🔙 Quay lại trang tải sách pdf ebook Đội Cấn Khởi Nghĩa Ebooks Nhóm Zalo https://thuviensach.vn ĐỘI CẤN KHỞI NGHĨA Tác giả: Nguyễn Quỳnh Nhà xuất bản: Nam Cường ebook: Cùi Bắp https://thuviensach.vn CHƯƠNG THỨ NHẤT Trần Lập Thành Tháng chín năm Bính Thìn (1916), một buổi chiều chợ Trại Cờ đã vắng người. Trên con đường từ huyện Đức Thắng (Bắc Giang) đến Đồn Ấp (thuộc tỉnh Thái Nguyên) lác đác còn dăm ba gánh gạo đang rảo bước đi. Nắng thu đã nhạt. Heo may sào sạc trên ngọn cây để nhẹ rơi vài chiếc lá vàng. Hoàng hôn đổ xuống: cảnh vật chìm dần vào trong màu tím xẫm. Ở Chợ Trại Cờ các nhà đã lục tục đóng cửa. Những cánh liếp buông xuống che hết cả ánh đèn, làm cho người đường tối om. Vài tiếng chó sủa vang lên một hồi rồi lại im bặt. Một con chim vụt bay từ bụi cây lên không trung, lượn mấy vòng rồi buông vào cảnh tịch liêu của đồng ruộng vài tiếng kêu buồn rầu, ảo não. Mọi người đang sửa soạn sắp đi ngủ, bỗng phía cuối phố vang lên mấy câu chửi rủa tục tằn, tiếp theo là những tiếng đập phá ầm ầm. Người ta vội mở cửa, đổ xô cả ra người đường, túm năm tụm ba, xì xào bàn tán. Một chàng thanh niên ngơ ngác nhìn về phía có tiếng kêu, rồi gật gù nói: - Không khéo lại vợ chồng bác ba Lập. Có tiếng đáp lại: - Phải đấy! Vợ chồng nó hay cãi nhau lắm cơ! Tiếng đập phá ngớt, nhưng lại nghe thấy tiếng khóc của đàn bà. - Đích thị rồi. Lại chuyện tiền đấy mà. Có lẽ mọi người cũng nhận là đúng, nên không bàn tán nữa, lảng vảng ra về. Tiếng cửa quay rít, tiếng cánh liếp đổ xập xuống một vài câu nói khàn https://thuviensach.vn khàn ngái ngủ trao đổi trong bóng tối, cộc lốc, nửa như gắt gỏng, rồi im. Đêm lại tĩnh mịch. Được một lúc, thì tiếng kêu thét lại vang lên, dồn dập và dữ dội vô cùng. Dân phố lại vùng dậy, mở cửa, chạy ra người đường. Họ đổ xô cả ra phía nhà bác Ba Lập, chân người chạy thình thịch, tiếng gọi nhau ấm ới, tưởng chừng như ở nơi này vừa xảy ra một tai nạn rùng rợn, gớm ghê. - Ới làng nước ơi! Ới trời ơi! Nó đánh chết tôi. - Này kêu! này già mồm! - Nó đánh chết tôi.. Ai cứu tôi! Bác Lâm làm Trưởng phố, tay cầm chiếc tay thước rẽ làn sóng người hấp tấp đi, theo sau là hai bác phu tuần vác mã tấu. Hắn vừa tới ngã ba cây gạo, còn cách nhà bác ba Lập độ vài chục thước, thì bỗng lù lù ở phía trước năm người lính đồn đeo súng vừa đến. Một tiếng thét làm hắn dừng bước lại: - Ách cha la chi biu (Halte là: qui vive) Trưởng Lâm thở hổn hến đáp: - Bẩm! trưởng phố đây! Một người đi đầu, vận bộ quân phục màu xám, trịnh trọng hỏi: - Trưởng Lâm phỏng? - Bẩm vâng ạ. Ánh đèn pin loé lên rọi vào mặt Trưởng Lâm rồi tiếp sau mấy câu nói rất thân mật: - Chào ông Trưởng, tôi là Đội Giá đây! Lâm cũng tươi cười: - Gớm thầy Đội! làm em bẩy vía chỉ còn ba. https://thuviensach.vn Đội Giá khà khà cười: - Tuần phòng phải thế chứ! Đoạn vỗ vai Lâm hỏi: - Huynh đi đâu mà tất tưởi thế? Trưởng Lâm mân mê chiếc tay thước: - Đến nhà ba Lập xem vợ chồng nó làm gì mà nhộn như vậy. - Thì mặc kệ vợ chồng người ta, bác cũng hay vẽ sự lắm. - Khốn nạn, giời rét như thế này, tội gì mà lóc cóc đi cho khổ thân, nhưng không đến sợ chúng nó quá tay thành ra án mạng thì nguy to. - Nếu có án mạng thì lập biên bản trình, việc quái gì mà sợ. Trưởng Lâm tủm tỉm cười: - Gớm, quan bác làm như trò đùa ấy. Thôi xin chào bác, em lại một tí, rồi về kẻo khuya. Đội Giá bắt tay bạn: - Vâng mời bác đi. Hai người chào nhau, vừa đi được mấy bước Đội Giá gọi giật lại: - Này ông Trưởng! Trưởng Lâm ngoái cổ lại hỏi: - Cái gì! Thầy Đội? Đội Giá vừa cười vừa nói: - Hôm nào cho sơi cái khoản ấy nhé! - Khoản gì? - Khoản... cẩu ấy mà. Bác mà nấu thì phải biết. Trưởng Lâm cũng phì cười: https://thuviensach.vn - Được rồi, mời bác cứ lại chơi. Đoạn hấp tấp đi về phía nhà ba Lập. Vừa đến nơi, hắn thấy người ta đứng xúm đen, xúm đỏ quanh cái cửa hàng nhỏ xíu, Hai cánh liếp nằm ngả nghiêng dưới đất, chiếc chõng tre hất đổ tung mâm bát còn vướng cả vào nan lẫn cả với bã chè. Trưởng Lâm rẽ đám người bước vào thì được mục kích một cảnh tượng buồn cười nôn ruột: dưới ánh sáng đèn dầu tây tù mù, vợ Ba Lập nằm lăn ở dưới đất, sống áo sộc sà sộc sệch, tóc sõa che kín cả mặt, hai gót chân đập thình thịch xuống mặt đất như giã giò, mồm kêu la ầm ĩ, tay vẫn ôm đứa bé lúc bấy giờ đang nằm soài trên bụng mẹ mà bú. Còn anh chồng thì mặt như nhuộm phẩm hồng, đứng trên thềm, chỉ chỏ, miệng nói liến thoắng phân bua với mọi người: - Các ông, các bà xem vợ con như thế này có nhục không? Tôi đã nhịn, nó lại làm già. Tôi đánh cho nó biết tay, để lần sau đừng có hỗn nữa. Một câu nói trong đám đông đưa lên: - Rượu vào phải biết! Mọi người đều cười ầm lên, Trưởng Lâm bước lên thềm, chiếc tay thước giơ cao ngang mặt Ba Lập: - Sự tình làm sao, nói ngay? Ba Lập tái mặt, vội cúi gập người xuống, hai tay chắp vái: - Lạy ông! Vợ con nó tệ quá, con chót dại. Trưởng Lâm quắc mắt tống luôn chiếc tay thước vào ngực Ba Lập đánh “hự” một cái bằng trời giáng. - Mày làm náo động hàng phố lúc đêm khuya, ông thì bỏ tù mày nghe chưa? - Con lạy ông. Con chót dại. Một cái đạp nửa trúng giữa bụng ba Lập làm hắn ngã ngồi xệp xuống. https://thuviensach.vn - Chót dại này! Chót dại này! Chị vợ dang bù lu bù loa thấy anh chồng bị đòn, nghe chừng cũng hả giận, ngồi phắt ngay dậy, vừa quấn tóc vừa mếu máo: - Bẩm ông Trưởng, nó bắt nạt con, nó say rượu đánh con gần chết. Xin ông xét cho. Trưởng Lâm cười gằn: - Phải rồi! Tao biết vợ chồng mày rồi. Lên đây tao hỏi: Chị ba vội bế lấy con, rụt rè bước lên thềm. - Để đứa bé xuống. Chị biết ngay là sẽ bị nếm vài chiếc tay thước, nên cứ ôm chặt lấy đứa bé, ngồi thụp xuống, khóc sướt mướt như cha chết. Chị tưởng rằng làm như thế, Trưởng Lâm sẽ thương hại tha cho, nhưng ngờ đâu một tiếng quát rùng rợn tiếp ngay đến: - Buông nó ra, không ông đánh cả hai mẹ con. Tay chị vừa rời đứa bé ra, thì chiếc tay thước đã vụt vào giữa sống lưng, làm cho chị lăn lộn kêu van ầm ĩ. Đứa bé run lập cập khóc thét lên như tiếng còi. - Đã chừa đánh nhau chưa? Chiếc tay thước vừa vung lên, chị giơ cả hai tay lên toan đỡ thì nó quay ngoắt lại, nện vào đúng mạng sườn. Chị ôm bụng vật vã: - Con chừa rồi. Ông tha cho con. Thị uy xong, Trưởng Lâm bây giờ mới gọi hai vợ chồng ba Lập lại gần hỏi: - Vì đâu, chúng mày đánh nhau? Phải khai cho thực, để tao làm biên bản trình huyện. Thấy nói đến làm biên bản, ba Lập run lập cập, lạy như tế sao: https://thuviensach.vn - Con cắn cỏ lạy ông, con chết mất. Trưởng Lâm nheo cặp mắt, gật gù: - Mày chết! mặc kệ mày. Khai đi, khuya lắm rồi. Chị Ba vừa lau mặt vừa sụt sùi: - Thưa ông, mấy hôm nay hàng họ ế ẩm, ăn vào vốn... Trưởng Lâm ngắt lời: - Biết mà! Lại chuyện tiền. - Thưa không. Dù có ăn lạm vào vốn, nhưng rồi còn mong gỡ hòa sau này, ai ngờ... - Ngờ gì? Chị Ba đưa mắt nhìn chồng, ngập ngừng một lát rồi tiếp: - Ai ngờ, chồng con đã không biết thế, lại cứ khách khứa suốt ngày, thành ra đã lỗ vốn, lại lỗ vốn thêm. - Khách nào? Ba Lập vội nói chặn: - Bẩm, có khách khứa nào đâu! Mấy hôm nay chú cháu ở nhà quê ra chơi. Trưởng Lâm giang thẳng cánh, tát vào mặt ba Lập đánh “bốp” một cái: - Im, ai hỏi mày! Ba Lập loạng choạng suýt ngã. Chị vợ xoen xoét nói luôn: - Nếu phải là họ hàng hang hốc thì khi nào con kêu ca. Chả biết nó là thằng cha căng chú kiết nào, mà cứ ở ăn vạ mấy hôm nay, hết rượu lại chè, hết chè lại bánh, con phải hầu hạ như bố già mà cũng không xong. Trưởng Lâm hất đầu bảo hai tên phu tuần đứng gần đấy: https://thuviensach.vn - Vào lôi nó ra dây. Chị vợ le te chạy vào trước, chỉ tay vào chiếc giường tre kê sát vách: - Đây, rượu say rồi nằm khoèo ra ngủ. Một tên phu tuần nắm lấy cánh tay người khách lôi phăng dậy: - Ra mau. Không biết người khách ngủ thực hay ngủ giả mà tên phu tuần lay gọi mãi người ấy chỉ ấm ớ, nửa như tỉnh, nửa như say, thỉnh thoảng lại gãi sồn sột như cạo lông lợn. Một tên khác tức mình đấm luôn mấy cái vào lưng hắn. - Dậy mau. Đoạn hai tên thò tay luồn vào sau lưng hắn, nâng dậy kéo tuột ra ngoài. Người khách rẫy rụa, cúi đầu ho sù sụ một hồi, rồi loạng choạng chân nam đá chân chiêu, bước đi. Gần tới cửa hàng người ấy ngã gục xuống cạnh chiếc bục gỗ, cái búi tó sổ tung ra, che kín cả hai vai. Trưởng Lâm cười mỉa mai: - Chà! con cháu Lưu Linh có khác. Hắn tiến lại gần, cầm tóc người khách dật dật mấy cái: - Thẻ đâu? Mãi không thấy trả lời. Trưởng Lâm tống luôn chiếc tay thước vào ngực người khách: - Này say! Này say! Chị Ba cong cớn nói: - Nó vờ đấy, lúc con bị đòn nó còn can khéo, mấy câu cơ mà. Như lửa tưới thêm dầu, Trưởng Lâm thích luôn mấy cái nữa thật mạnh, làm người khách đau quá, ôm ngực kêu: https://thuviensach.vn - Chết tôi mất. Trưởng Lâm khì khì cười. - Mày còn vờ mãi. Thẻ đâu? Rồi không đợi trả lời, hắn hất đầu ra hiệu. Hai tên tuần nhanh nhẹn vật ngửa người khách ra lục soát khắp mình. Dân chúng hiếu kỳ sán lại quây tròn chung quanh để xem. Một tên vớ được mảnh giấy đá nát nhầu, đưa cho Trưởng Lâm. Dưới ánh đèn tù mù, Trưởng Lâm dán mắt vào tờ giấy đọc đi đọc lại mãi mà vẫn không ra chữ gì. Nhưng đến cuối trang, Hắn bỗng thốt lên một tiếng kêu nghe rất sợ sệt, vì ba chữ “Trần Cao Vân” ký ở dưới. Hắn chỉ đống thịt nằm khoèo ở mặt đất, đang phì phò thở. - Nó là thằng giặc. Câu nói vừa buông ra, dân phố ngơ ngác nhìn nhau rồi lảng dần. Trong chớp mắt cửa hàng ba Lập đã vắng teo, chỉ còn mấy người ở lại. Trưởng Lâm bảo hai tên tuần: - Giải hết cả lên huyện. Chị Ba run như cầy sấy, lạy van: - Thưa ông, con là đàn bà dốt nát, trăm sự nhờ ông. Hắn quắc mắt nói: - Chúng mày là đồng phạm. Chị đặt đứa con xuống đất, vừa lạy vừa khóc: - Thật quả chúng con vô tình, xin ông xét cho. Hắn không đáp, rảo bước ra ngoài, thì vừa gặp Đội Giá dắt tụi lính đến. Trưởng Lâm cúi đầu chào rồi nói: - May gặp thầy Đội. Nhờ thầy giải bọn này lên huyện. https://thuviensach.vn Đội Giá ngạc nhiên hỏi: - Họ có tội gì? Trưởng Lâm ghé tai bạn thì thầm mấy câu. Đội Giá mím chặt môi, nghĩ ngợi một lát rồi tiếp: - Trần Cao Vân đã chết rồi cơ mà. - Thằng này chắc là đồng đảng của nó. Đội Giá tiến lại gần, vén tóc xem mặt khách, rồi bỗng kêu lên một tiếng. Trưởng Lâm sẽ hỏi: - Thầy có quen nó không? Đội Giá mặt hơi biến sắc, lắc đầu đáp: - Tôi không gặp nó bao giờ. - Sao thầy lại kêu to thế? - Tôi trông mặt nó có vẻ học trò không thấy gì là gian ác, thì chưa chắc đã phải là giặc. Trưởng Lâm bĩu môi: - Học trò gì nó. Ác ra mặt. Đội Giá làm ra vẻ thân mật, vỗ vai Trưởng Lâm nói: - Đây về huyện Thắng xa có tới 7,8 cây số, mà đêm đã khuya lắm rồi. Tôi sợ rằng đồng đảng của tên này còn lẩn quất đâu đây tìm cách đánh tháo cũng chưa biết chừng. Vậy bác để tôi giải về Đồn Áp thì tiện hơn. Trưởng Lâm nhăn nhó: - Nhưng Đồn Áp thuộc về Thái Nguyên. Như đã hiểu rõ tâm lý của bạn, Đội Giá thản nhiên tiếp: https://thuviensach.vn - Bắt được tên này là công của bác, tôi đâu có dã tâm hớt cẳng bác. Dù có giải nó về Thái Nguyên thì lúc lập biên bản tôi cũng phải nói đến tên bác mà tôi chỉ là người áp tải phạm nhân để đề phòng mọi sự bất trắc mà thôi. Trưởng Lâm vẫn còn lưỡng lự: - Tôi sợ quan Huyện không bằng lòng. Đội Giá mỉm cười: - Đảng viên Quang Phục Hội rải rác khắp nơi nếu ta sơ ý để họ dò xét biết thì lập tức họ tìm cách cướp lại phạm nhân ngay. Đồn Áp cách đây độ vài ba cây số, bọn chúng tôi súng ống đầy đủ, có thể chống cự được một cuộc tấn công bất thần của địch. Phạm nhân đã ở trong tay mà để sống mất thì không những bác bị khiển trách mà chúng tôi cũng chịu một phần tội lỗi. Trưởng Lâm nghe chừng đã xuôi, nhưng còn dùng dằng chưa muốn giao ngay. Đội Giá lại tiếp: - Tôi sẽ làm giấy nhận là chính tay bác bắt được tên này, mà tôi có nhiệm vụ giải hắn về Đồn Ấp. Nếu có xảy ra sự gì, thì tôi chịu hết điều không hay, còn bác vẫn được công với Chính phủ. Trưởng Lâm bằng lòng hai người làm giấy ký kết xong xuôi. Đội Giá truyền cho lính trói chặt người khách mang đi. Trưởng Lâm cũng mang hai tên tuần trở về Trại Cờ. Vừa được một quãng đường, Đội Giá sai cởi trói cho người ấy, rồi vỗ vai hỏi: - Bác có họ hàng gì với Trần Cao Vân? - Tôi là em. - Tên bác là gì? - Trần Lập Thành. https://thuviensach.vn - Tôi trông bác giống Trần Cao Vân nên đã có ý ngờ là em. Đảng phái thế nào? - Tan nát hết. Đội Giá ghé vào tai Lập Thành thì thầm mấy câu. Khi về tới đồn, Đội Giá lên trình với viên Trưởng đồn là Vélasque, đoạn sai giải Lập Thành vào Đề Lao tống giam. °° ° Sau việc vua Thành Thái chống Pháp thất bại bị đày đi Ô Cấp (Cap St Jacques = Vũng tàu) rồi lại bị đưa sang an trí tại đảo Réunion (thuộc Phi Châu) thì phong trào bài Pháp ở Đông Dương càng ngày càng sôi nổi, nhất là từ khi vua Duy Tân kế nghiệp vua cha (1907) và các đảng phái cách mạng được tự do thành lập dưới sự che chở của dân chúng, các đảng phái chính trị này tuy tổ chức dưới hình thức khác nhau, nhưng đại đồng tiểu dị, đều nhắm một mục đích giải phóng dân tộc, chống lại thực dân, đế quốc Tây Phương, Mạnh mẽ nhất là đảng Việt Nam Quang Phục Hội tuy hoạt động ở ngoại quốc (1910) nhưng đã gây được ảnh hưởng giới sĩ phu Trung Việt và cái tôn chỉ rõ rệt với các nhà lãnh tụ Phan Bội Châu, Nguyễn Thượng Hiền bắt đầu thấm nhuần vào đám bình dân. Từ khi đảng Văn Thân dưới quyền lãnh đạo của nhà ái quốc Phan Đình Phùng bị đàn áp đến rã rời, cô lập, thì phong trào chính trị Việt Nam lại chuyển hướng, tuyệt đối không bạo động, dùng cách ôn hòa, tiềm tàng gây thế lực ở ngoại quốc cho đảng viên tuyên truyền trong dân chúng, đợi bao giờ, lượng đầy dủ mới hoạt động. Sau việc Kỳ ngoại hầu Cường Để xuất dương sang Nhật, thì phong trào Đông Du được mọi người hưởng ứng nhiệt liệt. Mặc dầu chính quyền Bảo Hộ hết sức ngăn cản, những phần tử quốc gia chân chính như Lương Ngọc Quyến, Nguyễn Hải Thần, Nguyễn Thượng Hiền, Lâm Đức Thụ..... cũng trốn thoát được sang tập trung ở Đông Kinh họp mặt với các chính khách Phù Tang. Năm 1910, Việt Nam Quang Phục Hội ra đời, nhưng cũng năm đó cũng bị https://thuviensach.vn một phen thất bại đau đớn khiến cho bao nhiêu hy vọng chứa chan sớm bị tiêu tan như mây khói. Vì thiếu kinh nghiệm trong việc tổ chức, và thêm vào đó tính khinh thường của ông Nguyễn Hải Thần tổng tư lệnh, Phục Quốc quân đóng Long Châu tấn công đồn Tà Lùng bị thất bại, nhiều yếu nhân đã trả nợ nước dưới mũi súng hay trên làn nước bạc. Ông Nguyễn Hảỉ Thần may chạy thoát được sang Quảng Đông, lực lượng Phục Quốc Quân rã rời tan tác như cánh hoa dào trước trận cuồng phong. Chính phủ thực dân Pháp hồi ấy đã nhận rõ tính cách quan trọng của cuộc hành quân này, và sợ rằng nếu để các phần tử ái quốc Việt Nam còn được tự do ở Hải ngoại thì sớm muộn nhiều cuộc bạo động quân sự khổng lồ hơn nữa sẽ tiếp diễn ở biên thùy Hoa Việt và có thể lan tràn đến nội địa. Vì vậy, một mặt Pháp cho người đi lùng bắt ráo riết các đảng viên Việt Nam phục quốc hội, một mặt Pháp giao thiệp với Chính phủ Nhật để bắt Kỳ Ngoại Hầu và các học sinh Việt Nam ở đất Phù Tang. Hồi ấy Nhật Bản tuy hùng mạnh thật, nhưng cũng còn phải hàm ơn các nước Anh, Pháp, Mỹ trong cuộc chiến tranh với Nga Hoàng (1905) nên bắt buộc phải nhận lời yêu cầu của Pháp. Da dĩ, những chính khách Nhật, thực Iòng ủng hộ cách mệnh Việt Nam như Khuyển Dưỡng Nghi, Bá Nguyên Tùng, Đẩu Sơn.... thì đã rút lui khỏi sân khấu chính trị từ lâu rồi, thành ra đảng viên thân cô, thế cô, chỉ còn trông ở sự may rủi định đoạt vận mệnh. Cũng năm ấy, Nhật hoàng ra lệnh trục xuất nhà ái quốc Cường Để vì các học sinh Việt Nam sang Trung Hoa. Tàu đến bến Thượng Hải, Pháp cho người xuống bắt cụ Cường Để nhưng cụ thoát được nhờ ở tấm lòng nghĩa hiệp của viên chủ tàu, Kỳ Ngoại Hầu trốn về Quảng Đông, gặp cụ Phan Bội Châu, bàn cách kiến thiết lại đảng, và ấn định lập trường tranh đấu. Nhân đã được đọc nhiều sách của nhà văn cách mệnh Lương Khải Siêu, họ Phan tìm vài quyển mà tư tưởng dễ thâm nhập nhất đem phiên dịch ra quốc âm rồi bí mật sai người mang về nước phân phát cho dân chúng. Cũng nhờ có cách tuyên truyền ấy mà nhiều thanh niên Việt Nam ái quốc rủ nhau xuất ngoại, với một nguyện vọng tha thiết là cố học thành tài để sau này đem cái sự học của mình phụng sự quốc gia. Những người vì điều kiện sinh https://thuviensach.vn hoạt bó buộc không đi được, thì hoặc quá bồng bột, hoặc thiếu kinh nghiệm, đã gây nhiều cuộc bạo động để rồi dắt nhau đi đến một sự thất bại đau đớn nặng nề. Năm 1911 Chu Đình Trạc khởi nghĩa ở Yên Bái, Hoàng Hoa Thám âm mưu đầu độc lính Pháp ở Hà Nội. Năm 1912, Nguyễn Văn Tráng, một đảng viên của Việt Nam Phục Quốc Hội liệng bom kết liễu tính mạng viên tuần phủ Thái Bình là Nguyễn Duy Hàn. Tháng 10 năm 1914, các đảng phái cách mệnh liên minh với nhau hoạt động ở biên giới Hoa Việt. Chỉ trong vài ngày ba đạo quân đều bị tan tác dưới trận mưa đạn của đối phương. Trần Hữu Lực cầm đạo quân ở Lai Châu bị bắt đem về chém ở Bạch Mai. Hoàng Trọng Mậu chỉ huy nghĩa binh ở Yên Bái và Lê Đức Mân ở Lạng Sơn chạy thoát được, nhưng lại bị bắt và kết tội tử hình (1915). Thế là chỉ trong khoảng không đầy 5 năm, bắt đầu từ khi Việt Nam Quang Phục Hội được thành lập ở Đông Kinh (1910) chọ đến kỳ Âu chiến lần thứ nhất bùng nồ, nhiều phần tủ ưu tú của đảng đã trả xong món nợ máu đối với Tổ quốc, và tô điểm thêm vào những trang sử oanh liệt của Việt Nam một màu vàng son chói lọi. Sau những việc thất bại liên tiếp đó, các lãnh tụ của đảng ra lệnh đình chỉ mọi việc bạo động và chỉ chú trọng về phương diện tuyên truyền. Đến tháng 3 năm 1916, thì đảng đột nhiên thay đổi lập trường nhất quyết bạo động để gây ảnh hưởng nhưng lần này thì kết quả lại thảm hại hơn. Trong quá trình tranh đấu, sự hoạt động về quân sự của đảng có lẽ đã diễn đến màn chót, vì sau việc vua Duy Tân xuất bôn rồi bị cầm tù, bao nhiêu đảng viên còn lại đều mất phương tiện sinh hoạt và đành chịu bất lực trước sự thay đổi của cục diện đất nước. Nhân việc lăng tẩm của vua Dực Tôn (Tự Đức) bị viên Khâm sứ Trung Kỳ Mahé khai quật để tìm vàng, Phan Hữu Khánh, một thanh niên rất lanh lợi, vừa tốt nghiệp trường thương mại kỹ nghệ ở Huế, dâng vua Duy Tân một bức thư lời lẽ rất lâm ly thống thiết mô tả nổi khổ tâm của người dân sống dưới quyền thống trị của ngoại bang. Nhà vua vừa đọc thơ vừa khóc, rồi hẹn sẽ gặp Trần Cao Vân, Thái Phiên ngày 12 tháng 3 âm lịch (1916) ở Trường thi. https://thuviensach.vn Đúng ngày ấy, vua Duy Tân giả vờ đi xem duyệt binh, rồi thừa cơ đến bờ sông bí mật hội họp với hai thủ lãnh của đảng. Nhà vua nóng muốn khởi sự, nhưng Trần Cao Vân can rằng: - Sự tổ chức chưa hoàn bị xin bệ hạ hãy để thư thả. Thái Phiên quắc mắt tiếp: - Nếu ta để chậm ngày nào là dân khổ ngày ấy. Sống chết cũng phải khởi nghĩa phen này. Vua Duy Tân ứa nước mắt: - Phụ hoàng vì thương con do bị trói buộc dưới vòng nô lệ, mà bỏ cả ngai vàng để quyết chiến với người Pháp. Rút cục, tấm thân muôn cỗ xe phải giải rầu nơi đất khách. Các ngươi đều nặng lòng ái quốc, nỡ nào khoanh tay nhìn Tổ quốc tan nát dưới gót giầy xâm lăng, chả đáng thẹn với tiền nhân lắm ru! Trần Cao Vân cũng khóc: - Thần rút kinh nghiệm những cuộc khởi nghĩa trước đây, nên chẳng dám bạo động sợ lại thất bại lần nữa thì xấu hổ với những nắm xương dưới mồ nghĩa sĩ. Bệ hạ thông minh chắc cũng thấu rõ nỗi khổ tâm của kẻ yếu đứng trước kẻ mạnh. Vua Duy Tân lại tiếp: - Sự tồn vong của dân tộc chỉ trông cậy ở các người, sao lại quá nhút nhát mà để lỡ mất cơ hội tốt đẹp? Trẫm đã không thiết gì đến vinh hoa phú quý muốn đem chút tàn lực để xoay sở lại thời cuộc, các ngươi cũng đừng quá nặng tình với gia đình, hãy vì quyền lợi của Tổ quốc mà hứng tay nhận lấy một phần trách nhiệm. Thấy nhà vua nói thiết tha quá, Vân cũng cảm động, đành phải nhận lời, và hứa sẽ nhờ Phan Hữu Khánh bấy giờ đã làm tài xế cho nhà vua làm liên lạc viên giữa Hoàng Gia và đảng cách mệnh. https://thuviensach.vn Trần Cao Vân về đến nhà, bàn bạc với em là Trần Lập Thành về việc ấn định kế hoạch khởi sự. Thành năm ấy vừa đúng 26 tuổi, rất thông minh lanh lợi, tính nết lại thâm trầm, người trông ra vẻ nho nhã phong lưu nhưng côn quyền rất giỏi. Trong thời gian hoạt động cách mệnh, Thành chỉ đội tên anh, không mấy khi hợp mặt với các đảng viên, nên ít người biết đến. Chàng thông thạo cả Hán học và Pháp học, giá như ai tham bả vinh hoa, cam tâm luồn cúi thì cũng “quan trường năm bảy chuyến, quan ngoài ba bốn phen” nhưng chàng thanh niên đó vì xót giống thương nòi muốn đập tan xiềng xích nô lệ để giải phóng dân tộc. Được anh tin cậy, giao phó cho việc cổ động lấy đảng viên cùng là thiết lập hệ thống liên lạc suốt từ Bắc vào Nam, Trần Lập Thành nghiễm nhiên đóng một vai trò can hệ trong cuộc phục hưng đất nước. Nhân được nhà vua ủy thác cho trọng trách, Trần Cao Vân bí mật triệu tập các đại biểu của các tỉnh miền Trung Việt đến họp tại một khu chùa cách Phú Xuân (Huế) chừng 5 cây số. Buổi tối hôm ấy, khi mọi người đã đến đông đủ, Thái Phiên sai giải chiếu ở trên Tam Bảo rồi mời các đồng chí vào thảo luận kế hoạch khởi sự. Chung quanh chùa đều đặt trạm canh gác, có nghĩa quân đeo súng tuần phòng. Dưới ánh lửa chập chờn của hơn ba chục ngọn nến những hình người ngồi xếp vòng tròn chung quanh chiếc lư hương cao hơn thước tây đang nhả từng làn khói thơm cuồn cuộn tung bay. Thái Phiên bày bốn cái ấn kinh lược của nhà vua mới đúc, lên bệ gạch rồi cất tiếng sang sảng nói: - Hoàng đế giao cho chúng ta trách nhiệm giải phóng dân tộc khỏi xiềng xích nô lệ. Trong lúc này, vận mệnh của Tổ quốc như ngọn đèn trước gió, có thể vì một lầm lỡ về quân sự, mà toàn dân sẽ mất hết hy vọng độc lập. Trước khi hành động, chúng ta phải nghiên cứu kỹ lưỡng các kế hoạch tấn công đồn binh, cốt sao cho mau lẹ và đỡ rỏ nhiều máu mới được. Ai có ý kiến gì hay, xin tự do phát biểu. Có người hỏi: https://thuviensach.vn - Bốn cái ấn kia dùng làm gì? - Theo ý muốn của Hoàng đế thì mấy tỉnh Trung Việt đã chịu ảnh hưởng nhiều nhất của đảng, sẽ chia làm bốn khu: đặt dưới quyền kiểm soát của bốn vị kinh lược. Bốn khu là: 1) Bình Trị (tức Quảng Bình, Quảng Trị do Phan Phú Tiên chỉ huy. 2) Nam Ngãi (Quảng Nam, Quảng Ngãi) thì tôi đảm nhiệm. 3) Bình Phú (Bình Định, Phú Yên) thuộc quyền của Lê Ngưng. 4) Khánh Thuận (Khánh Hoà, Bình Thuận) thì giao cho Phan Thanh Tài. - Xin ấn định rõ ràng của mỗi vị kinh lược. Thái Phiên nghĩ một lát, rồi tiếp: - Các vị kinh lược có toàn quyền điều khiển hành chính và quân sự trong phạm vi khu vực của mình. Đồng thời, phải luôn luôn liên lạc với nhau để trao đổi quan niệm về cách dùng binh và thâu nhận đảng viên mới. Bốn vị này được trực tiếp với Hoàng đế, và được quyền sử dụng những biện pháp thích hợp với nhu cầu quân sự, rồi sẽ tâu sau. Lê Ngưng tỏ vẻ ngạc nhiên: - Như thế thì sự hành động sẽ mất tính cách thống nhất. - Trong lúc này, ta phải tùy theo sự biến chuyển của thời cuộc mà quyết đoán công việc không thể nhắm mắt theo mãi con đường đã vạch sẵn. Cốt sao gây được cảm tình trong dân chúng và điều động họ được dễ dàng trong cuộc chiến tranh toàn diện với đối phương. Có tiếng người hỏi: - Thế nào là chiến tranh toàn diện? - Ta đánh địch không những về mặt quân sự mà còn về mặt kinh tế và văn hóa nữa. - Xin giải thích cho rõ ràng. https://thuviensach.vn - Địch dùng chính sách “dĩ chiến dưỡng chiến”, lấy thóc gạo của ta để nuôi quân lính, đồng thời tải hàng hóa ở nước sang, bán cho dân ta. Như vậy, hèn chi nền kinh tế của ta chả bị lũng đoạn? Ta đối phó lại bằng một phương pháp rất giản dị: tuyên truyền cho dân chúng tẩy chay hàng hóa của họ và không bán thóc gạo cho họ nữa. Muốn đạt được kết quả mau chóng, Trung Ương đảng bộ kíp sai người đặt những bài vè nói về việc này, rồi dạy truyền khẩu cho bọn xẩm ở các bến đò quán chợ, để cho toàn dân biết mà thi hành. Phan Phú Tiên mỉm cười nói: - Như thế dễ bị lộ tẩy. - Không sao, miễn sao lọt vào tai dân chúng là được. Sau một hồi thảo luận sôi nổi nữa, các đại biểu bỏ phiếu ấn định kế hoạch khởi sự. Chương trình hành động đại khái gồm mấy khoản sau đây: 1) Phát động phong trào tổng tấn công khắp các tỉnh. Chi bộ Phú Xuân (Huế) sẽ nổ súng báo hiệu. Các đơn vị nghĩa quân đóng ở Đèo Hải Vân sẽ đốt lửa thông tin cho hai tỉnh Quảng Nam và Quảng Ngãi biết. 2) Dân quân sẽ phối hợp với lực lượng quân chính quy đóng rải rác ở Kinh Đô đánh chiếm các đồn binh. 3) Chiếm cửa bể Đà Nẵng để lấy đường ăn thông ra biển. 4) Nếu thất bại, thì các đạo quân sẽ thối lui vào rừng để đợi lệnh mới của Trung ương đảng bộ. 5) Ngày khởi nghĩa nhất định là mồng một tháng tư âm lịch. (tháng 5, 1916) Thoả thuận rồi, mọi người đứng dậy ra về. Đi đường Thành khẽ hỏi Vân: - Anh có chắc đại sự sẽ thành công? - Ai đã dám chắc? Muôn việc đều ở giời. - Anh nên tin ở mình hơn là ở giời! https://thuviensach.vn Vân vỗ vai em: - Có giời mà cũng có.... ta nữa. Nếu lòng giời không tựa thì bao nhiêu công lao cũng chỉ là công.... cốc. Thành thở dài: - Lực lượng của ta đối với địch thế nào? - Kém hẳn. - Đã biết thế, sao còn lao mình vào cuộc phiêu lưu đầy mạo hiểm? Vân tức giận: - Mày sợ à? - Em không sợ, nhưng em không chịu chết một cách vô ích. - Chết vì nước mà mày bảo là chết vô ích à? Công việc ở đời thành hay bại không đáng kể lắm. Trên con đường giải phóng dân tộc, tao muốn cắm thêm một cái mốc nữa, để cho thế hệ mai sau trông thấy mà làm gương. Thành cúi đầu không nói. Thấm thoát đến ngày 30 tháng 3 âm lịch. Ở Quảng Ngãi vì sự phản bội của một đảng viên, câu chuyện bị vỡ lở. Lập tức các binh lính Việt Nam bị tước khí giới và bị tống giam. Quân Pháp tuần hành khắp phố bắt giữ những người khả nghi. Lê Ngưng bị bắt cùng với một số đảng viên nữa, rồi bị lên án tử hình. Ở Đà Nẵng, Phan Thanh Tài cũng chung một số phận. Ở Huế viên Khâm sứ Charles ra lệnh giới nghiêm. Thái Phiên đem vua đi trốn vào chùa Thiên Mụ, rồi bị bắt. Trần Cao Vân chạy về làng Hà Trung ở được ít lâu, sau cũng bị cầm tù. Ngày 17 tháng 5 năm 1916, hai vị thủ lãnh Trần Cao Vân và Thái Phiên bị chém ở chợ An Hoà, còn vua Duy Tân thì bị đày đi an trí ở đảo Réunion thuộc Châu Phi. Các đảng viên bị truy nã ráo riết, người bị bắt, người tự tử https://thuviensach.vn chết nhiều vô kể. Riêng có Trần Lập Thành chạy thoát được cải trang là một hành khất, rồi luồn rừng di ra Bắc, định vượt qua biên giới sang Tàu. Khi chàng đến Trại Cơ, thì gặp Ba Lập là một liên lạc của đảng, ở lại chơi mấy hôm thì không may xảy ra việc hai vợ chồng chủ nhân ấu đả nhau, khiến cho chàng bị lộ hình tích và bị bắt giải về Đồn Áp. https://thuviensach.vn Trại Giam Thái Nguyên Trên một khu đất rộng ước độ một sào tây, ngục Thái Nguyên kiên cố và đồ sộ, ngạo nghễ soi bóng xuống dòng sông Thái, lượn lờ, uốn khúc qua những bụi cây rậm rạp mọc rải rác trên các ngọn đồi. Một dãy tường đá cao độ 6, 7 thước chạy theo một hình vuông che kín mấy khu nhà gạch, mái ngói phủ rêu xanh lẩn dưới những lùm cây um tùm. Ở bốn chiếc chòi canh nhô lên trên bốn góc tường trông rờn rợn, ghê người, thỉnh thoảng lại ném ra vài tiếng “kẻng” rầu rĩ khô khan, khiến cho ta có cảm tưởng như đó là những tiếng báo hiệu một tấn thảm kịch sắp xảy ra trong cái cảnh sống tối tăm nhục nbã. Ngục Thái Nguyên! Mồ chôn sống hàng nghìn nghĩa sĩ ái quốc Việt Nam. Ngục Thái Nguyên! Một hình ảnh rùng rợn: đau xót của cuộc sống nô lệ. Ngục Thái Nguyên! một chính sách tàn bạo của chủ nghĩa đế quốc thực dân. Đó là một nơi để giam giữ những tù chính trị đã được toà Đại hình kết án khổ sai chung thân. Phạm nhân phần nhiều là những đảng viên của các đoàn thể ái quốc hoặc công khai hoặc bí mật chống Pháp. Họ đông có tới mấy ngàn người, chen chúc nhau trong những căn nhà ẩm thấp, chật hẹp, dẫm chân lên nhau, đè lên nhau tranh nhau từng tấc từng viên gạch. Những buổi chiều, khi mà hoàng hôn đã sầm sập đổ xuống, cánh cửa sắt khép lại chia đôi hai thế giới thì cảnh hỗn độn trong nhà giam lại bày ra muôn vàn cơ cực. Thỉnh thoảng, viên cai ngục ở đâu rẽ vào, đưa mắt nhìn ba cánh cửa song sắt, quát mấy tiếng làm oai, rồi lại lủi thủi đi. Cái thân hình cao lênh khênh vừa biến vào trong bóng tối, thì tiếng ồn ào của phạm nhân lại nổi lên, trước còn nhỏ, sau to dần, pha lẫn cả những câu nguyền rủa bằng tiếng Pháp tiếng Tàu, tiếng Thổ. https://thuviensach.vn Cho tới khuya, thì im hẳn, dưới ánh sáng vàng vọt của mấy chiếc đèn dầu tây, những thân người nằm ngổn ngang phơi cặp giò đen thủi cho đàn muỗi tha hồ đốt. Ngày nào cũng vậy hai buổi đi làm xong, họ lại bị xua vào những căn nhà nhỏ hẹp và ẩm thấp, sau những bữa cơm lúc đói, lúc no. Cuộc đời tối đen ấy cứ kéo dài. Viên Công sứ Thái Nguyên hồi bấy giờ là Darles, một kẻ thù kinh khủng nhất của các chính trị phạm. Dưới quyền cai trị của Darles, một kỷ luật sắt đã được đem áp dạng ở các trại giam. Những binh lính trông nom tù nhân, tuy vất vả mà vẫn không làm đầy đủ nhiệm vụ, cho nên nhiều khi bị khiển trách và đánh đập nữa. Muốn hiểu rõ ta phải biết thành phần của những phạm nhân này: Họ chia ra làm 3 hạng: 1) Những chính trị phạm, cựu đảng viên của các đoàn thể ái quốc (Phan đình Phùng, Đề Thám). 2) Những người bị tình nghi dính líu đến các cuộc biểu tình chống thuế. 3) Những phần tử của Đảng Cộng Sản Đông Dương mới thành lập. Từ trại giam đến các nơi làm việc hằng ngày đâu đâu cũng có người tổ chức quấy rối: tuyệt thực, đánh nhau với lính canh, phá cửa số, đục tường. Viên Công sứ Darles ra lệnh khủng bố. Lính canh cắm cổ làm việc, nhưng trật tự vẫn không sao vãn hồi được Thơ nặc danh gửi về Hà Nội như bươm bướm. Tình hình cực kỳ nghiêm trọng. Toàn quyền Albert Sarraut triệu tập một hội nghị bất thường có Công sứ các tỉnh, các quan lại cao cấp Việt, các sĩ quan cao cấp Pháp và mấy nghị sĩ Pháp trong số có De Monpezat đại biểu cho hai xứ Bắc, Trung kỳ. Nhưng đến phút cuối cùng thì Albert Sarraut phải cấp tốc vào Nam có việc cần, giao công việc cho viên Phó Toàn quyền B. Saint Chatfray, và Trung tướng Lombard tổng tư lệnh đạo quân Pháp ở Đông Dương. https://thuviensach.vn Mở đầu cuộc hội nghị, Phó toàn quyền Chaffray báo cáo tình hình khẩn trương ở trại giam Thái Nguyên và yêu cầu tìm một giải pháp thích ứng để đối phó. Sau đó nghị sĩ De Monpezat đã kích chính sách cai trị của Sarraut bên Đông Dương, nó là nguyên nhân những cuộc nối loạn liên tiếp mấy năm nay. Tay phải giữ chặt lấy mép bàn. De Monpezat quắc mắt nhìn cử tọa rồi tiếp: “Ở đây (Đông Dương) chúng ta có nhiệm vụ thì hành các hiệp ước mà “đại diện của hai nước đã ký kết trên một nguyên tắc bình đẳng và nhân đạo. Các ông đã hiểu hai chữ “bảo hộ” theo “một ý nghĩa khác hẳn với ý nghĩa thông thường của nó. Các ông đã cố tình xuyên tạc tinh thần cao cả, đẹp đẽ của những sắc lệnh do đệ tam cộng hòa Pháp ban hành để làm sáng tỏ của nền văn minh của nước Pháp trên đất này. Các ông đã dùng sức mạnh để xâm chiếm lãnh thổ của người ta, rồi lại cấm người ta không được yêu tổ quốc và áp dụng một chính sách đô hộ giống hệt như bọn quan lại phong kiến Trung Hoa cách đây mấy ngàn năm.’’ Có tiếng xì xào, nhưng De Monpezat giơ tay làm hiệu rồi tiếp: - ‘‘Phải lắm, các ông sắp phản đối tôi, vì tôi đã đi ngược “quyền lợi của các ông. Tôi xin nói trắng ngay. Quyền lợi của một nhóm tư bản đế quốc mà các ông đại diện đã đẻ ra những cuộc rối loạn ở các thuộc địa. Những cuộc rối loạn hiện nay tuy nhỏ mọn nhưng sau này tiếp diễn trên một quy mô rộng lớn rất nguy hiểm cho thanh danh của nước Pháp tự do bình đẳng và bác ái.’’ Trung tướng Lombard cong ngón tay gõ se sẽ lên mặt bàn, mỉm cười nhìn ông Pasquier hồi ấy còn giữ chức Đổng Lý Văn Phòng ở Phủ Toàn quyền. De Monpezat lại tiếp: - ‘‘Dân Việt Nam cũng như dân Pháp, dân Anh hay bất cứ một dân tộc nào khác, đều tha thiết với mảnh đất tiền nhân để lại. Họ đã từng chiến đấu với người Trung Hoa để giành quyền độc lập thì họ cũng có thể nổi lên chống chúng ta để giữ non sông. Họ đã viết những trang sử đẫm máu thì họ cũng thừa năng lực tái hồi đất nước. Chúng ta chỉ nên hợp tác với họ về https://thuviensach.vn phương diện văn hóa và kinh tế để một ngày kia hai dân tộc có thể tiến tới một đời sống cộng đồng không phân biệt màu da và dòng máu. - ‘‘Các ông đã thi hành ở đây một chính sách sai lầm, một chế độ cai trị thực dân hà khắc có hại hơn là có lợi vì chính sách này sẽ đem lại cho chúng ta một kẻ thù vô cùng nguy hiểm, là cái khối hai chục triệu dân Nam kia chỉ đợi thời cơ thuận tiện vùng chỗi dậy tống cổ chúng ta khỏi bao lơn Thái Bình Dương.’’ Quyền Thống sứ Bắc Kỳ Le Gallen dứng dậy ngắt lời: - Ông nên rút ngắn lại thì hơn. De Monpezat mỉm cười: - ‘‘Thực ra tôi cũng không muốn nhiều lời khi mà tôi cảm thấy mình đang đứng ở bãi sa mạc. Sở dĩ, tôi muốn gặp các ông ở cuộc hội nghị bất thường này, là vì tôi thấy thanh danh Tổ quốc của chúng ta đã bị các ông bôi nhọ nhiều lần rồi, nên cũng muốn lấy lại thanh danh cho nước Pháp mà tôi phải can đảm vạch hết tội lỗi của các ông. Từ Ba Lê công xã (commune de Paris) đến cách mệnh 1789, nước Pháp đứng vào hàng tiền tuyến các nước Dân Chủ, và rất hãnh diện đẻ ra những đứa con như Rousseau, Montesquieu khiến cho thế giới phải khâm phục, vì tư tưởng nhân quần bác ái tràn ngập trong những tác phẩm bất hủ. Tiếng cười ra nước mắt của Fontaine, những thiêng anh hùng ca của Bossuet, Corneille, Racine chắc các ông không bao giờ quên? Các ông đã lĩnh hội được trong những trang sách của Victor Hugo, Alfret de Vigny, một tư tưởng bình đẳng, tự do, bác ái, thì sao các ông còn giữ mãi thái độ đê hèn, bóc lột, phân chia và chỉ thích lấy xương máu người để xây dựng bức thang danh vọng? Hiện nay Tổ quốc chúng ta đang bị bọn lính Đức dày xéo, dân chúng Pháp đã vùng dậy đứng dậy cầm súng giết quân xâm lăng để tỏ cho thế giới biết là chúng ta không bao giờ chịu sống dưới vòng nô lệ. Trở lại vấn đề Đông Dương: Từ cuộc khởi nghĩa của Phan Đình Phùng, Trương Công Định, Phong trào bài Thực dân của Hoàng Hoa Thám, Phan Bội Châu, Đinh Công Tráng, dân Nam đã tỏ ra ý chí cương quyết đòi quyền tự chủ, thì những vụ lộn xộn ở https://thuviensach.vn ngục Thái Nguyên không phải là những sự trạng lạ lùng đâu. Ngày nay các ông muốn tìm một giải pháp để đối phó với tình thế ở Thái Nguyên, tôi xin hiến một giải pháp này: các ông hãy trả lại tự do cho các chính trị phạm, rồi thi hành một chính sách hoàn toàn bình đẳng đối với dân thuộc địa, thực thà cộng tác với họ trên mọi lĩnh vực, văn hóa, chính trị và kinh tế. Đúng như vậy, các ông mới có hy vọng sống ở giải đất này và giữ vững được thế lực ở Viễn Đông. Hay nếu muốn, sau đây vài chục năm, nhận lấy những hậu quả tai hại do chính sách cai trị hiện thời gây ra, thì sẵn súng đạn đấy, các ông cứ việc bắn vào đám người ái quốc kia, hà tất phải phí nước bọt thảo luận một vấn đề mà các ông có thể giải quyết ngay được.’’ Người ta không biết kết quả cuộc hội nghị này ra sao, vì De Monpezat bỏ ra về sau mấy việc cãi vã sôi nổi nữa. Ngày hôm ấy Darles lại trở về về Thái Nguyên mang theo một Huấn lệnh mới: những vụ khủng bố các phạm nhân chính trị vẫn tiếp tục, và mạnh mẽ thêm lên, Darles cho Lương Ngọc Quyến chủ mưu những cuộc rối loạn, nên ghét lắm Lương Ngọc Quyến là con trai của nhà chí sĩ Lương Ngọc Can, đã từng sang Nhật hồi phong trào Đông Du do cụ Phan Bội Châu đề xướng, Quyến học trường võ bị Đông Kinh rồi về Trung Hoa hoạt động Năm 1917, Quyến đáp tàu về Hương Cảng bị mật thám Anh bắt giao cho Pháp rồi đưa về Cao Bằng xét xử. Vài tháng sau. Quyến bị giải về giam ở Đề Lao Thái Nguyên. Công sứ Darles muốn thị uy với các tù nhân, lại vì việc rối loạn vừa qua, thi hành một chính sách rất tàn ác. Hắn sai dùi thủng hai bàn chân của Quyến, rồi bỏ xích vào để ngồi một chỗ. Thương thay! Cũng như mọi buổi sáng, sau khi đã kiểm điểm xong các tù nhân rồi, phân phát đi làm, viện cai ngục Lương Tèo quay về căn nhà xinh xinh của hắn, giáp với buồng giấy của lão Ách “gà chọi” có tiếng là ác nhất ở ngục Thái Nguyên. Ách “gà chọi” là tay chân của Công sứ Darles, nên mới được https://thuviensach.vn giữ chức chúa ngục. Dưới quyền hắn, một bọn thuộc hạ đắc lực có nhiệm vụ thi hành triệt để các chỉ thị của Darles về phương pháp đối xử với tù nhân, trong số đó có Lương Tèo. Tèo là người Thổ, quê ở bản “Tôm Cô” thuộc huyện Đại Từ, một nông dân thuần túy, an phận với đời sống mộc mạc nơi đồng ruộng. Thời cuộc biến chuyển, giữa đêm 3-5-1916, sau việc vua Duy Tân xuất cung theo nghĩa quân, thì ở vùng Đại Từ một vài cuộc bạo động đột khởi nhưng lại bị dập tắt, Lương Tèo bỏ nhà ra tỉnh và được giới thiệu vào làm môn hạ cho Ách gà chọi. Từ khi đổi nghề, hắn đổi cả tâm tính và lại biết dùng thủ đoạn trong mọi trường hợp. Vợ hắn, một me Tây đã rạc rầy trong nghề, rất thạo về mánh khóe làm tiền và làm tình. Lương Tèo về đến nhà, ngồi xuống bàn, mở chiếc lồng bàn đưa mắt nhìn một lát, rồi cau mặt gắt. - Có bánh không thì ai nuốt được. Vợ hắn đang nằm ở trong màn, ngồi nhỏm vậy vén màn thò cái mặt phấn loang lổ chỗ trắng, chỗ đen: - Ăn tạm vậy. - Từ sáng đến giờ, làm gì mà không mua được vài xu chả quế ăn kèm với bánh. Chị vợ nguýt chồng một cái dài, đoạn xỏ chân vào guốc đứng dậy, vươn vai đáp: - Còn ngủ chứ sao? - Thức suốt đêm đánh bạc, chẳng lo ốm chết à? - Anh rủa ai? - Rủa người hai tai một đầu. Chị vợ ngoắt tay lấy cái khăn mặt ướt, lau qua mắt rồi bĩu môi nói: - Gái này mà chết thì cũng có đứa hết sống. https://thuviensach.vn Tèo trợn mắt hỏi: - Đứa nào? Chị vợ cũng không vừa, cho ra một hồi tiếng tây: - Moa điếc toa. Toa phét cứt sốt? Tăng sương moa điếc ách chi đằng, lúy cô vê toa (Tao nói mày mày làm gì tao? Liệu hồn, tao nói với lão Ách bắt phạt mày). Tèo rất hung hăng với tù nhân, nhưng lại rất sợ vợ, nên dịu giọng ngay: - Chỉ được cái mồm loa mép giảỉ. Đoạn hắn cầm chiếc bánh tây bẻ đôi, đút vào miệng nhai nhồm nhoàm. Chị vợ thấy chồng xử nhũn cũng hả giận, nhưng nghĩ đến số tiền thua hôm qua ở canh chắn, tiếc đứt ruột, nên tìm cách làm tiền chồng. Chị thoa thêm ít phấn vào hai má, bôi tí son vào môi, rồi ưỡn ẹo ôm cổ chồng thỏ thẻ: - Để cho mình ăn thế này, em nghĩ hối hận quẩ. Anh chồng nuốt đánh ực một cái, thản nhiên đáp: - Cũng chẳng sao! Chị điềm đạm nước mắt: - Em đã không làm đủ bổn phận của người vợ để cho gia đình phải thiếu thốn khi biết hối thì đã muộn rồi. Tèo ăn nốt mẩu bánh cuối cùng, rồi tợp một hớp nước đứng dậy toan đi, chị vợ níu lại: - Mình tha thứ cho em nhé! Cái trò này đã diễn đi diễn lại mãi, nên anh chồng cũng thừa hiểu là vợ mình muốn gì rồi. Hắn nhìn đôi mắt hùm hụp của vợ đầy những giọt lệ cá sấu, rồi hỏi: - Hôm qua thua hết rồi chứ? Chị vợ nấc lên mấy cái, gục đầu vào vai chồng: https://thuviensach.vn - Sạch nhẵn cả ạ. - Hết cả chục bạc lương? - Chỉ còn vài cắc đem về. Tèo hất đầu vợ ra, săm săm toan đi, thì chị giữ lại phân trần: - Em xuất hành phải giờ xúi quẩy, toàn bị ù tay trên. Thôi mình quen nhiều, vay tạm ít tiền để tiêu tới cuối tháng. Từ giờ em xin chừa. - Đâu có phải một lần này. - Lỗi tại em cả. Tình chồng nghĩa vợ, chả lẽ lại vì đồng tiền mà ghét bỏ nhau ư! Tèo thở dài, quay đi. Hắn ra đến sân thì thấy hai tên lính dẫn một người bị trói vừa ở phòng lão Ách đi ra. Hắn mỉm cười, lẩm bẩm: - Đã có món này bù vào chỗ hổng kia. Một tên lính đưa cho Tèo một tờ đóng dấu: - Ông Ách bảo giam tên này lại. - Trại số mấy? - Số một - Theo tôi. Bốn người đi hết cái sân rộng, thì đến trại giam. Vừa tới cửa sắt, Tèo quay lại giang thẳng cánh tát phạm nhân một cái làm cho hắn chúi vào chân tường. Người khốn nạn chưa kịp ngồi dậy, Tèo đã bồi thêm một cái đá vào giữa ngực rồi dằn từng tiếng hỏi: - Mày.... tên là gì? Một tên lính nói luôn: - Trần Lập Thành https://thuviensach.vn - Tội gì? - Hắn là em Trần Cao Vân, Tèo đấm vào mặt phạm nhân: - Trần Cao Vân là thằng nào? Tên lính vội nói: - Đảng Việt Nam Quang Phục Hội. Tèo khà khà cười: - Boong... moa con nết (Được.. tôi biết) Đoạn hắn chỉ tay tiếp: - Đi tắm bể “Măng” Trần Lập Thành còn đang ngơ ngác chưa hiểu thì cai Tèo đã nắm cổ đẩy: - A lê hấp. Danh từ bể Măng (Manche) rất thông thường cả trại giam không tù nhân nào không biết. Đó là cái hầm đựng phân cách trại giam độ vài chục thước. Tội nhân nào mới bước vào, mà không có chè lá đấm mõm cho cai Tèo đều bị phạt lội xuống hầm phân ngâm mình ở đó nửa giờ. Vài ngày sau, trò chơi đó lại được tiếp diễn cho đến khi nào tù nhân chịu dâng “Kiến diện” mới thôi. Trần Lập Thành vì chưa rõ cái luật lệ quái ác đó nên cúi đầu toan đi. Vừa hay Đội Giá ở đâu đến vỗ vai cai Tèo hỏi: - Thế nào phát tài chứ? Cai Tèo xịu mặt: - Có đồng nào bị “nó” nướng hết cả. Đội Giá trông trước trông sau như sợ có người nhìn trộm, rồi dúi vào tay cai Tèo 2 tờ giấy 5 đồng: - Bác cầm lấy mà tiêu. https://thuviensach.vn Cai Tèo trố mắt nhìn bạn: - Sao hôm nay bác “sộp” thế? Đội Giá chỉ Lập Thành, khẽ nói: - Chẳng nói giấu gì bác, tôi có thằng em vợ bị nghi oan là đảng Trần Cao Vân nên có trát tống giam ở ngục Thái Nguyên. Chỗ bạn bè với nhau, xin bác trông nom cậu nó, đệ thật cảm tạ vô cùng. - Có thật không? - Nếu nó không phải là em vợ tôi, thì hơi đâu mà nhúng tay vào? Cai Tèo ngẫm nghĩ một lát rồi đáp: - Nếu thực là oan thì làm sao bác không bẩm với quan sứ ngài liệu cách cứu cho. Đội Giá giả vờ buồn rầu: - Tình ngay mà lý gian. Vả lại nó chưa thành án cơ mà. - Chưa thành án mà lại giam ở đây? - Vì tôi xin đổi được về tỉnh, nên nhờ quan can thiệp cho tạm giữ ở đây để tôi tiện việc trông nom. Thôi chào bác tôi phải đi ngay bây giờ. - Đi đâu? - Về Đồn Ấp. Cai Tèo tay cầm hai tờ giấy bạc năm đồng đã thích mê đi rồi nhưng còn giả vờ từ chối: - Chỗ tôi với bác, em bác cũng như em tôi, việc gì phải vẽ vời thế. - Thì cứ cầm mà. Bạn bè chơi với nhau là quý, chứ tiền bạc thì làm quái gì? Nói đoạn Đội Giá bắt tay bạn hấp tấp đi. Cai Tèo đút tiền vào túi, mỉm cười nhìn Lập Thành nói: https://thuviensach.vn - Thôi trở về. °°° Tối hôm giải Trần Lập Thành về Đồn Ấp, Nguyễn Văn Giá tức Đội Giá hỏi dò đã biết cả những biến cố chính trị xảy ra ở trong Triều. Nguyên chàng có quen biết Trần Cao Vân, nên lập tâm cứu Lập Thành. Vốn là người có tâm huyết Đội Giá đã chán với cảnh sống nô lệ, và nhiều phen thường tỏ ra một tinh thần bất khuất đối với những sĩ quan Pháp. Tuy vậỵ, viên trưởng đồn rất mến Giá vì Giá thông minh và rất thạo việc. Giá lại được lòng các binh lính không hay thù vặt, sẵn sàng giúp đỡ mọi người. Về tới nơi, Đội Giá nghĩ được một mẹo, lên nói với viên đồn Vélasque: - Thưa ông, tôi xin thành thực trình ông một việc này: Vélasque tươi cười đáp: - Tôi sẵn sàng nghe anh. Đội Giá làm ra vẻ sợ hãi, ngập ngừng một lát rồi tiếp: - Tôi có một thằng em vợ vì quá dại dột đã đi theo Trần Cao Vân, phản đối Chính phủ Bảo Hộ và tham dự vào cuộc nổi loạn đêm hôm mùng 3 tháng năm. Như chiếc lò xo, Vélasque nhổm người lên quắc mắt nhìn, ngắt lời: - Thằng ấy đâu? - Thưa ông, tôi đã hợp lực với tên Trưởng Phố Trại Cơ bắt nó đem nộp cho ông. Vélasque thở dài một cách khoan khoái: - Anh đáng khen lắm. - Tuy nó là em vợ tôi, nhưng tôi không thể nhắm mắt để nó tự do làm bậy được. Tôi rất ghét những kẻ có tư tưởng phản đối Chính phủ Bảo Hộ hoặc hành động phá hoại công cuộc bình trị của nước Pháp ở xứ này. Tôi https://thuviensach.vn tuy ít học, nhưng không đến nổi ngu muội như nhiều đồng bào tôi đã bị ám ảnh vì một tư trào quá khích, chỉ tìm cách reo rắc mầm phiến loạn trong đám dân chúng quê mùa. Vélasque tỏ vẻ cảm động: - Thế mà họ cứ bảo anh có tư tưởng bài Pháp thật là nhầm to. - Tôi không bài toàn thể dân Pháp, mà chỉ phản đối một số người Pháp ở đây đã quá ư hà khắc đối với dân thuộc địa. Nếu tất cả những quan cai trị Pháp do Chính phủ Pháp cử sang đây đều được như ông thì.... Velasque hỏi luôn: - Thì sao? Đội Giá tỏ vẻ kính cẩn thưa: - Thì làm gì có phong trào chống Pháp lan tràn khắp Trung, Nam, Bắc và dân chúng đâu có phải chịu những cảnh loạn ly đau khổ. Viên đồn đứng dậy tiến lại chỗ Đội Giá đứng, thân mật vỗ vai: - Anh xứng đáng lòng tin cậy của tôi. Vậy đối với em vợ anh ta nên xử thế nào? Đội Giá làm ra vẻ tức giận: - Kẻ nào làm bậy thì phải tội. Luật pháp không tư vị ai? Đoạn Đội Giá cúi chào viên đồn, thản nhiên đi ra. Nhưng đến cửa buồng, đột nhiên chàng dừng bước cúi đầu ngẫm nghĩ. Vélasque như đoán được một vài phần tâm trạng của Đội Giá nên nói ngay: - Tôi có thể giúp được anh. Tùy theo trường hợp, luật pháp cũng phải nhượng bộ ít nhiều tình cảm vì xã hội loài người đâu có phải hoàn toàn xây dựng trên nền tảng đá sỏi? Đội Giá thở dài: https://thuviensach.vn - Vâng. Quả như lời ông nói: một trận bão lòng tàn phá tâm hồn tôi. Lúc này một hành động cương quyết tuy rất cần cho sự trị an, nhưng hoàn cảnh trớ trêu của gia đình đã khiến tôi phải suy nghĩ đôi chút. Vợ tôi chỉ có một mình nó là em trai, giọt máu duy nhất của nhạc gia tôi. Nếu chẳng may nó bị phạm tội, sống chết thế nào chưa biết, nhưng khỏi sao gây một dư luận không hay cho vợ chồng tôi. Vélasque trầm ngâm một lát rồi hỏi: - Anh xem tính nết nó thế nào? - Nó ngờ nghệch, dốt nát, bị người ta xúi giục mà làm bậy chứ thực ra, nó chưa đủ trí óc để phân biệt cái hay, cái dở. Tôi sẽ nhận trách nhiệm để dạy bảo nó sau này. - Được tôi sẽ tha cho nó. Đội Giá vui mừng, chào rồi đi thẳng. Sáng hôm sau, đang lúc viên đồn Vélasque ngồi ở bàn giấy, thì Cai Lục khẽ mở cửa vào, đứng chào theo kiểu nhà binh. Vélasque hỏi: - Có việc gì không? - Bẩm có việc rất cần! Vélasque mỉm cười hỏi luôn: - Loạn chắc? - Chính thế! Vélasque buông bút xuống. - Loạn ở đâu? - Loạn ở trong đồn. Vélasque tái mặt đứng phắt dậy: - Lính đồn nỗi loạn phải không? https://thuviensach.vn Vẫn giữ vẻ thản nhiên, Cai Lục tiếp: - Lính đồn không nổi loạn, nhưng chính ông nổi loạn. Vélasque quắc mắt: - Tôi nói đùa với anh đấy à, anh Lục? - Ông không nói đùa với tôi, nhưng ông đùa với pháp luật. Vélasque bỗng nhiên thay đổi cử chỉ, ôn tồn nói: - Anh nói gì tôi thật không hiểu? Cai Lục đứng thẳng người, hai tay buông thõng xuống hỏi: - Có phải ông định tha bổng cho một tên phiến loạn không? Vélasque lúc bấy giờ mới hiểu câu chuyện, bất giác phì cười tiếp: - Tha bổng thì có làm sao? - Việc Trần Lập Thành bị bắt, dân chúng huyện Đức Thắng ai cũng biết. Chắc chắn là quan huyện đã lập biên bản trình quan sứ Bắc Giang rồi. Nếu ông vô cớ tha hắn, sau này cấp trên hỏi đến, ông trả lời thế nào? - Nó là em vợ Đội Giá bắt lúc nào chả được? - Đành là thế, nhưng đối với pháp luật ông vẫn là người có tội vì đã vượt quyền người trên. - Anh nói cũng phải. Nhưng tôi đã chót hứa với Đội Giá rồi. - Ông tốt với Đội Giá nhưng quan sứ Darles không tốt với ông thì sao? Vélasque gật đầu: - Theo ý anh thì nên xử thế nào? - Ông không nên vội tha Trần Lập Thành, hãy giữ lại đây ít lâu rồi sai giải về Thái Nguyên trình quan sứ. Trong biên bản ông liệu gỡ tội cho hắn, như thế ông vẫn giữ đủ lý lẽ không sợ liên lụy. https://thuviensach.vn - Anh nói phải tôi sẽ làm theo ý anh. Cai Lục chào rồi ra đi. Nguyên Đội Giá, sau khi lập kế đánh lừa được viên đồn trong bụng rất mừng đi tìm Cai Lục báo tin. Nghe xong câu chuyện, Cai Lục bỗng thừ mặt ra một lúc rồi nói: - Anh làm hỏng các việc. - Sao lại hỏng? - Việc đến tai Công sứ Darles thì tù cả nút. Đội Giá chợt nghĩ ra: - Thôi thế là bỏ mẹ. Cai Lục tiếp: - Theo ý tôi, thì việc tha hay giam Trần Lập Thành không can hệ lắm. Dù hắn có bị giam ở đây hay ở Thái Nguyên cũng vẫn ung dung như ở nhà, nhưng để hắn ở Thái Nguyền thì hơn. - Sao lại ở Thái Nguyên? Cai Lục ghé vào tai bạn thì thầm: - Nếu chúng ta muốn việc kia, thì phải có người bắt liên lạc với bọn tù ở Thái Nguyên. Đồn khố xanh có Đội Cấn, Bếp Đen. Dân phố có Tám giò, Lang Trung, duy chỉ có trại giam Thái Nguyên là chưa có tay chân của mình lọt vào. Tôi xem Thành rất lanh lợi, có thể giao cho công tác này được. Đội Giá gật gù: - Phải đấy. - Vả lại trong bọn tù chính trị ở Thái Nguyên, có Lương Ngọc Quyến vừa bị Công sứ Darles xỏ chân cần phải chữa ngay đi. Nếu không có Thành làm tay trong thì Lang Trung khó lòng mà đưa thuốc vào được. https://thuviensach.vn Hai người bàn bạc thật lâu, nghe chừng đã xuôi tai, thì hôm sau Cai Lục lên tìm Vélasque đánh lừa một lần nữa. Quả nhiên Vélasque bị trúng kế, sai Đội Giá giải Thành lên Thái Nguyên. Nửa tháng sau, Đội Giá nói với viên Đồn xin đổi lên làm việc ở Sở Giám binh Thái Nguyên để luôn luôn được gặp Đội Cấn. °°° Thành đứng chụm hai chân lại, đầu ngả về một bên, tay trái cầm quạt giơ lên phe phẩy, tay phải khuỳnh vào mạng sườn đoạn tiến lên vài bước, hai mắt đưa đẩy, rồi cất giọng hát theo điệu chèo co: “Tôi vốn na..ay con nhà hà...àn sĩ. Vợ ngà..ày đêm kim chỉ vá... á ma...ay. Nuôi mẹ...ẹ già vất vả tô...ối ngày. Còn tô...ôi tay cắ..ắp sách the...eo thầy họ...ọc tập. “Chốn kinh...kỳ… ngư.. ạ xe rầ...ầm râ...ập. Người trư...ờng thì tấp nâ...ập văn nhâ.. ân. Nghểnh cổ trô...ông bảng hổ tre...eo gần... Tên chẳ...ẳng thấ...ấy, rảo chân cu...út thẳng”. Bọn tù ngồi chung quanh vừa đánh dịp, vừa khúc khích cười. Thành lượn vài vòng, quay lại chỗ cũ, đưa ngang ống tay lên mắt, làm như gạt lệ rồi hát tiếp: “Ối chao.. ôi! thì vỏ chu... ối về nhà vợ mă... ắng. Cầm bát co...ơm lẳng lặ... ặng ra sân..ân. Trách quan trường nghĩ lại tủi thâ...ân. Có lẽ dốt chấ.. ấm nhầ... ầm văn thì phải”. Bọn tù cười ầm lên. Chợt Cai Tèo sồng sọc chạy vào, quát: - Làm gì mà nhặng thế? Một người tù nói: - Hôm nay ngày hội cát tó duy dê (14 Juillet) người ta vui thì chúng tôi cũng phải vui chứ? https://thuviensach.vn - Ai cho phép chúng mày hát? - Hội hè đình đám thì phải có tuồng chèo hát xướng chứ! Các ông vẽ sự lắm, Cả bọn cũng nhao nhao lên phản đối. Cai Tèo muốn thị uy nên mắng vờ mấy cáu, chứ thực ra dọng hát trầm bổng của Thành đã quyến rũ được anh chàng rồi. Hắn không nói nữa tựa mình vào cánh cửa xem Thành diễn nốt vở chèo. Thành bỏ cái khăn vuông, rồi bắt chước giọng đàn bà đống vai vợ hàn sĩ: “Than ôi! thiếp những tưởng nuôi ai ă... ưn họ... ọc. “Ba nă... ăm giời ti... ền cọc gạ... o thư... ưng. “Vận chư... a đến xin chà... àng đừng than thở. “Công danh đã mộ... ột phe... en chă... ắc chở. “Hãy yên lòng... òng đợi mở kho...oa sa...au “Thiếp khu... yên chà... àng gọi có mấy câ... âu. “Tài học ấy chắ...ắc cô... ông hầu kha... anh tư...ướng.” Mọi người vỗ tay cười như pháo ran. Cai Tèo đang chăm chú nghe, bỗng một mùi thơm phảng phất đưa đến làm cho hắn phải nghếch mũi lên, mắt chòng chọc nhìn qua hai chiếc chấn song sắt. Không phải lần thứ nhất, hắn ngửi thấy mùi thơm này. Nhiều khi, giữa lúc đêm khuya hắn lảng vảng đi “roỏng” qua các trại giam, thì thường thường được ngửi thấy mùi thuốc phiện không biết ở đâu đưa đến, làm cho hắn tức tối, nhẩy xổ vào, định bắt quả tang. Nhưng không lần nào, hắn tìm thấy một dấu vết bàn đèn. Hắn chịu mất công rình mò, mà thất bại vẫn hoàn toàn thất bại. Ban đêm, hắn có thể “đuổi chẳng được tha làm phúc” nhưng giữa ban ngày thì nhất định không làm ngơ được. Vừa hay có hai tên lính vác súng đi qua, hắn vờ lảng đi chơi rồi ra thì thầm với chúng một lúc, Lợi dụng lúc https://thuviensach.vn mọi người còn đang mải nghe hát, ba anh xồng xộc đẩy cửa vào từng người. Thế là cuộc lục soát rất tỷ mỉ bắt đầu. Cai Tèo đã chịu khó sờ từng túi quần gấu áo, mà vẫn chưa tìm thấy tang vật. Mùi thuốc phiện đã nhạt, nhưng mùi dầu lạc còn thoang thoảng hơi bay. Hắn tức đỏ mặt, hai hàm răng nghiến vào nhau kêu ken két. Cuộc khám xét cũng khá lâu mà vẫn chưa ra manh mối. Cai Tèo đành quay ra nhưng khi đi qua chỗ hai người tù nằm trên manh chiếu rách hắn vô tình dẫm lên chiếu, bỗng thấy chân thụt xuống. Khả nghi, hắn đẩy hai người ra một bên, lật cái chiếu lên thì chao ôi, trên mặt đất, một cái hình chữ nhật đục sâu độ hai gang tay, trong đó một cái khay đủ cả dọc tẩu, tiêm, móc, đèn xếp gọn gàng cẩn thận. Hắn khà cười, sai tên lính bưng cả lên rồi hai tay nắm lấy hai người tù, thét: - Đi tắm biển “Măng” Bọn này vừa ra đến cửa thì Đội Giá cũng vừa tới. Cai Tèo giơ tay chào. Đội Giá sấn lại gần hắn, làm ra vẻ thân mật: - Phiền bác một chút nhé. - Chỗ anh em bác cứ nói. Đội Giá đưa một cái gói giấy nhật trình cho Cai Tèo: - Tôi muốn đưa cho Quyến gói đồ ăn này. - Bác quen hắn à? - Tôi trước có học cụ cử Lương Ngọc Can nên nghĩ tình Quyến là thế huynh, biếu hắn gói bánh này. - Được bác cứ vào tự nhiên. Đội Giá rối rít cám ơn, đợi cho Cai Tèo dẫn hai người tù đi rồi, mới tìm đến chỗ Quyến nằm. Bấy giờ là gần về chiều ánh nắng xuyên qua chiếc cửa sổ con, rọi mấy vệt trắng dài xuống ổ rơm đã nát nhầu. Quyến nằm ngửa, đang ti tỉ ngâm thơ. Đội Giá tiến lại gần, tủm tỉm cười: - Bác có điều gì khoái trá thế? https://thuviensach.vn Quyến hỏi: - Anh là ai? - Đội Giá đây. - À ông Đội, thất lễ ông nhé. Đội Giá ngồỉ xuống bên cạnh, giở gói nhật trình bầy ra một nắm cơm và nửa con gà luộc: - Mời bác sơi. Quyến cười vang: - Tôi chưa được quen biết ông bao giờ, sao ông xử với tôi hậu tình như thế? Ông cho tôi ăn nhiều lần mà tôi chưa có dịp đãi ông lại. - Chỗ anh em có cần chi. Đoạn Đội Giá khẽ nâng Quyến dậy, thấy hai bàn chân bị giây thép xỏ xưng lên máu mủ đọng lại tanh hôi nồng nực. Đội Giá ái ngại quá khẽ hỏi: - Thuốc chữa không khỏi à? Quyến lắc đầu: - Chẳng ăn thua gì. Đoạn Quyến thản nhiên xé thịt gà ăn với cơm nắm. Đội Giá đợi cho Quyến ăn xong, nói dăm ba câu chuyện, rồi đứng dậy cáo từ. Quyến giữ lại hỏi: - Bác có đem giấy bút không? Đội Giá ngạc nhiên hỏi lại: - Để làm gì? https://thuviensach.vn - Tôi xưa nay không hay làm thơ. Nhân thấy ông đối đãi với tôi rất hậu tình, tự nghĩ chưa có gì trả lại, lòng cũng thấy bứt rứt. Vậy ông lấy giấy bút chép giùm tôi, sau này tôi có chết, thì còn ghi chút kỷ niệm về sau. - Được cứ đọc: Quyến rung đùi ngâm: Chót đã kề vai gánh núi sông! Quản chi xiềng xích với cùm gông! Phù tang ngán nơi câu tâm sự, Hương Cảng buồn nghe chuyện viển vông Đất Thái mòn chân người nghĩa sĩ Núi rừng rạng mặt khách anh hùng. Xem trang sử cũ càng thêm tủi, Còn nhớ hay quên giống Lạc Hồng? Đội Giá lẩm nhẩm đọc. - Bác nhắc lại vài ba lượt nữa để tôi khỏi quên. Quyến ngâm đi ngâm lại mãi, bao giờ cho Đội Giá thật thuộc mới thôi. Ở trại giam ra, Đội Giá đi thẳng đến nhà Đội Cấn (tức Trịnh Văn Cấn) định rủ đi chơi. Vừa bước vào nhà, Giá đã thấy Bếp Đen ngồi xổm ở sân đang chẻ lạt, còn Đội Cấn đứng nhìn con sáo nhảy nhót trong lồng. Đội Giá cười nói: - Anh sắp về hưu trí, nên bắt đầu làm quen với cảnh này là phải lắm. Đội Cấn thở dài không đáp. Đội Giá vỗ vai bạn: - Cái tin anh phải về hưu trí non có đúng không? - Chắc chắn rồi. - Anh có thể làm đơn khiếu nại được. https://thuviensach.vn Đội Cấn chép miệng: - Khiếu nại làm quái gì. Không có số lương đó cũng chẳng chết đói mà sợ. - Bác có hiềm gì với Đội Hạnh? Đội Cấn quắc mắt nhìn bạn: - Anh còn lạ gì tính tôi, mà phải hỏi. Nó chỉ quen xu nịnh, nên mới có 3 năm mà từ cái chức cai hạng nhì đã nhẩy lên Đội nhất, rồi năm nay lại đặc cách lên phó quản. Còn tôi bướng bỉnh nên bị lão Giám ghét, tuy đã gần hai chục năm “sơ vít” mà vẫn lẹt đẹt Đội nhì. Nó thù tôi, vì tôi hay chửi nó, rồi nó tức xúc xiểm lão Giám bắt tội phải về hưu non. Bếp Đen đang chẻ lạt cũng dừng tay lại, nói xen vào một câu: - Thằng ấy thì không chê được. Thế nào tôi cũng cho nó nếm vài cái cẳng tay. Đội Giá tiếp: - Có phải hôm nay nó đặt tiệc ở dưới xóm khao được thăng thưởng phải không? - Khi nào nó chịu bỏ tiền ra khao ai? Nghe đâu nó bắt tụi lính đóng tiền mừng nó được ăn lên, mỗi xuất ít nhất là hai đồng. - Sao không thấy ai đến thu tiền của chúng mình? Đội Cấn nhếch mép cười: - Đối với chúng ta, ngoài mặt thì nó làm ra vẻ thân thiện nhưng trong bụng ghét lắm chỉ rình làm hại. Nó khôn khéo viết giấy mời chúng ta, chứ không dám bắt đóng tiền. Đội Giá tỏ vẻ ngạc nhiên: - Tôi chưa nhận được giấy mời. https://thuviensach.vn - Nó mời chung cả 3 người vào một thiếp. - Ba người là ai? - Tôi, bác và cai thơ lại Trương. - Bác có đi không? - Tôi cũng muốn đến xem nó bày những trò gì. Bếp Đen nói: - Ngài Đội có đi để cháu trông nhà cho. Đội Giá cười hỏi: - Anh có phải đóng tiền không? Bếp Đèn giơ cao con dao chém dứ vào không khí mấy cái. - Có đóng vài nhát. Trời đã tối, ngoài phố những cột đèn dầu tây đã bắt đầu nhả ánh sáng vàng vọt xuống mặt đường gồ ghề, khúc khuỷu. Sau dẫy nhà lá liền với dinh quan Tuần Phủ, tiếng trống sư tử bỗng vang lên từng hồi nhịp nhàng, lẫn với tiếng thanh la, nạo bạt. Bếp Đen reo to: - Đám rước sư tử. Đội Giá hỏi: - Cơ quan nào tổ chức đám rước này? Đội Cấn tiếp: - Lính Lê Dương. - Sao không có kèn tây? - Có chứ, nhưng chưa đến. https://thuviensach.vn Năm phút sau thì quả nhiên có tiếng kèn tây và trống “cà rùng” trước còn xa, sau gần. Đám rước như một con rồng lửa, chuyển mình giữa làn sóng người đen ngòm. Đi đầu là một toán âm nhạc của đệ nhị đơn vị lục quân thuộc Đệ Nhất sư đoàn. Rồi đến hai dẫy đèn giấy, hình ngôi sao, quả bóng, hay một vài giống vật nhỏ như thỏ, cóc, gà. Vượt hẳn lên trên là bức tượng một người đàn bà Pháp bằng giấy cao độ hai thước tây đặt trên một cái bệ cũng bằng giấy có hai người khênh. Bức tượng này tay phải cầm cờ, tay trái đặt lên đầu, một người đàn ông áo the, khăn xếp quỳ dưới chân ngửa mặt nhìn lá cờ. Bếp Đen ngạc nhiên hỏi Đội Cấn: - Người đàn bà kia là ai? - Là bà đầm xoè. - Thế còn người đàn ông đội khăn xếp đang quỳ ở dưới chân? - Là tôi hay anh cũng được, Bếp Đen ngẩn người hỏi: - Tôi có quỳ như thế bao giờ đâu. Đội Giá phì cười: - Anh ngu lắm! Người đàn bà tay cầm lá cờ tượng trưng cho nước Pháp. Còn người đàn ông khăn xếp quỳ dưới chân, tượng trưng cho dân Việt Nam. Thế mà hỏi mãi? Bếp Đen vẫn chưa hiểu: - Đành là thế, nhưng sao lại quỳ? - Người Pháp sang đây bảo hộ khai hóa cho dân ta. Bàn tay người đàn bà đặt trên đầu người đàn ông hàm súc một ý nghĩa thương yêu dìu dắt. Người đàn ông quỳ như thế kia mắt nhìn lá cờ tỏ ý thần phục và chịu an phận sống dưới sự che chở của Mẫu Quốc. https://thuviensach.vn - À ra như vậy. Ba người còn đang nói chuyện, bỗng thấy tiếng trẻ con reo hò ầm ĩ: - Sư tử đớp cầu! Sư tử đớp cầu! Sau lưng bức tượng giấy, tiến từ từ giữa đám người đông như kiến, dưới ánh sáng rực rỡ của hàng chục bó đuốc ngạo nghễ cháy, một cái đầu sư tử nhẩy múa theo nhịp trống và nạo bạt, thỉnh thoảng lại cúi rạp xuống lễ bức tượng. Cứ mỗi lần cái đầu sư tử phục xuống dưới bệ, là đám người đi xem lại reo ầm tán thưởng, rồi một nắm tiền trinh Minh Mệnh do người Pháp đi gần đấy tung vào giữa đám dân chúng để cho mọi người tranh nhau cướp. Trò chơi này cứ diễn đi diễn lại mãi, làm cho đám rước đã lộn xộn, lại lộn xộn thêm nhưng lôi cuốn được rất nhiều người theo sau. Đội Giá xem chừng đã ngán, lôi tay Đội Cấn: - Ta xuống dưới xóm đi. Hai người thủng thỉnh theo con đường hẹp một lúc thì đến dẫy nhà lá ở vào một phố đông nhất của tỉnh Thái Nguyên. Gọi là đông nhất, nhưng cũng chỉ có một tiệm tạp hóa bằng gạch của khách trú, vài tiệm ăn, một rạp tuồng, còn phần nhiều là nhà của thường dân thấp lụp xụp, cống rãnh bẩn thỉu. Hôm ấy nhằm ngày hội tây, nên phố này cũng đông hơn mọi bữa, đặc biệt nhất là ba nhà cô đầu chen chúc những binh lính ra vào. ‘‘ Tom! Chat!tom! Phình, phình, phình!’’ Quản Hạnh đi lại luôn luôn mời chào các quan khách lúc ở nhà này, lúc ở nhà khác, thôi thúc mấy tên lính rót rượu. Ở mỗi nhà đã đặt sẵn một bàn tiệc, đĩa chén bày la liệt, mấy dãy ghế đông đủ khách ngồi. Hầu hết các công chức đều có mặt ở đây.Một nhà riêng để cho mấy quan Huyện, quan đốc thú y, quan đốc tờ và các thầy đề. Một nhà để cho các ông phán tòa sứ, kho bạc, giây thép. Còn một nhà nữa thì dành cho mấy tay thương gia và một số binh sĩ đại diện sở Giám Binh. https://thuviensach.vn Tuần thứ nhất vừa xong, thì Đội Giá và Đội Cấn mới lù lù đến. Muốn lấy lòng bạn, quản Hạnh mời hai người vào ngồi cùng bạn với các quan Huyện. Hai người không từ chối kéo ghế ngồi. Quản Hạnh dỉ tai một cô đầu trẻ và đẹp thì cô nàng ra lấy hai cái cốc nhỏ síu, rót đầy rượu hai tay bưng hai cốc lại gần chỗ Đội Cấn và Đội Giá ngồi. Quản Hạnh giơ tay nói: - Hãy khoan, trước khi mời rượu phải có câu hãm. Cô ả nũng nịu: - Em không biết đặt câu hãm. - Đừng có vờ. - Quan cho em biết đại ý phải nói như thế nào? - Em mừng hai ngài đội đến chơi và mời rượu, gọi là một chút làm duyên thôi mà. Cô ả toét miệng cười. - Hễ không hay thì đừng trách nhé. Đoạn cô ả kề hai chén rượu vào miệng hai chàng rồi ngâm: ‘‘ Nay mừng thầy đội tới đây, Yêu nhau gọi có chén này làm duyên. Chúc phận thuyền quyên. Cử tọa cười ầm khen hay. Hai người uống cạn chén rượu rót đầy rồi gọi cô ả bảo: - Em mời Quan Quản uống hộ anh. - Có phải hãm không? - Có chứ. - Ngài Đội cho biết đại ý phải hãm như thế nào? https://thuviensach.vn - Đại ý năm nay ăn mừng phó quản, sang năm ăn mừng chánh quản rồi lại có phen gặp gỡ. Cô ả gật đầu cất giọng ngâm: ‘‘ Chén mừng phó quản năm nay Chén mừng chánh quản ngày rày năm sau Xin nhớ nhời nhau.’’ Quan huyện sở tại gật gù khen: - Chị này đáng mặt là thi sĩ. Thế rồi mọi người lại bắt đầu uống rượu và gắp thức ăn. Rượu ngà ngà say, ông Đốc tờ kéo cô ả vào lòng. Ông Thú y cũng lôi tay cô ả lại. Đội Giá vốn tinh nghịch hỏi cô đầu rượu: - Trong hai quan, em thích ai? Ông Thú y vừa trẻ lại đẹp trai. Cô ả xem chừng cũng thích, liền cười đáp: - Em thích ông này. Đội Cấn tiếp: - Em hãm một câu, ngụ ý yêu quan thú y hơn quan đốc tờ hễ hay thưởng. - Quản Hạnh cũng hưởng ứng: - Phải đấy. Cô ả nghĩ một lúc rồi ngâm: ‘‘Hoài đời mà lấy mết sanh (médecin) Vì tình em chỉ theo anh đốc bò Quan ấy mới to.’’ https://thuviensach.vn Ai nấy đều cười như nắc nẻ, đang lúc vui vẻ chợt cai thơ lại Trương mặt đỏ gay ngất ngưởng bước vào. Quản Hạnh ngạc nhiên hỏi: - Sao bảo bác đi coi đê? Cai Trương nhếch mép cười: - Vâng tôi coi đê về đây. Quan huyện sở tại vội hỏi: - Nước có to không? - Cũng khá. Câu trả lời cộc lốc của Trương làm quan huyện cũng hơi phật ý nhưng ngài chỉ ngồi im không nói gì. Kép lên dây đàn đào hát dạo mấy tiếng phách, cai Trương vồ lấy cái trống rồi cầm roi đánh mấy tiếng. Hường, hường, tuyết tuyết … Cai Trương vẫy tay cho thôi, đoạn nói: - Tôi mới làm được bài hát nói, chị hát để các quan nghe. Ông thú y tiếp: - Mừng quan quản phải không? - Không, nhân tôi đi coi đê, thấy nước to, sợ có nạn thủy tai, nên cảm hứng làm bài hát nói. Xin các quan phủ chính cho. Đoạn cai Trương móc một tờ giấy ở trong túi ra đưa cho đào hát. - Chị đọc qua vài lượt rồi hát thử nghe. Đào hát lẩm nhẩm đọc, rồi gõ phách hát. Cai Trương ung dung ngồi cầm roi chầu, thỉnh thoảng lại điểm vài tiếng tom chat. Mưỡu https://thuviensach.vn Mưa sao mưa mãi thế này? Chân đê mặt nước, càng ngày càng cao. Anh em liệu tính làm sao? Càng trông thấy nước càng ngao ngán lòng. Hát nói Nước ôi là nước! Làm bao người vội bước lánh nơi xa. Nước réo ầm đe dọa ngập cửa nhà, Trông thấy nước xót xa cho nòi giống. Bởi chểnh mảng chẳng đắp đê ngăn sóng. Nên ngày nay mới hư hỏng cơ đồ. Kìa đoàn người sợ nước chạy nhấp nhô, Sự thành bại đừng cho là may rủi. Hãy vì nước đứng lên mà xẻ núi. Lấy đất kia ngăn giữ cảnh nguy tai, Mới là đáng mặt làm trai. Nghe hết bài mọi người đều có vẻ sợ sệt, ông nọ nhìn ông kia như thầm hỏi nhau. Thế rồi họ bỏ bàn tiệc, lục tục kéo nhau về. Đầu tiên là các quan huyện, rồi đến các thầy thông, thầy đề. Ông thú y đang tri kỷ với cô đầu rượu đành phải đứng dậy cút thẳng. Quản Hạnh nài giữ thế nào cũng không được.Mấy ông khách nhà bên cạnh chẳng hiểu sao, kéo nhau sang hỏi dò, và sau khi đã đầu đuôi câu chuyện, cũng tìm đường bước sớm. Không đầy mười lăm phút, ba nhà đã vắng tanh, thức ăn chưa dùng hết một nửa, bát đũa lổng chổng ở bàn. Quản Hạnh vò đầu vò tai đay nghiến cai Trương. - Anh giết tôi. https://thuviensach.vn Cai Trương thản nhiên đáp : - Bài hát ấy có xúc phạm đến ai đâu, mà họ sợ thế ? - Nhưng mà có mấy câu nguy hiểm vô cùng : nào ‘‘ nòi giống’’ ‘‘đáng mặt làm trai’’ ‘‘Càng trông thấy nước càng ngao ngán lòng’’. Chữ nước chứa ngầm hai nghĩa rõ ràng là tư tưởng nổi loạn rồi còn gì ? - Việc quái gì mà sợ. - Cứ là tù rũ xương, không sợ à ? Đội Cấn đâm ngang một câu : - Nó bị tù chớ anh thì việc gì ? - Nhưng tôi cũng bị liên can đến. Trong lúc Quản Hạnh, kêu khổ chạy tung tăng như người mất trí, thì Đội Giá kéo hai bạn ra về, vừa đi vừa khúc khích cười với nhau. Thành đứng chụm hai chân lại, đầu ngả về một bên, tay trái cầm quạt giơ lên phe phẩy, tay phải khuỳnh vào mạng sườn đoạn tiến lên vài bước, hai mắt đưa đẩy, rồi cất giọng hát theo điệu chèo co: “Tôi vốn na..ay con nhà hà...àn sĩ. Vợ ngà..ày đêm kim chỉ vá... á ma...ay. Nuôi mẹ...ẹ già vất vả tô...ối ngày. Còn tô...ôi tay cắ..ắp sách the...eo thầy họ...ọc tập. “Chốn kinh...kỳ… ngư.. ạ xe rầ...ầm râ...ập. Người trư...ờng thì tấp nâ...ập văn nhâ.. ân. Nghểnh cổ trô...ông bảng hổ tre...eo gần... Tên chẳ...ẳng thấ...ấy, rảo chân cu...út thẳng”. Bọn tù ngồi chung quanh vừa đánh dịp, vừa khúc khích cười. Thành lượn vài vòng, quay lại chỗ cũ, đưa ngang ống tay lên mắt, làm như gạt lệ rồi hát tiếp: “Ối chao.. ôi! thì vỏ chu... ối về nhà vợ mă... ắng. Cầm bát co...ơm lẳng lặ... ặng ra sân..ân. Trách quan trường nghĩ lại tủi thâ...ân. Có lẽ dốt chấ.. https://thuviensach.vn ấm nhầ... ầm văn thì phải”. Bọn tù cười ầm lên. Chợt Cai Tèo sồng sọc chạy vào, quát: - Làm gì mà nhặng thế? Một người tù nói: - Hôm nay ngày hội cát tó duy dê (14 Juillet) người ta vui thì chúng tôi cũng phải vui chứ? - Ai cho phép chúng mày hát? - Hội hè đình đám thì phải có tuồng chèo hát xướng chứ! Các ông vẽ sự lắm, Cả bọn cũng nhao nhao lên phản đối. Cai Tèo muốn thị uy nên mắng vờ mấy cáu, chứ thực ra dọng hát trầm bổng của Thành đã quyến rũ được anh chàng rồi. Hắn không nói nữa tựa mình vào cánh cửa xem Thành diễn nốt vở chèo. Thành bỏ cái khăn vuông, rồi bắt chước giọng đàn bà đống vai vợ hàn sĩ: “Than ôi! thiếp những tưởng nuôi ai ă... ưn họ... ọc. “Ba nă... ăm giời ti... ền cọc gạ... o thư... ưng. “Vận chư... a đến xin chà... àng đừng than thở. “Công danh đã mộ... ột phe... en chă... ắc chở. “Hãy yên lòng... òng đợi mở kho...oa sa...au “Thiếp khu... yên chà... àng gọi có mấy câ... âu. “Tài học ấy chắ...ắc cô... ông hầu kha... anh tư...ướng.” Mọi người vỗ tay cười như pháo ran. Cai Tèo đang chăm chú nghe, bỗng một mùi thơm phảng phất đưa đến làm cho hắn phải nghếch mũi lên, mắt chòng chọc nhìn qua hai chiếc chấn https://thuviensach.vn song sắt. Không phải lần thứ nhất, hắn ngửi thấy mùi thơm này. Nhiều khi, giữa lúc đêm khuya hắn lảng vảng đi “roỏng” qua các trại giam, thì thường thường được ngửi thấy mùi thuốc phiện không biết ở đâu đưa đến, làm cho hắn tức tối, nhẩy xổ vào, định bắt quả tang. Nhưng không lần nào, hắn tìm thấy một dấu vết bàn đèn. Hắn chịu mất công rình mò, mà thất bại vẫn hoàn toàn thất bại. Ban đêm, hắn có thể “đuổi chẳng được tha làm phúc” nhưng giữa ban ngày thì nhất định không làm ngơ được. Vừa hay có hai tên lính vác súng đi qua, hắn vờ lảng đi chơi rồi ra thì thầm với chúng một lúc, Lợi dụng lúc mọi người còn đang mải nghe hát, ba anh xồng xộc đẩy cửa vào từng người. Thế là cuộc lục soát rất tỷ mỉ bắt đầu. Cai Tèo đã chịu khó sờ từng túi quần gấu áo, mà vẫn chưa tìm thấy tang vật. Mùi thuốc phiện đã nhạt, nhưng mùi dầu lạc còn thoang thoảng hơi bay. Hắn tức đỏ mặt, hai hàm răng nghiến vào nhau kêu ken két. Cuộc khám xét cũng khá lâu mà vẫn chưa ra manh mối. Cai Tèo đành quay ra nhưng khi đi qua chỗ hai người tù nằm trên manh chiếu rách hắn vô tình dẫm lên chiếu, bỗng thấy chân thụt xuống. Khả nghi, hắn đẩy hai người ra một bên, lật cái chiếu lên thì chao ôi, trên mặt đất, một cái hình chữ nhật đục sâu độ hai gang tay, trong đó một cái khay đủ cả dọc tẩu, tiêm, móc, đèn xếp gọn gàng cẩn thận. Hắn khà cười, sai tên lính bưng cả lên rồi hai tay nắm lấy hai người tù, thét: - Đi tắm biển “Măng” Bọn này vừa ra đến cửa thì Đội Giá cũng vừa tới. Cai Tèo giơ tay chào. Đội Giá sấn lại gần hắn, làm ra vẻ thân mật: - Phiền bác một chút nhé. - Chỗ anh em bác cứ nói. Đội Giá đưa một cái gói giấy nhật trình cho Cai Tèo: - Tôi muốn đưa cho Quyến gói đồ ăn này. - Bác quen hắn à? https://thuviensach.vn - Tôi trước có học cụ cử Lương Ngọc Can nên nghĩ tình Quyến là thế huynh, biếu hắn gói bánh này. - Được bác cứ vào tự nhiên. Đội Giá rối rít cám ơn, đợi cho Cai Tèo dẫn hai người tù đi rồi, mới tìm đến chỗ Quyến nằm. Bấy giờ là gần về chiều ánh nắng xuyên qua chiếc cửa sổ con, rọi mấy vệt trắng dài xuống ổ rơm đã nát nhầu. Quyến nằm ngửa, đang ti tỉ ngâm thơ. Đội Giá tiến lại gần, tủm tỉm cười: - Bác có điều gì khoái trá thế? Quyến hỏi: - Anh là ai? - Đội Giá đây. - À ông Đội, thất lễ ông nhé. Đội Giá ngồỉ xuống bên cạnh, giở gói nhật trình bầy ra một nắm cơm và nửa con gà luộc: - Mời bác sơi. Quyến cười vang: - Tôi chưa được quen biết ông bao giờ, sao ông xử với tôi hậu tình như thế? Ông cho tôi ăn nhiều lần mà tôi chưa có dịp đãi ông lại. - Chỗ anh em có cần chi. Đoạn Đội Giá khẽ nâng Quyến dậy, thấy hai bàn chân bị giây thép xỏ xưng lên máu mủ đọng lại tanh hôi nồng nực. Đội Giá ái ngại quá khẽ hỏi: - Thuốc chữa không khỏi à? Quyến lắc đầu: - Chẳng ăn thua gì. https://thuviensach.vn Đoạn Quyến thản nhiên xé thịt gà ăn với cơm nắm. Đội Giá đợi cho Quyến ăn xong, nói dăm ba câu chuyện, rồi đứng dậy cáo từ. Quyến giữ lại hỏi: - Bác có đem giấy bút không? Đội Giá ngạc nhiên hỏi lại: - Để làm gì? - Tôi xưa nay không hay làm thơ. Nhân thấy ông đối đãi với tôi rất hậu tình, tự nghĩ chưa có gì trả lại, lòng cũng thấy bứt rứt. Vậy ông lấy giấy bút chép giùm tôi, sau này tôi có chết, thì còn ghi chút kỷ niệm về sau. - Được cứ đọc: Quyến rung đùi ngâm: Chót đã kề vai gánh núi song! Quản chi xiềng xích với cùm gong! Phù tang ngán nơi câu tâm sự, Hướng Cảng buồn nghe chuyện viển vông Đất Thái mòn chân người nghĩa sĩ Núi rừng rạng mặt khách anh hùng. Xem trang sử cũ càng thêm tủi, Còn nhớ hay quên giống Lạc Hồng? Đội Giá lẩm nhẩm đọc. - Bác nhắc lại vài ba lượt nữa để tôi khỏi quên. Quyến ngâm đi ngâm lại mãi, bao giờ cho Đội Giá thật thuộc mới thôi. Ở trại giam ra, Đội Giá đi thẳng đến nhà Đội Cấn (tức Trịnh Văn Cấn) định rủ đi chơi. Vừa bước vào nhà, Giá đã thấy Bếp Đen ngồi xổm ở sân https://thuviensach.vn đang chẻ lạt, còn Đội Cấn đứng nhìn con sáo nhảy nhót trong lồng. Đội Giá cười nói: - Anh sắp về hưu trí, nên bắt đầu làm quen với cảnh này là phải lắm. Đội Cấn thở dài không đáp. Đội Giá vỗ vai bạn: - Cái tin anh phải về hưu trí non có đúng không? - Chắc chắn rồi. - Anh có thể làm đơn khiếu nại được. Đội Cấn chép miệng: - Khiếu nại làm quái gì. Không có số lương đó cũng chẳng chết đói mà sợ. - Bác có hiềm gì với Đội Hạnh? Đội Cấn quắc mắt nhìn bạn: - Anh còn lạ gì tính tôi, mà phải hỏi. Nó chỉ quen xu nịnh, nên mới có 3 năm mà từ cái chức cai hạng nhì đã nhẩy lên Đội nhất, rồi năm nay lại đặc cách lên phó quản. Còn tôi bướng bỉnh nên bị lão Giám ghét, tuy đã gần hai chục năm “sơ vít” mà vẫn lẹt đẹt Đội nhì. Nó thù tôi, vì tôi hay chửi nó, rồi nó tức xúc xiểm lão Giám bắt tội phải về hưu non. Bếp Đen đang chẻ lạt cũng dừng tay lại, nói xen vào một câu: - Thằng ấy thì không chê được. Thế nào tôi cũng cho nó nếm vài cái cẳng tay. Đội Giá tiếp: - Có phải hôm nay nó đặt tiệc ở dưới xóm khao được thăng thưởng phải không? - Khi nào nó chịu bỏ tiền ra khao ai? https://thuviensach.vn Nghe đâu nó bắt tụi lính đóng tiền mừng nó được ăn lên, mỗi xuất ít nhất là hai đồng. - Sao không thấy ai đến thu tiền của chúng mình? Đội Cấn nhếch mép cười: - Đối với chúng ta, ngoài mặt thì nó làm ra vẻ thân thiện nhưng trong bụng ghét lắm chỉ rình làm hại. Nó khôn khéo viết giấy mời chúng ta, chứ không dám bắt đóng tiền. Đội Giá tỏ vẻ ngạc nhiên: - Tôi chưa nhận được giấy mời. - Nó mời chung cả 3 người vào một thiếp. - Ba người là ai? - Tôi, bác và cai thơ lại Trương. - Bác có đi không? - Tôi cũng muốn đến xem nó bày những trò gì. Bếp Đen nói: - Ngài Đội có đi để cháu trông nhà cho. Đội Giá cười hỏi: - Anh có phải đóng tiền không? Bếp Đèn giơ cao con dao chém dứ vào không khí mấy cái. - Có đóng vài nhát. Trời đã tối, ngoài phố những cột đèn dầu tây đã bắt đầu nhả ánh sáng vàng vọt xuống mặt đường gồ ghề, khúc khuỷu. Sau dẫy nhà lá liền với dinh quan Tuần Phủ, tiếng trống sư tử bỗng vang lên từng hồi nhịp nhàng, lẫn với tiếng thanh la, nạo bạt. Bếp Đen reo to: https://thuviensach.vn - Đám rước sư tử. Đội Giá hỏi: - Cơ quan nào tổ chức đám rước này? Đội Cấn tiếp: - Lính Lê Dương. - Sao không có kèn tây? - Có chứ, nhưng chưa đến. Năm phút sau thì quả nhiên có tiếng kèn tây và trống “cà rùng” trước còn xa, sau gần. Đám rước như một con rồng lửa, chuyển mình giữa làn sóng người đen ngòm. Đi đầu là một toán âm nhạc của đệ nhị đơn vị lục quân thuộc Đệ Nhất sư đoàn. Rồi đến hai dẫy đèn giấy, hình ngôi sao, quả bóng, hay một vài giống vật nhỏ như thỏ, cóc, gà. Vượt hẳn lên trên là bức tượng một người đàn bà Pháp bằng giấy cao độ hai thước tây đặt trên một cái bệ cũng bằng giấy có hai người khênh. Bức tượng này tay phải cầm cờ, tay trái đặt lên đầu, một người đàn ông áo the, khăn xếp quỳ dưới chân ngửa mặt nhìn lá cờ. Bếp Đen ngạc nhiên hỏi Đội Cấn: - Người đàn bà kia là ai? - Là bà đầm xoè. - Thế còn người đàn ông đội khăn xếp đang quỳ ở dưới chân? - Là tôi hay anh cũng được, Bếp Đen ngẩn người hỏi: - Tôi có quỳ như thế bao giờ đâu. Đội Giá phì cười: https://thuviensach.vn - Anh ngu lắm! Người đàn bà tay cầm lá cờ tượng trưng cho nước Pháp. Còn người đàn ông khăn xếp quỳ dưới chân, tượng trưng cho dân Việt Nam. Thế mà hỏi mãi? Bếp Đen vẫn chưa hiểu: - Đành là thế, nhưng sao lại quỳ? - Người Pháp sang đây bảo hộ khai hóa cho dân ta. Bàn tay người đàn bà đặt trên đầu người đàn ông hàm súc một ý nghĩa thương yêu dìu dắt. Người đàn ông quỳ như thế kia mắt nhìn lá cờ tỏ ý thần phục và chịu an phận sống dưới sự che chở của Mẫu Quốc. - À ra như vậy. Ba người còn đang nói chuyện, bỗng thấy tiếng trẻ con reo hò ầm ĩ: - Sư tử đớp cầu! Sư tử đớp cầu! Sau lưng bức tượng giấy, tiến từ từ giữa đám người đông như kiến, dưới ánh sáng rực rỡ của hàng chục bó đuốc ngạo nghễ cháy, một cái đầu sư tử nhẩy múa theo nhịp trống và nạo bạt, thỉnh thoảng lại cúi rạp xuống lễ bức tượng. Cứ mỗi lần cái đầu sư tử phục xuống dưới bệ, là đám người đi xem lại reo ầm tán thưởng, rồi một nắm tiền trinh Minh Mệnh do người Pháp đi gần đấy tung vào giữa đám dân chúng để cho mọi người tranh nhau cướp. Trò chơi này cứ diễn đi diễn lại mãi, làm cho đám rước đã lộn xộn, lại lộn xộn thêm nhưng lôi cuốn được rất nhiều người theo sau. Đội Giá xem chừng đã ngán, lôi tay Đội Cấn: - Ta xuống dưới xóm đi. Hai người thủng thỉnh theo con đường hẹp một lúc thì đến dẫy nhà lá ở vào một phố đông nhất của tỉnh Thái Nguyên. Gọi là đông nhất, nhưng cũng chỉ có một tiệm tạp hóa bằng gạch của khách trú, vài tiệm ăn, một rạp tuồng, còn phần nhiều là nhà của thường dân thấp lụp xụp, cống rãnh bẩn thỉu. Hôm ấy nhằm ngày hội tây, nên phố này cũng đông hơn mọi bữa, đặc biệt nhất là ba nhà cô đầu chen chúc những binh lính ra vào. https://thuviensach.vn ‘‘ Tom! Chat!tom! Phình, phình, phình!’’ Quản Hạnh đi lại luôn luôn mời chào các quan khách lúc ở nhà này, lúc ở nhà khác, thôi thúc mấy tên lính rót rượu. Ở mỗi nhà đã đặt sẵn một bàn tiệc, đĩa chén bày la liệt, mấy dãy ghế đông đủ khách ngồi. Hầu hết các công chức đều có mặt ở đây.Một nhà riêng để cho mấy quan Huyện, quan đốc thú y, quan đốc tờ và các thầy đề. Một nhà để cho các ông phán tòa sứ, kho bạc, giây thép. Còn một nhà nữa thì dành cho mấy tay thương gia và một số binh sĩ đại diện sở Giám Binh. Tuần thứ nhất vừa xong, thì Đội Giá và Đội Cấn mới lù lù đến. Muốn lấy lòng bạn, quản Hạnh mời hai người vào ngồi cùng bạn với các quan Huyện. Hai người không từ chối kéo ghế ngồi. Quản Hạnh dỉ tai một cô đầu trẻ và đẹp thì cô nàng ra lấy hai cái cốc nhỏ síu, rót đầy rượu hai tay bưng hai cốc lại gần chỗ Đội Cấn và Đội Giá ngồi. Quản Hạnh giơ tay nói: - Hãy khoan, trước khi mời rượu phải có câu hãm. Cô ả nũng nịu: - Em không biết đặt câu hãm. - Đừng có vờ. - Quan cho em biết đại ý phải nói như thế nào? - Em mừng hai ngài đội đến chơi và mời rượu, gọi là một chút làm duyên thôi mà. Cô ả toét miệng cười. - Hễ không hay thì đừng trách nhé. Đoạn cô ả kề hai chén rượu vào miệng hai chàng rồi ngâm: ‘‘ Nay mừng thầy đội tới đây, https://thuviensach.vn Yêu nhau gọi có chén này làm duyên. Chúc phận thuyền quyên. Cử tọa cười ầm khen hay. Hai người uống cạn chén rượu rót đầy rồi gọi cô ả bảo: - Em mời Quan Quản uống hộ anh. - Có phải hãm không? - Có chứ. - Ngài Đội cho biết đại ý phải hãm như thế nào? - Đại ý năm nay ăn mừng phó quản, sang năm ăn mừng chánh quản rồi lại có phen gặp gỡ. Cô ả gật đầu cất giọng ngâm: ‘‘ Chén mừng phó quản năm nay Chén mừng chánh quản ngày rày năm sau Xin nhớ nhời nhau.’’ Quan huyện sở tại gật gù khen: - Chị này đáng mặt là thi sĩ. Thế rồi mọi người lại bắt đầu uống rượu và gắp thức ăn. Rượu ngà ngà say, ông Đốc tờ kéo cô ả vào lòng. Ông Thú y cũng lôi tay cô ả lại. Đội Giá vốn tinh nghịch hỏi cô đầu rượu: - Trong hai quan, em thích ai? Ông Thú y vừa trẻ lại đẹp trai. Cô ả xem chừng cũng thích, liền cười đáp: - Em thích ông này. Đội Cấn tiếp: https://thuviensach.vn - Em hãm một câu, ngụ ý yêu quan thú y hơn quan đốc tờ hễ hay thưởng. - Quản Hạnh cũng hưởng ứng: - Phải đấy. Cô ả nghĩ một lúc rồi ngâm: ‘‘Hoài đời mà lấy mết sanh (médecin) Vì tình em chỉ theo anh đốc bò Quan ấy mới to.’’ Ai nấy đều cười như nắc nẻ, đang lúc vui vẻ chợt cai thơ lại Trương mặt đỏ gay ngất ngưởng bước vào. Quản Hạnh ngạc nhiên hỏi: - Sao bảo bác đi coi đê? Cai Trương nhếch mép cười: - Vâng tôi coi đê về đây. Quan huyện sở tại vội hỏi: - Nước có to không? - Cũng khá. Câu trả lời cộc lốc của Trương làm quan huyện cũng hơi phật ý nhưng ngài chỉ ngồi im không nói gì. Kép lên dây đàn đào hát dạo mấy tiếng phách, cai Trương vồ lấy cái trống rồi cầm roi đánh mấy tiếng. Hường, hường, tuyết tuyết … Cai Trương vẫy tay cho thôi, đoạn nói: - Tôi mới làm được bài hát nói, chị hát để các quan nghe. Ông thú y tiếp: - Mừng quan quản phải không? https://thuviensach.vn - Không, nhân tôi đi coi đê, thấy nước to, sợ có nạn thủy tai, nên cảm hứng làm bài hát nói. Xin các quan phủ chính cho. Đoạn cai Trương móc một tờ giấy ở trong túi ra đưa cho đào hát. - Chị đọc qua vài lượt rồi hát thử nghe. Đào hát lẩm nhẩm đọc, rồi gõ phách hát. Cai Trương ung dung ngồi cầm roi chầu, thỉnh thoảng lại điểm vài tiếng tom chat. Mưỡu Mưa sao mưa mãi thế này? Chân đê mặt nước, càng ngày càng cao. Anh em liệu tính làm sao? Càng trông thấy nước càng ngao ngán lòng. Hát nói Nước ôi là nước! Làm bao người vội bước lánh nơi xa. Nước réo ầm đe dọa ngập cửa nhà, Trông thấy nước xót xa cho nòi giống. Bởi chểnh mảng chẳng đắp đê ngăn sóng. Nên ngày nay mới hư hỏng cơ đồ. Kìa đoàn người sợ nước chạy nhấp nhô, Sự thành bại đừng cho là may rủi. Hãy vì nước đứng lên mà xẻ núi. Lấy đất kia ngăn giữ cảnh nguy tai, Mới là đáng mặt làm trai. https://thuviensach.vn Nghe hết bài mọi người đều có vẻ sợ sệt, ông nọ nhìn ông kia như thầm hỏi nhau. Thế rồi họ bỏ bàn tiệc, lục tục kéo nhau về. Đầu tiên là các quan huyện, rồi đến các thầy thông, thầy đề. Ông thú y đang tri kỷ với cô đầu rượu đành phải đứng dậy cút thẳng. Quản Hạnh nài giữ thế nào cũng không được.Mấy ông khách nhà bên cạnh chẳng hiểu sao, kéo nhau sang hỏi dò, và sau khi đã đầu đuôi câu chuyện, cũng tìm đường bước sớm. Không đầy mười lăm phút, ba nhà đã vắng tanh, thức ăn chưa dùng hết một nửa, bát đũa lổng chổng ở bàn. Quản Hạnh vò đầu vò tai đay nghiến cai Trương. - Anh giết tôi. Cai Trương thản nhiên đáp : - Bài hát ấy có xúc phạm đến ai đâu, mà họ sợ thế ? - Nhưng mà có mấy câu nguy hiểm vô cùng : nào ‘‘ nòi giống’’ ‘‘đáng mặt làm trai’’ ‘‘Càng trông thấy nước càng ngao ngán lòng’’. Chữ nước chứa ngầm hai nghĩa rõ ràng là tư tưởng nổi loạn rồi còn gì ? - Việc quái gì mà sợ. - Cứ là tù rũ xương, không sợ à ? Đội Cấn đâm ngang một câu : - Nó bị tù chớ anh thì việc gì ? - Nhưng tôi cũng bị liên can đến. Trong lúc Quản Hạnh, kêu khổ chạy tung tăng như người mất trí, thì Đội Giá kéo hai bạn ra về, vừa đi vừa khúc khích cười với nhau. °° ° Sáng hôm sau, ở trại khố xanh, đội Cấn vừa điểm lính xong, thì có lệnh gọi lên buồng giấy ông Giám có việc cần. Cấn vừa lên tới nơi đã thấy Đội Giá và cai thơ lại Trương đứng vơ vẩn ở ngoài hành lang. Cấn hỏi ngay: - Lại việc hôm qua chứ gì? https://thuviensach.vn Đội Giá mỉm cười: - Thế nào lão Giám cũng xát sà phòng chúng mình. - Sao nó biết sớm thế? Cai Trương đưa mắt làm hiệu: - Thiếu gì anh ton hót. Còn đang bàn tán, thì thấy một tên lính mở cửa buồng vẫy ba người vào. Viên Giám Binh đứng khoanh tay tựa lưng vào thành bàn, nhìn ba người bằng con mắt nẩy lửa, rồi dằn từng tiếng: - Các anh giỏi lắm. Đội Cấn làm vẻ mặt thản nhiên: - Ông dạy gì chúng tôi. - Không, tôi đâu dám dạy các anh. - Dạ ! Viên Giám Binh chỉ Cai Trương mỉa mai ; - Anh là một nhà thi sĩ có biệt tài. - Dạ. - Anh xúi dân làm loạn. Đấy cũng là một cách anh trả ơn cho chúng tôi. Cai Trương cãi lại: - Tôi không hề xúi dân làm loạn bao giờ. Có lẽ người ta đã dịch sai bài hát đó. - Không có ai có thể dịch nổi bài hát chứa ngầm hai nghĩa đó. Tôi rất thông thạo tiếng Việt, xem nổi báo Việt, thì cũng có thể hiểu được bài hát của anh. Viên Giám Binh ngừng một lát rồi tiếp: https://thuviensach.vn - Qua bài hát rất hay đó, tôi đã thừa biết các anh sẽ làm gì rồi. Các anh sẽ khởi loạn, có biết không? Các anh đừng chối cãi nữa, vì chối cãi lúc này là hèn nhát. Hiện nay tôi chưa đủ chứng cớ cụ thể để đưa các anh ra tòa án quân sự. Nhưng các anh sẽ phải hối hận vì đã chót lầm lỡ... Đội Giá nói: - Ông kết tội oan chúng tôi. Tiếc rằng tôi không đủ lời lẽ để phân trần với ông. Viên Giám Binh nhếch mép cười: - Các anh không oan đâu. Tôi đã đi sâu vào tư tưởng của các anh rồi. Tôi cám ơn các anh đã cho tôi biết trước mà đề phòng. Sau này nếu thời cơ cho phép các anh hành động theo như ý muốn, thì chúng ta sẽ gặp nhau trên bãi chiến trường và lúc đó hoặc tôi, hoặc các anh sẽ có dịp trả xong món nợ máu cho Tổ Quốc. Thôi mời các anh đi ra, cho tôi yên tâm làm việc: Ba người lững thững đi ra đến sân thì gặp Quản Hạnh. Hắn nhìn trước nhìn sau tỏ vẻ sợ sệt, rồi hỏi: - Quan Giám biết chuyện rồi chứ ? Đội Giá nheo cặp mắt, đáp: - Rõ khéo vờ vĩnh mãi. Quản Hạnh cau nói: - Không biết đứa chết tiệt nào mách lẻo thế Tôi đã bị quan Giám mắng như tát nước vào mặt sáng hôm nay. Mặc cho hắn nói, ba người đi xuống phòng giấy làm việc, thản nhiên như không có chuyện gì vừa xẩy ra. Chiều hôm ấy, Đội Cấn về nhà, tiu nghỉu như mèo bị cắt tai. Con trai là Trịnh văn Đào thấy vẻ mặt buồn thiu của bố, vội hỏi: - Thày hôm nay làm sao thế? https://thuviensach.vn Cần vứt cái mũ xuống giường: - Tao đang tức mình đây. Đoạn kể hết chuyện cho con nghe, rồi tiếp ; - Tao khó lòng yên với tụi này. Đào nóng tính đáp: - Đàng nào mình cũng bị ngờ oan rồi, bất nhược ra tay trước đi, cho chúng nó khỏi lôi thôi. - Mày biết gì, bước đi. - Con biết lắm. Con đã cãm thấy từ lâu cái nhục của kẻ mất nước. Trước những cảnh bất công của xã hội, máu con đã sôi lên sùng sục. Con biết rằng: muốn được sống tự do trên mảnh đất yêu quý này, dân ta chỉ còn có một đường, ấy là liều chết để tìm lấy cái sống. Thằng này điên chắc? - Con điên vì thấy đồng bào khổ lắm rồi, cho nên con phải tìm một bài thuốc để chữa bệnh điên. Bài thuốc này đủ hết các vị chỉ còn thiếu mấy thứ thôi. - Thứ gì? - Là lòng cương quyết, là chí dũng cảm, là sự hành động mau lẹ để đoạt lấy vài thắng lợi ban đầu. Đào muốn nói nữa, nhưng nghe thấy chân người thình thịch đi ở ngoài sân vào, lại thôi. Đội Cấn nhìn ra là Đội Giá và Cai Trương. Đội Cấn chỉ vào mặt Cai Trương: - Chỉ tại thằng ôn con này. Cai Trương khì khì cười: - Chẳng phải tại tôi. https://thuviensach.vn - Mày còn cãi. - Tôi đã chán với thực trạng xã hội, muốn làm một cái gì có ích cho đời. Dù thành dù bại, cũng phải ra tay phen này. Bếp Đen ở đâu sồng sộc chạy vào: - Anh Trương nói đúng. Chế thôi cần gì? Đội Giá giơ tay nói: - Các anh nóng nảy vô ích. Trước khi hành động phải suy tính kỹ càng. Hiện nay chúng ta còn thiếu hai yếu tố cần thiết cho sự thành công. - Là những yếu tố nào? - Khí giới và quân lính. Đào xen vào một câu: - Chiếm Thái Nguyên rồi, thì khí giới ở trong kho tha hồ mà dùng, hễ thiếu thì cho người sang Tàu mua. Còn quân lính thì sẽ mộ ở dân chúng Đội Cấn ngần ngừ đáp: - Chỉ sợ không đủ lực lượng. Bếp Đen vung tay: - Không đủ cũng cứ chơi. - Có chắc chắn thì hãy nên gây cuộc đổ máu, chứ làm liều thì chỉ có hại. Đội Giá ngắt lời: - Tôi đã biết rõ hiện thời quân Pháp bên này cũng không bao nhiêu. Một nửa lực lượng phải đem về nước để đánh với quân Đức. Ở các tỉnh chỉ có lính khố xanh và một ít lính khố đỏ thì làm gì được. Đội Cấn vẫn chưa quyết định, chỉ ừ hữ cho qua loa. Hai người đứng dậy ra về. https://thuviensach.vn Bếp Đen theo sau. Ra ngoài sân, đội Giá nói nhỏ với Cai Trương: - Anh Cấn nhút nhát lắm, hay ta cứ làm bừa đi. Cai Trương đáp: - Phải để anh Cấn quyết định mới được. Đại đa số lính khố xanh ở đây đều tín nhiệm lính anh Cấn. Nếu anh có đứng lên thì chúng mới theo, à còn anh Trần lập Thành thế nào? - Thành đã gây được cảm tình với bọn tù chính trị. Hễ khởi sự thì bọn này sẽ làm hậu thuẫn. - Còn lang Trung? - Lang Trung đã liên lạc được với bọn thổ phỉ ở biên thùy. Chúng có một ít súng trường, còn thì toàn là súng hỏa mai và tên nỏ. Bếp Đen ra vẻ nóng ruột: - Đánh ngay đi, nếu dùng dằng bị lộ tẩy thì chết nút. Đội Giá vỗ vai hắn: - Anh vừa vừa cái mồm chứ! Phải hết sức thận trọng từ cư chỉ đến lời nói. Mật thám đã để ý chúng ta, hễ sơ suất một chút là đại sự hỏng bét. Đoạn Bội Giá khoác tay cai Trương rảo bước đi, và biến dần vào trong bóng tối. https://thuviensach.vn CHƯƠNG THỨ HAI Phất Cờ Khởi Nghĩa Ngày 31 tháng 8 năm 1917, tỉnh Thái Nguyên vào khoảng 8 giờ tối. Trời oi bức khó chịu, dân chúng bắc ghế ngồi hóng mát cả ở dưới hè. Tiếng trống tuồng rời rạc hòa lẫn với tiếng ve sầu làm cho cảnh phố đã buồn tẻ lại càng buồn thêm lên. Dưới ánh sáng vàng vọt của các cây đèn dầu tây, vài ba người khách đi chơi phiếm, thỉnh thoảng lại dừng chân trước một cửa tiệm tạp hóa, nhìn vơ vẩn một lát rồi lại đi. Trước sòng bạc, một bọn người đang đứng chăm chú nghiền ngẫm nước bạc, giữa những tiếng rao “hối à” của mấy cô gái Tàu trẻ tuổi. Cách đấy độ trăm thước, ba nhà hát cô đầu vắng khách rầu rĩ chìm trong bóng tối. Trước sở Giám Binh, một bọn độ bốn năm người lính khố xanh đang chuyện trò đùa bỡn với mấy cô gái bán nước chè tươi. Xa xa một cái chòi canh bằng gạch nhô lên hai dãy nhà lá, nom rờn rợn ghê người. Đến 9 giờ, phố xá đã vắng người. Lác đác chỉ còn vài cái xe tay bánh sắt, chất đầy hàng, rồi mất dần trong ngõ hẻm. Đội Cấn cùng 5 tên lính thủng thỉnh đi tuần qua các phố một lúc, rồi về nghỉ chân ở chòi canh. Leo hết bậc thang cuối cùng, Cấn thấy Đội Giá, Bếp Đen cùng với 4 tên lính nữa ngồi uống rượu với lạc rang, thì khì cười nói pha trò: - Tửu lạc vong bần. Đoạn ngồi sà vào, nhặt mấy củ lạc rang ăn. Bếp Đen lấy một cái chén, rót rượu mời: - Ngài Đội nếm thử “hoàng hoa tửu” xem có thú không. https://thuviensach.vn Thế rồi chén này chén khác, phút chốc cả bọn đã đánh ngã luôn ba chai bố, mặt đỏ gay như thoa phẩm hồng. Đội Giá lè nhè nói: - Chúng mình có thể ví như 7 người hiền uống rượu ở rừng Trúc, mặc cho ngày tháng trôi qua, mặc cho thế nhân chen nhau trong vòng danh lợi. Bếp Đen hỏi: - Bảy người hiền nào, hay là “Thất hiền quyến’’ mà tuồng vẫn diễn phải không? - Không. Đây là bọn “Thất hiền trúc lâm’’ đời nhà Tấn, vì chán đường danh lợi, hàng ngày họp nhau uống rượu làm vui. Đội Cấn tiếp: - Đó là những bậc Á thánh, chứ chúng mình thì nước gì mà hiền với ác, Một tên lính chém vào một câu: - Nước gì à? Thế mà tức lên thì phải biết. Đội Giá nhìn vào mặt Đội Cấn nói: - Tôi vừa bị thằng Quản Hạnh “sà lù” lúc ban sáng. Đội Cấn quắc mắt hỏi: - Nó có quyền gì mà “sà lù” được anh? Bếp Đen tiếp: - Nó làm phó quản thì nó có quyền chứ sao? Đang lúc say rượu, Đội Cấn đập tay xuống giường. - Chẳng phải tay tôi. Đội Giá nói khích: - Tay anh thì cũng chịu chứ gì? - Tôi cứ mượn phăng chỗ đội nón. https://thuviensach.vn Bếp Đen hăng tiết, đứng phắt dậy, hỏi: - Ngài cho phép. - A lê hấp! Bếp Đen vùng chạy ra ngoài, trong khi ấy, Đội Cấn say quá gục đầu xuống giường ngủ. Bếp Đen nhảy ba bước xuống cầu thang, chạy vào nhà một người cai ở gần đấy gặp lúc vợ đang thái thịt, liền dành lấy con dao: - Bác cho em mượn. Đoạn quay đi, nhưng chỉ vài phút sau lại đến: - Bác cho em mượn cái đĩa to: Người đàn bà thấy Bếp Đen sặc sụa mùi rượu, lại đòi mượn dao với đĩa, đoán là đi kiếm thức nhắm, liền đi lấy đem ra. Bếp Đen tay cầm dao, tay cầm chiếc đĩa ù té chạy lên buồng Quản Hạnh gõ cửa. Quản Hạnh đã đi nằm, ngồi nhỏm dậy hỏi: - Ai? - Bẩm quan Bếp Đen đây. - Có việc gì? - Quan Giám hỏi quan. Quản Hạnh vừa mở cửa, Bếp Đen nhẩy tót vào không thèm nói một câu, khoa dao chém một nhát thật mạnh, đứt phăng đầu Quản Hạnh. Cái thây ngã đè vào chiếc giường gỗ, giẫy đành đạch một lúc rồi im, máu ở cổ phun ra ồng ộc như suối. Bếp Đen thản nhiên nhặt chiếc đầu lâu đặt vào đĩa, rồi quay về chòi canh. Lúc ấy Đội Cấn, Đội Giá và bốn tên lính đang vùi đầu ngủ như chết. Bếp Đen đánh thức mọi người dậy. Đội Cấn mắt nhắm mắt mở nhìn thấy chiếc đầu lâu máu me gớm ghiếc, giật mình hỏi: - Cái gì thế? - Bẩm cháu tuân lệnh Ngài Đội, lấy đầu tên Quản Hạnh. https://thuviensach.vn Đội Cấn toát mồ hối, tỉnh hẳn rượu: - Ai xui anh giết người? - Chính ngài cho lệnh. Đội Giá cũng đờ mặt nói: - Nguy to rồi, chết cả nút. Bốn tên lính sợ quá toan chạy. Đội Giá nhanh trí ngăn lại: - Cớ sự đã thế này, thì một liều ba bẩy cũng liều. Chúng ta hành động ngay cho khỏi bị lộ. Đoạn chàng rút khẩu súng sáu, chỉ vào bốn tên lính. - Các anh nghĩ thế nào? Theo thì sống phản đối thì chết. Bốn tên lính phải ưng thuận. Đội Cấn bị dồn vào bước đường cùng, đành lên tiếng: - Tôi xin cắt đặt công viậc: Anh Bếp Đen cấp tốc đi giết nốt lão Giám Binh, còn anh Giá cho nổi kèn Ô Sám (aux armes) gọi lính về. Mọi người răm rắp tuân lệnh. Bấy giờ độ 10 giờ. Phố xá đang yên tĩnh bỗng vang lên một hồi kèn báo động. Những lính khố xanh còn lảng vảng ngoài phố, nghe tiếng kèn đều vội vã trở về trại. Người nào có nhà riêng ở ngoài phố, cũng mặc binh phục hấp tấp đi. Hơn hai trăm người đứng xếp hàng ở sân. Đội Cấn tay cầm súng, theo sau có Đội Giá và hơn mười người thủ túc võ trang đầy đủ, điểm mặt một lượt, rồi dõng dạc nói: - Chúng ta bị ách nô lệ quàng lên cổ mấy chục năm nay, dẫu có sống cũng như chết. Hôm nay là ngày chúng ta phải trỗi dậy, nhất quyết giải phóng đất nước. Tôi đã sai người giết chết viên Giám Binh và tên Quản Hạnh tay sai của nó. Đội Cấn chỉ hai chiếc đầu lâu cắm ở hai cọc tre tiếp: https://thuviensach.vn - Giờ khởi nghĩa đã điểm. Ai không theo thì giơ tay lên. Ai nấy đều xanh mắt lại, đồng thanh xin theo. Đội Cấn nói: - Nếu phản bội thì chịu tội gì? - Tội chết. - Vậy các anh đồng hô: “Giải phóng dân tộc” Cả bọn hô to: - Giải phóng dân tộc! Đội Cấn phân phát công tác cho mọi người, rồi nổ ba phát súng, báo hiệu giờ khởi nghĩa. Cai Trương đem hai chục tên lính đến trại giam giết chết cai Tèo vào lão Ách “gà chọi” giải phóng cho bọn tù chính trị, Trần Lập Thành hô to: - Mỗi người phải tìm lấy một món binh khí, cùng tôi đến Tòa Sứ tìm Công sứ Darles. Cả bọn reo ầm lên, tranh nhau lấy củi, gậy rồi theo Thành đến Tòa Sứ. Nhưng hôm trước, Darles và viên phó sứ đã về Hà Nội, nên Thành kiếm mãi không thấy, tức mình ra lệnh cho bọn tù phóng hỏa đốt cháy mấy chiếc nhà gianh gần đó. Ngọn lửa bốc cháy, khói đen bay ngất trời. Đội Giá đem năm chục tên lính đến chiếm nhà Đoan. Viên chủ sự là Cazenave ôm két bạc chạy thoát được. Sở bưu điện cũng bị nghĩa quân vây, nhưng viên chủ sự là người Nam còn đủ thì giờ điện về Hà Nội báo tin. Không đầy một tiếng đồng hồ, các công sở đều hoàn toàn bị chiếm đóng. Một số kiều dân Pháp nhanh chân chạy lên được đồn quân Lê Dương đóng ở trên một quả đồi cách Tòa sứ độ năm trăm thước. https://thuviensach.vn Các công chức người Nam. thư ký, đề lại, trước còn kéo nhau vào dinh viên tuần phủ mong được toán quân Lê Dương đến giải nguy, nhưng đợi mãi chưa thấy trên đồn nổ súng mà khắp nơi nghĩa quân ầm ầm kéo tới nên mạnh ai người nấy chạy, không phân biệt phương hướng. Viên Tuần Phủ cải trang thành một thường dân thoát được ra khỏi tỉnh. Sang tới một giờ đêm, thì tình hình đã tạm yên. Đội Cấn họp các đồng chí ở Sở Giám Binh bàn định công việc. Đội Giá sai người mang võng đến trại giam đón Lương Ngọc Quyến ra, vì Quyến đã bán thân bất toại không đi được. Chung quanh mười chiếc bàn ghép lại thành hai dãy dài choán hết cả gian phòng, các đảng viên cao cấp ngồi yên lặng nhìn làn khói trầm thơm ngát cuồn cuộn bốc ở chiếc lư hương bằng đồng đặt trên cái ghế cao lênh khênh. Giáp mặt vào tường, hai lá cờ Việt Nam Quang Phục Hội to bằng nửa chiếc chiếu đóng chéo cán, uy nghi và hùng dũng. Đội Cấn khai mạc cuộc họp: - Thưa các đồng chí! Nhân danh là một đảng viên trong phong trào giải phóng dân tộc, tôi xin báo cáo tình hình quân sự trong mấy giờ qua. Tất cả các công sở đã bị nghĩa quân chiếm đóng, kho súng đạn đã lọt vào tay chúng ta. Dân chúng đã yên tĩnh và đồng lòng hưởng ứng phong trào cách mệnh. Giờ phút này, chúng ta hoàn toàn làm chủ tình thế. Cử tọa vỗ tay tán thưởng. Một đảng viên đứng lên phát biểu ý kiến: - Đây mới chỉ là bước đầu phong trào giải phóng dân tộc. Chúng ta còn phải tranh đấu nhiều nữa và con đường chắc chắn sẽ chứa nhiều gian nan, hiểm trở. Muốn thống nhất hành động và ý chí, chúng ta cần phải bầu một vị lãnh tụ để lãnh đạo phong trào. Cử tọa vỗ tay hoan bô. Cai Trương lên tiếng: - Vị lãnh tụ này phải là một người có uy tín đối với anh em. Ngoài ra, lại phải giàu sáng kiến về quân sự. Riêng tôi, tôi xin bầu anh Trịnh Văn Cấn. https://thuviensach.vn Lại một tràng vỗ tay nữa. Đội Giá tiếp: - Anh em nghĩ thế nào? Cả bọn hô: - Biểu đồng tình. Đội Cấn nghiêm minh đáp: - Tôi tự xét không đủ năng lực để đảm nhiệm một công việc quan trọng như vậy. Hiện nay, bên cạnh chúng ta có nhà cách mệnh trứ danh là Lương Ngọc Quyến ; phi tay ấy, không ai đủ tài năng điều khiển phong trào. Quyến đang nằm trên một tấm phản, vội ngắt lời: - Tôi đã thành một phế nhân, ăn còn phải có người và thì cáng đáng sao nổi công việc ấy được. Tôi xin bầu anh Cấn làm minh chủ. Mọi người đều nhao nhao lên hưởng ứng, Đội Cấn hai ba lần từ chối, sau đành phải nhận, rồi ngồi vào ghế giữa. Một người đứng lên hỏi: - Xin đảng trưởng cho biết tại sao lại treo lá cờ kia? Đội Cấn đáp: - Đây là cờ của đảng Việt Nam Quang Phục Hội do Kỳ Ngoại Hầu Cường Để làm minh chủ. Chúng ta phần đông đều là cựu đảng viên cả, lẽ tất nhiên phải dùng lá cờ đó. Lại một dịp để cho cho đảng viên cộng sản quấy rối. Một thanh niên phần tử Cộng sản đứng lên phản đối: - Như thế không được. Chúng ta tự động đánh chiếm Thái Nguyên, không theo mệnh lệnh của đảng nào. Có lẽ đâu lại phải mượn oai người để làm việc riêng của mình? Vả lại, hiện nay Việt Nam Quang Phục Hội đã tan rã, các đảng viên mất liên lạc với nhau, chịu bó tay nằm yên một chỗ. Các lãnh tụ như Phan Bội Châu, Nguyễn Hải Thần, Nguyễn Thượng Hiền bôn https://thuviensach.vn ba ở Hải ngoại, biết đâu chả rút chân ra khỏi sân khấu chính trị rồi? Và an phận với cuộc đời vợ đẹp con khôn? Tôi đề nghị bỏ lá cờ kia đi. Đội Cấn hỏi: - Nên thay bằng lá cờ nào? - Để tùy theo ý kiến của Hội đồng. Sau một cuộc bàn cãi sôi nổi, Hội đồng nhất định chấp thuận đề nghị của đại đa số đảng viên dùng lá cờ của Việt Nam Quang Phục Hội. Mấy đảng viên Cộng sản đứng lên phản đối. - Lá cờ này tượng trưng cho nền đế chế hiện hữu của nước ta Từ Đề Thám đến Phan Đình Phùng những cuộc tranh đấu vẫn nhắm mục đích ủng hộ quân quyền. Đả đảo đế chế! Hoan hô Cộng sản! Một cựu tướng lĩnh của Đề Thám là Ba Nho đứng lên chất vấn: - Cộng sản là cái gì? - Là Lê Ninh. Ba Lâm hỏi luôn: - Lê Ninh là ai? Có phải người Việt Nam không? - Là người của nước Nga La Tư. Đội Giá quắc mắt: - Vậy mời các ông đi về với Lê Ninh và nước Nga La Tư của ông. Chúng tôi tranh đấu cho nước Việt Nam thì chỉ muốn cộng tác với người Nam mà thôi. Các đảng viện Cộng sản đi ra ngoài phòng. Đội Cấn không giữ, ngồi xuống, dõng dạc tuyên bố: - Xin mời các đồng chí ấn định chương trình hành động. Lương Ngọc Quyến nói ngay: https://thuviensach.vn - Xong cuộc tấn công chớp nhoáng, lực lượng quân sự của ta đã bị phân tán đi để chiếm đóng các công sở. Hiện nay đồn Lê Dương còn mấy trăm lính trang bị bằng những võ khí tối tân. Nếu sáng mai chúng phản công thì lấy gì chống đỡ? Tôi đề nghị rút hết cả về, chỉ để vài người canh gác là đủ, rồi lợi dụng lúc đêm tối tiến đánh chiếm đồn. Nếu ta thanh toán được toán lính Lê Dương, thì Thái Nguyên không lo gì nữa. Đội Cấn gật đầu: - Đồng chí bàn hợp lý lắm. Quyến tiếp: - Chắc chắn là Hà Nội đã biết tin tức ở dây rồi, chỉ nội nhật ngày mai là quân tiếp viện sẽ tới. Chúng ta cho ngay người đi phá hết cầu cống để chặn đường tiến của địch. Ta cố thủ ở Thái Nguyên trong một thời gian, rồi bắt liên lạc với toán quân Việt Nam Quang Phục Hội ở Quảng Đông, Quảng Tây. Đợi khi nào lực lượng đầy đủ, ta sẽ đánh rộng ra chiếm dần dần các tỉnh khác. Đội Giá ngắt lời: - Một căn cứ nhỏ xíu như Thái Nguyên không phảỉ là nơi thuận tiện để cố thủ. Ta lợi dụng lúc lòng dân đương hăng đánh tràn đi, thì đại sự tất xong. Ba Lâm cũng nói: - Thời cơ đã đến ta không nên nhút nhát, mà hỏng cả việc. Hiện nay Pháp đang lúng túng ở chính quốc không thể phái binh sang được. Ta lấy số đông tràn ngập các châu huyện đi đến đâu mộ binh đến đấy, thóc gạo sẵn, khí giới đủ, thì lo gì chả chiếm được Thủ Đô trong một thời gian gần đây. Sau một cuộc bàn cãi gay go, hội đồng bác bỏ đề nghị của Quyến, nhưng theo lời của Đội Cấn, phái Cai Trương, Ba Nho đem 200 quân đánh đồn Lê Dương. °° ° https://thuviensach.vn Đúng ba giờ sáng, toán nghĩa quân đến bố trí ở chân đồi đoạn nã súng lên. Trên đồi chỉ có năm chục lính Lê Dương với một ít thường dân Pháp. Nghĩa quân vừa bò lên, vừa bắn, đã khá lâu, nhưng vẫn chưa thấy địch bắn trả lại. Đơn vị thứ nhất đã tới chân thì một loạt liên thanh nổ, làm chết mất mấy người. Tiếp theo đó súng trường ở các lỗ châu mai thi nhau nhả đạn. Nghĩa quân không sao tiến được, nằm rạp cả xuống. Trong lúc ấy, đại bác bảy mươi lăm ly ở đồn bắt đầu bắn vào Sở Giám Binh mười lăm phát liên tiếp. Cai Trương hô xung phong mấy lượt, nhưng không ai dám tiến, vì đạn khạc ra như mưa rào. Hai bên cầm cự nhau đến năm giờ sáng thì Ba Nho cho lệnh nghĩa quân lui, khiêng bốn xác chết. Đội Cấn hỏi: - Đồn không chiếm được à? Ba Nho có vẻ bẽn lẽn, đáp: - Chúng phòng thủ chu đáo lắm. Đội Cấn gọi Cai Trương: - Trong hai mươi bốn tiếng đồng hồ, anh phải chiếm xong vị trí của địch. Nếu trái lệnh thì đừng nên trông thấy tôi nữa. - Xin tuân lệnh đảng trưởng. Đoạn Trương mang hai trăm quân đi. Đang lúc ấy bỗng được tin báo có một toán quân không biết ở đâu đến, hiện nay đang đóng ở trại Gia Sàng cách tỉnh ba cây số. Đội Cấn hỏi: - Ai dám xung phong? Trần Lập Thành giơ tay. Đội Cấn điểm ba chục tay súng cùng với năm chục nghĩa quân đủ giáo mác. Nguyên toán lính khố xanh này là của hai viên Giám Binh François Martini và Pellegrini ở hai tỉnh Phúc Yên, Bắc Giang kéo đến thám thính https://thuviensach.vn tình hình. Quyến phát biểu ý kiến: - Ta nên cho quân đi các nhà, giải thích cho mọi người hiểu rõ và khuyên dân chúng đừng hoang mang. Có như thế mới giữ vững được tinh thần cho quân dội. Đội Cấn khen phải, tự mình đem hai chục thủ túc đi. Trong khi ấy Cai Trương đã mở cuộc tấn công lên đồn. Súng nổ rền… Khói thuốc bay khét lẹt. Toán nghĩa quân hết lớp này đến lớp khác, lăn xả vào chiếm những hầm chiến đấu của địch. Nhiều viên đạn trái phá rơi cả vào khu phố của dân ở gây ra ít nhiều thiệt hại về người và nhà cửa. Đội Cấn đi quan sát phố xá thấy cửa đóng chặt, Chàng cho bắc loa gọi dân chúng phải bình tĩnh đề phòng bọn lưu manh lợi dụng thời cơ để cướp bóc của cải. Khi quay về thì được biết đồn vẫn chưa chiếm được, Đội Cấn tức giận toan phái thêm quân tiếp viện thì Quyến can rằng: - Đối với toán quân Lê Dương trên đồn, ta không cần phải dùng sức mạnh. Ta cứ cho quân vây chung quanh, rồi dụ hàng. Hễ hết lương thực thì súng đạn dẫu nhiều cũng thành vô dụng. Đội Cấn nghe lời, lập tức phái người đến bảo thôi bắn. Đến ba giờ chiều, Đội Cấn vẫn chưa thấy tin tức gì của Trần Lập Thành, liền cho quân đi dò xét. Nguyên do, Thành đến một nơi cách Gia Sàng độ ba trăm thước, thì cho quân đào đất đắp ụ để nấp. Đoạn chàng cho thét loa gọi hàng. Lúc ấy vào khoảng bốn giờ chiều hôm mùng một tháng chín. Bên này viên Giám Binh Pellegrini chưa biết rõ hỏa lực của dịch ra sao, nên chưa dám nổ súng. François Martini bàn rằng: https://thuviensach.vn - Ta chỉ có hai mươi sáu tay súng. Nếu địch lấy số đông uy hiếp thì khó lòng mà thoát chết. Tôi muốn rút khỏi chỗ này. Pellegrini không nghe, nói: - Chỉ đêm hôm nay là toán quân tiếp viện ở Hà Nội sẽ tới nơi. Dù địch tấn công, ta cũng cứ đánh. Tôi xem địch cũng không vừa, vì chúng đã biết dùng chiến thuật lung lạc tinh thần của ta trước khi tấn công. Trong khi ấy, loa của nghĩa quân vẫn cứ ầm ầm gọi: - Hỡi các anh em lính khố xanh. Chúng ta đã sống hàng mấy chục năm nay, dưới sự kiềm tỏa của bọn cướp nước. Hiện nay toàn dân đã trỗi dậy đánh kẻ thù chung, các tỉnh như Vĩnh Yên, Bắc Giang, đều bị nghĩa quân chiếm đóng, Chỉ nay mai là Hà Nội sẽ thất thủ. Anh em hãy bỏ hàng ngũ địch hợp lực với chúng tôi giải phóng nốt những tỉnh còn trong phạm vi thế lực của địch. Quân tiếp viện của ta đã vượt biên thùy Hoa Việt, hiện đóng rải rác khắp nơi. Các anh em mau mau tỉnh ngộ mà quay về phụng sự Tổ quốc. Martini mỉm cười: - Chúng tuyên truyền. Một tên lính đứng sau cướp lời: - Có lẽ thực đấy. Martini rút súng lục dí vào ngực tên lính: - Tôi cấm anh không được nói láo. Tiếng loa vẫn không ngớt, nhưng toán lính ở trại Gia Sàng không hề sao xuyến, nằm cả xuống bố trí cẩn thận. Đến năm giờ thình lình nghĩa quân mở cuộc tấn công. Những luồng đạn nhắm Gia Sàng bay tới. Một đơn vị xung phong của Thành, miệng ngậm dao, bò dần dần đến hàng rào tre. Pellegrini hô quân bắn trả lại. Khói thuốc che kín cả khu trại; https://thuviensach.vn