cho MC một đoạn giới thiệu từ một đến hai phút để liên kết nó với thông điệp cốt lõi của bạn BÍ QUYẾT 108: Đảm bảo phần giới thiệu của bạn nói lên được vì sao bạn là người phù hợp để chia sẻ ý tưởng của mình tới khán giả BÍ QUYẾT 109: Phác thảo một phần mở đầu đưa bạn vào vị thế một người hướng dẫn đáng tin, chứ không phải một siêu nhân BÍ QUYẾT 110: Giữ cho giọng điệu trong phần giới thiệu khớp với giọng điệu trong bài thuyết trình CHƯƠNG 22 GIÚP ĐOẠN PHIM TRÊN TED CỦA BẠN TẠO CƠN SỐT BÍ QUYẾT 111: Biến bài nói chuyện của bạn trở nên bất ngờ, đáng mến, sáng tạo và giàu cảm xúc BÍ QUYẾT 112: Hãy buông bỏ những thứ bạn không thể kiểm soát CHƯƠNG 23 HÃY NGỪNG ĐỌC VÀ BẮT ĐẦU NÓI BÍ QUYẾT 113: Luyện tập trong môi trường nhiều phản hồi Lời bạt Lời cảm ơn Lời đầu sách Nếu nói mỗi bài diễn thuyết thành công là một hiện tượng, thì một cuộc hội thảo TED có thể xem là hiện tượng trong các hiện tượng. Vì đây là nơi những diễn giả nổi tiếng trong khắp các lĩnh vực, từ Malcolm Gladwell, Anthony Robbins, Bill Gates cho đến Bill Clinton, đều từng có cơ hội phô diễn tài hùng biện của họ. Từ một hội thảo nhỏ được tổ chức vào năm 1984, TED đã trở thành sự kiện được cả thế giới chờ đón mỗi năm, với hai hội nghị lớn TED và TEDGlobal được luân phiên tổ chức tại nhiều quốc gia. Bên cạnh đó là vô số sự kiện TEDx với quy mô vừa phải tại nhiều khu vực trên thế giới. Và từ ba lĩnh vực ban đầu – công nghệ, giải trí và thiết kế, chủ đề của sự kiện TED cũng được mở rộng trên khắp các lĩnh vực, về mọi chủ đề mà cả thế giới đang quan tâm. Nhờ vậy, nơi đây đã trở thành diễn đàn để các diễn giả nổi tiếng thể hiện ý tưởng của họ, cũng như chinh phục hàng nghìn khán giả chỉ với 18 phút đứng trên sân khấu. Mỗi video tường thuật diễn thuyết trên TED.com cũng thu hút hàng triệu lượt view và được người xem chia sẻ khắp các trang mạng xã hội, như Facebook, Twitter, Slideshare... Trên cương vị là một trong những nhà tổ chức, cùng kinh nghiệm đúc kết qua quan sát và tự mình phát biểu trên sân khấu TED, tác giả Jeremey Donovan đã cho ra mắt cuốn sách Hùng biện kiểu TED. Cuốn sách là tập hợp những bí quyết từ cách xây dựng nội dung, hình thức truyền đạt cho đến các công cụ hỗ trợ để bài diễn thuyết sinh động và hấp dẫn hơn. Bên cạnh đó là vô số ví dụ thực tế từ các diễn giả, giúp người đọc cảm thấy như chính bản thân đang tỏa sáng trước một hội trường đầy ắp người nghe. Trong số đó, có cả một ví dụ được Donovan xây dựng trên kinh nghiệm của chính ông, khi ông tổ chức một buổi giới thiệu cuốn sách này. Các bí quyết trong sách không chỉ được áp dụng trong sân khấu TED, mà còn rất hữu ích cho những ai muốn trau dồi tài hùng biện nhằm phục vụ công việc, thể hiện mình trong các cuộc họp hay thực hiện những bài thuyết trình quan trọng cho doanh nghiệp. Đó là những kỹ năng vô cùng hữu ích trong tương tác với đồng nghiệp, đối tác hoặc khách hàng. Nếu khao khát làm chủ nghệ thuật nói trước công chúng, đây sẽ là cẩm nang không thể thiếu dành cho bạn. Xin trân trọng gửi đến quý độc giả cuốn sách này! CÔNG TY CỔ PHẦN SÁCH ALPHA Lời giới thiệu Lời tự thú của một kẻ nghiện các bài diễn thuyết trên TED Tôi vẫn nhớ năm mình tám tuổi, khi tôi quyết định điều mình muốn làm trong suốt quãng đời còn lại. Thời đó chưa có các bài diễn thuyết trên TED(1), cũng chưa có Internet, thứ đã biến chúng thành hiện tượng trên toàn cầu. Thời đó, những người sản xuất hàng điện tử chỉ làm ra những sản phẩm dùng được lâu bền, còn người mua hàng điện tử thì nâng niu chúng hết lòng. Giống như mọi gia đình tôi từng biết, gia đình tôi cũng tận dụng triệt để mọi vật dụng trong nhà cho đến khi công tắc, quạt và bóng đèn bắt đầu trở chứng, đến độ bác thợ sửa điện cũng phải phán rằng chúng đã vô phương hồi phục. Món đồ điện tử tôi yêu quý nhất chính là chiếc đồng hồ báo thức kiểu lật số trong phòng ngủ ba mẹ tôi. Nếu bạn chưa bao giờ thấy thứ di vật nào như thế, thì cứ đơn giản hình dung ra những trang giấy lật có số trên đó. Khi một trang lật xuống, nó sẽ che đi con số trước đó và làm lộ ra con số mới. Có điều gì đó vừa đáng sợ, vừa ma mị ở chiếc đồng hồ đó. Dù tôi không được phép động vào nó do ba mẹ sợ tôi sẽ làm xáo trộn lịch sinh hoạt, song thỉnh thoảng tôi vẫn ngồi trên giường ba mẹ chờ đợi động cơ bên trong làm chuyển động bánh răng và khiến những con số lật xuống, cùng với tiếng “click!” vui tai. Thế rồi thảm họa ập đến. Động cơ vẫn kêu ro ro, nhưng rồi các chiếc bánh răng bỗng phát ra một âm thanh ken két báo điềm chẳng lành, và số phút cuối cùng bị tắc giữa số 6 và 7 khi trang đang lật. Tôi thề với ba mẹ rằng mình không hề đụng vào nó, và cuối cùng ba mẹ cũng tin tôi. Biết được niềm say mê kỳ lạ của tôi dành cho vật vô tri vô giác này, mẹ đã cho tôi chiếc đồng hồ báo thức, một cái tua-vít cùng một chỉ dẫn: “Đừng cắm điện sau khi tháo nó ra đấy, kẻo con sẽ bị điện giật mất.” Bạn cũng biết các ông bố bà mẹ hay nhồi nhét suy nghĩ vào đầu con cái thế nào rồi đấy… Khi tháo tung chiếc đồng hồ báo thức ra, tôi liền săm soi những kỳ quan từ các bộ phận điện và cơ khí bên trong. Tự xem mình là một chuyên viên kỹ thuật lành nghề, tôi lắp cỗ máy lại sau khi vô tình điều chỉnh vài thứ. Khi chiếc đồng hồ được lắp lại hoàn chỉnh, vẫn còn đó một vài chi tiết nằm lăn lóc trên sàn và âm thanh lạch cạch bên trong. Vì mong làm vừa lòng cha mẹ nhờ khéo léo sửa được chiếc đồng hồ quý báu, tôi liền cắm đồng hồ vào ổ điện trên tường. Khói bắt đầu tóe ra, kèm theo mùi nhựa cháy độc hại; thế là tôi rút ngay phích ra trước khi tự chuốc họa vào thân. Chính trong khoảnh khắc đó, tôi đã biết mình muốn trở thành kỹ sư. Bạn biết đấy, tôi là một đứa trẻ trầm lắng, hướng nội, thích ngồi ngẫm nghĩ và rất ít lời. Tôi nhận ra nếu trở thành kỹ sư, tôi sẽ có được một sự nghiệp thành công nhờ chơi đùa với các vật dụng. Và quan trọng nhất là tôi không phải mở lời với bất kỳ ai! Tôi sẽ bỏ qua những chuyện linh tinh xảy ra trong khoảng thời gian 14 năm sau đó, khi giấc mơ của tôi trở thành sự thật. Tôi đã được chơi đùa với những chiếc máy tính và thiết bị sản xuất trong vai trò một kỹ sư bán dẫn mới toanh ở thung lũng Silicon. Vấn đề duy nhất là tôi căm ghét công việc của mình. Dù tôi vẫn hạnh phúc vì không phải nói nhiều, song những bảng mạch tích hợp mà tôi sản xuất lại rất trái ngược với các vật dụng mọi người yêu thích. Tôi chỉ tạo ra được những linh kiện kêu lạch cạch trong đồng hồ báo thức của ai đó mà thôi. Với sở thích mới kết hợp giữa kinh doanh với công nghệ, từ một kỹ sư bán dẫn, tôi đã chuyển sang nghề phân tích bán dẫn. Có lẽ với bạn, thay đổi này nghe chẳng khác nào “chẻ sợi tóc làm tư”. Nhưng đối với tôi, đó thực là một thiên anh hùng ca. Thay vì tự tay chế tạo, tôi sẽ đi tư vấn cho người khác chế tạo. Chẳng hiểu sao tôi lại nghĩ mình có thể tiếp tục trốn trong suy nghĩ và chỉ việc ngồi viết về công nghệ. Đến tận khi tôi bắt tay vào làm việc, vẫn chẳng ai nói với tôi rằng tôi sẽ phải liên tục nói chuyện với mọi người; và không chỉ mặt đối mặt, mà còn phải đứng trên sân khấu trước hàng trăm người. Tôi không biết mình sợ điều gì hơn – đứng nói trước công chúng hay xin rút khỏi vị trí mới tuyển được vài ngày. Khi đang chạy khắp hành lang công ty với hy vọng tìm ra cách thoát khỏi mớ bòng bong, tôi bỗng thấy một tấm biển treo tường với dòng chữ: “Câu lạc bộ Diễn thuyết trước công chúng Toastmasters – Hôm nay, 12 giờ trưa, phòng 1002.” Vừa tuyệt vọng, vừa lo lắng, tôi ăn qua loa bữa trưa trong căng-tin rồi tiến thẳng đến phòng hội thảo. Ý định của tôi là học qua quan sát. Để bảo vệ mình trước nguy cơ bị gọi lên nói, tôi chọn ngồi tít sau góc phòng, mắt hướng xuống và nhai nhồm nhoàm chiếc bánh kẹp gà. Tôi cảm thấy mình như trở lại ngày còn tám tuổi. Mọi chuyện cứ diễn ra như thế suốt nhiều tuần, suốt mỗi ngày thứ tư cho đến khi hai thành viên của câu lạc bộ, Joshua Reynolds và Grant DuBois, hối thúc tôi thực hiện bài nói Chủ đề Bàn tròn đầu tiên của mình. Chủ đề Bàn tròn là các bài phát biểu ngẫu hứng dài khoảng 1-2 phút nhằm trả lời cho các câu hỏi nhẹ nhàng như: “Nếu có thể du lịch đến bất kỳ đâu trên thế giới, bạn sẽ đi đâu, tại sao?” Joshua và Grant, hai biên tập viên toàn thời gian chuyên về các báo cáo nghiên cứu, là những kẻ hoạt ngôn. Họ không chỉ là những cây bút tài năng, mà còn là chuyên gia diễn thuyết. Joshua có vóc người vạm vỡ, cao đến mét chín và có thể sắm đủ loại vai đặc sắc, phong phú, từ một mục sư rửa tội cho đến một diễn viên kịch Shakespeare. Grant, với vóc người bình thường và hơi hói, lại có đầy nhiệt huyết đam mê và kiến thức sâu rộng. Tôi chỉ mong được bằng nửa họ vào một ngày nào đó. Tôi không nhớ hôm đó mình đã nói gì, nhưng vẫn nhớ mình vã đầy mồ hôi, tay chân run rẩy, phải kìm lắm mới không són ra quần, hai tay thừa thãi không biết để vào đâu, đã thế còn ậm ừ không ngớt. Nhưng mặc kệ những điều đó, mọi người vẫn vỗ tay tán thưởng tôi. Các cuộc họp mặt của Toastmasters không quan tâm bạn “qua” hay “trượt”. Chỉ cần bước lên sân khấu, bạn sẽ trở thành người chiến thắng. Cứ thế, tuần nào tôi cũng ghé qua nơi khiến mình vững tâm này. Thỉnh thoảng tôi lại đứng lên nói, và cuối cùng đã thực hiện được những bài nói dài cần chuẩn bị trước (lên tới 7 phút). Nhưng trong phần lớn thời gian, tôi vẫn ngồi xem và phân tích cách mọi người hệ thống và truyền tải nội dung của mình. Sau 10 năm và 10.000 giờ nỗ lực dưới sự hướng dẫn của các cố vấn tuyệt vời, tôi đã chạm đến giai đoạn đầu của sự “xuất chúng” – theo lời Malcolm Gladwell(2). Dù nỗi sợ hãi trong tôi chưa hề biến mất (và sẽ không bao giờ biến mất), nhưng tôi đã học được cách biến năng lượng của mình thành một bài diễn thuyết đầy đam mê. Tôi đã trở thành người nói chuyện có duyên và say mê đúng như hình mẫu mà Joshua Reynolds và Grant DuBois từng làm gương cho tôi suốt thời gian dài. Khi nhìn lại, tôi vẫn phần nào xấu hổ khi phải thừa nhận rằng hành trình 10 năm đầu của mình là những ngày tháng ích kỷ. Tôi chủ yếu chỉ nhắm đến mục tiêu trở thành người giỏi nói chuyện hơn để tạo lợi thế trong đời sống cá nhân và công việc. Cũng như nhiều diễn giả khác, tôi tích trữ kiến thức thu được trong một căn hầm với ba lớp niêm phong nằm sâu trong não. Rồi đến một ngày kia, nó bỗng bật mở đánh tách. Tôi nhận ra việc hướng dẫn các diễn giả khác có lợi hơn nhiều so với chỉ tập trung rèn giũa năng lực thuyết trình của riêng mình. Tôi ước mình có thể nói rằng việc này xảy ra ngay lập tức, nhưng sự thật là tôi đã phải giác ngộ dần dần. Tôi bắt đầu ghi chú lại từng bài phát biểu mình theo dõi, bao gồm những nhận xét bổ khuyết cùng với các phản hồi mang tính xây dựng. Thay vì giữ chúng cho riêng mình, tôi thận trọng chia sẻ với diễn giả. Hiển nhiên tôi đã xúc phạm vô số người khi gửi họ những phản hồi tự giác mà chẳng kèm theo thông tin liên lạc nào để nhận diện, song, nhiều bạn bè và đồng nghiệp đã bắt đầu chủ động xin tôi lời khuyên. Tôi đã xây dựng được thương hiệu cá nhân như một kẻ mê diễn thuyết trước công chúng. Khi hô lớn đam mê của mình, bạn sẽ thu hút được nhiều cơ hội. Sáu năm sau khi bắt đầu gửi ghi chú cho các diễn giả, một hôm, tôi ăn tối với Neerav Shah, một trong những bạn bè thân nhất của mình. Neerav và tôi chẳng khác gì ruột thịt. Cả hai đều kết hôn với những mối tình thời đại học và con cái chúng tôi cũng trạc tuổi nhau. Chúng tôi đều rời bỏ công việc kỹ sư bán dẫn để theo đuổi ngành quản lý chung và đều là những tên mọt sách kinh doanh. Khi Neerav hỏi tôi: “Cậu đã bao giờ nghe về TED chưa?” tôi đoán cậu ấy đang nói về một tác giả sách bán chạy mới nổi nào đó, và đáp: “Ted nào thế?” Tối hôm đó khi về nhà, tôi tìm thấy một e-mail của Neerav với đường dẫn đến bài diễn thuyết trên TED của Ngài Ken Robinson(3). Tôi xem bài diễn thuyết đó, xem lại lần nữa, và thêm một lần nữa. Tôi như bị bỏ bùa. Các bài diễn thuyết trên TED là chất caffein với người bình thường và là ma túy đá với những kẻ nghiện diễn thuyết. Chúng không chỉ thú vị mà còn đầy cảm hứng. Không những thế, chúng còn đầy ắp những ý tưởng không chỉ đáng lan tỏa mà còn áp dụng được ngay tức thì. Sẽ khó có chuyện bạn chưa từng xem một video diễn thuyết nào của TED, nhưng nếu đúng như thế, thì xin giải thích rằng TED là một tổ chức phi lợi nhuận cống hiến vì mục tiêu lan tỏa những ý tưởng hấp dẫn từ các lĩnh vực công nghệ, giải trí và thiết kế(4)(TED). TED có nhiều dự án khác nhau, nhưng hai dự án danh tiếng nhất chính là các hội nghị mang tính độc quyền cao và hoạt động mở nhằm đăng tải miễn phí các bài diễn thuyết lên mạng. Nếu là khán giả nghiện xem các video của TED, có lẽ bạn vẫn còn nhớ cảm giác lần đầu tiên xem một video của TED ra sao. Đó là 18 phút đầy ắp những cảm hứng thuần túy. Sứ mệnh của TED là chia sẻ những ý tưởng đáng lan tỏa và những phái viên của tổ chức này đã không làm mọi người thất vọng. Mặc dù tên tuổi của họ không quen thuộc với mọi nhà, nhưng Ngài Ken Robinson, Jill Bolte Taylor và hàng nghìn người khác vẫn mê hoặc được khán giả của họ bằng nội dung, cách truyền tải và trình bày mạnh mẽ. Các bài diễn thuyết trên TED khá giống chất gây nghiện, vì chúng có thể “nuốt chửng bạn” và tác động đến những người mà bạn yêu quý. Tôi nhận ra điều này khi cô con gái 12 tuổi của tôi bắt đầu trích dẫn nguyên văn các đoạn trong bài diễn thuyết của Ngài Ken Robinson, và khi trông thấy ảnh Jill Bolte Taylor trên nền màn hình máy tính xách tay của tôi, con bé liền hỏi: “Ba ơi, đó có phải bác gái kể về cơn đột quỵ của mình không?” Đó là một cơn nghiện mà tôi rất mừng vì mình đã truyền nó sang con bé, bởi sự thịnh hành của các trò nhắn tin và mạng xã hội đang tạo ra một thế hệ phải vật lộn tìm cách thể hiện ý tưởng của chúng bằng lời. Những ai được học cách giao tiếp ngoài đời (thay vì trên mạng) sẽ có cơ hội được biết đến nhiều hơn và có thể tạo ra sự khác biệt trong một thế giới đang ngày một chật chội. Do xuất thân là dân phân tích, quả nhiên tôi đã phát triển nên phương pháp trích xuất tối đa giá trị từ các bài diễn thuyết của TED trên cả hai phương diện – vừa như một khán giả thông thường, vừa như một kẻ mê diễn thuyết. Dù các bài nói chỉ kéo dài tối đa 18 phút, nhưng tiến trình phân tích mỗi bài thường kéo dài hơn một giờ; vì với mỗi video, tôi sẽ xem ba lần. Trong lần đầu, mục tiêu của tôi là nắm được ý tưởng cốt lõi của diễn giả và cấu trúc tường thuật mà diễn giả sử dụng để truyền tải ý tưởng đó. Hầu hết các diễn giả đều khiến việc này dễ dàng hơn bằng cách khẳng định rõ ý tưởng của họ ngay phần đầu hoặc cuối bài phát biểu. Song, nhiều diễn giả khác lại giấu ý tưởng của mình sâu đến mức đủ khiến người nghe cảm giác vui sướng khi được trải nghiệm sự “giác ngộ”. Ngoài ra, tôi cũng cố thử xác định cách các diễn giả mở đầu bài nói chuyện của họ, cách họ xây dựng phần thân bài và cách họ kết thúc. Dù cấu trúc quen thuộc được sử dụng phổ biến nhất vẫn là “một đoạn mở đầu, ba đoạn thân bài và một đoạn kết luận,” nhưng vẫn có một số diễn giả không tuân theo khuôn mẫu đó. Khi được thực hiện đúng ý đồ, cấu trúc này sẽ mở ra nhiều kiến giải sâu sắc, giúp ta hiểu được tại sao tác giả trình bày theo lối ấy. Trong lần xem đầu tiên này, tôi cũng nắm bắt cách các diễn giả sử dụng các tiền đề (các mệnh đề khẳng định hay gợi ý) và bằng chứng để củng cố luận điểm. Vì phần lớn bằng chứng được trình bày dưới dạng câu chuyện, nên tôi thường tách riêng từng cách thức sáng tạo của diễn giả đối với cốt truyện, nhân vật và bối cảnh. Nếu lần xem đầu tiên cho tôi cái nhìn toàn cảnh về nội dung mà diễn giả trình bày, thì lần xem thứ hai lại cho phép tôi thu hẹp trọng tâm này vào hai yếu tố cụ thể. Yếu tố đầu tiên là ngôn ngữ. Vì ngôn ngữ bao gồm cả sự hài hước, vốn là một phần cốt yếu giải thích tại sao các bài diễn thuyết trên TED lại lan truyền mạnh mẽ đến vậy, nên tôi đã tạo một ứng dụng máy tính nhỏ nhằm xác định vị trí của mỗi tiếng cười khi tôi nhấn nút. Nếu được xem biên bản bài phát biểu, tôi sẽ đếm số lần diễn giả sử dụng các từ như bạn, tôi và chúng ta cũng như số lượng câu hỏi diễn giả đặt ra để cảm nhận phong cách nói của diễn giả. Cuối cùng, tôi tìm kiếm những cụm từ chuyển đổi thú vị có tác dụng lan tỏa thông điệp. Yếu tố thứ hai là cách trình bày, theo cả hai hình thức ngôn từ và phi ngôn từ. Khi nhắm mắt lại và lắng nghe thật kỹ, tôi có thể nghe thấy diễn giả thay đổi âm lượng, tốc độ và cường độ như thế nào. Tôi cũng nghe được diễn giả ngắt nghỉ để tạo những hiệu ứng khác nhau ra sao. Khi mở mắt ra, tôi lại trông thấy cách họ truyền đạt cảm xúc thông qua các biểu hiện trên khuôn mặt và ngôn ngữ cơ thể. Lần xem thứ ba và cũng là lần cuối, là để hiểu rõ cách thiết kế phần trình bày, bao gồm việc sử dụng các slide, video và công cụ hỗ trợ. Tôi sử dụng chính ứng dụng đếm các đợt cười để đếm số trang. Tôi cố gắng hiểu phản ứng cảm xúc và trí tuệ của mình trước cách sử dụng hình ảnh, văn bản và ảnh động của mỗi diễn giả. Dù các đoạn phim video hiếm khi được sử dụng trong các bài diễn thuyết của TED, song một khi đã xuất hiện, các diễn giả đều tiến hành lựa chọn, biên tập và trình bày chúng sao cho tốt nhất. Các công cụ hỗ trợ cũng tương đối hiếm và việc sử dụng chúng có lúc là lựa chọn thích hợp, có lúc lại không. Phần tiếp theo đây sẽ cung cấp cho bạn một cẩm nang hướng dẫn cách truyền tải một bài diễn thuyết đầy cảm hứng dựa trên một nghiên cứu sâu về các bài diễn thuyết được xem nhiều nhất trên TED. Khi bình luận về phiên bản đầu tiên của cuốn sách này, một nhà phê bình đã viết như sau: “Bạn không cần mua cuốn sách này nếu đã xem 10 bài diễn thuyết hàng đầu trên TED, rồi xem tiếp những bài không phổ biến bằng để thấy sự khác biệt.” Lời phê đó quả thực rất đúng! Nói cách khác, mục tiêu của tôi là tiết lộ bí quyết và tiết kiệm cho bạn 20 năm nghiên cứu về nghệ thật nói trước công chúng, cùng hàng núi giờ ngồi xem rồi phân tích hàng trăm bài diễn thuyết xuất sắc hoặc tầm thường trên TED. Khi viết cuốn sách này, tôi nhận ra rằng có thể bạn sẽ chẳng bao giờ thực sự diễn thuyết trên sân khấu TED. Thế nhưng, bạn vẫn cần thể hiện ý tưởng của mình sao cho truyền được cảm hứng cho người khác. Điều này luôn đúng, bất kể bạn đang nói với một người, 10 người, 100 người hay thậm chí 1.000 người. Bạn có thể áp dụng cùng những kỹ thuật khi diễn thuyết trên TED với các bài thuyết trình và các cuộc họp trong công ty; chưa ai dám nói rằng khiến đồng nghiệp phát ngán là cách thăng tiến trong doanh nghiệp. Các kỹ thuật này cũng có thể áp dụng với mọi hình thức phát biểu trước công chúng, bất kể ở trường học, hội nghị, đám cưới hay những dịp đặc biệt khác. Cuốn sách được chia thành bốn phần phản ánh hành trình của bạn trong vai trò một diễn giả, từ ý tưởng tới truyền tải và xa hơn thế. Ở mỗi phần, tôi sẽ cung cấp ví dụ về những phương thức áp dụng tốt nhất và cách tránh những cạm bẫy thường gặp. Phần I tập trung vào nội dung bằng cách bao quát cách thức chọn những ý tưởng đáng lan tỏa, cách xây dựng và tổ chức bài nói chuyện cùng với cách kể chuyện. Tuy vẫn kể các câu chuyện hằng ngày, nhưng có lẽ bạn chưa bao giờ được biết đến những kỹ thuật giúp câu chuyện của mình lôi cuốn được một nhóm khán giả lớn. Phần này cũng bao quát những khía cạnh tinh vi hơn trong nghệ thuật kể chuyện, bao gồm xây dựng cấu trúc cốt truyện, xây dựng bối cảnh và thêm màu sắc sống động cho các nhân vật. Phần II sẽ khám khá những phương diện chính yếu trong cách truyền tải bằng ngôn từ và phi ngôn từ. Bạn sẽ học cách sử dụng giọng nói, khuôn mặt, cơ thể và sân khấu để thu hút khán giả. Phần III trình bày cách thiết kế các slide thuyết trình truyền cảm hứng và cách truyền tải những đoạn phim video cuốn hút. Như bạn sẽ thấy, tôi không phải người ham thích sử dụng slide hay video khi nói trước đông người. Tuy nhiên, có những lúc chỉ dùng ngôn từ là không đủ xứng với ý tưởng. Trong phần này, tôi cũng sẽ đề cập đến việc sử dụng các công cụ hỗ trợ và bục phát biểu sao cho đúng. Phần IV trình bày về quá trình đứng trên sân khấu và hơn thế nữa. Tôi sẽ nhắc đến những khía cạnh thực tiễn hơn của các vấn đề như một diễn giả được chọn diễn thuyết trên TED như thế nào, họ phải làm gì để kiểm soát nỗi sợ hãi và tạo sự thu hút cho video của mình ra sao. Thế giới này đã có quá nhiều vận động viên, khách du lịch và nhà phê bình chỉ biết ngồi một chỗ, nên chúng ta cũng chẳng cần thêm những diễn giả chỉ biết ngồi một chỗ. Việc đọc về cách diễn thuyết sẽ thôi thúc bạn phát triển hơn nữa và cũng có thể giúp bạn tự tin hơn. Nhưng cách duy nhất để trở thành người diễn thuyết giỏi, chứ chưa nói đến người diễn thuyết xuất sắc, là phải tìm ra và học theo nút thắt trong câu chuyện cười xưa: “Làm thế nào để được biểu diễn trong nhà hát Carnegie Hall(5)?” Câu trả lời chính là: “Luyện tập, luyện tập và luyện tập!” Khi bạn nghiền ngẫm từng phần của cuốn sách này, hãy tìm cơ hội luyện tập qua các cuộc nói chuyện mặt đối mặt và các cuộc gặp gỡ tại những câu lạc bộ như Toastmasters ở địa phương. Và nếu không có gì bất trắc, một ngày nào đó bạn sẽ thấy mình đứng trên sân khấu TED. Khi đó, tôi sẽ là người cổ vũ nhiệt tình nhất cho bạn từ hàng ghế khán giả, và chờ đợi được mổ xẻ đoạn phim video về bạn để học hỏi và chia sẻ “ma thuật” của bạn. Ebook miễn phí tại : www.Sachvui.Com Phần I NỘI DUNG CHƯƠNG 1 CHỌN LỰA Ý TƯỞNG ĐÁNG LAN TỎA BÍ QUYẾT 1: Ai cũng có một ý tưởng đáng lan tỏa Sau khi xem một bài diễn thuyết trên TED, hầu như ai cũng cảm thấy ít nhất hai điều. Điều đầu tiên đến từ lời thầm thì êm ái của thiên thần bên vai phải: “Cậu có thể làm bất cứ điều gì. Cậu có thể trở thành bất cứ ai. Tiến lên và thay đổi thế giới nào!” Những lời ấy khiến bạn náo nức với cảm giác hứng khởi về những thay đổi sắp tới trong cuộc sống của mình và những người xung quanh, khi áp dụng các tri thức vừa khám phá này. Cảm xúc thứ hai đến từ con quỷ bên vai trái – kẻ chuyên gieo rắc sự ngờ vực về bản thân; nó hét lên: “Ngươi sẽ chẳng bao giờ nói hay được như thế! Ngươi không có lấy một ý tưởng hay, chứ đừng nói một ý tưởng tuyệt vời. Điều duy nhất ngươi học được suốt 10.000 giờ trong hơn 10 năm qua là ‘xem truyền hình như thế nào’. Ngươi không có lấy một công việc hấp dẫn. Chẳng có gì phi thường từng xảy đến với ngươi.” Bước đầu tiên để truyền tải được một bài phát biểu trên TED là hãy tống cổ con quỷ kia đi. Nó hoàn toàn sai. Hãy nhìn vào các bằng chứng. Cứ một Bill Gates lại có đến hàng trăm, nếu không muốn nói là hàng nghìn nhà hoạt động xã hội diễn thuyết về những nguyên nhân buộc họ đấu tranh, dù chẳng có quỹ hoạt động nào với ngân sách trên 30 tỉ đô-la chống lưng cho họ. Trên thực tế, Bunker Roy, nhà hoạt động chống đói nghèo – tên ông vốn chẳng quen thuộc gì – đã có một bài diễn thuyết trên TED với số lượt xem cao gần ba lần số lượt xem bài phát biểu của Gates. Nếu bạn đã biến cuộc đời của ai đó trở nên tốt đẹp hơn, bao gồm cuộc đời của chính bạn, thì bạn đã nắm trong tay hạt giống của một ý tưởng đáng lan tỏa. BÍ QUYẾT 2: Tự xác định vai trò theo mục tiêu chính của bản thân, có thể là giáo dục, giải trí hay truyền cảm hứng Trước khi bạn nói “Nhưng tôi không phải nhà hoạt động xã hội”, xin hãy nhớ rằng từ lâu, các bài phát biểu luôn đến từ hầu như mọi tầng lớp xã hội. Mặc dù ra đời vào năm 1984 với trọng tâm hướng đến những nhân vật trong giới công nghệ, giải trí và thiết kế, nhưng tổ chức TED đã dần mở rộng phạm vi hoạt động một cách có chủ ý. Trong các bài diễn thuyết mẫu trên TED của mình, tôi đã xác định được ít nhất 15 vai trò phổ biến – thuộc 3 nhóm lớn – thường xuyên tỏa sáng trên sân khấu. 15 vai trò này không loại trừ lẫn nhau, nhưng cũng không bổ sung trọn vẹn cho nhau. Bạn có thể nhận ra mình đang đóng nhiều hơn một vai, hoặc có thể không tìm thấy mình trong vai trò nào. Chúng ta thay đổi vai trò của mình mỗi ngày, trong mỗi khoảnh khắc như thể thay áo vậy. Vấn đề chỉ là mỗi khi ướm thử một vai, bạn sẽ thu hẹp được mối quan tâm của mình. Vì những ràng buộc thường mở khóa sáng tạo, nên kỹ thuật này sẽ giúp bạn dễ dàng xác định ý tưởng muốn lan tỏa. Ngoài ra, bất kể sứ mệnh chính của bạn là giáo dục, giải trí hay truyền cảm hứng, hãy đảm bảo rằng nó luôn bao gồm vừa đủ các yếu tố còn lại, cùng với thông tin, sự hài hước và cảm xúc. Nhóm 1: Các nhà giáo dục Mặc dù tất cả các bài diễn thuyết xuất sắc trên TED đều là sự hòa trộn giữa tính giáo dục, giải trí, và cảm hứng, nhưng các diễn giả ở nhóm này lại có xu hướng tập trung nhiều hơn vào phần giáo dục. Khi nói đến nhà giáo dục, tôi đang sử dụng một định nghĩa tương đối rộng bao gồm tất cả những cá nhân cố gắng tìm hiểu bản chất của giới tự nhiên, bản chất con người và bản chất của những thứ do con người tạo ra. Dù không bắt buộc, nhưng các diễn giả ở nhóm này thường có trình độ học vấn cao trong các ngành khoa học hay kỹ thuật. Nhóm này cũng phân nhỏ thành bốn loại vai trò như sau: Nhà phát minh: Các nhà phát minh là người mang đến những thứ rất “chất”. Họ chia sẻ các công nghệ mới hứa hẹn giúp chúng ta tiết kiệm công sức, tiêu khiển hoặc thậm chí thành toàn cho ước mơ của chúng ta. Từ các thiết bị điện tử thông minh đeo tay như Sixthsense của Pranav Mistry cho đến chiếc xe hơi không người lái của Sebastian Thrun, rất nhiều phát minh được trình bày trên TED đều tập trung vào trải nghiệm người dùng thông qua các tiện ích của chúng tôi. Bảng xếp hạng các bài diễn thuyết được xem nhiều nhất trên TED của các nhà phát minh sẽ mở ra những kiến giải sâu sắc về hệ tư tưởng chung của thời đại chúng ta. Có một khuôn mẫu đáng chú ý – nếu không nói là có chút hài hước – cho thấy có các bài diễn thuyết nhiều đến bất thường trên TED tập trung vào những vật thể bay, bao gồm rô-bốt, động vật và thậm chí cả con người với túi phản lực. Quả thực, khát khao bay lượn không phải là trào lưu nhất thời, mà là khát vọng tâm lý bẩm sinh. Nhà khoa học về sự sống: Các nhà khoa học về sự sống mở ra cho chúng ta những kỳ quan từ các thể sống, các tiến trình sinh học và mối quan hệ qua lại giữa muôn loài. Ta có thể dự đoán rằng phần lớn các bài diễn thuyết được theo dõi nhiều nhất trên TED thuộc nhóm các nhà khoa học về sự sống thường tập trung giúp mọi người thấu hiểu bộ não của họ, giúp họ sống khỏe mạnh và thọ hơn. Có vẻ như bản năng sinh tồn trong tâm lý giúp các nhà phát minh được mến mộ cũng thể hiện ở đây. Ba bài diễn thuyết xuất chúng trong nhóm này gồm có Stroke of Insight (tạm dịch: Cơn đột quỵ khai sáng) của Jill Bolte Taylor, Stats That Reshape Your Worldview (tạm dịch: Những con số định hình lại thế giới quan của bạn) của Hans Rosling, và A Roadmap to End Aging (tạm dịch: Hành trình chấm dứt lão hóa) của Aubrey de Grey. Nhà khoa học tự nhiên: Nhờ các nhà khoa học tự nhiên mà công chúng có thể hiểu được những quy luật trong giới tự nhiên và thế giới vật chất – bao gồm thiên văn học, sinh học, hóa học và vật lý học. Thông qua ngôn từ và hình ảnh của các diễn giả này, bạn có thể du hành từ hạt hạ nguyên tử (Brian Greene) sang những điều kinh ngạc dưới mặt nước (David Gallo) cho đến vũ trụ bao la rộng lớn (Stephen Hawking). Nhà khoa học xã hội: Các nhà khoa học xã hội mang đến những kiến giải sâu sắc về trải nghiệm của con người dưới góc độ cá nhân cũng như tập thể. Tại đây, bạn sẽ tìm thấy hai trong số những bài diễn thuyết được xem nhiều nhất trên TED, đó là Do school Kill Creativity? (tạm dịch: Trường học có giết chết sự sáng tạo?) của Ngài Ken Robinson và The Power of Vulnerability (tạm dịch: Sức mạnh của sự tổn thương) của Brené Brown. Phần lớn các bài diễn thuyết thuộc nhóm này giúp chúng ta hiểu được những xúc cảm như tình yêu, sự cảm thông và nỗi hổ thẹn. Những diễn giả xuất sắc nhất như Tiến sĩ Brown sẽ biến những điều mà chúng ta thường nghĩ là tiêu cực trở nên tích cực. Các nhà khoa học xã hội cũng khởi xướng những nghiên cứu thường được một vai trò khác mà bạn sẽ tìm hiểu ngay sau đây – tức “quân sư về con người” – dẫn làm bằng chứng. Nhóm 2: Các nghệ sĩ giải trí Hãy tạm gác qua các nhà giáo dục, chúng ta sẽ chuyển sự chú ý sang nhóm tiếp theo – các nghệ sĩ giải trí. Dù phong thái chủ yếu của họ rõ ràng là tạo sự vui vẻ, nhưng các diễn giả thành công nhất ở nhóm này vẫn dạy cho chúng ta điều gì đó khi chia sẻ những bí quyết làm nên kỹ xảo của họ. Diễn viên hài: Mặc dù một trong những cam kết ban đầu của tổ chức là giải trí, song lại có khá ít bài diễn thuyết trên TED do các diễn viên hài thực hiện. Những danh hài như Jerry Seinfeld và Chris Rock hiếm khi tỏa sáng trên sân khấu TED. Sarah Silverman, một diễn viên hài ăn khách nhưng cũng gây không ít tranh cãi, đã có một bài diễn thuyết khá thẳng thắn trên TED vào năm 2010, nhưng nó lại không được đưa lên YouTube hoặc TED.com. Cô Silverman chia sẻ lý do: “Nó không bao giờ được phát chính thức vì Chris Anderson [người phụ trách của tổ chức TED] cho rằng nó ‘vô cùng khủng khiếp’.” Tại sao lại có quá ít diễn viên hài [trên TED] như vậy? Một màn hài kịch xuất sắc nhất là một màn giải trí thuần túy. Một diễn viên hài chuyên nghiệp phải khơi được từ bốn đến sáu tràng cười bất ngờ trong một phút. Để tạo được sự ngạc nhiên cứ 10 giây một như thế, họ cần phải liên tục chuyển hướng và khiến cho việc xây dựng một ý tưởng đáng lan tỏa trở thành nhiệm vụ gần như bất khả thi. Tuy nhiên, có một số ít nghệ sĩ với kỹ thuật điêu luyện vẫn tạo dựng thành công thông điệp từ sự hỗn loạn, có thể kể đến như Charlie Todd, Ze Frank, Reggie Watts và Maz Jobrani. Ảo thuật gia: Khán giả của TED thích xem các nghệ sĩ tự mổ xẻ kỹ xảo của họ. Đối với diễn viên hài, việc mổ xẻ kỹ xảo sẽ giết chết sự hài hước. Nhưng đối với các ảo thuật gia, việc mổ xẻ này lại là một hành động vi phạm Lời thề Ảo thuật gia, vốn cấm tiệt họ tiết lộ bí mật đằng sau những màn đánh lừa người thường. Dù lời thề này tùy thuộc ở mỗi người, nhưng nó lại là nền tảng trong nguyên tắc nghề nghiệp của hầu hết các hội ảo thuật chuyên nghiệp. Chính do hạn chế này cùng với yêu cầu lan tỏa ý tưởng, ta sẽ được chứng kiến những ảo thuật gia phi truyền thống hơn trên sân khấu TED – điển hình như Arthur Benjamin (Mathemagic – tạm dịch: Toán ảo thuật), Keith Barry (Brain Magic – tạm dịch: Sự kì diệu của não bộ), và Marco Tempest (Reality Augmented, Techno-Magic – tạm dịch: Siêu thực, phép nhiệm màu từ công nghệ). Dù bản thân không phải là ảo thuật gia, nhưng tôi cho rằng những người chuyên lật tẩy các trò bịp – như James Randi – cũng thuộc nhóm này. Tác giả: Vai trò tác giả bao gồm những nhà sáng tác thơ ca và tác phẩm hư cấu. Trong nhóm này, bạn sẽ tìm thấy Elizabeth Gilbert, Chimamanda Adichie và Isabel Allende, họ không chỉ chia sẻ về kỹ thuật sáng tác mà cả về hành trình sáng tác của mỗi người. Diễn giả tôi thích nhất trong nhóm này là Karen Walker Thompson, người đã thêu dệt nên một câu chuyện lịch sử với thông điệp khác thường về những điều chúng ta học được từ nỗi sợ hãi. Nghệ sĩ trình diễn: Nhóm này bao gồm các vũ công, nhạc sĩ, ca sĩ cũng như các diễn viên và đạo diễn sân khấu–điện ảnh. Mặc dù nhiều buổi diễn truyền thống chỉ đơn thuần mang tính giải trí, song các bài diễn thuyết xuất sắc nhất của nhóm nghệ sĩ này là sự kết hợp giữa trình diễn với kiến giải sâu sắc. Chẳng hạn, nhạc trưởng Benjamin Zander đã cho thấy “nốt Đô làm nên nốt Si trầm buồn” như thế nào trong bản Prelude in E Minor (tạm dịch: Khúc dạo đầu cung Mi thứ) của Chopin. Tuy bạn chẳng cần biết vì sao âm nhạc lại khiến bạn xúc động đến vậy, nhưng việc khám phá ra ít nhất một lý do cũng có ý nghĩa khai sáng nào đó. Nghệ sĩ tạo hình: Các nghệ sĩ tạo hình luôn sử dụng hầu như bất kỳ phương thức đại diện nào trong các bài diễn thuyết được yêu thích trên TED. Candy Chang thổi luồng sinh khí mới vào các không gian và kiến trúc công cộng bị bỏ hoang. Erik Johansson chia sẻ tài nhiếp ảnh siêu phàm. Ngoài ra, bạn cũng có thể nhận thấy sự giao thoa giữa công nghệ và nghệ thuật trong rất nhiều bài diễn thuyết, bao gồm cả ảo ảnh quang học của Beau Lotto. Nhóm 3: Tác nhân thay đổi Sau khi lướt qua mảng công nghệ và giải trí, hẳn bạn sẽ mong đợi nhóm vai trò tiếp theo của TED rơi vào mảng thiết kế. Tuy nhiên, thiết kế lại giống như một triết lý được các diễn giả ở tất cả các thể loại sử dụng và vượt ra khỏi cách phân loại cứng nhắc. Nếu các nhà công nghệ truyền thụ kiến thức còn các nghệ sĩ giải trí giúp mọi người tiêu khiển, thì chúng ta sẽ cần đến một nhóm thứ ba nắm giữ các vai trò có nhiệm vụ chính là truyền cảm hứng. Tôi gọi nhóm lớn nhất này trong ba nhóm là “các tác nhân thay đổi”. Nếu bạn không tìm thấy mình trong hai nhóm trên, thì bạn nên tiếp nhận một trong các vai trò sau đây để chia sẻ ý tưởng đáng lan tỏa của mình: Nhà hoạt động xã hội: Hầu như mọi diễn giả của TED đều là nhà hoạt động xã hội theo cách nào đó. Vì vậy, hãy nghĩ về vai trò này như một người vận động mạnh mẽ cho sự thay đổi trong xã hội, chính trị hoặc môi trường, và thường bằng cách hướng sự chú ý đến một điều bất công trước mắt. Ba diễn giả xuất sắc trong vai trò này là Bunker Roy, Jamie Oliver và Temple Grandin. Người có uy tín: Người có uy tín là vai trò phổ biến nhất. Đây là nhóm diễn giả chuyên chia sẻ những khoảnh khắc giác ngộ mà họ nghiệm ra trong những công việc lý thú – thậm chí đáng ghen tỵ – hàng ngày. Các bài diễn thuyết nổi tiếng nhất thuộc nhóm này bao gồm Life Lesson from an Ad Man (tạm dịch: Bài học cuộc sống của người làm quảng cáo) của Rory Sutherland, Looks Aren’t Everything. Believe Me, I’m a Model (tạm dịch: Ngoại hình không phải là tất cả. Tin tôi đi, tôi là người mẫu) của Cameron Russell và Why I Chose a Gun (tạm dịch: Tại sao tôi chọn cầm súng) của Peter van Uhm. Sutherland – giám đốc cấp cao của một công ty marketing – đã chia sẻ một ý tưởng khác thường về việc áp dụng các kỹ thuật quảng cáo bằng tâm lý nhằm phục vụ cho lợi ích của người tiêu dùng thay vì gây hại. Trong khi đó, Russell và van Uhm cũng áp dụng các phương pháp tương tự khi thách thức quan điểm thông thường về cuộc sống của một người mẫu thời trang và một sĩ quan chỉ huy trong quân đội. Quân sư kinh doanh: Các quân sư kinh doanh là những tác giả hiện thực thành công, đồng thời cũng là những chuyên gia có uy tín trong lĩnh vực kinh doanh. Họ tuyển lọc và phổ biến các kiến thức thâm thúy trong khối ngành khoa học xã hội để giúp người khác thành công hơn trong công việc. Tuy có những ngoại lệ như Sheryl Sandberg, nhưng đây là nhóm mà phái mạnh chiếm ưu thế vượt trội với những tên tuổi lớn như Simon Sinek, Dan Pink, và Seth Godin. Nhà thám hiểm: Trong khi các chuyên gia uy tín tiết lộ những khoảnh khắc giác ngộ mà họ nghiệm ra trong công việc hàng ngày, thì các nhà thám hiểm lại chia sẻ những kiến giải từ kinh nghiệm cá nhân. Trong một số trường hợp, họ còn chia sẻ những câu chuyện về trải nghiệm cận kề cái chết như tai nạn máy bay (Ric Elias) hoặc bị cướp bóc tàn bạo (Ed Gavagan). Đây cũng là vai trò phù hợp cho việc mô tả một thói quen tích cực mà nhiều người mơ đến nhưng chưa thực hiện được; Try Something New for 30 Days (tạm dịch: Hãy thử thứ gì đó mới lạ trong 30 ngày) của Matt Cutts là ví dụ điển hình cho nhóm này. Một người đàn ông bình thường – Joe Smith – đã chứng minh rằng ngay cả một điều thường tình cũng có thể biến thành một ý tưởng đáng lan tỏa qua bài diễn thuyết How to Use a Paper Towel (tạm dịch: Sử dụng khăn giấy như thế nào). Quân sư về con người: Nếu các quân sư kinh doanh thuộc về mảng sách động viên chuyên môn, thì các quân sư về con người lại thuộc mảng sách kỹ năng (tự giúp). Và trong mảng sách kỹ năng, bạn sẽ tìm thấy những mảng nhỏ hơn nói về tình yêu, tính dục, sự hạnh phúc và tôn giáo. Những mảng sách này quy tụ những siêu sao đã được kiểm chứng qua thời gian như Tony Robbins, Malcolm Gladwell và Mary Roach. Tuy nhiên, cũng có nhiều hiện tượng mới nổi như Susan Cain, thủ lĩnh của những người hướng nội và Ron Gutman, chuyên gia hướng dẫn chăm sóc sức khỏe cá nhân. Cũng giống như các quân sư kinh doanh, hầu hết các quân sư về con người cũng là các tác giả. Doanh chủ xã hội: Có một ranh giới mỏng manh phân biệt giữa doanh chủ xã hội và nhà hoạt động xã hội, mặc dù trên thực tế có nhiều diễn giả tham gia cả hai nhóm. Điểm khác biệt chủ yếu chính là các doanh chủ xã hội chuyên áp dụng nguyên lý quản trị kinh doanh cho công cuộc thay đổi xã hội. Nhóm này bao gồm Salman Khan, người ủng hộ hệ thống giáo dục trực tuyến miễn phí, Jane McGonigal, nhà thiết kế trò chơi điện tử và Michael Pritchard, nhà sáng chế nước sạch. BÍ QUYẾT 3: Đóng khung ý tưởng đáng lan tỏa trong một câu trả lời theo dạng hành động - kết quả cho một câu hỏi đáng nêu ra Trừ những bài diễn thuyết với mục tiêu duy nhất là giải trí, thì sứ mệnh chính của hầu hết các bài diễn thuyết trên TED là kêu gọi người nghe hành động vì một thế giới tốt đẹp hơn. Trong số các bài diễn thuyết thành công nhất, có nhiều bài khuyên người nghe nên thực hiện những việc nhỏ bé nhưng có thể dẫn đến lợi ích lớn lao cho cá nhân và xã hội. Vì con người thường mắc kẹt trong lối sống cố hữu của mình, nên những việc làm nhỏ bé được cho là cần phải diễn ra nhanh chóng, ít tốn kém và dễ dàng. Một trong những hình mẫu yêu thích của tôi là Joe Smith. Tại chương trình TEDxConcordiaUPortland năm 2012, ông đã mở đầu bài phát biểu của mình như sau: Nếu chúng ta [những người Mỹ] có thể hạn chế sử dụng khăn giấy - mỗi người một chiếc/ngày - chúng ta sẽ tiết kiệm được 260 triệu tấn giấy. Mặc dù không có cách nào tối ưu nhất để diễn đạt ý tưởng đáng lan tỏa của bạn trong lúc diễn thuyết, nhưng từ giai đoạn lên kế hoạch, chúng ta đã có thể suy nghĩ về nó theo một phương pháp tuyệt vời. Để áp dụng đúng nguyên tắc, tôi xin đề xuất phương thức: “Hành động để đạt kết quả.” Hãy xem qua các câu hỏi gợi nên ý tưởng đáng lan tỏa và cách từng diễn giả trả lời chúng, bắt đầu từ các nhà công nghệ: Nhà phát minh: Pranav Mistry, phù thủy công nghệ của Phòng Thí nghiệm Truyền thông, Viện Công nghệ MIT đã tự hỏi: “Làm thế nào tôi thúc đẩy được tiến trình phát triển và sử dụng công nghệ nhằm tiếp cận ranh giới kỹ thuật số và khôi phục mối liên kết giữa con người với thế giới thực?” Anh đã trả lời câu hỏi này bằng một ý tưởng đáng lan tỏa: “Hãy thúc đẩy sự phát triển của các tiện ích kỹ thuật số cho phép mọi người tương tác bằng cử động tự nhiên, để chúng ta không đến nỗi trở thành những cỗ máy ngồi trước các cỗ máy khác.” Nhà khoa học về sự sống: Nhà thần kinh học Jill Bolte Taylor đã tự hỏi: “Tôi có thể kết hợp kinh nghiệm cá nhân và kiến thức khoa học như thế nào để tìm cách giúp mọi người đối xử thân ái với nhau hơn?” Chị đã trả lời bằng một ý tưởng đáng lan tỏa: “Hãy chọn sống theo ý thức tập thể của bán cầu não phải (thay vì lối sống vị kỷ của bán cầu não trái) vì một thế giới hòa bình hơn.” Nhà khoa học tự nhiên: Nhà nghiên cứu nấm Paul Stamets tự hỏi: “Làm thế nào để tôi cảnh báo mọi người về mối đe dọa không nhìn thấy được nhưng ngày càng lớn và ảnh hưởng đến sự tồn vong của mọi loài sinh vật sống?” Ông đã trả lời bằng một ý tưởng đáng lan tỏa: “Hãy bảo tồn hệ sinh thái nấm trong các khu rừng già để ngăn chặn nguy cơ sự sống trên trái đất tuyệt chủng hàng loạt.” Nhà khoa học xã hội: Ngài Ken Robinson đã đặt câu hỏi: “Chúng ta có thể tạo nên thay đổi nhỏ nào để hệ thống giáo dục giải phóng được tiềm năng ẩn tàng trong sức sáng tạo tập thể nhưng đang bị đè nén?” Ông trả lời bằng một ý tưởng đáng lan tỏa: “Hãy giáo dục trẻ em một cách toàn diện, phát huy cả não phải lẫn não trái để các em có thể xây dựng một tương lai tươi sáng hơn.” Đến đây, chúng ta hãy chuyển sự chú ý sang các nghệ sĩ giải trí: Diễn viên hài: Nhà sáng lập tổ chức Improv Everywhere, Charlie Todd, đã tự hỏi: “Làm sao mình có thể giúp những người trưởng thành tìm lại được niềm vui sướng vô tư, không cấm đoán như thời thơ ấu?” Anh đã trả lời bằng một ý tưởng đáng lan tỏa: “Hãy chấp nhận rằng cuộc chơi không có đúng và sai để chúng ta có thêm nhiều niềm vui hơn nữa.” Nhà ảo thuật: “Toán ảo thuật gia” Arthur Benjamin tự hỏi: “Làm thế nào mình thuyết phục được mọi người rằng những bộ óc bình thường cũng có thể thực hiện những phép tính không tưởng?” Anh đã tự trả lời bằng một ý tưởng đáng lan tỏa: “Hãy sử dụng các phép tính nhẩm thông minh để biến các bài toán phức tạp thành dễ dàng.” Nếu nghe bài diễn thuyết của anh, có thể bạn sẽ khó nắm được điều này vì anh không bao giờ khẳng định một cách rõ ràng. Tuy nhiên, anh đã minh họa điều đó khi hé lộ rằng mẹo để tính bình phương các số cực lớn là chia nhỏ chúng thành tổng của ba phép tính đơn giản hơn. Ví dụ, bình phương của 68 là bao nhiêu? Bạn có thể tính bằng cách nhân 68 với 68 – cách tính khiến đầu óc mọi người nổ tung. Hoặc bạn có thể tính tổng của [60 nhân 60] (3.600), cộng với [8 nhân 8] (64) rồi cộng với [60 nhân 8 nhân 2] (960). Dù bằng cách nào chăng nữa, câu trả lời vẫn là 4.624. Có thể phương pháp này không đơn giản lắm, nhưng ít nhất nó vẫn dễ hơn cách thứ nhất. Tác giả: Nhà văn viễn tưởng Chimamanda Adichie tự hỏi: “Mình phải làm sao để ngăn người khác phạm những sai lầm mình từng mắc phải về thân phận của mình và cảm nhận của mình về thân phận của người khác?” Cô đã trả lời bằng một ý tưởng đáng lan tỏa: “Hãy từ bỏ các khuôn mẫu và xem chúng như những câu chuyện chưa hoàn chỉnh để chấp nhận sự đa dạng đích thực của cá nhân và cộng đồng.” Nghệ sĩ trình diễn: Nhạc trưởng Benjamin Zander đã tự hỏi: “Làm sao để tôi khơi gợi được niềm đam mê của mọi người đối với một loại hình nghệ thuật không được xem trọng?” Ông đã trả lời bằng một ý tưởng đáng lan tỏa: “Hãy hòa mình vào nhạc cổ điển để trải nghiệm cảm xúc sâu lắng.” Nghệ sĩ tạo hình: Nghệ sĩ thành thị Candy Chang tự hỏi: “Làm thế nào để tôi giúp mọi người thanh tẩy cảm xúc?” Cô đã trả lời bằng một ý tưởng đáng lan tỏa: “Hãy thay đổi mục đích sử dụng của các không gian công cộng bị bỏ hoang, biến chúng thành những tấm biển thông điệp khuyết danh để mọi người thể hiện ước mơ và bí mật sâu kín của họ.” Cuối cùng, hãy xem xét các câu hỏi và câu trả lời của nhóm tác nhân thay đổi: Nhà hoạt động xã hội: Nhà hoạt động xã hội người Ấn Độ Bunker Roy tự hỏi: “Làm thế nào tôi có thể động viên những người bị tước quyền công dân tự truyền lửa cho chính mình?” Ông đã trả lời bằng một ý tưởng đáng lan tỏa: “Hãy động viên những phụ nữ nông thôn bằng kiến thức để họ có thể cải thiện mức sống trong cộng đồng của mình.” Người có uy tín: Chuyên viên quảng cáo Rory Sutherland tự hỏi: “Làm thế nào tôi thách thức được quan điểm thông thường về nghề nghiệp của mình?” Ông đã trả lời bằng một ý tưởng đáng lan tỏa: “Hãy khuyến khích mọi người theo đuổi các giá trị vô hình để tăng thêm sự giàu có chúng ta lĩnh hội được, cũng như bảo tồn các nguồn tài nguyên hữu hạn.” Quân sư kinh doanh: Tác giả và nhà tư tưởng Simon Sinek tự hỏi: “Con đường nhanh nhất để nâng cao thành công của các cá nhân và doanh nghiệp là gì?” Anh đã trả lời bằng một ý tưởng đáng lan tỏa: “Hãy khuyến khích các nhà lãnh đạo bắt đầu đặt câu hỏi tại sao để họ truyền cảm hứng cho người khác.” Nhà thám hiểm: Tuy là kỹ sư chuyên về thuật toán tìm kiếm của Google, nhưng vai trò Matt Cutts tiếp nhận để diễn thuyết trên TED lại không liên quan gì đến công việc thường ngày của anh. Anh chỉ xuất hiện như một người bình thường cố gắng cải thiện cuộc sống của mình. Anh tự hỏi: “Tôi có thể chia sẻ bí quyết nào từ hành trình cải thiện bản thân mình để truyền cảm hứng và hướng dẫn người khác cải thiện cuộc sống của chính họ?” Anh đã trả lời bằng một ý tưởng đáng lan tỏa: “Hãy tuân thủ nghiêm ngặt một thói quen mới (hoặc loại bỏ một thói quen xấu) trong 30 ngày để đạt được sự thay đổi tích cực lâu dài.” Quân sư về con người: Tác giả sách kỹ năng Susan Cain tự hỏi: “Làm thế nào để tôi giúp mọi người chấp nhận con người thật của họ và của người khác?” Chị đã trả lời bằng một ý tưởng đáng lan tỏa: “Hãy để những người hướng nội thấy rằng họ cũng đóng góp cho thế giới này nhiều giá trị không kém những người hướng ngoại – dù luôn theo những cách khác hẳn – để người hướng nội không cảm thấy cần phải thay đổi nguồn năng lượng và sáng tạo của họ.” Doanh chủ xã hội: Salman Khan, cựu chuyên gia phân tích quỹ đầu cơ và sau đó là nhà giáo dục trực tuyến, tự hỏi: “Làm thế nào tôi giúp được các anh em họ đang sống cách xa mình 1.500 dặm học hành tốt hơn?” Từ khởi đầu khiêm tốn đó, ông đã nảy ra một ý tưởng lớn lao đáng lan tỏa: “Hãy xây dựng một lớp học trực tuyến toàn cầu để tất cả mọi người có thể nâng cao năng lực toán học và khoa học.” Để lựa chọn chủ đề, ta cần phải tự vấn lòng mình và bắt đầu với một cái đích cần đạt đến trong đầu. Rất có thể một trong những câu hỏi tôi vừa liệt kê phía trên sẽ gợi ra một đề tài tuyệt vời cho bài diễn thuyết của bạn. Nếu cách này không hiệu quả, bạn có thể khái quát hơn nữa bằng cách đặt ra những câu hỏi tự khám phá bản thân như sau: “Bài học lớn nhất mình từng học được là gì?”, “Đâu là niềm vui lớn nhất mình từng trải qua?”, “Còn nỗi đau lớn nhất thì sao?”, “Sứ mệnh của cuộc đời mình là gì, và mình sẽ thuyết phục người khác tham gia vào cuộc chinh phục của mình như thế nào?” Nếu tất cả đều vô hiệu, bạn có thể tự hỏi: “Câu chuyện lôi cuốn nhất mình có thể kể là gì?” Mặc dù các câu chuyện là phần trọng tâm trong đa số các bài diễn thuyết trên TED, nhưng chúng cũng minh chứng cho quan điểm mà bạn muốn đưa ra. Vì vậy, nếu bắt đầu khám phá chủ đề bằng một câu chuyện, bạn cần tập trung đảm bảo luân lý rút ra từ đó phải rõ ràng. BÍ QUYẾT 4: Chỉ gieo một mầm cảm hứng duy nhất Sau khi mỗi khán giả rời khán phòng hoặc lướt sang trang web tiếp theo, bạn cần phải gieo được một ý tưởng, thức tỉnh người đó về một lối tư duy mới hoặc thuyết phục được họ hành động. Điều này sẽ giúp bạn hoàn thành được mục tiêu “chỉ gieo một mầm cảm hứng duy nhất”. Thông thường, cách tốt nhất để tiếp cận một loạt chủ đề là lựa chọn thông điệp nhất quán duy nhất mà bạn muốn truyền tải, rồi soát lại trong trí những trải nghiệm tuyệt vời giúp tăng thêm chiều sâu cảm xúc cho lập luận logic của thông điệp đó. Nếu bạn bế tắc, hãy chọn cách khác. Sẽ chẳng ai biết được. Bí quyết ở đây – và tôi không biết phải nhấn mạnh sao cho đủ – là bạn phải hiểu rõ ý tưởng trọng tâm của mình trước khi làm bất cứ điều gì khác. Một trong những sai lầm lớn nhất mà các diễn giả thường mắc phải là cố gắng gói ghém cả đời học hỏi vào một bài diễn thuyết duy nhất. Việc tập trung xuyên suốt vào một khái niệm duy nhất sẽ mang đến cho bạn cái nhìn rõ ràng để chỉnh sửa chất liệu nội dung. Nếu bạn có một khái niệm hoặc câu chuyện tuyệt vời nhưng lại không trực tiếp củng cố cho thông điệp, bạn phải lược bỏ nó dù muốn sử dụng đến nhường nào. Có không ít trường hợp diễn giả truyền tải cực kỳ chú tâm vào kỹ xảo điêu luyện, cho đến khi họ bước vào phần kết luận. Do nghĩ rằng mình hành động vì sự thương cảm, họ thường lồng thêm một hoặc nhiều lời khuyên đáng lan tỏa. Phần kết này thường xuất hiện dưới hình thức một câu chuyện với luân lý khác hẳn ý nghĩa trọng tâm của bài diễn thuyết. Tiếc thay, sự trộn lẫn các ý tưởng như vậy chỉ làm hạn chế đáng kể toàn bộ sức ảnh hưởng của bài phát biểu. Tất nhiên, cũng có nhiều bài diễn thuyết không bao giờ được đăng tải trên trang TED.com. Nguyên nhân thường do các diễn giả thiếu tập trung trong suốt quá trình phát biểu và không thể gieo đúng một mầm cảm hứng duy nhất. BÍ QUYẾT 5: Kết nối với các nhu cầu cố hữu của con người, điển hình như cảm giác thuộc về, lợi ích bản thân, nhu cầu thể hiện bản thân(6) hoặc hy vọng vào tương lai Trong số mười bài diễn thuyết được xem nhiều nhất trên TED, có bảy bài phát biểu tập trung truyền cảm hứng để mọi người thay đổi bản thân. Những khái niệm mà họ trình bày không mới – “không có khái niệm nào mới dưới ánh mặt trời” (trích kinh Giảng Sư(7), quyển kinh 2.000 tuổi thuộc kinh Cựu Ước). Bảy bài diễn thuyết này tập trung vào các khái niệm bên trong tâm trí con người, bao gồm bệnh tâm thần, tính sáng tạo, khả năng lãnh đạo, niềm hạnh phúc, động lực, thành công và sự tự tôn. Ba bài diễn thuyết còn lại được xem nhiều nhất có phạm vi rộng hơn khi thúc đẩy sự thay đổi trong tương tác giữa các cá nhân với nhau và trong toàn xã hội. Chúng hoặc kêu gọi chúng ta hành động, hoặc thay đổi lập trường của chúng ta về các vấn đề y tế cộng đồng, giáo dục cộng đồng và tính đa dạng. Chủ nhân của những bài phát biểu này không phải những người đầu tiên khai thác các chủ đề đó, và họ cũng không phải những người cuối cùng. Họ lay động chúng ta bằng cách chia sẻ quan điểm của mình về lý do tại sao những ý tưởng này lại quan trọng đến thế, và làm thế nào ta có thể tạo nên sự khác biệt. Khi bạn nghĩ đến việc xây dựng những kết nối cảm xúc giúp truyền cảm hứng đến khán giả, hãy nhớ rằng con người nói chung có bốn nhu cầu thiết yếu sẽ xuất hiện sau khi thỏa mãn xong những nhu cầu cơ bản về sức khỏe sinh lý và an toàn thể lý. Đứng đầu trong bốn nhu cầu đó là cảm giác được yêu thương và thuộc về. Giữa năm 2011, Gerda Grimshaw đã nêu câu hỏi: “Điều gì khiến bạn hạnh phúc?” trong nhóm thảo luận của TED trên mạng xã hội LinkedIn. Gerda là người sáng lập nên Call Mom, một dịch vụ giới thiệu miễn phí giúp kết nối các bà mẹ đơn thân và con cái họ với những nguồn lực và hệ thống giáo dục giúp họ tự chu cấp và sống khấm khá hơn. Trong số hơn 100 phản hồi, có 92 câu trong đó người trả lời chân thành chia sẻ những nguồn lực mang lại cho họ niềm hạnh phúc. Dù phương pháp của tôi không hoàn toàn khoa học, nhưng tôi đã phân loại và chia nhóm các câu trả lời này để hiểu được bí mật đằng sau cảm giác mãn nguyện. Như bạn thấy dưới đây, tình yêu thương và cảm giác thuộc về – thể hiện qua tương tác xã hội – đã thống trị danh sách: Giao tiếp xã hội với gia đình, bạn bè (và cả thú cưng) (30,4%); Trải nghiệm thiên nhiên (12,0%); Làm từ thiện và tham gia hoạt động tình nguyện (10,9%); Hoàn thành nhiệm vụ (9,8%); Truyền cảm hứng cho người khác thông qua huấn luyện, giảng dạy hoặc sáng tác (7,6%); Tự xét mình và học hỏi (7,6%); Lĩnh ngộ sự “hiện hữu trong hiện tại” (6,5%); Có sức khỏe tốt – đặc biệt ở những người bệnh mãn tính hoặc mới mắc bệnh (5,4%); Khoái cảm xác thịt và luyện tập thể thao (5,4%); Thể hiện bản thân (2,2%); Tài chính ổn định (2,2%). Nhu cầu thiết yếu cố hữu thứ hai là những mong muốn và khao khát làm lợi cho bản thân. Trong danh sách trên, khoái cảm xác thịt, tập luyện thể thao và tài chính ổn định đều thuộc nhóm này. Thật ra độ phổ biến của các mục này trong tổng dân số có thể cao hơn một chút; tuy nhiên, cộng đồng lại kỵ bình luận về những ham muốn này trên các nhóm thảo luận chính danh và hầu như “sạch bong” của LinkedIn. Tuy thế, nếu bạn nghĩ rằng các chủ đề này không xứng để diễn thuyết trên TED, thì hãy suy nghĩ lại. Mary Roach từng chia sẻ về 10 Things You Did Not Know About Orgasm (tạm dịch: 10 điều bạn chưa biết về sự cực khoái) trong bài nói chuyện của chị tại chương trình TED2009, còn Helen Fisher lại tiết lộ Why We Love + Cheat (tạm dịch: Tại sao chúng ta yêu nhưng vẫn lừa dối) trong phần trình bày của chị tại chương trình TED2006. Ngoài ra, còn vô số bài diễn thuyết về chủ đề tiền bạc, mặc dù chúng hơi thiên về truyền cảm hứng để con người vượt qua những rào cản và theo đuổi ước mơ khởi nghiệp của họ. Thúc đẩy phát triển cá nhân là nhu cầu thiết yếu thứ ba mà bạn có thể dùng kết nối với khán giả. Ai trong chúng ta cũng muốn học hỏi và phát triển. Chúng ta hiếu kỳ về bản thân mình, nỗ lực thách thức và sau cùng vượt qua những giới hạn của mình. Chúng ta cũng hiếu kỳ không kém về thế giới xung quanh. Chẳng hạn, nếu bạn có một công thức giúp xác lập và thực hiện mục tiêu, thì bạn đã có nguyên liệu cần thiết để làm nên một bài diễn thuyết tuyệt vời trên TED. Cơ chế của kiểu chủ đề này rất thường được vận dụng; song, điều mới lạ ở đây chính là câu chuyện cho thấy bạn đã thất bại, học hỏi và vượt qua nghịch cảnh ra sao. Không phải ngẫu nhiên mà “hy vọng và thay đổi” lại là trọng tâm trong chiến dịch tranh cử tổng thống giúp Barack Obama giành thắng lợi vào năm 2008. Đó là trọng tâm của mọi phong trào quần chúng, bất kể chúng thuộc lĩnh vực xã hội, chính trị hay tôn giáo. Và nó cũng là nhu cầu thiết yếu thứ tư của con người. Để thu hút người nghe, hãy giúp họ chống lại hiện trạng và thấy được triển vọng tích cực của tương lai – tuy đang ngoài tầm với, nhưng rất đáng để nỗ lực. Đến thời khắc nào đó trong đời, tất cả chúng ta đều sẽ thức tỉnh và thấy mình đứng trước vực thẳm không đáy của sự tồn tại vô nghĩa. Mọi người cần phải tạo nên sự khác biệt. Hãy trao cho họ phương tiện và ý chí để tạo tiếng vang trong vũ trụ này. BÍ QUYẾT 6: Hãy nói về chủ đề bạn say mê Từ quyển sách này, bạn sẽ được tiếp thu các kỹ xảo và thủ thuật sắc bén – như một lưỡi dao quân đội Thụy Sĩ – để truyền tải một bài phát biểu mạnh mẽ. Và như đối với bất kỳ công cụ sắc bén nào, xin hãy áp dụng chúng thật thận trọng. Mối nguy lớn nhất khi phát biểu trước công chúng chính là đánh mất sự chân thực do quá trau chuốt bài nói chuyện. Tuy nhiên, điều kỳ diệu sẽ xảy ra nếu bạn gói gọn phần phát biểu của mình vào chủ đề bạn say mê. Cảm giác căng thẳng sẽ lắng xuống. Bạn sẽ tự động xây dựng nên các lập luận thuyết phục. Những câu chuyện cũng dễ dàng tuôn ra. Và cách bạn truyền tải sẽ tự đến sau suy nghĩ. Simon Sinek, ngôi sao của TED, đã xác nhận điều này khi tôi hỏi anh cách truyền tải bài diễn thuyết tuyệt diệu của mình: Khi mọi người hỏi tôi học cách diễn thuyết thế nào, tôi đã trả lời họ: “Nói thực, tôi đã gian lận đấy!” Tôi chỉ nói về những điều tôi quan tâm và hiểu rõ. Tôi không thể tạo ra niềm say mê. Các bậc phụ huynh có thể nói chuyện hàng giờ về con cái của mình. Họ kể hết chuyện này đến chuyện khác với sự hào hứng không ngớt. Tôi cũng thế. Những ý tưởng mà tôi chia sẻ cũng như con trẻ – tôi thực sự, thực sự quan tâm đến chúng và rất phấn khích khi kể về chúng cho bất cứ ai chịu lắng nghe. Nhiều người viết và nói về diễn thuyết thường khuyên bạn rằng: hãy tìm ra điều khán giả muốn nghe rồi điều chỉnh thông điệp của bạn cho phù hợp với nhu cầu của họ. Lời khuyên thiện chí này có mặt trái. Mặc dù biến đổi nội dung theo nhu cầu của khán giả là việc quan trọng, nhưng các thay đổi của bạn chỉ nên giới hạn ở mặt hình thức. Ví dụ, bạn có thể đổi đoạn mô tả này với đoạn khác để khán giả có thể liên hệ trực tiếp tới chính họ. Hoặc bạn có thể thay đổi lượng thông tin bối cảnh tùy thuộc những hiểu biết sẵn có của khán giả. Tôi tin rằng sẽ tốt hơn nhiều nếu chúng ta tìm kiếm những khán giả muốn và cần ý tưởng của chúng ta, thay vì rạp mình theo gió. May mắn thay, khán giả của TED luôn háo hức trải nghiệm bất kỳ ý tưởng đáng lan tỏa nào có thể giáo dục, giải trí và truyền cảm hứng cho họ. BÍ QUYẾT 7: Hãy nhớ rằng bạn diễn thuyết để phục vụ khán giả Do từng tổ chức một số sự kiện cho chương trình TEDx(8)và là cố vấn cho những người tổ chức các sự kiện khác, nên tôi thường xuyên được các diễn giả chuyên nghiệp tên tuổi lẫn triển vọng hỏi xin lời khuyên để được nhận diễn thuyết. Tôi ngờ rằng hầu hết các bạn đều quan tâm cải thiện khả năng phát biểu trước công chúng hơn là thực sự đứng trên sân khấu của TED, nên tôi sẽ để dành phần tổng quan chi tiết của chủ đề này cho Phần IV của cuốn sách. Song, tôi sẽ chia sẻ với các bạn điều quan trọng nhất trong những lời khuyên tôi đã gửi đến họ. Tôi đáp lại thắc mắc trên của họ bằng một câu hỏi: “Tại sao bạn lại muốn phát biểu?” Câu trả lời hầu như luôn là: “Vì đây là cơ hội vàng để tôi xây dựng tên tuổi của mình” hoặc “Vì tôi đã mơ được diễn thuyết trên TED ngay từ lần đầu xem đoạn phim video của tổ chức này.” Ít nhất, ta phải khen ngợi sự trung thực của họ. Vấn đề của những câu trả lời này là chúng chỉ xoay quanh diễn giả chứ không tập trung vào khán giả. Các nhà tổ chức của TED có thể ngửi thấy điều này từ xa cả dặm, và đó chính là thứ làm mọi người phát ngấy. Câu trả lời đúng phải là: “Vì tôi rất cần chia sẻ một ý tưởng đáng lan tỏa, ngay cả khi nó chỉ chạm đến tình cảm và suy nghĩ của một khán giả duy nhất trong hội trường.” Với câu trả lời này, bạn đã thành công, bất chấp video của bạn có vấn đề về chất lượng và không bao giờ được đưa lên mạng. Tôi sẽ để bạn suy ngẫm thêm về lời khuyên Simon Sinek dành cho tôi: Điều quan trọng nhất là tôi luôn xuất hiện trước khán giả để cho đi. Trước khi bước lên sân khấu, tôi luôn tự nhủ lòng: “Hôm nay, mình đến đây để chia sẻ ý tưởng của mình.” Mỗi khi phát biểu, tôi không tỏ ra mình muốn điều gì đó từ bất cứ ai – như thêm mối quan hệ làm ăn, được tán dương, bán thêm sách, có thêm người theo dõi trên Twitter hay thêm số lượt thích trên Facebook. Tôi luôn xuất hiện để chia sẻ những điều tôi biết. Nếu mọi người thích chúng, họ sẽ vỗ tay; đó là cách tốt nhất để tôi đánh giá được những gì tôi cho đi có quan trọng với họ hay không. Khi đã xác định xong ý tưởng đáng lan tỏa, bạn cần hệ thống lại nó sao cho khán giả dễ tiếp nhận. Chương tiếp theo sẽ hướng dẫn bạn cách tổ chức một bài diễn thuyết chạm đến được tâm trí lẫn tình cảm của khán giả. CHƯƠNG 2 TỔ CHỨC BÀI DIỄN THUYẾT BÍ QUYẾT 8: Xác định sẽ truyền đạt theo hướng kể chuyện hay hướng tiền đề Khi xây dựng một bài nói chuyện, các diễn giả thường phát triển hoặc theo hướng kể chuyện, hoặc theo hướng tiền đề. Các bài nói theo hướng kể chuyện thường tập trung vào một câu chuyện duy nhất từ đầu đến cuối. Trong phần lớn thời gian đứng trên sân khấu, diễn giả sẽ chủ động hồi tưởng lại câu chuyện của mình. Do đó, lập luận logic của người trình bày nhìn chung chỉ được ngầm đưa ra vào phút cuối khi họ ngẫm lại câu chuyện của mình và tiết lộ luân lý rút ra. Điều này trái với cách phát biểu theo hướng tiền đề, trong đó các yếu tố lý luận của diễn giả được thể hiện rõ ràng xuyên suốt bài nói chuyện. Tuy TED nổi tiếng về tài kể chuyện, nhưng thực ra hầu hết các diễn giả thường chọn cách truyền đạt theo hướng tiền đề. Các bài diễn thuyết theo hướng tiền đề trên TED cũng bao gồm nhiều đoạn kể chuyện đóng vai trò hỗ trợ thay vì định hướng. Thông thường, những diễn giả chọn cách phát biểu theo hướng kể chuyện sẽ thuật lại trải nghiệm của họ ở ngôi thứ nhất. Ví dụ nổi tiếng nhất của nhóm này là bài diễn thuyết của Jill Bolte Taylor trên TED, Stroke of Insight (tạm dịch: Cơn đột quỵ khai sáng). Tôi sẽ khái quát về cách phát triển câu chuyện trong chương tiếp theo, nhưng ngay lúc này, chúng ta hãy cùng tóm tắt lại những điểm chính yếu trong câu chuyện của chị Taylor. Câu chuyện của Jill bắt đầu bằng những việc chị làm và lý do chị làm những việc đó. Chúng ta biết rằng chị là nhà nghiên cứu các bệnh tâm thần trầm kha tại khoa Tâm thần, trường Y khoa Harvard. Chị theo đuổi lẽ sống này để giúp đỡ những người được chẩn đoán mắc chứng tâm thần phân liệt, trong đó có cả anh trai mình. Ngày 10 tháng Mười hai năm 1996, khi mới 37 tuổi, chị thức dậy và phát hiện ra mình đang trải qua một dạng đột quỵ hiếm gặp do xuất huyết, gây ảnh hưởng đến các trung khu ngôn ngữ ở bán cầu não trái. Trong lúc cố tìm hiểu xem điều gì đang diễn ra và gọi trợ giúp bằng cách nào, chị cảm thấy một niềm phấn khích khi khép lại thực tại cá nhân từ bán cầu não trái và sống trong ý thức chung thuần túy của bán cầu não phải. May mắn thay, chị đã kịp tận dụng những đợt ý thức thoáng qua của não trái để gọi điện cho một đồng nghiệp và người này đã gọi xe cứu thương cho chị. Ba tuần sau đó, khi trải qua phẫu thuật và loại bỏ một khối máu tụ to bằng quả bóng golf, chị đã dành tám năm tiếp theo để hồi phục từng chút và cuối cùng hồi phục hoàn toàn. Chị kết thúc câu chuyện của mình với một phong thái ấn tượng và rút ra bài học sau: Tôi tin rằng chúng ta càng bỏ nhiều thời gian vận hành các mạch thần kinh tạo cảm giác thư thái sâu sắc trong bán cầu não phải của mình bao nhiêu, thì chúng ta càng đem lại sự thanh bình cho thế giới và hành tinh này bấy nhiêu, và tôi tin đó là một ý tưởng đáng lan tỏa. Có lẽ cách giải thích phù hợp hơn chính là cách truyền đạt theo hướng kể chuyện thực sự chỉ chú trọng vào câu chuyện đang kể, vì diễn giả chỉ thỉnh thoảng mới bước ra khỏi nó để diễn giải điều đang xảy ra hoặc theo đuổi các ý ngoài lề quan trọng. Ví dụ, Taylor chỉ rời câu chuyện của chị một lần vào đầu bài phát biểu để đưa một lời giải thích chuyên môn cần thiết về chức năng thụ cảm của bán cầu não phải và chức năng phân tích của bán cầu não trái. Từ đầu đến cuối, đó là lần duy nhất chị không chủ động thuật lại câu chuyện của mình. BÍ QUYẾT 9: Xây dựng lập luận logic để chứng minh ý tưởng của bạn là đáng lan tỏa Nếu ý tưởng trọng tâm tạo nên xương sống cho bài diễn thuyết của bạn, thì lập luận logic chính là khung sườn của bài diễn thuyết. Đây là sự thật, bất kể bạn xây dựng bài diễn thuyết của mình theo hướng kể chuyện hay hướng tiền đề. Vì hình thức kể chuyện luôn đặt nặng luân lý và coi nhẹ tiền đề, nên cách tốt nhất để hiểu được cách xây dựng lập luận logic là mổ xẻ các bài phát biểu theo hướng tiền đề trên TED. Để làm điều này, bạn phải hiểu cách vận dụng lập luận logic khi phát biểu trước công chúng. Cuộc thảo luận về tính logic sẽ không trọn vẹn nếu ta không gợi nhớ lại sự khác biệt giữa lập luận quy nạp và lập luận diễn dịch. Theo định nghĩa chính xác nhất, lập luận quy nạp sẽ chứng minh một nguyên lý chung – tức ý tưởng đáng lan tỏa của bạn – bằng cách nêu bật một nhóm các sự kiện, xu hướng, hoặc quan sát cụ thể. Ngược lại, lập luận diễn dịch lại xây dựng một nguyên lý cụ thể – vẫn là ý tưởng đáng lan tỏa – thông qua một chuỗi các mệnh đề thu hẹp dần. Mặc dù tôi chỉ đề cập đến hai cách lập luận, nhưng xin bạn lưu ý rằng theo đúng nghĩa hàn lâm, thì cả hai cách đều rất khó áp dụng để hệ thống một bài phát biểu. Ngay cả khi đã xem hàng trăm bài diễn thuyết thành công trên TED, tôi vẫn thường vật lộn để tìm ra đâu là cách xây dựng logic cho diễn giả; nguyên do không phải vì bài diễn thuyết thiếu lập luận hay lập luận kém, mà bởi nó quả thực quá tinh vi như nó đáng phải thế. Nhưng bất chấp những thách thức trên, việc hiểu rõ lập luận quy nạp và diễn dịch vẫn là chìa khóa để soạn nên một bài diễn thuyết tuyệt vời. Với lập luận quy nạp, nguyên lý chung mà diễn giả rút ra sẽ được củng cố bằng các luận cứ, nhưng không chắc chắn tuyệt đối, vì quan sát hết mọi khả năng xảy ra là điều bất khả thi. Ví dụ, hãy tưởng tượng bạn đang làm việc tại nơi tạm trú của động vật. Hàng ngày, công việc của bạn là tắm gội cho những chú chó được đưa đến đây để tống khứ hết lũ bọ chét. Vì chú chó nào đến đây cũng có bọ chét, nên bạn kết luận rằng mọi con chó đều có bọ chét. Đến đây, đó là một kết luận hợp lý, đặc biệt với chứng cứ thuyết phục mà bạn có. Nhưng nếu một ngày kia, bạn bắt gặp một chú chó không có bọ chét, thì kết luận của bạn sẽ bị bác bỏ. Ngay cả việc kết luận rằng hầu hết các chú chó đều có bọ chét cũng có lỗ hổng tương tự, vì có thể bạn chỉ đang quan sát đúng tập hợp tiêu biểu cho những chú chó bị ngứa. Mặc dù lập luận quy nạp được coi là cách tiếp cận từ dưới lên, nhưng bạn có thể tiết lộ nguyên lý chung hoặc ở phần đầu hoặc ở phần kết. Tiếp tục với ví dụ trước (tôi phải thừa nhận rằng không phải ý tưởng nào cũng đáng lan tỏa), bạn có thể tuyên bố một trong hai điều sau: (1) Tôi đã quan sát hàng trăm con chó. Con nào cũng có bọ chét. Vậy nên, mọi con chó đều có bọ chét; hoặc (2) Tất cả các con chó đều có bọ chét. Tôi biết vì tôi đã quan sát hàng trăm con chó. Con nào trong số đó cũng có bọ chét. Vậy, chúng ta nên đưa ra tiết lộ vấn đề quy nạp chính ở phần đầu hay phần cuối? Có một sự đánh đổi ở đây. Khi bạn hé lộ nguyên lý chung của mình ngay từ đầu, người nghe có thể dễ dàng theo dõi. Họ ít phải phân vân: “Ông ta đang nói đến đâu đấy?” Mặc dù mọi người thích sự kịch tính, nhưng họ chỉ có thể tiếp thu được phần nào. Bằng cách loại bỏ yếu tố kịch tính khỏi lập luận logic, bạn có thể sử dụng “quỹ kịch tính” của mình vào các phần khác trong bài phát biểu. Ngoài ra, việc tiết lộ từ đầu sẽ phát huy hiệu quả tối đa khi ý tưởng của bạn được hầu hết những bộ óc duy lý sẵn sàng chấp nhận. Tất nhiên, cũng có những lúc bạn muốn tạo sự kịch tính và chỉ tiết lộ vấn đề chính yếu ở phần cuối. Không có cách nào hoàn hảo, nhưng theo tôi, bạn vẫn nên chia sẻ những ý tưởng đáng lan tỏa từ đầu đối với các bài diễn thuyết dài (18 phút), vì thời gian đợi cho vấn đề chính xuất hiện sẽ khá dài. Để áp dụng lập luận quy nạp khi phát biểu trước công chúng, chúng ta cần giữ lại những chi tiết đáng giá nhất, xuề xòa với một số ràng buộc và từ đó biến nó thành thứ gì đó hữu dụng. Tôi gọi thứ hữu dụng này là “các nhóm tiền đề”. Các nhóm tiền đề cũng có thể bắt đầu hoặc kết thúc bằng nguyên lý chung giống như lập luận quy nạp. Không có sự khác biệt nào ở đây. Nếu lập luận quy nạp được xây dựng bằng cách lắp ráp các nhóm sự kiện, xu hướng, hoặc quan sát; thì một nhóm tiền đề lại được xây dựng bằng cách kết nối các mệnh đề với mức độ khơi gợi tăng dần. Mỗi mệnh đề khơi gợi lại nêu lên một câu hỏi. Để đảm bảo tính logic xuyên suốt, nhiệm vụ của bạn là gieo suy nghĩ rồi lập tức trả lời câu hỏi bức thiết nhất tiếp theo của khán giả. Nếu mệnh đề của bạn cực kỳ khơi gợi, thì khi đó bạn phải bắt đầu trả lời “tại sao?” bằng các lý do, quan sát hoặc căn nguyên. Nếu mệnh đề đó dễ được chấp nhận hơn, thì bạn sẽ đặt câu hỏi “ra sao?” theo từng bước hoặc phương pháp. Tùy thuộc mệnh đề của mình, bạn có thể gợi ra các câu hỏi “ai”, “cái gì”, “ở đâu”, “khi nào”, hoặc một số câu hỏi khác. Bất kể câu hỏi được nêu ra là gì, hãy chú ý rằng tập hợp các câu trả lời luôn được mô tả chính xác bằng một danh từ số nhiều như các lý do hoặc các bước. Câu trả lời có thể được xếp theo dòng chảy, chẳng hạn như theo tiến trình hay theo trình tự thời gian, hoặc theo mức độ ưu tiên từ cao xuống thấp. Chẳng hạn, hãy xem xét bài diễn thuyết của Charlie Todd tại chương trình TEDxBloomington năm 2011. Todd là người sáng lập tổ chức Improv Everywhere, một tập thể những cá nhân chuyên bày trò chơi khăm ở thành phố New York, và hay tạo ra những cảnh tượng náo động, vui vẻ ở các khu vực công cộng. Nói cách khác, Todd và công ty của anh đã khởi xướng khái niệm “nhảy flash mob” bất bạo động từ hai năm trước khi thuật ngữ này ra đời. Bài diễn thuyết của Todd mang tính giải trí cao, chỉ kéo dài hơn 11 phút và truyền đạt một ý tưởng đáng lan tỏa không cần tranh cãi. Vì lẽ đó, anh có thể giữ kín ý tưởng của mình – “hãy chấp nhận rằng cuộc chơi không có đúng và sai để có thể thêm nhiều niềm vui hơn” – cho đến cuối bài diễn thuyết. Charlie bắt đầu bài diễn thuyết bằng lời giải thích mở đầu rằng anh đã thành lập Improv Everywhere khi chuyển đến thành phố New York, nhưng không tìm được sân khấu để diễn xuất và tấu hài. Lời mở đầu này gợi ra một câu hỏi: “Anh tạo ra một sân khấu ngẫu hứng ngoài trời như thế nào?” Minh họa cho bài nói bằng phim video và các bức ảnh ghi lại sứ mệnh của mình, anh đã đáp lại câu hỏi trên bằng năm phương thức: 1. Tạo nên một khung cảnh mang lại trải nghiệm tích cực cho người khác ở nơi công cộng, cho họ một câu chuyện tuyệt vời để kể lại; 2. Lựa chọn những địa điểm thu hút khán giả một cách tự nhiên; 3. Tận dụng những yếu tố có sẵn từ môi trường; 4. Thực hiện dự án riêng cho khu vực; 5. Thỉnh thoảng chọn cách sử dụng thời gian rỗi khác với thường ngày. BÍ QUYẾT 10: Chạm vào cảm xúc và tâm trí của khán giả bằng tiền đề và dẫn chứng Trong những năm tháng cắp sách đến trường, có lẽ bạn đã được dạy rằng những thông điệp hiệu quả thường có kết cấu gồm năm phần: một đoạn mở, ba đoạn thân và một đoạn kết. Bạn cũng có thể được hướng dẫn đưa vào bài phát biểu của mình ba hình thức thuyết phục kiểu Aristoteles(9) – ethos (uy tín của người nói), pathos (cảm xúc), và logos (logic). Tôi hoàn toàn đồng ý với chỉ dẫn này, đó là xuất phát điểm tuyệt vời để xây dựng kết cấu cho một bài phát biểu đầy cảm hứng. Tuy nhiên, nếu chỉ dừng ở mức độ hiểu biết trên, bài phát biểu của bạn có thể sẽ nhàm chán. Hãy hình dung chỉ dẫn này được hai diễn giả khác nhau sử dụng – một người kể chuyện thuần túy theo cảm xúc và một nhà giáo dục thuần túy theo logic. Người kể chuyện thuần túy theo cảm xúc sẽ giúp bạn có những phút giải trí tuyệt vời khi đưa bạn qua một loạt cung bậc cảm xúc. Song, ngay cả nếu câu chuyện đó hàm chứa bài học đạo lý rất đỗi thuyết phục, bạn vẫn phải mất nhiều công lắng nghe mới rút ra được câu trả lời chính xác cho các câu hỏi tại sao, như thế nào, và cái gì từ ý tưởng của diễn giả đó. Thậm chí, nhiều lúc bạn sẽ không thể xâu chuỗi chúng lại với nhau, và những lỗ hổng đó sẽ chặn đứng cảm hứng trong bạn. Trái lại, hãy xem điều gì sẽ xảy ra nếu bạn lắng nghe một nhà giáo dục thuần túy theo logic. Cho đến khi khám phá ra TED, tôi vẫn mặc cảm vì mình thuộc nhóm này. Tôi có thể đưa ra lý lẽ hợp lý cho một lập luận cụ thể hoặc một tình huống trong công việc mà tôi đang thực hiện. Nhưng tôi vẫn phải chật vật lắm mới thuyết phục được mọi người, vì tôi không thể cung cấp các bằng chứng khiến khán giả đồng điệu cảm xúc với những gì tôi nói. Bước đột phá tôi có được khi xem các đoạn video trên TED chính là những diễn giả thuyết phục nhất luôn kết hợp xen kẽ cả tiền đề và dẫn chứng. Các thành tố này không nhất thiết phải kết hợp với nhau theo tỷ lệ chính xác nào đó. Kinh nghiệm thực tế cho thấy, lập luận càng phức tạp bao nhiêu, bạn sẽ cần nhiều tiền đề bấy nhiêu. Nếu mở rộng ẩn dụ này với các bộ phận trên cơ thể, thì ý tưởng đáng lan tỏa sẽ là cột sống, tiền đề là các rẻ xương sườn, còn dẫn chứng là phần da thịt. Bạn cần cả ba yếu tố trên để bài diễn thuyết của mình có thể tự đứng vững. Bảng 2.1 sau đây là dàn ý mẫu cho một bài thuyết trình trên TED, được xây dựng theo cấu trúc năm phần và phân tầng theo tiền đề và dẫn chứng. Trong dàn ý này, diễn giả mở đầu bằng phần giới thiệu (bước 1) rồi chuyển ý sang Phần A của bài phát biểu. Vì mọi người thường cần cảm nhận trước khi nói lý, nên Phần A sẽ bắt đầu với dẫn chứng (bước 2), rồi mới đến tiền đề (bước 3). Tiền đề là kiến giải, lời giải thích, hoặc tuyên bố hợp lý được góp nhặt từ dẫn chứng. Sau đó, diễn giả lặp lại khuôn mẫu này trong Phần B và Phần C, đồng thời xen kẽ dẫn chứng với tiền đề từ bước 4 đến bước 7. Cuối cùng, diễn giả đóng lại bài nói chuyện bằng phần kết luận (bước 8). Bảng 2.1. Dàn ý diễn thuyết theo cấu trúc năm phần, kết hợp tiền đề và dẫn chứng Cũng giống như kết cấu năm phần cơ bản, dàn ý nâng cao này chỉ có ý nghĩa như xuất phát điểm, chứ không phải một hình thức áp dụng cứng nhắc. Một số diễn giả thường bỏ qua một hoặc một vài bước trong tám bước kể trên. Số khác lại thích nhấn mạnh tiền đề trước rồi mới củng cố bằng dẫn chứng. Nhiều diễn giả cũng điều chỉnh số lượng các phần trong thân bài. Còn số biến thể của dàn ý thì hầu như không giới hạn. Cho đến giờ, tất cả những gì chúng ta tìm hiểu đều trừu tượng, và tôi có thể hình dung bạn đang rất cần một ví dụ thực tế. Cuộc thảo luận này chỉ toàn tiền đề mà không hề có dẫn chứng! Vậy nên, chúng ta hãy cùng xem Charlie Todd đã điều chỉnh và áp dụng dàn ý này vào bài diễn thuyết của mình như thế nào. Như bạn thấy trong Bảng 2.2, Todd đã điều chỉnh dàn ý cơ bản bằng cách phát triển năm thay vì ba phần chính trong thân bài. Bảng 2.2. Dàn ý bài diễn thuyết The Shared Experience of Absurdity (tạm dịch: Cùng trải nghiệm điều ngớ ngẩn) của Charlie Todd trên TED Trong Phần A, anh đã chứng minh cho câu trả lời “như thế nào” đầu tiên của mình bằng cách trình chiếu và thuyết minh cho đoạn phim về trò đùa dại của một phụ nữ đi tàu điện ngầm ở thành phố New York và các hành khách đi cùng cô. Câu chuyện diễn ra như sau: Một người phụ nữ đang đọc sách trên tàu điện ngầm. Hai người đàn ông ngồi đối diện cô đang chuyện trò. Khi đoàn tàu tiến vào trạm dừng đầu tiên, người phụ nữ ngước mắt nhìn lên và nhận thấy một người đàn ông vừa bước lên tàu; ông ta khoác áo bành tô và quàng khăn nhưng chỉ mặc độc một chiếc quần đùi chấm bi màu vàng từ thắt lưng trở xuống. Ở sáu trạm dừng tiếp theo, sáu người đàn ông khác bước lên tàu cũng ăn mặc y như thế, và họ không trao đổi gì với nhau. Cuối cùng, một người phụ nữ bước lên tàu, cầm theo một túi vải thô lớn và rao bán quần với giá 1 đô-la. Sáu gã đàn ông mặc quần vào, rời tàu và rẽ đi các hướng khác nhau. BÍ QUYẾT 11: Đừng nhồi nhét quá nhiều vào bài diễn thuyết Nguy cơ lớn nhất mà một diễn giả phải đối mặt khi xây dựng một bài diễn thuyết trên TED là họ có quá nhiều nội dung muốn trình bày. Khi chỉnh sửa bài diễn thuyết của mình, câu hỏi đầu tiên bạn cần đặt ra là liệu phần này của bài phát biểu có bổ sung cho tiền đề hoặc dẫn chứng hay không. Trong bài diễn thuyết của Charlie Todd, tất cả năm phần thân bài của anh đều vượt qua vòng kiểm tra này. Câu hỏi tiếp theo là bạn có tuyệt đối cần, thực sự cần toàn bộ các phần hay không, đặc biệt khi số lượng các phần thân bài vượt quá con số “3” kỳ diệu. Thông thường, việc đảm bảo tính nhất quán cho các dẫn chứng bạn sử dụng là điều nên làm. Bốn phần đầu trong bài diễn thuyết của Charlie Todd có cấu trúc song song đối xứng nhau một cách tinh tế. Mỗi phần đều hàm chứa câu trả lời cho câu hỏi “như thế nào” và được củng cố bằng một đoạn phim minh họa do Todd thuyết minh. Tuy nhiên, phần thứ năm của anh lại gồm sáu ví dụ nhàn nhạt với các slide thuyết trình bổ trợ chứ không phải một đoạn phim. Do cách xử lý quá khác nhau, nên phần này của bài diễn thuyết đã tạo cảm giác chắp vá và gấp rút. Cứ như thể Todd đang nhồi nhét công trình cả đời của anh vào một tập hồ sơ vậy. Công trình đó quả thật xuất sắc; nhưng phần thứ năm, tức phần E trong Bảng 2.2, đã tước đi sức mạnh của cả bài diễn thuyết. Đáng lẽ anh nên lược bớt các ví dụ bổ sung và chuyển phần tiền đề về thời gian rỗi lên đoạn giới thiệu hoặc kết luận. BÍ QUYẾT 12: Sử dụng dẫn chứng gợi phản ứng cảm xúc Có một quan điểm sai lầm phổ biến là những câu chuyện như của Todd là cách duy nhất để ta giao tiếp với não phải. Tuy tôi cảm thấy các câu chuyện là phương thức hay nhất, nhưng dẫn chứng có thể được truyền đạt dưới nhiều hình thức khác, bao gồm nhưng không giới hạn số liệu thống kê, trích dẫn, ví dụ hay thậm chí cả các tình huống giả định. Chúng ta sẽ xem xét lần lượt từng hình thức “không kể chuyện”, bắt đầu với các số liệu thống kê. Trang web 43Things.com có hơn 3 triệu thành viên đăng ký theo dõi, liệt kê các mục tiêu của họ, chia sẻ tiến độ thực hiện và khích lệ nhau. Một trong những điều thú vị nhất ở trang này là bản tóm tắt các mục tiêu phổ biến nhất của mọi người, hay còn gọi là “43 Hệ tư tưởng lớn”. Mục tiêu “viết một cuốn sách” đứng sát đầu danh sách cùng với những nguyện vọng tương tự như “giảm cân”, “biết yêu” và “tiết kiệm tiền”. Với bối cảnh rộng và phù hợp như trên, hãy xem xét cách Matt Cutts, diễn giả của chương trình TED2011, chia nhỏ các số liệu thống kê về những yếu tố thực sự cần thiết để viết một cuốn sách: Tôi nhận thấy rằng nếu bạn thật sự muốn thứ gì đó, bạn có thể làm bất cứ điều gì trong 30 ngày. Đã bao giờ bạn muốn viết một cuốn tiểu thuyết chưa? Cứ đến tháng Mười một, lại có hàng chục nghìn người cố gắng viết một quyển tiểu thuyết 50.000 chữ của riêng mình trong vòng 30 ngày. Hóa ra, tất cả những gì bạn phải làm là viết 1.667 từ mỗi ngày trong suốt một tháng. Thế nên tôi đã làm vậy. Nhân tiện xin nói, bí quyết là không được ngủ cho đến khi bạn viết đủ số từ của ngày hôm đó. Bạn có thể thèm ngủ ghê gớm, nhưng bạn phải hoàn thành cuốn tiểu thuyết của mình. Vậy giờ cuốn sách của tôi có phải cuốn tiểu thuyết vĩ đại tiếp theo của nước Mỹ không? Không! Tôi chỉ viết nó trong vòng một tháng. Thế nên nó dở vô cùng. Trích dẫn là hình thức dẫn chứng “không kể chuyện” thứ hai thường được sử dụng trong các bài phát biểu. Vì các trích dẫn luôn bị lạm dụng đến mức trở nên sáo rỗng, nên tôi chỉ ủng hộ bạn sử dụng chúng khi người bạn trích dẫn là đối tượng trong bài diễn thuyết hoặc một nhân vật quan trọng. Ở phần đầu bài diễn thuyết của mình, nhà hoạt động xã hội Bunker Roy đã xác định Mahatma Gandhi là một nhân vật có tầm ảnh hưởng quan trọng dù vô hình, một nhân cách dẫn lối cho nỗ lực xây dựng một trường đại học cho người nghèo ở nông thôn của Roy, nơi họ có thể chia sẻ các kiến thức truyền thống có giá trị: Và chúng tôi cho rằng những con người này nên chiếm lấy xu thế chủ đạo và chứng minh rằng những kiến thức và kỹ năng họ sở hữu đều phổ biến. Chúng cần được sử dụng, cần được áp dụng và cần được thể hiện ra thế giới bên ngoài. Do vậy, trường đại học này sẽ noi theo cách sống và làm việc của Mahatma Gandhi. Bạn sẽ ăn trên sàn, ngủ trên sàn, làm việc trên sàn. Và sẽ không có bất kỳ giao ước nào khác... Với hình ảnh Gandhi được đặt có chủ ý ở vị trí quan trọng trong bài diễn thuyết, Roy đã kết lại bài diễn thuyết của mình bằng một câu trích dẫn tóm tắt thông điệp trao quyền cho người nghèo bị áp bức ở nông thôn: Tôi sẽ kết lại bằng một trích dẫn của Mahatma Gandhi: “Ban đầu, họ phớt lờ bạn, sau đó họ cười nhạo bạn, tiếp đến họ đánh đập bạn, và rồi bạn sẽ giành chiến thắng.” Bất kể là quen thuộc hay thâm thúy, thì ví dụ có lẽ vẫn là hình thức dẫn chứng “không kể chuyện” phổ biến nhất trong các bài diễn thuyết trên TED và các bài phát biểu khác. Một quân sư trong mảng sách kỹ năng – Susan Cain – đã lập tức dẫn ra ba cá nhân làm ví dụ điển hình cho cô, bao gồm cả Gandhi, sau khi nêu lên tiền đề: Trên thực tế, một số nhà lãnh đạo tạo nên sự thay đổi trong lịch sử chúng ta là những người hướng nội. Tôi sẽ cho bạn một số ví dụ. Eleanor Roosevelt, Rosa Parks, Gandhi – tất cả họ đều từng mô tả bản thân là người trầm lặng, nói năng nhỏ nhẹ và thậm chí nhút nhát. Và tất cả họ đều từng đứng dưới ánh đèn, dù từng khớp xương trên cơ thể họ đều mách bảo họ đừng làm thế. Điều này hóa ra lại biến thành một thứ sức mạnh đặc biệt, vì mọi người có thể cảm nhận được các nhà lãnh đạo đứng mũi chịu sào không phải vì họ thích chỉ đạo người khác hay vì niềm vui được mọi người nhìn theo, mà bởi vì họ không có lựa chọn nào khác, vì họ bị thôi thúc phải thực hiện những gì mình cho là đúng. Tình huống giả định cũng là một trong những hình thức dẫn chứng không kể chuyện tinh tế, vì chúng kích thích người nghe tự thuyết phục bản thân. Vì hình thức dẫn chứng này rất mạnh mẽ, nên bạn thường thấy nó được sử dụng trong phần mở đầu hoặc kết thúc của một bài diễn thuyết. Trước tiên, diễn giả có thể đề nghị khán giả tưởng tượng ra một thế giới đen tối mà ở đó lời khuyên của họ không được ngó ngàng, rồi giải tỏa áp lực bằng cách đề nghị khán giả hãy tưởng tượng ra một thế giới tươi sáng hơn mà ý tưởng của họ được lưu tâm. Hoặc diễn giả có thể chỉ tập trung vào lợi ích như Salman Khan đã làm trong phần kết bài phát biểu của anh. Tiền đề của Khan là việc học hỏi tự định hướng với sự hỗ trợ của công nghệ có thể nâng con người lên một tầm cao tri thức mới. Sau đây là dẫn chứng của anh: Và do [việc học tập tự định hướng] ở Los Altos rất có giá trị, nên hãy tưởng tượng những gì nó mang lại cho những học viên lớn tuổi, những người cảm thấy xấu hổ khi phải quay lại trường học và học về những thứ lẽ ra họ nên biết từ trước, trước khi họ quay lại đại học. Hãy tưởng tượng nó sẽ mang lại gì cho một đứa trẻ tất tả trên đường phố Calcutta cả ngày để giúp đỡ gia đình nên không thể đến trường. Giờ họ có thể dành hai giờ mỗi ngày để sửa đổi hoặc tăng tốc mà không phải xấu hổ về những gì mình biết hoặc không biết. BÍ QUYẾT 13: Sử dụng chuỗi tiền đề cho những ý tưởng cấp tiến hoặc có sắc thái riêng đáng lan tỏa Đến lúc này, chúng ta đã có cái nhìn thấu đáo về một hình thức tường thuật – nhóm tiền đề quy nạp. Thật ra đây là cấu trúc được sử dụng phổ biến nhất trong các bài diễn thuyết trên TED, vì hầu hết những ý tưởng đáng lan tỏa đều không quá khác thường. Nhiều diễn giả đóng vai trò như người nhắc nhở chuyên nghiệp bằng cách thôi thúc chúng ta làm những điều mà chúng ta biết mình nên làm, hoặc suy nghĩ theo cách chúng ta biết mình nên nghĩ. Các diễn giả này không chỉ đưa ý tưởng trở lại trước mắt chúng ta, mà còn thêu dệt nên một câu chuyện thú vị và cung cấp một số mẹo vặt cũng như bí quyết hay để xây dựng những thói quen mới. Cũng có khi diễn giả có một ý tưởng đáng lan tỏa và mạnh mẽ chống đối quan điểm thông thường. Trong trường hợp đó, việc sử dụng các nhóm tiền đề quy nạp sẽ không hiệu quả vì chúng dựa trên một tiến trình có đầy chỗ cho sự hoài nghi. (Hãy nhớ rằng, nếu bạn bắt gặp một con chó không có bọ chét, thì toàn bộ nguyên lý chung “mọi con chó đều có bọ chét” của bạn sẽ sụp đổ). May mắn thay, vẫn còn một cấu trúc tường thuật khác sử dụng lối lập luận diễn dịch có thể sử được “chiêu” này. Hãy trở lại với một định nghĩa chính xác như chép nguyên từ giáo trình: logic diễn dịch bắt đầu bằng một mệnh đề nói lên một nguyên lý, quy tắc hay quy luật chung được chấp nhận rộng rãi và không phải tranh cãi. Không phải tranh cãi vì bạn phải dẫn dụ mọi người bước vào lập luận của bạn; nếu họ không thừa nhận điều đầu tiên bạn nói, họ sẽ phản đối bạn trong suốt phần còn lại. Sau khi thiết lập xong nguyên lý đầu tiên, lập luận diễn dịch sẽ xâu chuỗi các tiền đề ngày càng cụ thể nhưng lại được chấp nhận tương xứng lại với nhau. Vì lý do trên, kiểu lập luận này được coi là phương pháp tiếp cận từ trên xuống. Cuối cùng, diễn giả đi đến một kết luận rất dễ gây kinh ngạc – tức một ý tưởng đáng lan tỏa. Do dựa trên một loạt chân lý, nên ý tưởng này mang sức mạnh của một luận cứ được minh chứng bằng sự đoan chắc tuyệt đối. Có vẻ như tôi không cưỡng nổi các ví dụ về loài chó, nên sau đây sẽ là một ví dụ tương tự: (1) Mọi con chó đều có bọ chét. (2) Tất cả bọ chét đều cắn. (3) Vết cắn của bọ chét gây ngứa. (4) Những động vật thiếu khả năng kiểm soát xung động sẽ gãi mỗi khi ngứa. (5) Chó là loài động vật thiếu khả năng kiểm soát xung động. (6) Do đó, tất cả những con chó đều tự gãi. Vâng, điều này quả là có chút ngớ ngẩn và chắc chắn không phải là một ý tưởng đáng lan tỏa, nhưng nó sẽ giúp truyền tải vấn đề. Chí ít đây cũng là một tiến trình ba bước với một tiền đề chính, một tiền đề phụ và một kết luận liên kết chúng lại với nhau. Chuỗi lập luận này có thể kéo dài vô tận. Cũng xin lưu ý rằng trong khi lập luận quy nạp có thể phát triển với một kiến giải quan trọng đặt ở phần đầu hoặc phần cuối bài, thì lập luận diễn dịch lại luôn tiết lộ ý tưởng đáng lan tỏa ở phần kết. Giống như người anh em quy nạp của mình, khi chưa qua điều chỉnh, lập luận diễn dịch cứng nhắc sẽ khó có thể áp dụng cho các bài phát biểu trước công chúng. Chìa khóa chuyển đổi áp dụng cho các bài diễn thuyết trên TED là bạn phải nhận thức được mỗi bước trong lập luận diễn dịch đều là mắt xích trong một chuỗi liên kết nối tiếp nhau. Mỗi mắt xích đặt ra một câu hỏi, và câu hỏi này sẽ được giải đáp bởi mắt xích tiếp theo trong “chuỗi tiền đề”. Chuỗi tiền đề được xây dựng khéo nhất là chuỗi những câu hỏi “tại sao”. Nếu từng trò chuyện với một đứa trẻ sáu tuổi, thì bạn đã tận mắt chứng kiến chuỗi này. Người lớn rất sợ khi đứa trẻ hỏi đến câu “tại sao” thứ tư hoặc thứ năm vì họ thực sự khó trả lời những câu tiếp theo đó; và việc đáp lại một cách giận dữ “Vì nó là như thế!” sẽ không đem lại cho bạn bất kỳ giải thưởng phụ huynh tốt nào. Khi bạn trả lời được câu hỏi tại sao với chiều sâu tăng dần, thì bạn sẽ ngộ ra một giải pháp tài tình. Bạn cũng có thể tạo ra một chuỗi các câu hỏi dạng khác, như chuỗi “như thế nào”, “cái gì”... hay bất cứ thứ gì. Ngoài ra, bạn còn có thể trả lời các câu hỏi khác nhau, chẳng hạn như từ “tại sao” sang “làm thế nào” rồi đến “cái gì”. Yêu cầu then chốt – xin nhấn mạnh là then chốt – chính là mỗi mắt xích trong chuỗi liên kết phải trả lời được câu hỏi bức thiết nhất đặt ra ở mắt xích trước. Nếu không làm được điều đó, lập luận của bạn sẽ tan tành. Trong bài phát biểu có một đoạn mở, ba đoạn thân và một đoạn kết, bạn có thể truyền đạt một tiền đề chính, ba tiền đề phụ và một kiến giải mạnh mẽ để kết thúc. Như trong Bảng 2.3, đây chính xác là điều Ngài Ken Robinson đã làm trong bài diễn thuyết của mình. Bảng 2.3. Dàn ý bài diễn thuyết Do Schools Kill Creativity? (tạm dịch: Trường học có giết chết sự sáng tạo?) của Ngài Ken Robinson trên TED Thay vì nêu ý tưởng lớn của mình trước, Ngài Ken đã từng bước phát triển nó bằng cấu trúc tình huống-rắc rối-giải pháp. (Nhiều người gọi đây là mô thức vấn đề-giải pháp, nhưng tôi thích chia nó thành ba phần hơn, vì người nghe cần bối cảnh trước khi đánh giá được các vấn đề do rắc rối gây ra). Cấu trúc tình huống-rắc rối-giải pháp mang lại phương pháp hiệu quả nhất để dẫn dắt mọi người trên hành trình ba chặng nhằm giúp họ thay đổi quan điểm hoặc kêu gọi họ hành động. Trong phần đầu, bạn mô tả các tình huống hiện có một cách khá chiết trung. Để thực hiện hiệu quả, hãy tưởng tượng bạn đang đưa ra một bối cảnh nền cho một khán giả thông minh và rất quan tâm nhưng chưa nắm được thông tin quan trọng. Trong phần thứ hai – tức “rắc rối” – bạn lôi kéo khán giả bằng cách tiết lộ vì sao hiện trạng còn thiếu sót. Thiếu sót không chỉ xoay quanh vấn đề, mà còn là những cơ hội tiềm ẩn. Trong phần cuối, hãy cung cấp một giải pháp xử lý nhanh gọn và triệt để các vấn đề, hoặc khai thác những cơ hội bạn đã dẫn ra trước đó. Ngài Ken mở đầu chuỗi tiền đề của mình bằng tuyên bố đầu tiên không phải bàn cãi về chủ đề “sáng tạo trong giáo dục”. Bắt đầu bằng một điều khiến bất kỳ người nghe sáng suốt nào cũng đồng ý là cách thức được minh chứng là hay nhất trong nghệ thuật thuyết phục. Mỗi lời phát biểu sẽ tạo ra vô số câu hỏi tiềm năng. Như tôi đã đề cập từ trước, nhiệm vụ trước nhất của diễn giả là giải quyết câu hỏi cấp thiết nhất. Trong trường hợp này, ta có thể giả định rằng một số ít người nghe muốn biết tại sao trí sáng tạo lại quan trọng không kém việc biết đọc biết viết. Ngài Ken coi đây là lẽ đương nhiên. Câu hỏi cấp thiết hơn là: “Chúng ta có thật sự cần dạy cho trẻ cách sáng tạo từ căn bản không?” Trong phần đầu bài diễn thuyết của mình (Phần A trong Bảng 2.3), Ngài Ken đã trả lời câu hỏi này bằng một từ “Không” dứt khoát. Trẻ em bẩm sinh đã có óc sáng tạo. Đây là kết thúc của phần “tình huống” trong lập luận của ông. Tuy nhiên, điều này lại dấy lên câu hỏi logic tiếp theo: “Vậy vấn đề là gì?” Phần thứ hai của bài diễn thuyết nêu lên rắc rối: hệ thống giáo dục hiện nay của chúng ta chỉ thúc đẩy sự phát triển tư duy logic từ não trái mà bỏ qua biểu đạt sáng tạo của não phải. Từ đây lại phát sinh câu hỏi mới: “Ừm, nhưng thế có hẳn là chuyện xấu không?” Vẫn trong phần “rắc rối” của bài diễn thuyết, Ngài Ken trả lời bằng cách lập luận rằng hệ thống giáo dục hiện nay không giúp chúng ta hạnh phúc hơn và tạo năng suất cao hơn; mà ngược lại, nó chỉ đơn giản dẫn đến sự phát triển thổi phồng trong môi trường học thuật. Khi cảm thấy sức ép của vấn đề lên tới đỉnh điểm, khán giả giờ đây liền bắt đầu tìm kiếm giải pháp. Phần thứ ba trong bài phát biểu của Ngài Ken hé lộ rằng hy vọng lớn nhất của chúng ta sẽ trông cậy vào việc tôn trọng tính đa dạng trong trí tuệ con người. Mặc dù lập luận của ông đã hoàn chỉnh, song khán giả sẽ đánh giá cao khi diễn giả gói gọn phần kết luận của mình bằng một phát biểu dứt khoát. Đó chính xác là điều ông đã làm với lời cuối của mình: TED luôn tôn vinh óc tưởng tượng thiên phú. Giờ đây, chúng ta phải thận trọng sử dụng món quà này một cách khôn ngoan và tránh được một số kịch bản mà chúng ta đã bàn đến. Cách duy nhất để làm được việc này là nhìn ra năng lực sáng tạo của ta phong phú đến mức nào, và nhìn con cháu chúng ta với hy vọng chúng cũng được như thế. Nhiệm vụ của chúng ta là giáo dục chúng toàn diện để chúng có thể đối mặt với tương lai ấy. Bằng cách đó, có thể chúng ta sẽ không thấy được tương lai, nhưng chúng sẽ thấy. Và sứ mệnh của chúng ta là giúp chúng làm nên thành tựu gì đó. Nhiều cuộc thảo luận về cấu trúc trình bày không tập trung nhiều vào lập luận logic, mà chú trọng hơn đến các hướng tổ chức. Các hướng tổ chức nội dung thường gặp bao gồm: Vấn đề-giải pháp: Đóng khung vấn đề. Chia sẻ giải pháp. Vạch ra các lợi ích. Kêu gọi khán giả hành động. Các phương án thay thế: Chia sẻ quan điểm của những người ủng hộ một mặt của vấn đề. Chia sẻ quan điểm ủng hộ mặt còn lại. Rồi chia sẻ góc nhìn sáng suốt hơn của bạn. Chứng thực: Tiết lộ điều gì đó thú vị. Chia sẻ các tính năng và lợi ích của nó. Cho mọi người biết khi nào và làm thế nào họ có được nó. Để bài diễn thuyết được thuyết phục, tôi thích dùng phương pháp “tiền đề-dẫn chứng” hơn vì ta có thể áp dụng chúng với bất kỳ hướng tổ chức nội dung nào. Ví dụ, cả Charlie Todd và Ngài Ken Robinson đều sử dụng hướng vấn đề-giải pháp khá thịnh hành, nhưng lại vận dụng các phương pháp tường thuật logic khác nhau. Bên cạnh tính linh hoạt và lập luận thuần túy, phương pháp tiền đề-dẫn chứng còn giúp bạn tập trung vào đối tượng nổi bật – tức ý tưởng đáng lan tỏa của bạn. Đến đây, bạn hẳn đã hiểu rõ nền tảng logic cho bài phát biểu của mình, nên đã đến lúc chúng ta tìm hiểu sâu hơn cách thức chọn lọc và kể những câu chuyện có sức ảnh hưởng mạnh mẽ. CHƯƠNG 3 KỂ CÂU CHUYỆN CỦA BẠN BÍ QUYẾT 14: Rút ra những câu chuyện đáng kể lại từ kinh nghiệm cá nhân Nếu bạn muốn làm mọi người chán ngán đến mức vò đầu bứt tai, thì cứ nhồi các sự kiện vào đầu họ suốt 18 phút diễn thuyết trên TED. Đương nhiên, các nhà tổ chức của TED sẽ chẳng bao giờ để bạn yên. Mỗi ý tưởng đáng lan tỏa đều phải được gói gọn trong một câu chuyện đáng kể lại. Mỗi phần trong bài phát biểu của bạn – mở bài, thân bài và kết bài – đều phải mang đến cơ hội kể câu chuyện đó. Bạn có thể chọn truyền đạt theo hướng kể chuyện bằng cách chia sẻ đúng một câu chuyện dài. Hoặc có thể bạn sẽ dẫn ra nhiều đoạn làm dẫn chứng cho bài nói theo hướng tiền đề. Câu hỏi đầu tiên đặt ra là bạn nên kể câu chuyện gì? Câu trả lời đơn giản là những câu chuyện được rút ra từ kinh nghiệm hoặc quan sát của cá nhân bạn; chúng luôn là lựa chọn tốt nhất. Hãy hình dung bạn đang chọn chia sẻ bài học lớn nhất mình nghiệm ra được. Câu chuyện sẽ kể về việc bạn đã học được nó vào lúc nào và ra sao. Nếu đã sống đến tuổi trưởng thành, hẳn bạn đã góp nhặt được vô số câu chuyện về lòng kiên trì khi đối mặt với thất bại. Bạn đã yêu và đã mất mát. Bạn đã gây tổn thương và bị tổn thương. Những cuộc đời bình thường được chấm phá bằng các khoảnh khắc phi thường. Câu chuyện của bạn có thể truyền cảm hứng cho người khác; bạn chỉ cần học cách chia sẻ chúng với mãnh lực cảm xúc tràn đầy mà thôi. Ở một thời điểm bất kỳ, mọi người hoặc sẽ “cạn vốn”, hoặc có quá nhiều chuyện để kể. Những người cạn vốn cảm thấy cuộc sống của họ quá đỗi bình thường và cho rằng bản thân không có những trải nghiệm sâu sắc. Nếu suy ngẫm thấu đáo hơn, bạn sẽ thấy điều này thật vô lý. Bạn, tôi và tất cả mọi người quanh chúng ta đều giác ngộ ít nhất một lần mỗi ngày trong cuộc đời tuyệt vời này. Khi dõi theo cảm xúc của bản thân trong từng khoảnh khắc, bạn sẽ nhận thấy hàng trăm câu chuyện đang nhảy múa quanh mình. Nhưng mặt khác, mức độ nhạy cảm đó lại dẫn đến tình trạng có quá nhiều chuyện để kể. Bạn sẽ biết mình lâm vào tình trạng đó khi cố gắng nhồi nhét những kiến giải cả đời vào một bài nói chuyện 18 phút trên TED. Thuốc tiên cho cả hai tình trạng trên là hãy tìm một câu chuyện có chủ đề chính mang đậm tính cá nhân. Sau đây là ba gợi ý kể chuyện có thể mang lại phương thuốc tức thì cho bạn. Lời khuyên 1: Chỉ một bài học Nếu bạn có thể quay ngược thời gian và tặng cho bản thân một bài học duy nhất, đó sẽ là gì? Một phương pháp an toàn nhưng có tác động mạnh mẽ chính là hãy tặng bài học này cho tính cách công việc của bạn. Có thể bạn có cả núi bài học để lựa chọn, nhưng chỉ cần chọn duy nhất một bài học mà thôi. Sau đây là một trong những bài học của tôi. Khi mới bắt đầu sự nghiệp, tôi tin rằng dấu hiệu của thành công đích thực là phải làm việc thật tốt sao cho sếp không đả động gì đến mình. Trong cả một thập kỷ, tôi đã sống trong sự ngờ nghệch như thế cho đến khi một vị quản lý tuyệt vời mở mắt cho tôi về sức mạnh của việc tìm kiếm và chấp nhận những ý kiến phản hồi liên tục. Kể từ đó, tôi ước chi có một cỗ máy thời gian để mình quay lại quá khứ và cho cái tôi non trẻ một cú đá vào mông ngay tức thì. Một số người khi nghe tôi đề cập đến điều này cũng ao ước có được cỗ máy thời gian để gửi đến con người non trẻ của họ một lời cảnh báo mà hẳn sẽ ngăn chặn được một sự kiện thảm khốc. Vì một số lý do, tôi không khuyến khích kiểu bài học này. Mặc dù bạn có thể kết nối với khán giả bằng cách bộc lộ với họ điểm yếu của mình, nhưng bạn sẽ khiến họ lấy làm tiếc vì những gì xảy đến với bạn. Họ không thể giúp bạn, và họ cũng không thể liên hệ lời cảnh báo bạn đưa ra với cuộc sống của họ – điều vốn là mục tiêu của toàn bộ bài phát biểu này. Thế nên thay vào đó, hãy tập trung vào chân lý vĩnh cửu. Chân lý của tôi là “Hành trình chính là phần thưởng”. Mặc dù đây không phải khái niệm mới lạ gì, song phép màu sẽ đến từ hành động chia sẻ câu chuyện về điều tôi cảm nhận được khi chấp nhận chân lý, từ trải nghiệm diễn ra trong khoảnh khắc tôi nắm được ý nghĩa của chân lý đó và từ lời lý giải về cuộc sống của tôi kể từ sau sự kiện đó. Lời khuyên 2: Khoảnh khắc quyết định Đâu là khoảnh khắc quyết định đã thay đổi cuộc đời bạn mạnh mẽ nhất? Đó có thể là khoảnh khắc chiến thắng huy hoàng hoặc vui sướng hân hoan, song, chính nỗi mất mát, đau đớn, sợ hãi, hoặc thất bại mới đem lại những câu chuyện tác động mạnh mẽ nhất. Một lần nữa, bạn có thể chọn chiến thuật an toàn bằng những câu chuyện liên quan đến nghề nghiệp, hoặc có thể đi sâu với câu chuyện của riêng mình. Nếu bạn đang chuẩn bị một bài phát biểu hài hước, hãy chọn khoảnh khắc xấu hổ nhất làm thời khắc quyết định của mình. Nếu bạn theo hướng u ám và nói về cá nhân, hãy nhớ rằng bạn cần mang đến sự nhẹ nhõm bằng cách trao lại cho khán giả ánh sáng và hy vọng. Trong bài nói chuyện của mình tại chương trình TEDxRainier, Leslie Morgan Steiner đã chia sẻ ý tưởng đáng lan tỏa về việc giúp đỡ những nạn nhân của nạn bạo hành gia đình thoát khỏi “những câu chuyện tình điên rồ” bằng lời kêu gọi khẩn khoản mọi người hãy lên tiếng về những dấu hiệu cảnh báo ngược đãi đầu tiên. Leslie cũng xen vào những đoạn miêu tả khủng khiếp về khoảng thời gian bị ngược đãi trong cuộc hôn nhân đầu tiên của chị – chẳng hạn như bị một khẩu súng nạp đạn chĩa vào đầu – bằng hình ảnh hạnh phúc trong cuộc sống cùng người chồng biết yêu thương ở cuộc hôn nhân thứ hai, trong đó không quên nhắc đến ba người con, một chú chó săn đen tuyền giống Labrador và chiếc xe tải nhỏ Odyssey của hãng Honda. Quan trọng hơn, chị đã kết thúc bài phát biểu bằng hình ảnh một thế giới không bạo hành gia đình, nơi mọi nhà được sống trong tổ ấm an lành và bình yên. Để có được một câu chuyện hay, hãy đóng khung khoảnh khắc quyết định vào khoảnh khắc lựa chọn. Nhưng việc lựa chọn giữa cái tốt và cái xấu luôn hiển nhiên và chẳng khó khăn gì. Nên đổi lại, hãy nói về những lựa chọn giữa hai cái tốt, thậm chí giữa hai cái xấu. Và để thêm phần hồi hộp, hãy chia sẻ bạn đã lờ đi lựa chọn đó như thế nào khi tình hình dần phức tạp hơn. Lời khuyên 3: Khắc phục nhược điểm Điểm yếu ban đầu nào đã dẫn lối cho bạn tìm thấy niềm đam mê của mình? Nhiều người chỉ phát huy tối đa sức mạnh bản thân khi phải lo lắng che giấu hoặc bù đắp cho một điểm yếu mà họ biết rõ từ trước. Hầu hết các diễn giả xuất chúng đều bắt đầu sự nghiệp từ nỗi sợ phát biểu trước công chúng. Không ít kẻ chinh phục vĩ đại chỉ xốc lại tinh thần sau khi nghe một nhân vật có tiếng nói chê bai rằng họ sẽ chẳng làm nên trò trống gì. Mãi đến năm 15 tuổi, tôi mới đọc trọn cuốn sách đầu tiên khi người thầy dạy tiếng Anh nhân từ hồi lớp 10 của tôi, thầy James Coats, dẫn tôi bước vào con đường trở thành một con mọt sách và một cây bút đầy khao khát. (Nhân đây, xin gửi lời cảm ơn muộn màng tới Clifton Keith Hillegass, người sáng lập CliffsNotes, vì đã giúp tôi vượt qua những năm tháng ở trường trung học cơ sở). Hãy vận dụng lời khuyên mà bạn đồng cảm sâu sắc nhất trong ba lời khuyên trên để tìm ra câu chuyện đáng lan tỏa của mình. BÍ QUYẾT 15: Phát triển câu chuyện miêu tả hành trình của người hùng bằng cấu trúc ba hồi Nếu TED xuất hiện từ thời nhà thần thoại học Joseph Campbell, chắc chắn ông sẽ là người truyền tải một trong những bài diễn thuyết đắt giá nhất mọi thời đại. Trong cuốn sách đột phá năm 1949 của mình, The Hero with a Thousand Faces (tạm dịch: Người hùng với nghìn bộ mặt), Campbell đã xây dựng ý tưởng đáng lan tỏa bằng cách kết hợp những câu chuyện thần thoại có ảnh hưởng lớn suốt hàng nghìn năm trên khắp thế giới với các nguyên lý tâm lý học hiện đại. Ông đưa ra khái niệm “thần thoại độc nhất” (monomyth), hay phổ biến hơn với tên gọi “hành trình của người anh hùng”, một hướng kể chuyện cơ bản nhưng vượt qua giới hạn của thời gian, không gian và văn hóa. Đáng tiếc là dù rất giá trị, nhưng cuốn sách của Campbell lại khó lĩnh hội. May mắn thay, một số chuyên gia viết kịch bản đã đưa ra những diễn giải riêng có ảnh hưởng lớn nhằm giúp độc giả bình thường tiếp cận được các khái niệm này. Những nhân vật đáng chú ý đứng trên vai người khổng lồ và sau đó hỗ trợ lẫn nhau gồm có Syd Field (Screenplay – tạm dịch: Kịch bản, 1979), Robert McKee (Story – tạm dịch: Câu chuyện, 1997), Blake Snyder (Save the Cat – tạm dịch: Giải cứu chú mèo, 2005), và Christopher Vogler (The Writer’s Journey – tạm dịch: Hành trình của người cầm bút, 2007). Trong số đó, hai tác phẩm sau cùng là hai cuốn sách dễ đọc nhất. Hãy đọc sách của Vogler trước để nắm được nền tảng, rồi đọc sang Snyder để hiểu các thủ thuật và kỹ năng tài tình giúp kết cấu phong phú thêm. Các hướng đi của Vogler và Snyder được xây dựng nhằm tạo ra những bộ phim dài ít nhất từ 90 đến 120 phút. Nhưng một bài diễn thuyết 18 phút của TED đơn giản là không thể bao quát nhiều nội dung như vậy. Tuy nhiên, câu chuyện nào cũng phải bao gồm một số thành tố tối thiểu. Phương pháp “kể chuyện kiểu Pixar” do Matthew Luhn, người đứng đầu bộ phận xây dựng chuyện của xưởng hoạt hình danh tiếng này, áp dụng là một khung sườn xuất sắc đảm bảo đủ số lượng thành tố tối thiểu cần thiết để xây dựng một câu chuyện hấp dẫn. Trọng tâm của phương pháp kể chuyện kiểu Pixar là mỗi hồi trong ba hồi đều phải có khởi đầu và kết thúc rõ ràng. Hồi I thiết lập tình huống. Hồi II vượt qua khó khăn. Và Hồi III đề ra giải pháp. Bảng 3.1 sẽ so sánh các hướng kể chuyện của Vogler, Snyder và Pixar. Bảng 3.1. Hướng kể chuyện của Christopher Vogler, Blake Snyder, và Pixar Cách tốt nhất để hiểu được phương thức áp dụng các hướng kể chuyện trên là phân tích bài diễn thuyết từ một diễn giả TED thông thạo các phương pháp thêu dệt nên hành trình chinh phục đầy cảm hứng của một người hùng. Với sự cho phép hào phóng của Becky Blanton, chúng ta hãy cùng xem xét bài diễn thuyết của chị trong sự kiện TEDGlobal(10) 2009 mang tên The Year I Was Homeless (tạm dịch: Một năm trong cảnh không nhà) qua góc nhìn từ mô hình của Christopher Vogler. Vì Becky Blanton là một nhà báo kiêm tác giả, nên chúng ta cứ áp dụng đúng tác phẩm Hành trình của người cầm bút vào bước đường của nữ văn sĩ này! Nào, bắt đầu thôi! BÍ QUYẾT 16: Sử dụng cụm từ “Cuộc sống bình thường” để giới thiệu nhân vật chính và thiết lập chủ đề của bạn Cuộc sống bình thường Tôi là một nhà văn, một nhà báo và cũng là người hiếu kỳ đến điên rồ, vì vậy trong 22 năm viết báo, tôi đã học được cách làm nhiều thứ mới mẻ. Việc khán giả có thực sự thích người anh hùng của bạn hay không không quan trọng, quan trọng là họ phải có khả năng liên hệ tới người đó để kết nối và học hỏi từ câu chuyện. “Cuộc sống bình thường” mang đến cho người nghe cơ hội thấm nhuần những nội dung cơ bản về sở trường, cách suy nghĩ, khao khát, những mối quan hệ và thiếu sót của Becky. Vì Becky chỉ có chưa đầy bảy phút để trình bày bài nói chuyện của mình, nên chị đã cô đọng Cuộc sống bình thường của mình trong một câu duy nhất. Mặc dù đã khẳng định rõ hai điểm mạnh trong tính cách là sự hiếu kỳ và khả năng học hỏi, nhưng chị cũng dùng thủ thuật gắn bản thân mình với nghề nghiệp để bỏ qua việc thêm thắt chi tiết. Hình mẫu một nhà báo hiện đại thường hiện lên như một người cứng cỏi và độc lập, nhưng lại sống một cuộc đời khiêm tốn, trung lưu. Blanton đã củng cố hình mẫu này với trang phục đơn giản gồm một chiếc sơ-mi xám với hàng khuy cài kín và tay áo xắn lên, một chiếc com-lê đen, quần tây và một đôi giày thoải mái. Vậy đâu là sai lầm bi đát? Đối với phần lớn các nhân vật chính được khắc họa rõ nét, thì điểm mạnh chính yếu của họ cũng là điểm yếu tối quan trọng nhất. Như chúng ta sẽ thấy, sự hiếu kỳ đã dẫn Becky đi sâu vào tận cùng bóng tối. Bối cảnh này cũng báo hiệu một chủ đề cốt lõi xuyên suốt bài nói chuyện của chị – một câu hỏi kịch tính: “Không ngừng theo đuổi kiến thức và trải nghiệm mới có phải là ý kiến hay?” BÍ QUYẾT 17: Sử dụng “Tiếng gọi phiêu lưu” để cắt ngang cuộc sống của người hùng và trao cho họ một mục tiêu Tiếng gọi phiêu lưu Cách đây ba năm, một trong những điều tôi học được là trở nên vô hình. Tôi trở thành một người làm việc không có nhà cửa. Tôi bỏ công việc biên tập báo sau khi cha tôi qua đời tháng Hai năm đó và quyết định đi du lịch. Cái chết của ông là một đòn giáng mạnh vào tôi. Khi quyết định làm thế, điều tôi muốn là cảm nhận và đối đầu với nhiều thứ. Tiếng gọi phiêu lưu có thể là chất xúc tác từ bên trong hoặc bên ngoài làm lay chuyển thế giới của vị anh hùng. Ở góc độ thực tế, chất xúc tác đó nên là mối đe dọa trực tiếp đến một nhu cầu cơ bản của con người, và thường là mối đe dọa rõ ràng đến sự tồn tại. Đó là những tác nhân bên ngoài đe dọa đến các nhu cầu thuộc tầng dưới cùng trong tháp nhu cầu của Maslow, bao gồm nhu cầu sinh lý, nhu cầu an toàn và nhu cầu về các mối quan hệ. Con người thường viện đến các biện pháp cực đoan nhất để sinh tồn và bảo vệ những người họ yêu thương. Những tác nhân quấy nhiễu từ bên trong vốn làm tổn thương lòng tự trọng hoặc ngăn cản quá trình tự khẳng định bản thân cũng gây ảnh hưởng mạnh mẽ không kém. Cả tiếng gọi bên trong lẫn bên ngoài đều làm nhấn mạnh một điểm rằng: một mặt nào đó, người anh hùng vẫn chưa hoàn thiện và có thể được thúc đẩy để hoàn thiện bằng cách vượt qua mất mát, ngăn chặn sự mất mát hoặc theo đuổi những ham muốn. Ví dụ, sự bất mãn sâu sắc đối với số phận của mình sẽ đưa đẩy nhiều người hùng đến những cuộc phiêu lưu tuyệt vời. Trong khi chất xúc tác trong các câu chuyện bình thường chỉ hiệu quả ở một cấp độ, thì những câu chuyện tuyệt vời lại có Tiếng gọi phiêu lưu không chỉ mang đến cho người hùng một mục tiêu mạnh mẽ từ bên ngoài, mà cả một mục tiêu cháy bỏng hơn trong nội tâm. Một lần nữa, Blanton đã không làm chúng ta thất vọng. Việc mất đi một thành viên trong gia đình đã thúc đẩy chị tìm kiếm một mối quan hệ thay thế từ bên ngoài. Ngoài ra, từ câu “tôi muốn cảm nhận và đương đầu với những điều đó”, bạn có thể nhận thấy những nội lực mạnh mẽ đang tham gia ở đây và tác động đến lòng tự tôn. Tuy chị không tiết lộ trong bài nói chuyện của mình, nhưng cha của Becky là một kẻ nghiện rượu và ưa bạo hành. Chị đã cho phép tôi chia sẻ những điều sau đây để mang đến hy vọng cho các nạn nhân sống sót qua nạn bạo hành: Ông thường đánh đập tôi vì bất cứ lý do gì, vì một lý do nào đó, hoặc chẳng có lý do nào cả. Hồi tôi 10 tuổi, ông bước vào với chiếc thắt lưng trên tay và tôi kháng cự rằng mình chẳng làm gì cả. Ông nói, “Hừm, mày có thể đã làm gì đó mà tao không bắt tận tay được, thế nên mày vẫn phải nhận cái thắt lưng này thôi.” Tôi không biết tại sao mình dám nói thế, nhưng lúc ấy tôi đã đề nghị ông: “Sao cha không để cho con viết ra giấy lý do tại sao cha không nên đánh con.” Ngày tôi còn bé, cha tôi có nói rằng ông phải viết một bài luận; ông bắt đầu học đại học khi đã lớn tuổi. Chẳng hiểu sao một đứa trẻ 10 tuổi như tôi lại nghĩ, “Nếu mình viết một bài, có lẽ mình sẽ thoát được đòn roi.” Ông đã cân nhắc đề nghị đó và để tôi viết. Đó là lần cuối cùng cha đánh tôi. Tôi đã viết vì cuộc sống của mình. Mỗi lần ông say xỉn và rút thắt lưng ra, tôi lại nói, “Hãy để con viết ra lý do tại sao cha không nên làm thế.” Tôi đã học cách viết những bài luận thuyết phục từ khi còn bé. Rồi mọi chuyện cứ trôi qua như thế. Những lựa chọn rủi ro thấp và đảm bảo kết quả luôn gây cảm giác nhàm chán. Tiếng gọi phiêu lưu không nên là một lựa chọn dễ dàng. Thay vào đó, hãy đặt ra cho người hùng của bạn một lựa chọn khó khăn giữa hai điều tốt ngang nhau, hay thậm chí giữa hai điều xấu ngang nhau. Hoặc nếu cuộc phiêu lưu hứa hẹn đem lại phần thưởng lớn, thì nó nên đi kèm với khả năng thành công thấp và cái giá cực đắt nếu thất bại. Trong trường hợp của Blanton, chị có thể phải ở nhà với cơn trầm cảm ngày càng lớn. Hoặc chị có thể cố gắng vượt qua nó bằng cách đổi lấy một cuộc sống trên bờ tuyệt vọng của xã hội. Tiếng gọi phiêu lưu thường là cơ hội tốt nhất để giới thiệu nhân vật phản diện (hoặc tiết lộ rằng một nhân vật từ cuộc sống bình thường của người hùng thực chất là đối thủ của họ). Đối thủ không nhất thiết phải hoàn toàn xấu xa; xét cho cùng, họ cũng là người hùng trong câu chuyện của riêng mình. Nhân vật phản diện tạo ra xung đột vì họ tìm kiếm một mục tiêu bên ngoài tương tự như người hùng và họ tin rằng cái chết, sự diệt vong hay thất bại của người hùng là cách duy nhất để đạt được nó. BÍ QUYẾT 18: Gia tăng sự căng thẳng với lời “Từ chối tiếng gọi” Chúng ta sẽ quay lại với câu chuyện của Becky trong chốc lát, vì tôi cần hướng sự chú ý của bạn vào một vài nhân tố chuyện kể mà chị không có thời gian đề cập đến trong bài phát biểu ngắn của mình. Bí quyết này sẽ trình bày nhân tố đầu tiên – Từ chối tiếng gọi. Bí quyết tiếp theo sẽ trình bày nhân tố thứ hai – Cuộc hạnh ngộ với người dẫn lối. Các nhân tố này không nhất thiết phải tuân theo một trình tự chính xác, cũng không nhất thiết phải xuất hiện đầy đủ. Tuy nhiên, nếu sắp xếp lại hoặc loại trừ một số nhân tố, bạn nên ý thức rõ những hệ quả sau đó. Để giúp câu chuyện đáng tin cậy hơn, các nhân vật của bạn phải luôn có hành động dè dặt tối thiểu. Tối thiểu không nhất thiết hoặc không phải lúc nào cũng có nghĩa là nhỏ bé; khi phải đương đầu với những tình huống không ngờ, các cá nhân sẽ lựa chọn biện pháp cực đoan nhất. Ví dụ, bạn sẽ nhảy tới trước một chiếc xe lửa đang lao tới để đẩy con mình ra khỏi nguy hiểm. Trong tập đầu tiên của loạt phim tài liệu Joseph Campbell and the Power of Myth with Bill Moyers (tạm dịch: Joseph Campbell và sức mạnh của thần thoại với Bill Moyers) phát trên đài PBS năm 1988, Campbell đã chỉ ra ba kiểu người hùng mà bạn có thể xây dựng. Trong câu chuyện của mình, Blanton rơi vào nhóm đầu tiên – người hùng có chủ đích. Người này sẽ bắt đầu hành trình chinh phục một mục tiêu cụ thể. Trong quá trình đạt đến mục tiêu, người hùng thường phải trải qua biến đổi tâm lý hoặc tâm linh có ý nghĩa quan trọng hơn nhiều so với trải nghiệm về mặt thể xác. Nhóm thứ hai của Campbell gồm những người hùng bất đắc dĩ buộc phải dấn thân vào hành trình ngoài ý muốn. Ví dụ Campbell đề cập đến là một người lính bị đẩy vào cuộc chiến. Một ví dụ nhẹ nhàng hơn xuất hiện lặp đi lặp lại trong điện ảnh hiện đại là một đứa trẻ bị buộc phải tham gia vào chuyến hành trình qua nhiều nước với cha mẹ. Nhóm thứ ba của ông, người hùng tình cờ, là nhóm nằm giữa người hùng có chủ đích với người hùng bất đắc dĩ. Nhờ ý chí tự do của chính mình, người hùng này tình cờ rơi vào một hành trình đầy bất ngờ. Trong những câu chuyện cổ, họ được thể hiện qua tình tiết một nhân vật theo chân một loài thú thần kỳ vào rừng. Bộ phim The Hangover (tạm dịch: Dân chơi) là một phiên bản hài hước và hiện đại hơn của nguyên mẫu này với các nhân vật ban đầu chỉ có ý định vui chơi, nhưng nhanh chóng nhận ra mình đang trong một cuộc phiêu lưu đầy kịch tính. Cả ba kiểu người hùng, đặc biệt là những người hùng bất đắc dĩ, có thể từ chối Tiếng gọi phiêu lưu một lần hay thậm chí nhiều lần. Trên thực tế, việc Từ chối Tiếng gọi phiêu lưu là yếu tố tạo sức ép mạnh mẽ. Khán giả sẽ thích thú khi biết những gì các anh hùng phải làm trong một thời gian dài trước khi họ chấp nhận số phận. Hơn nữa, những lời từ chối liên tiếp sẽ khiến cho Cuộc sống bình thường của người hùng ngày càng trở thành nơi không thể nương náu. Tiếng nói riêng của người anh hùng có thể không phải là trở ngại duy nhất đối với sự dấn thân. Trong nhiều câu chuyện, các anh hùng bị níu kéo về mặt thể xác hoặc tình cảm bởi một hoặc nhiều “vệ sĩ” đứng trước ngưỡng cửa. Những cản trở về thể xác có thể khá rõ ràng, nhưng các hạn chế từ cảm xúc bên ngoài có thể xuất hiện dưới nhiều phong vị khác nhau. Những trở ngại đáng kể nhất trong số đó là khi bạn bè, chứ không phải kẻ thù, nghi ngờ hoặc gây áp lực xã hội buộc người anh hùng phải duy trì nguyên trạng. Trước khi dấn thân vào cuộc chinh phục của mình, ngay cả những người hùng có chủ đích như Becky vẫn có thể từ chối Tiếng gọi phiêu lưu. Tuy nhiên, Becky gặp hạn chế về thời gian và đã có đủ chất kịch tính trong câu chuyện nên chị không cần kèm thêm lời Từ chối tiếng gọi, dù rất có thể trong thực tế chị đã phải xây dựng quyết tâm. BÍ QUYẾT 19: Sắp xếp một “Cuộc hạnh ngộ với người dẫn lối” để tránh cho người hùng được xem là đặc biệt Một trong những sai lầm lớn nhất mà diễn giả có thể phạm phải chính là kể một câu chuyện cá nhân về thành công lớn lao của mình mà không thừa nhận họ được người khác giúp đỡ trên suốt hành trình. Bằng cách thể hiện bản thân như một người có tài năng thiên bẩm, họ đã tự đặt mình lên chiếc bục cao hơn khán giả. Tuy nhiên, để mọi người có thể kết nối và có đủ cảm hứng áp dụng sự sáng suốt đó vào cuộc sống, thì diễn giả phải khiến cho khán giả cảm thấy rằng điều đặc biệt ở đây chính là tiến trình, chứ không phải bản thân diễn giả. Một diễn giả trên TED, một nhà văn với tác phẩm ăn khách khắp thế giới đã vô tình vi phạm quy tắc này khi nhắc đến thành công bất ngờ của mình. Tuy chị chỉ ngây thơ sử dụng thành tựu này như một bối cảnh cho câu chuyện tự trào về việc đáng ra chị không bao giờ lập được kỳ công ấy, nhưng lại gây tổn hại nặng nề. Tác giả quả thực có thiện ý; chị đã thực sự ngạc nhiên với thành công của mình, và có lẽ là người ngạc nhiên nhất trên thế gian này. Nhưng vấn đề là khi chia sẻ sự sửng sốt trước thành công của chính mình, chị đã tự đặt mình lên bục cao. Sự vi phạm này rõ ràng không phải là không thể cứu vãn, vì bài diễn thuyết của chị là một trong những bài diễn thuyết được yêu thích nhất trên TED; nó đã ảnh hưởng tích cực đến cuộc sống của hàng triệu người, bao gồm cả tôi. Tuy nhiên, hãy tránh tự đề cao chính mình, dù bạn chỉ mới thoáng nghĩ đến điều đó. Phương thuốc cho vấn đề này là giới thiệu một hoặc nhiều người dẫn lối đã cung cấp nguồn lực, sự bảo trợ và kiến thức cần thiết cho người hùng. Mỗi món quà lại nâng cao thêm khả năng của người hùng để anh ta tiếp tục hành trình tìm kiếm điều chưa biết. Xin lưu ý rằng người dẫn lối không nhất thiết phải là một nhân vật duy nhất. Đó có thể là vai trò tạm thời do nhiều nhân vật đảm đương. Thậm chí, người dẫn lối có thể không phải là con người. Các vật thể sống, vật vô tri vô giác hay thậm chí vô hình cũng có thể đóng vai trò như người dẫn lối, chẳng hạn như các loài động vật, sách vở hay các bài hát. Như bạn sẽ khám phá trong câu chuyện của Becky Blanton, không có phần thưởng đáng ghen tỵ nào ở cuối cầu vồng. Chị tự đặt mình là người ngang hàng, hoặc có thể là người chỉ dẫn, chứ không phải ai đó nổi trội hơn người nghe. Becky đã chia sẻ những thiếu sót, thất bại và cả sự tổn thương làm nên con người bình thường nơi chị. Do đó, câu chuyện của Becky không có người thầy nào dẫn dắt chị. Ngay cả nếu người dẫn lối đó có tồn tại chăng nữa, thì rốt cuộc mỗi người hùng đều phải đơn độc đối mặt với ẩn số. BÍ QUYẾT 20: Để người hùng dấn thân vào hành trình bằng cách “bước qua ngưỡng cửa đầu tiên” Bước qua ngưỡng cửa đầu tiên Cả đời tôi là những chuyến cắm trại. Và tôi kết luận rằng sống trong xe tải nhỏ suốt một năm cũng chẳng khác gì cắm trại dài ngày. Thế nên, tôi gói ghém đồ đạc, lùa chú mèo cưng, chú chó săn giống Rottweiler và dụng cụ cắm trại vào chiếc xe tải Chevy đời 1975, rồi lái xe đi khi hoàng hôn buông xuống mà không nhận ra ba điều quan trọng. Thứ nhất là xã hội này luôn đánh đồng chuyện sinh sống ở một nơi chốn lâu dài, dù đó chỉ là một căn lều, như một yếu tố khẳng định giá trị của con người. Hai là tôi đã không nhận ra rằng nếu cứ để mặc, thì cảm nhận tiêu cực của người khác sẽ nhanh chóng tác động đến thực tại của ta. Ba là tôi cũng không ý thức được “không chốn dung thân” là một thái độ sống, chứ không phải lối sống. Mặc dù hành trình của người hùng có thể mang tính tâm lý thuần túy, nhưng hầu hết chúng đều đòi hỏi sự chuyển dịch thật sự để nhân vật chính “bước qua ngưỡng cửa đầu tiên” vào một thế giới xa lạ. Trong cả hai trường hợp, người hùng đều phải hành động quyết đoán dù có làm gia tăng rủi ro, đòi hỏi sự hy sinh và khiến người hùng phải dấn thân vào cuộc phiêu lưu theo cách khiến sự kịch tính trong câu chuyện tăng lên đáng kể. Becky ngây thơ bước vào thế giới đặc biệt trong câu chuyện của chị, nhưng không có nghĩa rằng chị hoàn toàn không chuẩn bị gì. Bằng cách chia sẻ mình là dân cắm trại lão luyện, chị đã trao cho thính giả niềm hy vọng rằng chị có thể sống sót qua cơn giông tố sắp tới. BÍ QUYẾT 21: Trang bị cho người hùng kiến thức thu được từ “Thử thách, đồng minh và kẻ thù” Thử thách, đồng minh và kẻ thù Ban đầu, cuộc sống trên xe tải rất tuyệt. Tôi tắm giặt ngay tại nơi cắm trại. Tôi thường xuyên ăn tiệm, có thời gian để nghỉ ngơi và đau buồn. Nhưng sau đó cơn giận dữ và nỗi muộn phiền về cái chết của cha lại choán lấy tôi. Công việc tự do của tôi kết thúc, và tôi phải nhận một công việc toàn thời gian để trả hóa đơn. Mùa xuân êm dịu đã thực sự hóa thành mùa hè oi bức khủng khiếp. Và tôi không thể đỗ lại bất cứ nơi nào mà không khiến mọi người nhận ra tôi có một chú mèo và một chú chó. Trời thực sự rất nóng. Chú mèo trèo tới trèo lui qua cánh cửa sổ mở trên xe còn chú chó thì được tôi gửi đến dịch vụ chăm sóc ban ngày. Mọi thứ khiến tôi vã mồ hôi. Mỗi khi có thể, tôi sẽ lao vào phòng tắm cho nhân viên trong các tòa nhà và bến đỗ xe tải, hoặc tắm rửa trong nhà vệ sinh công cộng. Nhiệt độ ban đêm trong xe hiếm khi xuống dưới 27 độ C, khiến tôi rất khó ngủ hoặc hoàn toàn không ngủ nổi. Thức ăn thì ôi thiu vì nắng nóng. Nước đá trong thùng tan chảy chỉ sau vài giờ, và tình trạng của tôi thật khổ sở. Tôi không đủ khả năng mua một căn hộ, hoặc không đủ khả năng tìm một căn hộ cho phép tôi mang theo thú cưng của mình. Và do từ chối bỏ lại chúng, nên tôi phải ở luôn trong xe. Và khi sức nóng khiến tôi kiệt quệ đến mức không lết nổi 15 mét ra nhà vệ sinh công cộng bên ngoài vào ban đêm, thì tôi đành phải dùng đến một cái xô và túi đựng rác. Một khi người hùng quyết dấn thân vào hành trình và không quay đầu lại, người ấy sẽ học được các quy luật của thế giới đặc biệt thông qua một loạt thử thách khó khăn nhưng không đe dọa đến tính mạng. Kiến thức và sức mạnh mà người hùng tích lũy được sẽ là điều kiện cần, nhưng không đủ giúp họ sống sót qua thử thách phía trước. Khi Becky làm bật lên câu chuyện của chị, những thử thách này đã tạo ra cường độ cảm xúc ngày càng tăng đan xen giữa tích cực và tiêu cực. Chị bắt đầu bằng dấu hiệu tích cực của một chuyến cắm trại thoải mái để có thời gian chữa lành vết thương lòng. Sau đó, câu chuyện thay đổi theo hướng tiêu cực khi chị phải đối mặt với những thách thức về tình cảm, tài chính và thể chất. Có một lần chị trút bỏ được áp lực khi tìm thấy chỗ trông chó và khám phá ra một cách, dù tuyệt vọng, để giữ mình sạch sẽ. Trên lộ trình cuối cùng của mình, chị lại chịu thêm sức ép tiêu cực một lần nữa với nỗi tuyệt vọng ngày càng tăng cao. Giai đoạn này trong hầu hết các câu chuyện là thời điểm người hùng tìm thấy bạn bè và chạm trán một loạt những kẻ thù nhỏ như tay sai của nhân vật phản diện. Trong trường hợp của Becky, mặc dù không có thời gian nêu chi tiết, nhưng bạn bè của chị chính là hai chú thú cưng. Nhân vật phản diện đối với Becky là tình trạng không nhà cửa và nỗi tuyệt vọng. Những cơn trầm cảm của chị ngày một trầm trọng, nhưng chị vẫn chưa đến mức hoàn toàn hóa điên. BÍ QUYẾT 22: Tước bỏ các lựa chọn của người hùng khi “tiến vào hang động thăm thẳm” Tiến vào hang động thăm thẳm Mùa đông đến, nhiệt độ giảm xuống dưới mức đóng băng và cứ giữ nguyên như thế. Tôi phải đối mặt với một loạt thử thách mới. Mỗi đêm tôi lại đỗ xe ở một nơi khác để không bị cảnh sát chú ý và hỏi tới. Và không phải lúc nào tôi cũng thành công. Nhưng tôi cảm thấy mình không kiểm soát nổi cuộc sống này. Tôi không biết mọi chuyện bắt đầu từ khi nào và ra sao, nhưng quãng thời gian chóng vánh mà tôi, một nhà văn và nhà báo tài năng, biến thành một phụ nữ không nhà cửa, phải sống trong một chiếc xe tải đã khiến chính tôi ngộp thở. Tôi không hề thay đổi. Chỉ số IQ của tôi không giảm. Tài năng của tôi, sự cương trực của tôi, giá trị của tôi, tất cả mọi thứ về tôi vẫn giữ nguyên. Nhưng tôi đã thay đổi theo cách nào đó. Tôi ngày càng cuốn sâu hơn vào nỗi muộn phiền. Ở đoạn trước câu chuyện của mình, Blanton đã tiếp thu những kỹ năng sống mà người cắm trại bình thường chẳng bao giờ phải học. Nhưng trong quá trình “tiến vào hang động thăm thẳm”, lựa chọn của chị đã trở nên hạn chế hơn cả về mặt thể chất lẫn tinh thần. Bạn có thể sống khổ sở trong xe tải vào mùa hè. Song, cái giá bỏ ra sẽ cao hơn nhiều trong tiết trời giá lạnh của mùa đông. Với một địch thủ mới xuất hiện là lực lượng cảnh sát, Blanton ngày càng chìm sâu vào nỗi tuyệt vọng. Chị như bị mắc bẫy và phải đối mặt với lối thoát khả thi duy nhất: cánh cửa dẫn vào hang động – một ẩn số lớn. BÍ QUYẾT 23: Để người hùng trải qua một “Thử thách” sống còn Thử thách Cuối cùng có người đã chỉ tôi đến một phòng khám dành cho người vô gia cư. Và tôi đã đến đó. Tôi đã không tắm suốt ba ngày. Tôi bốc mùi và chán nản như bất kỳ ai đang xếp hàng chờ đợi. Tôi chỉ không say rượu hay lên cơn. Và khi những người đàn ông vô gia cư, bao gồm cả một người từng là giáo sư đại học nhận ra tôi, họ nói: “Cô không phải là người vô gia cư. Tại sao cô lại ở đây?” Những người vô gia cư khác không xem tôi giống như họ, nhưng tôi thì có. Sau đó, vị giáo sư lắng nghe câu chuyện của tôi và nói: “Cô có một công việc. Cô có hy vọng. Nhưng những kẻ vô gia cư thực sự chẳng có lấy chút hy vọng nào.” Do phản ứng lại với loại thuốc chống trầm cảm mà phòng khám kê cho, tôi bỗng cảm thấy muốn tự sát. Và tôi nhớ mình đã nghĩ: “Nếu mình tự sát, chắc cũng chẳng ai biết.” Trong mẫu dàn ý “Hành trình của người cầm bút” của Christopher Vogler, người anh hùng phải có hai lần đối diện với nỗi sợ hãi lớn nhất trong đời. Thử thách chính là cuộc chạm trán đầu tiên, vốn được ông gọi là cuộc khủng hoảng, chứ chưa phải cao trào. Những cuộc khủng hoảng thông thường có thể là kinh nghiệm cận kề cái chết đối với người hùng, cái chết của người dẫn lối, kết thúc bi thảm của một mối quan hệ mang lại niềm vui sống hoặc lâm vào cảnh trắng tay. Tình thế của Becky, tức dự định tự sát, khớp với kiểu khủng hoảng đầu tiên và kịch tính nhất. Những Thử thách về thể chất và tinh thần sẽ thách thức người hùng. Nơi Becky nghĩ là hy vọng lớn nhất – một phòng khám dành cho người vô gia cư – thực chất lại trở thành cơn ác mộng khủng khiếp nhất của chị. Những người chị cho là đồng minh của mình, tức nhân viên y tế và những người vô gia cư khác, đã không chấp nhận chị là một trong số họ. Bước ngoặt không ngờ này, hoặc sự đánh lạc hướng kỳ vọng của người nghe đã khiến cơn khủng hoảng thêm phần khốc liệt và thay đổi sâu hơn quan điểm của chị về tình trạng vô gia cư cũng như xã hội nói chung. BÍ QUYẾT 24: Trao “Phần thưởng” cho người hùng vì đã sống sót qua cuộc khủng hoảng lớn đầu tiên Phần thưởng Không lâu sau đó, một người bạn cho hay cô nghe nói rằng Tim Russert, một nhà báo nổi danh cả nước, đã nói về tôi trên kênh truyền hình quốc gia. Cuốn sách mới của Tim có một bài tiểu luận mà tôi viết về cha mình khoảng một năm trước khi ông qua đời. Ông đang thực hiện một chuỗi chương trình đối thoại, và ông đang nói về bài luận của tôi. Khi tôi nhận ra Tim Russert, cựu điều phối viên của chương trình Gặp gỡ báo chí(11), nói về bài viết của mình trong khi tôi đang sống trong một chiếc xe tải nhỏ giữa bãi đỗ xe của siêu thị Wal-Mart, tôi bắt đầu phá ra cười. Bạn cũng nên làm thế. Tôi bắt đầu cười vì đã đến thời điểm tôi phải suy ngẫm, rằng tôi là một nhà văn, hay một phụ nữ vô gia cư? Vậy nên tôi tới hiệu sách, và tìm thấy cuốn sách của Tim. Tôi đã đứng đó, đọc lại bài viết của mình. Và tôi đã khóc. Bởi vì tôi là một nhà văn. Tôi là một nhà văn. Kiệt sức sau Thử thách của mình, người anh hùng chí ít cũng tạm thời có được một trong những phần thưởng họ đang tìm kiếm, và đó thường là mục tiêu bên ngoài của họ. Điều này cho phép họ hồi phục và trải nghiệm cảm giác thanh tẩy hoặc giải tỏa cảm xúc, thường đi cùng với nước mắt hay tiếng cười. Becky đã trải nghiệm cảm giác thanh tẩy mạnh mẽ và trọn vẹn. Cuốn sách của Russert với bài luận của chị trong đó là một phần thưởng, nó làm chị bật cười rồi lại òa khóc. BÍ QUYẾT 25: Bắt đầu đưa người hùng bước lên “Hành trình trở về” với cuộc sống bình thường. Hành trình trở về Không lâu sau đó, tôi quay về Tennessee. Có lúc tôi sống trong xe tải, có lúc lại ngủ nhờ chỗ bạn bè. Và tôi lại bắt đầu viết. Với năng lượng được tái nạp, những người hùng chủ động lựa chọn thoát khỏi vực sâu của thế giới đặc biệt và tìm đường trở về mái nhà ban đầu của họ, hoặc đến với một ngôi nhà mới. Trong những câu chuyện dài hơn, đặc biệt khi người hùng có đối thủ là con người, hành trình trở về hoặc là rút khỏi hang ổ của kẻ địch, hoặc truy đuổi đối thủ vừa đào thoát. Vì con đường đó đầy rẫy nguy hiểm, nên nó sẽ dẫn đến một thảm họa đảo ngược vận may vừa chớm nở của người hùng. Becky đã bước trên một con đường theo đúng nghĩa đen – con đường dẫn chị trở về Tennessee. Và mặc dù không có chi tiết nào kịch tính, nhưng bạn vẫn cảm giác được rằng chị vẫn chưa hoàn toàn thoát khỏi hiểm nguy; về cơ bản, Becky vẫn là một người vô gia cư. BÍ QUYẾT 26: Nối tiếp đoạn cao trào với sự “Tái sinh” của người hùng Tái sinh Mùa hè năm sau, tôi trở lại với công việc phóng viên. Tôi đã giành được nhiều giải thưởng. Tôi được sống trong một căn hộ riêng. Tôi không còn vô gia cư nữa, và cũng không còn vô hình nữa. Tái sinh là cách gọi mà Vogler đặt cho cuộc chạm trán cuối cùng với cái chết và chiến thắng tức thì của người anh hùng. Nó là đỉnh điểm của câu chuyện. Blanton đã lựa chọn một “Cao trào tĩnh” (theo lời Vogler). Trên thực tế, nó yên ắng đến mức người nghe cần phải luận ra lộ trình hồi phục chậm chạp của Becky. Nếu có nhiều thời gian hơn, chị đã thêm vào nhiều chi tiết khác. Thay vào đó, chị đã sử dụng từ ngữ để mô tả kết quả về sau. Một trong những nguyên tắc của Christopher Vogler là phần thưởng phải tương xứng với sự hy sinh. Becky đã kết thúc hành trình của mình bằng một cuộc sống bình thường, một công việc với sự công nhận xứng đáng và một nơi để sinh sống. Nếu chị trở thành triệu phú và đoạt giải Nobel Văn học, thì hẳn cao trào của chị phải sâu sắc và ấn tượng hơn thế nhiều. BÍ QUYẾT 27: Lồng ý tưởng muốn lan tỏa vào hành trình “Quay về cùng thần dược” Quay về cùng thần dược Có hàng nghìn người làm việc toàn thời gian và bán thời gian nhưng vẫn sống trong những chiếc xe tải nhỏ. Nhưng xã hội cứ tiếp tục bêu xấu và hình sự hóa việc sống trong phương tiện giao thông hoặc trên đường phố. Bởi thế, người vô gia cư hay những người vô gia cư có việc làm chủ yếu vẫn trong trạng thái vô hình. Nhưng nếu như gặp một trong số họ, hãy đồng cảm với họ, khuyến khích họ và mang đến cho họ hy vọng. Tinh thần của con người có thể vượt qua bất cứ điều gì, chỉ cần ta có hy vọng. Tôi không ở đây để lên tiếng thay cho người vô gia cư. Tôi không ở đây để khuyến khích bạn đưa tiền cho người hành khất tiếp theo bạn gặp mặt. Tôi ở đây để chia sẻ với bạn từ kinh nghiệm của bản thân rằng: ta không thể đánh giá con người dựa trên nơi sinh sống, chỗ ngủ hoặc tình trạng sống của họ tại bất cứ thời điểm nào. Ba năm trước, tôi còn đang sống trong một chiếc xe tải nhỏ ở một bãi đỗ xe của siêu thị Wal-Mart, nhưng hôm nay tôi đang phát biểu trên TED. Và tôi hy vọng mình sẽ luôn và luôn tìm được con đường. Xin cảm ơn. Trong giai đoạn cuối cùng, người hùng sẽ trở về với những báu vật như tình yêu, sự tự do, kiến thức hay sự thịnh vượng. Họ có thể chia sẻ những món quà này với người khác để cải thiện cuộc sống của mình. Trong một bài diễn thuyết trên TED, thứ thần dược tự nhiên chính là một ý tưởng đáng lan tỏa. Thông qua lắng nghe câu chuyện của Becky, khán giả đã được gặp gỡ một người vô gia cư – điều mà hầu hết những người được hưởng phước dù khiêm tốn nhất cũng không bao giờ làm. Trong quá trình đó, họ đã học được một điều, đó là “đừng trông mặt mà bắt hình dong”. Mỗi câu chuyện đều phải có một kết thúc có hậu hoặc không có hậu. (Vâng, phương án thứ ba là một cuộc phiêu lưu kỳ thú khác, nhưng tốt nhất ta nên dành nó cho những bộ phim có các phần kế tiếp đã được lên kế hoạch). Những câu chuyện với kết thúc có hậu luôn truyền cảm hứng với hiệu quả cao. Chúng khiến mọi người tin rằng: “Tôi có thể làm được việc đó.” Ngược lại, những câu chuyện mang tính cảnh báo lại phù hợp hơn với mục đích giáo dục. Vì niềm vui là động lực lâu dài và mạnh mẽ hơn nỗi đau, nên theo tôi, bạn hãy dành phần lớn thời gian để kể những câu chuyện mang kết thúc có hậu. Phần kết cho câu chuyện của bạn là cơ hội để truyền đi sự hiểu biết. Câu chuyện của bạn sẽ sâu sắc hơn nếu kết thúc với cảm xúc riêng. Thời điểm sử dụng một câu chuyện bi kịch là khi bạn đang cố gắng khắc sâu những đặc tính an toàn vào tâm trí của đối tượng người nghe làm việc trong các ngành nguy hiểm như xây dựng và thực thi pháp luật. Không có lời kêu gọi “Cẩn thận” nào hiệu nghiệm hơn câu: “Hãy nghe đây, nếu không anh có thể là người kế tiếp ra đi trong một tai nạn bất cẩn mà lẽ ra có thể ngăn được đấy.” Nếu quả thực bạn định kể một câu chuyện kết thúc bằng bi kịch, hãy dành thời gian trong phần cuối để tìm kiếm các phương cách mà nhân vật trong đó đáng ra đã có thể sử dụng để tránh được số phận của họ. Trên hết, với những câu chuyện lạc quan, bạn sẽ thành công hơn nhiều so với những câu chuyện tiêu cực, thậm chí trong một môi trường vắng bóng phi ảo tưởng; nếu được, trước hết hãy thừa nhận những điều không đúng rồi hướng đến những kết quả tích cực. Phải, khán giả khao khát những diễn giả và các câu chuyện xác thực, nhưng họ cũng mong tìm thấy niềm vui và sự say mê trong chúng. Dấu ấn của một câu chuyện tuyệt vời đó là nó cho phép người nghe khám phá từng lớp tri thức thông qua quá trình diễn giải. Sự tinh tế này nằm ở chỗ nó không quá tập trung vào kết quả. Để giúp người nghe bóc từng lớp vỏ của củ hành, bạn phải khiến câu chuyện của mình đầy ắp những yếu tố cá nhân và cảm xúc cùng các chi tiết sống động. Câu chuyện không cần phải khách quan hay cân đối. Thực ra, những câu chuyện hấp dẫn nhất luôn được kể lại từ một góc nhìn chủ quan. Bạn cần cảm xúc soi rọi con đường mình đi, và chỉ đạt được điều đó khi bạn bày tỏ những niềm tin mạnh mẽ nhất. BÍ QUYẾT 28: Thổi sức sống vào các nhân vật trên sân khấu bằng vẻ bề ngoài và các đoạn đối thoại Quy tắc vàng trong kể chuyện là “Đừng kể, hãy cho họ thấy.” Nói cách khác, bạn cần làm sống lại câu chuyện bằng cách tái hiện những trải nghiệm của mình trên sân khấu, chứ không phải đơn thuần thuật lại. Những hình ảnh truyền tải nên bao gồm các nhân vật có thực được lật mở thông qua đối thoại và vẻ bề ngoài. Những nhân vật có thực, với toàn bộ sự xấu xí và độ phức tạp của họ, là cơ sở cho mọi câu chuyện mê hoặc lòng người. Bằng cách nhận biết những đặc điểm cụ thể của nhân vật, người nghe sẽ tự hình dung ra bản thân họ và những người họ quan tâm như các nhân vật chính. Hãy mời gọi khán giả bước vào câu chuyện của bạn, sống trong nó cùng bạn bằng cách thể hiện lại các nhân vật và phản ứng của họ. Chúng bao gồm những gì nhìn thấy được – tư thế và cử chỉ – những gì nghe thấy được – âm điệu của giọng nói – và những gì được ngụ ý – tức đặc điểm tính cách và khao khát của nhân vật. Trừ khi bạn đã có kinh nghiệm trình diễn, nếu không, bạn sẽ thấy lạ lẫm và không thoải mái trong lần đầu thực hiện điều này trên sân khấu. Chìa khóa ở đây là đừng quá cả nghĩ, hãy chỉ xoáy vào cá tính riêng biệt của từng nhân vật như thể bạn đang hướng ánh đèn sân khấu vào họ. Bạn cũng có thể tự an ủi rằng trên thực tế không có màn trình diễn kịch tính nào là “hợp lý” hay “hoàn hảo”. Bằng việc xoay chuyển đến mức độ khiến bạn thấy thoải mái nhưng không quá đà, bạn sẽ giữ được tính xác thực. Thay vì chỉ đơn thuần thuật lại hành động của các nhân vật, hãy cho khán giả nghe những cuộc đối thoại mang tính trao đổi, sinh động. Khi cuộc đối thoại kể chi li về những gì nhân vật suy nghĩ, hành động hay cảm nhận, nó sẽ mất đi tính thực tế. Hãy nhớ về cách mọi người trò chuyện. Những cuộc trò chuyện thực sự thường đi vào thẳng vấn đề. Nó có được tính chân thực nhờ các câu rút gọn, lấp lửng hay thậm chí những biểu lộ bất chợt như “ừm,” “kiểu như thế” hay “bạn biết đấy”. Đó là cách chuyển tải cảm xúc. Mặc dù hình thức đối thoại có thể được sử dụng (không thường xuyên) để chia sẻ thông tin, nhưng mục đích chính của nó là tiếp tục câu chuyện hoặc góp phần thể hiện những thế mạnh, thiếu sót và khao khát của nhân vật. Cuộc đối thoại thực sự sẽ đạt hiệu quả mạnh mẽ hơn nếu nó truyền tải được những ẩn ý, tức ý nghĩa sâu sắc hơn về cảm xúc và mong muốn có thực của nhân vật. Trong nỗ lực bảo vệ cái tôi của mình khỏi sự bẽ bàng, các nhân vật thường khá mập mờ và có những phát biểu trái với điều họ thực sự mong muốn. Ngoài quanh co và dối gạt, một hình thức đối thoại đầy ẩn ý phổ biến khác là để các nhân vật thảo luận về một chủ đề đóng vai trò tượng trưng hay ẩn dụ cho một vấn đề mơ hồ không được nói ra. Hợp lý nhất là mỗi nhân vật nên có một lối nói hay giọng điệu đặc trưng. Dựa trên các nguyên mẫu, mẫu nhân vật học vấn thấp sẽ nói chậm hơn và phát âm kém rõ ràng. Nếu diễn giả là nữ, cô ấy có thể dùng tông trầm thấp khi dẫn lời của nhân vật nam. Nếu một nhân vật đã có tuổi, giọng nói có thể hơi cộc cằn. Giọng địa phương đôi khi cũng phù hợp. Như tôi đã cố ý mở đầu đoạn này bằng cụm từ hợp lý nhất là. Trong hầu hết các cuộc đối thoại, giọng điệu của từng nhân vật chỉ cần được điều chỉnh sao cho đủ thích ứng để khác biệt. Tất nhiên, trường hợp ngoại lệ sẽ dành cho những nhân vật được cường điệu quá mức nhằm mục đích mang lại tiếng cười khuây khỏa. Các nhân vật của bạn cũng nên có vị trí cố định trên sân khấu. Khi bạn thể hiện một nhân vật cụ thể, hãy đứng vào vị trí được ấn định của nhân vật đó trên sân khấu. Khi bạn cần thuật lại câu chuyện, phương pháp hiệu quả sẽ là bước lên một bước về phía khán giả, rồi lùi lại một bước khi quay lại với nhân vật đó. BÍ QUYẾT 29: Đưa khán giả vào bối cảnh câu chuyện Có lẽ sai lầm lớn nhất mà các diễn giả thường mắc phải khi thuật lại các câu chuyện chính là tạo ra một bối cảnh quá mơ hồ. Để tạo tính thực tế và cho phép khán giả sống cùng câu chuyện, bối cảnh phải có thời gian, địa điểm và bầu không khí cụ thể. Hoặc do lẽ tự nhiên, hoặc cũng có thể do hoàn cảnh lớn lên cùng những câu chuyện cổ tích mở đầu bằng cụm từ “Ngày xửa ngày xưa...” mà người nghe phải đặt cho được câu chuyện của bạn vào một bối cảnh lịch sử. Điều này nên được thực hiện thật sớm trong bài diễn thuyết, thường ngay từ lời mở đầu. Blanton đã làm được điều đó trong câu thứ hai của mình, “Cách đây ba năm ...” Những câu chuyện được kể lại khéo léo cũng cần báo hiệu rõ khoảng thời gian trôi qua. Bên cạnh việc nhắc đến các mùa tiếp nối nhau trong năm, Becky còn sử dụng những dấu hiệu gợi ý khác như các cụm từ “Cuối cùng ...” và “Không lâu sau đó...” Mặc dù những ngụ ý sau khá mơ hồ nhưng khán giả không bao giờ cảm thấy lạc lối trong mạch thời gian. Blanton cũng đưa ra các mô tả tạo cảm nhận mạnh mẽ về bối cảnh của mình, bao gồm nội thất bên trong chiếc xe tải Chevy đời 1975, phòng khám sức khỏe cho người vô gia cư và một hiệu sách. Các bối cảnh có thể tác động đến mọi giác quan: thị giác, thính giác, khứu giác, xúc giác và thậm chí cả vị giác. Tuy nhiên, bạn phải làm điều đó thật tinh tế. Hãy tránh đánh vào mọi giác quan cùng một lúc vì bài diễn thuyết của bạn sẽ từ hùng hồn trở nên hoa mỹ. Mặc dù sẽ tốt hơn nếu ta biết rõ màu sắc của chiếc xe (nhân tiện, nó có màu xanh lá), nhưng chỉ cần để khán giả biết Blanton bị mắc kẹt trong một chiếc xe hơn 30 năm tuổi là đủ. Người nghe có thể hình dung được vẻ ngoài chằn chặn như chiếc hộp, rỉ sét và đầy vết lõm ngoài của nó. Tương tự, chị không cần phải mô tả mùi hoặc âm thanh khi sống cùng với một chú mèo và một chú chó to trong không gian chật hẹp – tốt nhất hãy để dành chúng cho trí tưởng tượng. Bầu không khí – yếu tố cuối cùng của bối cảnh – là chìa khóa tạo nên tâm trạng. Các mùa trong năm, thời tiết, ánh sáng và thậm chí cả những sự vật cụ thể hàm chứa những nỗi niềm bên trong cũng giúp diễn giả xây dựng được bối cảnh mà không phải nhiều lời. BÍ QUYẾT 30: Áp dụng khung hành trình của người hùng cho câu chuyện về những nhân vật khác Có thể tôi đã tạo cho bạn ấn tượng rằng bạn phải kể một câu chuyện cá nhân hấp dẫn và mang tính sống còn. Tuy nhiên, trên TED có vô vàn bài diễn thuyết tuyệt vời trong đó diễn giả kể về câu chuyện của người khác. Một ví dụ hay chỉ xuất hiện khi diễn giả thổi hồn vào những câu chuyện vốn kén người nghe về các nghiên cứu học thuật hoặc công nghiệp. Malcolm Gladwell, tác giả của hai cuốn sách The Tipping Point (Điểm bùng phát) và Blink (Trong chớp mắt) đồng thời là nhà biên sử tài ba về tâm lý học đại chúng, đã làm được điều này trong bài diễn thuyết nổi tiếng mang tên Choice, Happiness and Spaghetti Sauce (tạm dịch: Lựa chọn, hạnh phúc và nước sốt mì Ý). Ý tưởng đáng lan tỏa của ông là “hãy chấp nhận sự đa dạng của con người để con người có thể hạnh phúc hơn”. Nói cách khác, mọi người không muốn nước sốt mì Ý, mà họ muốn có nhiều loại nước sốt mì Ý. Để chứng minh cho quan điểm của mình, Gladwell đã chia sẻ câu chuyện về Howard Moscowitz, một nhà khoa học thực phẩm có tư tưởng cách mạng. Bảng 3.2 là dàn ý dưới dạng tiền đề-dẫn chứng cho bài phát biểu của Gladwell. Bảng 3.2. Dàn ý bài diễn thuyết Lựa chọn, hạnh phúc và nước sốt mì Ý của Malcolm Gladwell trên TED Vì hai lý do, bài diễn thuyết của Malcolm Gladwell có cấu trúc rất phức tạp. Thứ nhất, ông thuật lại trọn vẹn nhiều câu chuyện phụ bên trong câu chuyện chính. Thứ hai, ông không nhất nhất đưa ra một tuyên bố cụ thể cho các tiền đề mà người nghe cần rút ra từ chuỗi tiền đề diễn dịch của ông. Để thấy được điều này, chúng ta sẽ phân tích bài diễn thuyết của ông theo khung kể chuyện kiểu Pixar nguyên bản như trong Bảng 3.1, và sử dụng kỹ thuật phân tích chuỗi tiền đề. Trong quá trình này, bạn sẽ thấy rằng hầu hết các yếu tố điển hình trong hành trình của người hùng đều xuất hiện trong bài diễn thuyết của Malcolm. Hồi I. Ngày xửa ngày xưa, có một nhà khoa học thực phẩm được đào tạo từ Harvard tên là Howard Moscowitz. Ngày qua ngày, Howard rất thích đo đạc thứ này, thứ kia trong hãng tư vấn nhỏ của mình ở White Plains, New York. Cho đến một hôm, công ty PepsiCo thuê ông xác định xem nên cho bao nhiêu chất làm ngọt nhân tạo vào sản phẩm Pepsi dành cho người ăn kiêng. Khi cố gắng suy luận từ dữ liệu thu được, ông đã giác ngộ – “Họ đã đặt sai câu hỏi. Họ đang tìm kiếm một sản phẩm Pepsi hoàn hảo, trong khi lẽ ra họ nên tìm kiếm những sản phẩm Pepsi hoàn hảo.” Nhưng PepsiCo và mọi người đều nghĩ ông mất trí. Hồi II. Chính vì thế, ông đã cố gắng chứng minh mình không điên bằng cách hé lộ những hiểu biết tương tự về món dưa chua, thế nhưng giới công nghiệp thực phẩm vẫn không chịu lắng nghe. Và do đó, ông đã áp dụng học thuyết về sự đa dạng hương vị của mình cho nước sốt mì. Cuối cùng, Campbell’s – nhà sản xuất nước sốt mì cho Prego – đã kiếm được hàng trăm triệu đô-la từ ý tưởng của ông. Hồi III. Và kể từ đó, phát hiện của tiến sĩ Moscowitz đã được áp dụng trong nhiều ngành hàng thực phẩm như mù tạt, giấm, dầu ô-liu và các loại cà phê, mang lại nhiều lợi ích tương tự cho các công ty và người tiêu dùng. Bài học rút ra từ câu chuyện này là “bằng cách trân trọng sự đa dạng nơi con người, chúng ta sẽ tìm thấy con đường chắc chắn hơn dẫn đến hạnh phúc thật sự.” Malcolm đã lồng ghép những câu chuyện phụ hoàn chỉnh vào câu chuyện chính bao trùm, đây là một kỹ thuật tinh vi vay mượn từ tiểu thuyết và điện ảnh. Mặc dù thường được thực hiện dưới hình thức