🔙 Quay lại trang tải sách pdf ebook Henry Ford Và Ford – Đặt Thế Giới Lên 4 Bánh Xe Ebooks Nhóm Zalo Têåp saách naây laâ möåt phêìn trong böå saách ÀAÅO KINH DOANH VIÏÅT NAM VA THÏË GIÚÁI. Vaâ böå saách naây laâ kïët quaã cuãa dûå aán nghiïn cûáu mang tïn Ài tòm Àaåo Kinh doanh cuãa Viïåt Nam vaâ Thïë giúái do caác chuyïn gia cuãa PACE cuâng möåt söë taác giaã phöëi húåp thûåc hiïån. PACE giûä baãn quyïìn Copyright©2007 by PACE Böå saách àaä àûúåc àùng kyá baãn quyïìn, moåi thöng tin xin vui loâng gûãi vïì: PACE Toâa nhaâ PACE 341 Nguyïîn Traäi, Quêån 1 TP. Höì Chñ Minh, Viïåt Nam Email: [email protected] In lêìn thûá nhêët taåi TP.HCM, do Nhaâ xuêët baãn Treã êën haânh. Taác giaã têåp saách: Lï Minh Toaân (möåt phêìn cuãa dûå aán) vaâ caác chuyïn gia cuãa PACE Giaám àöëc àiïìu phöëi dûå aán: Trêìn Vuä Nguyïn Nhoám biïn têåp vaâ àiïìu phöëi dûå aán: Trêìn Vuä Nguyïn Nguyïîn Dûúng Hiïëu Nguyïîn Höìng Dung Nguyïîn Thõ Haâ ÀAÅO KINH DOANH VIÏÅT NAM VA THÏË GIÚÁI Henry Ford vaâ FORD ÀÙÅT THÏË GIÚÁI LÏN BÖËN BAÁNH XE Lï Minh Toaân vaâ caác chuyïn gia cuãa PACE Chòu traùch nhieäm xuaát baûn: Ts. Quaùch Thu Nguyeät Bieân taäp: Thaønh Nam Bìa: Höõu Baéc Söûa baûn in: Phaïm Nguyeãn Kyõ thuaät vi tính: Mai Khanh + Thanh Haø NHAØ XUAÁT BAÛN TREÛ 161B Lyù Chính Thaéng - Quaän 3 - Thaønh phoá Hoà Chí Minh ÑT: 9316289 - 9316211 - 8465595 - 8465596 - 9350973 Fax: 84.8.8437450 - E-mail: nxbtre@ hcm.vnn.vn Website: http://www.nxbtre.com.vn CHI NHAÙNH NHAØ XUAÁT BAÛN TREÛ TAÏI HAØ NOÄI 20 ngoõ 91, Nguyeãn Chí Thanh, Quaän Ñoáng Ña - Haø Noäi ÑT & Fax: (04) 7734544 E-mail: vanphongnxbtre@ hn.vnn.vn Nhoám chuyïn gia, nhoám àiïìu phöëi, nhoám taác giaã vaâ nhoám biïn têåp cuãa dûå aán nghiïn cûáu Ài tòm Àaåo Kinh doanh Viïåt Nam vaâ Thïë giúái xin chên thaânh caãm ún caác cöng ty, cú quan, àún võ vaâ caác caá nhên àaä nhiïåt tònh höî trúå thöng tin, tû liïåu trong viïåc triïín khai dûå aán nghiïn cûáu vaâ thûåc hiïån têåp saách naây. Muåc luåc Cuâng baån àoåc KIÏËM TIÏÌN HAY PHUÅNG SÛÅ XAÄ HÖÅI? 7 Lúâi noái àêìu 23 Phêìn I. TYà PHUÁ, CON NHA NGHEÂO VA CHIÏËC MAÁY BAY GIÊËY Chûúng 1. 29 24 GIÚ TRONG ÀÚÂI MÖÅT NGÛÚÂI ÀÙÅC BIÏÅT 6 giúâ saáng: Bûäa àiïím têm àêåm chêët Anh 30 9 giúâ: Thïë naâo laâ sûå nhên àaåo cao caã nhêët? 44 10 giúâ: Nûúác cúâ hoâa bònh 49 12 giúâ trûa: Thûúãng thûác bûäa ùn cuãa ngûúâi ngheâo 54 2 giúâ chiïìu: Chuáng ta seä tung ra mêîu xe múái! 58 3 giúâ chiïìu: Nhûäng gûúng mùåt quan troång cuãa nûúác Myä 65 10 giúâ àïm: Chim sùæt seä bay thi cuâng àaân sïëu! 71 Chûúng 2. 81 TYà PHUÁ XAÂI TIÏÌN Töi biïët rùçng ngûúâi ngheâo thiïëu chöî chûäa bïånh... 83 ... Vaâ thiïëu möåt núi àïí hoåc haânh àaâng hoaâng 87 Têët nhiïn, moåi ngûúâi cêìn biïët vïì lõch sûã dên töåc mònh 90 Phêìn II. NHÛÄNG QUYÏËT ÀÕNH GOÁP PHÊÌN THAY ÀÖÍI THÏË GIÚÁI Chûúng 1. 97 NAÂY ANH EM, CHUÁNG TA KHÖNG KIÏËM TIÏÌN BÙÇNG MOÅI GIAÁ! 4 HENRY FORD & FORD ÀÙÅT THÏË GIÚÁI LÏN BÖËN BAÁNH XE 5 Chûúng 2. 111 ÀÚN GIAÃN LA THÏË GIÚÁI NAÂY CÊÌN ÀÛÚÅC PHUÅC VUÅ! Möîi ngûúâi àïìu cêìn möåt chiïëc ö-tö 112 Cöng thûác kinh doanh “cho ài röìi seä nhêån” 119 Tiïu chuêín hoáa khaách haâng 130 Chûúng 3. 137 ÀÙÅT CAà THÏË GIÚÁI TRÏN NHÛÄNG BAÁNH XE Nhu cêìu xaä höåi röång lúán hún nhiïìu. Phaãi laâm viïåc tiïëp! 138 Tiïën ra thïë giúái 145 Phêìn III. HOÅC TÊÅP THÛÅC SÛÅ LA MÖÅT VIÏÅC VÔ ÀAÅI Cêu chuyïån vïì chiïëc nöìi nêëu xuáp cuãa meÅ 156 Saách chûa phaãi laâ têët caã 172 Cêåu nhoác “thúå reân” 12 tuöíi vaâ “saáng chïë” àêìu tiïn176 Phêìn IV. “DI SAÃN” CUÃA FORD Chûúng 1. 185 “ÀÖËI THUÔ, BAÅN BE VA NGÛÚÂI KÏË VÕ Nhûäng àöëi thuã xûáng têìm 186 Ngûúâi kïë võ 221 Chûúng 2. 241 TÛÅ SÛÅ CUÃA HENRY FORD: PHUÅC VUÅ XAÄ HÖÅI LUÖN LA MUÅC TIÏU ÀI TRÛÚÁC LÚÅI NHUÊÅN SAÁCH THAM KHAÃO 252 Cuâng baån àoåc KIÏËM TIÏÌN HAY PHUÅNG SÛÅ XAÄ HÖÅI? Böå saách maâ baån àoåc àang cêìm trïn tay laâ kïët quaã cuãa dûå aán nghiïn cûáu mang tïn Ài tòm Àaåo Kinh doanh cuãa Viïåt Nam vaâ Thïë giúái do Töí húåp Giaáo duåc PACE thûåc hiïån trong suöët 14 thaáng vûâa qua. Chuáng töi àùåt tïn cho böå saách naây laâ Àaåo Kinh doanh Viïåt Nam vaâ Thïë giúái vúái mong muöën àûúåc chia seã cuâng baån àoåc, àùåc biïåt laâ baån àoåc doanh nhên vaâ baån àoåc quan têm àïën kinh doanh, nhûäng kiïën giaãi vïì haâng loaåt caác cêu hoãi nhû: “Kinh doanh laâ gò?”, “Doanh nhên laâ ai?”, “Àêu laâ ‘àaåo’ cuãa nghïì kinh doanh?” vaâ “Taåi sao kinh doanh laâ möåt nghïì cao quyá vaâ xûáng àaáng àûúåc xaä höåi tön vinh?”... Tûâ cêu chuyïån cuãa nhûäng huyïìn thoaåi doanh nhên thïë giúái Àöåi nguä chuyïn gia cuãa PACE cuâng caác cöång sûå àaä nghiïn cûáu cuöåc àúâi vaâ sûå nghiïåp cuãa 25 doanh nhên huyïìn thoaåi, àïën tûâ 25 têåp àoaân kinh doanh dêîn àêìu trong nhûäng baãng xïëp haång doanh nghiïåp trïn toaân thïë giúái, nhùçm tòm kiïëm “caái àaåo”, caái triïët lyá cöët loäi trong kinh doanh cuãa hoå. Muåc àñch laâ àïí lyá giaãi xem vò sao hoå laâ nhûäng ngûúâi kiïëm tiïìn nhanh nhêët, kiïëm tiïìn nhiïìu nhêët vaâ kiïëm tiïìn bïìn vûäng nhêët thïë giúái, àöìng thúâi hoå laåi àûúåc xaä höåi àùåc biïåt kñnh troång? 6 HENRY FORD & FORD ÀÙÅT THÏË GIÚÁI LÏN BÖËN BAÁNH XE 7 Phên tñch tûâng chùång àûúâng, tûâng möëc sûå nghiïåp, tûâng bûúác thùng trêìm... cuãa nhûäng huyïìn thoaåi doanh nhên naây, chuáng töi àaä àuác kïët àûúåc nhûäng neát chung nhêët, noái chñnh xaác hún, laâ nhûäng yïëu töë khiïën hoå trúã nïn vô àaåi, trúã thaânh nhûäng doanh nhên huyïìn thoaåi. Àoá laâ sûå khao khaát, laâ niïìm àam mï möåt caách maänh liïåt àïí saáng taåo, àïí àem àïën thêåt nhiïìu giaá trõ múái cho cuöåc söëng vaâ cho xaä höåi. Hoå àaä thûåc hiïån àûúåc àiïìu àoá bùçng viïåc cöëng hiïën caã cuöåc àúâi mònh lêîn viïåc truyïìn àaåt, dêîn àûúâng cho hêåu thïë. Vò vêåy maâ ngaây nay chuáng ta àaä coá haâng loaåt nhûäng cêu chuyïån vïì hoå: Àoá laâ cêu chuyïån öng chuã haäng ö tö Ford àaä “àùåt caã thïë giúái lïn böën baánh xe”, laâm cho traái àêët “quay” nhanh hún khi trao cho àöng àaão moåi ngûúâi trong xaä höåi cú höåi súã hûäu chiïëc xe ö tö - vöën trûúác àoá chó daânh riïng cho giúái thûúång lûu vaâ nhûäng ngûúâi giaâu coá. Chó möåt quyïët àõnh giaãi quyïët “nhu cêìu lûu chuyïín” cho xaä höåi, Henry Ford àaä laâm thay àöíi cuöåc söëng cuãa têët caã chuáng ta. Àoá laâ cêu chuyïån chaâng trai Larry Page tin tûúãng tuyïåt àöëi vaâo sûá mïånh “töí chûác laåi hïå thöëng thöng tin thïë giúái” cuãa mònh, kiïn trò cuâng Google theo àuöíi giêëc mú möåt ngaây naâo àoá, Google seä laâ ngûúâi dêîn àûúâng cho moåi ngûúâi tham gia vaâo thïë giúái mïnh möng cuãa tri thûác, thöng tin trûåc tuyïën. Àoá laâ cêu chuyïån chaâng thanh niïn Akio Morita bùçng moåi giaá phaãi àaáp ûáng nguyïån voång àûúåc nghe àaâi phaát thanh àïí cêåp nhêåt thöng tin cuöåc söëng cuãa möåt nûúác Nhêåt hoang taân sau chiïën tranh, àïën khaát voång “kiïën taåo möåt nïìn giaãi trñ tûúng lai” cho caã thïë giúái maâ Sony àang söëng vaâ saáng taåo möîi ngaây. Àoá laâ cêu chuyïån Jorma Ollila, bùçng chiïëc àiïån thoaåi Nokia cuâng nhûäng giaá trõ àûúåc taåo ra trong noá, öng khöng nhûäng goáp phêìn àõnh daång laåi àêët nûúác Phêìn Lan trïn baãn àöì toaân cêìu maâ coân kïët nöëi caã thïë giúái naây vaâ laâm cho möîi chuáng ta trúã nïn “gêìn nhau” hún. Àoá laâ cêu chuyïån khi nhùæc àïën maáy tñnh IBM, coá leä chuáng ta seä khöng thïí khöng nghô àïën hònh aãnh chûä Think vaâ ngûúâi khai sinh ra noá, Thomas Watson Sr. IBM trúã thaânh “gaä khöíng löì cuãa thïë giúái” trong suöët gêìn möåt trùm nùm qua cuäng chñnh laâ nhúâ chûä Think àoá, maâ theo Thomas Watson Sr. thò noá nghôa laâ: “Moåi rùæc röëi àïìu coá thïí giaãi quyïët nïëu ngûúâi ta chõu khoá suy nghô”. Suy nghô àïí phuåc vuå con ngûúâi chñnh laâ bñ quyïët thaânh cöng cuãa caác thïë hïå IBM... Àïën nhûäng cêu chuyïån maâ chuáng töi vêîn thûúâng kïí Lúâi àêìu cuãa böå saách, chuáng töi muöën kïí laåi vúái quyá võ möåt vaâi cêu chuyïån maâ PACE luön tûå haâo khi tòm thêëy noá trong haânh trònh Khaát voång Doanh trñ cuãa mònh trong suöët nhûäng nùm vûâa qua: Baâ chuã möåt tiïåm taåp hoáa suöët ngaây khöng vui vò buön baán ïë êím. Nhûng sau nhûäng ngaây thaáng nhòn vaâo “mùæt” khaách haâng, baâ chúåt nghô: “Sao töi khöng laâ ngûúâi giaãi quyïët vêën àïì nhu yïëu phêím cho caã xoám?”. Vaâ moåi chuyïån thay àöíi. Tûâ àoá, nhiïìu gia àònh chûa khaá giaã trong khu phöë coá thïí mua möåt, hai goái mò töm (maâ khöng cêìn phaãi mua caã thuâng mò), möåt teáp böåt ngoåt (maâ khöng cêìn phaãi mua caã goái böåt ngoåt). Baâ coá thïí múã cûãa luác múâ saáng hay nûãa àïm, khi chùèng coân núi naâo baán haâng nûäa àïí àaáp ûáng nhu cêìu “hïët chanh àöåt xuêët” hoùåc “nhaâ khöng coân nûúác mùæm”. Hay hún nûäa, moåi ngûúâi chó “xeåt” möåt hai bûúác chên laâ coá ngay nhûäng vêåt phêím cêìn thiïët nhêët cho gia àònh. Laåi thïm 8 HENRY FORD & FORD ÀÙÅT THÏË GIÚÁI LÏN BÖËN BAÁNH XE 9 chuyïån giaá caã cuãa baâ so vúái chúå vaâ siïu thõ cuäng chùèng chïnh lïåch laâ bao. Ai cuäng àoaán ra kïët quaã: cûãa tiïåm suöët ngaây ngûúâi ra keã vaâo, baâ thò baán haâng luön tay vaâ cûúâi noái luön miïång. Khöng chó tiïìn laäi thu àûúåc tùng cao, maâ baâ coân coá “lúåi nhuêån” lúán nhêët laâ sûå quyá mïën cuãa moåi ngûúâi daânh cho möåt ngûúâi biïët kinh doanh nhû baâ. Cêu chuyïån thûá hai vïì möåt cú súã saãn xuêët tuã sùæt. Ngûúâi ta thûúâng mua tuã cuãa cú súã naây vïì àïí àûång höì sú. Möåt cú súã beá xñu rêët àöîi bònh thûúâng thò liïåu coá mang trong ngûúâi “sûá mïånh xaä höåi”? Trong möåt thúâi gian daâi, cú súã hoaåt àöång cêìm chûâng, cho àïën möåt ngaây öng chuã cuãa noá thay àöíi caách nghô: töi khöng “baán tuã sùæt” nûäa, maâ seä “baán giaãi phaáp lûu trûä höì sú vùn phoâng”. Tûâ àoá, öng vaâ àöìng sûå tiïën haânh nghiïn cûáu àïí taåo ra nhûäng caái tuã sao cho coá thïí chöëng àûúåc möëi, moåt, chöëng thêëm, ngùn tuã naây thò coá khoáa kiïn cöë àïí àûång höì sú quan troång, ngùn tuã khaác thò khöng cêìn khoáa àïí dïî keáo ra keáo vaâo... Öng cuäng chõu khoá ài àïën caác vùn phoâng àïí nghiïn cûáu maâu sún, thay àöíi kñch cúä, kiïíu daáng... Thïë laâ saãn phêím cuãa öng coân thïm tñnh nùng laâm àeåp cho caã vùn phoâng cuãa caác cöng ty. Chó sau möåt thúâi gian ngùæn, cú súã cuãa öng àaä löåt xaác vaâ phaát triïín rêët nhanh. Nhû vêåy, doanh nghiïåp lúán hay nhoã tuây thuöåc vaâo vêën àïì xaä höåi maâ hoå giaãi quyïët àûúåc. Baâ chuã taåp hoáa cuãa khu phöë noå cuâng Sam Walton (öng chuã têåp àoaân baán leã lúán nhêët thïë giúái Wal-Mart) àïìu giaãi quyïët vêën àïì mua sùæm cuãa xaä höåi thöng qua viïåc múã cûãa haâng baán leã. Hoå chó khaác nhau vïì phaåm vi: xaä höåi cuãa baâ chuã tiïåm taåp hoáa laâ möåt khu phöë, coân xaä höåi cuãa Sam mang têìm cúä thïë giúái. Àiïìu xaä höåi quan têm khöng phaãi laâ doanh nghiïåp àoá kiïëm àûúåc bao nhiïu maâ laâ hoå àaä mang laåi gò cho cöång àöìng. Chùèng haån, trong khi tyã phuá Nhêåt, Toyoda (“cha àeã” cuãa Toyota), vúái tinh thêìn aái quöëc àûúåc ngûúâi Nhêåt xem nhû anh huâng dên töåc thò tyã phuá Nga, Khodorkovsky (öng chuã cuãa Yukos), öng ta laâ ai trong mùæt dên Nga thò chó ngûúâi Nga múái thêëu roä. Sûå khaác nhau naây coá leä do caách thûác kiïëm tiïìn cuãa hoå. Nghïì kinh doanh, xûa nay vêîn thûúâng bõ hiïíu chó nhû laâ nghïì “kiïëm tiïìn”. Nhûng thûåc chêët, khöng hïì coá nghïì kiïëm tiïìn, búãi nghïì naâo thò cuäng kiïëm tiïìn caã. Chùèng haån, luêåt sû kiïëm tiïìn bùçng viïåc haânh nghïì luêåt, baác sô kiïëm tiïìn bùçng caách chûäa bïånh cûáu ngûúâi... Vaâ doanh nhên, ngûúâi haânh nghïì kinh doanh, cuäng kiïëm tiïìn bùçng caách laänh àaåo möåt doanh nghiïåp vaâ thöng qua doanh nghiïåp àoá àïí giaãi quyïët vêën àïì hay àaáp ûáng nhu cêìu naâo àoá cuãa xaä höåi. Nhûng àiïìu khaác biïåt cuãa nghïì kinh doanh laâ trong quaá trònh haânh nghïì cuãa mònh doanh nhên khöng haânh àöång möåt caách àún leã maâ biïët kiïën taåo ra caác chuöîi giaá trõ. Cuå thïí hún, hoå nùæm lêëy möåt doanh nghiïåp vaâ têåp húåp bïn mònh nhiïìu thaânh viïn àïí cuâng cöång hûúãng laåi nhùçm hònh thaânh möåt sûác maånh töíng lûåc, tûâ àoá taåo ra nhiïìu giaá trõ hún cho xaä höåi. Àoá cuäng chñnh laâ lyá do maâ nghïì kinh doanh thûúâng kiïëm àûúåc nhiïìu tiïìn hún so vúái nhûäng nghïì khaác vaâ vêîn àûúåc cöång àöìng xaä höåi uãng höå. Nghiïn cûáu 25 huyïìn thoaåi doanh nhên thïë giúái cho thêëy, duâ coá quaá nhiïìu sûå khaác biïåt nhûng hoå àïìu coá chung möåt tû tûúãng chuã àaåo: “Kinh doanh laâ phuång sûå xaä höåi”. Hay noái möåt caách àêìy àuã hún, “Kinh doanh laâ 10 HENRY FORD & FORD ÀÙÅT THÏË GIÚÁI LÏN BÖËN BAÁNH XE 11 kiïëm tiïìn bùçng caách phuång sûå xaä höåi, bùçng caách duâng saãn phêím hay dõch vuå nhû laâ phûúng tiïån àïí giaãi quyïët nhûäng vêën àïì cuãa xaä höåi vaâ laâm cho cuöåc söëng trúã nïn töët àeåp hún”. Caái “àaåo” kinh doanh naây àaä àûúåc hoå quaán triïåt ngay tûâ buöíi àêìu khúãi nghiïåp àêìy gian khoá cho túái luác thaânh cöng. Vaâ sûå thêåt naây cuäng chñnh laâ lyá do giuáp hoå kiïëm tiïìn nhanh nhêët, nhiïìu nhêët, bïìn nhêët, coân baãn thên hoå thò àûúåc xaä höåi tön vinh, nïí troång, vaâ röìi hoå ài vaâo lõch sûã kinh doanh thïë giúái nhû nhûäng huyïìn thoaåi, doanh nghiïåp cuãa hoå cuäng vô àaåi vaâ trûúâng töìn. Nhû vêåy, vúái möåt têm thïë luön hûúáng vïì cöång àöìng, luön khaát khao laâm cho xaä höåi quanh mònh (coá thïí nhoã goån trong möåt ngöi laâng hoùåc röång lúán bùçng caã möåt hïå mùåt trúâi) töët àeåp hún, chñnh hoå, nhûäng doanh nhên (duâ lúán hay nhoã, duâ “Têy” hay “Ta”, duâ “cöí” hay “kim”) luön àûúåc xaä höåi tön vinh khöng phaãi vò söë cuãa caãi khöíng löì hoå kiïëm àûúåc, maâ vò nhûäng àoáng goáp vö giaá cuãa hoå vaâo sûå àöíi thay cuãa thïë giúái naây. Röìi quaá trònh àõnh hònh cuãa “vùn hoáa doanh nhên Viïåt Nam” Song song vúái nhûäng doanh nhên lêîy lûâng cuãa thïë giúái, àiïìu khaác biïåt úã böå saách naây laâ chuáng töi àaä khúãi sûå haânh trònh tòm kiïëm nhûäng “huyïìn thoaåi doanh nhên Viïåt Nam” àïí, nhû möåt cöë gùæng, “àõnh võ” xem öng cha ta ngaây xûa àaä khúãi sûå kinh doanh nhû thïë naâo. Vaâ thêåt bêët ngúâ, trong lõch sûã Viïåt Nam àaä tûâng coá nhûäng Lûúng Vùn Can, Baåch Thaái Bûúãi, Nguyïîn Sún Haâ, Trõnh Vùn Bö... vúái nhûäng tû tûúãng kinh doanh coá thïí gêy ngaåc nhiïn cho àïën têån bêy giúâ. Gêìn möåt trùm nùm trûúác, möåt nhaâ yïu nûúác, möåt trñ thûác lúán vaâ cuäng laâ nhaâ kinh doanh Lûúng Vùn Can àaä khùèng àõnh trïn túâ Thûåc nghiïåp Dên baáo: “Àûúng buöíi thïë giúái caånh tranh naây, caác nûúác phuá cûúâng khöng àêu laâ chùèng àua taâi thi sûác úã trong trûúâng thûúng chiïën, vùn minh caâng tiïën böå buön baán caâng thõnh àaåt, buön baán thõnh thúâi trong nûúác giaâu maånh khöng biïët àïën àêu laâ cuâng, buön baán suy thúâi trong nûúác ngheâo yïëu khöng biïët àêu maâ kïí, cûá xem caái trònh àöå buön baán möåt nûúác naâo cao hay thêëp, röång hay heåp thúâi xeát àûúåc dên nûúác êëy giaâu hay ngheâo, vùn hay daä. Viïåc buön baán thõnh suy coá quan hïå àïën quöëc-dên thõnh suy nhû thïë, ta haá nïn coi thûúâng, xem khinh àûúåc sao”. Khi àùåt buát viïët nhûäng doâng àêìu tiïn cuãa Thûúng hoåc phûúng chêm, cuöën saách giaáo khoa àêìu tiïn cuãa thûúng giúái Viïåt Nam, cuå Lûúng Vùn Can àaä chia seã: “Bêy giúâ phong khñ múã röång, hoaân cêìu ài laåi nhû möåt nhaâ, àûúâng böå thò coá hoãa xa, àûúâng thuãy thò coá hoãa thuyïìn, khöng trung thò coá taâu bay, laåi thïm àiïån baáo àïí thöng thû tñn, àiïån thoaåi àïí thöng êm ngûä, tin tûác àaä mau, vêån taãi rêët tiïån, ngûúâi maâ thöng buön baán thò laâm giaâu rêët tiïån...”. Cuå Lûúng Vùn Can coân chó ra nhûäng àiïím haån chïë chñnh cuãa nhûäng ngûúâi laâm kinh doanh Viïåt Nam thúâi bêëy giúâ: Khöng coá thûúng phêím, khöng coá thûúng àaåo, khöng coá thûúng hoåc, khöng biïët giao thiïåp, khöng biïët troång nghïì, khöng coá kiïn têm, khöng coá tñn thûåc... Gêìn möåt trùm nùm sau, Ngûúâi Viïåt gia nhêåp kyã nguyïn toaân cêìu hoáa, ngêîm laåi, thêëy thùæt loâng vò nhûäng àiïìu ngûúâi xûa noái vêîn coân nguyïn giaá trõ. Vaâ dêîu hiïån nay chuáng ta àang cuâng chung söëng, laâm ùn trong böëi caãnh toaân cêìu hoáa thò doanh trñ Viïåt Nam vêîn àang coá 12 HENRY FORD & FORD ÀÙÅT THÏË GIÚÁI LÏN BÖËN BAÁNH XE 13 möåt khoaãng caách quaá xa so vúái doanh trñ thïë giúái, caã vïì tû duy vaâ têìm nhòn, caã vïì caái têm vaâ caái àaåo. Tuy nhiïn, cuäng trong viïåc lêìn giúã nhûäng trang sûã maâ öng cha àïí laåi, chuáng ta böîng vui mûâng nhêån ra nhûäng cöåt möëc quan troång trïn haânh trònh xêy dûång àaåo kinh doanh, àõnh hònh möåt neát vùn hoáa kinh doanh rêët riïng cuãa ngûúâi Viïåt. Àêìu tiïn phaãi kïí àïën dêëu êën cuãa thúâi àiïím Höì Chuã tõch gûãi thû cho caác giúái cöng thûúng Viïåt Nam, vaâo ngaây 13 thaáng 10 nùm 1945. Bûác thû coá àoaån viïët: “Viïåc nûúác vaâ viïåc nhaâ bao giúâ cuäng ài àöi vúái nhau. Nïìn kinh tïë quöëc dên thõnh vûúång laâ caác sûå kinh doanh cuãa caác nhaâ cöng nghiïåp, thûúng nghiïåp thõnh vûúång. Vêåy töi mong giúái Cöng Thûúng nöî lûåc vaâ khuyïn caác nhaâ cöng nghiïåp vaâ thûúng nghiïåp mau mau gia nhêåp “Cöng Thûúng cûáu quöëc àoaân” cuâng àem vöën vaâo laâm nhûäng cöng cuöåc ñch quöëc lúåi dên”. Àoá khöng chó laâ möåt bûác thû àöång viïn àïí “chêën doanh khñ” maâ coân laâ sûå khùèng àõnh baãn chêët cú baãn, àaåo lyá cöët loäi trong nghïì doanh thûúng cuãa nûúác nhaâ, àoá laâ: Giúái doanh thûúng haäy hoaåt àöång sao cho “ñch quöëc lúåi dên”, ñch nûúác lúåi mònh. Röìi möåt lêìn khaác, taåi höåi chúå triïín laäm cöng nghiïåp vaâ tiïíu thuã cöng nghiïåp 1958, baáo Nhên Dên trñch àùng lúâi Höì Chuã tõch: “Nhûäng ngûúâi saãn xuêët phaãi cöë gùæng saãn xuêët nhanh, nhiïìu, töët vaâ reã. Haâng laâm ra nhanh vaâ nhiïìu nhûng khöng töët vaâ reã thò khöng ai mua. Àöìng baâo ta nöìng naân yïu nûúác nïn rêët muöën duâng haâng cuãa ta saãn xuêët, nhûng trûúác nhêët ngûúâi saãn xuêët phaãi laâm haâng töët vaâ reã. Ngûúâi saãn xuêët phaãi thûåc thaâ saãn xuêët haâng töët cho àöìng baâo duâng, khöng nïn laâm haâng trûng baây thò töët maâ haâng baán thò xêëu. Giaá caã phaãi chùng, khöng lûâa döëi ngûúâi mua. Saãn xuêët phaãi thiïët thûåc vaâ àuáng hûúáng, àaãm baão laâm nhiïìu loaåi haâng töët vaâ reã cêìn duâng cho àöng àaão nhên dên”. Vaâ chùæc coá leä baån àoåc cuäng chûa quïn caái khoaãnh khùæc maâ Luêåt cöng ty nùm 1990 ra àúâi vúái quan àiïím ngûúâi dên chó àûúåc laâm nhûäng gò maâ phaáp luêåt cho pheáp. Àïën àuáng 10 nùm sau, Luêåt doanh nghiïåp nùm 2000 quy àõnh laåi: Ngûúâi dên àûúåc laâm têët caã nhûäng gò maâ phaáp luêåt khöng cêëm. Nghïì doanh nhên àaä bûúác sang möåt giai àoaån múái trong lõch sûã kinh thûúng cuãa nûúác nhaâ. Vaâ thêåt sûå, chuáng ta cuäng khöng thïí quïn thúâi khùæc Thuã tûúáng chñnh phuã ra quyïët àõnh choån ngaây 13 thaáng 10 hùçng nùm laâ Ngaây doanh nhên Viïåt Nam; vaâ khöng thïí quïn nhûäng haâng tin chaåy daâi trïn trang nhêët têët caã caác baáo: “Nghõ quyïët àaåi höåi Àaãng lêìn thûá X: Àaãng viïn àûúåc laâm kinh tïë tû nhên”. Chuáng ta tòm thêëy gò trong nhûäng möëc son êëy? Àoá chñnh laâ nhûäng bûúác ngoùåt goáp phêìn vaâo sûå àõnh hònh möîi ngaây möåt roä neát hún cuãa vùn hoáa doanh nhên Viïåt Nam. Song cuäng qua chñnh nhûäng möëc son êëy, chuáng ta biïët àûúåc rùçng, “vùn hoáa doanh nhên Viïåt Nam” (coân goåi laâ “vùn hoáa kinh doanh Viïåt Nam” hay “Vùn hoáa cuãa giúái doanh nhên Viïåt Nam”) àang trong quaá trònh àûúåc àõnh hònh. Tuy nhiïn, àïí coá àûúåc möåt “vùn hoáa” nhû mong muöën thò trûúác hïët cêìn phaãi coá “tû tûúãng”, àöìng thúâi phaãi xaác àõnh àûúåc nhûäng “yïëu töë hònh thaânh” vùn hoáa cho giúái doanh nhên cuãa ta. Vaâ bùçng nhûäng nghiïn cûáu cuãa mònh trong thúâi gian qua, chuáng töi nhêån thêëy rùçng, àïí giaãi quyïët vêën àïì “tû tûúãng” thò ta phaãi xaác àõnh roä “doanh nhên laâ ai?” vaâ 14 HENRY FORD & FORD ÀÙÅT THÏË GIÚÁI LÏN BÖËN BAÁNH XE 15 “kinh doanh laâ gò?”. Vaâ lúâi àaáp sêu xa cuãa hai cêu hoãi naây nùçm úã caái “àaåo” cuãa nghïì kinh doanh, hay coân goåi laâ “àaåo kinh doanh”. Àoåc laåi cuöåc àúâi vaâ sûå nghiïåp cuãa cuå Lûúng Vùn Can, khöng ñt ngûúâi tûå hoãi: Caái “thûúng àaåo” (hay goåi laâ “àaåo kinh doanh”) maâ cuå vêîn hay nhùæc àïën thûåc ra laâ gò? Phaãi chùng àoá laâ chûä “tñn” trong kinh doanh, laâ truyïìn thöëng buön baán ngay thùèng, thêåt thaâ khöng gian döëi maâ baãn thên cuå laâ möåt àiïín hònh? Phaãi chùng àoá laâ caách thûác liïn kïët trong laâm ùn maâ cuå thûúâng goåi laâ “thûúng höåi” àïí cuâng nhau taåo nïn sûác maånh töíng lûåc àêíy nïìn kinh tïë quöëc gia tiïën vïì phña trûúác? Phaãi chùng àoá laâ caách àöëi àaäi vúái khaách haâng, àöìng sûå hay nhên cöng cuãa mònh möåt caách thêëu tònh àaåt lyá, tön troång, seã chia theo caách àöi bïn cuâng coá lúåi? Hay phaãi chùng, àoá laâ viïåc cöë gùæng kiïëm àûúåc thêåt nhiïìu tiïìn, röìi mang phêìn lúán söë tiïìn kiïëm àûúåc àoá àïí cöëng hiïën cho xaä höåi bùçng viïåc xêy trûúâng cho treã ngheâo, gûãi tiïìn cho khaáng chiïën, cûáu trúå àöìng baâo gùåp thiïn tai hay lêåp quyä khuyïën hoåc, khuyïën taâi...? Têët nhiïn, têët caã nhûäng yïëu töë àoá laâ möåt phêìn cuãa àaåo kinh doanh, cuãa truyïìn thöëng kinh doanh cao àeåp maâ Cuå àaä chó ra, àaä àïì cao vaâ kïu goåi moåi ngûúâi hoåc theo. Nhûng caái “loäi” cuãa “thûúng àaåo”, caái “loäi” cuãa “vùn hoáa doanh nhên” cuãa giúái doanh nhên Viïåt Nam laåi hoaân toaân khaác, cao hún, röång hún, sêu hún vaâ phaãn aánh àuáng baãn chêët cuãa nghïì kinh doanh hún: “Kinh doanh, nghôa laâ duâng saãn phêím hay dõch vuå cuãa mònh nhû laâ phûúng tiïån àïí giaãi quyïët nhûäng vêën àïì cuãa xaä höåi vaâ laâm cho cuöåc söëng trúã nïn töët àeåp hún”. Coân vïì caác “yïëu töë hònh thaânh” vùn hoáa doanh nhên Viïåt Nam, hiïån nay, theo quan àiïím cuãa chuáng töi, bao göìm taám yïëu töë trûåc tiïëp sau: 1. Sûå aãnh hûúãng cuãa vùn hoáa doanh nhên thïë giúái (vò àöåi nguä doanh nhên Viïåt Nam àaä laâ möåt böå phêån cuãa doanh nhên thïë giúái vaâ cuâng “söëng chung” vúái doanh nhên thïë giúái trong möi trûúâng kinh doanh toaân cêìu nhiïìu thay àöíi); 2. Chiïìu daâi lõch sûã cuãa nghïì kinh doanh, buön baán cuãa Viïåt Nam (vò “vùn hoáa” vöën dô ñt nhiïìu coá tñnh “di truyïìn” vaâ kïë thûâa, kïí caã mùåt tñch cûåc lêîn mùåt tiïu cûåc cho böëi caãnh hiïån nay. Do vêåy, ngoaâi caác dûå aán nghiïn cûáu, trong tûúng lai, cuäng coá thïí seä coá sûå xuêët hiïån cuãa phoâng truyïìn thöëng, nhaâ truyïìn thöëng hay baão taâng doanh nhên Viïåt Nam, nhùçm goáp phêìn gòn giûä vaâ phaát huy nhûäng giaá trõ, nhûäng truyïìn thöëng kinh doanh cao àeåp maâ cha öng chuáng ta àaä àïí laåi); 3. Quan àiïím cuãa Àaãng vaâ Nhaâ Nûúác Viïåt Nam vïì doanh nhên vaâ kinh doanh (vò quan àiïím cuãa laänh àaåo quöëc gia àöëi vúái möåt giúái naâo àoá trong xaä höåi àïìu coá aãnh hûúãng lúán àïën vùn hoáa cuãa giúái naây trong xaä höåi hay trong quöëc gia àoá); 4. Sûå chi phöëi cuãa vùn hoáa dên töåc Viïåt Nam (vò doanh nhên Viïåt Nam cuäng laâ möåt nhoám cöng dên Viïåt Nam vaâ cuäng laâ möåt böå phêån trong cöång àöìng Viïåt Nam); 5. Hoaåt àöång thûåc chêët cuãa caác hiïåp höåi, caác höåi, caác cêu laåc böå doanh nhên, doanh nghiïåp (vò trong caác nhiïåm vuå cuãa möîi töí chûác doanh nhên seä coá möåt nhiïåm vuå àöëi ngoaåi quan troång àoá laâ goáp phêìn xêy 16 HENRY FORD & FORD ÀÙÅT THÏË GIÚÁI LÏN BÖËN BAÁNH XE 17 dûång uy tñn vaâ hònh aãnh cuãa giúái doanh nhên trong cöång àöìng xaä höåi); 6. Vai troâ cuãa caác töí chûác giaáo duåc vaâ àaâo taåo kinh doanh trïn caã nûúác (vò bêët kyâ nghïì naâo cuäng phaãi hoåc “àaåo” trûúác khi hoåc nghïì); 7. Vai troâ cuãa caác cú quan chñnh quyïìn, caác töí chûác phi chñnh phuã coá liïn quan túái hoaåt àöång cuãa doanh nhên vaâ doanh nghiïåp (nhû VCCI, ITPC, cú quan cêëp pheáp, cú quan thuïë...); 8. Caách nhòn cuãa giúái vùn sô, àiïån aãnh, truyïìn thöng àaåi chuáng... àöëi vúái giúái doanh nhên. Úà Viïåt Nam, liïåu coá thïí khùèng àõnh kinh doanh laâ nghïì cao quyá? Lêìn giúã laåi nhûäng trang sûã cuãa nûúác nhaâ àïí tòm kiïëm nhûäng tû liïåu, thöng tin vïì nghïì kinh doanh Viïåt Nam laâ möåt haânh trònh àêìy thûã thaách. Möåt thúâi gian quaá daâi, tû tûúãng “dô nöng vi baãn” bao truâm caã xaä höåi àaä àêíy nghïì buön baán trúã thaânh möåt thûá “maåt nghïå”, nhûäng ngûúâi kinh doanh ngaây xûa bõ àõnh danh chó laâ möåt “phûúâng con buön”. Möåt thúâi gian quaá lêu, têåp saách Thûúng hoåc phûúng chêm cuãa cuå Lûúng Vùn Can - taâi liïåu àûúåc xem laâ saách giaáo khoa vïì kinh doanh àêìu tiïn cuãa Viïåt Nam àaä bõ cöë tònh quïn laäng, vö tònh bõ se thaânh bêëc àöët àeân trong nhûäng khuác quanh buöìn thaãm cuãa nghïì kinh doanh. Möåt thúâi gian quaá röång, caái nhòn thiïn lïåch vêîn aám aãnh xaä höåi vïì doanh nhên laâ “möåt gaä buång to, mùåt maây gian xaão, ngöìi chïîm chïå trïn baân nhêåu, tay ve vuöët coåc tiïìn vaâ aánh mùæt giaão hoaåt àêìy nhûäng toan tñnh bêët chñnh”. Möåt thúâi gian quaá xa, nhûäng con ngûúâi laâm giaâu chên chñnh bùçng viïåc buön baán bõ daán cho caái nhaän “giai cêëp boác löåt”, “tû baãn” cuâng haâng loaåt danh tûâ tiïu cûåc khaác. Cho àïën möåt ngaây, nhûäng bêåc trñ thûác maâ caã xaä höåi kñnh troång tûâ Trûúâng Àöng kinh Nghôa thuåc (trong nhûäng nùm àêìu cuãa thïë kyã trûúác) bûúác ra phöë vaâ múã cûãa haâng baán gaåo, bûúác xuöëng moã àïí khai thaác quùång hay bûúác xuöëng thuyïìn àïí ài buön vaãi... Khoaãng caách àõa lyá cuãa “bûúác ài” naây coá thïí rêët gêìn, nhûng khoaãng caách xaä höåi cuãa noá quaã thêåt laâ möåt haânh trònh vaån lyá. Hoå sinh ra laâ nhaâ nho, nïn chùèng biïët chuyïån tiïìn nong, haâng hoáa. Hoå sinh ra àïí àoåc saách thaánh hiïìn, nïn chùèng biïët chuyïån cúm gaåo. Hoå sinh ra àïí àûúåc xaä höåi kñnh troång, nïn thêåt khoá àïí phúi mùåt ra giûäa chúå maâ kyâ keâo búát möåt thïm hai vúái thïë gian. Nhûng hoå àaä tòm thêëy möåt con àûúâng vaâ tûå tin ài vïì phña chên lyá. Cuöåc caách maång trong baãn thên möîi nhaâ nho khi daám àûáng ra laâm kinh tïë quaã thêåt khöng nhoã. Vaâ cuöåc caách maång naây àaä mang laåi möåt hiïåu ûáng xaä höåi tûác thò: phaãi nhòn laåi vïì baãn chêët cuãa nghïì buön, nghïì kinh doanh khi nhûäng con ngûúâi cao quyá nhêët trong xaä höåi luác bêëy giúâ àaä quyïët àõnh ài buön, ài kinh doanh. Möåt khöng khñ thêåt sûå söi àöång dêng lïn trong xaä höåi. Nhaâ nhaâ phêën khúãi, ngûúâi ngûúâi höì húãi khi biïët rùçng, möîi nhaâ buön chñnh laâ möåt nhên töë àïí “Hiïåp baäi caát gêy nïn non Thaái / Hiïåp ngaân doâng nïn caái biïín Àöng” (Baâi ca khuyïn húåp thûúng - Trêìn Quyá Caáp). Nhûäng doanh nhên Viïåt thúâi sú khai àaä coá thïí ngêíng cao àêìu, caãm thêëy tûå haâo vïì sûá mïånh maâ mònh 18 HENRY FORD & FORD ÀÙÅT THÏË GIÚÁI LÏN BÖËN BAÁNH XE 19 àang tham gia thûåc hiïån, haänh diïån vïì sûå nghiïåp baán buön cuãa mònh àang tûâng chuát möåt xêy dûång sûå phöìn vinh cuãa àêët nûúác. Hoå àaä àõnh nghôa laåi nghïì kinh doanh! Nhûng röìi, moåi thûá thay àöíi rêët nhanh theo chiïìu hûúáng xêëu ài, khi maâ ngûúâi Phaáp tòm moåi caách àïí kòm haäm nghïì buön baán: “Chuáng khöng cho caác nhaâ tû saãn ta ngoác àêìu lïn”; “... cûúáp khöng ruöång àêët, hêìm moã, nguyïn liïåu. Chuáng giûä àöåc quyïìn in giêëy baåc, xuêët caãng vaâ nhêåp caãng. Chuáng àùåt ra haâng trùm thûá thuïë vö lyá...” (Tuyïn ngön àöåc lêåp - Höì Chñ Minh). Nhûäng nhaâ cai trõ àaä haânh àöång khêín cêëp nhû vêåy, chó vò àaä nhòn thêëy möåt têët yïëu: dên giaâu thò nûúác maånh, nghïì buön phaát àaåt thò quöëc gia seä töët àeåp hún tûâng ngaây. Chñnh vò nhûäng leä àoá, nïn chó möåt thúâi gian rêët ngùæn sau khi khai sinh àêët nûúác, Höì Chuã tõch àaä gûãi möåt bûác thû àùåc biïåt daânh cho giúái cöng thûúng. Bûác thû ngùæn lùæm, nhûng noá chûáa àûång toaân böå yá nghôa cao quyá maâ nghïì naây àang cöëng hiïën cho xaä höåi. Höì Chuã tõch, chûá khöng ai khaác, àaä baây toã sûå tön troång hïët mûác cuãa mònh daânh cho doanh nhên trong lúâi àêìu tiïn cuãa bûác thû: “Cuâng caác ngaâi trong giúái Cöng Thûúng”. Chñnh vò sûå xaác lêåp võ thïë àùåc biïåt cao quyá cuãa nghïì kinh doanh - möåt nghïì àaáng tön vinh trong xaä höåi, nïn sau möåt thúâi gian daâi chòm trong “boáng àïm” cuãa thúâi kyâ bao cêëp, nhûäng doanh nhên Viïåt àaä àûúåc traã laåi võ thïë xûáng àaáng cuãa mònh trong haâng loaåt quyïët saách sau naây: Luêåt cöng ty nùm 1990, Luêåt doanh nghiïåp nùm 2000, Ngaây doanh nhên Viïåt Nam, Àaãng viïn àûúåc laâm kinh tïë tû nhên... Chuáng töi vaâ baån laâ nhûäng ngûúâi àöìng haânh Kïí tûâ ngaây ra àúâi, möåt trong nhûäng sûá mïånh quan troång maâ PACE àaä tûå àùåt lïn vai mònh laâ cuâng baån goáp phêìn thu heåp khoaãng caách doanh trñ giûäa Viïåt Nam vaâ thïë giúái. Chuáng töi àaä thûåc hiïån àiïìu naây bùçng viïåc khöng ngûâng nghiïn cûáu àïí àûa ra nhûäng chûúng trònh àaâo taåo àónh cao cuãa thïë giúái vaâ phuâ húåp vúái ngûúâi Viïåt, àöìng thúâi choån lûåa vaâ giúái thiïåu vúái baån àoåc nhûäng cuöën saách “göëi àêìu giûúâng” cuãa doanh nhên thïë giúái cuâng nhûäng taác phêím kinh àiïín nhêët maâ hoå àûa vaâo danh saách “phaãi àoåc”. Vaâ vúái sûá mïånh cuãa mònh, PACE cuäng seä àöìng haânh cuâng baån àoåc trong haânh trònh khöi phuåc laåi nhûäng giaá trõ cao quyá, nhûäng giaá trõ vûúåt khöng gian lêîn thúâi gian cuãa cha öng vaâ töí tiïn chuáng ta. Àïí tûâ àoá, chuáng ta coá thïí kïët húåp vúái nhûäng giaá trõ àónh cao cuãa nïìn vùn minh nhên loaåi, möåt caách töët nhêët, nhùçm goáp phêìn hònh thaânh vaâ tön taåo caác “giaá trõ Viïåt”. Nhûäng “giaá trõ Viïåt” naây seä goáp phêìn laâm nïìn taãng cho viïåc xêy dûång hònh aãnh möåt nûúác Viïåt Nam múái raång ngúâi hún, möåt nûúác Viïåt Nam coá thïí vûäng vaâng àua tranh thaânh cöng cuâng thïë giúái. Nhòn “Têy” seä thêëy “Àöng”, soi “cöí” maâ ngêîm túái “kim”, àoá laâ àiïìu maâ chuáng töi, nhûäng ngûúâi thûåc hiïån böå saách, mong muöën àûúåc chia seã. Böå saách naây cuäng laâ möåt cêu chuyïån, möåt phaác thaão cho bûác tranh toaân caãnh sinh àöång vaâ àêìy maâu sùæc vïì doanh nhên thïë giúái - nhûäng doanh nhên laâm thay àöíi thïë giúái, vaâ vïì möåt thïë hïå doanh nhên tiïìn böëi cuãa Viïåt Nam caách àêy gêìn möåt trùm nùm lõch sûã - möåt thïë hïå doanh nhên maâ àïën ngaây nay chuáng ta vêîn coá thïí tûå haâo. Tûâ 20 HENRY FORD & FORD ÀÙÅT THÏË GIÚÁI LÏN BÖËN BAÁNH XE 21 àoá, nhûäng nöî lûåc naây seä goáp phêìn hònh thaânh vùn hoáa doanh nhên Viïåt, möåt böå phêån quan troång trong vùn hoáa Viïåt Nam. Chuáng töi xin àûúåc gûãi lúâi tri ên trên troång nhêët àïën nhûäng àöìng nghiïåp àaä höî trúå tinh thêìn cho chuáng töi, àïën caác caá nhên vaâ àún võ àaä sùén loâng höî trúå thöng tin, tû liïåu trong quaá trònh nghiïn cûáu. Àùåc biïåt, chuáng töi muöën gûãi lúâi caám ún chên thaânh àïën caác têåp àoaân haâng àêìu thïë giúái do caác doanh nhên huyïìn thoaåi saáng lêåp, caám ún gia töåc hoå Lûúng, gia töåc hoå Baåch,... - hêåu duïå cuãa cuå Lûúng Vùn Can, cuå Baåch Thaái Bûúãi... àaä nhiïåt têm giuáp àúä chuáng töi trong suöët quaá trònh “ài tòm Àaåo Kinh doanh cuãa Viïåt Nam vaâ Thïë giúái”. Viïåc triïín khai dûå aán naây tûâ khêu nghiïn cûáu àïën thïí hiïån thaânh saách trong möåt thúâi gian khöng daâi, cuâng nhûäng khoá khùn trong quaá trònh ài tòm tû liïåu lõch sûã vïì caác nhên vêåt, chùæc hùèn böå saách seä khoá traánh khoãi nhûäng sai soát nhêët àõnh. Do vêåy, chuáng töi rêët mong nhêån àûúåc sûå thöng caãm cuäng nhû nhûäng goáp yá chia seã cuãa baån àoåc gêìn xa vïì böå saách àïí lêìn taái baãn tiïëp theo àûúåc hoaân thiïån hún. Chuáng töi, PACE vaâ Nhaâ xuêët baãn Treã, xin trên troång giúái thiïåu cuâng baån àoåc böå saách àêìy têm huyïët naây. Vaâ chuáng töi cuäng tin rùçng, qua böå saách naây, baån àoåc seä coá thïm kiïën giaãi vïì “àaåo kinh doanh”, àïí tûâ àoá, tûå mònh àõnh nghôa laåi nghïì kinh doanh vaâ tûå mònh khùèng àõnh rùçng, kinh doanh laâ kiïëm tiïìn hay phuång sûå xaä höåi! Thay mùåt Nhoám taác giaã cuãa böå saách Giaãn Tû Trung - Ngûúâi Saáng lêåp PACE Saâi Goân, Xuên Àinh Húåi, 2007 LÚÂI NOÁI ÀÊÌU Caã thïë giúái àang di chuyïín trïn nhûäng chiïëc xe böën baánh coá gùæn àöång cú. Khöng chó Myä hay chêu Êu – caái nöi cuãa nhûäng saáng chïë àêìu tiïn vïì xe húi, maâ ngay caã rêët nhiïìu nûúác chêu AÁ, ö-tö àaä trúã thaânh möåt vêåt duång quen thuöåc cuãa caác gia àònh. Coá nhêån àõnh rùçng, ö-tö àaä laâm thay àöíi rêët lúán löëi söëng cuãa ngûúâi Myä túái mûác khoá coá thïí tûúãng tûúång rùçng hoå coá thïí söëng maâ khöng coá noá. Ö-tö cuäng khöng phaãi laâ giêëc mú xa vúâi vúái nhûäng ngûúâi coá thu nhêåp trung bònh nûäa. Taåi Haân Quöëc, möåt sinh viïn coá thïí tiïët kiïåm tiïìn laâm thïm trong möåt kyâ nghó heâ cuãa cêåu ta àïí mua möåt chiïëc xe húi múái toanh. Xe húi àaä àûúåc àaåi chuáng hoáa - chuyïån àoá dûúâng nhû chùèng coá gò àïí baân luêån úã thïë kyã XXI, hiïín nhiïn thïë. Nhûng nïëu chuáng ta ài ngûúåc vïì quaá khûá, vaâo nhûäng nùm àêìu thïë kyã XX, buöíi àêìu cuãa nïìn cöng nghiïåp xe húi thò seä thêëy möåt sûå tûúng phaãn rêët lúán. Thúâi àoá, nhûäng chiïëc xe húi laâ caã möåt gia taâi lúán àöëi vúái möåt ngûúâi trung lûu úã Myä vaâ chêu Êu. Xe húi nhû möåt thûá àöì chúi cuãa giúái thûúång lûu, möåt biïíu tûúång cuãa sûå xa hoa daânh riïng cho giúái quyá töåc. Nhûäng haäng saãn xuêët xe húi àaä höët baåc 22 HENRY FORD & FORD ÀÙÅT THÏË GIÚÁI LÏN BÖËN BAÁNH XE 23 möåt caách “nheå nhaâng” trïn caác saãn phêím daânh cho nhaâ giaâu. Chùèng ai daåi döåt ài phöí biïën cöng nghïå hay tòm caách laâm cho caác saãn phêím phong phuá hún vúái giaá thaânh reã hún, vò nhû vêåy hoå seä phaãi boã ra nhiïìu cöng sûác hún àïí laâm ra möåt saãn phêím maâ tiïìn lúâi thò chùèng àaáng kïí. Kiïëm àûúåc töëi àa lúåi nhuêån trïn möîi saãn phêím bùçng caách baán haâng cho nhaâ giaâu, cho nhûäng khaách haâng lùæm tiïìn laâ phûúng chêm kinh doanh cuãa caác haäng xe húi thúâi àoá. Àöåt nhiïn, möåt “keã ngoaåi àaåo” xuêët hiïån, àaä laâm xaáo tröån têët caã. Anh ta khöng phaãi laâ möåt nhaâ khoa hoåc, cuäng chùèng phaãi laâ möåt kyä sû àûúåc àaâo taåo baâi baãn. Noái àuáng ra, anh ta laâ möåt chaâng trai lúán lïn tûâ àöìng ruöång, chó khaác laâ anh ta coá niïìm say mï vúái àöång cú, khao khaát saãn xuêët ra möåt thûá coá thïí lùn baánh trïn àûúâng, giuáp cho viïåc ài laåi, chuyïn chúã àûúåc nheå nhaâng hún. Vaâ anh ta àaä maây moâ laâm ra nhûäng chiïëc xe húi vúái möåt phûúng chêm kinh doanh traái ngûúåc hoaân toaân vúái ngûúâi ài trûúác: möîi ngûúâi dên Myä àïìu coá thïí súã hûäu àûúåc möåt chiïëc xe húi. Vaâ vúái Model T, saãn phêím xe húi chêët lûúång töët, giaá reã, Ford Motor àaä chinh phuåc khöng chó ngûúâi Myä maâ hêìu khùæp caác neão àûúâng trïn thïë giúái. Nhûäng chiïëc xe húi khöng ngûâng caãi tiïën chêët lûúång vaâ giaá thaânh thò ngaây caâng haå hún, àïí coá thïí àïën àûúåc vúái nhiïìu ngûúâi hún. Quan àiïím kinh doanh cuãa Ford àaä bõ caác àöëi thuã lïn aán maånh meä. Nhûäng lúâi khen chï àaä khöng ngúát giöåi xuöëng àêìu Ford: keã àöåc taâi, keã boác löåt sûác lao àöång cuãa cöng nhên, möåt keã ngêy thú vïì chñnh trõ, keã laâm röëi loaån thõ trûúâng, ... Coân nhûäng lúâi ngúåi ca? Henry Ford laâ võ thaánh àaä laâm àûúåc àiïìu kyâ diïåu laâ àaåi chuáng hoáa chiïëc xe húi, cha àeã cuãa nïìn cöng nghiïåp ö-tö thïë giúái. Möåt ngûúâi àaä “cuái xuöëng” cuöåc àúâi cuãa bao keã khöën khoá. Töíng thöëng Myä Harding noái: “Ford Mo tor laâ caánh chim àêìu àaân trong nïìn cöng nghiïåp Hoa Kyâ, maâ Henry Ford laâ con mùæt àõnh hûúáng cuãa caánh chim àoá”. Hay Will Schumit - chuã tõch UAW: “Öng ta laâ sûå baão àaãm töët nhêët cho cöng viïåc cuãa nhûäng ngûúâi da àen. Chó duy nhêët trong nhaâ maáy cuãa öng ta, nhûäng ngûúâi da àen chuáng töi múái àûúåc àöëi xûã möåt caách cöng bùçng”. Coân vúái töi, sau khi thûåc hiïån xong cuöën saách naây, töi böîng coá möåt liïn tûúãng: Nïëu thïë giúái khöng coá sûå xuêët hiïån cuãa “keã phaá röëi” Henry Ford hay möåt öng truâm xe húi coá möåt quan àiïím “khaách haâng khöng phaãi ai xa laå, chñnh laâ nhûäng ngûúâi cöng nhên trong phên xûúãng”? Chùæc hùèn nïìn cöng nghiïåp xe húi seä khöng coá möåt bûúác tiïën daâi vaâ kyâ diïåu àïën nhû vêåy. Xe húi vêîn seä laâ möåt moán àöì chúi àùæt tiïìn maâ ngûúâi bònh dên chó biïët... ngûúác nhòn möåt caách theâm thuöìng. Möåt caá nhên vô àaåi laâ ngûúâi biïët àùåt lïn vai mònh möåt sûá mïånh àöëi vúái xaä höåi maâ anh ta àang söëng. Henry Ford àaä àùåt lïn vai mònh möåt sûá mïånh cao caã: goáp phêìn laâm àaåi chuáng hoáa xe húi trïn toaân 24 HENRY FORD & FORD ÀÙÅT THÏË GIÚÁI LÏN BÖËN BAÁNH XE 25 thïë giúái. Àoá khöng phaãi laâ giêëc mú xa xùm, maâ noá àaä àûúåc hiïån thûåc hoáa ngay sau khi Ford Motor ra àúâi trïn thõ trûúâng chûa àêìy 20 nùm. Quaã thûåc, àoá laâ möåt bûúác tiïën kyâ diïåu. Henry Ford, võ thaánh êëy àaä laâm gò vaâ àaä laâm nhû thïë naâo? Cuöën saách nhoã beá naây seä heá löå vïì Ford, khöng phaãi laâ chên dung vïì öng, maâ vïì nhûäng gò öng àaä laâm àïí giuáp cho chiïëc xe trúã thaânh phûúng tiïån cuãa àaåi chuáng. P hêìn I. TYà PHUÁ, CON NHA NGHEÂO VA CHIÏËC MAÁY BAY GIÊËY Henry Ford - “Nöîi súå haäi cho möåt söë ngûúâi, loâng ngûúäng möå àöëi vúái nhûäng ngûúâi khaác, vaâ sûå mï hoùåc cho têët caã.” Nolan 26 HENRY FORD & FORD ÀÙÅT THÏË GIÚÁI LÏN BÖËN BAÁNH XE 27 Chûúng 1. 24 GIÚ TRONG ÀÚÂI MÖÅT NGÛÚÂI ÀÙÅC BIÏÅT “Moåi ngûúâi noái öng ta laâ möåt võ thaánh, nhûng àöëi vúái töi öng ta khöng phaãi nhû ngûúâi ta vêîn noái. Möåt võ thaánh thò khöng ai coá thïí nhòn thêëy àûúåc, nhûng töi vêîn nhòn thêëy öng ta haâng ngaây, thêåm chñ öng êëy coân àïën vöî vai töi vaâ hoãi möåt vaâi chuyïån. Àöëi vúái töi, öng êëy laâ ngûúâi àaä cho töi cú höåi àïí coá thïí tûå kiïëm söëng àûúåc bùçng chñnh àöi tay cuãa mònh maâ khöng phaãi ài xin ngûúâi khaác”. YÁ kiïën vïì Ford cuãa möåt ngûúâi bõ liïåt caã hai chên, chó coá thïí ngöìi möåt chöî. Khöng ai nhêån anh ta vaâo laâm, nhûng Ford àaä böë trñ cho anh ta möåt chöî laâm trong dêy chuyïìn lùæp raáp cuãa mònh. 28 HENRY FORD & FORD ÀÙÅT THÏË GIÚÁI LÏN BÖËN BAÁNH XE 29 6 GIÚ SAÁNG: BÛÄA ÀIÏÍM TÊM ÀÊÅM CHÊËT ANH Tiïëng chuöng baáo thûác àöí tûâng höìi daâi trong phoâng nguã. Henry Ford vúái tay cêìm lêëy chiïëc àöìng höì do chñnh öng chïë taåo, trïn àoá coá hònh vúå öng – Clara. Rúâi khoãi giûúâng, Ford nhòn ra ngoaâi cûãa söí. Ngoaâi àoá öng àaä xêy dûång caã möåt khu baão töìn thiïn nhiïn vúái rêët nhiïìu cêy tröìng vaâ vêåt nuöi àûúåc mang vïì tûâ khùæp núi trïn thïë giúái. Ford kheä móm cûúâi khi nhòn thêëy möåt àöi thoã non àang àuâa nghõch trïn baäi coã trûúác sên. Bûúác ra phoâng khaách, Ford cêët tiïëng goåi ngûúâi vúå. Tiïëng traã lúâi voång ra tûâ phña nhaâ ùn. Ford vaâo phoâng ùn. Möåt bònh traâ nghi nguát khoái àaä àûúåc àùåt trïn baân. Vûâa uöëng traâ, Ford vûâa nghe Clara noái vïì xuêët xûá cuãa loaåi traâ. Öng ngaåc nhiïn vò chuáng àûúåc lêëy tûâ chñnh nhûäng cêy cheâ öng mang tûâ Anh vïì: - Chuáng lúán nhanh quaá! - Ford trêìm tröì. Trong khi chúâ bûäa saáng, Ford ra ngoaâi cho luä thoã àang chaåy nhaãy ngoaâi vûúân ùn. Öng ngùæm nhòn vaâ troâ chuyïån vúái chuáng höìi lêu. Tiïëp sau luä thoã, bêìy chim cuäng àûúåc öng chuã cuãa noá cho thûúãng thûác bûäa saáng. Vûâa nhòn thêëy caái boáng quen thuöåc cuãa Ford, luä chim àaä rñu rñt bay laåi. Nhiïìu con chaåy quêín quanh chên öng, coá con baåo hún coân àêåu lïn caã vai Ford. Luác naây, nhòn Ford giöëng möåt ngûúâi laâm vûúân khaã kñnh theo kiïíu Anh hún laâ möåt öng chuã giaâu coá nhêët nhò nûúác Myä. Cho luä chim ùn xong, Ford quay trúã laåi bïëp, möåt baát xuáp àêåu àaä àûúåc àùåt trïn baân, Ford ngöìi vaâo baân ùn, öng ngaåc nhiïn vaâ thñch thuá khi vûâa thûúãng thûác muöîng xuáp àêìu tiïn: - Xuáp àêåu nêëu theo kiïíu Anh... Höm nay em cho anh nhiïìu ngaåc nhiïn quaá! Clara móm cûúâi. Baâ àaä hiïíu quaá roä nhûäng súã thñch cuãa chöìng mònh. Ford laâ ngûúâi göëc Anh nïn öng rêët thñch nhûäng gò àûúåc coi laâ àùåc trûng cuãa quöëc gia naây. Vûâa ùn, Ford vûâa troâ chuyïån vúái vúå. Cêu chuyïån buöíi saáng cuãa chuã tõch Ford Motor khöng phaãi xoay quanh nhûäng chiïëc xe húi hay nhûäng biïën àöång thõ trûúâng. Hoå àang noái vïì muâa thu. Ford kïí laåi cho vúå nghe nhûäng gò öng àaä thêëy ngoaâi vûúân. Vïì taán laá ngaây caâng thûa thúát hún cuãa cêy du giaâ trûúác sên. Vïì nhûäng gioåt sûúng coân àoång trïn coã, vaâ caã vïì mùåt nûúác höì trong veo ngoaâi xa. Ford hûáa vúái vúå laâ seä daânh möåt ngaây àïí hai vúå chöìng ài haái nêëm trong khu rûâng gêìn àoá: - Anh seä mang theo caã bïëp àïí em nêëu möåt bûäa ùn trong rûâng nûäa. Chuáng ta seä coá möåt ngaây tuyïåt vúâi maâ chùèng phaãi vûúáng bêån gò caã. Clara vêîn chó cûúâi, baâ biïët Ford khoá loâng coá thïí thûåc hiïån àûúåc lúâi hûáa cuãa mònh, baâ chó dùån 30 HENRY FORD & FORD ÀÙÅT THÏË GIÚÁI LÏN BÖËN BAÁNH XE 31 chöìng mùåc êëm trûúác khi ài laâm búãi trúâi àaä bùæt àêìu se laånh vaâ nhùæc Ford nhúá quaâng chiïëc khùn len baâ vûâa àan, àang àïí trong tuã. Trong khi Ford àang têån hûúãng nhûäng thòa xuáp ngon laânh, Edsel Ford xuêët hiïån. Vúái böå daång rêët böìn chöìn, Edsel lïn tiïëng hoãi cha: - Cha àaä xem baáo caáo vïì viïåc nhêåp nguyïn liïåu chûa? Ford khöng traã lúâi thùèng vaâo cêu hoãi maâ chó vaâo ghïë àöëi diïån vaâ baão con ngöìi xuöëng cuâng ùn saáng. Khöng àïí yá àïën moán xuáp àêåu ûa thñch cuãa cha, Edsel àùåt lïn baân baãn baáo caáo cuâng möåt xêëp baáo xuêët baãn taåi Anh: - Nûúác Anh àang töìn kho möåt lûúång cao su rêët lúán. Trong khi àoá, lûúång cao su tûâ caác thuöåc àõa cuãa hoå laåi àang trïn àûúâng nhêåp vïì. Ford àùåt cêu hoãi vúái ngûúâi con trai: - Nhûng vêën àïì nùçm úã àêu? Edsel chó vaâo nhûäng trang baáo: - Baáo chñ Anh dûå àoaán giaá cao su seä giaãm maånh chó trong möåt vaâi ngaây nûäa. Àiïìu quan troång hún laâ chûa cöng ty Myä naâo biïët àûúåc tin naây. Nhûäng baáo caáo naây do chñnh chi nhaánh cuãa ta taåi Anh gûãi vïì. Chuáng ta phaãi quyïët àõnh ngay. Henry Ford ngêîm nghô möåt höìi röìi hoãi laåi: - Con muöën mua thïm cao su nguyïn liïåu? - Vêng. Chuáng ta phaãi kyá húåp àöìng ngay trong ngaây höm nay. Con nghô Durant bïn General coá leä cuäng sùæp àaánh húi àûúåc röìi. Nïëu öng ta vaâo cuöåc, chuáng ta khoá loâng mua àûúåc vúái giaá reã nûäa. - Vêåy lûúång cao su vûâa nhêåp vaâo seä giaãi quyïët thïë naâo? - Ford chêët vêën. Cêu hoãi cuãa Ford nhû àaánh truáng àûúåc sûå haáo hûác cuãa Edsel àang cöë chûáng minh cho cha thêëy khaã nùng kinh doanh cuãa mònh. - Nhûng giaá cuãa húåp àöìng naây chó úã mûác 10 xu cho möåt pound. Chó bùçng möåt nûãa so vúái nhûäng lêìn nhêåp khaác cuãa cöng ty. Ford cêìm möåt túâ baáo lïn xem xeát: - Thöng tin nhêån àûúåc chñnh xaác úã mûác àöå naâo? - Möåt trùm phêìn trùm thûa cha. Con vûâa noái chuyïån trûåc tiïëp vúái giaám àöëc chi nhaánh cuãa chuáng ta úã Luên Àön qua àiïån thoaåi. Öng ta thuác giuåc chuáng ta phaãi coá yá kiïën ngay. Edsel tiïëp tuåc: - Vêåy laâ chuáng ta laäi àûúåc 20 triïåu àö trong thûúng vuå naây. Con dûå àoaán chó möåt vaâi thaáng nûäa giaá seä coân tùng lïn hún 20 xu. Giúái haån cuöëi cuâng phaãi úã mûác 30 xu. Lúåi nhuêån cuãa chuáng ta seä khöng dûâng laåi úã 20 triïåu àöla. - Nhûng nïëu giaá tiïëp tuåc giaãm thò sao? - Ford hoãi. Edsel ngêåp ngûâng: - Khaã nùng àoá rêët khoá xaãy ra, thûa cha. Diïån tñch tröìng cao su cuãa Anh quöëc khöng coá dêëu hiïåu seä tùng àöåt biïën. Khaã nùng cung cêëp cuãa hoå àaä àïën mûác giúái haån röìi. Ford nhòn ra ngoaâi cûãa, bïn kia haâng raâo möåt ngûúâi laâm vûúân àang tûúái cho mêëy buåi hoa. 32 HENRY FORD & FORD ÀÙÅT THÏË GIÚÁI LÏN BÖËN BAÁNH XE 33 Ford hoãi: - Con coá nghô öng baån Edison kia cuãa ta coá thïí phaát minh ra cao su nhên taåo chó trong vaâi thaáng túái hay khöng? Edsel böëi röëi: - Nhûng àoá chó laâ trïn lyá thuyïët. - Àöìng yá noá chó laâ trïn lyá thuyïët. Vêåy nïëu con thaânh cöng trong thûúng vuå naây con coá tiïëp tuåc thûåc hiïån caác vuå khaác nûäa khöng? - Têët nhiïn laâ coá chûá, thûa cha. Khöng thïí boã qua nhûäng vuå laâm ùn hêëp dêîn nhû vêåy. - Thïë chuáng ta àang kinh doanh caái gò vêåy, Edsel? - Dô nhiïn laâ xe húi röìi aå. - Thïë thò haäy quïn nhûäng vuå mua ài baán laåi àoá ài. Têåp trung vaâo cöng viïåc kinh doanh xe húi cuãa chuáng ta seä laâ caách kiïëm tiïìn töët nhêët. Chuáng ta àaä mua àuã söë lûúång cao su cêìn thiïët. Cöng viïåc bêy giúâ laâ tiïëp tuåc hoaân thiïån nhûäng chiïëc xe. Khöng nïn àûa cöng ty àïën nhûäng ruãi ro khöng cêìn thiïët. Khöng thïí thuyïët phuåc àûúåc cha, Edsel àaânh buöìn rêìu bûúác ra ngoaâi. Suöët caã buöíi noái chuyïån cuãa hai cha con, Clara yïn lùång khöng hïì noái möåt cêu gò. Baâ laâ möåt ngûúâi phuå nûä truyïìn thöëng theo àêìy àuã nghôa cuãa tûâ naây. Êm thêìm chùm soác ngûúâi thên trong gia àònh vaâ khöng bao giúâ can thiïåp vaâo cöng viïåc kinh doanh cuãa chöìng. 8 GIÚ SAÁNG: SEÄ TÙNG LÛÚNG GÊËP ÀÖI CHO NHÊN VIÏN! Trïn àûúâng ài àïën cöng ty, Ford ài qua súã caãnh saát Detroit. Öng nhêån thêëy truå súã caãnh saát höm nay coá veã nhöån nhõp laå thûúâng. Möåt vaâi chiïëc xe taãi phuã baåt àöî sùén ngoaâi àûúâng. Hònh nhû hoå chuêín bõ àïí chöëng möåt cuöåc baåo àöång úã àêu àoá. Xuöëng xe, Ford bûúác ngay vaâo phoâng hoåp cuãa cöng ty, núi têët caã thaânh viïn Ban quaãn trõ àaä ngöìi àúåi öng. Ford bûúác vaâo phoâng cuâng vúái nhûäng tiïëng “Chaâo ngaâi” vang lïn khùæp phoâng. Ngöìi xuöëng ghïë chuã toåa, Ford cêët tiïëng: - Bennett, anh coá biïët gò vïì sûå nhöån nhõp cuãa súã caãnh saát saáng nay khöng? Bennett (trûúãng ban an ninh cuãa cöng ty) àûáng dêåy, àûa cho möîi ngûúâi trong phoâng möåt têåp höì sú röìi diïîn giaãi: - Àêy laâ Walter Reuther. Ngûúâi chuáng ta àaä cûã sang xêy dûång nhaâ maáy taåi Gorky. Hiïån nay öng ta laâ ngûúâi laänh àaåo cuãa nhoám 174, möåt böå phêån cuãa UAW, àõa baân hoaåt àöång chñnh cuãa nhoám naây laâ khu vûåc phña têy Detroit. Coá nghôa öng ta laâ ngûúâi laänh àaåo phong traâo cöng nhên úã nhaâ maáy cuãa chuáng ta. Möåt ngûúâi rêët cûáng àêìu vaâ coá khaã nùng kñch àöång nhûäng ngûúâi khaác. 34 HENRY FORD & FORD ÀÙÅT THÏË GIÚÁI LÏN BÖËN BAÁNH XE 35 - Nhû vêåy möåt cuöåc baäi cöng do Reuther töí chûác seä diïîn ra trong saáng nay taåi nhaâ maáy cuãa chuáng ta? - Ford hoãi. - Vaâo luác 11 giúâ, taåi cêìu vûúåt söë 4, thûa ngaâi. - Anh àõnh laâm gò vúái boån vö cöng röìi nghïì naây haã Bennett? - Mûúâi xe taãi chúã àêìy nhên viïn an ninh àaä tuác trûåc sùén, thûa ngaâi. - Cûá laâm têët caã moåi àiïìu anh cho laâ cêìn thiïët. Töi khöng muöën nghiïåp àoaân can thiïåp vaâo viïåc quaãn lyá taåi nhaâ maáy cuãa töi. Edsel Ford lïn tiïëng möåt caách deâ dùåt: - Thûa, chuáng ta coá thïí giaãi quyïët vêën àïì theo möåt chiïìu hûúáng khaác. Saáng nay, vaâi ngûúâi laänh àaåo nghiïåp àoaân àaä gùåp töi. Hoå àïì nghõ nïëu chuáng ta tùng mûác lûúng cho cöng nhên tûâ 2,5 àöla lïn 2,7 àöla möåt ngaây hoå seä chêëm dûát baäi cöng. - Ai àïì nghõ nhû vêåy? - Ford chêët vêën. - Chñnh Reuther, thûa ngaâi. - Töi khöng coá yá àõnh thoãa hiïåp vúái nhûäng keã chó chuyïn ài laâm nhiïåm vuå phaá hoaåi nhû hùæn. Hùæn chùèng laâ caái gò nïëu khöng dûåa vaâo caái töí chûác vö lyá àoá. Bennett, anh cûá tiïëp tuåc cöng viïåc cuãa mònh ài. Nhûng nhúá möåt àiïìu laâ töi khöng muöën nghe bêët cûá tin gò vïì thûúng vong cuãa nhûäng ngûúâi cöng nhên trong nhaâ maáy. Ford tiïëp tuåc buöíi hoåp vúái àïì xuêët tùng lûúng cho cöng nhên. Nhiïìu yá kiïën ngaåc nhiïn vïì thaái àöå naây cuãa Ford. Vûâa múái àêy thöi öng coân phaãn àöëi quyïët liïåt viïåc thoãa hiïåp vúái nghiïåp àoaân UAW. Vaâ sûå ngaåc nhiïn lïn túái töåt àónh khi Ford àûa ra mûác lûúng töëi thiïíu: - Nùm àöla cho möåt ngaây laâm viïåc 8 tiïëng. Caác öng thêëy thïë naâo? Trong nhûäng lêìn hoåp trûúác àoá, yá kiïën cuãa Ford thûúâng khöng hïì gùåp phaãi sûå phaãn àöëi duâ laâ rêët nhoã naâo. Moåi quyïët àõnh cuãa öng àïìu àûúåc thöng qua nhanh choáng. Ban quaãn trõ cöng ty àûúåc lêåp ra chó àïí laâm duy nhêët möåt viïåc laâ thûåc hiïån mïånh lïånh cuãa Ford. Nhûng vúái àïì xuêët lêìn naây thò khöng möåt ai àöìng tònh vúái Ford. Hêìu hïët caác thaânh viïn àïìu cho rùçng tùng lûúng möåt caách àöåt biïën nhû vêåy seä gêy ra nhûäng hêåu quaã khöng thïí lûúâng trûúác àûúåc, àùåc biïåt laâ tûâ phña caác chuã nhaâ bùng. Hoå àïì nghõ möåt mûác tùng khiïm töën hún, coá thïí laâ chó tùng lïn 2,7 àöla nhû àïì nghõ cuãa nghiïåp àoaân. - Töi rêët xin löîi khi phaãi noái vúái ngaâi rùçng, vúái mûác lûúng nhû vêåy chuáng ta seä phaãi boã ra möîi ngaây 1 triïåu àöla àïí traã lûúng cho 200.000 nhên cöng trïn caác nhaâ maáy trïn khùæp nûúác Myä naây. - Möåt yá kiïën tûâ thaânh viïn ban quaãn trõ. - Möåt triïåu àöla àïí àöíi laåi sûå chuá têm hoaân toaân cuãa ngûúâi cöng nhên vaâo cöng viïåc cuãa hoå cuäng àaä laâ quaá reã. Caác öng khöng hiïíu möåt vêën àïì rêët àún giaãn laâ hoå chñnh laâ yïëu töë quyïët àõnh cho sûå phaát triïín cuãa cöng ty hay sao? 36 HENRY FORD & FORD ÀÙÅT THÏË GIÚÁI LÏN BÖËN BAÁNH XE 37 - Nhûng mûác lûúng nhû vêåy laâ quaá cao! Cöng nhên úã nûúác Myä naây chó nhêån àûúåc khoaãng 2,75 àöla. Vúái 3 àöla chuáng ta coá thïí coá àûúåc nhûäng nhên cöng töët nhêët àêët nûúác naây röìi. - Caác ngaâi coá khùèng àõnh viïåc mua àûúåc nhûäng nguyïn liïåu reã nhêët coá thïí laâm ra nhûäng saãn phêím töët nhêët hay khöng? Vêåy thò taåi sao laåi phaãi àùåt ra vêën àïì thùæt chùåt lao àöång úã àêy? Trong khi viïåc giaãm lûúng laåi chñnh laâ giaãm sûác mua vaâ thu heåp thõ trûúâng nöåi àõa. Ai seä laâ ngûúâi mua nhûäng saãn phêím do cöng ty laâm ra nïëu khöng phaãi chñnh laâ nhûäng ngûúâi cöng nhên! Töi khöng coá yá àõnh chaåy theo bêët cûá cöng ty naâo. Töi chó muöën laâm nhûäng viïåc töët nhêët cho cöng ty vaâ lao àöång cuãa töi. Ford coân diïîn giaãi rêët nhiïìu vïì quan àiïím tiïìn lûúng cuãa mònh. Öng noái rùçng tiïìn lûúng khöng phaãi àún thuêìn chó laâ nhûäng con söë trïn baãng lûúng. Noá coân àaåi diïån cho maái êëm gia àònh vaâ söë phêån cuãa caác thaânh viïn trong gia àònh àoá. Noá laâ öí baánh myâ, laâ thuâng than, laâ caái nöi cuãa treã vaâ àiïìu kiïån hoåc têåp cuãa treã thú. Möåt xûúãng saãn xuêët göìm haâng trùm nhên cöng cuäng thiïng liïng nhû möåt gia àònh, phaãi laâm cho moåi thaânh viïn trong gia àònh àoá àûúåc haånh phuác. Àoá laâ nghôa vuå cao caã cuãa möåt öng chuã gia àònh. Àêìu tû vaâo nhên cöng coân laâ möåt khoaãn àêìu tû àïí nêng cao hiïåu quaã laâm viïåc vaâ giaãm chi phñ saãn xuêët möåt caách hiïåu quaã vaâ àaáng trên troång nhêët. Ford kïët luêån laåi vêën àïì: - Chêëm dûát baân caäi úã àêy. Tûâ ngaây mai, mûác lûúng seä laâ 5 àöla. - Vêåy ai seä laâ ngûúâi traã lúâi caác chuã ngên haâng? - Töi seä traã lúâi hoå. - Ford quaã quyïët. Kïët thuác buöíi hoåp, Ford àûúåc ngûúâi thû kyá riïng thöng baáo laâ coá hai ngûúâi Do Thaái àang àúåi öng taåi phoâng riïng. Dûúâng nhû àoaán trûúác àûúåc cêu chuyïån sùæp diïîn ra, Ford noái vúái ngûúâi thû kyá: - Chuêín bõ xe àïí 5 phuát nûäa töi àïën laänh sûå quaán Àûác. Bûúác vaâo phoâng, hai ngûúâi àang chúâ sùén öng úã àoá. Möåt ngûúâi laâ Josephn Krawkepf – giaáo sô Do Thaái, ngûúâi kia laâ Aron Sapiro – laänh àaåo Hiïåp höåi Nöng dên taåi California. Krawkepf laâ ngûúâi lïn tiïëng àêìu tiïn: - Ngaâi vêîn giûä yá àõnh mang huy chûúng cuãa boån Àûác vïì treo taåi cùn phoâng naây chûá? - Nûúác Àûác, ngaâi nïn diïîn àaåt bùçng nhûäng tûâ chñnh xaác. Khöng coá gò xêëu xa khi nhêån àûúåc sûå tön vinh tûâ möåt quöëc gia caã. - Nhûng quöëc gia àoá àang taân saát dên töåc chuáng töi. - Töi khöng nhêån àûúåc thöng tin vïì viïåc àoá. - Caã thïë giúái naây àïìu biïët, trûâ ngaâi. Nïëu ngaâi vêîn quyïët àõnh nhêån huy chûúng cuãa boån man rúå àoá, chuáng töi seä töí chûác möåt cuöåc têíy chay haâng hoáa cuãa Ford Motor trïn khùæp Bùæc Myä. Vaâ chùæc ngaâi cuäng thûâa hiïíu àûúåc hêåu quaã cuãa cuöåc têíy chay àoá. 38 HENRY FORD & FORD ÀÙÅT THÏË GIÚÁI LÏN BÖËN BAÁNH XE 39 - Töi laâ möåt nhaâ kinh doanh khöng laâm chñnh trõ. Cöng viïåc laâm ùn cuãa töi liïn quan àïën nhûäng chiïëc xe húi chûá khöng phaãi laâ möåt moán haâng chñnh trõ. Töi nhêån thêëy àêy laâ möåt lúâi àe doåa löë bõch. Nhêån thêëy nhûäng lúâi àe doåa cuãa Krawkepf khöng coá taác duång, Sapiro bùæt àêìu sûã duång vuä khñ cuãa mònh: - Chùæc ngaâi àaä nhêån àûúåc traát goåi cuãa toâa aán vïì nhûäng haânh àöång xuác phaåm cöång àöìng ngûúâi Do Thaái röìi chûá? - Laåi möåt lúâi àe doåa nûäa? - Ford hoãi laåi vúái möåt thaái àöå khinh thûúâng. - Töi àaä àïå àún kiïån lïn toâa aán. Nïëu ngaâi cam kïët khöng nhêån àöì böë thñ cuãa boån Àûác, töi seä ruát àún vïì. - Vêåy thò chuáng ta seä gùåp nhau taåi toâa aán. Chaâo caác ngaâi. Khöng thïí àe doåa àûúåc ngûúâi àang àûáng trûúác mùåt mònh, Krawkepf vaâ Sapiro hêåm hûåc ra vïì. Coân laåi möåt mònh trong phoâng, Ford ngêîm nghô vïì nhûäng àiïìu xaãy ra úã nûúác Àûác thúâi gian gêìn àêy. Öng àaä nhêån àûúåc möåt vaâi thöng tin rêët àaáng lo ngaåi vïì nhûäng hoaåt àöång tùng cûúâng vuä trang vaâ khiïu khñch cuãa Hitler vaâ Àaãng Quöëc xaä. Nhûng Ford tûå nhuã rùçng, vúái nhûäng nhaâ maáy cuãa Ford Motor vaâ rêët nhiïìu cöng ty Myä khaác àûúåc xêy dûång úã àoá, ngûúâi dên Àûác vêîn coá thïí coá àûúåc möåt cuöåc söëng sung tuác maâ khöng cêìn thiïët phaãi phaát àöång möåt cuöåc chiïën phên chia laåi thïë giúái. Nûúác Àûác àaä trúã thaânh möåt böå phêån trong dêy chuyïìn saãn xuêët toaân thïë giúái. Vaâ noá seä khöng daám bûát khoãi dêy chuyïìn àoá möåt lêìn nûäa àêu. Nhûng duâ coá dûåa vaâo cùn cûá lyá luêån naâo thò nhûäng haânh àöång thûåc tïë cuãa nûúác Àûác vêîn laâm Ford khöng khoãi lo ngaåi. Tiïëng chuöng àiïån thoaåi trong phoâng kïu vang, Ford nhêëc maáy, tiïëng ngûúâi thû kyá: - Coá möåt ngûúâi muöën àûúåc gùåp ngaâi. - Ai vêåy? - Öng êëy khöng noái tïn. Chó noái laâ möåt ngûúâi maâ ngaâi muöën gùåp. - Àûúåc röìi. Nöëi maáy cho töi. Bïn kia àêìu dêy, möåt gioång noái chêåm raäi nhûng àêìy quyïìn lûåc phaát ra: - Xin chaâo ngûúâi baån vô àaåi cuãa dên töåc Àûác. Ngaâi nhêån ra töi chûá? Sau möåt thoaáng ngaåc nhiïn, Henry Ford nhêån ra möåt gioång noái quen thuöåc maâ öng àaä tiïëp xuác trong möåt vaâi lêìn àïën thõ saát caác nhaâ maáy taåi Àûác, möåt nhên vêåt quyïìn lûåc nhêët thïë giúái hiïån nay – Adonphf Hitler. Ford vui veã traã lúâi: - ÖÌ, dô nhiïn röìi, thûa ngaâi. - Töi nghe tin laänh sûå quaán Àûác taåi Detroit seä töí chûác buöíi lïî trao huên chûúng “Cross” cho ngaâi vaâo saáng nay. Xin chuác mûâng ngaâi vaâ möåt lêìn nûäa ghi nhêån cöng lao àoáng goáp cuãa ngaâi cho dên töåc Àûác. - Àoá laâ niïìm vinh haånh vaâ sûá mïånh cuãa töi thûa ngaâi. Nhûng thûa ngaâi, töi coá möåt vaâi àiïìu thùæc mùæc. 40 HENRY FORD & FORD ÀÙÅT THÏË GIÚÁI LÏN BÖËN BAÁNH XE 41 Ford húi ngêåp ngûâng, öng khöng biïët coá nïn hay khöng hoãi trûåc tiïëp nhaâ àöåc taâi cuãa nûúác Àûác vïì möåt söë biïíu hiïån bêët thûúâng cuãa quöëc gia naây gêìn àêy hay khöng. Sûå quen biïët vaâ quan hïå giûäa öng vaâ Hitler chó dûâng laåi úã nhûäng thoãa thuêån vïì viïåc xêy dûång nhaâ maáy. Hún nûäa àêy laåi laâ möåt vêën àïì chñnh trõ hïët sûác nhaåy caãm. Nhûng sûå dùçn vùåt vïì nhûäng quyïët àõnh coá thïí laâ sai lêìm cuãa mònh khi àêìu tû vaâo nûúác Àûác àaä khiïën Ford khöng thïí khöng àùåt cêu hoãi: - Töi coá nghe noái vïì nhûäng cûã chó gêìn àêy cuãa ngaâi vaâ àêët nûúác ngaâi, vaâ töi khöng thïí khöng lo ngaåi vïì nhûäng lúâi baân taán xuêët hiïån trong chñnh giúái Myä... - ÖÌ, àoá laâ nhûäng lúâi àöìn àaåi cuãa nhûäng keã cùm thuâ sûå giaâu coá cuãa nûúác Àûác chuáng töi vaâ cöng ty cuãa ngaâi. Khöng hïì coá haânh àöång khiïu khñch naâo tûâ phña nûúác Àûác caã. Chuáng töi vêîn giûä söë quên thûúâng trûåc úã mûác 300.000 theo hiïåp ûúác Vecsai. - Xin löîi ngaâi, nhûng töi coân nghe möåt vaâi keã khöng thiïån chñ noái rùçng ngaâi àaä cho quên àöåi chiïëm vuâng phi quên sûå söng Ranh. - Anh, Phaáp àaä tùng cûúâng nhiïìu àún võ quên àöåi quan troång vaâo khu vûåc phi quên sûå naây. Hoå àaä vi phaåm trûúác thoãa thuêån vúái chuáng töi. Nïëu laâ ngaâi, ngaâi seä laâm gò vúái haânh àöång khiïu khñch àoá? Chuáng töi chó coá yá àõnh tûå vïå trong haânh àöång naây, mong ngaâi hiïíu cho àiïìu àoá. - Rêët vui mûâng khi nhêån àûúåc sûå traã lúâi cuãa ngaâi. Hy voång sûå húåp taác cuãa chuáng ta seä àûúåc tiïëp tuåc phaát triïín. - Möåt lêìn nûäa chuác mûâng ngaâi - ngûúâi Myä àêìu tiïn nhêån àûúåc huy chûúng Cross cuãa nûúác Àûác chuáng töi. Chaâo ngaâi vaâ chuác ngaâi coá möåt ngaây vui veã. Sau cuöåc noái chuyïån vúái Hitler, khuön mùåt Ford coá sûå thay àöíi roä rïåt. Öng tin rùçng, nhûäng cêu traã lúâi nhêån àûúåc tûâ chñnh ngûúâi àûáng àêìu nûúác Àûác laâ sûå baão àaãm chùæc chùæn cho sûå an toaân cuãa caác nhaâ maáy cuãa öng úã chêu Êu, vaâ hún nûäa laâ sûå tin tûúãng vaâo nöî lûåc kiïën taåo hoâa bònh cuãa mònh khöng hïì àöí xuöëng söng, xuöëng biïín. Nûúác Àûác vêîn úã trong möåt thïë quên bònh thöng thûúâng, khöng hïì coá sûå gia tùng àöåt biïën naâo vïì quên sûå, cuäng nhû yá àõnh phaát àöång chiïën tranh (ñt ra laâ theo lúâi Quöëc trûúãng Àûác). Bûúác ra khoãi phoâng, Ford vui veã goåi ngûúâi thû kyá riïng cuâng öng àïën töíng laänh sûå Àûác. Töíng laänh sûå Àûác taåi Detroit höm nay nhöån nhõp khaác thûúâng. Tiïìn saãnh ngöi nhaâ àûúåc trang trñ bùçng nhiïìu cúâ vaâ khêíu hiïåu. Nhûng coá möåt chi tiïët laâm nhiïìu ngûúâi chuá yá laâ bûác aãnh khöí röång trïn àoá coá hònh Quöëc trûúãng Àûác àang bùæt tay vúái möåt doanh nhên Myä, àoá khöng phaãi ai xa laå - Henry Ford. Àûáng sùén úã tiïìn saãnh coá Töíng laänh sûå Àûác taåi Detroit, caånh öng ta laâ Töíng laänh sûå taåi Cleverland. Nhiïìu ngûúâi thùæc mùæc vïì sûå hiïån diïån cuãa caã hai töíng laänh sûå Àûác taåi àêy. Nhûng möåt 42 HENRY FORD & FORD ÀÙÅT THÏË GIÚÁI LÏN BÖËN BAÁNH XE 43 vaâi ngûúâi trong cuöåc thò hiïíu rêët roä. Àñch thên Quöëc trûúãng àaä chó thõ cho hoå phaãi töí chûác buöíi lïî möåt caách troång thõ nhêët. Àún giaãn laâ búãi vò huy chûúng “Cross” laâ phêìn thûúãng cao quyá nhêët cuãa nûúác Àûác, chó daânh cho nhûäng ngûúâi coá cöng lao àùåc biïåt to lúán àöëi vúái àêët nûúác. Chó duy nhêët nùm ngûúâi khöng phaãi laâ ngûúâi Àûác trïn thïë giúái àûúåc nhêån danh hiïåu naây. Henry Ford laâ ngûúâi chêu Myä àêìu tiïn vaâ duy nhêët àûúåc nhêån noá. Trûúác öng vaâi thaáng, nhaâ àöåc taâi Italia – Bennito Mussolini cuäng àûúåc nhêån huy chûúng naây. Nhûng hai quan chûác ngoaåi giao ngûúâi Àûác phaãi chúâ möåt thúâi gian khaá lêu thò nhên vêåt chñnh cuãa buöíi lïî ngaây höm nay múái xuêët hiïån. Öng àang coá mùåt taåi möåt núi khaác, nhöån nhõp hún vaâ noáng boãng hún. 9 GIÚÂ: THÏË NAÂO LA SÛÅ NHÊN ÀAÅO CAO CAà NHÊËT? Chiïëc Model T àûa Henry Ford àïën cêìu vûúåt söë 4 trïn àûúâng vaâo nhaâ maáy Rouge River thò bõ möåt àaám àöng chùån laåi. Hoå khöng ai khaác chñnh laâ nhûäng thaânh viïn cuãa nhoám 174, dêîn àêìu laâ Walter Reuther. Xung quanh hoå, möåt àaám àöng cöng nhên khoaãng vaâi trùm ngûúâi àang trïn àûúâng vïì nhaâ sau giúâ laâm viïåc cuäng àûáng laåi xem chuyïån gò xaãy ra. Reuther vúái nhûäng cuá cheám tay chùæc nõch vaâo khöng khñ àang diïîn thuyïët trûúác àaám àöng. Nhûäng ngûúâi coân laåi cuãa nhoám thò phaát nhûäng túâ truyïìn àún cho cöng nhên. Lúâi leä phaát biïíu cuãa Reuther khöng nhùçm möåt muåc tiïu gò khaác ngoaâi viïåc cöng kñch chñnh saách àöëi vúái cöng nhên cuãa Ford taåi caác nhaâ maáy cuãa öng: “Chuáng ta àang chïët dêìn chïët moân trong caác nhaâ maáy naây! Boån chuáng àûa nhûäng dêy chuyïìn lùæp raáp vaâo vaâ biïën chuáng ta thaânh nhûäng cöî maáy biïët noái. Chuáng àang vùæt kiïåt sûác lûåc cuãa chuáng ta. Àöìng lûúng maâ chuáng traã cho caác baån khöng hïì xûáng àaáng vúái nhûäng gò caác baån àaä boã ra. Caác baån phaãi...”. Àoaån diïîn vùn huâng höìn cuãa Reuther bõ ngùæt quaäng khi coá möåt ngûúâi gheá saát vaâo tai anh ta noái thêìm möåt àiïìu gò àoá. Mùæt Reuther saáng rûåc lïn, tiïëp tuåc baâi diïîn vùn vúái khêíu khñ khaác hùèn: “Möåt nhên chûáng söëng cho sûå boác löåt àang àûáng caånh chuáng ta. Àoá chñnh laâ öng chuã cuãa caác baån!” Àaám àöng àöí döìn sûå chuá yá túái möåt nhên vêåt àang ài túái vúái sûå “höå töëng” cuãa caác thaânh viïn 174 – Henry Ford. Traái vúái nhûäng lúâi leä kñch àöång cuãa Reuther, àaám àöng cöng nhên laåi giûä thaái àöå im lùång. Trong söë hoå coá rêët nhiïìu ngûúâi da àen vûâa àûúåc nhêån vaâo laâm viïåc trong nhaâ maáy. Hoå vêîn chûa hiïíu chuyïån gò xaãy ra. Nhûng cuöåc àêëu töë maâ Reuther dûå àõnh tiïën haânh khöng àûúåc tiïëp tuåc do sûå coá mùåt cuãa Harry Bennett. Mûúâi xe taãi 44 HENRY FORD & FORD ÀÙÅT THÏË GIÚÁI LÏN BÖËN BAÁNH XE 45 vúái àêìy ùæp nhûäng nhên viïn an ninh cuãa cöng ty àaä laâm thay àöíi cuåc diïån. Bennett chaåy àïën bïn caånh Ford xin löîi vïì sûå coá mùåt chêåm trïî cuãa mònh: - Xin löîi àaä àïí ngaâi phaãi úã trong hoaân caãnh naây. Boån chuáng thay àöíi kïë hoaåch súám hún ba tiïëng. Múâi ngaâi lïn xe. Töi seä thu xïëp öín thoãa moåi viïåc úã àêy. Bennett khoaát tay ra lïånh, khoaãng hún 100 nhên viïn àõnh lao vaâo giaãi taán àaám àöng. Ford ra hiïåu cho hoå dûâng laåi. Öng muöën tiïëp tuåc dûå cuöåc “àêëu töë” cuãa Reuther. Öng quay laåi phña nhûäng ngûúâi cöng nhên àang súå sïåt vò sûå coá mùåt cuãa Bennett: - Nhû lúâi öng Reuther yïu cêìu, caác baån coá thïí hoãi töi bêët cûá àiïìu gò maâ caác baån muöën. Seä khöng coá möåt sûå trûâng phaåt naâo àöëi vúái nhûäng ngûúâi coá mùåt taåi àêy ngaây höm nay. Töi cam àoan vúái caác baån nhû vêåy. Àaám àöng vêîn giûä im lùång. Khöng möåt cêu hoãi naâo àûúåc àùåt ra. Ford quay laåi phña Reuther: - Öng Reuther, vêåy öng vaâ caác baån öng coá cêu hoãi naâo cho töi khöng? Khöng giûä àûúåc sûå chuã àöång vïì lûåc lûúång nhû luác trûúác, nhûng thaái àöå cuãa Reuther vêîn hïët sûác cûáng rùæn. Anh ta khöng muöën mêët thïí diïån vúái nhûäng ngûúâi maâ chó vûâa naäy thöi anh ta coân hö haâo bùçng nhûäng lúâi leä huâng höìn. Anh ta tiïën laåi gêìn möåt ngûúâi cöng nhên da àen àûáng caånh àoá vaâ noái: - Vêåy ngaâi giaãi thñch cho hoå biïët taåi sao ngaâi úã trong möåt lêu àaâi vúái 57 phoâng, coân hoå laåi phaãi söëng trong nhûäng khu nhaâ öí chuöåt? Taåi sao ngaâi luön luön àoáng nhûäng böå com-lï saåch seä nhêët trong khi quêìn aáo cuãa hoå laåi chó laâ nhûäng böå àöì cöng nhên reã tiïìn? - Vêåy anh, möåt ngûúâi tûå cho mònh laâ möåt cöng nhên chên chñnh, nhûng anh thûã tûå hoãi xem mònh àaä bao giúâ lao àöång thûåc sûå chûa? Cùn nhaâ 16 phoâng anh àang söëng laâ kïët quaã cuãa nhûäng àöìng tiïìn tûâ àêu ra nïëu khöng phaãi laâ tûâ sûå boáp nùån nhûäng con ngûúâi naây? Nïëu khöng coá caái töí chûác nghiïåp àoaân vö lyá naây, liïåu bêy giúâ anh coá thúâi gian àïí àûáng àêy maâ hö haâo phaá hoaåi hay khöng? Coân ngûúâi cöng nhên naây, - Ford chó vaâo ngûúâi cöng nhên da àen - nïëu caách àêy vaâi ngaây töi khöng nhêån anh ta vaâo laâm viïåc trong nhaâ maáy thò liïåu rùçng anh ta coá nhûäng cùn nhaâ öí chuöåt maâ söëng hay khöng? Anh tûå cho mònh laâ ngûúâi àêëu tranh cho quyïìn lúåi cuãa cöng nhên, nhûng anh àaä laâm àûúåc gò cho hoå ngoaâi nhûäng lúâi kïu goåi baäi cöng vaâ nghó viïåc? Khöng ngúâ trûúác khaã nùng diïîn thuyïët cuãa möåt nhaâ kinh doanh nhû Ford, Reuther bùæt àêìu luáng tuáng: - Nhûng caác dêy chuyïìn lùæp raáp trong caác nhaâ maáy cuãa ngaâi àaä biïën nhûäng ngûúâi cöng nhên thaânh nhûäng caái maáy biïët noái. - Anh luön luön hö haâo vïì sûå bònh àùèng. Nhûng thûåc chêët anh chùèng hïì coá möåt chuát kiïën thûác naâo 46 HENRY FORD & FORD ÀÙÅT THÏË GIÚÁI LÏN BÖËN BAÁNH XE 47 vïì khaái niïåm àoá. Nïëu khöng coá nhûäng dêy chuyïìn lùæp raáp trong nhaâ maáy cuãa töi thò nhûäng ngûúâi thúå coá tay nghïì cao vêîn phaãi laâm nhûäng viïåc maâ leä ra vúái trònh àöå cuãa hoå, hoå coá thïí laâm àûúåc nhûäng viïåc töët hún nhiïìu. Dêy chuyïìn khöng chó àùåt ngûúâi cöng nhên vaâo àuáng chöî cuãa hoå maâ noá coân àún giaãn hoáa töëi àa cöng viïåc, ngay caã nhûäng ngûúâi muâ cuäng coá thïí àûúåc nhêån vaâo laâm viïåc úã nhûäng böå phêån nhêët àõnh. Vaâ hoå àaä nhêån àûúåc nhûäng àöìng lûúng do chñnh hoå laâm ra. Anh noái vïì sûå nhên àaåo, nhûng anh khöng hiïíu àûúåc rùçng sûå nhên àaåo cao caã nhêët àöëi vúái con ngûúâi laâ taåo cho hoå khaã nùng khöng phaãi xin xoã ai àïí baão àaãm cho cuöåc söëng cuãa mònh. Nïëu anh àûúåc àùåt vaâo võ trñ cuãa töi thò anh seä laâm gò haã Reuther? Anh àõnh àiïìu haânh cöng viïåc kinh doanh nhû thïë naâo, hay anh chó nghô àïën chuyïån chia chaác tiïìn cöng hay thöi? Luác naây, khi nhûäng lyá leä cuãa mònh bõ baác boã möåt caách khöng thûúng tiïëc, Reuther rúi vaâo thïë bõ àöång hoaân toaân, nhûng anh ta vêîn cöë phaãn cöng laåi bùçng caách chó trñch chñnh saách tiïìn lûúng cuãa Ford Motor: - Cûá cho laâ nhûäng lúâi leä cuãa öng laâ chñnh xaác, nhûng taåi sao mûác lûúng úã möåt cöng ty laâm ùn phaát àaåt nhêët àêët nûúác nhû öng laåi chó ngang bùçng vúái mûác lûúng úã caác cöng ty khaác? Taåi sao öng khöng traã cho hoå möåt mûác lûúng cao hún? - Vêën àïì vïì tiïìn lûúng seä àûúåc laâm saáng toã trong ngaây mai. Tûâ saáng mai, nïëu ai trong söë caác baån coân thùæc mùæc vïì tiïìn lûúng thò haäy àïën gùåp töi taåi vùn phoâng cuãa töi. - Ford noái vúái nhûäng cöng nhên àang àûáng caånh àoá. Cuöåc noái chuyïån kïët thuác vúái sûå im lùång cuãa Reuther. Ford bûúác lïn xe ài àïën Laänh sûå quaán Àûác, núi coá hai nhên vêåt quan troång vêîn àang àûáng úã tiïìn saãnh àúåi öng. 10 GIÚÂ: NÛÚÁC CÚ HOÂA BÒNH Chiïëc Model T maâ hai võ töíng laänh sûå àang söët ruöåt chúâ àúåi cuöëi cuâng cuäng àïën núi. Henry Ford vúái daáng ngûúâi maãnh khaãnh tûâ trong xe bûúác ra. Hai nhaâ ngoaåi giao Àûác chó chúâ coá vêåy, tiïën àïën chaâo àoán öng bùçng nhûäng lúâi leä nöìng nhiïåt nhêët theo thöng lïå ngoaåi giao. Tiïìn saãnh ngöi nhaâ àûúåc traãi möåt têëm thaãm àoã sang troång, hai bïn laâ nhûäng haâng quan khaách àaä àûáng àúåi úã àêy tûâ trûúác. Têët caã àiïìu àoá àaä chûáng minh cho sûå troång thõ àöëi vúái võ khaách àùåc biïåt naây. Bûúác vaâo gian phoâng chñnh, Henry Ford nhòn thêëy möåt têëm huy hiïåu chûä thêåp lúán àûúåc treo chñnh giûäa, úã trïn laåi vêîn laâ möåt bûác aãnh Hitler khöí röång. Bùæt gùåp noá möåt lêìn ngoaâi cûãa, vaâ úã àêy noá laåi xuêët hiïån möåt lêìn nûäa. Khöng phaãi laâ möåt nhaâ chñnh trõ hay ngoaåi giao, nhûng vúái sûå hiïíu 48 HENRY FORD & FORD ÀÙÅT THÏË GIÚÁI LÏN BÖËN BAÁNH XE 49 biïët vaâ nhaåy caãm cuãa mònh, Ford cuäng lúâ múâ hiïíu ra tònh hònh nöåi böå nûúác Àûác hiïån taåi. Chuã nghôa suâng baái caá nhên àang phaát triïín rêët maånh trong xaä höåi Àûác. Vaâ lõch sûã haâng ngaân nùm àaä chûáng minh rùçng: àöåc tön laänh tuå cuäng àöìng nghôa vúái dêëu hiïåu cuãa möåt cuöåc chiïën tranh àang àïën gêìn. Múã àêìu buöíi lïî, baâi quöëc ca Àûác àûúåc vang lïn tûâ chiïëc maáy haát lúán àùåt úã goác phoâng. Do khöng phaãi laâ ngûúâi Àûác, Ford khöng phaãi chõu nhûäng nghi thûác bùæt buöåc àöëi vúái möåt cöng dên. Nhûng baâi quöëc ca vûâa múái àûúåc Hitler choån laåi vúái nhûäng ca tûâ àêìy quyïët liïåt cuãa noá laåi caâng laâm Ford lo ngaåi vïì nhûäng gò sùæp xaãy ra cho thïë giúái. Töíng laänh sûå taåi Detroit àoåc baãn diïîn vùn khai maåc, nöåi dung chñnh xoay quanh quan hïå húåp taác hûäu nghõ giûäa Ford Motor vaâ chñnh phuã Àûác. Baâi diïîn vùn kïët thuác bùçng möåt bûác thû ngùæn cuãa Quöëc trûúãng Hitler gûãi riïng cho Henry Ford. Ford nghe têët caã nhûäng lúâi tön vinh àêìy tñnh ngoaåi giao àoá bùçng thaái àöå vui veã mang tñnh ngoaåi giao. Vaâ sûå kiïån quan troång nhêët cuãa buöíi lïî cuäng diïîn ra, Töíng laänh sûå Cleverland trang troång gaâi huy hiïåu chûä thêåp lïn ngûåc aáo Ford, möåt têëm ruy bùng àoã cuäng àûúåc quaâng ngang qua vai öng. Kïët thuác buöíi lïî, Töíng laänh sûå töí chûác möåt bûäa tiïåc nhoã chiïu àaäi nhûäng quan khaách àïën dûå. Muåc àñch àùçng sau bûäa tiïåc chiïu àaäi cuãa Laänh sûå quaán naây laâ böë trñ möåt cuöåc gùåp gúä giûäa Ford vaâ möåt nhaâ cöng nghiïåp lúán cuãa Àûác, àöìng thúâi cuäng laâ möåt thaânh viïn chuã chöët trong Àaãng Quöëc xaä. Nhûäng lúâi giúái thiïåu rêët êën tûúång cuãa Töíng laänh sûå vïì nhûäng hoaåt àöång vò hoâa bònh cuãa nhên vêåt naây vêîn khöng laâm cho Ford hïët nghi ngaåi. Sûå húåp taác giûäa Ford vaâ nhaâ nûúác Àûác àaä lïn àïën töåt àónh maâ dêëu hiïåu cuãa noá chñnh laâ buöíi lïî troång thïí naây, vaâ noá cuäng coá nghôa sai lêìm cuãa Ford khi àêìu tû vaâo möåt nûúác Àûác hiïëu chiïën cuäng coá thïí àïën mûác khöng thïí sûãa chûäa àûúåc nûäa. Ngûúâi Àûác lïn tiïëng àïì nghõ möåt sûå húåp taác múái: - Chuáng töi vaâ ngûúâi Anh àang coá vaâi mêu thuêîn nhoã trong vêën àïì phên chia möåt vaâi vuâng àêët nhoã úã Trung Phi. Coá leä giaãi phaáp seä àaåt àûúåc trong vaâi thaáng túái. Nhûng lûåc lûúång Haãi quên rêët maånh cuãa hoå àang àe doåa cùæt àûát bêët cûá luác naâo tuyïën àûúâng vêån chuyïín quùång sùæt cuãa chuáng töi tûâ Thuåy Àiïín vïì. Chuáng töi coá thïí àïì nghõ ngaâi vui loâng tùng lûúång quùång cung cêëp cho caác nhaâ maáy taåi Àûác. Quöëc trûúãng rêët vui loâng nïëu nhêån àûúåc sûå húåp taác cuãa ngaâi. - Coá leä coá sûå nhêìm lêîn naâo úã àêy chùng? - Ford vúâ nhû rêët ngaåc nhiïn hoãi laåi - Theo töi àûúåc biïët thò söë quùång nguyïn liïåu thûúâng àûúåc vêån chuyïín vïì Àûác trong muâa heâ, khi caác caãng úã Biïín Bùæc chûa àoáng bùng vaâ coá thïí sûã duång àûúåc. Vaâ muâa heâ cuäng àaä qua caách àêy möåt thaáng. Töi nghô caác ngaâi àaä coá àuã lûúång nguyïn liïåu cêìn thiïët àïí duy trò saãn xuêët qua muâa àöng röìi chûá! Theo lúâi ngaâi noái thò thoãa thuêån vúái nûúác Anh seä àûúåc kyá kïët chó trong 50 HENRY FORD & FORD ÀÙÅT THÏË GIÚÁI LÏN BÖËN BAÁNH XE 51 vaâi thaáng nûäa. Vêåy thò vêën àïì úã àêy àêu coá àiïìu gò quaá lo ngaåi? - Vêng, àuáng ra thò moåi chuyïån seä nhû ngaâi noái. Nhûng Quöëc trûúãng coá möåt kïë hoaåch tùng cûúâng saãn xuêët trong muâa àöng naây. Trong àoá coá kïë hoaåch daânh cho caác nhaâ maáy cuãa ngaâi. Söë nguyïn liïåu maâ chuáng töi têåp trung àûúåc trong muâa heâ chûa àuã àïí thûåc hiïån kïë hoaåch naây. Ford ngêîm nghô, röìi nhòn thùèng vaâo thûúng gia Àûác vaâ hoãi: - Xin löîi vò cêu hoãi húi toâ moâ. Caác ngaâi àõnh saãn xuêët gò trong muâa àöng naây? - Rêët vui loâng àûúåc baáo cho ngaâi biïët rùçng kïë hoaåch cuãa chuáng töi khöng coá gò khaác ngoaâi nhûäng chiïëc maáy caây vaâ nhûäng chiïëc xe húi. Quöëc trûúãng àang thûåc hiïån möåt kïë hoaåch kinh tïë lúán cho àêët nûúác. “Maáy caây”, “xe húi” - nhûäng thûá Ford khöng hïì laå lêîm, nhûng nhûäng phûúng tiïån naây hiïån ra trong lúâi noái cuãa thûúng gia ngûúâi Àûác naây laåi laâm Ford liïn tûúãng àïën nhûäng chiïëc xe taãi hay mötö quên sûå, àïën nhûäng chiïëc maáy caây baánh xñch nhûng laåi àûúåc gùæn suáng maáy vaâ àaåi baác úã trïn. Nhûng khöng thïí khöng coá möåt cûã chó naâo àïí àaáp laåi buöíi lïî troång thïí vaâ têëm huy chûúng maå vaâng àang luãng lùèng trûúác ngûåc naây. Laâm gò àêy? Khöng thïí tiïëp tuåc phaåm sai lêìm cung cêëp thïm quùång sùæt cho hoå. Chùæc chùæn söë quùång êëy seä àûúåc duâng àïí saãn xuêët maáy bay vaâ xe tùng chûá khöng phaãi laâ àïí saãn xuêët xe húi. Ford nhúá laåi möåt baâi baáo öng àaä àoåc gêìn àêy viïët vïì àiïìu kiïån chùm soác sûác khoãe rêët töìi tïå taåi khu vûåc biïn giúái giûäa Àûác vaâ Ba Lan, möåt saáng kiïën bêët chúåt naãy ra trong àêìu öng. Ford àïì xuêët ngay yá kiïën naây vúái thûúng gia ngûúâi Àûác: - Cuäng nhû caác ngaâi, chuáng töi cuäng chó dûå trûä möåt lûúång quùång cêìn thiïët àïí saãn xuêët qua muâa àöng. Coá leä phaãi àïën àêìu nùm sau húåp àöìng mua thïm quùång múái àûúåc kyá kïët. Rêët tiïëc khöng thïí giuáp caác ngaâi àûúåc trong vêën àïì naây. Nhûng töi coá möåt caách khaác àïí àaáp laåi sûå hiïëu khaách cuãa ngûúâi dên Àûác, têët nhiïn laâ nïëu àûúåc sûå àöìng yá cuãa chñnh phuã caác ngaâi. Àöi mùæt cuãa võ thûúng nhên ngûúâi Àûác vuåt saáng lïn khi nghe nhûäng lúâi cuãa Ford. Öng ta nghô rùçng Ford seä coá möåt caách khaác àïí cung cêëp quùång cho nûúác Àûác. Ford noái tiïëp: - Nghe noái úã vuâng biïn giúái giûäa Àûác vaâ Ba Lan khöng hïì coá möåt trung têm y tïë lúán naâo. Möåt nhaâ maáy cuãa chuáng töi àùåt úã àoá vaâ ban giaám àöëc luön than phiïìn rùçng tó lïå nhên cöng nghó öëm luön úã mûác cao. Nïëu caác ngaâi àöìng yá, chuáng töi seä cûã möåt àöåi nguä baác sô taåi bïånh viïån cuãa chuáng töi sang xêy dûång möåt bïånh viïån taåi àoá. Nuå cûúâi trïn möi thûúng gia Àûác tùæt lõm. Khöng thïí ngúâ àûúåc trûúác àïì nghõ cuãa Ford, öng ta buöåt miïång caâu nhaâu: - Chùèng àïí laâm gò caã. Úà àoá toaân dên Ba Lan vaâ Do Thaái. 52 HENRY FORD & FORD ÀÙÅT THÏË GIÚÁI LÏN BÖËN BAÁNH XE 53 Ford húi nhùn mùåt trûúác thaái àöå cuãa thûúng gia Àûác. Nhêån ra ngay àûúåc sûå húá hïnh cuãa mònh, öng ta lêåp tûác chuyïín cêu chuyïån sang möåt hûúáng khaác: - Rêët hoan nghïnh thiïån chñ cuãa ngaâi. Töi seä trònh baây viïåc naây vúái Quöëc trûúãng. Coân möåt nhiïåm vuå nûäa Quöëc trûúãng giao cho töi nhûng vêîn chûa àûúåc hoaân thaânh. Ngûúâi thûúng gia Àûác vûâa noái vûâa chó vaâo chai rûúåu àùåt trïn baân tiïåc caånh àoá: - Àñch thên Quöëc trûúãng àaä choån chai rûúåu naây tûâ trong hêìm rûúåu cuãa öng êëy. Vaâ nhiïåm vuå cuãa töi laâ múâi ngaâi nïëm thûã. Ford tûâ chöëi lúâi múâi, viïån lyá do coá möåt cuöåc heån quan troång. Thûúng gia Àûác hoãi vïì ngûúâi àûúåc vinh dûå gùåp Ford sùæp túái: - Chùæc hùèn àoá phaãi laâ möåt nhên vêåt rêët tiïëng tùm vaâ quyïìn lûåc múái coá thïí khiïën ngaâi boã dúã bûäa tiïåc úã àêy? - Khöng, àoá laâ möåt ngûúâi bònh thûúâng. Nhûng rêët quan troång vúái töi. 12 GIÚ TRÛA: THÛÚÃNG THÛÁC BÛÄA ÙN CUÃA NGÛÚÂI NGHEÂO Ford rúâi khoãi Laänh sûå quaán Àûác trong möåt têm traång àêìy bûát rûát. Nhûäng àiïìu öng nghe àûúåc vaâ nhòn thêëy taåi àêy vaâ trïn baáo chñ buöåc öng phaãi suy nghô. Liïåu nûúác Àûác coá möåt lêìn nûäa àûáng ra thaách thûác caã thïë giúái nhû trong cuöåc Thïë chiïën thûá nhêët? Liïåu nhûäng nhaâ maáy maâ öng àêìu tû xêy dûång taåi àoá coá trúã thaânh nhûäng núi saãn xuêët vuä khñ? Nhûäng cêu hoãi maâ Ford khöng thïí tûå traã lúâi àûúåc. Möåt múá nhûäng suy nghô röëi rùæm cuöën lêëy àêìu oác Ford. Nhûng Ford khöng phaãi laâ con ngûúâi ûa giûä trong àêìu mònh nhûäng thûá phûác taåp maâ öng biïët chùæc rùçng khöng thïí coá àûúåc ngay cêu traã lúâi êëy. Thûåc tïë àaä keáo öng laåi. Úà àêy, taåi nûúác Myä naây coá nhûäng con ngûúâi cêìn öng hún. Chiïëc Model T ài vaâo möåt khu nhaâ töìi taân úã ngoaåi ö Detroit. Chiïëc xe dûâng laåi trûúác cûãa möåt ngöi nhaâ cuãa möåt ngûúâi cöng nhên àang laâm thuï cho Ford Motor. Khöng ai ra tiïëp àoán öng. Nhûäng ngûúâi trong nhaâ àang cùæm cuái vaâo bûäa ùn trûa àaåm baåc cuãa hoå. Khöng goä cûãa, Ford bûúác vaâo nhaâ nhû möåt võ khaách àaä quaá quen thên núi naây. Caái boáng cao, maãnh khaãnh cuãa öng hiïån ra trûúác cûãa, aánh saáng mùåt trúâi àùçng sau cöë loåt qua nhûäng keä nhoã giûäa caái cûãa heåp vaâ thên ngûúâi Ford àïí vaâo trong ngöi nhaâ. Ford xuêët hiïån nhû möåt thiïn sûá trong nhûäng cêu chuyïån thêìn thoaåi. Vaâ úã àêy, öng cuäng àuáng laâ möåt thiïn sûá! Coá têët caã nùm ngûúâi àang ngöìi quanh chiïëc baân ùn nhoã. Trïn baân chó coá baánh mò vaâ nûúác söët caâ chua. Moåi ngûúâi ngêíng lïn nhòn võ khaách vûâa bûúác 54 HENRY FORD & FORD ÀÙÅT THÏË GIÚÁI LÏN BÖËN BAÁNH XE 55 vaâo. Möåt chuát vui mûâng pha lêîn sûå kinh ngaåc hiïån ra trong mùæt hoå. Ngûúâi chuã gia àònh vúái maái toác buâ xuâ vaâ daáng veã mïåt moãi coá phaãn ûáng àêìu tiïn. Nhûng sûå kinh ngaåc khiïën öng chó àuã sûác lùæp bùæp trong miïång: “Ngaâi, ngaâi...”. Thaái àöå cuãa ngûúâi cöng nhên laâm Ford bêåt cûúâi. Öng tiïën laåi gêìn ngûúâi cöng nhên töåi nghiïåp, vöî vöî vaâo vai anh ta vaâ noái: - Naâo John, anh khöng àõnh múâi töi ngöìi vaâo baân ùn aâ? Sau cêu hoãi cuãa Ford, ngûúâi cöng nhên tïn laâ John êëy vêîn chûa hïët kinh ngaåc, anh ta vêîn chó noái àûúåc lùæp bùæp: “Nhûng, thûa ngaâi, thûa ngaâi, ...”. John nhòn vaâo baân ùn: - Ngaâi khöng thïí ùn nhûäng thûá nhû thïë naây àûúåc. - Nhûäng thûá naây thò sao? Anh cuäng ùn àûúåc maâ! Noái xong, Ford ngöìi ngay vaâo baân ùn. Möåt baát nûúác söët caâ chua àûúåc vúå John bûng ra. Ford ùn möåt caách ngon laânh. Caã vúå chöìng John vaâ ba ngûúâi con cuãa hoå chó biïët ngöìi ngùæm nhòn ngûúâi giaâu nhêët nûúác Myä ùn ngon laânh bûäa ùn cuãa möåt trong nhûäng gia àònh ngheâo nhêët. Hai vúå chöìng John àïìu laâ nhûäng cöng nhên laâm viïåc trong nhaâ maáy cuãa Ford. John àûúåc nhêån mûác lûúng 3 àöla möåt ngaây, coân vúå anh ta kiïëm àûúåc thêëp hún möåt chuát 2,3 àöla. Leä ra cuöåc söëng cuãa hoå cuäng khöng àïën nöîi tuáng bêën. Nhûng àûáa con uát cuãa hoå mùæc phaãi möåt chûáng bïånh quaái aác, noá bõ liïåt caã hai chên sau möåt lêìn söët cao. Têët caã taâi saãn cuãa gia àònh àïìu àöí vaâo àöi chên ngaây caâng teo quùæt cuãa àûáa nhoã. Song moåi thûá àïìu vö voång. Bûäa ùn kïët thuác rêët nhanh. Ford hoãi han vïì tònh traång cuãa àûáa beá. Hai vúå chöìng John àïìu lùæc àêìu. Ford àûáng dêåy, ài theo hûúáng chó cuãa John vaâo phoâng àûáa treã. Àûáa treã àang ngöìi gêìn cûãa söí, gêëp nhûäng chiïëc maáy bay nhoã röìi neám cho noá bay ài. Nhûng nhûäng chiïëc maáy bay àoá khöng lûúån voâng trûúác khi haå caánh maâ chó lao theo möåt hònh xoùæn öëc thùèng àûáng xuöëng àêët. Ford tiïën laåi gêìn, cuäng lêëy möåt túâ giêëy gêëp möåt caái maáy bay khaác röìi àûa cho àûáa nhoã. Cêåu beá ngûúác lïn nhòn Ford vúái àöi mùæt töåi nghiïåp: - Baác laâ ngûúâi giaâu nhêët nûúác Myä phaãi khöng aå? Chaáu nghe ngûúâi ta noái baác coá thïí laâm àûúåc nhûäng àiïìu thêìn kyâ... Àûáa nhoã buöìn rêìu nhòn xuöëng àöi chên cuãa mònh röìi noái tiïëp: - Baác coá thïí laâm noá hoaåt àöång àûúåc khöng aå? Böë chaáu noái noá khöng chaåy àûúåc nûäa röìi. Ford nhòn cêåu beá, móm cûúâi vaâ xoa xoa àêìu noá: - Chùèng ai coá thïí laâm àûúåc àiïìu thêìn kyâ ngoaâi Thûúång àïë caã chaáu aå. - Vêåy Thûúång àïë coá giuáp àöi chên cuãa chaáu hoaåt àöång àûúåc khöng? - Àûáa beá hoãi laåi - Chaáu chaán caãnh phaãi ngöìi möåt chöî thïë naây lùæm röìi. Ford cêìm lïn tay möåt chiïëc maáy bay röìi baão: 56 HENRY FORD & FORD ÀÙÅT THÏË GIÚÁI LÏN BÖËN BAÁNH XE 57 - Chaáu cho noá bay ài. Lêìn naây thò chiïëc maáy bay khöng coân àêm sêìm xuöëng àêët nûäa, noá lûúån nhûäng voâng lûúån daâi trûúác khi haå caánh. Hai ngûúâi - möåt giaâ, möåt treã - im lùång nhòn theo chiïëc maáy bay giêëy. Ngûúâi giaâ lïn tiïëng trûúác: - Chaáu thêëy khöng? Chaáu khöng thïí ài àûúåc, nhûng chaáu coá thïí coân laâm cho nhûäng thûá khaác bay àûúåc cú maâ. Chuáng ta khöng thïí ài àûúåc bùçng àöi chên nhûng chuáng ta coá thïí ài àûúåc bùçng ûúác mú. Phaãi vêåy khöng? Cêåu beá nhòn lïn Ford, núã möåt nuå cûúâi. Ford bûúác ra khoãi phoâng cêåu beá, hai vúå chöìng John àang àûáng úã chên cêìu thang theo doäi cêu chuyïån. - Mai anh haäy àûa àûáa nhoã àïën bïånh viïån cuãa töi. Biïët àêu vêîn coân hy voång. Khöng phaãi lo chuyïån tiïìn nong, úã àoá hoå chûäa bïånh miïîn phñ. 2 GIÚ CHIÏÌU: CHUÁNG TA SEÄ TUNG RA MÊÎU XE MÚÁI! Chiïëc Model T àûa Ford trúã laåi àaåi baãn doanh taåi Highland Park. Trûúác cûãa vùn phoâng, Harry Bennett àang thêëp thoãm àúåi öng. - Laåi tin vïì vuå baäi cöng haã? - Ford chuã àöång hoãi trûúác. - Vêng thûa ngaâi. Reuther vêîn tiïëp tuåc nhûäng haânh àöång khiïu khñch khi ngaâi vûâa ài khoãi. - Anh àaä laâm gò röìi? - Töi àaä cho giaãi taán àaám àöng vaâ bùæt giûä Reuther. - Bùçng vuä lûåc? - Vêng, boån chuáng rêët cûáng àêìu. Nhûng... - Coân àiïìu gò nûäa? - Möåt vaâi nhaâ baáo àaä chuåp aãnh àûúåc cuöåc êíu àaã. Hoå àe doåa nïëu chuáng ta khöng thoãa hiïåp vúái UAW hoå seä cho àùng nhûäng bûác aãnh naây. Bennett àûa cho Ford xem nhûäng bûác aãnh do caác nhaâ baáo gûãi túái. Bûác aãnh àaä chuåp àûúåc caãnh Bennett vaâ möåt vaâi ngûúâi khaác àang lao vaâo àaánh Reuther vaâ Frankensen (möåt nhên vêåt laänh àaåo khaác cuãa UAW). Ford àûa laåi cho Bennett nhûäng bûác aãnh vaâ ra lïånh thaã ngay Reuther: - Anh khöng hiïíu àoá laâ haânh àöång bùæt ngûúâi bêët húåp phaáp aâ? - Nhûng nïëu thaã hùæn ra hêåu quaã seä khöng lûúâng trûúác àûúåc. Coân caánh nhaâ baáo nûäa. - Thaã anh ta ra. Coân nhûäng nhaâ baáo, hoå muöën àùng gò thò àoá laâ quyïìn cuãa hoå. Ford bûúác vaâo vùn phoâng, noái vúái ngûúâi thû kyá triïåu têåp Ban quaãn trõ. Coá thïí coi àêy laâ möåt ngaây àùåc biïåt cuãa caác thaânh viïn quaãn trõ, búãi vò khöng nhiïìu khi hoå àûúåc triïåu têåp àïën hoåp hai lêìn trong möåt ngaây. Nhûäng thùæc mùæc, nghi vêën vïì möåt mûác lûúng cao ngêët ngûúãng daânh cho cöng nhên chûa 58 HENRY FORD & FORD ÀÙÅT THÏË GIÚÁI LÏN BÖËN BAÁNH XE 59 tan hïët trong hoå, thò buöíi chiïìu möåt cuá söëc nûäa laåi àïën. Trûúác khi vaâo phoâng hoåp, möîi ngûúâi àûúåc phaát cho möåt têåp taâi liïåu trong àoá coá thiïët kïë chi tiïët cuãa möåt loaåi xe múái. Lûúâng trûúác àûúåc nhûäng thùæc mùæc vïì têåp taâi liïåu tûâ phña nhûäng ngûúâi dûå hoåp, Ford lïn tiïëng trûúác tiïn: - Töi dûå àõnh thay thïë Model T bùçng möåt loaåi xe múái. Caác öng haäy cho yá kiïën vïì viïåc naây. Lêìn naây thò sûå kinh ngaåc coân lúán hún trong buöíi hoåp ban saáng. Khöng ai kõp coá phaãn ûáng vïì quyïët àõnh naây cuãa Henry Ford. Àïí thêëy hïët àûúåc sûå kinh ngaåc naây, chuáng ta phaãi coá möåt vaâi doâng noái vïì mêîu xe Model T. Ra àúâi nùm 1908, ngay lêåp tûác noá chiïëm võ trñ àöåc tön trïn thõ trûúâng. Cho àïën têån nhûäng nùm gêìn àêy, sûå thaânh cöng cuãa Model T vêîn àûúåc coi laâ möåt huyïìn thoaåi trong ngaânh chïë taåo xe húi. Mûúâi lùm triïåu chiïëc àaä àûúåc baán ra trong thúâi gian noá töìn taåi. Ngay caã cho àïën khi Ford àùåt ra vêën àïì thay thïë noá, doanh söë baán ra cuãa Model T vêîn coân rêët cao. Chó möåt ngûúâi duy nhêët tûâ lêu vêîn àûúåc tiïëng laâ coá nhiïìu quan àiïím khöng phuâ húåp vúái Ford trong Ban quaãn trõ daám lïn tiïëng àêìu tiïn: - Töi nghô, vêën àïì naây phaãi àûúåc xem xeát möåt caách thêëu àaáo. Vò noá seä quyïët àõnh àïën sûå töìn taåi cuãa cöng ty. - Hún ai hïët töi laâ ngûúâi hiïíu roä nhêët chuyïån naây. Caác öng xem qua mêîu thiïët kïë múái. Àêy laâ mêîu àûúåc caãi tiïën tûâ mêîu Model A. Têët caã caác thaânh viïn quaãn trõ àïìu nhòn nhau. Hoå khöng hiïíu àêy laâ möåt kïë hoaåch nhùçm phaát triïín cöng ty hay chó àïí thoãa maän tham voång caá nhên cuãa Ford. Hoå hiïíu quaá roä tñnh caách caá nhên cuãa võ chuã tõch cöng ty. Öng ta coá thïí laâ thiïn taâi trong nhiïìu lônh vûåc. Nhûng cuâng vúái noá laâ baãn tñnh àöåc àoaán vaâ cûåc àoan cuäng khöng ai bùçng. Fordlêndia laâ möåt vñ duå. Cho duâ khöng hïì hiïíu biïët gò vïì lônh vûåc nöng nghiïåp, nhûng Ford vêîn quyïët àõnh àêìu tû vaâo möåt diïån tñch 10.000km2 úã Brazil àïí tröìng cao su, boã ngoaâi tai têët caã nhûäng lúâi can ngùn. Kïë hoaåch thêët baåi möåt caách thaãm haåi. Nhûng cho àïën têån nhûäng nùm sau naây, Ford vêîn khöng thûâa nhêån àoá laâ möåt thêët baåi. Thêët baåi cuãa Fordlêndia cuäng khöng gêy ra quaá nhiïìu taác àöång àïën cöng ty, nhûng kïë hoaåch thay thïë Model T lêìn naây coá thïí dêîn cöng ty àïën sûå phaá saãn. Búãi vò vêåy nïn mùåc duâ biïët rêët khoá loâng thay àöíi àûúåc quyïët àõnh cuãa Ford, caác thaânh viïn quaãn trõ vêîn cöë gùæng àûa ra nhûäng luêån chûáng nhùçm baác boã yá kiïën maâ hoå cho laâ àiïn röì àoá. Hêìu hïët caác yá kiïën àïìu têåp trung vaâo doanh söë baán ra coân rêët cao cuãa Model T. Nhûng Ford phaãn baác laåi bùçng nhûäng con söë cuäng khöng keám thuyïët phuåc: - Caác öng noái doanh söë xe baán ra vêîn giûä àûúåc úã mûác cao. Vêåy caác öng coá bao giúâ cêìm trïn tay baãn baáo caáo baán haâng hay khöng? Caác öng khöng thêëy möîi thaáng söë xe baán ra àïìu giaãm ñt nhêët laâ 2.000 chiïëc? Vêåy möåt nùm nûäa söë xe baán ra seä laâ 60 HENRY FORD & FORD ÀÙÅT THÏË GIÚÁI LÏN BÖËN BAÁNH XE 61 bao nhiïu nïëu khöng phaãi laâ con söë 0? Caác öng khöng muöën cöng ty phaá saãn. Nhûng töi laåi khöng muöën cöng ty giêåm chên taåi chöî, noá phaãi phaát triïín. Khöng thïí baác boã yá kiïën cuãa Ford bùçng nhûäng con söë. Nhûäng thaânh viïn khaác laåi dûåa vaâo quan àiïím cho rùçng cuöåc khuãng hoaãng kinh tïë vêîn chûa chêëm dûát, thõ trûúâng tiïu thuå vêîn àang chûäng laåi, sûå suåt giaãm doanh söë cuãa Model T xuêët phaát tûâ lyá do khaách quan. Khi nïìn kinh tïë àaä bùæt àêìu höìi phuåc, söë xe baán ra seä tùng maâ khöng cêìn phaãi coá sûå thay àöíi naâo. Hún nûäa, caác doanh nghiïåp khaác trong ngaânh cöng nghiïåp xe húi cuäng àang aán binh bêët àöång, chúâ àúåi nhûäng dêëu hiïåu töët hún cuãa thõ trûúâng. Möåt sûå thay àöíi àöåt ngöåt luác naây laâ quaá maåo hiïím vaâ khöng cêìn thiïët. Cuäng phaãi noái rùçng nhûäng quan àiïím maâ caác thaânh viïn quaãn trõ àûa ra laâ húåp lyá. Àöëi vúái möåt nhaâ kinh doanh, biïët traánh àûúåc nhûäng maåo hiïím khöng cêìn thiïët laâ möåt phêím chêët cêìn phaãi coá. Nïëu Ford Motor chó àún thuêìn laâ möåt doanh nghiïåp saãn xuêët xe húi àïí kiïëm lúåi nhuêån thò sûå dûâng laåi trong luác naây laâ cêìn thiïët vaâ húåp lyá. Nhûng Henry Ford khi thaânh lêåp cöng ty àaä xaác àõnh cho noá möåt chiïën lûúåc phaát triïín laâ àûa àûúåc xe húi vaâo cuöåc söëng haâng ngaây. Biïën chuáng tûâ nhûäng àöì trang sûác xa xó thaânh nhûäng thûá thêåt gêìn guäi vaâ hûäu ñch cho nhiïìu ngûúâi. Vúái muåc tiïu àoá thò cöng ty khöng thïí hoaân toaân chaåy theo yïu cêìu cuãa thõ trûúâng. Úà möåt mûác naâo àoá, noá phaãi vûúåt lïn trïn thõ trûúâng, phaãi taåo àûúåc möåt khuynh hûúáng, möåt traâo lûu mua sùæm múái trong cöng chuáng, cho duâ hoaân caãnh kinh tïë coá töìi tïå nhû hiïån taåi ài chùng nûäa. Triïët lyá naây àûúåc Ford thïí hiïån rêët roä qua nhûäng lúâi phaãn biïån cuãa öng vúái caác thaânh viïn quaãn trõ: - Caác öng àaä nguã quïn trïn chiïën thùæng. Mûúâi lùm triïåu chiïëc Model T àaä laâm caác öng thêëy haâi loâng. Coân sûå haâi loâng cuãa töi phaãi úã con söë 20 triïåu. Caác öng noái thõ trûúâng àaä baäo hoâa. Àuáng laâ coá hiïån tûúång êëy. Nhûng nguyïn nhên cuãa noá nùçm úã àêu? Taåi sao nûúác Myä laåi rúi vaâo cuöåc khuãng hoaãng töìi tïå naây? Nïëu têët caã caác öng chuã xñ nghiïåp trïn toaân nûúác Myä àïìu nghô nhû caác öng thò hoå seä chó saãn xuêët ra nhûäng saãn phêím chêët lûúång töìi maâ giaá caã laåi àùæt àoã. Hoå chó saãn xuêët thêåt nhiïìu khi nhu cêìu thõ trûúâng vêîn coân, vaâ ngûâng laåi khi nhu cêìu hïët. Hêåu quaã têët yïëu cuãa caách saãn xuêët àoá laâ khuãng hoaãng thûâa. Caác öng haäy thûã suy nghô nhû nhûäng ngûúâi tiïu duâng bònh thûúâng, nïëu hoå chó phaãi boã ra möåt söë tiïìn ñt hún nhûng laåi mua àûúåc nhûäng saãn phêím töët hún thò hoå coá sùén saâng cúãi hêìu bao àïí mua saãn phêím múái hay khöng? Chuáng ta àaä tùng mûác lûúng töëi thiïíu lïn 5 àöla cho möåt ngaây cöng lao àöång vaâ coá thïí seä coân tùng hún nûäa, vaâ chuáng ta laåi cho ra àúâi möåt saãn phêím múái reã hún, chêët lûúång hún. Vêåy thò chùèng coá lyá do gò thõ thûúâng seä khöng söi àöång trúã laåi. Vaâ nïëu têët caã caác cöng ty àïìu hoåc theo caách laâm cuãa chuáng ta, 62 HENRY FORD & FORD ÀÙÅT THÏË GIÚÁI LÏN BÖËN BAÁNH XE 63 nûúác Myä seä thoaát ra khoãi khuãng hoaãng vaâ tiïëp tuåc phaát triïín lïn möåt mûác múái. Cuäng nhû khi kïët thuác cuöåc hoåp luác saáng, Ford laâ ngûúâi àûa ra kïët luêån cuöëi cuâng. Nhûng thaái àöå cuãa caác thaânh viïn quaãn trõ luác naây so vúái khi kïët thuác buöíi hoåp trûúác àaä búát hêåm hûåc ài rêët nhiïìu. Hoå àaä lúâ múâ hiïíu ra logic vêën àïì trong nhûäng quyïët àõnh cuãa Henry Ford. Tùng lûúng cho cöng nhên vûâa àïí hoå coá thïí hoaân toaân chuá têm vaâo cöng viïåc nhùçm coá thïí tiïët kiïåm töëi àa chi phñ saãn xuêët, vûâa àïí múã röång thõ trûúâng nöåi àõa. Cho ra àúâi möåt loaåi xe múái reã hún vaâ chêët lûúång hún nhùçm àaáp ûáng àûúåc nhu cêìu cuãa thõ phêìn vûâa múã röång àoá. Caác vêën àïì àïìu coá liïn quan àïën nhau. Trong thúâi gian khuãng hoaãng kinh tïë töìi tïå nhêët trong lõch sûã thïë giúái, khöng phaãi nhiïìu nhaâ kinh doanh coá àûúåc caách àïí thoaát khoãi khuãng hoaãng möåt caách chuã àöång vaâ àuáng àùæn nhû phûúng phaáp Ford àaä àûa ra. Cuöåc hoåp vûâa kïët thuác, Ford nhêån àûúåc àiïån thoaåi cuãa Thomas Edison heån öng ra trûúác cöíng cöng ty. Möåt chiïëc Lincoln àaä àöî sùén, Edison àûáng caånh chiïëc xe vêîy Ford túái gêìn. Trïn xe àaä coá àêìy àuã nhûäng gûúng mùåt thên quen cuãa möåt chuyïën daä ngoaåi thöng thûúâng cuãa hoå: Töíng thöëng Harding, John Burroughs, Firestone. 3 GIÚ CHIÏÌU: NHÛÄNG GÛÚNG MÙÅT QUAN TROÅNG CUÃA NÛÚÁC MYÄ Trïn àûúâng ài, möåt cún mûa raâo bêët chúåt êåp xuöëng. Chiïëc Lincoln cöìng kïình sa vaâo vuäng lêìy do nûúác mûa taåo ra trïn àûúâng. Ngûúâi laái xe cöë hïët sûác nhûng vêîn khöng taâi naâo laâm noá coá thïí thoaát ra àûúåc. Àuáng luác êëy thò coá möåt ngûúâi nöng dên laái möåt chiïëc Model T ài qua. Ford àïì nghõ anh ta duâng chiïëc Model T keáo chiïëc Lincoln lïn. Möåt cuá giêåt maånh, chiïëc Model T àaä keáo chiïëc Lincoln ra khoãi vuäng lêìy. Ford laåi gêìn ngûúâi laái xe, bùæt tay anh ta vaâ noái: “Töi chùæc anh khöng biïët töi laâ ai. Töi laâ Henry Ford, ngûúâi chïë taåo ra chiïëc xe maâ anh àang sûã duång”. Firestone ngay lêåp tûác cuäng phuå hoåa theo: “Coân töi laâ ngûúâi saãn xuêët ra àöì nöåi thêët cuãa chiïëc xe”. Öng chó vïì phña Edison vaâ Harding àang àûáng: “Coân kia laâ ngûúâi àaä phaát minh ra boáng àeân. Vaâ ngûúâi àûáng caånh öng ta, anh khöng tûúãng tûúång àûúåc àêu, àoá chñnh laâ Töíng thöëng Hoa Kyâ”. John Burroughs laâ ngûúâi lïn tiïëng cuöëi cuâng: “Coân töi, töi chùæc anh cuäng khöng biïët töi laâ ai”. Ngûúâi nöng dên sau möåt höìi ngú ngaác, toã ra tûác giêån traã lúâi: “Khöng, töi khöng biïët öng laâ ai. Nhûng töi chùæc rùçng, caác öng coi töi nhû möåt 64 HENRY FORD & FORD ÀÙÅT THÏË GIÚÁI LÏN BÖËN BAÁNH XE 65 thùçng ngöëc. Coân töi thêëy caác ngûúâi giöëng möåt luä lûâa àaão hún. Haäy xuöëng àõa nguåc cuâng vúái chiïëc xe cuãa caác ngûúâi!” Noái xong, ngûúâi nöng dên tûác giêån boã ài. Têët caã nhûäng ngûúâi coân laåi àïìu phaá lïn cûúâi trûúác sûå bûåc tûác cuãa ngûúâi nöng dên noå. Cuöëi cuâng thò hoå cuäng àïën àûúåc núi cêu caá quen thuöåc. Töíng thöëng Harding lïn tiïëng phên chia àõa àiïím: - Naâo Henry, anh haäy ài cuâng töi ra phña bïn kia. Burroughs vaâ Firestone caác anh seä kiïëm bûäa töëi úã bïn naây nheá. Coân Edison chùæc öng êëy khöng quan têm àïën nhûäng con caá àêu. Nhòn kòa, öng êëy àang chùån doâng nûúác laåi kòa. Úà phña xa xa, Edison vêîn àang laâm cöng viïåc yïu thñch cuãa öng ta trong caác buöíi ài cêu caá. Möåt con àêåp nhoã àang àûúåc Edison xêy dûång. Henry Ford cêìm cêìn cêu ài theo Harding. Hai ngûúâi ngöìi xuöëng, mùæc möìi röìi quùng nhûäng con giun coân ngoe nguêíy xuöëng doâng nûúác trong vùæt cuãa thaáng 10. - Nûúác trong thïë naây thò chùèng coá con caá naâo cùæn cêu àêu. - Henry Ford lêím bêím. - Töi cuäng khöng hy voång chuáng ta cêu àûúåc con naâo. Chuáng khöng nhaãy lïn àúáp chuáng ta cuäng laâ may mùæn lùæm röìi. - Harding cûúâi àaáp laåi. Hai ngûúâi ngöìi nhòn ra höì. Möåt ngûúâi àûáng àêìu nhaâ nûúác Myä, möåt ngûúâi laâ chuã tõch cuãa möåt trong nhûäng cöng ty àêìu taâu cuãa nïìn kinh tïë. Hoå àang nghô gò? Coá leä àoá laâ möåt vêën àïì troång àaåi cuãa àêët nûúác. Àuáng vêåy. Hoå bùæt àêìu phaá tan bêìu khöng khñ im lùång bùçng cêu chuyïån vïì cuöåc khuãng hoaãng kinh tïë àang diïîn ra. Harding laâ ngûúâi lïn tiïëng trûúác: - Henry naây, tònh hònh cöng ty cuãa anh thïë naâo röìi? Liïåu coá vûúåt qua àûúåc cuöåc khuãng hoaãng naây khöng? - Seä khoá àêëy. Nhûng chuáng töi seä khùæc phuåc àûúåc. - Nghiïåp àoaân thïë naâo? Hoå coá gêy khoá dïî gò cho caác anh khöng? - Hêìu hïët cöng nhên cuãa töi khöng phaãi laâ thaânh viïn nghiïåp àoaân. Hoå vêîn lao àöång bònh thûúâng. - Anh may mùæn àêëy. Möåt söë ngûúâi laänh àaåo nghiïåp àoaân àaä vaâo àûúåc Quöëc höåi. Bêy giúâ thò hoå àang bùæt àêìu hoaåt àöång röìi. Saáng nay, hoå vûâa baác boã möåt àaåo luêåt taâi chñnh töi àûa ra. Hoå khùng khùng àoâi nêng ngên saách daânh cho phuác lúåi xaä höåi. Thúâi àiïím naây thò lêëy tiïìn àêu ra maâ àaáp ûáng cho àoâi hoãi vö lyá êëy chûá? FED(1) àaä caån tiïìn röìi. Töi lo ngaåi tònh hònh nhû úã nûúác Nga nùm 1917 seä diïîn ra úã àêy. Röìi seä chùèng coân àêët söëng cho töi vaâ ngaâi àêu. Nûúác Myä trong thúâi àiïím naây àuáng nhû nhûäng gò Töíng thöëng Harding noái. Khuãng hoaãng kinh tïë trêìm troång, möåt loaåt caác cöng ty bõ phaá saãn. Caác cöng ty coân hoaåt àöång thò àang phaãi göìng mònh _______ 1.Quyä dûå trûä liïn bang. 66 HENRY FORD & FORD ÀÙÅT THÏË GIÚÁI LÏN BÖËN BAÁNH XE 67 lïn àïí chöëng choåi laåi vúái nhûäng khoá khùn, àùåc biïåt laâ tònh hònh baäi cöng liïn tuåc cuãa cöng nhên. Nhûäng nghi vêën, lo lùæng cuãa Töíng thöëng Harding vïì möåt nguy cú thûåc tïë khöng phaãi laâ khöng coá cú súã. Nhûng niïìm tin cuãa ngûúâi baån àang ngöìi caånh öng luác naây àaä xoáa ài têët caã nhûäng nghi ngúâ vïì möåt tûúng lai khöng chùæc chùæn cuãa nûúác Myä. Ford àöång viïn Harding haäy tin vaâo trònh àöå nhêån thûác cuãa nhûäng ngûúâi cöng nhên Myä. Hoå chñnh laâ nhûäng ngûúâi hiïíu roä nhêët giaá trõ cuãa lao àöång, lûúâi biïëng vaâ baäi cöng seä chó dêîn hoå àïën hoaân caãnh thêët nghiïåp vaâ chïët àoái. Coân àöëi vúái nghiïåp àoaân, Ford coi àoá laâ möåt töí chûác cuãa nhûäng ngûúâi laänh àaåo töìi. Nhûäng ngûúâi coá thïë lûåc nhêët nghiïåp àoaân laâ nhûäng ngûúâi moi àûúåc tiïìn cuãa nghiïåp àoaân. Möåt söë ngûúâi trong boån hoå rêët giaâu. Hoå àaä boáp nùån àûúåc nhûäng àöìng lûúng cuãa nghiïåp àoaân vaâ coá thïí taách rúâi hoaân toaân khoãi lao àöång. Nïëu khöng coá nghiïåp àoaân, hoå seä khöng bao giúâ coá àûúåc võ trñ àoá trong caånh tranh thöng thûúâng. Nïëu nhûäng ngûúâi laänh àaåo nghiïåp àoaân àïìu giûä àûúåc nhûäng phêím chêët cuãa nhûäng ngûúâi lêåp nïn noá thò hoaåt àöång cuãa hoå ngaây nay àaä khaác hùèn. Hêìu hïët nhûäng ngûúâi àoá àïìu khöng biïët kïët húåp nghïì nghiïåp cuãa mònh vúái nhûäng phêím chêët töët àeåp cuãa ngûúâi lao àöång, maâ chó biïët lúåi duång àiïím yïëu cuãa nhûäng ngûúâi múái gia nhêåp nghiïåp àoaân àïí kñch àöång hoå baäi cöng vaâ nghó viïåc. Nhûäng thûá duy nhêët maâ nhûäng ngûúâi laänh àaåo nghiïåp àoaân muöën laâ duy trò tònh traång bêët cöng, khiïu khñch, àònh cöng, vaâ àúâi söëng tûå nhiïn bõ phaá hoaåi. Àïí röìi sau möîi lêìn àònh cöng thaânh cöng hay thêët baåi, hoå coá thïí chó tay vaâ noái: “Thêëy chûa, caác ngûúâi vêîn cêìn coá chuáng töi”. Cuöåc noái chuyïån kïët thuác vúái caái thúã phaâo nheå nhoäm cuãa Töíng thöëng Harding. Nûúác Myä seä vêîn coân cú höåi sûãa sai vaâ phaát triïín àuáng theo chiïìu hûúáng vöën coá cuãa noá nïëu nhûäng gò Ford noái laâ chñnh xaác. Vaâ lõch sûã àaä chûáng minh cho sûå àuáng àùæn àoá. Nûúác Myä àaä gûúång dêåy àûúåc vaâ laåi tiïëp tuåc phaát triïín vúái möåt töëc àöå thêìn kyâ. - Naâo, chuáng ta ra xem öng baån Edison àaä laâm àûúåc gò röìi naâo. - Ford keáo Harding laåi chöî con àêåp nhoã do Edison vûâa àùæp xong. - Àïën phêìn viïåc cuãa töi röìi chûá, öng baån? Edison ngêíng lïn nhòn Ford vaâ Harding àang àûáng caånh mònh, hoám hónh hoãi: - Nûúác Myä àûúåc cûáu röìi chûá ngaâi Töíng thöëng? - Khöng hùèn, nhûng noá chùæc cuäng chó mùæc möåt vaâi truåc trùåc nhoã nhû caái maáy phaát àiïån cuãa öng thöi. Caã ba ngûúâi cuâng phaá lïn cûúâi vò cêu àuâa cuãa Harding. Ford vaâ Edison bùæt àêìu cöng viïåc maâ thûúâng möîi lêìn ài cêu caá hoå vêîn laâm. Hai ngûúâi xoay quanh caái vuäng nûúác nhoã do caái àêåp vûâa taåo nïn, ào àaåc, tñnh toaán thûã xem nïëu àùåt möåt maáy phaát àiïån chaåy bùçng tuabin nûúác úã àêy thò cöng suêët cuãa noá seä laâ bao nhiïu. Nhòn Ford vaâ Edison luác naây giöëng 68 HENRY FORD & FORD ÀÙÅT THÏË GIÚÁI LÏN BÖËN BAÁNH XE 69 hai cêåu hoåc sinh trung hoåc àang say mï vúái baâi têåp thûåc haânh cuãa mònh hún laâ hai nhên vêåt lúán coá taác àöång quan troång àïën lõch sûã nûúác Myä. Möåt vaâi bêët àöìng naãy sinh, caã hai àïìu kiïn quyïët baão vïå yá kiïën cuãa mònh. Cuöåc tranh luêån chó kïët thuác khi coá sûå can thiïåp cuãa Töíng thöëng Harding. Sau khi thöëng nhêët vïì nhûäng con söë, Thomas Edison nhaáy nhaáy mùæt vúái Ford, hêët haâm vïì phña vuäng nûúác vaâ noái: - Cêåu thêëy chûa, möåt caái àêåp cuäng khöng töìi thïë naây maâ chó taåo ra cöng suêët chûa bùçng möåt phêìn mûúâi cöng suêët cuãa möåt chiïëc xe húi do cêåu chïë taåo. Xe húi cuãa cêåu seä chiïëm lônh thõ trûúâng ñt nhêët 100 nùm nûäa. Sau àoá laâ àöång cú àiïån cuãa töi. - Edison cûúâi vang sau cêu noái cuãa mònh. Caách àêy hún 20 nùm, cuäng möåt cêu noái tûúng tûå nhû thïë cuãa Edison àaä thuác àêíy Ford bûúác vaâo con àûúâng chïë taåo xe húi. Àoá laâ nguöìn àöång viïn to lúán nhêët maâ sau naây Ford khöng thïí coá laåi àûúåc nûäa. Chñnh Ford cuäng phaãi thûâa nhêån, Edison laâ ngûúâi thêìy àêìu tiïn cuãa mònh trong sûå nghiïåp kinh doanh xe húi. Lêìn àêìu tiïn gùåp Edison, Ford chó laâ möåt chaâng trai vö danh. Taåo hoáa àaä sùæp xïëp cho hoå gùåp nhau vaâ gùæn boá vúái nhau hún 30 nùm. Möåt nhaâ khoa hoåc phaát hiïån ra doâng àiïån vaâ àûa noá vaâo cuöåc söëng, möåt ngûúâi laâ öng chuã doanh nghiïåp àaä àûa àöång cú xùng lïn laâm baá chuã thõ trûúâng vêån taãi. Rêët khoá, maâ coá leä laâ khöng thïí tòm àûúåc sûå vuå lúåi naâo trong tònh baån naây. Chuyïën ài cêu kïët thuác khi Burroughs vaâ Firestone cuäng quay laåi vúái hai baân tay trùæng. Chùèng con caá naâo àöång àïën lûúäi cêu cuãa hoå caã. Nhûng caã nhoám vêîn ra vïì trong tiïëng cûúâi àuâa cuãa nhûäng ngûúâi baån thên lêu ngaây múái àûúåc tuå hoåp. 10 GIÚ ÀÏM: CHIM SÙÆT SEÄ BAY THI CUÂNG ÀAÂN SÏËU! Têët caã moåi ngoån àeân trong nhaâ àïìu àaä tùæt, chó riïng phoâng Ford vêîn hùæt ra aánh saáng lúâ múâ cuãa ngoån àeân baân. Nhû thûúâng lïå, Ford laåi àoåc möåt caái gò àoá trûúác khi ài nguã. Cuöën saách maâ öng àang cêìm trïn tay laâ möåt cuöën höìi kyá cuãa hai tay àua àaä àoaåt cuáp vö àõch trong cuöåc àua xuyïn nûúác Myä tûâ New York àïën San Francisco. Cuöën saách kïí vïì caãnh vêåt doåc àûúâng ài vaâ nhûäng khoá khùn maâ hai tay àua àaä gùåp phaãi trong baãy ngaây hoå rong ruöíi trïn àûúâng àua. Baãy ngaây trïn àûúâng thò cuäng laâ baãy lêìn hoå phaãi cho xe cuãa mònh lïn thuyïìn vêîn chó àïí qua möåt con söng duy nhêët laâ Mississippi röång lúán. Cuäng trong baãy ngaây êëy thò coá möåt ngaây chiïëc xe cuãa hoå phaãi nhúâ àïën hai con ngûåa keáo khi noá bõ hoãng giûäa sa maåc cuãa bang Utah röång lúán. Nhûäng höì nûúác ngoåt röång nhêët thïë giúái cuãa vuâng Nguä höì, nhûäng hoang maåc bao la 70 HENRY FORD & FORD ÀÙÅT THÏË GIÚÁI LÏN BÖËN BAÁNH XE 71 cuãa miïìn Trung Têy, daäy nuái cao ngêët chùæn giûäa luåc àõa vúái àöìng bùçng California... laâ têët caã nhûäng gò maâ hai tay àua vaâ chiïëc xe beá nhoã cuãa hoå àaä phaãi vûúåt qua. Caãnh vêåt dô nhiïn laâ tuyïåt àeåp, nhûng coá leä noá chó coá giaá trõ thûúãng thûác nïëu ài trïn nhûäng con àûúâng êëy laâ nhûäng chaâng cao böìi coân soát laåi cuãa miïìn Viïîn Têy; coân àöëi vúái möåt ngûúâi meå ài thùm con, möåt ngûúâi vúå thùm chöìng thò àoá chùæc chùæn laâ thûã thaách rêët lúán maâ khöng phaãi ai cuäng vûúåt qua àûúåc. Hònh aãnh cuãa möåt chiïëc Model T tûåa nhû möåt haåt caát giûäa nhûäng hoang maåc röång lúán cuãa miïìn Trung hiïån ra trong àêìu Ford. Nhûäng chiïëc Model T àang coá mùåt úã khùæp moåi miïìn trïn nûúác Myä, kïí caã nhûäng vuâng quï heão laánh nhêët. Nhûng möåt chiïëc Model T úã New York vúái möåt chiïëc xe Model T úã San Francisco laâ hoaân toaân khaác biïåt. Cho duâ möîi ngûúâi dên Myä àïìu súã hûäu möåt chiïëc Model T thò hoå cuäng khöng thïí laái noá tûâ phña Àöng sang phña Têy nûúác Myä. Quaá nhiïìu nguy hiïím vaâ bêët trùæc àe doåa hoå trïn chùång àûúâng daâi àïën caã vaån kilomet êëy. Àêët nûúác röång lúán laâ möåt tiïìn àïì thuêån lúåi cho sûå phaát triïín. Nhûng khoá khùn cuãa àêët nûúác cuäng seä xuêët phaát tûâ chñnh sûå röång lúán êëy. Ford nhúá laåi möåt quyïín saách cuãa Julius Xïda maâ öng àaä tûâng àoåc. Trong cuöën saách êëy, nhên vêåt vô àaåi nhêët cuãa lõch sûã thïë giúái cöí àaåi àaä cho rùçng nguyïn nhên dêîn àïën sûå cûúâng thõnh cuãa àïë chïë La Maä cöí àaåi chñnh laâ nhûäng con àûúâng. “Moåi con àûúâng àïìu dêîn àïën thaânh Roma”, - chñnh nhûäng tuyïën giao thöng hoaân chónh maâ caác nhaâ cêìm quyïìn La Maä àaä cêët cöng xêy dûång laâ yïëu töë àïí taåo nïn möåt Roma phöìn thõnh nhêët thïë giúái. Têët caã caác thûúng nhên vaâ haâng hoáa cuãa hoå àïìu coá thïí àïën àêy möåt caách dïî daâng vaâ nhanh choáng nhêët. Àïí coá thïí trúã thaânh möåt Roma cuãa thúâi hiïån àaåi, nûúác Myä cuäng cêìn coá nhûäng con àûúâng nhû vêåy cho sûå phaát triïín cuãa mònh. Nhûng cho àïën luác naây, chûa coá möåt tuyïën àûúâng thêåt sûå hoaân chónh naâo nöëi giûäa miïìn Àöng vaâ miïìn Têy àêët nûúác. Tuyïën àûúâng biïín coá thïí taåm coi laâ hoaân chónh khi maâ kïnh àaâo Panama àaä àûúåc khai thöng. Nhûng àïí ài hïët àûúåc tuyïën àûúâng àoá, khöng phaãi mêët baãy ngaây nhû hai tay àua noái úã trïn àaä ài maâ phaãi mêët möåt thaáng hoùåc lêu hún nûäa. Khöng thïí mêët möåt thaáng trúâi àïí hai miïìn cuãa àêët nûúác coá sûå liïn hïå vúái nhau. Trong thúâi àaåi naây, thúâi gian nhû vêåy laâ quaá lêu vaâ khöng thïí chêëp nhêån àûúåc. Ford chêm möåt àiïëu xò gaâ, bûúác ra ngoaâi ban cöng, tiïëp tuåc doâng suy nghô vïì nhûäng con àûúâng. Öng ngûúác nhòn lïn bêìu trúâi, coá möåt vïåt àen cùæt ngang vêìng trùng xanh cuãa muâa thu thaáng 10. Ford nhòn kyä laåi, àoá laâ möåt àaân chim di cû súám àïí traánh caái laånh khùæc nghiïåt cuãa muâa àöng phûúng Bùæc. Möåt yá nghô loáe lïn trong àêìu Ford. Chaåy vöåi vaâo baân laâm viïåc, öng nhêëc àiïån thoaåi, bêëm söë cuãa möåt ngûúâi baån thên - John Burroughs - nhaâ tûå nhiïn hoåc nöíi tiïëng cuãa nûúác Myä. Mùåc duâ àaä gêìn 72 HENRY FORD & FORD ÀÙÅT THÏË GIÚÁI LÏN BÖËN BAÁNH XE 73 nûãa àïm röìi, nhûng gioång noái bïn kia àêìu dêy chûáng toã öng vêîn rêët tónh taáo: - Henry phaãi khöng, laåi coá cêu hoãi naâo daânh cho túá àêy? Hún 20 nùm gùæn boá vúái nhau, cuäng laâ tûâng êëy nùm Ford thûúâng xuyïn dûång Burroughs dêåy vaâo luác nûãa àïm àïí traã lúâi cho nhûäng thùæc mùæc vïì tûå nhiïn, maâ nhiïìu khi rêët vúá vêín, cuãa mònh. Höm nay cuäng vêåy, vaâ khöng cêìn hoãi Burroughs cuäng àaä quaá roä taác giaã cuãa cuá àiïån thoaåi vaâo luác nûãa àïm naây. Bïn kia àêìu dêy, Ford vöåi vaâng hoãi: - John, cêåu coá nhúá vïì möåt loaâi chim söëng úã vuâng àêìm lêìy phña têy thaânh phöë maâ coá lêìn cêåu àaä chó cho mònh khöng? - Loaâi sïëu Bùæc Myä. Coá chuyïån gò thïë öng baån? - Chuáng di cû phaãi khöng? - ÖÌ, têët nhiïn röìi. Cêåu vûâa nhòn thêëy chuáng trïn bêìu trúâi phaãi khöng? Àïën thúâi gian chuáng bùæt àêìu di cû röìi. Àêy laâ loaâi chim di cû súám nhêët cuãa khu vûåc naây, chuáng coá thïí bay liïn tuåc trong... Ford cùæt ngang chuöîi diïîn giaãi daâi doâng cuãa Burroughs: - Nhûng chuáng bay àïën àêu? Burroughs trúã laåi caách noái ïì aâ thûúâng coá cuãa mònh: - Xa àêëy, têån àöìng bùçng phña nam California. Möåt vaâi àaân coân bay àïën nhûäng àêìm lêìy Trung Myä. Nïëu cêåu muöën, sang bïn naây mònh seä chó cho cêåu àûúâng bay cuå thïí cuãa noá. Mònh cuäng àang quan saát chuáng. Vaâ coân möåt caái nûäa... coân hay hún nhiïìu! Burroughs duâng gioång uáp uáp, múã múã àïí “gaå gêîm” Ford. Khöng hiïíu vò àaân sïëu Bùæc Myä hay vò caái “hay hún nhiïìu kia” maâ àêìu dêy bïn kia buöng möåt cêu chùæc nõch: - Àûúåc röìi, túá seä qua ngay. Ford khoaác möåt chiïëc aáo khoaác moãng bïn ngoaâi vaâ khöng quïn quaâng thïm chiïëc khùn maâ Clara múái àan, tûå laái xe àïën nhaâ Burroughs. Khöng nhû moåi khi, höm nay cùn nhaâ cuãa Burroughs im ùæng laå thûúâng. Chùèng coá möåt boáng àiïån nhoã naâo àûúåc bêåt lïn. Dûâng xe trûúác cûãa, Ford cêët tiïëng goåi. Khöng phaãi goåi àïën cêu thûá hai, möåt caái àêìu buâ xuâ nhûäng rêu vaâ toác thoâ ra cûãa, ra dêëu cho Ford khöng àûúåc noái to. Burroughs thò thaâo: - Kheä thöi! Kheä thöi! Vaâo àêy! Vaâo àêy! Tùæt caái àeân xe quaái quó kia ài. Ford nheå nhaâng laách qua khe cûãa heåp, ài theo Burroughs, haáo hûác chúâ àúåi bêët ngúâ maâ ngûúâi baån àöåc àaáo naây seä daânh cho mònh. Hai ngûúâi bûúác vaâo khu vûúân úã sên sau nhaâ Burroughs, àïën trûúác möåt chêåu hoa nhoã, Burroughs thò thaâo noái cho Ford biïët vïì loaâi cêy naây. Àêy laâ möåt loaâi hoa Burroughs vûâa nhúâ ngûúâi mua vïì tûâ Trung Quöëc, àiïím àùåc biïåt cuãa noá laâ chó núã vaâo ban àïm vaâ toãa ra möåt muâi hûúng rêët dïî chõu. Burroughs coân noái thïm: nïëu coá aánh saáng àeân hoùåc tiïëng àöång lúán hoa seä 74 HENRY FORD & FORD ÀÙÅT THÏË GIÚÁI LÏN BÖËN BAÁNH XE 75 khöng núã. Àoá chñnh laâ lyá do taåi sao Burrroughs khöng bêåt àeân trong nhaâ vaâ yïu cêìu Ford noái nhoã thöi. Ford bêåt cûúâi vò thaái àöå cuãa baån: - Laâm quaái gò coá loaâi hoa naâo laå luâng nhû vêåy? Chùæc ai àoá muöën trïu cêåu thöi. Burroughs àûa tay lïn möi, kheä “suyåt, suyåt” mêëy tiïëng, keáo Ford saát laåi gêìn cêy hoa. Àuáng laâ caánh hoa àang tûâ tûâ múã ra. Caã Ford vaâ Burroughs cuâng öì lïn ngaåc nhiïn. AÁnh mùæt Ford saáng lïn, chùm chùm nhòn vaâo cêy hoa. Coá leä sûå ngaåc nhiïn lêìn naây chó keám lêìn Ford lêìn àêìu tiïn gùåp Clara chuát ñt. Burroughs vúái baãn tñnh yïu thiïn nhiïn cuãa mònh thò laåi caâng thñch thuá hún. Hai ngûúâi baån xoay quanh cêy hoa caã giúâ àöìng höì, àïën khi caánh hoa núã bung hïët thò Burroughs múái vöî vöî vaâo lûng Ford keáo ài: - Thöi, noá núã hïët röìi. Vaâo àêy túá chó cho àûúâng ài cuãa loaâi sïëu. Dêîu vêåy, Ford vêîn coân cöë naán laåi chuát xñu nûäa múái chõu theo Burroughs vaâo phoâng. Möåt têëm baãn àöì chêu Myä khöí lúán àûúåc Burroughs keáo xuöëng, chó Ford ngöìi xuöëng chiïëc ghïë àùåt àöëi diïån, röìi nhû möåt ngûúâi thêìy giaãng cho cêåu hoåc sinh àang ngoan ngoaän ngöìi nghe, Burroughs say sûa noái vïì haânh trònh truá àöng cuãa àaân sïëu Bùæc Myä: - Florida laâ chùång nghó àêìu tiïn cuãa àaân sïëu. Chuáng dûâng úã àêy khoaãng möåt tuêìn röìi möåt söë bay sang phña têy àïën nhûäng àöìng bùçng phña nam California, möåt söë khaác laåi bay àïën nhûäng àêìm lêìy nhiïåt àúái cuãa vuâng Trung Myä. - Taåi sao chuáng laåi phaãi nghó úã Florida? - Cêåu hoåc troâ thùæc mùæc. Burrroughs khoanh möåt voâng troân nhoã lïn lûu vûåc cuãa möåt con söng lúán: - Chuáng tòm thûác ùn. Àïën nhûäng chiïëc xe hoaân toaân cú khñ cuãa cêåu coân phaãi tiïëp nhiïn liïåu nûäa laâ bêìy chim naây. Khöng ùn thò chuáng lêëy sûác àêu maâ bay àûúåc. Cêåu khöng hiïíu vêën àïì àún giaãn êëy aâ? Khöng hïì toã thaái àöå bûåc böåi trûúác lúâi traách moác cuãa Burroughs, Ford tiïëp tuåc ngöìi nghe baâi giaãng vïì thiïn nhiïn. Burroughs noái tiïëp: - Loaâi chim naây laâ möåt trong nhûäng loaâi deão dai nhêët trong caác loaâi di cû. Chuáng coá thïí bay liïn tuåc trong 20 giúâ, vaâ vò hûúáng bay cuãa chuáng truâng vúái hûúáng di chuyïín cuãa mùåt trúâi nïn möåt ngaây cuãa chuáng keáo daâi hún chuáng ta tûâ 4 àïën 5 tiïëng. Thûác ùn cuãa loaâi naây laâ nhûäng sinh vêåt nhuyïîn thïí söëng úã caác vuâng cûãa söng. Kïët thuác baâi giaãng, Burroughs hêët haâm vïì phña Ford hoãi: - Coân thùæc mùæc gò nûäa khöng? Cêåu hoåc troâ giaâu coá nhêët nûúác Myä vêîn ngoan ngoaän àùåt cêu traã lúâi vúái möåt gaä nhaâ vùn ngheâo kiïët xaác nhûng laåi cûåc kyâ hiïíu biïët: - Nïëu bay liïn tuåc thò trong bao lêu chuáng coá thïí sang túái búâ têy? Öng thêìy lêím nhêím tñnh toaán möåt höìi röìi quaã quyïët: 76 HENRY FORD & FORD ÀÙÅT THÏË GIÚÁI LÏN BÖËN BAÁNH XE 77 - Vúái töëc àöå bay cuãa chuáng thò töëi àa laâ nùm ngaây. - Nùm ngaây! Coân nhanh hún caã töëc àöå cuãa möåt tay àua chuyïn nghiïåp. - Ford toã ra bêët ngúâ vò thúâi gian bay cuãa àaân sïëu. - Ö hay, chuáng chó viïåc bay thùèng thöi chûá coá phaãi ngoùçn ngoeâo vûúåt àeâo döëc gò àêu maâ khöng nhanh hún? Nhû thïë laâ túá coân laâm troân àêëy, chûá vúái töëc àöå êëy chó khoaãng hún böën ngaây laâ chuáng túái núi. Cêåu àõnh laâm gò vúái luä chim naây thïë, cho möåt chiïëc Model T chaåy àua vúái chuáng aâ? - Burroughs cûúâi ha haã. - Khöng, túá seä cho nhûäng con chim sùæt cuãa túá bay thi vúái chuáng. - Ford quaã quyïët. Cêu chuyïån vïì chim choác kïët thuác, Burroughs lêëy ra möåt chai rûúåu do chñnh tay öng nêëu tûâ men laá: - Rûúåu cuãa dên da àoã àêëy. Túá vûâa hoåc àûúåc cuãa möåt laäo thöí dên vêîn söëng trong nuái. Coá thïí tûâ chöëi uöëng chai rûúåu do àñch thên Quöëc trûúãng Àûác tùång, nhûng vúái chai rûúåu vaâ àùåc biïåt laâ vúái ngûúâi baån naây, Ford khöng thïí vaâ cuäng khöng muöën tûâ chöëi möåt chuát naâo. Rûúåu vaâo thò lúâi ra, chó möåt laát sau, àeân àoám trong nhaâ àaä àûúåc bêåt saáng trûng, tiïëng cûúâi cuãa hai öng baån chñ cöët vang maäi xa ra ngoaâi caánh àöìng àen thêîm. Hònh nhû coân coá caã tiïëng nhaåc. Möåt hònh aãnh coá thïí seä laâm nhiïìu ngûúâi bêët ngúâ, àang diïîn ra trong nhaâ Burroughs: Ford öm chiïëc àaân chuyïn duâng àïí chúi nhûäng àiïåu nhaåc Folk, coân Burroughs thò àang tung têíy vúái cêy saáo hoâa têëu cuâng tiïëng àaân cuãa Ford. Cûá kïët thuác möåt baãn nhaåc laâ hoå laåi nêng cheán chuác tuång nhau. Cuöåc vui keáo daâi àïën nûãa àïm thò öng chuã Ford Motor vêîn öm cêy àaân ngêåt ngûúäng nguã trïn chiïëc ghïë baânh, coân Burroughs thò àaánh möåt giêëc ngay trïn saân nhaâ. Saáng höm sau, Ford taåm biïåt baån, laái xe vïì nhaâ. Doåc àûúâng ài öng laåi nhòn thêëy tûâng àaân sïëu bay thaânh hònh caánh diïìu vïì phûúng nam traánh reát. Ford móm cûúâi khi nghô àïën khuön mùåt thöån ra vò ngaåc nhiïn cuãa caác thaânh viïn quaãn trõ cöng ty trong vaâi tiïëng nûäa: “Hoå seä nhêån àûúåc möåt bêët ngúâ nûäa. Bùæt àêìu tûâ höm nay, Ford Motor seä bûúác vaâo lônh vûåc saãn xuêët maáy bay”. 78 HENRY FORD & FORD ÀÙÅT THÏË GIÚÁI LÏN BÖËN BAÁNH XE 79 Chûúng 2. TYà PHUÁ XAÂI TIÏÌN “Tiïìn baåc giöëng nhû tay chên cuãa baån. Baån coá thïí sûã duång hoùåc laâ laäng phñ noá.” Henry Ford 80 HENRY FORD & FORD ÀÙÅT THÏË GIÚÁI LÏN BÖËN BAÁNH XE 81 Trong nhûäng thêåp niïn àêìu cuãa thïë kyã XX, Henry Ford laâ möåt trong nhûäng ngûúâi giaâu nhêët nûúác Myä vaâ thïë giúái. Vúái söë taâi saãn cuãa mònh, öng gêìn nhû coá thïí coá àûúåc têët caã nhûäng gò maâ mònh muöën. Ford àaä laâm gò vúái khöëi taâi saãn khöíng löì àoá? Xêy nhûäng cung àiïån nguy nga trïn khùæp nûúác Myä? Hûúãng thuå têët caã nhûäng gò maâ möåt ngûúâi coá thïí hûúãng thuå àûúåc trong cuöåc àúâi? Hay nûúáng tiïìn vaâo nhûäng canh baåc triïåu àö? Àoá khöng phaãi laâ nhûäng viïåc maâ Henry Ford laâm vaâ àõnh laâm. Nïëu caách kiïëm tiïìn cuãa Ford rêët nhên baãn thò caách tiïu tiïìn cuãa öng cuäng nhên baãn khöng keám. Söë tiïìn kiïëm ra àûúåc Henry Ford sûã duång àïí laâm nhûäng cöng viïåc maâ khöng phaãi nhiïìu ngûúâi úã cûúng võ cuãa öng coá thïí thûåc hiïån àûúåc hay ñt ra laâ muöën thûåc hiïån nhûäng viïåc tûúng tûå nhû vêåy. Nhûäng àöìng tiïìn Ford kiïëm àûúåc àaä quay laåi vúái xaä höåi vaâ chuáng àaä laâm ra nhûäng giaá trõ vö cuâng to lúán cho khöng chó ngûúâi dên trong phaåm vi nûúác Myä. Caách xaâi tiïìn cuãa möåt tyã phuá nhû Henry Ford möåt lêìn nûäa chûáng minh cho möåt triïët lyá rêët cöët loäi, kinh doanh laâ phuåc vuå xaä höåi. TÖI BIÏËT RÙÇNG NGÛÚÂI NGHEÂO THIÏËU CHÖÎ CHÛÄA BÏÅNH... Nùm 1915, chó vaâi nùm sau khi cöng ty laâm ùn phaát àaåt vúái mêîu xe Model T, Henry Ford àaä nghô ngay àïën viïåc phaãi laâm möåt àiïìu gò àoá cho dên chuáng Detroit. Thaânh lêåp baão taâng, nhûäng khu baão töìn thiïn nhiïn, hay trûúâng hoåc cuäng laâ möåt viïåc nïn laâm vaâ Ford cuäng àaä laâm. Nhûng chuáng ta phaãi nhúá möåt àiïìu rùçng: nûúác Myä vaâo nhûäng nùm àoá khöng phaãi laâ möåt nûúác Myä huâng maånh nhû hiïån nay. Àúâi söëng cuãa dên chuáng nhòn chung vêîn coân khaá thêëp so vúái caác nûúác tû baãn àaä coá thúâi gian daâi phaát triïín trûúác nhû Anh hay Phaáp. Vaâ àiïìu dô nhiïn laâ hïå thöëng baão hiïím y tïë cöång àöìng hay phuác lúåi cöng cöång vêîn laâ möåt khaái niïåm hoaân toaân múái meã. Ngûúâi ngheâo khöng thïí coá àûúåc sûå chùm soác vïì y tïë duâ rùçng chó trong möåt àiïìu kiïån taåm chêëp nhêån àûúåc. Phaãi laâm gò àêy? Henry Ford quyïët àõnh thaânh lêåp möåt bïånh viïån úã Detroit. Nguyïn tùæc hoaåt àöång cuãa bïånh viïån naây tûúng tûå nhû möåt töí chûác xaä höåi phi lúåi nhuêån, vúái muåc àñch chuã yïëu laâ chûäa bïånh cho ngûúâi ngheâo. Thaáng 10.1915, bïånh viïån mang tïn Henry Ford àûúåc xêy dûång trïn diïån tñch hai mûúi mêîu Anh(*). _____________ * 1 mêîu Anh = 0,4 hecta 82 HENRY FORD & FORD ÀÙÅT THÏË GIÚÁI LÏN BÖËN BAÁNH XE 83 Trong khoaãng hai nùm àêìu, bïånh viïån coân thiïëu thöën rêët nhiïìu trang thiïët bõ cuäng nhû caác chuyïn gia, baác sô gioãi. Nhiïìu khu vûåc chuyïn mön cêìn phaãi coá cuãa möåt bïånh viïån nhû phoâng hêåu phêîu, phoâng xeát nghiïåm vêîn chûa coá kinh phñ àïí xêy dûång. Henry Ford dûå àõnh seä cêëp cho bïånh viïån möåt khoaãn kinh phñ lúán àïí nêng cêëp, nhûng möåt sûå kiïån àaä taåm thúâi laâm giaán àoaån yá àõnh cuãa öng. Nùm 1918, chñnh quyïìn Liïn bang àïì nghõ Ford trao quyïìn quaãn lyá bïånh viïån cho nhaâ nûúác àïí hoå lêëy àêy laâm núi àiïìu trõ cho caác cûåu chiïën binh bõ thûúng vûâa trúã vïì sau cuöåc Thïë chiïën thûá nhêët. Khöng thïí laâm ngú trûúác möåt àïì nghõ mang tñnh nhên àaåo nhû vêåy, Ford àöìng yá sûã duång bïånh viïån cuãa mònh àïí àiïìu trõ cho cûåu chiïën binh. Àïí thêëy hïët àûúåc tñnh nhên vùn trong quyïët àõnh naây, chuáng ta phaãi quay trúã laåi thúâi àiïím nùm 1915. Khi àoá Ford laâ möåt trong nhûäng ngûúâi phaãn àöëi maånh meä nhêët viïåc chñnh phuã Hoa Kyâ àûa quên sang chêu Êu tham chiïën. Nhûng sûå phaãn àöëi cuãa öng chó xuêët hiïån trïn caác mùåt baáo, coân lñnh Myä thò vêîn coá mùåt úã chêu Êu nùm 1917. Öng àaä tuyïn böë rùçng: “Hoå àaä khöng àïëm xóa gò àïën yá kiïën cuãa töi. Vêåy thò hoå seä phaãi chõu nhûäng hêåu quaã thaãm khöëc do chiïën tranh mang laåi”. Trong rêët nhiïìu nhûäng trang taâi liïåu nghiïn cûáu vïì Henry Ford, möåt àùåc àiïím chung laâ ngûúâi viïët àïìu noái vïì tñnh caách khaá cûåc àoan vaâ àöåc àoaán cuãa öng. Vúái tñnh caách êëy, rêët nhiïìu ngûúâi seä nghô rùçng Ford seä tûâ chöëi lúâi àïì nghõ cuãa chñnh phuã. Ford coá thïí laâm thïë búãi vò öng coá àuã lyá do àïí biïån minh cho haânh àöång cuãa mònh. Nhûng Ford laåi àöìng yá vúái àïì nghõ cuãa nhûäng ngûúâi maâ chó vûâa múái trûúác àoá möåt nùm thöi khöng hïì coi troång àïì nghõ tha thiïët cuãa öng. Hún nûäa, Ford laåi cam kïët vêîn tiïëp tuåc cung cêëp taâi chñnh cho bïånh viïån trong thúâi gian àiïìu trõ cho cûåu chiïën binh. Kïët thuác thúâi gian laâm viïåc cho chñnh quyïìn Liïn bang, Ford àaä àêìu tû möåt söë tiïìn lúán àïí múã röång quy mö bïånh viïån. Lêìn naây thò möåt bïånh viïån vúái àêìy àuã chûác nùng àaä àûúåc moåc lïn. Nùm 1921, 50.000m2 diïån tñch nhaâ cûãa àûúåc xêy múái, trong àoá coá àêìy àuã caác khu vûåc chûác nùng nhû phoâng möí, phoâng nghiïn cûáu hiïån àaåi. Sûå phaát triïín vïì quy mö cuãa bïånh viïån àaä giuáp noá thu huát àûúåc rêët nhiïìu baác sô gioãi àïën tûâ bïånh viïån Johns Hopkins - möåt bïånh viïån àêìu ngaânh cuãa nûúác Myä. Vúái sûå tùng trûúãng vïì quy mö nhû vêåy, bïånh viïån Henry Ford coá thïí tiïëp nhêån àûúåc trong cuâng möåt thúâi gian 500 bïånh nhên. Khöng bùçng loâng vúái nhûäng gò àaä àaåt àûúåc, Henry Ford coân cho xêy dûång möåt trûúâng àaâo taåo y taá cho riïng bïånh viïån cuãa mònh. Trong 71 nùm hoaåt àöång, trûúâng naây àaä àaâo taåo àûúåc hún 5.000 y taá. Söë y taá naây khöng phaãi têët caã àïìu laâm viïåc trong bïånh viïån Henry Ford, maâ àêy laâ trûúâng cung cêëp y taá cho nhiïìu bïånh viïån trïn nûúác Myä. Taåi nhûäng núi naây, hoå àïìu àûúåc àaánh giaá rêët cao. 84 HENRY FORD & FORD ÀÙÅT THÏË GIÚÁI LÏN BÖËN BAÁNH XE 85 Dû luêån trong giúái y hoåc Myä àïìu cho àêy laâ möåt trong nhûäng núi àaâo taåo y taá töët nhêët caã nûúác. Hoaåt àöång xaä höåi naây cuãa Henry Ford àûúåc sûå uãng höå rêët nhiïåt tònh cuãa ngûúâi vúå Clara. Nùm 1925, baâ àaä boã tiïìn tuái cuãa mònh ra àïí xêy dûång 300 phoâng úã cho caác hoåc viïn taåi trûúâng àaâo taåo y taá. Khu nhaâ naây sau naây àûúåc mang tïn Clara. Cöëng hiïën cuöëi cuâng cuãa Henry Ford cho bïånh viïån mang tïn öng laâ Hoåc viïån nghiïn cûáu Y hoåc mang tïn ngûúâi con trai Edsel Ford àaä mêët trong nùm cuöëi cuâng cuãa cuöåc àúâi - nùm 1947. Hoåc viïån naây sau naây phaát triïín trúã thaânh möåt trûúâng àaåi hoåc lúán chuyïn àaâo taåo caác chuyïn ngaânh Y khoa. Sau khi Henry Ford qua àúâi, nhûäng ngûúâi kïë võ úã Ford Motor vêîn tiïëp tuåc thûåc hiïån têm nguyïån cuãa öng. Haâng chuåc triïåu àöla àûúåc cöng ty àêìu tû cho bïånh viïån möîi nùm. Quy mö vaâ trònh àöå cuãa àöåi nguä baác sô ngaây caâng àûúåc nêng cao. Cho àïën thêåp niïn 50, bïånh viïån Henry Ford àaä trúã thaânh bïånh viïån coá quy mö vaâ chêët lûúång àûáng haâng thûá hai trïn toaân nûúác Myä, chó àûáng sau bïånh viïån Johns Hopskins. Nùm 1990, bïånh viïån Henry Ford cuâng vúái 25 töí chûác y tïë khaác thaânh lêåp Hïå thöëng y tïë Henry Ford - möåt hïå thöëng y tïë phi lúåi nhuêån àêìu tiïn úã Michigan. Hiïån nay, bïånh viïån Henry Ford coá töíng cöång 12.000 nhên viïn, trong àoá coá 800 baác sô hoaåt àöång trong 40 nhoám khaác nhau. Haâng nùm, bïånh viïån tiïëp nhêån 2,5 triïåu lûúåt bïånh nhên, thûåc hiïån àûúåc trïn 50.000 ca möí. Töíng thu nhêåp haâng nùm laâ 3,5 tó àöla, trong àoá 125 triïåu àûúåc daânh cho viïåc chûäa bïånh miïîn phñ. ... VA THIÏËU MÖÅT NÚI ÀÏÍ HOÅC HAÂNH ÀAÂNG HOAÂNG Trong baâi diïîn vùn khai giaãng ngöi trûúâng múái, Henry Ford àaä noái rùçng: “Chuáng ta àang thûã àaâo taåo möåt söë lúán chaâng trai coá thïí hònh dung vïì nhûäng vêën àïì trong cöng viïåc maâ hoå seä laâm, vaâ trao cho hoå kinh nghiïåm thûåc tïë vïì nhûäng vêën àïì àoá. Têët caã nhûäng saách giaáo khoa maâ chuáng ta viïët ra phaãi phuåc vuå cho muåc àñch àoá. Noá seä chûáng minh cho chuáng ta thêëy sûác maånh cuãa tûå nhiïn vaâ xaä höåi loaâi ngûúâi”. Àêy chñnh laâ quan àiïím, niïìm tin àûáng sau quyïët àõnh thaânh lêåp trûúâng Henry Ford Trade cuãa Ford vaâo ngaây 25.10.1916. Trong nhûäng ngaây àêìu tiïn thaânh lêåp, quy mö cuãa trûúâng coân rêët haån chïë, chó vúái saáu hoåc sinh nam vaâ möåt giaáo viïn. Tuy nhiïn, sûå khiïm töën cuãa quy mö khöng hïì àöìng nghôa vúái sûå thêëp keám vïì muåc àñch. Cung cêëp nhûäng yïëu töë cêìn thiïët àïí möåt hoåc viïn coá cú höåi thaânh àaåt vaâ nhûäng kiïën thûác vïì kinh doanh àïí hoå coá thïí sûã duång àûúåc trong thûåc tïë laâ nhiïåm 86 HENRY FORD & FORD ÀÙÅT THÏË GIÚÁI LÏN BÖËN BAÁNH XE 87 vuå cuãa Henry Ford Trade. Möåt vaâi nhaâ giaáo duåc cuãa nûúác Myä luác bêëy giúâ cho rùçng nhûäng muåc àñch àoá laâ quaá têìm thûúâng. Coá leä sûå àaánh giaá àoá seä laâ àuáng àùæn nïëu muåc àñch cuãa giaáo duåc laâ àaâo taåo ra nhûäng thiïn taâi. Coân nïëu xeát theo chûác nùng xaä höåi cuãa giaáo duåc thò muåc tiïu àoá phaãi laâ muåc tiïu töëi thûúång. Ban àêìu, trûúâng Henry Ford Trade àûúåc àùåt úã Woodward Avenue, nùçm trong khu liïn húåp High land Park. Muåc àñch cuãa Ford khi àùåt ngöi trûúâng taåi àêy laâ taåo cho hoåc viïn coá thïí àõnh hònh àûúåc möåt võ trñ laâm viïåc trong dêy chuyïìn saãn xuêët tûå àöång. Àïën nùm 1930, ngöi trûúâng àûúåc chuyïín vaâo khu liïn húåp Rouge, gêìn Dearborn, àûúåc xêy dûång trïn diïån tñch ba mêîu Anh vaâ nùçm caách biïåt hùèn vúái caác khu vûåc khaác, nhùçm àaãm baão cho chûác nùng chuyïn biïåt cuãa noá. Caác hoåc viïn cuãa trûúâng sau khi töët nghiïåp coá thïí coá cú höåi vaâo laâm viïåc taåi caác nhaâ maáy trong khu Rouge nhû: Gage, Forge, Carpentry, ... Nïëu nùm 1916, Henry Ford Trade chó coá saáu hoåc viïn vaâ möåt giaáo viïn, thò àïën nùm 1931 quy mö cuãa trûúâng àaä tùng lïn gêëp haâng trùm lêìn: 2.800 hoåc sinh vaâ 135 giaáo viïn. Möîi hoåc sinh cuãa trûúâng khi töët nghiïåp àïìu coá thïí àûúåc baão àaãm rùçng “anh ta coá thïí sûã duång àöi tay vaâ caái àêìu cuãa mònh vúái möåt mûác àöå thaânh thaåo ngang nhau”, nhû lúâi cuãa Henry Ford. Khöng dûâng laåi vúái chó möåt Henry Ford Trade, 54 cú súã àaâo taåo khaác mang tïn Henry Ford cuäng àûúåc thaânh lêåp úã Myä, Canada vaâ chêu Êu. Chûúng trònh àaâo taåo cuãa caác cú súã naây cuäng rêët tiïën böå. Thúâi khoáa biïíu àûúåc phên böí húåp lyá giûäa thúâi gian hoåc caác mön hoåc bùæt buöåc cuãa hoåc sinh trung hoåc vaâ thúâi gian hoåc viïåc taåi caác phên xûúãng trong nhaâ maáy. Nhûäng hoåc viïn ûu tuá àûúåc tùång thûúãng, trong khi nhûäng ngûúâi khaác cuäng àûúåc traã möåt söë tiïìn nhêët àõnh trong thúâi gian hoåc têåp taåi àêy. Khöng chó àoáng vai troâ laâ nhûäng cú súã àaâo taåo, nhûäng trûúâng hoåc do Henry Ford lêåp ra coân àaãm nhiïåm caã chûác nùng cuãa nhûäng trung têm baão trúå xaä höåi, khi maâ 5% hoåc viïn úã àêy laâ nhûäng treã em möì cöi caã cha lêîn meå, 40% khöng coá cha vaâ khöng hïì nhêån àûúåc möåt sûå giuáp àúä naâo tûâ phña gia àònh. Trong thúâi gian chiïën tranh thïë giúái lêìn hai, nhûäng trûúâng hoåc cuãa Ford laâ möåt trong nhûäng mùæt xñch quan troång dêîn àïën chiïën thùæng cuãa nûúác Myä vaâ Àöìng minh. Têët caã nhûäng trûúâng hoåc cuãa Ford àaä àaâo taåo àûúåc töíng söë hai trùm nghòn hoåc viïn, hêìu hïët trong söë hoå àïìu phuåc vuå trong nhûäng böå phêån kyä thuêåt cuãa Haãi quên vaâ Khöng quên Myä. Phuå nûä thò àûáng trong caác dêy chuyïìn saãn xuêët nhûäng chiïëc B-24 Liberator taåi Willow Run. Nùm 1952, trong thúâi gian Ford Motor lêm vaâo khuãng hoaãng, chaáu nöåi cuãa Ford laâ Henry Ford II buöåc phaãi àoáng cûãa trûúâng Henry Ford Trade. Trong 33 nùm töìn taåi cuãa mònh, Henry Ford Trade àaä àaâo taåo àûúåc töíng söë 8.000 nhên viïn ûu tuá 88 HENRY FORD & FORD ÀÙÅT THÏË GIÚÁI LÏN BÖËN BAÁNH XE 89 hoaåt àöång trong caác nhaâ maáy cuãa Ford vaâ caác nhaâ maáy khaác trïn toaân nûúác Myä. TÊËT NHIÏN, MOÅI NGÛÚÂI CÊÌN BIÏËT VÏÌ LÕCH SÛà DÊN TÖÅC MÒNH Thaânh cöng vúái nhûäng chiïëc Model T àaä cho pheáp Henry Ford thûåc hiïån yá thñch sûu têìm caác hiïån vêåt lõch sûã cuãa mònh. Nùm 1920, Ford quyïët àõnh xêy dûång möåt baão taâng trûng baây nhûäng hiïån vêåt vïì lõch sûã cöng nghiïåp, muåc àñch cuãa Ford khi xêy dûång baão taâng naây laâ “cho cöng chuáng thêëy möåt bûác tranh chên thûåc vïì sûå phaát triïín cuãa àêët nûúác”. Khöng ài theo löëi moân cuãa nhûäng baão taâng truyïìn thöëng, Ford chia baão taâng trûng baây thaânh hai phêìn: möåt khu nhaâ trûng baây nhûäng saãn phêím cuãa nhûäng phaát minh nöíi tiïëng vaâ caác hiïån vêåt khaão cöí lõch sûã cuãa nûúác Myä. Liïìn kïì vúái nhaâ trûng baây laâ khu trûng baây ngoaâi trúâi vúái cêëu truác cöng nghiïåp seä cho ngûúâi xem thêëy nhûäng cöî maáy àûúåc laâm ra vaâ sûã duång nhû thïë naâo. Baão taâng àûúåc lêëy theo tïn cuãa nhaâ khoa hoåc nöíi tiïëng Thomas Edison - möåt ngûúâi àaä khuyïën khñch Ford rêët nhiïìu trong nhûäng ngaây àêìu öng bûúác chên vaâo con àûúâng saãn xuêët xe húi. Àûúåc múã cûãa lêìn àêìu vaâo nùm 1933, baão taâng trûng baây rêët nhiïìu hiïån vêåt trong böå sûu têåp àa daång cuãa Ford: tûâ chiïëc xe húi àïën àaân piano, tûâ àöång cú húi nûúác àïën chiïëc búm dêìu. Sau àoá Ford tiïëp tuåc xêy dûång möåt cöng trònh múái lêëy tïn laâ Greenfield, àêy laâ möåt baãn sao cuãa toâa nhaâ Àöåc lêåp nöíi tiïëng cuãa nûúác Myä. Taåi àêy coá hún möåt trùm ngöi nhaâ laâ núi ra àúâi cuãa caác phaát minh nöíi tiïëng nhû ngöi nhaâ cuãa Thomas Edison, xûúãng saãn xuêët maáy bay àêìu tiïn cuãa anh em nhaâ Wright, ngöi nhaâ maâ Henry Ford söëng thúâi nhoã vaâ núi öng laâm viïåc àïí saãn xuêët ra chiïëc xe húi àêìu tiïn. Têët caã nhûäng cöng trònh naây àïìu àûúåc chuyïín àïën tûâ chñnh nhûäng núi maâ chuáng àûúåc xêy dûång, vaâ nhûäng chi tiïët nhoã nhêët cuäng àûúåc giûä nguyïn baãn. Caách trûng baây cuãa Greenfield ban àêìu bõ rêët nhiïìu nhaâ vùn hoáa lïn tiïëng chó trñch. Nhûng cho àïën ngaây nay, noá àaä chûáng minh àûúåc rùçng mònh laâ sûå khúãi àêìu cho möåt khuynh hûúáng trûng baây hiïån àaåi: trûng baây ngoaâi trúâi. Ngaây nay, möîi nùm trung bònh coá hún möåt triïåu khaách tham quan àïën àêy àïí tòm hiïíu vïì lõch sûã nûúác Myä. Con söë naây àaä chûáng minh cho sûå hêëp dêîn cuãa bûác tranh maâ Henry Ford àaä taåo ra taåi Greenfield. 90 HENRY FORD & FORD ÀÙÅT THÏË GIÚÁI LÏN BÖËN BAÁNH XE 91 QUYÄ FORD TRÏN TOAÂN THÏË GIÚÁI Àïën nùm 1936, hoaåt àöång cuãa têët caã caác trûúâng hoåc, baão taâng, bïånh viïån do Ford thaânh lêåp àïìu àûúåc cung cêëp taâi chñnh búãi quyä Ford. Quyä Ford do Henry Ford thaânh lêåp vaâ hoaåt àöång dûúái sûå àiïìu haânh cuãa Edsel Ford. Sau khi Edsel (1943) vaâ Ford (1947) qua àúâi, quyä naây hoaåt àöång dûúái sûå àiïìu haânh cuãa luêåt sû H. Rowan Gaither. Àêy laâ möåt töí chûác hoaåt àöång àöåc lêåp vaâ coá Höåi àöìng quaãn trõ riïng, hoaân toaân taách biïåt vúái cöng ty ö-tö Ford. Quyä laâ nguöìn höî trúå cho caác caá nhên vaâ töí chûác saáng taåo trïn khùæp thïë giúái vúái muåc àñch: Tùng cûúâng caác giaá trõ dên chuã, giaãm àoái ngheâo vaâ bêët cöng, phaát triïín húåp taác quöëc tïë, thuác àêíy nhûäng thaânh tûåu cuãa con ngûúâi... Möåt trong nhûäng hoaåt àöång àaáng lûu yá nhêët cuãa quyä naây laâ thaânh lêåp möåt kïnh truyïìn hònh giaáo duåc miïîn phñ trïn toaân laänh thöí Myä nùm 1952. Chûúng trònh naây àaä taåo khaã nùng hoåc têåp cho nhûäng ngûúâi khöng coá thúâi gian vaâ tiïìn baåc àïën theo hoåc taåi caác chûúng trònh àaâo taåo têåp trung. Noá cuäng taåo ra xu hûúáng giaáo duåc múái trïn thïë giúái laâ: àaâo taåo trûåc tuyïën qua truyïìn hònh. Sau àoá möåt nùm quyä naây coân chi ra 1 tó àöla àïí thaânh lêåp möåt hïå thöëng cûãa haâng chuyïn baán duång cuå hoåc têåp cho treã em. Cuäng trong nùm naây, quyä Ford múã möåt chi nhaánh àêìu tiïn úã ÊËn Àöå. Chuáng ta àïìu àaä biïët cuöåc “caách maång xanh” thêìn kyâ úã àêët nûúác àöng dên thûá hai trïn thïë giúái naây àaä cûáu haâng trùm triïåu ngûúâi thoaát khoãi naån àoái kinh niïn, nhûng ñt ai biïët àûúåc rùçng cuöåc caách maång àoá àaä àûúåc taâi trúå möåt khoaãn tiïìn rêët lúán tûâ chñnh quyä Ford. Nùm 1976, quyä naây àaä giuáp àúä cho ngên haâng Grameen úã Bangladesh àïí ngên haâng naây thûåc hiïån möåt chûúng trònh cho ngûúâi ngheâo vay vöën. Mohammed Yunus, chuã ngên haâng naây àaä àûúåc trao giaãi Nobel Hoâa bònh trong nùm naây vò nhûäng nöî lûåc khöng mïåt moãi nhùçm xoáa boã tònh traång ngheâo àoái úã àêët nûúác Nam AÁ naây. Vaâo nhûäng nùm 80, quyä Ford àaä àêìu tû 4,5 tó àöla vaâo quyä giaáo duåc phoâng chöëng cùn bïånh thïë kyã AIDS. Hiïån nay, quyä naây coân coá möåt chûúng trònh du hoåc miïîn phñ daânh cho hoåc sinh caác quöëc gia àang phaát triïín. Quyä Ford coá vùn phoâng àaåi diïån taåi Viïåt Nam tûâ nùm 1996, vaâ hoaåt àöång taâi trúå thò àaä bùæt àêìu tûâ nhûäng nùm àêìu 1990. Quyä Ford àaä viïån trúå cho Viïåt Nam 549 dûå aán vúái hún 70 triïåu àöla vaâ caác chûúng trònh Quan hïå Quöëc tïë, Tònh duåc, Sûác khoãe sinh saãn, Giaáo duåc vaâ hoåc thuêåt, Vùn hoáa nghïå thuêåt, Taâi chñnh phaát triïín, Möi trûúâng vaâ Phaát triïín. Ngoaâi ra, Quyä Ford cuäng àaä taâi trúå cho 423 ngûúâi hoaân thaânh caác chûúng trònh thaåc sô vaâ tiïën sô úã nûúác ngoaâi vúái nhiïìu chuyïn ngaânh khaác nhau... Nhòn laåi nhûäng àöìng tiïìn maâ Ford àaä tiïu trong khöëi taâi saãn khöíng löì cuãa öng, nhiïìu ngûúâi khöng khoãi giêåt mònh. Hoå ngaåc nhiïn vò taåi sao Ford khöng boã ra möåt phêìn nhoã trong söë tiïìn àoá àïí coá thïí súã hûäu caã möåt hoân àaão tuyïåt àeåp vuâng nhiïåt àúái, hay àùåt haâng möåt du thuyïìn löång lêîy, vaâ rêët nhiïìu, rêët nhiïìu thûá nûäa maâ nïëu coá tiïìn nhiïìu ngûúâi trong chuáng ta seä laâm. Coá möåt àiïìu dûúâng nhû àaä thaânh quy luêåt trong thúâi àaåi cuãa Ford laâ hêìu hïët nhûäng nhaâ tû baãn giaâu coá nhêët thúâi kyâ àoá àïìu àùåt àöìng tiïìn cuãa hoå vaâo nhûäng chöî maâ ngaây nay chuáng ta phaãi ngûúäng möå. Öng vua dêìu moã Rockerfeller cuäng àöí möåt phêìn khöng nhoã taâi saãn cuãa mònh àïí ngùn chùån cuöåc khuãng hoaãng cuãa thõ trûúâng taâi chñnh nùm 1929. Öng vua theáp 92 HENRY FORD & FORD ÀÙÅT THÏË GIÚÁI LÏN BÖËN BAÁNH XE 93 Carnegie cuäng àaä laâm rêët nhiïìu nhûäng cöng viïåc tûâ thiïån. Nhûäng ngûúâi naây khöng chó coá àiïím chung vïì caách tiïu tiïìn maâ caách kiïëm tiïìn cuãa hoå cuäng coá sûå giöëng nhau. Hoå àïìu xuêët thên tûâ ngheâo khoá vaâ àïìu phaãi tûå ài lïn bùçng chñnh àöi chên cuãa mònh. Phaãi chùng, caách tiïu tiïìn vaâo nhûäng muåc àñch cao caã nhû vêåy xuêët phaát tûâ chñnh caách kiïëm tiïìn chên chñnh. P hêìn II. NHÛÄNG QUYÏËT ÀÕNH GOÁP PHÊÌN THAY ÀÖÍI THÏË GIÚÁI “Ngheâo khoá seä chó laâ cêu chuyïån huyïìn thoaåi cuãa quaá khûá”. Henry Ford Bêët kyâ möåt nhaâ kinh doanh naâo trong suöët sûå nghiïåp cuãa mònh àïìu phaãi ra rêët nhiïìu nhûäng quyïët àõnh. Nhûng tûåu trung laåi nhûäng quyïët àõnh cuãa anh ta chó xoay quanh ba vêën àïì cú baãn: kiïëm tiïìn bùçng caách naâo, kiïëm tiïìn nhû thïë naâo vaâ tiïu söë tiïìn kiïëm àûúåc êëy nhû thïë naâo. Cuöåc àúâi kinh doanh cuãa Henry Ford cuäng vêåy. Nhûäng quyïët àõnh cuãa öng cuäng chó xoay quanh ba vêën àïì êëy. Vêåy àiïìu gò àaä àûa öng lïn thaânh möåt huyïìn thoaåi? Vêîn laâ nhûäng quyïët àõnh trong ba vêën àïì àoá. 94 HENRY FORD & FORD ÀÙÅT THÏË GIÚÁI LÏN BÖËN BAÁNH XE 95 Chûúng 1. NAÂY ANH EM, CHUÁNG TA KHÖNG KIÏËM TIÏÌN BÙÇNG MOÅI GIAÁ! “Caách laâm cuãa öng ta laâ baâi hoåc cho têët caã chuáng ta. Nïëu têët caã caác doanh nghiïåp àïìu coá phûúng phaáp vaâ haânh àöång giöëng nhû Ford thò coá leä chuáng ta seä khöng phaãi lêm vaâo hoaân caãnh töìi tïå nhû vûâa röìi”. Roosevelt - Töíng thöëng Myä, ngûúâi àaä àûa nûúác Roosevelt Myä thoaát khoãi cuöåc khuãng hoaãng kinh tïë töìi tïå nhêët trong lõch sûã 96 HENRY FORD & FORD ÀÙÅT THÏË GIÚÁI LÏN BÖËN BAÁNH XE 97 Trong cuöåc söëng, khöng coá chuyïån gò laâ hoaân toaân vaâ tuyïåt àöëi ngêîu nhiïn. Têët caã àïìu phaãi coá möåt quaá trònh. Quyïët àõnh lûåa choån caách thûác kiïëm tiïìn cuãa Henry Ford cuäng vêåy. Henry Ford laâ möåt ngûúâi göëc Anh. Cuå nöåi cuãa öng laâ ngûúâi haåt Somerset, möåt àõa phûúng nùçm úã àöng nam nûúác Anh, quï hûúng cuãa rûúåu vang taáo vaâ nhûäng àiïåu nhaåc Folk nöíi tiïëng. Sau àoá, cuå bõ truåc xuêët ra khoãi nûúác Anh, vaâ àïën sinh söëng taåi haåt Cork - àöng nam Cöång hoâa Ireland. Taåi àêy, gia àònh Ford àaä di cû sang Myä, àõnh cû taåi Dearborn, haåt Wayne, bang Michigan. Cha öng laâ William Ford (1826-1905), chuã möåt trang traåi taåi Dearborn. Vaâ meå laâ Mary Litogot Ford (1839- 1876). Xuêët thên tûâ möåt gia àònh nöng dên, ngay tûâ nhoã Ford àaä phaãi tham gia phuå giuáp gia àònh trong cöng viïåc àöìng aáng vêët vaã. Nhûng khöng vò thïë maâ Ford bùçng loâng vúái cöng viïåc cuãa möåt ngûúâi nöng dên. Tûâ rêët súám, Ford àaä nhêån ra àûúåc nhûäng haån chïë cuãa cuöåc söëng nhaâ nöng. Öng noái rùçng “chñnh ngûúâi nöng dên àaä tûå biïën cöng viïåc cuãa hoå thaânh möåt múá höîn àöån. Hoå chia cöng viïåc tûúãng chûâng nhû àún giaãn ra thaânh nhûäng phêìn rêët vuån vùåt vaâ tûå laâm phûác taåp noá. Hoå ra ngoaâi àöìng tûâ rêët súám, vaâ khi khöng coân àuã aánh saáng àïí laâm viïåc nûäa, hoå múái vïì nhaâ. Nhûng hoå vêîn ngheâo”. Taåi sao vêåy? Nhûäng nùm sau naây, khi bûúác chên vaâo con àûúâng kinh doanh vaâ àaä coá àûúåc nhûäng thaânh cöng ban àêìu, kinh nghiïåm trong kinh doanh vaâ cuöåc söëng àaä cho Ford cêu traã lúâi: - Möåt ngûúâi nöng dên chó sûã duång àuáng 5% sûác lûåc maâ hoå boã ra. 95% coân laåi laâ daânh cho nhûäng cöng viïåc vö ñch vaâ khöng hiïåu quaã. - Suy nghô cuãa möåt ngûúâi nöng dên chó bùæt àêìu khi mùåt trúâi moåc vaâ seä chêëm dûát khi mùåt trúâi lùån. Hoå khöng coá suy nghô vaâ têìm nhòn cho möåt khoaãng thúâi gian lêu hún. Vaâ chùæc chùæn rùçng vúái suy nghô vaâ têìm nhòn nhû vêåy, khöng bao giúâ hoå coá thïí thoaát ra khoãi cuöåc söëng vêët vaã maâ hoå àang phaãi chõu àûång. Trong möåt lêìn noái chuyïån vúái con trai Edsel, Ford àaä noái rùçng: “Möåt ngûúâi laâm thuï maäi maäi chó laâ möåt ngûúâi laâm thuï nïëu anh ta ngûâng suy nghô khi cöng viïåc cuãa anh ta kïët thuác” (My life and work - Henry Ford). Ngay tûâ luác coân nhoã, Ford àaä khöng thñch cêìm caây cuöëc àïí laâm cöng viïåc cuãa nhaâ nöng, öng chó ûa thñch maáy moác. Ngaây sinh nhêåt, Ford àûúåc tùång möåt chiïëc àöìng höì. Chuá nhoã say sûa ngùæm nhòn sûå vêån haânh cuãa cöî maáy àïëm thúâi gian êëy, sûå chuyïín àöång cuãa caác baánh rùng, loâ xo vaâ quaã lùæc. Cêåu coân thaáo tung ra laâm àöång cú cho xe giêëy chaåy. 98 HENRY FORD & FORD ÀÙÅT THÏË GIÚÁI LÏN BÖËN BAÁNH XE 99 ÊËn tûúång àêìu tiïn aãnh hûúãng àïën quyïët àõnh lûåa choån nghïì nghiïåp cuãa Ford laâ khi öng 12 tuöíi, lêìn àêìu tiïn cêåu beá Ford nhòn thêëy möåt chiïëc xe chaåy bùçng àöång cú khi ài cuâng cha vaâo thõ trêën Detroit. Cuäng trong nùm àoá, Ford àûúåc nhòn thêëy möåt phûúng tiïån di chuyïín “to hún chiïëc xe ngûåa”, àoá laâ möåt àêìu maáy xe lûãa do Nichols vaâ Shepard chïë taåo. Àöëi vúái “con quaái vêåt” naây, Ford caãm thêëy rêët hûáng thuá, cêåu nùçng nùåc àoâi Nichols phaãi cho mònh treâo lïn àêìu maáy vaâ khúãi àöång noá. Trûúác sûå thñch thuá cuãa cêåu nhoã, Nichols àaä cho cêåu treâo lïn àêìu maáy, vaâ coân chó cho cêåu thêëy laâm thïë naâo maâ àöång cú coá thïí truyïìn lûåc vaâo baánh xe thöng qua dêy xñch. Sau àoá, khi vïì nhaâ Henry Ford àaä thûã tûå maây moâ chïë taåo möåt àöång cú húi nûúác cho riïng mònh. Möåt sûå cöë àaä xaãy ra, nöìi húi cuãa àöång cú bõ nöí tung laâm bõ thûúng vaâi ngûúâi baån cuâng laâm viïåc vúái cêåu. Nhûng àiïìu àoá khöng hïì laâm Ford naãn loâng. Cêåu vêîn nung nêëu ûúác mú chïë taåo thaânh cöng möåt àöång cú húi nûúác. Sûå àam mï höìn nhiïn cuãa möåt cêåu nhoã laâ àöång cú lûåa choån cöng viïåc cuãa Henry Ford. Coá leä caã Ford vaâ nhûäng ngûúâi xung quanh öng àïìu khöng thïí tûúãng tûúång àûúåc rùçng, àêy laâ nhûäng bûúác ài àêìu tiïn cuãa möåt huyïìn thoaåi cuãa nûúác Myä vaâ thïë giúái. Àïën nùm 1976, sûå raâng buöåc cuöëi cuâng vúái cöng viïåc nhaâ nöng kïët thuác khi meå öng qua àúâi. Henry Ford quyïët àõnh seä laâm möåt cöng viïåc naâo àoá coá liïn quan àïën maáy moác. Nhûng cuå thïí àoá laâ cöng viïåc gò? Nùm 1979, böën nùm sau lêìn àêìu tiïn nhòn thêëy àêìu maáy xe lûãa do Nichols vaâ Shepard chïë taåo, Ford xin vaâo hoåc viïåc taåi cöng ty Westinghouse do Schenectady laâm chuã. Àêy laâ möåt cöng ty chuyïn cho thuï maáy àêåp luáa. Ford laâm viïåc vúái nhûäng ngûúâi àaåi diïån cuãa cöng ty taåi àõa phûúng. Cöng viïåc cuãa Ford laâ sûãa chûäa nhûäng chiïëc maáy àêåp luáa vaâ nhûäng chiïëc xe duâng àïí vêån chuyïín chuáng. Trong nhûäng ngaây Ford laâm thuï cho Westinghouse, quan àiïím vïì möåt phûúng tiïån di chuyïín bùçng àöång cú thay thïë cho nhûäng cöî xe ngûåa àaä trúã nïn phöí biïën. Nhûng yá àõnh cuãa Ford trong thúâi gian naây laåi laâ chïë taåo möåt cöî maáy coá thïí di chuyïín trïn nhûäng caánh àöìng, vúái chûác nùng cuãa möåt caái maáy caây, thay thïë cho nhûäng chiïëc caây àûúåc keáo bùçng ngûåa. Theo Ford, cöî maáy naây seä laâ möåt bûúác àöåt phaá trong têåp quaán laâm viïåc cuãa ngûúâi nöng dên, noá seä taåo ra bûúác ngoùåt thay àöíi hoaân toaân cuöåc söëng cuãa hoå. “Ngheâo khoá seä chó laâ cêu chuyïån huyïìn thoaåi cuãa quaá khûá”, àoá laâ hoaâi baäo àêìu tiïn vaâ cuäng laâ lúán nhêët cuãa Ford. Nhûng hoaâi baäo àoá phaãi àúåi àïën möåt thúâi gian rêët lêu sau Ford múái coá thïí thûåc hiïån àûúåc. Nhûng cuäng phaãi khùèng àõnh rùçng, chñnh hoaâi baäo cao caã naây laâ möåt yïëu töë quan troång àïí àûa Henry Ford trúã thaânh möåt huyïìn thoaåi cuãa nûúác Myä vaâ thïë giúái. Ûúác mú thay àöíi caã thïë giúái cuãa möåt chaâng thanh niïn chûa àêìy hai mûúi tuöíi 100 HENRY FORD & FORD ÀÙÅT THÏË GIÚÁI LÏN BÖËN BAÁNH XE 101 coá thïí coi laâ möåt sûå hoang tûúãng. Hoùåc giaã nïëu ûúác mú àoá coá thïí trúã thaânh hiïån thûåc thò cuäng phaãi chúâ rêët lêu nûäa. Nhûng khaát voång - ûúác mú, duâ laâ huyïîn hoùåc, cuãa möåt ngûúâi thanh niïn seä laâ haânh trang cêìn thiïët àïí biïën cêåu thaânh möåt ngûúâi khöíng löì. Vaâ àùåc biïåt khi àoá laåi laâ möåt ûúác mú cao caã. Möåt nhaâ kinh doanh chó biïët àïën àöìng tiïìn, hay möåt nhaâ chñnh trõ chó ham mï quyïìn lûåc, hoå coá thïí thaânh cöng, nhûng àoá laâ möåt thaânh cöng coá giúái haån, vaâ coá caã sûå haån chïë. Kim Hoo Choong - chuã tõch têåp àoaân Daewoo àaä tûâng noái: “Thïë giúái thuöåc vïì nhûäng ngûúâi biïët ûúác mú”, vaâ ûúác mú cuãa võ chuã tõch naây khöng chó laâ sûå giaâu coá vaâ hûúãng thuå caá nhên, maâ àùçng sau têåp àoaân Daewoo maâ öng dûång nïn coân laâ caã khaát voång vûåc dêåy nïìn kinh tïë Haân Quöëc àaä bõ taân phaá nùång nïì sau cuöåc chiïën tranh Nam - Bùæc Triïìu Tiïn (1950-1953). Thaânh cöng cuãa Daewoo vaâ caã sûå phaát triïín thêìn kyâ cuãa nïìn kinh tïë Haân Quöëc nhûäng nùm sau àoá, àaä chûáng minh cho khaát voång cuãa Kim Hoo Choong. Nïëu khöng coá möåt ûúác mú, möåt khaát voång lúán lao vaâ cao caã, coá leä öng ta seä khöng thïí coá àûúåc nhûäng thaânh cöng kyâ diïåu nhû vêåy. Quay trúã laåi vúái nhûäng quyïët àõnh cuãa Henry Ford, trong thúâi gian laâm viïåc taåi Westinghouse, Ford nhêån ra rùçng: chi phñ àêìu tû cho möåt chiïëc maáy caây laâ quaá lúán so vúái söë tiïìn maâ möåt ngûúâi nöng dên coá thïí coá. Maáy caây vaâ nhûäng phûúng tiïån cú giúái khaác chó àûúåc sûã duång trong nöng nghiïåp khi muåc àñch cuãa viïåc tröìng troåt laâ àïí kinh doanh. Àöìng thúâi Ford cuäng thêëy rùçng: têët caã moåi ngûúâi àïìu toã ra thñch thuá vúái möåt chiïëc xe húi hún laâ àöëi vúái möåt chiïëc maáy caây. Vaâ öng quyïët àõnh seä chïë taåo ra möåt chiïëc xe húi. Trong thúâi gian àêìu nghiïn cûáu saãn xuêët xe húi, Ford coá yá àõnh tiïëp tuåc caãi tiïën àöång cú húi nûúác àïí noá phuâ húåp vúái viïåc vêån haânh möåt chiïëc xe húi. Àêìu tiïn, Ford cho tùng aáp suêët cuãa nöìi húi àïí noá coá thïí cung cêëp àuã nùng lûúång cho àöång cú vaâ caác thiïët bõ àiïìu khiïín khaác coá thïí hoaåt àöång. Nhûng sau hai nùm thûã nghiïåm vúái àöång cú húi nûúác, Ford àaä nhêån ra nhûäng haån chïë khöng thïí khùæc phuåc cuãa loaåi àöång cú naây. Viïåc tùng aáp suêët cuãa nöìi húi laâ àiïìu khöng húåp lyá. Tùng aáp suêët seä buöåc phaãi keáo theo viïåc tùng dung lûúång cuãa nöìi húi, troång lûúång cuãa noá cuäng àöìng thúâi phaãi tùng lïn tûúng ûáng. Nhû vêåy, àöång cú seä phaãi hoaåt àöång dûúái möåt aáp lûåc rêët lúán cuãa nöìi húi. Àïí àaãm baão cho àöång cú húi nûúác coá cöng suêët lúán hoaåt àöång, lûúång than àuã àïí àaáp ûáng cuäng phaãi rêët lúán. Àêy laâ nhûäng haån chïë khöng thïí khùæc phuåc àûúåc. Kñch thûúác cuãa möåt chiïëc xe húi chó coá haån. Noá khöng thïí coá àûúåc nhûäng khoaãng khöng gian lúán daânh cho viïåc àùåt àöång cú cuäng nhû chûáa nhiïn liïåu nhû möåt àêìu maáy xe lûãa, hoùåc möåt chiïëc taâu thuãy chaåy bùçng àöång cú húi nûúác. Cuöëi cuâng, Ford àaä phaãi quyïët àõnh tûâ boã yá àõnh chïë taåo möåt chiïëc xe húi chaåy bùçng àöång cú húi nûúác. 102 HENRY FORD & FORD ÀÙÅT THÏË GIÚÁI LÏN BÖËN BAÁNH XE 103 Cuäng trong thúâi gian laâm viïåc taåi Westinghouse, Ford àaä àoåc àûúåc möåt baâi viïët trïn taåp chñ Thïë giúái khoa hoåc cuãa Anh. Baâi viïët noái vïì sûå xuêët hiïån cuãa möåt loaåi àöång cú múái: àöång cú àöët trong vúái möåt xi-lanh àún, hoaåt àöång bùçng nhiïn liïåu xùng. Àöång cú naây àaä khùæc phuåc àûúåc nhûäng àiïím yïëu cöë hûäu cuãa àöång cú húi nûúác: troång lûúång cuãa möåt àöång cú nheå hún rêët nhiïìu so vúái möåt àöång cú húi nûúác, àöìng thúâi lûúång nhiïn liïåu àuã cho àöång cú hoaåt àöång cuäng ñt hún so vúái àöång cú húi nûúác. Nhûäng ûu àiïím naây cho pheáp möåt chiïëc xe chaåy bùçng àöång cú àöët trong coá thïí hoaåt àöång àûúåc lêu hún. Àiïìu naây cuäng àöìng nghôa vúái viïåc noá coá khaã nùng chaåy möåt àoaån àûúâng daâi hún so vúái àöång cú húi nûúác maâ khöng cêìn phaãi tiïëp thïm nhiïn liïåu. Ford nhanh choáng nhêån ra àêy seä laâ loaåi àöång cú cuãa tûúng lai. Öng têåp trung têët caã sûå chuá yá vaâo sûå phaát triïín cuãa loaåi àöång cú naây. Nùm 1885, cú höåi tòm hiïíu vïì àöång cú àöët trong àïën vúái Ford. Möåt cöng ty cú khñ àaä àûa möåt àöång cú àöët trong àïën Detroit àïí triïín laäm. Khöng may cho hoå, àöång cú àoá laåi bõ hoãng. Nhûng sûå cöë àoá laåi biïën thaânh möåt vêån may cuãa Ford. Mùåc duâ trûúác àêy, Ford chûa bao giúâ àûúåc tiïëp xuác vúái àöång cú àöët trong, song öng vêîn xin tham gia vaâo viïåc sûãa chûäa chiïëc àöång cú hoãng àoá. Àêy laâ lêìn àêìu tiïn Ford àûúåc tiïëp xuác trûåc tiïëp vúái möåt àöång cú àöët trong. Sau lêìn naây, hiïíu biïët vïì àöång cú àöët trong cuãa Henry Ford àaä coá möåt bûúác tiïën vûúåt bêåc. Chó hai nùm sau àoá, nùm 1887, Ford àaä thiïët kïë àûúåc möåt àöång cú àöët trong àêìu tiïn vúái böën xi lanh. Bùæt àêìu tûâ luác naây öng quyïët àõnh chïë taåo xe húi vúái àöång cú àöët trong. Àïí thêëy hïët àûúåc tñnh àuáng àùæn trong quyïët àõnh naây cuãa Henry Ford, chuáng ta phaãi coá möåt vaâi neát àiïím qua lõch sûã phaát triïín cuãa xe húi vaâ àöång cú àöët trong. Lõch sûã xe húi khöng phaãi àûúåc bùæt nguöìn tûâ nûúác Myä. YÁ tûúãng vïì xe húi ra àúâi lêìn àêìu tiïn taåi Anh vúái phaát minh cuãa Nicolas vaâ Joseph Cugnot vaâo nùm 1769. Àïën nùm 1801, möåt ngûúâi tïn laâ Richard Trevithick cuäng cho chaåy thûã möåt àöång cú húi nûúác lêìn àêìu tiïn taåi Anh. Úà Myä, nhûäng phaát minh vïì xe húi xuêët hiïån chêåm hún möåt chuát so vúái chêu Êu. Phaãi àïën cuöëi nùm 1804, Oliver Evans múái chïë taåo thaânh cöng möåt chiïëc xe húi chaåy bùçng àöång cú húi nûúác. Tuy nhiïn, hún nûãa thïë kyã sau àoá, lõch sûã cuãa xe húi hiïån àaåi múái thûåc sûå àûúåc bùæt àêìu. Chiïëc xe húi chaåy bùçng àöång cú àöët trong lêìn àêìu tiïn àûúåc ra àúâi taåi Bó nùm 1860. Àêy laâ möåt phaát minh cuãa Etiene Lenoir. Trong nhûäng thûã nghiïåm cuöëi cuâng, chiïëc xe cuãa Etiene Lenoir àaä chaåy àûúåc 7 dùåm (khoaãng 4,2km) trong thúâi gian ba giúâ. Nhûng sau àoá öng ta tûâ boã yá tûúãng chïë taåo möåt chiïëc xe húi hoaân chónh. Cöng lao phaát triïín tiïëp tuåc hoaân chónh àöång cú àöët trong thuöåc vïì Karl Benz ngûúâi Àûác, vaâ Siegfried Marcus ngûúâi AÁo. Trong nhûäng nùm 70, 80 cuãa thïë kyã XIX, hai nhaâ phaát minh naây àaä thiïët kïë vaâ thûã nghiïåm thaânh cöng àöång cú àöët trong. Cuâng vúái nhûäng thaânh cöng vïì àöång cú, ngaânh saãn xuêët xe húi cuäng àaä bùæt àêìu hònh thaânh vaâ phaát triïín. Nhaâ maáy saãn xuêët xe húi àêìu tiïn àûúåc ra àúâi taåi Birming ham - Anh vaâo nùm 1895, do Frederick William Lanchester 104 HENRY FORD & FORD ÀÙÅT THÏË GIÚÁI LÏN BÖËN BAÁNH XE 105 laâm giaám àöëc. Sau àoá, taåi Phaáp nhûäng cöng ty xe húi nhû Panhard et Levassor, hay Peugeot cuäng àûúåc thaânh lêåp. Coân taåi Myä, Charles vaâ Frank Duryea cuäng thaânh lêåp cöng ty Duryea Motor Wagon, trúã thaânh cöng ty saãn xuêët xe húi àêìu tiïn cuãa Tên thïë giúái. Khi yá tûúãng vïì sûå thay thïë xe ngûåa bùçng möåt phûúng tiïån coá thïí tûå di chuyïín àûúåc nhúâ àöång cú àaä trúã nïn phöí biïën thò Ford laåi àang loay hoay vúái yá tûúãng vïì möåt chiïëc maáy caây. Khi àöång cú àöët trong àaä àûúåc chïë taåo vaâ thûã nghiïåm thaânh cöng taåi Anh, thò Ford cuäng chó múái biïët àïën noá thöng qua caác baâi baáo. Trong lônh vûåc naây, Ford khöng phaãi laâ ngûúâi ài àêìu. Chùæc chùæn laâ nhû vêåy. Nhûng buâ laåi, öng laåi coá quyïët àõnh àuáng àùæn vaâ kõp thúâi. Quyïët àõnh chñnh xaác vaâ sûå nöî lûåc hïët mònh àaä giuáp öng buâ lêëp àûúåc khoaãng caách so vúái nhûäng ngûúâi ài trûúác. Vaâ chó möåt thúâi gian ngùæn sau, Ford àaä àûáng úã võ trñ cao nhêët. Henry Ford laâ möåt ngûúâi göëc Anh. Nhûng khi nhûäng chiïëc xe cuãa Ford Motor traân ngêåp thõ trûúâng Anh thò ngûúâi Anh laåi phaãi hoåc têåp tñnh caách Myä cuãa Ford: quyïët àõnh nhanh choáng. Vaâ chùæc chùæn àïí thaânh cöng, ngûúâi Anh phaãi thïm vaâo kho kinh nghiïåm vöën àaä àêìy ùæp cuãa mònh möåt triïët lyá Myä: Anh thöng minh - chûa àuã. Anh cöë gùæng hïët mònh - vêîn chûa àuã. Muöën thaânh cöng - anh phaãi laâ ngûúâi ài àêìu. Sau möåt thúâi gian laâm viïåc taåi Westinghouse, Ford quay laåi vúái cöng viïåc cuãa möåt ngûúâi nöng dên. Àiïìu naây khöng àöìng nghôa vúái viïåc Ford tûâ boã con àûúâng cuãa mònh. Súã dô öng quay laåi cöng viïåc nhaâ nöng laâ búãi vò öng muöën coá thúâi gian xem xeát laåi têët caã nhûäng yá tûúãng cuãa mònh vaâ tiïëp tuåc nhûäng thûã nghiïåm vúái àöång cú àöët trong. Vaâ ngoaâi ra, cuäng nhû têët caã nhûäng ngûúâi àaân öng khaác, Ford muöën lêåp gia àònh. Cha cuãa Ford àaä giao cho öng 10 mêîu àêët canh taác. Ford vûâa laâm cöng viïåc cuãa möåt ngûúâi nöng dên, vûâa tiïëp tuåc nhûäng thûã nghiïåm vïì àöång cú àöët trong cuãa mònh. Nhûäng thûã nghiïåm trong thúâi gian naây àaä cung cêëp cho öng nhûäng hiïíu biïët cú baãn vïì cú chïë hoaåt àöång cuãa möåt àöång cú àöët trong. Möåt sûå kiïån lúán cuãa cuöåc àúâi Henry Ford cuäng àïën vúái öng trong thúâi gian naây. Trong möåt buöíi kiïu vuä, Ford àaä gùåp àûúåc Clara Bryant xinh àeåp. Àiïìu laâm cho Clara chuá yá nhiïìu àïën Ford laâ àöìng höì àeo tay cuãa öng coá böën kim do chñnh öng chïë taåo. Trïn mùåt àöìng höì coá möåt cêy kim daâi vaâ möåt cêy kim ngùæn chó giúâ taåi àõa phûúng, coân hai cêy kim khaác duâng àïí chó giúâ chuêín maâ ngaânh àûúâng sùæt luác àoá àaä bùæt àêìu thûåc thi. Àöìng thúâi cö cuäng bõ cuöën huát búãi nhûäng yá tûúãng kinh doanh vaâ caác ûúác mú cuãa Ford. Ngaây 11.4.1888, hai ngûúâi trúã thaânh vúå chöìng. Nùm 1890, Ford bùæt àêìu nghiïn cûáu möåt chiïëc àöång cú àöët trong múái vúái möåt xi-lanh coá kñch 106 HENRY FORD & FORD ÀÙÅT THÏË GIÚÁI LÏN BÖËN BAÁNH XE 107 thûúác gêëp àöi nhûäng xi-lanh cuãa àöång cú böën xi lanh. Öng cho rùçng, vúái àöång cú möåt xi-lanh, troång lûúång cuãa xe seä giaãm vaâ khaã nùng di chuyïín seä töët hún. Sau àoá, Ford coá möåt thûã nghiïåm maâ öng cho laâ vô àaåi laâ lùæp àöång cú möåt xi-lanh vaâo möåt chiïëc xe àaåp. Chiïëc xe naây khöng bao giúâ àûúåc chaåy thûã, búãi vò troång lûúång cuãa àöång cú cöång vúái nhiïn liïåu vaâ hïå thöëng àiïìu khiïín laâ quaá nùång so vúái khaã nùng chõu lûåc cuãa khung möåt chiïëc xe àaåp. Thûã nghiïåm thêët baåi naây àûa àïën cho Ford möåt quyïët àõnh seä saãn xuêët nhûäng chiïëc xe böën baánh coá gùæn àöång cú maâ ngaây nay chuáng ta vêîn goåi laâ xe húi. Nùm 1891, khöng thïí tiïëp tuåc söëng möåt cuöåc söëng teã nhaåt úã quï nhaâ. Henry Ford quyïët àõnh cuâng vúå lïn Detroit, núi öng coá thïí coá cú höåi thûåc hiïån ûúác mú cuãa mònh. Rúâi nöng traåi lïn Detroit, Ford gùåp möåt ngûúâi baån thúå trûúác àêy vaâ ngûúâi naây àaä giuáp öng kiïëm àûúåc möåt chên kyä sû trong Cöng ty àiïån Edison Detroit, möåt cöng ty àêìu àaân trong ngaânh àiïån khñ. Henry Ford nùæm bùæt cöng viïåc möåt caách nhanh àïën àöå chó sau böën nùm laâm viïåc taåi àêy öng àaä trúã thaânh kyä sû trûúãng cuãa nhaâ maáy. Nhûng niïìm àam mï àöång cú xùng vêîn luön hiïån diïån trong öng. Vò thïë sau giúâ laâm viïåc, Ford daânh troån thúâi gian àïí maây moâ, nghiïn cûáu. Nùm 1892, Ford hoaân thaânh chiïëc xe àêìu tiïn cuãa mònh. Chiïëc xe naây coá àöång cú hai xi-lanh, möîi xi-lanh coá àûúâng kñnh 2,5 inch(*), daâi 6 inch. So vúái àöång cú húi nûúác, àöång cú naây coá thïí giaãm töëi àa lûúång nùng lûúång hao huåt, àöìng thúâi cöng suêët cuãa noá cuäng àûúåc tùng lïn àaáng kïí vúái saáu maä lûåc. Nguyïn tùæc hoaåt àöång cuãa àöång cú laâ lûåc seä àûúåc truyïìn tûâ mö-tú túái baánh thöng qua möåt dêy xñch. Àöång cú coá thïí àûúåc khúãi àöång vaâ dûâng laåi bùçng khúáp ly húåp àûúåc àiïìu khiïín bùçng tay. Töëc àöå di chuyïín cuãa noá laâ 20 dùåm/h. Tuy nhiïn, nhûäng lêìn thûã nghiïåm àêìu tiïn khöng laâm Ford thûåc sûå haâi loâng. Phaãi àïën lêìn thûã nghiïåm nùm 1896, Henry Ford múái cho öng kïët quaã tûúng àöëi myä maän. Vaâo luác hai giúâ saáng cuãa möåt ngaây thaáng 6.1896, öng àaä vùån chiïëc bu-lon cuöëi cuâng vaâo cöî xe húi àêìu tiïn cuãa mònh, sùén saâng cho noá lùn baánh. Viïåc Henry Ford laái chiïëc xe cuãa mònh ài daåo khùæp núi vaâ öng coân dûå àõnh laâm ra chiïëc xe thûá hai, àaä laâm cho ban laänh àaåo cöng ty Edison bùæt àêìu nghi vêën. Hoå khöng biïët öng coá coân quan têm àïën cöng viïåc cuãa nhaâ maáy möåt caách chu àaáo nûäa hay khöng. Mùåt khaác, hoå cuäng mong öng chêëm dûát chuyïån maây moâ vúái nhûäng chiïëc xe, nïn àaä böí nhiïåm öng lïn laâm kyä sû trûúãng nhaâ maáy àiïån De troit. Cuöåc söëng luác naây àaä tûúm têët hún, nhûng viïåc laâm ra möåt chiïëc xe húi khaác laâ àiïìu khöng thïí. Sau nhiïìu àïm trùçn troåc vúái nhûäng khoá khùn cuãa mònh, öng noái: “Töi àaä phaãi lûåa choån giûäa cöng __________ * 1 inch = 2,54cm 108 HENRY FORD & FORD ÀÙÅT THÏË GIÚÁI LÏN BÖËN BAÁNH XE 109 viïåc laâm vaâ xe húi. Töi choån xe húi. Hay noái khaác ài töi rúâi boã cöng viïåc”. Thaáng 8.1899, úã tuöíi 36, Ford quyïët àõnh xin thöi viïåc úã cöng ty àiïån, bùæt àêìu con àûúâng kinh doanh xe húi. Nhû vêåy, cêu traã lúâi cho cêu hoãi kiïëm tiïìn bùçng caách naâo àaä àûúåc traã lúâi. Nhûng coân möåt vêën àïì quan troång hún: Kiïëm tiïìn nhû thïë naâo? Chûúng 2. ÀÚN GIAÃN LA THÏË GIÚÁI NAÂY CÊÌN ÀÛÚÅC PHUÅC VUÅ! Haäy baán xe cho “söë àöng vô àaåi”. Henry Ford 110 HENRY FORD & FORD ÀÙÅT THÏË GIÚÁI LÏN BÖËN BAÁNH XE 111 MÖÎI NGÛÚÂI ÀÏÌU CÊÌN MÖÅT CHIÏËC Ö-TÖ Muåc àñch cuãa hêìu hïët caác nhaâ kinh doanh àïìu laâ lúåi nhuêån töëi àa tûâ nhûäng àöìng tiïìn boã ra. Nhûng àöëi vúái Henry Ford, lúåi nhuêån chó laâ yïëu töë àûúåc àùåt úã haâng cuöëi cuâng. Khaát voång lúán nhêët trong suöët caã sûå nghiïåp kinh doanh cuãa öng laâ laâm thïë naâo àïí nhûäng chiïëc xe húi coá thïí trúã nïn thöng duång trong cuöåc söëng. Khöng riïng gò úã Myä, trong thúâi gian naây úã hêìu hïët caác quöëc gia àïìu coá nïìn cöng nghiïåp phaát triïín trïn thïë giúái nhû Anh, Àûác hay Phaáp. Quan àiïím cuãa moåi ngûúâi àïìu cho rùçng xe húi chó laâ möåt thûá àöì chúi àùæt tiïìn. Caác doanh nghiïåp saãn xuêët xe húi àïìu phaát triïín theo xu hûúáng chïë taåo ra nhûäng chiïëc xe húi àùæt tiïìn, kiïíu daáng sang troång nhùçm phuåc vuå cho nhu cêìu cuãa giúái thûúång lûu. Khöng ai nghô rùçng möåt ngûúâi vúái thu nhêåp trung bònh coá thïí coá cú höåi súã hûäu möåt chiïëc xe húi. Henry Ford khöng nghô vêåy. Öng quyïët têm thay àöíi quan àiïím àoá bùçng chñnh nhûäng quyïët àõnh vaâ haânh àöång cuãa mònh. Boáp nùån àûúåc nhiïìu nhêët tûâ nhûäng khaách haâng laâ möåt trong nhûäng caách kinh doanh bõ Ford lïn aán. Theo öng, caách kiïëm tiïìn töët nhêët cuãa möåt nhaâ kinh doanh laâ “têåp trung laâm viïåc àïí hoaân thiïån vaâ giaãm giaá saãn phêím cuãa mònh. Lúåi ñch cuãa khaách haâng seä laâ thûúác ào cho sûå thaânh cöng cuãa doanh nghiïåp”. Àïí thûåc hiïån ûúác mú biïën nhûäng chiïëc Ford trúã thaânh phûúng tiïån ài laåi haâng ngaây cuãa ngûúâi dên Myä, Henry Ford àaä xaác àõnh phûúng chêm saãn xuêët cuãa mònh laâ saãn xuêët ra àûúåc thêåt nhiïìu saãn phêím vúái giaá thaânh thêåt reã. Henry Ford cho rùçng 95% khaách haâng seä chuá yá àïën giaá caã vaâ chêët lûúång saãn phêím trûúác tiïn. Chó 5% quan têm àïën kiïíu daáng vaâ möåt àiïím àùåc biïåt naâo àoá cuãa saãn phêím. Choån 95% hay 5%? Henry Ford àaä choån cho mònh chöî àûáng úã phêìn trùm lúán hún. Vaâ theo öng, con àûúâng duy nhêët àïí tiïëp cêån vúái hoå laâ giaãm giaá xe xuöëng mûác thêëp nhêët coá thïí àûúåc. YÁ tûúãng naây cuãa Ford coá thïí coi laâ möåt sûå àöåt phaá trong lõch sûã kinh doanh cuãa nûúác Myä. Möåt nûúác maâ trûúác àêy thöng thûúâng chó aáp duång chïë àöå möåt giaá. Tuy nhiïn, yá tûúãng vïì viïåc baán xe giaá reã cuäng chó manh nha trong suy nghô cuãa Henry Ford úã nhûäng nùm àêìu tiïn öng bûúác vaâo con àûúâng kinh doanh. Phaãi möåt thúâi gian sau yá tûúãng naây múái àûúåc Ford àûa vaâo aáp duång trong thûåc tïë. Nùm 1904, cöng ty Ford Motor cho ra àúâi mêîu xe àêìu tiïn, àoá laâ nhûäng chiïëc Model A. Giaá baán möåt chiïëc xe naây laâ 850 àöla. Nùm àêìu tiïn, 1.708 chiïëc àaä àûúåc baán ra trïn thõ trûúâng. 112 HENRY FORD & FORD ÀÙÅT THÏË GIÚÁI LÏN BÖËN BAÁNH XE 113 Nùm 1905 cho ra àúâi hai kiïíu xe tiïëp theo: Model B giaá 2.000 àöla cho möîi chiïëc, vaâ kiïíu C giaá 900 àöla. Söë lûúång baán ra cuãa caã hai kiïíu xe naây laâ 1.695 chiïëc trong nùm 1905, vaâ nùm 1906 laâ 1.599 chiïëc - àïìu thêëp hún so vúái nùm 1904. Nhû vêåy, coá thïí ruát ra möåt kïët luêån laâ: giaá xe tùng tó lïå nghõch vúái söë lûúång xe baán ra. Cuöëi nùm 1906, Cöng ty Ford Motor quyïët àõnh giaãm giaá xe xuöëng coân 750 àöla cho möåt saãn phêím. Vaâ söë lûúång xe baán ra ngay lêåp tûác coá sûå tùng àöåt biïën, nùm 1907 baán ra 8.423 xe. Nùm 1908, Ford laåi tiïën haânh thûã nghiïåm möåt àúåt tùng giaá nûäa. Söë xe baán ra cuäng ngay lêåp tûác giaãm maånh xuöëng coân 6.308 chiïëc. Sau nùm nùm thûã nghiïåm, Ford àûa ra quyïët àõnh trong con àûúâng kinh doanh cuãa mònh laâ baán xe giaá reã vúái viïåc àûa vaâo saãn xuêët loaåi xe múái: Model T. Nùm 1908, nhûäng chiïëc Model T àêìu tiïn àûúåc xuêët xûúãng taåi nhaâ maáy Piquette. Sau àoá viïåc saãn xuêët àûúåc chuyïín vïì möåt nhaâ maáy quy mö hún nùçm trong khu liïn húåp Highland Park. Tûâ khi ra àúâi àïën khi ngûâng saãn xuêët, nhûäng chiïëc Model T coá rêët ñt sûå thay àöíi vïì kiïíu daáng, caã àïën möåt chi tiïët nhoã rêët dïî thay àöíi àöëi vúái bêët cûá möåt chiïëc xe naâo cuäng vêîn àûúåc giûä nguyïn àoá laâ maâu sùæc - hêìu hïët nhûäng chiïëc Model T àûúåc xuêët xûúãng àïìu coá maâu àen. Nhûng ngûúåc laåi vúái kiïíu daáng, giaá thaânh möåt chiïëc Model T luön luön coá sûå thay àöíi theo chiïìu hûúáng xuöëng thêëp. Ngaây 1.10.1908, ngaây maâ nhûäng chiïëc Model T àêìu tiïn àûúåc xuêët xûúãng thò têët caã caác saåp baáo trïn toaân nûúác Myä cuäng traân ngêåp hònh aãnh Ford bïn caånh nhûäng chiïëc Model T trïn trang nhêët. Coá thïí chiïën dõch quaãng caáo cho sûå ra àúâi kiïíu xe Model T cuãa Ford Motor laâ chiïën dõch quaãng caáo rêìm röå nhêët trong lõch sûã nûúác Myä. Muåc àñch cuãa Ford trong chiïën dõch quaãng caáo naây khöng gò khaác hún laâ thu huát sûå chuá yá cuãa àaåi àa söë cöng chuáng - nhûäng khaách haâng chñnh cuãa öng. Ngoaâi ra, möåt muåc àñch khaác cuäng rêët àûúåc Ford vaâ Ford Motor chuá yá àoá laâ taåo ra niïìm tin cho caác nhaâ buön úã caác thõ trêën nhoã, caác khu vûåc ñt dên cû àïí biïën hoå thaânh nhûäng àaåi lyá tiïu thuå cho cöng ty úã khùæp moåi núi trïn toaân nûúác Myä. Vaâ àiïím àaáng chuá yá nhêët cuãa àúåt quaãng caáo naây khöng phaãi úã kiïíu daáng, cuäng khöng phaãi úã nhûäng chó söë töëi ûu vïì kyä thuêåt cuãa àöång cú, maâ nöíi bêåt cuãa nhûäng chiïëc Model T úã àêy laâ giaá thaânh. Thûã nhòn vaâo baãng so saánh giûäa Model T vúái chiïëc Classic Six cuäng ra cuâng thúâi cuãa Chevrolet: CLASSIC SIX - Àöång cú V8 (laâ loaåi àöång cú tiïn tiïën nhêët trong nhûäng nùm 20). - Saáu xi-lanh, dung tñch 299 in3 (4,9l) - Töëc àöå: 65 dùåm/h (104km/h) - Chúã àûúåc nùm haânh khaách. - Giaá: 2.650 àöla. 114 HENRY FORD & FORD ÀÙÅT THÏË GIÚÁI LÏN BÖËN BAÁNH XE 115 MODEL T - Àöång cú 4 xi-lanh. - Dung tñch 177 in3 (2,9l). - Cöng suêët: 20 hp (15KW). - Töëc àöå 45 dùåm/h (72km/h). - Giaá: 440 àöla. Vúái nhûäng so saánh caã vïì kiïíu daáng vaâ chó söë kyä thuêåt nhû vêåy, sûå thaânh cöng cuãa Model T so vúái Classic Six nïëu khöng phaãi bùæt nguöìn tûâ giaá caã thò seä bùæt nguöìn tûâ àêu! Möåt chiïëc Model T luác múái ra àúâi àûúåc baán ra chó vúái giaá 825 àöla. Têët nhiïn 825 àöla cuäng khöng hùèn laâ möåt söë tiïìn nhoã so vúái thu nhêåp chung cuãa àaåi àa söë ngûúâi Myä luác bêëy giúâ (lûúng trung bònh cuãa möåt cöng nhên Myä cho möåt ngaây laâm viïåc laâ 3 àöla). Nhûng 825 àöla cuäng àaä laâ möåt mûác giaá gêy sûãng söët cho caã thõ trûúâng tiïu thuå xe húi cuãa nûúác Myä. Àïën nùm 1916, giaá baán möåt chiïëc Model T chó coân 360 àöla. Muåc tiïu cuöëi cuâng cuãa Henry Ford vaâ Ford Motor laâ giûä giaá thaânh cuãa möåt chiïëc Model T úã mûác thêëp nhêët: 260 àöla. Hiïåu quaã cuãa quyïët àõnh saãn xuêët xe Model T vúái giaá thaânh thêëp cuãa Henry Ford àaä àûúåc chûáng minh bùçng nhûäng con söë cûåc kyâ êën tûúång: Tûâ nùm 1908-1927, khi nhûäng chiïëc Model T àûúåc ngûâng saãn xuêët, àaä coá töíng söë 15 triïåu chiïëc Model T àûúåc baán ra trïn thõ trûúâng thïë giúái. Ngay trong nùm àêìu tiïn ra mùæt, 6.000 chiïëc Model T àaä àûúåc tiïu thuå hïët. Kïët thuác nùm 1913, saãn phêím cuãa Ford Motor chiïëm 50% thõ phêìn nûúác Myä. Nùm 1918, möåt nûãa trong toaân böå nhûäng chiïëc xe àang chaåy trïn thïë giúái laâ saãn phêím cuãa Ford Motor. Doanh söë baán haâng cuãa Ford Motor àaä vûúåt xa so vúái caác àöëi thuã khaác trong lônh vûåc saãn xuêët xe húi. So vúái Cöng ty Cadilac, cöng ty coá doanh söë baán haâng cao thûá hai trong ngaânh cöng nghiïåp chïë taåo xe húi thò doanh söë baán haâng cuãa Ford Motor cuäng cao hún mûúâi lêìn. Chó tñnh söë laäi roâng trong nùm àêìu tiïn Model T ra àúâi àaä bùçng söë laäi cuãa nùm nùm trûúác cöång laåi: hai triïåu àöla. Khöng coân phaãi baân caäi vïì sûå àuáng àùæn trong quyïët àõnh baán xe giaá reã cuãa Henry Ford. Hûúáng túái 95% ngûúâi tiïu duâng laâ chuã trûúng hoaân toaân saáng suöët. Nhûng möåt nhaâ kinh doanh taâi nùng laåi phaãi laâ möåt ngûúâi biïët têån duång nhûäng cú höåi duâ laâ nhoã nhêët, biïët khai thaác nhu cêìu cuãa möåt söë lûúång duâ laâ rêët nhoã ngûúâi tiïu duâng. Vêåy 5% ngûúâi tiïu duâng coân laåi coá àûúåc Ford vaâ caác cöång sûå cuãa öng quan têm möåt caách àuáng àùæn? Coá möåt chiïën lûúåc lêu daâi àuáng àùæn laâ möåt yïëu töë nïìn taãng cho sûå thaânh cöng. Nhûng sûå nhanh nhaåy cuäng laâ möåt phêím chêët quan troång àïí coá àûúåc thaânh cöng. Vaâ Ford laâ möåt nhaâ kinh doanh coá taâi, àiïìu àoá àûúåc thïí hiïån úã sûå quan têm thñch 116 HENRY FORD & FORD ÀÙÅT THÏË GIÚÁI LÏN BÖËN BAÁNH XE 117 àaáng cuãa Ford àöëi vúái möåt söë lûúång nhoã ngûúâi tiïu duâng coân laåi. Nùm 1925, Ford bùæt àêìu thêm nhêåp vaâo thõ trûúâng xe húi sang troång bùçng caách mua laåi Cöng ty Lincoln Motor. Doâng xe húi àûúåc xuêët xûúãng úã àêy mang tïn võ Töíng thöëng nöíi tiïëng cuãa nûúác Myä: Abraham Lincoln, ngûúâi maâ Henry Ford rêët kñnh phuåc. Àïën nùm 1930, doâng xe Mercury cuäng àûúåc ra àúâi nhùçm àaáp ûáng cho thõ trûúâng tiïu thuå xe húi vúái giaá trung bònh. Möåt doâng xe múái cuäng àûúåc ra àúâi trong thúâi gian sau àoá: Lincoln Limosine. Àêy laâ doâng xe vúái nhûäng tñnh nùng àùåc biïåt maâ nhûäng Töíng thöëng Myä sau naây rêët ûa duâng. Chñnh Töíng thöëng John Kennedy cuäng ài trïn möåt chiïëc Limosine trong ngaây öng bõ aám saát. Chiïëc xe naây hiïån nay coân àûúåc lûu giûä taåi Baão taâng Ford taåi Dearborn. Chiïën lûúåc laâ baán xe giaá reã. Nhûng khi cêìn thiïët, Henry Ford vêîn àûa ra quyïët àõnh tùng giaá xe. Àoá chñnh laâ sûå nhanh nhaåy trong tû duy kinh doanh. Sûå nhanh nhaåy, linh hoaåt naây àûúåc thïí hiïån trong quyïët àõnh cuãa Henry Ford vaâo nùm 1909. Àêìu nùm naây, Cöng ty Ford Motor rêët cêìn tiïìn àïí múã röång saãn xuêët. Khöng coân caách naâo khaác, Ford phaãi quyïët àõnh tùng giaá xe. Hêìu hïët caác loaåi xe àïìu tùng giaá 100 àöla cho möîi chiïëc, àùåc biïåt coá nhûäng loaåi xe tùng tûâ 150 àïën 200 àöla cho möîi chiïëc. Kïët quaã laâ sau hai nùm chó 18.664 xe àûúåc baán ra. Tuy nhiïn cöng ty cuäng àaä tñch luäy àûúåc möåt söë vöën nhêët àõnh àïí múã röång quy mö saãn xuêët. Diïån tñch nhaâ xûúãng àûúåc xêy múái àaä nêng töíng diïån tñch tûâ 2,65 mêîu Anh lïn 32 mêîu Anh. Söë cöng nhên tùng lïn thaânh 4.110 ngûúâi, söë xe saãn xuêët àûúåc tûâ hún 6.000 chiïëc tùng lïn 35.000 chiïëc trong möåt nùm. Vúái nhûäng kïët quaã vïì múã röång quy mö saãn xuêët naây, Ford laåi tiïëp tuåc thûåc hiïån àûúåc chiïën lûúåc giaãm giaá. Nhûng lêìn naây laâ úã möåt mûác àöå cao hún: tûâ 950 àöla cho möåt chiïëc xuöëng chó coân 750 àöla. Vaâ söë lûúång xe baán ra thò khöng coân gò phaãi baân caäi: 34.528 chiïëc. CÖNG THÛÁC KINH DOANH “CHO ÀI RÖÌI SEÄ NHÊÅN” Quyïët àõnh àïí giaãm giaá xe thò rêët àún giaãn. Nhûng laâm caách naâo àïí giaãm giaá xe maâ cöng ty vêîn laâm ùn coá laäi múái laâ vêën àïì khoá khùn. Khöng thïí coá àûúåc saãn phêím giaá reã so vúái caác doanh nghiïåp khaác nïëu anh khöng coá möåt phûúng thûác saãn xuêët vaâ quaãn lyá ûu viïåt hún hoå. * * * Sûå àöåc lêåp trong kinh doanh laâ möåt trong nhûäng yïëu töë àaãm baão cho sûå thaânh cöng maâ Henry Ford luön àùåt lïn võ trñ haâng àêìu. Àöëi vúái Ford, àöåc lêåp 118 HENRY FORD & FORD ÀÙÅT THÏË GIÚÁI LÏN BÖËN BAÁNH XE 119 trong kinh doanh khöng àún thuêìn chó laâ sûå tûå chuã trong möëi quan hïå vúái caác doanh nghiïåp khaác, maâ noá coân laâ sûå tûå chuã àöëi vúái nhûäng yïëu töë khöng thïí thiïëu àûúåc cuãa möåt nhaâ kinh doanh, àoá laâ tiïìn vaâ cuâng vúái noá laâ caác chuã nhaâ bùng. Ford khöng hïì phuã nhêån vai troâ cuãa tiïìn tïå trong xaä höåi hiïån àaåi. Theo öng: “Tiïìn, sau têët caã laâ caái cûåc kyâ àún giaãn. Noá laâ möåt phêìn khöng thïí thiïëu àûúåc trong hïå thöëng trao àöíi cuãa chuáng ta. Noá laâ caách thûác àún giaãn vaâ trûåc tiïëp àïí chuyïín haâng hoáa tûâ möåt ngûúâi sang nhûäng ngûúâi khaác. Sau têët caã, noá laâ thûá töëi quan troång vaâ àaáng khêm phuåc nhêët. Noá giuáp àúä têët caã vaâ khöng gêy trúã ngaåi”. Möåt nhaâ kinh doanh khöng thïí khöng coá tiïìn. Nhûng nïëu anh ta àùåt söë tiïìn kiïëm àûúåc lïn trïn hïët, anh ta seä gùåp rùæc röëi. Àùåt lúåi nhuêån lïn haâng àêìu, àiïìu àoá cuäng àöìng nghôa vúái viïåc anh ta tûå àùåt mònh dûúái möåt hïå thöëng, hïå thöëng àoá bõ kiïím soaát búãi tiïìn. Vaâ khi úã dûúái möåt hïå thöëng, têët yïëu anh ta seä phaãi chõu aáp lûåc, hoùåc töìi tïå hún coá thïí bõ mêët tûå do. Moåi ngûúâi àïìu muöën laâm viïåc möåt caách tûå do. Khi khöng coân tûå do trong cöng viïåc, sûác saáng taåo cuãa hoå seä trúã vïì con söë 0. Àöëi vúái möåt doanh nghiïåp, tiïìn laâ vêën àïì àêìu tiïn, nhûng khöng phaãi laâ vêën àïì cuöëi cuâng. Àiïìu quan troång laâ sûã duång söë tiïìn hiïån coá nhû thïë naâo! Khöng bao giúâ àûúåc pheáp tòm moåi caách àïí kiïëm töëi àa lúåi nhuêån trong thúâi gian ngùæn nhêët. Laâm viïåc möåt caách têåp trung vaâ tòm caách hoaân thiïån saãn phêím laâ con àûúâng dêîn túái thaânh cöng - àoá laâ nguyïn tùæc kinh doanh cuãa Henry Ford. Coân àöëi vúái caác chuã nhaâ bùng: “Töi khöng chöëng laåi caác nhaâ bùng. Àiïìu ngu xuêín nhêët maâ chuáng ta coá thïí laâm laâ giïët chïët caác chuã nhaâ bùng vaâ hïå thöëng taâi chñnh. Thïë giúái khöng thïí phaát triïín nïëu khöng coá sûå trúå giuáp cuãa hoå. Chuáng ta coá hoå àïí coá tiïìn, chuáng ta coá hoå àïí coá tñn duång, chuáng ta coá hoå àïí coá vöën. Khöng coá hoå seä khöng coá saãn phêím vaâ cuäng chùèng coá sûå thay àöíi naâo caã”. Nhûng: “Hoå duy nhêët chó nghô àïën tiïìn. Hoå nghô möåt nhaâ maáy saãn xuêët ra tiïìn chûá khöng phaãi saãn xuêët ra haâng hoáa. Hoå muöën nhòn thêëy tiïìn chûá khöng phaãi saãn phêím. Hoå khöng hiïíu rùçng viïåc kinh doanh khöng thïí àûáng yïn, noá phaãi ài lïn hoùåc ài xuöëng”. Vêåy laâ àaä roä raâng, Henry Ford khöng muöën phuå thuöåc vaâo bêët cûá ai vaâ bêët cûá thûá gò. Cho duâ nhûäng thûá àoá laâ töëi cêìn thiïët. Quan àiïím naây luön luön chi phöëi nhûäng quyïët àõnh dûát khoaát trong sûå nghiïåp kinh doanh cuãa Henry Ford. Nùm 1903, khi thaânh lêåp Cöng ty Ford Motor vúái söë vöën ban àêìu laâ 100.000 àöla, Ford giûä chûác phoá chuã tõch, nhaâ thiïët kïë vaâ quaãn lyá caác vêën àïì vïì maáy moác, thûã nghiïåm, nùæm 25,5% cöí phêìn cuãa cöng ty. Nùm 1906, vúái söë tiïìn kiïëm àûúåc, Ford quyïët àõnh phaãi nùæm quyïìn quaãn lyá chñnh trong cöng ty 120 HENRY FORD & FORD ÀÙÅT THÏË GIÚÁI LÏN BÖËN BAÁNH XE 121 bùçng caách mua laåi cöí phêìn tûâ nhûäng nhaâ àêìu tû khaác. YÁ àõnh naây àûúåc Ford thûåc hiïån thaânh cöng. Cuöëi cuâng Ford nùæm trong tay 58,5% cöí phêìn vaâ giûä chûác chuã tõch cöng ty. Àïën nùm 1919, do bêët àöìng vúái caác cöí àöng chuã chöët vïì vêën àïì phaát triïín cöng ty, Ford vaâ con trai Edsel mua laåi 41,5% cöí phêìn coân laåi àïí nùæm àöåc quyïìn quaãn lyá cöng ty. Ford àaä phaãi traã möåt caái giaá khaá àùæt cho quyïët àõnh naây: phaãi boã ra 12.500 àöla àïí mua laåi möåt cöí phiïëu vúái giaá trõ thûåc laâ 100 àöla. Töíng söë tiïìn phaãi boã ra lïn túái 75 triïåu àöla. Quyïët àõnh boã ra möåt söë tiïìn gêëp 12,5 lêìn giaá trõ thûåc tïë àïí mua laåi quyïìn quaãn lyá cöng ty àaä chûáng minh möåt àiïìu: àöëi vúái Ford, nùæm toaân böå quyïìn quaãn lyá àïí àûa ra nhûäng quyïët àõnh hoaân toaân chuã àöång vaâ àöåc lêåp trong kinh doanh laâ vêën àïì chuã chöët. Têët nhiïn, viïåc nùæm toaân böå quyïìn àiïìu haânh cuäng coá thïí gêy ra nhûäng taác àöång tiïu cûåc. Viïåc boã ra möåt söë tiïìn quaá lúán àïí mua laåi cöí phêìn àaä dêîn túái nhûäng khoá khùn vïì vêën àïì taâi chñnh cho cöng ty. Àêìu nùm 1920 khoá khùn naây trúã thaânh möëi àe doåa thûåc sûå, Cöng ty coá khaã nùng bõ phaá saãn. Thaáng 12.1920, cöng viïåc kinh doanh bùæt àêìu gùåp khoá khùn. Söë nhaâ saãn xuêët xe húi phaãi àoáng cûãa nhiïìu hún söë nhaâ maáy múái àûúåc xêy dûång. Nhiïìu lúâi àöìn àaåi vïì tònh hònh taâi chñnh yïëu keám cuãa cöng ty àaä xuêët hiïån. Caác nhaâ bùng liïn tuåc chêët vêën Ford vïì khaã nùng traã núå cuãa cöng ty. Trong nùm 1919, àïí mua laåi toaân böå söë cöí phêìn cuãa cöng ty, Ford àaä phaãi vay ngên haâng 70 triïåu àöla. Trong àoá coá 33 triïåu phaãi traã trong nùm 1920, cöång thïm 18 triïåu thuïë thu nhêåp phaãi àoáng cho chñnh phuã, 7 triïåu tiïìn thûúãng cho cöng nhên. Töíng söë tiïìn phaãi chi laâ laâ 58 triïåu àöla. Trong khi àoá Ford chó coân 20 triïåu trong ngên haâng. Cuâng vúái nhûäng khoá khùn vïì taâi chñnh, nhûäng khoá khùn chung do Thïë chiïën thûá nhêët kïët thuác cuäng gêy taác àöång khöng nhoã cho cöng ty. Àún àùåt haâng tûâ chñnh phuã khöng coân nûäa, sûác mua cuãa thõ trûúâng röå lïn trong nhûäng nùm àêìu sau chiïën tranh àaä coá dêëu hiïåu suy giaãm, caác nhaâ maáy àûúåc böë trñ raãi raác trïn khùæp Bùæc Myä gêy ra nhûäng khoá khùn trong viïåc quaãn lyá, cöng nhên laâm viïåc vúái nùng suêët thêëp, nguyïn liïåu thö nhêåp vïì tûâ caác núi trïn thïë giúái ngaây caâng khoá khùn. Àïën thaáng 6.1920 khoá khùn thûåc sûå àaä xuêët hiïån. Sûác mua giaãm keáo daâi cho àïën têån thaáng 9. Ford quyïët àõnh giaãm giaá xe, àöìng thúâi coá nhûäng biïån phaáp taác àöång khaác àïën têm lyá ngûúâi tiïu duâng. Sau thaáng 9, Cöng ty Ford Motor àaä giaãm giaá möåt chiïëc xe tûâ 575 àöla xuöëng coân 440 àöla – mûác giaá thêëp hún caã chi phñ saãn xuêët àêìu vaâo. Lêìn giaãm giaá naây cuãa Ford Motor àaä taác àöång maånh meä àïën nïìn cöng nghiïåp saãn xuêët xe húi cuãa nûúác Myä. Caác doanh nghiïåp saãn xuêët xe húi 122 HENRY FORD & FORD ÀÙÅT THÏË GIÚÁI LÏN BÖËN BAÁNH XE 123 khaác cuäng àöìng thúâi phaãi giaãm giaá theo. Hoå àaä chó trñch maånh meä chñnh saách giaãm giaá cuãa Ford, coi àoá nhû möåt haânh àöång laâm röëi loaån thõ trûúâng. Nhûng chó möåt thúâi gian ngùæn sau khi thûåc hiïån chñnh saách giaãm giaá, cöng viïåc kinh doanh laåi gùåp khoá khùn thïm möåt lêìn nûäa. Cöng ty phaãi cùæt giaãm saãn lûúång, chó cöë gùæng duy trò úã mûác möåt trùm nghòn xe trong möåt thaáng. Luác naây àaä coá nhûäng yá kiïën vïì biïån phaáp vay vöën vaâ múã röång tñn duång. Ford cuäng nhêån thûác àûúåc àêy laâ vêën àïì cêìn thiïët. Öng nhêån àûúåc àïì nghõ cho vay vöën cuãa caác öng chuã ngên haâng úã New York vúái söë vöën coá thïí vay àûúåc lïn túái 40 triïåu àöla. Nhûng Ford cho rùçng viïåc vay vöën seä khöng kñch thñch nhu cêìu tòm ra biïån phaáp giaãm giaá. Hún nûäa, nïëu vay 40 triïåu àöla vúái mûác laäi 6%, cöng ty seä phaãi traã 500.000 àöla trong möåt thaáng, tûúng àûúng vúái 4 àöla phaãi traã cho möîi chiïëc xe saãn xuêët ra. Nhû vêåy buöåc phaãi tùng giaá 100 àöla cho möîi chiïëc xe. Cuâng vúái àoá, viïåc giaãm ài söë nhên cöng vaâ thõ trûúâng thu heåp laâ àiïìu khöng thïí traánh khoãi. Ford àaä tûâ chöëi lúâi àïì nghõ cuãa caác ngên haâng. Öng àaä àùåt niïìm tin vaâo caác kyä sû cuãa mònh, chûá khöng phaãi laâ caác nhaâ bùng. Nhûng nhûäng khoá khùn trûúác mùæt seä phaãi giaãi quyïët nhû thïë naâo? Trûúác tiïn Ford quyïët àõnh ngûâng nhêåp nguyïn liïåu àêìu vaâo. Saãn xuêët hïët söë nguyïn liïåu coá sùén àïí chïë taåo ra möåt söë lûúång xe dûå trûä coá sùén trong kho. Ngûâng saãn xuêët trong saáu tuêìn àïí töí chûác laåi böå maáy. Àêy coá thïí coi laâ möåt quyïët àõnh cûåc kyâ maåo hiïím maâ rêët ñt nhaâ kinh doanh daám laâm. Àûáng trûúác khoá khùn, hêìu hïët caác doanh nghiïåp àïìu tòm àuã moåi caách àïí duy trò saãn xuêët. Phêìn lúán trong söë hoå seä lûåa choån phûúng phaáp vay vöën. Nhûng Ford khöng laâm nhû vêåy. Múã röång tñn duång hay vay vöën ngên haâng àïìu laâm haån chïë quyïìn laänh àaåo cöng ty. Nhû vêåy seä vi phaåm nguyïn tùæc kinh doanh àöåc lêåp cuãa Ford. Öng lûåa choån phûúng phaáp giaãi quyïët vêën àïì bùçng caách caãi tiïën böå maáy saãn xuêët. Luác naây, trïn khùæp nûúác Myä cöng ty Ford coá ba mûúi lùm nhaâ maáy, têët caã àïìu laâ nhaâ maáy lùæp raáp, hai mûúi hai nhaâ maáy àöìng thúâi kiïm nhiïåm luön caã cöng viïåc saãn xuêët. Viïåc töí chûác laåi cöng ty bùæt àêìu tûâ caãi tiïën quaá trònh saãn xuêët. Trûúác kia möåt chiïëc xe àûúåc hoaân thaânh trong möåt ngaây vúái 15 cöng nhên. Sau khi caãi töí, söë cöng nhên coân laåi laâ 9 ngûúâi. Cùæt giaãm caác nhên viïn vùn phoâng khöng cêìn thiïët vaâ coá nhûäng ûu àaäi cho nhûäng ngûúâi coân laåi àïí hoå laâm viïåc hiïåu quaã hún. Trûúác kia, cöng ty luön têåp húåp rêët nhiïìu nhûäng thöëng kï vïì kiïíu daáng vaâ nhûäng mùåt khaác, nhûng sau khi caãi töí thò nhûäng thöëng kï khöng liïn quan trûåc tiïëp àïën saãn xuêët bõ loaåi boã toaân böå. 124 HENRY FORD & FORD ÀÙÅT THÏË GIÚÁI LÏN BÖËN BAÁNH XE 125 Cùæt 60% söë àiïån thoaåi khöng cêìn thiïët. Chó nhûäng böå phêån quan troång thûåc sûå cêìn thiïët sûã duång àiïån thoaåi múái àûúåc duâng. Möåt töí trûúãng seä quaãn lyá 20 cöng nhên thay vò nùm ngûúâi trûúác àêy. Nhûäng ngûúâi khaác seä laâm viïåc trûåc tiïëp vúái maáy moác. Cùæt giaãm chi phñ saãn xuêët tûâ 146 àöla xuöëng coân 93 àöla cho möåt chiïëc xe. Àiïìu naây cuäng àöìng nghôa vúái viïåc cöng ty seä coá thïm 4.000 xe trong möåt ngaây saãn xuêët. Khöng phaãi bùçng caác biïån phaáp kinh tïë, khöng phaãi bùçng viïåc cùæt giaãm möåt vaâi khêu naâo trong quaá trònh saãn xuêët, maâ bùçng biïån phaáp cùæt giaãm töëi àa caác chi phñ khöng cêìn thiïët trong saãn xuêët, Ford Motor àaä taåo ra khaã nùng giaãm giaá thaânh xuöëng mûác thêëp nhêët coá thïí àûúåc. Àêy laâ biïån phaáp kñch cêìu töëi ûu nhùçm tùng söë lûúång xe baán ra vaâ giaãi quyïët nhûäng khoá khùn vïì taâi chñnh cho cöng ty. Àöìng thúâi vúái viïåc caãi töí laåi böå maáy saãn xuêët, Ford cuäng tòm caách giaãi quyïët khoá khùn vïì taâi chñnh cuãa cöng ty bùçng caách àêíy nhanh chu trònh saãn xuêët. Thúâi gian tûâ khi bùæt àêìu àûa nguyïn liïåu vaâo saãn xuêët àïën khi cho ra àúâi saãn phêím àûúåc ruát ngùæn 33% thúâi gian so vúái trûúác àêy. Tûâ 22 ngaây xuöëng coân 14 ngaây. Vaâ biïån phaáp naây àaä coá àûúåc ngay hiïåu quaã. Vúái 60 triïåu àöla trong tay, cùæt giaãm 1/3 thúâi gian saãn xuêët, cöng ty coá thïí giaãi phoáng àûúåc 20 triïåu tiïìn vöën. Tûúng àûúng vúái viïåc seä cöång thïm vaâo lúåi nhuêån haâng nùm 1,2 triïåu àöla. Nhûäng con söë thöëng kï sau khi aáp duång thay àöíi coân khaã quan hún nhiïìu so vúái tñnh toaán cuãa Ford: 28 triïåu àöla tiïìn vöën àûúåc giaãi phoáng, àöìng thúâi giûä laåi àûúåc 8 triïåu vaâ toaân böå söë laäi. Nïëu vaâo cuöëi nùm 1920, àêìu 1921, dû luêån cuãa caã nûúác Myä àïìu cho rùçng: Cöng ty Ford Motor seä phaá saãn chó trong möåt vaâi thaáng nûäa, thò cuöëi nùm 1921, töíng söë xe maâ Ford Motor baán ra trong nùm àoá àaä vûúåt qua con söë möåt triïåu chiïëc, gêëp mûúâi lêìn so vúái cöng ty coá doanh söë baán xe àûáng thûá hai laâ Chevrolet. Nùm 1922, Ford mua laåi Cöng ty xe húi Lincoln vúái giaá 8 triïåu àöla. Nùm 1925, Ford laåi àaåt àûúåc möåt bûúác tiïën múái trïn con àûúâng kinh doanh vúái viïåc saãn xuêët ra maáy bay Ford Tri Motor, vaâ chñnh thûác bûúác vaâo kinh doanh trong lônh vûåc haâng khöng. Têët caã nhûäng con söë àoá àaä chûáng minh cho sûå àuáng àùæn trong quyïët àõnh cuãa Ford nùm 1920. Khöng möåt tûâ “nïëu” naâo àûúåc àùåt ra úã àêy. Khöng möåt ai coá thïí coá möåt sûå nghi ngúâ naâo, khi maâ kïët quaã laâ sûå biïån minh cho têët caã. Nhûäng quyïët àõnh xuêët phaát tûâ quan àiïím kinh doanh àöåc lêåp cuãa Ford trong thúâi gian naây àaä trúã thaânh möåt àùåc trûng cho àïë chïë Ford: àïë chïë Ford phaãi do gia töåc Ford nùæm giûä. * * * 126 HENRY FORD & FORD ÀÙÅT THÏË GIÚÁI LÏN BÖËN BAÁNH XE 127 Khi Henry Ford quyïët àõnh àûa dêy chuyïìn lùæp raáp vaâo saãn xuêët, dû luêån lïn aán öng laâ keã boác löåt, biïën ngûúâi lao àöång thaânh nhûäng cöî maáy biïët noái. Song, lõch sûã àaä chûáng minh, saãn xuêët bùçng dêy chuyïìn laâ möåt bûúác àöåt phaá trong quaá trònh saãn xuêët. Noá cho pheáp laâm ra saãn phêím möåt caách nhanh hún vaâ nhiïìu hún. Nhûng noá cuäng àöìng nghôa vúái viïåc ngûúâi cöng nhên phaãi lao àöång vúái cûúâng àöå cao hún trûúác nhiïìu. Vaâ mûác lûúng trûúác àoá maâ hoå àûúåc nhêån seä khöng thïí phuâ húåp vúái sûác lao àöång maâ hoå boã ra hiïån nay àûúåc nûäa. Phaãi laâm gò àïí giaãi quyïët mêu thuêîn naây? Tùng cûúâng kyã luêåt lao àöång hay tùng lûúng möåt caách nhoã gioåt chùng? Àêy khöng phaãi laâ caách giaãi quyïët cuãa Henry Ford. Theo öng, mûác lûúng àuáng maâ möåt ngûúâi cöng nhên àûúåc nhêån khöng phaãi laâ mûác lûúng àuã àïí hoå coá thïí duy trò àûúåc mûác sinh hoaåt töëi thiïíu, maâ lûúng traã àuáng phaãi laâ mûác lûúng cao nhêët coá thïí traã. Vaâ Ford àaä quyïët àõnh thûåc hiïån möåt cuöåc caách maång vïì lûúng böíng cho ngûúâi cöng nhên. Ngaây 5.1.1914, Ford àûa ra möåt quyïët àõnh laâm sûãng söët toaân böå nûúác Myä: mûác lûúng töëi thiïíu cho möåt ngaây laâm viïåc hiïåu quaã cuãa möåt cöng nhên laâm viïåc cho Ford Motor tùng tûâ 2,34 àöla lïn 5 àöla. Mûác lûúng naây cao hún mûác lûúng trung bònh cuãa möåt cöng nhên Myä luác bêëy giúâ túái 40%. Àöìng thúâi vúái quyïët àõnh tùng lûúng, Ford coân quy àõnh giúâ laâm viïåc trong ngaây cuãa cöng nhên tûâ 9 giúâ xuöëng coân 8 giúâ, möåt tuêìn laâm viïåc 40 giúâ. Sau quyïët àõnh naây cuãa Ford, Quöëc höåi Myä múái thöng qua luêåt lao àöång, theo àoá ngaây laâm viïåc cuãa cöng nhên khöng àûúåc vûúåt quaá 8 giúâ, möåt tuêìn khöng àûúåc vûúåt quaá 40 giúâ. Quyïët àõnh cuãa Ford àaä gêy ra möåt laân soáng phaãn àöëi quyïët liïåt trong giúái chuã nhaâ bùng phöë Wall. Hoå cho rùçng quyïët àõnh tùng lûúng cho cöng nhên cuãa Ford seä laâm giaãm lúåi nhuêån cuãa cöng ty. Vaâ theo àoá lúåi tûác tûâ söë cöí phêìn àoáng goáp cuãa hoå cuäng seä giaãm. Hoå coân àe doåa seä ruát vöën nïëu Ford khöng thay àöíi quyïët àõnh. Trûúác moåi lúâi àe doåa, Ford vêîn giûä nguyïn quyïët àõnh cuãa mònh. Öng kiïn àõnh quan àiïím rùçng, mûác lûúng cao seä kñch thñch tinh thêìn laâm viïåc say mï cuãa ngûúâi lao àöång, àiïìu àoá seä taåo ra möåt lúåi nhuêån lúán hún nhiïìu so vúái viïåc traã möåt mûác lûúng thêëp. Búãi “nïëu möåt ngûúâi queát xûúãng laâm àuáng phêån sûå cuãa mònh, anh ta coá thïí tiïët kiïåm cho chuáng ta 5 àöla bùçng caách nhùåt caác vêåt thûâa vûúng vaäi dûúái saân, trong khi leä ra anh ta coá thïí àûa chuáng vaâo soåt raác bùçng nhûäng nhaát chöíi tùæc traách cuãa mònh”. Cöng nhên laâm viïåc trong caác nhaâ maáy cuãa Ford khöng chó àûúåc nhêån möåt mûác lûúng cao, hoå coân nhêån àûúåc nhûäng àiïìu kiïån vêåt chêët khaác do Ford cung cêëp. Khi cöng viïåc laâm ùn phaát àaåt, Henry Ford àaä cho xêy dûång caånh nhaâ maáy cuãa mònh möåt khu nhaâ nghó vúái nhûäng tiïån nghi khöng keám gò möåt khaách saån sang troång. Cöng nhên coá thïí nghó 128 HENRY FORD & FORD ÀÙÅT THÏË GIÚÁI LÏN BÖËN BAÁNH XE 129 ngúi miïîn phñ vaâo nhûäng ngaây nghó úã àêy. Àïën àêy hoå coá thïí tùæm húi, chúi bowling, xem phim vaâ tham gia möåt vaâi hoaåt àöång vui chúi khaác. Möåt àiïìu rêët àaáng noái nûäa trong chñnh saách àöëi vúái cöng nhên cuãa Henry Ford laâ öng coân taåo moåi àiïìu kiïån àïí ngûúâi da àen coá àûúåc cöng viïåc trong nhaâ maáy cuãa öng. Ford Motor laâ cöng ty coá tyã lïå cöng nhên da maâu cao nhêët úã nûúác Myä. Trong nhûäng thêåp niïn àêìu thïë kyã XX, nïëu taåi caác cöng ty khaác, tònh traång phên biïåt chuãng töåc laâ phöí biïën, ngûúâi da àen khöng bao giúâ àûúåc vaâo laâm viïåc hoùåc chó àûúåc laâm caác cöng viïåc thêëp keám, thò úã cöng ty cuãa Ford coá tûâ 20-30% cöng nhên laâ ngûúâi da maâu. Ngûúâi da àen úã àêy àûúåc xïëp ngang haâng vúái ngûúâi da trùæng khöng chó vïì lûúng böíng maâ coân bònh àùèng caã trong cú höåi thùng tiïën. Bùçng chûáng laâ möåt ngûúâi da àen àaä phuå traách böå phêån cêëp phaát lûúng úã Ford Motor trong 32 nùm. Àêy laâ möåt hiïån tûúång àöåc nhêët vö nhõ úã nûúác Myä trong nûãa àêìu thïë kyã XX. TIÏU CHUÊÍN HOÁA KHAÁCH HAÂNG Giaãm giaá vaâ saãn xuêët ra caâng nhiïìu saãn phêím caâng töët chûa laâm cho Ford haâi loâng. Àïí chiïëc xe húi thûåc sûå trúã nïn thöng duång, Henry Ford coân liïn tuåc tòm caách caãi tiïën saãn phêím àïí chiïëc xe húi coá thïí àaåt àûúåc möåt giaá trõ sûã duång cao nhêët. Tûâ nùm 1904-1908, Ford àaä cho ra àúâi 8 kiïíu xe khaác nhau. Àêìu tiïn laâ Model A ra àúâi nùm 1904, àöång cú böën xi-lanh, cöng suêët taám sûác ngûåa. Noá coá möåt chöî daânh cho ngûúâi laái xe, baánh xe coá àûúâng kñnh 72 inch. Bònh nhiïn liïåu coá thïí chûáa àûúåc 26,6 lñt dêìu. Coá möåt cêu chuyïån khaá àùåc biïåt vïì möåt chiïëc Model A naây. Àoá laâ chiïëc xe mang söë hiïåu 420. Colonel D.C. Collier. Möåt thanh niïn úã California àaä mua noá vaâo nùm 1904. Anh ta sûã duång noá trong hai nùm, sau àoá baán ài àïí mua möåt xe kiïíu múái cuäng cuãa Ford Motor. Chiïëc 420 liïn tuåc thay àöíi chuã cho àïën nùm 1907, khi Edmud Jacobs - möåt ngûúâi söëng gêìn Ramona mua noá. Àêy laâ khu vûåc coá àõa hònh cao nhêët nûúác Myä. Jacobs thûúâng xuyïn sûã duång chiïëc 420 vaâo caác cöng viïåc nùång nhoåc cuãa mònh. Sau àoá anh ta baán chiïëc 420 vaâ mua möåt chiïëc xe Ford múái. Nùm 1915, chiïëc xe laåi coá thïm möåt öng chuã múái laâ Cantello. Àöång cú cuãa noá àûúåc thaáo ra àïí sûã duång cho viïåc búm nûúác, coân khung xe vêîn àûúåc di chuyïín trïn àûúâng, chó khaác trûúác laâ bêy giúâ noá àûúåc keáo bùçng ngûåa. Noái vïì tiïíu sûã kyâ laå cuãa chiïëc xe naây, möåt túâ baáo xuêët baãn úã New York àaä phaãi coá möåt cêu bònh luêån: “Baån coá thïí möí xeã möåt chiïëc xe Ford. Nhûng baån khöng thïí giïët noá”. Kiïíu xe thûá hai: Model B ra àúâi möåt nùm sau àoá. 130 HENRY FORD & FORD ÀÙÅT THÏË GIÚÁI LÏN BÖËN BAÁNH XE 131 Àêy laâ loaåi xe du lõch coá àöång cú böën xi-lanh. Sau khi saãn xuêët, Ford quyïët àõnh àûa möåt chiïëc Model B àïën tham gia triïín laäm xe húi taåi New York àïí quaãng caáo saãn phêím. Trûúác cuöåc triïín laäm möåt tuêìn, Ford àûa Model B ra àua trïn möåt àûúâng àua phuã àêìy bùng. Cuöåc àua thêët baåi. Àêy laâ möåt baâi hoåc àùæt giaá cho Ford. Chiïëc Model B bõ lêåt nhaâo khi chaåy vúái töëc àöå cao do mùåt àûúâng phuã àêìy bùng vaâ rêët trún. Sau khi cuá lêåt, khung xe xuêët hiïån nhiïìu vïët raån nûát. Vaâ têët nhiïn noá khöng coân coá thïí tham dûå triïín laäm àûúåc nûäa. Sau cuöåc àua, doanh söë baán ra cuãa nhûäng chiïëc Model B rêët thêëp. Ford buöåc phaãi ngûâng saãn xuêët loaåi xe naây. Sau baâi hoåc vúái chiïëc Model B àoá, Ford nhêån ra rùçng: kinh doanh khöng phaãi laâ möåt troâ chúi. Sau Model B, Ford coân cho ra àúâi nhiïìu kiïíu xe khaác nhû Model C, F, N, R, S, K. Nhûäng kiïíu xe naây àïìu coá àöång cú tûâ 2-4 xi-lanh. Nhûng so vúái caác kiïíu xe trûúác, nhûäng kiïíu ra àúâi sau coá cöng suêët àûúåc nêng lïn àaáng kïí: tûâ taám maä lûåc cuãa Model A lïn àïën böën mûúi maä lûåc cuãa nhûäng chiïëc Model K. Troång lûúång xe àûúåc giaãm liïn tuåc 1.250 pound(*) xuöëng coân 1.050 pound. Têët caã nhûäng caãi tiïën, têët caã nhûäng lêìn thay àöíi cuãa Ford àûúåc têåp trung vaâo kiïíu xe thaânh cöng nhêët cuãa öng: Model T. Ra àúâi nùm 1908 cho àïën khi ngûâng saãn xuêët nùm 1927, Model T hêìu nhû rêët ñt coá sûå thay àöíi vïì kiïíu daáng. Têët caã nhûäng chiïëc Model T àûúåc saãn xuêët àïìu coá maâu àen búãi vò Ford cho rùçng: “Möîi ngûúâi àïìu coá súã thñch vïì maâu sùæc khaác nhau. Vaâ vúái nhûäng chiïëc xe maâu àen, khaách haâng coá thïí sún lïn chiïëc xe cuãa mònh nhûäng maâu maâ hoå thñch”. Nhûäng chiïëc Model T àêìu tiïn àûúåc lùæp raáp taåi nhaâ maáy Piquette Avenue úã Detroit ngaây 1.11.1908. Àaánh giaá vïì quyïët àõnh naây cuãa Henry Ford, nhaâ tû vêën taâi chñnh Larry Klein cuãa Àaåi hoåc Harvard àaä coi àêy laâ möåt “kïë hoaåch vô àaåi”, möåt baâi hoåc maâ têët caã caác nhaâ kinh doanh àïìu phaãi nùçm loâng. Vêën àïì àêìu tiïn cuãa möåt nhaâ kinh doanh laâ hûúáng àïën khaách haâng. Àiïìu naây thò khöng coân gò phaãi baân caäi. Nhûng vêën àïì úã àêy laâ anh ta seä phaãi hûúáng àïën khaách haâng nhû thïë naâo? Vñ duå nhû möåt ngûúâi kinh doanh trong lônh vûåc baão hiïím, anh ta coá ba khaách haâng: möåt ngûúâi muöën giûä laåi 100% thu nhêåp, búãi vò öng ta khöng coá vêën àïì gò vïì sûác khoãe, vaâ cuäng khöng coá nhu cêìu keáo daâi thúâi haån baão hiïím. Möåt ngûúâi coá vêën àïì vïì sûác khoãe vaâ muöën keáo daâi thúâi gian baão hiïím vaâ chõu boã ra 40% thu nhêåp. Ngûúâi coân laåi seä chêëp nhêån boã ra 60%. Anh ta seä phaãi laâm gò? Chaåy theo yïu cêìu cuãa tûâng khaách haâng? Nïëu vêåy, anh ta seä phaãi laâm viïåc ñt nhêët mûúâi hai giúâ möîi ngaây, vaâ coá khaã nùng anh ta seä khöng coá thu nhêåp búãi nhûäng chi _____________ * 1 pound = 454 gam 132 HENRY FORD & FORD ÀÙÅT THÏË GIÚÁI LÏN BÖËN BAÁNH XE 133 phñ phuå tröåi phaát sinh. Möåt nhaâ kinh doanh khön ngoan laâ ngûúâi luön biïët laâm caách naâo àïí cùæt giaãm nhûäng thoãa thuêån mang tñnh caá nhên àöëi vúái möåt khaách haâng. Thiïët lêåp möåt kiïíu ûáng xûã thöng thûúâng àöëi vúái têët caã caác khaách haâng seä laâ giaãi phaáp töët hún caã. Hay noái khaác ài laâ tiïu chuêín hoáa khaách haâng. Viïåc naây chó trúã nïn khöng cêìn thiïët nïëu anh ta kiïëm àûúåc 15.000 àöla cho möîi khaách haâng. Nïëu thiïët lêåp àûúåc hïå tiïu chuêín phuâ húåp, anh ta coá thïí kïët thuác cöng viïåc luác 3 giúâ vaâ ài chúi gön. Thûã so saánh cöng viïåc cuãa möåt luêåt sû vúái cöng viïåc cuãa möåt baác sô gia àònh, chuáng ta seä thêëy àûúåc vêën àïì. Möåt luêåt sû thöng thûúâng phaãi töën rêët nhiïìu thúâi gian vaâ sûác lûåc cho tûâng khaách haâng cuãa mònh. Trong möåt vaâi trûúâng húåp, àún võ thúâi gian coá thïí phaãi tñnh bùçng nùm. Lyá do laâ möîi khaách haâng cuãa anh ta àïìu coá nhûäng vêën àïì riïng rêët khaác nhau. Vaâ nhû vêåy, ngûúâi luêåt sû phaãi bùæt àêìu laåi cöng viïåc tûâ àêìu àöëi vúái nhûäng khaách haâng khaác nhau. Coân àöëi vúái möåt baác sô gia àònh, àöëi vúái möîi khaách haâng, anh ta chó mêët coá 20 phuát: - 4 phuát daânh cho nhûäng cêu hoãi. - 8 phuát tòm hiïíu caác vêën àïì khaác coá liïn quan. - 8 phuát xûã lyá thöng tin vaâ kï àún thuöëc. Lyá do laâ àöëi vúái tûâng triïåu chûáng nhêët àõnh, anh ta chó phaãi àûa ra möåt àún thuöëc. Sûå khaác biïåt úã àêy coá chùng chó laâ tó lïå caác loaåi thuöëc. Nhû vêåy ngûúâi thêìy thuöëc àaä xaác àõnh àûúåc möåt hïå quy chuêín cho caác khaách haâng cuãa mònh. Vaâ cöng viïåc cuãa anh ta trúã nïn àún giaãn hún rêët nhiïìu. Têët nhiïn sûå so saánh úã àêy khöng phaãi mang tñnh töëi ûu, búãi vò àöëi vúái möîi loaåi cöng viïåc laåi yïu cêìu coá phûúng phaáp tiïën haânh khaác nhau. Nhûng cuäng khöng thïí phuã nhêån àûúåc rùçng tiïu chuêín hoáa khaách haâng laâ möåt giaãi phaáp kinh doanh hûäu hiïåu àöëi vúái bêët cûá nhaâ kinh doanh naâo. Chùèng thïë maâ têåp àoaân maáy tñnh haâng àêìu thïë giúái Intel khi bùæt àêìu chiïën dõch saãn xuêët con chip múái, hoå khöng saãn xuêët theo yïu cêìu cuãa tûâng khaách haâng, maâ haâng triïåu con chip giöëng nhau àûúåc saãn xuêët ra chó trong voâng möåt thaáng. Möåt con söë khaác cuäng êën tûúång khöng keám laâ hún 14.000 nhaâ tû vêën taâi chñnh phöë Wall àaä theo hoåc caác khoáa vïì tiïu chuêín hoáa chó trong voâng möåt nùm, Tûâ khi ra àúâi túái khi quyïët àõnh chêëm dûát saãn xuêët Model T laâ 19 nùm, töíng cöång 15 triïåu chiïëc àaä àûúåc baán ra toaân thïë giúái. Trong nhûäng nùm 20, möåt nûãa söë xe lûu haânh trïn nûúác Myä laâ nhûäng chiïëc Model T. 134 HENRY FORD & FORD ÀÙÅT THÏË GIÚÁI LÏN BÖËN BAÁNH XE 135 Chûúng 3. ÀÙÅT CAà THÏË GIÚÁI TRÏN NHÛÄNG BAÁNH XE Moåi àiïìu àïìu coá thïí xaãy ra, chó cêìn ta coá niïìm tin, búãi vò “Niïìm tin laâ chêët taåo ra moåi thûá maâ chuáng ta hi voång, àoá laâ bùçng chûáng cuãa nhûäng àiïìu chûa àûúåc nhòn thêëy nhûng röìi seä xaãy ra”. Henry Ford 136 HENRY FORD & FORD ÀÙÅT THÏË GIÚÁI LÏN BÖËN BAÁNH XE 137 NHU CÊÌU XAÄ HÖÅI RÖÅNG LÚÁN HÚN NHIÏÌU. PHAÃI LAÂM VIÏÅC TIÏËP! Nhu cêìu trong cuöåc söëng cuãa con ngûúâi khöng chó giúái haån úã nhûäng nhûäng chiïëc xe húi. Vaâ vúái möåt con ngûúâi nhû Henry Ford, 15 triïåu chiïëc Model T chûa thïí laâm öng maän nguyïån. Phaãi laâm àûúåc nhiïìu hún thïë nûäa. Àoá chñnh laâ àöång lûåc thöi thuác öng bûúác vaâo caác lônh vûåc khaác: saãn xuêët maáy bay vaâ maáy caây. * * * Ûúác mú àêìu tiïn cuãa Ford laâ saãn xuêët möåt chiïëc maáy caây àïí giaãm búát sûå vêët vaã vaâ tùng hiïåu quaã trong cöng viïåc cuãa ngûúâi nöng dên. Ûúác mú naây tuy khöng àûúåc Ford thûåc hiïån trong nhûäng ngaây àêìu bûúác vaâo sûå nghiïåp kinh doanh cuãa mònh. Nhûng àiïìu àoá khöng àöìng nghôa vúái viïåc öng hoaân toaân tûâ boã ûúác mú saãn xuêët nhûäng chiïëc maáy caây. Sau sûå ra àúâi vaâ thaânh cöng cuãa chiïëc Model T, Henry Ford àaä àûa cöng ty cuãa mònh phaát triïín lïn möåt bûúác múái, Ford Motor àaä trúã thaânh doanh nghiïåp saãn xuêët xe húi haâng àêìu trïn thïë giúái. Vúái khaã nùng taâi chñnh vaâ cöng nghïå cuãa cöng ty, Ford trúã laåi vúái ûúác mú thuúã nhoã: bùæt tay vaâo nghiïn cûáu àïí chïë taåo möåt chiïëc maáy caây. Ban àêìu, Ford dûå àõnh saãn xuêët maáy caây dûåa trïn nhûäng nguyïn tùæc cuãa viïåc saãn xuêët xe húi: nhoã, goån vaâ nheå. Tuy nhiïn, sau möåt vaâi lêìn thûã nghiïåm, Ford nhêån ra rùçng quan àiïím naây khöng phuâ húåp vúái thûåc tïë. Troång lûúång quaá nhoã cuãa möåt chiïëc maáy caây chó phaát huy taác duång khi noá chaåy trïn nhûäng con àûúâng traãi nhûåa daânh cho xe húi. Coân khi di chuyïín trïn nhûäng caánh àöìng thò ûu àiïím àoá laåi trúã thaânh nhûúåc àiïím khöng thïí chêëp nhêån àûúåc: Thûá nhêët: noá khöng thïí chaåy àûúåc trïn nhûäng caánh àöìng göì ghïì hoùåc àang àoáng bùng. Khöëi lûúång nhoã coá thïí laâm cho noá lêåt nhaâo bêët cûá luác naâo. Thûá hai: Khi laâm viïåc, noá phaãi chõu möåt lûåc keáo rêët lúán cuãa chiïëc caây àûúåc lùæp àùçng sau. Nïëu khöng coá möåt khöëi lûúång àuã lúán, noá coá thïí bõ keáo giêåt luâi laåi phña sau. Thûá ba: Àöång cú duâng àïí chúã maáy caây khöng thïí giöëng nhû àöång cú duâng cho xe húi. Noá phaãi àûúåc lùæp möåt àöång cú coá cöng suêët lúán. Vaâ dô nhiïn àöång cú àoá phaãi rêët nùång vaâ cöìng kïình. Cuöëi cuâng, Ford àaä phaãi tûâ boã yá tûúãng saãn xuêët möåt chiïëc maáy caây coá troång lûúång vaâ kñch thûúác nhoã. Nùm 1915, chiïëc maáy caây àêìu tiïn àûúåc ra àúâi taåi nhaâ maáy úã Dearborn, chuáng àûúåc goåi laâ nhûäng 138 HENRY FORD & FORD ÀÙÅT THÏË GIÚÁI LÏN BÖËN BAÁNH XE 139 chiïëc Fordson. Tuy nhiïn nhûäng chiïëc saãn xuêët úã àêy chó àûúåc duâng vúái muåc àñch thûã nghiïåm. Nhaâ maáy River Rouge múái laâ àõa àiïím chñnh saãn xuêët maáy caây. Àaánh giaá vïì quyïët àõnh naây cuãa Henry Ford, chó coá thïí coi àêy chó laâ möåt quyïët àõnh àïí thoãa maän nhûäng khao khaát tûâ thuúã nhoã. Búãi vò trong thúâi gian naây, taåi Myä maáy caây vêîn chûa trúã thaânh phûúng tiïån saãn xuêët chñnh trong nöng nghiïåp. Kiïíu canh taác cuä vúái nhûäng chiïëc caây àûúåc keáo bùçng hai hoùåc böën con ngûåa vêîn laâ hònh aãnh chñnh xuêët hiïån trïn nhûäng caánh àöìng bao la cuãa nûúác Myä. Phaãi àúåi àïën hai mûúi nùm sau khi Ford saãn xuêët maáy caây, chuáng múái trúã thaânh cöng cuå saãn xuêët thöng duång. Vaâ thûåc tïë laâ nhûäng dêy chuyïìn àûúåc lùæp àùåt àïí saãn xuêët maáy caây taåi River Rouge chûa bao giúâ àûúåc sûã duång hïët cöng suêët. Tuy khöng thaânh cöng úã Myä, nhûng taåi Anh nhûäng chiïëc Fordson thûåc sûå àaä laâm nïn àûúåc möåt kyâ tñch trong thúâi gian Thïë chiïën thûá nhêët. Trong nhûäng nùm 1917-1918, tuy nûúác Àûác àang phaãi àöëi mùåt vúái nguy cú thêët baåi àaä liïìn kïì, nhûng vúái baãn chêët hiïëu chiïën, giúái quên sûå Àûác vêîn quyïët àõnh tiïën haânh möåt cuöåc chiïën taâu ngêìm chöëng laåi nûúác Anh, vúái hy voång coá thïí xoay chuyïín cuåc diïån chiïën tranh. Lêìn àêìu tiïn trong lõch sûã, ngûúâi Anh phaãi àûúng àêìu vúái kiïíu chiïën tranh naây. Vaâ thiïåt haåi thò rêët nùång nïì: 5 triïåu têën haâng hoáa bõ taâu ngêìm Àûác àaánh chòm xuöëng àaáy àaåi dûúng. Trong söë haâng hoáa bõ àaánh chòm àoá, coá caã möåt khöëi lûúång lúán lûúng thûåc trïn àûúâng àïën tiïëp tïë cho nûúác Anh – luác naây Anh àang rúi vaâo cuöåc khuãng hoaãng lûúng thûåc trêìm troång. Trûúác àêy nûúác Anh vêîn liïn tuåc phaãi nhêåp khêíu lûúng thûåc tûâ luåc àõa chêu Êu àïí àaáp ûáng nhu cêìu haâng ngaây cuãa mònh. Khi Thïë chiïën thûá nhêët diïîn ra, nguöìn cung cêëp lûúng thûåc tûâ luåc àõa bõ cùæt boã hoaân toaân. Nûúác Anh phaãi tòm nguöìn nhêåp khêíu lûúng thûåc tûâ khùæp moåi núi trïn thïë giúái. Nhûng àïën nùm 1917, khi Àûác tiïën haânh cuöåc chiïën taâu ngêìm, viïåc nhêåp khêíu lûúng thûåc trúã nïn bêëp bïnh hún bao giúâ hïët. Ngûúâi Anh chó coân duy nhêët möåt caách giaãi quyïët laâ dûåa vaâo nïìn nöng nghiïåp nöåi àõa àïí coá thïí tûå baão àaãm àûúåc nhu cêìu trong nûúác. Nhûng trong luác naây, nïìn nöng nghiïåp Anh laåi gùåp phaãi khoá khùn trêìm troång vïì nhên lûåc. Úà caác vuâng nöng thön, hêìu hïët àaân öng àûúåc àöång viïn ra trêån, lao àöång chñnh trïn àöìng ruöång laâ àaân baâ vaâ treã em. Cöång thïm vaâo àoá, nûúác Anh coân phaãi coäng trïn vai gaánh nùång àaãm baão lûúng thûåc cho nûãa triïåu quên Myä àang àoáng úã Anh hoùåc àang tham chiïën úã Phaáp. Nhûäng khoá khùn àoá buöåc Anh phaãi àûa cöng nghïå múái vaâo saãn xuêët nöng nghiïåp. Vaâ nhûäng chiïëc maáy caây laâ phûúng tiïån khaã thi nhêët àïí giaãi quyïët tònh traång thiïëu nhên lûåc. Nhûng luác naây, têët caã caác cú súã cöng nghiïåp cuãa Anh àïìu àang phaãi 140 HENRY FORD & FORD ÀÙÅT THÏË GIÚÁI LÏN BÖËN BAÁNH XE 141 hoaåt àöång hïët cöng suêët àïí cung cêëp trang bõ chiïën tranh cho quên àöåi. Chñnh phuã Anh àaä liïn hïå vaâ àùåt haâng vúái Ford Motor söë lûúång maáy caây lúán. Nhûng yïu cêìu phaãi coá cuöåc thûã nghiïåm chêët lûúång ngay taåi Anh. Lêåp tûác, hai chiïëc maáy caây àêìu tiïn do Ford Motor saãn xuêët àûúåc mang àïën Anh. Coá têët caã hai cuöåc thûã nghiïåm àûúåc diïîn ra. Caã hai chiïëc Fordson àïìu thûåc hiïån rêët töët nhiïåm vuå cuãa mònh. Noá coá thïí laâm viïåc caã trïn àêët rùæn vaâ àêët nheå. Vúái möåt chiïëc caây hai raänh àûúåc lùæp úã phña sau, noá coá thïí taåo ra nhûäng raänh caây coá àöå sêu 5 inch vaâ bïì ngang laâ 16 inch. Sau cuöåc kiïím tra, chñnh phuã Anh àaä àùåt haâng mua 5.000 chiïëc maáy caây cuãa Ford Motor, giaá möîi chiïëc laâ 1.500 àöla. Chó hai thaáng sau, têët caã söë lûúång maáy caây àùåt haâng àûúåc àûa lïn taâu. Vaâ möåt tuêìn sau chuáng àaä xuêët hiïån trïn nhûäng caánh àöìng úã Anh. Sûå xuêët hiïån cuãa maáy caây Fordson àaä chûáng minh àûúåc ngay taác duång cuãa noá trong vuå thu hoaåch nùm àoá. Duâ khöng coá möåt con söë thöëng kï naâo àûúåc cöng böë, nhûng tûâ thúâi àiïím àoá trúã ài, khöng ai coân nhùæc àïën sûå khoá khùn trong vêën àïì lûúng thûåc cuãa nûúác Anh nûäa. Coá thïí noái möåt caách khöng cûúâng àiïåu rùçng, 5.000 chiïëc maáy caây cuãa Ford Motor àûúåc gûãi àïën Anh kõp thúâi àaä cûáu nûúác Anh thoaát khoãi möåt cuöåc khuãng hoaãng vïì lûúng thûåc àang cêån kïì. * * * Tïn tuöíi cuãa Ford Motor vaâ Henry Ford gùæn liïìn vúái nhûäng chiïëc xe húi giaá reã. Chiïën lûúåc kinh doanh cuãa Ford laâ saãn xuêët xe húi. Nhûng cuâng vúái sûå phaát triïín cuãa cöng ty vaâ yïu cêìu múái cuãa tònh hònh thïë giúái, cöng ty Ford Motor khöng thïí àûáng ngoaâi cuöåc chúi trong lônh vûåc haâng khöng vúái nhûäng chiïëc maáy bay àang ngaây caâng trúã nïn thöng duång vúái möåt söë ûu thïë tuyïåt àöëi so vúái xe húi. Nùm 1920 Ford quyïët àõnh goáp vöën cuâng 19 nhaâ àêìu tû khaác, àêìu tû vaâo möåt nhaâ maáy saãn xuêët maáy bay: Start Metal. Àïën nùm 1925 thò Ford mua laåi toaân böå cöí phêìn cuãa cöng ty naây, vaâ biïën noá thaânh möåt böå phêån cuãa Ford Motor. Caác kyä sû cuãa Ford àaä nghiïn cûáu caãi tiïën nhûäng àöång cú sûã duång cho xe húi àïí coá thïí lùæp àùåt thaânh àöång cú maáy bay. Àïën nùm 1926, möåt mêîu maáy bay àêìu tiïn àûúåc ra àúâi: nhûäng chiïëc Ford Tri-Motor (trong ngaânh haâng khöng ngûúâi ta thûúâng goåi laâ “Con ngöîng thiïëc”). Trong thúâi gian töìn taåi cuãa mònh, tûâ nùm 1926-1933, Ford Tri Motor àûúåc saãn xuêët töíng cöång 199 chiïëc. Àûúåc baán ra nhiïìu núi trïn thïë giúái, phuåc vuå caã ngaânh haâng khöng dên duång vaâ quên sûå (Ford Tri-Motor àûúåc sûã duång nhiïìu nhêët trong lûåc lûúång khöng quên Canada). Sau ba nùm ra àúâi, Ford Tri-Motor àûúåc sûã duång trong nhûäng chuyïën bay xuyïn luåc àõa tûâ búâ Àaåi 142 HENRY FORD & FORD ÀÙÅT THÏË GIÚÁI LÏN BÖËN BAÁNH XE 143 Têy dûúng àïën Thaái Bònh dûúng, chuã yïëu laâ tuyïën New York - San Diego. Möåt chiïëc Ford Tri-Motor coá thïí chúã ba ngûúâi trong phi haânh àoaân (hai phi cöng vaâ möåt tiïëp viïn) cuâng taám hoùåc chñn haânh khaách. Giöëng nhû nhûäng chiïëc xe húi, nhûäng chiïëc maáy bay do Ford Motor saãn xuêët cuäng coá kiïíu daáng àeåp, giaá reã vaâ hïå söë an toaân cao. Trïn cú súã cuãa nhûäng chiïëc Ford Tri-Motor, Ford tiïëp tuåc caãi tiïën vaâ cho ra àúâi chiïëc Douglas DC-2 vaâo nùm 1932. So vúái nhûäng chiïëc Ford Tri-Motor thò Douglas DC-2 coá nhûäng thöng söë kyä thuêåt ûu viïåt hún Ford Tri-Motor. Douglas DC-2 coá thïí chúã 14 haânh khaách cuâng phi haânh àoaân. Noá àûúåc saãn xuêët búãi têåp àoaân Douglas Aircraft vaâ Ford laâ möåt trong nhûäng cöí àöng chñnh. Trong giai àoaån nhûäng nùm 30, Dou glas laâ àöëi thuã caånh tranh chñnh cuãa Boeing 247 do United Airline saãn xuêët. Vúái thúâi gian töìn taåi cuãa mònh, Douglas trúã thaânh loaåi maáy bay thaânh cöng nhêët trong lõch sûã vúái hïå söë an toaân gêìn nhû laâ tuyïåt àöëi. Ngoaâi ra, Ford Motor coân saãn xuêët caác loaåi maáy bay daânh cho lûåc lûúång khöng quên Myä. TIÏËN RA THÏË GIÚÁI Khi nhûäng chiïëc Model T chiïëm lônh thõ trûúâng nûúác Myä, Henry Ford bùæt àêìu nghô àïën viïåc àûa nhûäng saãn phêím cuãa mònh tiïën ra thõ trûúâng thïë giúái. Thöng thûúâng, yá tûúãng múã röång kinh doanh ra nûúác ngoaâi àûúåc bùæt àêìu tûâ nhûäng bûúác khaão saát thõ trûúâng hay nhu cêìu taåi núi maâ haâng hoáa cuãa hoå seä tiïu thuå. Nhûng àöëi vúái Henry Ford vaâ Ford Motor thò khöng phaãi vêåy. Quyïët àõnh àûa nhûäng chiïëc xe Ford ra thõ trûúâng thïë giúái laåi bùæt nguöìn tûâ möåt giaãi àua xe taåi baäi biïín Palm. Taåi àêy, nùm 1905 möåt giaãi àua xe lúán àûúåc töí chûác vúái nhûäng chiïëc xe tham dûå àïën tûâ nhiïìu núi trïn thïë giúái. Ford cuäng àem chiïëc Model C maâ mònh àang saãn xuêët àïën tham dûå cuöåc thi. Trong cuöåc àua, möåt vuå va chaåm maånh khiïën möåt chiïëc xe cuãa Phaáp bõ loaåi khoãi àûúâng àua. Quan saát chiïëc xe vûâa bõ loaåi, Ford nhêån thêëy rùçng chiïëc xe cuãa Phaáp coá hònh daáng nhoã hún vaâ nhiïìu chi tiïët hiïån àaåi hún so vúái nhûäng chiïëc Model C maâ öng àang saãn xuêët. Sau cuöåc àua, Ford thaáo rúâi möåt boáng àeân trûúác cuãa chiïëc xe àïí xem xeát. So vúái böå phêån cuâng loaåi cuãa chiïëc Model C, noá saáng hún 144 HENRY FORD & FORD ÀÙÅT THÏË GIÚÁI LÏN BÖËN BAÁNH XE 145 nhiïìu vaâ khaã nùng chõu lûåc cuäng töët hún. Ford hoãi caác kyä sû Phaáp vïì chêët liïåu duâng àïí chïë taåo nhûäng böå phêån naây. Khöng ai coá thïí àûa ra cêu traã lúâi laâm Ford thoãa maän. Öng quyïët àõnh mang noá vïì àïí caác kyä sû nghiïn cûáu. Cuöëi cuâng hoå cuäng tòm ra àûúåc nguyïn nhên: trong khi luyïån theáp, ngûúâi Phaáp àaä cho thïm vaâo quùång sùæt möåt chêët phuå gia goåi laâ Vadium. Ford àaä thûã luyïån theáp theo cöng nghïå naây. Nhûng têët caã caác lêìn luyïån thûã nghiïåm àïìu thêët baåi. Ford gûãi mêîu cho möåt chuyïn gia vïì luyïån theáp ngûúâi Anh, àïì nghõ öng ta giaãi thñch vò sao caác cuöåc thûã nghiïåm àïìu thêët baåi. Nguyïn nhên thêët baåi àaä àûúåc laâm saáng toã: muöën àûa àûúåc Va dium vaâo theáp, yïu cêìu loâ luyïån theáp phaãi àaåt àûúåc nhiïåt àöå 3.0000C. Trong khi àoá, têët caã caác loâ luyïån theáp cuãa Myä chó àaåt àûúåc nhiïåt àöå 2.7000C. Khöng àêìu haâng trûúác khoá khùn, Ford quyïët àõnh húåp taác vúái möåt xñ nghiïåp luyïån theáp nhoã úã Canton, bang Ohio. Vúái söë tiïìn àûúåc Ford taâi trúå, xñ nghiïåp naây àaä tiïën haânh caãi tiïën loâ luyïån àïí àaåt àûúåc nhiïåt àöå cêìn thiïët. Nhûng lêìn thûã nghiïåm àêìu tiïn àaä khöng thaânh cöng, rêët ñt Vanadi àûúåc giûä laåi trong theáp. Chêët lûúång theáp thaânh phêím khöng hún gò so vúái phûúng phaáp cuä. Khöng naãn loâng trûúác thêët baåi, Ford tiïëp tuåc cho tiïën haânh thûã nghiïåm. Úà lêìn thûã nghiïåm thûá hai thaânh cöng àaä àïën vúái öng. Vúái Vanadi, chêët lûúång theáp àaä àûúåc nêng lïn roä rïåt, khaã nùng chõu lûåc cuãa theáp tûâ 60.000-70.000 pound trûúác àêy àaä tùng lïn àïën 170.000 pound. Cöng nghïå luyïån theáp múái cho pheáp Ford vaâ caác kyä sû cuãa öng tiïëp tuåc hoaân thiïån nhûäng chiïëc xe àang saãn xuêët. Nhûng quan troång hún, noá àaä cung cêëp cho Ford möåt quan àiïím, möåt caách nhòn nhêån mang têìm thïë giúái. Vanadi cho öng thêëy rùçng, xe húi khöng chó àûúåc saãn xuêët vaâ tiïu thuå úã nûúác Myä. Cöng nghiïåp saãn xuêët xe húi coân coá úã caã nhûäng nûúác chêu Êu khaác. Vaâ têët nhiïn thõ trûúâng chêu Êu têët yïëu seä coá nhu cêìu vúái mùåt haâng naây. Quyïët àõnh àêìu tiïn trïn con àûúâng tiïën ra thõ trûúâng thïë giúái cuãa Henry Ford laâ tiïën vaâo thõ trûúâng Anh quöëc. Úà Anh luác naây, hêìu hïët ngûúâi dên chó coi xe húi laâ möåt thûá àöì chúi àùæt tiïìn cho nhûäng keã giaâu coá. Chûa möåt doanh nghiïåp saãn xuêët xe húi naâo cuãa Anh vaâ cuãa caã nhûäng quöëc gia chêu Êu laáng giïìng coá thïí chiïën thùæng àõnh kiïën naây, hay ñt nhêët laâ coá yá àõnh chiïën àêëu vúái noá. Ford Motor laâ lûåc lûúång tiïn phong trïn con àûúâng tòm chöî àûáng vûäng chùæc cho xe húi trong thúâi àaåi múái. Viïåc àêìu tiïn khi thêm nhêåp vaâo thõ trûúâng nûúác Anh laâ Ford àaä cho töí chûác haâng loaåt nhûäng buöíi trònh diïîn cuãa nhûäng chiïëc Model C. Vaâ têm lyá coi xe húi chó laâ möåt thûá àöì chúi cuãa ngûúâi Anh dêìn dêìn àaä bõ nhûäng chiïëc Model C àêíy lui. Àùåc biïåt, trong möåt lêìn trònh diïîn, möåt chiïëc Model C àaä 146 HENRY FORD & FORD ÀÙÅT THÏË GIÚÁI LÏN BÖËN BAÁNH XE 147 chaåy liïn tuåc àûúåc trong 800 dùåm. Chùæc hùèn bêët cûá ngûúâi Anh naâo cuäng coá thïí hiïíu àûúåc rùçng khöng coá möåt thûá àöì chúi naâo coá thïí chaåy àûúåc möåt quaäng àûúâng daâi nhû thïë. Nùm 1908, àaåi lyá àêìu tiïn cuãa Ford Motor àûúåc múã úã Luên Àön. Hai nùm sau, doanh söë baán xe àaä coá nhûäng kïët quaã khaã quan: 600 xe àûúåc baán ra trong voâng möåt nùm. Nùm 1911, möåt sûå kiïån khaác laâm thõ trûúâng xe húi nûúác Anh coá nhûäng bûúác phaát triïín múái. Henry Alexander laái möåt chiïëc Model T lïn àónh daäy Ben Nevis, cao 4.600 foot(*) - daäy nuái cao nhêët nûúác Anh. Vaâ hiïåu quaã tûác thò àûúåc biïíu hiïån úã doanh söë baán xe nùm àoá: 14.000 xe àûúåc tiïu thuå taåi àêët nûúác naây. Sau nhûäng thaânh cöng ban àêìu taåi Anh, Ford quyïët àõnh múã möåt nhaâ maáy lùæp raáp taåi Manches ter. Àêy laâ nhaâ maáy lùæp raáp xe àêìu tiïn cuãa Ford Motor bïn ngoaâi Bùæc Myä. Cuäng trong nùm 1911, möåt nhaâ maáy lùæp raáp khaác cuäng àûúåc xêy dûång taåi Canada. Vaâ cuäng nhû taåi Anh, Ford Motor cuäng nhanh choáng chiïëm lônh thõ trûúâng taåi àêy. Khöng dûâng laåi úã àoá, Ford coân quyïët àõnh tiïëp tuåc múã röång thõ trûúâng ra möåt söë caác quöëc gia khaác. Nùm 1912, Ford húåp taác cuâng Cöng ty Agnelli of Fiat àïí xêy dûång möåt nhaâ maáy saãn xuêët xe húi taåi YÁ. Taåi Àûác, nhaâ maáy àêìu tiïn àûúåc xêy dûång nùm 1920 vúái sûå khuyïën khñch vaâ ________ * 1 foot = 0,33m höî trúå cuãa Töíng thöëng Herbert Hoover vaâ Böå Thûúng maåi. Cuâng nùm, Ford coân xêy dûång caác nhaâ maáy taåi Australia, ÊËn Àöå vaâ Phaáp. Nùm 1929, Ford àaä kyá thaânh cöng thoãa thuêån thûúng maåi vúái saáu quöëc gia. Àaáp laåi lúâi kïu goåi cuãa Chuã tõch Höåi àöìng Böå trûúãng Liïn bang Xö viïët Stalin, Ford cuäng àöìng yá cûã nhûäng kyä sû vaâ nhûäng chuyïn gia ngûúâi Myä àïën giuáp Liïn Xö xêy dûång möåt nhaâ maáy saãn xuêët taåi thaânh phöë Gorky. Cho àïën àêìu nhûäng nùm 30, taåi têët caã caác quöëc gia maâ Myä coá quan hïå ngoaåi giao, Ford Motor àïìu tiïën haânh nhûäng hoaåt àöång kinh doanh. Nùm 1932, möåt phêìn ba söë xe húi chaåy trïn toaân thïë giúái mang nhaän hiïåu Ford. Chiïëm lônh thïë giúái bùçng caác saãn phêím cuãa mònh laâ tû duy kinh doanh maâ bêët cûá möåt doanh nghiïåp naâo muöën thaânh cöng àïìu phaãi coá. Vêën àïì úã àêy laâ muåc àñch. Tiïën ra thõ trûúâng thïë giúái àïí kiïëm àûúåc nhiïìu lúåi nhuêån hún, àoá laâ àiïìu dô nhiïn. Henry Ford khöng àiïn röì àïën mûác àûa nhûäng chiïëc xe cuãa mònh ra biïëu khöng ngûúâi dên úã caác nûúác khaác. Nhûng àùçng sau muåc àñch lúåi nhuêån êëy laåi laâ möåt khaát voång hoâa bònh, dêîu rùçng àoá laâ nhûäng khaát voång coá phêìn rêët höìn nhiïn cuãa möåt ngûúâi khöng coá khaã nùng vïì chñnh trõ, öng chó haânh àöång theo sûå maách baão cuãa lûúng têm. Nùm 1915, khi Thïë chiïën thûá nhêët àaä diïîn ra àûúåc möåt nùm úã chêu Êu, Ford quyïët àõnh phaãi laâm möåt àiïìu gò àoá àïí chêëm dûát cuöåc chiïën vö 148 HENRY FORD & FORD ÀÙÅT THÏË GIÚÁI LÏN BÖËN BAÁNH XE 149 nghôa naây. Öng àaä tuyïn böë trïn túâ Detroit News rùçng “töi coá thïí hiïën toaân böå taâi saãn cuãa mònh cho nöî lûåc nhùçm chêëm dûát chiïën tranh”. Lúâi tuyïn böë àêìy hêëp dêîn naây àaä thu huát àûúåc rêët nhiïìu ngûúâi, trong àoá coá caã nhûäng keã cú höåi. Möåt vaâi ngaây sau, möåt ngûúâi Hungary göëc Do Thaái laâ Raska Schwimmer àïën gùåp Ford vaâ àïì nghõ öng tiïën haânh kïë hoaåch chêëm dûát chiïën tranh do anh ta phaác thaão. Nöåi dung chñnh cuãa kïë hoaåch laâ têåp húåp nhûäng nhaâ àêëu tranh vò hoâa bònh cuãa chêu Myä, sau àoá àûa hoå àïën chêu Êu kïu goåi caác nûúác naây ngûâng chiïën. Mùåc duâ khöng hïì nhêån thûác àûúåc giaá trõ thûåc tïë cuãa giaãi phaáp naây, Ford vêîn àöìng yá thûåc hiïån kïë hoaåch cuãa Raska Schwimmer. Öng àaä têåp húåp àûúåc 150 nhaâ hoaåt àöång hoâa bònh cuãa nûúác Myä vaâ töí chûác cho hoå àïën chêu Êu. Àêìu tiïn hoå àùåt chên àïën Oslo - Na Uy (18.12.1915). Taåi àêy, Henry Ford àaä coá möåt baâi diïîn thuyïët kïu goåi caác nûúác chêu Êu chêëm dûát viïåc saãn xuêët vuä khñ vaâ thay vaâo àoá bùçng maáy caây. Sau àoá, Ford rúâi Na Uy àïën Haâ Lan. Nhûng nhûäng nöî lûåc vò hoâa bònh cuãa Ford nhanh choáng chêëm dûát. Àaáp laåi nhûäng lúâi kïu goåi cuãa Ford laâ thaái àöå nhaåo baáng cuãa chñnh phuã caác nûúác chêu Êu. Sau möåt thúâi gian ngùæn úã chêu Êu, Ford vaâ phaái àoaân cuãa mònh quay trúã laåi Myä vúái möåt têm traång hïët sûác thêët voång. Thaái àöå cuãa caác chñnh phuã chêu Êu àaä taác àöång rêët lúán àïën suy nghô cuãa Ford. Öng noái: “Hoå coi thûúâng nhûäng nöî lûåc hoâa bònh cuãa töi, vêåy thò hoå seä phaãi chõu nhûäng tai hoåa do chiïën tranh àem laåi”. Bûåc tûác sau thêët baåi cuãa chuyïën ài, khi vïì Myä, möåt sûå kiïån nûäa laåi taác àöång àïën Ford. Möåt nhaâ truyïìn giaáo Do Thaái taåi Philadelphia laâ Joseph Krawkepf àaä lïn tiïëng chó trñch nhûäng haânh àöång cuãa Ford chó laâ troâ treã con vúái muåc àñch chñnh laâ àaánh boáng tïn tuöíi cuãa mònh, chûá khöng phaãi nhùçm muåc àñch chêëm dûát chiïën tranh. Sau thêët baåi cuãa chuyïën ài kïu goåi hoâa bònh úã chêu Êu nùm 1915, Henry Ford nhêån ra rùçng phaãi laâm möåt àiïìu gò àoá thiïët thûåc hún nïëu muöën giûä àûúåc hoâa bònh trïn phaåm vi toaân thïë giúái. Öng cuäng tin rùçng múã röång thûúng maåi vaâ húåp taác quöëc tïë seä laâ möåt sûå baão àaãm cho hoâa bònh. Àïí chûáng minh cho quan àiïím naây, Ford chuã trûúng àûa dêy chuyïìn lùæp raáp vaâ nhûäng chiïëc Model T àïën têët caã caác nûúác trïn thïë giúái. Nhûng mong muöën cuãa Ford àaä khöng thïí trúã thaânh hiïån thûåc. Taåi nhûäng nûúác coá sûå xuêët hiïån cuãa nhûäng chiïëc xe kiïíu T hay coá nhûäng nhaâ maáy saãn xuêët theo kiïíu dêy chuyïìn lùæp raáp, khaái niïåm “hoâa bònh” vêîn khöng thïí töìn taåi. Nïëu quan àiïím cuãa Ford àûúåc àùåt vaâo möåt möi trûúâng khaác, möåt thúâi àiïím khaác, coá leä noá seä coá nhûäng thaânh cöng lúán hún. Tûúng tûå nhû quan àiïím cuãa Ford, nhûng àûúåc àùåt trong hoaân caãnh thïë giúái cuãa nhûäng nùm cuöëi thïë kyã XX, laâ lyá thuyïët “voâng cung vaâng ngùn ngûâa xung àöåt” cuãa 150 HENRY FORD & FORD ÀÙÅT THÏË GIÚÁI LÏN BÖËN BAÁNH XE 151 Thomas Friedman. Friedman cuäng cho rùçng thûúng maåi vaâ húåp taác quöëc tïë laâ quên baâi chiïën lûúåc baão àaãm cho nïìn hoâa bònh vaâ an ninh thïë giúái. Chó khaác möåt àiïìu laâ Friedman khöng sûã duång hònh aãnh nhûäng chiïëc Model T laâm hònh aãnh biïíu hiïån cho thûúng maåi vaâ húåp taác quöëc tïë nhû Ford maâ öng sûã duång nhûäng cûãa hiïåu McDonald’s. Lyá thuyïët “voâng cung vaâng ngùn ngûâa xung àöåt” cuãa Thomas Friedman àaä chûáng minh rùçng: taåi hai quöëc gia àïìu coá cûãa hiïåu McDonald’s, chiïën tranh seä khöng bao giúâ xaãy ra. Vaâ trong thûåc tïë, lyá thuyïët naây àaä àûúåc chûáng minh laâ hoaân toaân àuáng àùæn. Coân àöëi vúái nhûäng chiïëc Model T cuãa Henry Ford, chuáng àaä khöng laâm àûúåc viïåc maâ nhûäng cûãa hiïåu McDonald’s laâm àûúåc nûãa thïë kyã sau àoá. Möåt thêët baåi hoaân toaân trong nöî lûåc kiïëm tòm hoâa bònh cuãa Henry Ford chñnh laâ Chuã nghôa phaát xñt Àûác. Vaâo nhûäng nùm 20 cuãa thïë kyã XX, nûúác Àûác nhû bõ thöi miïn búãi hoåc thuyïët cuãa Ford. Theo ghi cheáp cuãa nhûäng baâi baáo luác àoá coân laåi àïën ngaây nay thò trïn têët caã caác àûúâng phöë trïn toaân nûúác Àûác traân ngêåp nhûäng bûác chên dung khöí lúán cuãa Ford, ngûúâi dên Àûác noái vïì Ford nhû thïí àang noái vïì möåt niïìm àam mï. Hoå coi Ford nhû möåt biïíu tûúång cho sûå thaânh cöng cuãa nûúác Myä. Chñnh Hitler trong möåt lêìn traã lúâi phoãng vêën vúái túâ De troit News cuäng thûâa nhêån mònh luön àùåt hònh aãnh Ford trïn baân laâm viïåc vaâ coi Ford nhû möåt nguöìn caãm hûáng àöëi vúái öng ta. Vaâ Ford cuäng àaáp laåi sûå kyâ voång àoá cuãa nûúác Àûác. Möåt loaåt nhaâ maáy cuãa Ford Motor àûúåc xêy dûång úã Àûác, rêët nhiïìu caác kyä sû vaâ chuyïn gia kyä thuêåt àûúåc àûa sang Àûác àïí chuyïín giao cöng nghïå. Nùm 1928, Ford tiïën thïm möåt bûúác múái trïn con àûúâng ài túái traái tim cuãa dên töåc Àûác, öng quyïët àõnh húåp nhêët têët caã taâi saãn cuãa Ford Motor taåi nûúác Àûác vúái möåt cartel(*) hoáa chêët Àûác - I.G. Farben. Têåp àoaân múái coá tïn Ford Motor.A.G. Mùåc duâ chó nùæm trong tay 40% cöí phêìn cuãa liïn doanh, nhûng Carl Bosch chuã tõch cuãa I. G. Farben vêîn àûúåc giûä chûác chuã tõch. Edsel Ford cuäng tham gia vaâo cöng viïåc àiïìu haânh têåp àoaân vúái tû caách laâ phoá chuã tõch. ____________ * Möåt hònh thûác liïn kïët giûäa caác têåp àoaân. 152 HENRY FORD & FORD ÀÙÅT THÏË GIÚÁI LÏN BÖËN BAÁNH XE 153 P hêìn III. HOÅC TÊÅP THÛÅC SÛÅ LA MÖÅT VIÏÅC VÔ ÀAÅI “Bêët kyâ ai dûâng hoåc têåp àïìu giaâ, duâ anh ta úã tuöíi hai mûúi hay taám mûúi. Bêët kyâ ai àang hoåc têåp àïìu treã. Àiïìu vô àaåi nhêët trong cuöåc söëng laâ giûä têm höìn baån treã trung.” Henry Ford 154 HENRY FORD & FORD ÀÙÅT THÏË GIÚÁI LÏN BÖËN BAÁNH XE 155 CÊU CHUYÏÅN VÏÌ CHIÏËC NÖÌI NÊËU XUÁP CUÃA MEÅ Chuáng ta seä coá àûúåc kiïën thûác tûâ àêu? Bùçng caách tñch luäy qua saách vúã, qua sûå tòm toâi, quan saát vaâ hoåc hoãi trong thûåc tïë. Qua têët caã nhûäng kïnh thöng tin. Vaâ àiïìu àoá seä phaãi coá möåt phûúng phaáp. Àoá laâ liïn tuåc tû duy, liïn tuåc êëp uã àiïìu maâ mònh theo àuöíi vaâ theo àuöíi túái cuâng. Coá thïí noái, phûúng phaáp àïí chiïëm lônh àûúåc kiïën thûác laâ àiïìu àaáng chuá yá nhêët úã Henry Ford. Nïëu xeát trïn goác àöå bùçng cêëp, Ford khi rúâi trûúâng trung hoåc vaâ àaä trúã thaânh möåt chaâng nöng dên. Nhûng noái vïì kho kiïën thûác thò ngay caã möåt nhaâ baác hoåc nhû Edison cuäng phaãi kñnh nïí öng. Ford sinh ra trong möåt gia àònh nöng dên chùèng lêëy gò laâm khaá giaã nïn àiïìu kiïån hoåc têåp cuãa öng khöng àûúåc töët lùæm. Öng coân boã hoåc rêët súám (khi múái 17 tuöíi) àïí mûu sinh, vaâ dô nhiïn vúái àiïìu kiïån nhû vêåy, trûúâng hoåc khöng thïí cung cêëp cho öng möåt lûúång kiïën thûác phong phuá àûúåc. Nhûng buâ laåi, Ford laåi coá khaã nùng vaâ coá yá thûác thu lûúåm kiïën thûác tûâ nhiïìu nguöìn khaác nhau, ngoaâi möi trûúâng hoåc têåp chñnh quy. Quaá trònh tòm caách caãi tiïën chiïëc nöìi húi cuãa cêåu beá Ford laâ möåt minh chûáng cho àiïìu naây. Tòm toâi kiïën thûác qua saách vúã, baáo chñ, trûúâng lúáp chûa àuã, cêåu coân thöng qua kinh nghiïåm thûåc tïë àïí giaãi quyïët nhûäng vêën àïì maâ saách vúã khöng thïí cung cêëp cho cêåu cêu traã lúâi. Thûåc tïë chñnh laâ möåt quyïín saách giaáo khoa töët nhêët maâ Ford luön cùn cûá vaâo àoá àïí hoaåch àõnh nhûäng chiïën lûúåc cho mònh. Coá möåt àiïìu maâ ta phaãi chuá yá úã Ford àoá laâ khaã nùng saáng taåo cuãa öng laâ rêët lúán. Hêìu nhû têët caã nhûäng viïåc maâ öng laâm trïn con àûúâng ài àïën thaânh cöng àïìu khöng coá möåt tiïìn lïå naâo àïí öng coá thïí hoåc têåp nhûäng kinh nghiïåm cho riïng mònh. Xe húi trong nhûäng nùm àêìu tiïn cuãa thïë kyã XX vêîn laâ àiïìu quaá laå lêîm. Têët caã nhûäng doanh nghiïåp saãn xuêët xe húi luác êëy àïìu phaãi tûå tòm toâi hûúáng ài cho riïng mònh. Sûå hoåc hoãi nïëu coá trong thúâi kyâ naây thò cuäng chó àún thuêìn laâ sûå sao cheáp y nguyïn. Saãn xuêët theo dêy chuyïìn thò àaä coá trong lõch sûã, nhûng àïí àûa dêy chuyïìn trúã thaânh möåt phûúng phaáp saãn xuêët thêåt sûå hiïåu quaã thò chûa coá ai laâm àûúåc. Vaâ Ford laâ ngûúâi àêìu tiïn àûa noá vaâo saãn xuêët. Trong khi têët caã moåi doanh nghiïåp àïìu têåp trung vaâo saãn xuêët nhûäng chiïëc xe àùæt tiïìn vúái kiïíu daáng cêìu kyâ, thò Ford laâ ngûúâi àêìu tiïn àûa ra chiïën lûúåc saãn xuêët xe giaá reã. Khi chûa coá möåt öng chuã naâo traã cho cöng nhên cuãa mònh mûác lûúng 5 àöla cho möåt ngaây laâm viïåc 8 tiïëng thò Ford laâ ngûúâi àêìu tiïn thûåc hiïån àiïìu àoá. Khi luön luön giûä vai troâ cuãa möåt ngûúâi tiïn phong nhû vêåy, 156 HENRY FORD & FORD ÀÙÅT THÏË GIÚÁI LÏN BÖËN BAÁNH XE 157 àiïìu dô nhiïn Ford seä khöng thïí coá möåt khuön mêîu sùén coá naâo àïí hoåc hoãi. Têët caã àïìu phaãi bùæt àêìu tûâ àêìu vúái nhûäng thûã nghiïåm dêìn dêìn àïí coá thïí àaåt àûúåc thaânh cöng. Àiïìu duy nhêët maâ Ford coá thïí hoåc hoãi chñnh laâ tûâ nhûäng yïu cêìu cuãa saãn xuêët vaâ cuöåc söëng. Ford cuäng àaä tûâng noái: “Moåi ngûúâi thùæc mùæc laâ taåi sao chuáng töi laåi luön luön coá àûúåc nhûäng saáng kiïën khöng ngûâng nhû vêåy? Cêu traã lúâi cuãa chuáng töi rêët àún giaãn, cuöåc söëng xung quanh luön àêìy rêîy nhûäng saáng kiïën. Vêën àïì laâ anh coá biïët khai thaác vaâ têån duång chuáng hay khöng maâ thöi”. * * * Mùåc duâ rêët mïåt moãi sau chuyïën ài daâi, nhûng àïm êëy cêåu beá Ford khöng taâi naâo chúåp mùæt àûúåc. Cöî maáy “khöíng löì” maâ cêåu gùåp khi saáng cûá cuöën lêëy têm trñ cêåu. Laâm sao àïí chïë taåo ra àûúåc cöî maáy giöëng nhû vêåy? Cêu hoãi lúãn vúãn trong àêìu. Khöng thïí nhúâ böë laâm giuáp àûúåc. Phaãi tûå mònh laâm ra noá. Àoá laâ nhûäng suy nghô cuãa Ford luác bêëy giúâ. Nhûng phaãi laâm thïë naâo? Laâm thïë naâo? Nhûäng cêu hoãi baám riïët lêëy, theo cêåu beá vaâo trong caã giêëc nguã. Saáng höm sau, khi moåi ngûúâi trong nhaâ vêîn àang nguã ngon, Ford àaä trúã dêåy, viïåc àêìu tiïn maâ cêåu laâm laâ chaåy xuöëng bïëp, luåc tung têët caã àöì àaåc nêëu bïëp cuãa meå lïn àïí tòm möåt vêåt gò àoá. Cêåu mûâng rúä reo vang khi tòm thêëy möåt chiïëc nöìi bùçng àöìng khaá lúán maâ meå cêåu vêîn hay duâng àïí nêëu moán xuáp. Ford cêìm chiïëc nöìi chaåy voåt ra cûãa, bùng qua caánh àöìng luáa mò àaä cao ngang ngûåc. Ford àïën nhaâ möåt ngûúâi baån hoåc cuâng lúáp, ngûúâi cêåu nhïî nhaåi möì höi, trïn ngûúâi vêîn chó mùåc nguyïn böå quêìn aáo nguã. Nhaâ cêåu baån naây vêîn àang nguã, Ford treâo raâo, roán reán bûúác àïën cûãa söí phoâng nguã cuãa baån vaâ goä nheâ nheå tûâng höìi ba tiïëng möåt. Nhêån àûúåc aám hiïåu àaä àûúåc quy àõnh tûâ trûúác, cêåu baån thoâ cöí ra ngoaâi cûãa söí hoãi: “Gò thïë?”. Ford cûúâi toe, giú chiïëc nöìi nhöm lïn. Cêåu baån tïn Antony chûa hiïíu chuyïån gò xaãy ra àaä bõ Ford keáo tuöåt ra ngoaâi cûãa söí: - Antony, thêëy khöng, thêëy khöng, túá àaä tòm àûúåc noá röìi! Antony laåi caâng ngaåc nhiïn, khöng hiïíu chiïëc nöìi nêëu xuáp naây thò coá liïn quan àïën troâ chúi thûúâng ngaây maâ cêåu cuâng luä baån hay chúi: - Nhûng chuáng ta àaä thöi khöng chúi troâ Don Kihötï nûäa röìi. Cêåu cêìn khiïn àïí laâm gò? - Khöng phaãi àïí chúi, chuáng ta seä chïë taåo möåt cöî maáy. Antony vêîn khöng thïí hònh dung àûúåc ngûúâi baån mònh àõnh laâm gò. Cuäng dïî hiïíu cho thaái àöå naây cuãa cêåu baån, vò úã thúâi àiïím Ford 12 tuöíi, tuy thïë giúái àaä biïët àïën àöång cú húi nûúác àûúåc möåt thúâi gian khaá lêu röìi nhûng úã möåt thõ trêën miïìn quï nhû Dearborn naây thò àöång cú húi nûúác vêîn coân laâ möåt caái gò àoá quaá xa vúâi. Ngay caã vúái nhûäng ngûúâi laâm nhûäng cöng viïåc liïn quan àïën maáy 158 HENRY FORD & FORD ÀÙÅT THÏË GIÚÁI LÏN BÖËN BAÁNH XE 159 moác, àöång cú húi nûúác vêîn laâ möåt khaái niïåm mú höì. Vaâ chïë taåo ra noá coân laâ möåt yá tûúãng coân xa laå hún. Khöng thïí giaãi thñch cùån keä cho ngûúâi baån ngay luác naây, Ford heån ngûúâi baån ra trûúâng hoåc sau möåt tiïëng nûäa, mùåc duâ ngaây höm àoá laâ ngaây nghó. Sûå phêën khñch töåt àöå àaä keáo cêåu tiïëp tuåc chaåy àïën nhaâ vaâi ngûúâi baån nûäa. Têët caã hoå cuäng àïìu khöng hiïíu gò vïì viïåc Ford àõnh laâm. Nhû têët caã nhûäng àûáa treã khaác, hoå chó nghô Ford àang baây ra möåt troâ chúi gò múái. Coá leä khöng ai coá thïí tûúãng tûúång rùçng, àêy laâ bûúác ài àêìu tiïn àïí biïën möåt cêåu nhoác trúã thaânh huyïìn thoaåi cuãa nûúác Myä vaâ thïë giúái. Khi Antony vaâ ba ngûúâi baån khaác ra àïën trûúâng, chûáng kiïën caãnh Ford vêîn trong böå àöì nguã àang miïåt maâi bïn caånh chiïëc nöìi nêëu xuáp. Hoå ngaåc nhiïn hoãi Ford àõnh laâm gò vúái vêåt duång nêëu bïëp êëy. Ford trònh baây laåi yá tûúãng chïë taåo möåt àöång cú húi nûúác, nhûng lêìn naây thò cùån keä hún. Khöng thïí hiïíu àûúåc viïåc maâ Ford dûå àõnh laâm, nhûng sûå thuyïët phuåc cuãa Ford vïì möåt àöì chúi múái khaác hùèn vúái nhûäng thûá hoå àaä chúi trûúác kia àaä löi keáo Antony vaâ nhûäng cêåu nhoác khaác. Tom - ngûúâi nhiïìu tuöíi nhêët trong nhoám baån thò toã ra rêët thñch thuá vò àöång cú naây coá thïí khiïën cêåu ta nöíi bêåt hún trong àaám baån gaái. Ford ngay lêåp tûác gaåt phùæt ngay yá tûúãng àoá, cêåu noái chó muöën laâm möåt àöång cú cho caã nhoám chûá khöng phaãi vò muåc àñch naâo khaác. Vaâ muåc tiïu xa hún laâ chïë taåo ra möåt cöî maáy coá thïí di chuyïín àûúåc trïn nhûäng caánh àöìng àïí thay thïë cho nhûäng con ngûåa àang àûúåc sûã duång àïí keáo caây. Tom toã ra coi thûúâng yá kiïën cuãa Ford, coi àoá nhû möåt yá tûúãng àiïn röì. Tom baão vïå quan àiïím cuãa mònh bùçng lyá luêån rùçng, ngay caã böë cêåu ta laâ möåt thúå cú khñ laânh nghïì cuäng khöng thïí saãn xuêët ra àûúåc möåt phûúng tiïån nhû vêåy chûá chûa noái gò àïën luä nhoác naây. Thaái àöå bêët húåp taác cuãa Tom ngay lêåp tûác àûúåc àaáp laåi bùçng quyïët àõnh khai trûâ cêåu ta ra khoãi “nhoám chïë taåo” cuãa Ford, mùåc duâ hiïíu àûúåc nhûäng khoá khùn seä gùåp phaãi khi thiïëu Tom, búãi vò cêåu ta laâ ngûúâi duy nhêët trong nhoám coá möåt chuát kiïën thûác vïì cú khñ hoåc àûúåc tûâ ngûúâi böë. Nhûng caá tñnh cuãa Ford laâ nhû vêåy. Nhûäng nùm sau naây, khi bûúác vaâo con àûúâng kinh doanh, cêåu beá Ford trúã thaânh chuã tõch Ford vêîn giûä nguyïn baãn tñnh quyïët àoaán cuãa mònh. Khöng ai àûúåc pheáp traái yá, khöng ai àûúåc quyïìn toã ra bêët àöìng, têët caã phaãi do Ford quyïët àõnh. Chiïëc nöìi lêëy tûâ nhaâ àûúåc Ford dûå àõnh duâng àïí laâm nöìi húi. Vêën àïì bêy giúâ laâ phaãi laâm sao àïí bõt kñn àûúåc nhûäng keä húã cuãa chiïëc nöìi. Antony àïì xuêët yá tûúãng duâng saáp ong traát vaâo nhûäng keä húã àoá. Caã nhoám àöìng tònh. Nhûng lêëy tiïìn úã àêu ra àïí mua saáp ong? Khöng coá tiïìn, böën cêåu nhoác quyïët àõnh tûâng ngûúâi vïì nhaâ mònh àïí tòm kiïëm. Hoå heån nhau àïën trûa seä quay laåi trûúâng. 160 HENRY FORD & FORD ÀÙÅT THÏË GIÚÁI LÏN BÖËN BAÁNH XE 161