🔙 Quay lại trang tải sách pdf ebook Đo Thế Giới Ebooks Nhóm Zalo https://thuviensach.vn DANIEL KEHLMANN ĐO THẾGIỚI LÊ QUANG dịch HOA QUÂN TỬ thực hiện ebook nhã nam NHÀ XUẤT BẢN VĂN HỌC https://thuviensach.vn 2009 https://thuviensach.vn VÀI NÉT VỀ TÁC GIẢ VÀ TÁC PHẨM DANIEL KEHLMANN sinh ngày 13.1.1975 ở Munich (Đức), Là con trai của một đạo diễn và một nữ diễn viên, đã theo học đại học ở Vienna (Áo) năm 1981, học Triết học và Văn học tại Vienna. Sau khi tốt nghiệp, Kehlmann viết luận án tiến sĩ về Khái niệm Cao Thượng của Immanuel Kant, nhưng “tôi bỏ cuộc sớm, vì việc viết văn quá trôi chảy”. Sau tác phẩm đầu tay Màn diễn của Beerholm (Beerholms Vorstellung), năm 1997, Kehlmann viết phê bình và tiểu luận văn học cho nhiều tờ báo lớn, từ 2001 dạy Nghệ thuật thi ca ở Đại học Mainz và Đại học Wiesbaden và Đại học Cottingen. Ông đi du lịch rất nhiều, và giành rất nhiều giải thưởng cho các tiểu thuyết và truyện ngắn, gần đây nhất là Cadide Award 2005... Daniel Kehlmann cũng là Viện sĩ Viện Hàn lâm Khoa học và Văn học Đức. Kehlmann hiện đang sống tại Vienna "Kehlmann là một nhà văn kỳ lạ." "Daniel Kehlmann là một người kể chuyện tuyệt vời, tự tin trong giọng điệu, với sự kiểm soát bậc thầy các tình tiết... Đáng say mê" "Một thành tựu không nhỏ với một người đàn ông ở tuổi 31." TÁC PHẨM: - Màn diễn của Beerholm (Beerholms Vorstellung) tiểu thuyết, 1997 - Trong nắng (Unter der Sonne), tập truyện ngắn, 1998 - Thời đại Mohler (Mahlers Zeit), tiểu thuyết, 1999 https://thuviensach.vn - Chốn xa nhất (Der Ternste Ort), truyện dài, 2001 - Tôi và Kaminski (lch und Kaminski), tiểu thuyết,2003 - Đo thế giới (Die Vermessung der Welt), tiểu thuyết, 2005 - Carlos Montúfar đâu ? (Wo ist Carlos Montútar ?), tiểu luận, 2005 - Những chuyện đùa rất nghiêm túc (Diese sehr ernsten Scherze), tập bài giảng về thi ca ở Gottingen, 2007 GIẢI THƯỞNG: - 1998 Giải khuyến khích của Hội Văn học thuộc Hiệp hội Công nghiệp Liên bang - 2000 Học bổng của Hội Văn học Berlin - 2003 Giải khuyến khích của Văn phòng Thủ tướng Áo - 2005 Giải Candide của Hội Văn học Minden - 2005 Đề cử chung kết giải Booker Đức cho tiểu thuyết Đo thế giới (Die Vermessung der Welt) - 2006 Giải văn chương của Quỹ Konrad Adenauer; Giải Heimito von Doderer, Giải Heinrich von Kleist. ĐO THẾ GIỚI là tác phẩm khiến cho tên tuổi của Daniel Kehlmann trở nên vang dội khắp châu Âu và thế giới, là cuốn best seller được báo chí ca ngợi khắp Ý, Pháp, Mỹ và Tây Ban Nha... Đặc biệt, tại Đức, gần hai năm qua (suốt 72 tuần liên tục từ khi xuất bản) Đo thế giới vẫn giữ vị trí số 1 trong danh sách sách bán chạy nhất của nước này. https://thuviensach.vn Đo thế giới đã được bán bản quyền dịch và xuất bản tại 37 quốc gia và lãnh thổ: Albania, Macedonia, Brazil, Bulgaria, Trung Quốc, Croatia, Đan Mạch, Phần Lan, Pháp, Anh, Hy Lạp, Hà Lan, Hungary, Iceland, Indonesia, Israel, Ý, Nhật Bản, Hàn Quốc, Latvia, Lithuania, Mexico, Na Uy, Ba Lan, Bồ Đào Nha, Romania, Nga, Serbia, Slovenia, Tây Ban Nha, Tây Ban Nha/Galician, Tây Ban Nha/Catalan, Thụy Điển, Đài Loan, Thái Lan, Thổ Nhĩ Kỳ, Mỹ, Việt Nam. Cây bút trẻ tuổi Daniel Kehlmann đã tạo nên một tiểu thuyết thông minh, hài hước, giàu chất trí tuệ Đức nhất từ cuộc đời hai bậc thiên tài trong thời đại Ánh sáng: Carl Kriedrich Gauss và Alexander von Humboldt. Một người không thích cuộc sống mà thiếu đàn bà nhưng trong đêm tân hôn vẫn nhảy ra khỏi giường để ghi lại một công thức toán. Một người nhập thân vào khoa học và du hành như một kẻ tuẫn đạo: vượt qua đồng cỏ và rừng rậm, băng qua Orinoco, nếm thuốc độc, trèo lên trên đỉnh núi cao nhất mà con người từng biết, thám hiểm mọi hang hốc. Một người được coi như bộ não làm toán vĩ đại nhất sau Newton, chẳng coi nhân quần là gì, thậm chí chẳng cần rời khỏi nhà mình ở Gottingen để chứng minh rằng không gian cong. Một người vĩnh viễn tin vào tiến bộ xã hội, và rồi sẽ được lịch sử biết tới như một Colombus Đệ nhị. Câu chuyện là sự giao thoa thú vị giữa hai nhà bác học nổi tiếng của nước Đức vào thế kỷ XIX, trong cái ý nghĩa tối thượng của cuộc đời con người đi khám phá những quy luật bí ẩn của Tạo hóa, nhưng chẳng thiếu hài hước và châm biếm bởi những giăng mắc của trí tuệ siêu việt vào đời thường và xã hộỉ. Với Đo thế giới, Daniel Kohlmann đã tỏ ra thoải mái một cách đáng ngưỡng mộ trong một trò chơi tinh tế giữa hiện thực và hư cấu, đồng hành cùng những cái tên có trong mọi cuốn lịch sử khoa học, chứng tỏ rằng văn chương vĩnh viễn có những quyền năng không thể coi nhẹ trong việc tiệm cận những chân lý phổ quát của tự nhiên và con người. https://thuviensach.vn Là một bestseller thống trị ở nước Đức với hơn một triệu bản in trong năm vừa qua, tác phẩm đánh dấu sự khởi đầu rực rỡ của một tài năng viết văn tầm cỡ thế giới. “Tiểu thuyết Đức hài hước nhất năm nay - tuyệt diệu !" https://thuviensach.vn Du Hành 1 tháng Chín năm 1828. Sau nhiều năm, lần đầu tiên nhà toán học vĩ đại nhất nước mới lại rời thành phố quê hương để đi dự Hội nghị các nhà nghiên cứu tự nhiên của Đức ở Berlin. Dĩ nhiên ông không muốn tới đó. Hàng tháng ròng ông nhất quyết cự tuyệt, nhưng Alexander von Humboldt vẫn đeo đẳng cho đến khi ông ưng thuận trong một phút mềm lòng và hy vọng rằng ngày đó sẽ chẳng bao giờ tới. Và bây giờ thì giáo sư Gauss trốn trong chăn. Khi Minna gọi ông dậy vì xe ngựa đã sẵn sàng và quãng đường xa xôi lắm, thì ông quặp chặt lấy gối và cố tống bà vợ biến đi cho khuất mắt bằng cách nhắm tịt mắt lại. Khi mở mắt ra thấy Minna vẫn đứng đó, ông gọi vợ là đồ nhiễu sự, dốt nát và là nỗi bất hạnh trong những năm cuối của đời mình. Thấy nói vậy vẫn vô ích, ông gạt chăn ra rồi đặt chân xuống đất. Mặt mũi cau có, rửa ráy sơ sài, ông đi xuống gác. Eugen, con trai ông, đang đợi ở phòng khách với hành lý đã gói ghém xong. Nhìn thấy cậu, Gauss lên cơn thịnh nộ: ông đập tan cái bình đặt trên bậu cửa sổ, giậm chân bành bạch và vung tay chân loạn xạ, không im miệng trở lại cả khi Eugen và Minna, mỗi người một bên, đặt tay lên vai ông và thề thốt là người ta sẽ chăm sóc ông tử tế và ông sẽ sớm về nhà, mọi việc sẽ chỉ thoáng qua như một cơn ác mộng. Ông chỉ bình tĩnh lại khi bà mẹ già nua bị tiếng ồn ào quấy rầy từ trong phòng mình tiến ra, bẹo má ông và hỏi có chuyện gì với thằng cu can đảm của bà. Không một chút thân thiện, ông chia tay mẹ và Minna, hờ hững xoa đầu con bé gái và thằng út. Rồi ông sai người ta đỡ mình lên xe ngựa. https://thuviensach.vn Chuyến đi là một cực hình. Ông mắng Eugen là đồ vô dụng, giật lấy cái ba toong của cậu và đâm thật lực vào bàn chân cậu. Ông nhíu mày nhìn ra cửa sổ một hồi lâu rồi hỏi, bao giờ thì con gái ông mới lấy chồng, tại sao không đứa nào chịu lấy nó, nguyên cớ gì ? Eugen vuốt lại mái tóc dài, mân mê chiếc mũ đỏ bằng cả hai tay và không muốn trả lời. - Mày không mở miệng ra hả, Gauss nói. - Thật tình mà nói, Eugen đáp, chị ấy không được xinh đẹp cho lắm. Gauss gật đầu, ông thấy câu trả lời có vẻ hợp lý. Ông đòi đọc sách. Eugen đưa ông cuốn sách mà cậu vừa giở ra: Nghệ thuật thể dục Đức của Friedrich Jahn. Đó là một trong những cuốn sách ruột của cậu. Gauss cố đọc, song chỉ được mấy giây là ông ngẩng lên và phàn nàn về cái giảm xóc xe ngựa bằng da theo lối mới, chỉ tổ làm người ta nôn nao hơn trước. Rồi sẽ đến lúc có máy móc chở con người từ thành phố này tới thành phố kia với vận tốc của đạn ra khỏi nòng, ông nói. Lúc ấy thì chỉ cần nửa tiếng là đi được từ Gottingen đến Berlin. Eugen lúc lắc đầu vẻ ngờ vực. - Kỳ quái và bất công làm sao, Gauss nói, một ví dụ cho tinh ngẫu nhiên thảm hại của sự tồn tại là người ta sinh ra vào một thời đại nhất định và bị cột chặt vào đó, bất kể có muốn hay không. Nó đem lại cho ta một lợi thế bất chính đối với quá khứ và biến ta thành thằng hề của tương lai. Eugen ngái ngủ gật đầu. https://thuviensach.vn - Thậm chí một đầu óc như ông, Gauss nói, thật ra nếu vào cái thời hồng hoang của nhân loại hay bên bờ sông Orinoco thì sẽ chẳng làm được trò trống gì, trong khi bất cứ một thằng ngu nào sau hai trăm năm nữa cũng có thể chế nhạo ông hoặc bịa đặt những chuyện phi lý vô liêm sỉ về ông. Ông ngẫm nghĩ, một lần nữa gọi Eugen là đồ vô dụng rồi đắm chìm vào cuốn sách. Trong khi ông đọc, Eugen cắn răng nhìn ra cửa sổ để giấu bộ mặt méo xệch đi vì nhục nhã và căm tức. Quyển Nghệ thuật thể dục Đức nói về các dụng cụ thể dục. Tác giả miêu tả dài dòng những phương tiện mà ông ta phát kiến ra để người ta leo trèo lên. Có thứ ông ta gọi là ngựa xoay, thứ khác là xà kèo, thứ khác nữa lại tên là ngựa nhảy. - Thằng cha này dở hơi, Gauss nói, rồi ông mở cửa xe ném cuốn sách ra ngoài. - Sách của cậu, Eugen kêu lên. Thảo nào, ông cũng nghĩ thế, Gauss nói, ngủ thiếp đi, và không thức dậy nữa cho đến lúc thay ngựa buổi tối ở trạm biên giới. Trong lúc đợi những con ngựa cũ được tháo yên cương và đóng đai ngựa mới, họ ăn xúp khoai tây trong một quán trọ. Vị khách duy nhất ngoài họ, một người đàn ông gầy gò râu dài má hóp, vụng trộm quan sát họ từ bàn bên cạnh. - Thân xác của người ta, Gauss nói với vẻ bực dọc vì ông vừa mơ đến dụng cụ thể dục, quả là nguồn gốc của mọi sự hành hạ. Ông vẫn luôn thấy đó là tinh khôi hài độc địa của Chúa, khi một trí óc như ông lại bị giam cầm trong một cơ thể ốm o, trong khi một trí khôn tầm tầm như Eugen hầu như chẳng bao giờ ốm đau. - Hồi nhỏ cậu bị đậu mùa nặng, Eugen nói, suýt nữa thì không qua khỏi. Còn nhìn thấy sẹo đây này ! https://thuviensach.vn Đúng thế, Gauss nói, ông quên khuấy đi mất. Ông chỉ vào những con ngựa của bưu điện ngoài cửa sổ. Kể ra cũng chẳng khác gì một chuyện tiếu lâm, người giàu đi lại trên đường mất gấp đôi thì giờ so với người nghèo. Người nào sử dụng mấy con vật của bưu điện thì sau mỗi chặng lại được đổi. Ai có ngựa riêng thì phải đợi cho chúng nghỉ lấy sức. - Thì đã sao cơ chứ, Eugen hỏi. - Dĩ nhiên, Gauss nói, đối với một kẻ không quen tư duy thì đó là điều tất yếu. Cũng tựa như chuyện một chàng trai trẻ thì chống ba toong còn ông già thì không. - Sinh viên thì phải có ba toong, Eugen nói. Xưa nay vẫn thế, và không việc gì phải thay đổi. - Có lẽ thế, Gauss nói và mỉm cười. Họ im lặng múc xúp, cho đến khi tay hiến binh của trạm gác bước vào đòi xem hộ chiếu. Eugen trình cho hắn giấy thông hành của mình: một chứng chỉ của triều đình với ghi chú, cậu tuy là sinh viên nhưng không có vấn đề gì, và được phép theo bố vào lãnh thổ Phổ. Tay hiến binh nhìn cậu đầy nghi ngại, kiểm tra hộ chiếu, gật đầu rồi quay sang Gauss. Ông không có giấy tờ gì cả. - Không hề có hộ chiếu ? Tay hiến binh ngạc nhiên hỏi, không giấy má, không con dấu nào, hoàn toàn không ? - Ông chưa bao giờ cần mấy thứ đó, Gauss nói. Lần cuối cùng ông qua biên giới Hannover cách đây đã hai mươi năm. Hồi đó ông chẳng gặp khó khăn nào. Eugen cố gắng giải thích họ là ai, đi đâu, và theo thỉnh cầu của ai. Cuộc họp các nhà nghiên cứu tự nhiên diễn ra dưới sự bảo trợ của vương triều. Là khách danh dự bố cậu có thể coi như được vua mời. https://thuviensach.vn Viên hiến binh muốn xem hộ chiếu. - Ông không thể biết được, Eugen nói, song bố tôi được tôn kính ở mọi xứ sở xa xăm nhất, là thành viên của mọi viện hàn lâm, từ khi còn trẻ đã được gọi là ông hoàng toán học. Gauss gật đầu. Người ta nói, vì ông mà Napoléon đã bỏ lệnh bắn phá Gottingen. Eugen tái mặt. - Napoléon, viên hiến binh lặp lại. - Thế đấy, Gauss nói. Viên hiến binh cao giọng hơn ban nãy một chút, đòi xem hộ chiếu. Gauss gục đầu lên cánh tay và không động đậy. Eugen hích vào ông, nhưng không kết quả. Chẳng hề hấn gì, Gauss lẩm bẩm, ông muốn về nhà, chuyện này chẳng hề hấn chút gì cả. Viên hiến binh lúng túng cạ vào vành mũ. Người đàn ông ngồi bàn bên xen vào. Tất cả chuyện này sẽ chấm dứt ! Nước Đức sẽ tự do, công dân lương thiện sẽ yên ổn sinh sống và đi lại, với thể xác và tinh thần khỏe mạnh, và chẳng cần giấy tờ gì nữa cả. Không tin vào tai mình, viên hiến binh đòi thẻ căn cước của ông ta. Đó chính là chuyện ông muốn nói, người đàn ông kêu lên và lục lọi trong túi. Đột nhiên ông vùng dậy, gạt đổ chiếc ghế đẩu rồi lao ra ngoài. Viên hiến binh nhìn trừng trừng vào khung cửa mở đến mấy giây rồi mới định thần đuổi theo người đàn ông. https://thuviensach.vn Gauss từ từ ngẩng đầu lên. Eugen đề nghị đi tiếp ngay. Gauss gật đầu và im lặng ăn nốt đĩa xúp. Trạm hiến binh trống không, cả hai cảnh sát đã bám theo người đàn ông râu dài. Eugen và người xà ích cùng nhau nâng thanh chắn lên. Thế là họ đi vào đất Phổ. Giờ đây Gauss đã thư thái, gần như vui vẻ. Ông nói chuyện về hình học vi phân. Người ta gần như không thể mường tượng ra nổi con đường đi vào không gian cong sẽ còn dẫn đến đâu. Ngay cả ông cũng chỉ hiểu nó trong những nét cơ bản. Eugen nên vui mừng về trí óc tầm tầm của mình, chứ đôi khi những vấn đề đó thật sự là đáng sợ. Rồi ông kể chuyện thời hoa niên tủi nhục của mình. Ông có một người cha nhẫn tâm và lạnh lùng, chứ được như Eugen thì may mắn lắm. Ông làm toán từ khi chưa biết nói. Có lần bố ông đếm lương tháng sai, thế là ông khóc òa lên. Khi bố ông sửa lỗi, lập tức ông im ngay. Eugen làm ra vẻ bị ấn tượng, cho dù cậu biết câu chuyện không có thật. Joseph, thằng em của cậu, đã bịa ra chuyện đó và rêu rao khắp nơi. Cho tới một lúc, ông bố vì nghe nhiều lần quá mà bắt đầu tin là thật. Gauss nói đến sự ngẫu nhiên, kẻ thù của kiến thức mà ông luôn tìm cách chiến thắng. Quan sát từ khoảng cách gần, người ta sẽ nhìn thấy sự tinh tế vô tận của mạng lưới nhân quả của mỗi sự kiện. Lùi lại đủ xa mới thấy hết các đường nét. Phóng túng và ngẫu nhiên là vấn đề của tầm xa trung bình, là chuyện khoảng cách. Cậu có biết thế không ? Cũng tàm tạm, Eugen mệt mỏi trả lời và nhìn vào mặt đồng hồ bỏ túi. Nó chỉ giờ không chính xác lắm, nhưng có lẽ là trong khoảng từ ba rưỡi đến năm giờ sáng. Tuy nhiên, những quy tắc xác suất không nhất thiết phải có hiệu lực, Gauss vừa nói tiếp vừa ấn cả hai tay lên tấm lưng đau mỏi. Chúng không phải là các định luật tự nhiên, và bao giờ cũng có https://thuviensach.vn ngoại lệ, chẳng hạn như trí tuệ của ông, hoặc hiển nhiên là trong trò may rủi thì liên tục có một thằng ngu nào đó thắng. Thậm chí đôi khi ông ngờ rằng cả các định luật vật lý cũng chỉ có giá trị thống kê, nghĩa là cũng dung thứ ngoại lệ: ma quỷ, hoặc thần giao cách cảm. Eugen hỏi, liệu có phải cha nói đùa. Chính ông cũng không biết, Gauss nói, rồi ông nhắm mắt và thiếp vào giấc ngủ sâu. Họ tới Berlin vào chiều muộn ngày hôm sau. Hàng nghìn ngôi nhà nhỏ không có tâm điểm và hàng lối, một khu dân cư phình trướng trên vùng đất lầy lội nhất châu Âu. Mãi gần đây người ta mới bắt đầu dựng các tòa nhà lộng lẫy: một nhà thờ xứ, mấy cung điện, bảo tàng cho các hiện vật mà Humboldt sưu tầm được từ các chuyến thám hiểm lớn. Vài năm nữa, Eugen nói, nơi đây sẽ là một kinh đô lớn như Roma, Paris hay Saint Petersburg. - Không bao giờ, Gauss nói. Một thành phố tởm lợm ! Cỗ xe ngựa nảy lộc cộc trên lớp đá rải đường xấu xí. Hai lần, lũ ngựa lồng lên vì những con chó gầm ghè, vào đến ngõ thì bánh xe gần như sa lầy trong cát ướt. Chủ nhà của họ sống ở nhà số 4 Packhof, giữa thành phố, ngay sau công trường của nhà bảo tàng mới. Để họ không lạc lối, ông đã lấy bút ngòi nhỏ vẽ một sơ đồ rất chính xác. Chắc là ai đó thấy họ từ xa và đã báo tin, vì chỉ vài giây sau khi họ đi vào sân là cửa nhà mở tung và bốn người đàn ông chạy ra đón. Alexander von Humboldt là một ông già nhỏ thó với mái tóc trắng như cước. Theo sau ông là một viên thư ký với cuốn vở mở sẵn, một người đưa tin mặc đồng phục và một người đàn ông râu quai nón vác hộp gỗ đóng khung. Cứ như đã tập đội hình, họ đứng vào vị trí. Humboldt dang tay về phía cửa xe ngựa. https://thuviensach.vn Không có gì động cựa. Phía trong xe có tiếng nói hấp tấp. Không, ai đó kêu lên, không ! Có tiếng đánh thùm thụp, rồi tiếng kêu thứ ba: không ! Rồi một lúc lâu chẳng có gì xảy ra. Rốt cuộc cánh cửa cũng mở ra, và Gauss cẩn thận trèo xuống đất. Ông giật mình lui lại khi Humboldt đặt tay lên vai ông và nói, quả là một vinh dự xiết bao một thời khắc vĩ đại cho nước Đức, cho khoa học, cho chính ông. Viên thư ký ghi chép, người đàn ông sau chiếc hộp gỗ suỵt: nào ! Humboldt đứng im phăng phắc. "Đấy là ông Daguerre", ông thì thào, môi không động đậy. Một môn đệ của ông, hiện đang nghiên cứu cái máy có thể ghi lại một khoảnh khắc lên lớp i-ốt bạc nhạy sáng và giật nó ra khỏi dòng thời gian đang trôi. Đề nghị chớ có động đậy ! Gauss nói, ông muốn về nhà. "Một lát thôi", Humboldt thì thào, "chừng mười lăm phút, bây giờ đã tiến bộ lắm rồi". Mới dạo gần đây còn phải đợi lâu hơn nhiều, những lần thử nghiệm đầu tiên làm lưng ông đau không chịu nổi. Gauss định lẩn đi, nhưng ông già nhỏ thó giữ ông lại với sức mạnh không ngờ và khẽ nói: báo cho nhà vua biết tin ! Lập tức người đưa tin phóng đi ngay. Tiếp đó, chắc vì vừa nảy ra trong đầu, ông nói: "ghi lại, kiểm tra khả năng nuôi hải cẩu ở Wamemủnde, điều kiện có vẻ thuận lợi, mai báo lại cho ta !". Viên thư ký ghi chép. Eugen lúc này mới hơi khập khiễng trèo ra khỏi xe và xin thứ lỗi vì họ đã đến khá trễ. - Ở đây không có giờ nào gọi là sớm hay muộn, Humboldt khẽ nói. Ở đây chỉ có công việc mà ta phải làm. May mà trời còn sáng. https://thuviensach.vn Không động đậy ! Một viên cảnh sát vào sân và hỏi xem ở đây có việc gì. - Lát nữa, Humboldt mím môi suỵt. - Đây là một cuộc tụ họp, viên cảnh sát nói. Một là giải tán ngay, hai là ta sẽ chấp hành công vụ. - Ông là quan thị thần, Humboldt suỵt. - Gì cơ ? Viên cảnh sát nhướn ra trước. - Thị thần, thư ký của Humboldt nói, người của triều đình. Daguerre đề nghị viên cảnh sát ra khỏi khung hình. Anh ta nhăn trán lùi lại. Thứ nhất là ai chả nói thế được, thứ hai là lệnh cấm tụ họp có giá trị đối với mọi người. Và người kia, anh ta chỉ vào Eugen, trông rõ là sinh viên, nhất định có chuyện lôi thôi đây. - Nếu anh ta không biến ngay, người thư ký nói, thì sẽ có vấn đề mà anh ta chưa thể tưởng tượng ra nổi. - Không được nói giọng đó với công chức, viên cảnh sát ngập ngừng nói, anh ta cho mọi người năm phút. Gauss thở dài và vùng ra. - Không được, Humboldt kêu lên. Daguerre giậm chân. Khoảnh khắc đó thế là vĩnh viễn đi tong ! Như mọi khoảnh khắc khác, Gauss nói bình thản, như mọi khoảnh khắc khác thôi mà. Và đúng thế: trong đêm hôm ấy, khi Gauss ở phòng bên ngáy ầm nhà và Humboldt lấy kính lúp soi tấm đồng bắt sáng thì ông chẳng nhìn thấy gì cả. Mãi một lát sau, một mớ hình bóng hỗn độn mờ ảo dường như hiện ra, giống hình vẽ phong cảnh dưới nước. https://thuviensach.vn Trong đó là một bàn tay, ba chiếc giày, gấu tay xắn lên của bộ đồng phục và phần dưới một cái tai. Hay không phải ? Ông thở dài ném tấm đồng qua cửa sổ và nghe nó rơi trầm đục xuống nền sân. Vài giây sau ông quên khuấy nó đi, như quên tất cả những gì đã từng vuột khỏi tay ông. https://thuviensach.vn Biển Alexander von Humboldt nổi danh khắp châu Âu nhờ một cuộc thám hiểm tới vùng nhiệt đới hai mươi lăm năm trước đó. Ông đã tới Nueva Espana, Nueva Granada, Nueva Barcelona, Nueva Andalucía (*) và Hợp chủng quốc, phát hiện ra con kênh tự nhiên nối Orinoco và Amazon (2 con sông lớn ở Nam Mỹ), trèo lên ngọn núi cao nhất trên phần thế giới đã được khám phá, sưu tầm hàng nghìn cây cỏ và hàng trăm động vật, có loài còn sống, đa số đã chết, nói chuyện với vẹt, khai quật tử thi, đo đạc tất cả sông núi và hồ trên đường đi qua, chui vào từng hang động nếm nhiều hoa quả và trèo lên nhiều cây hơn sức tưởng tượng của bất kỳ ai cho phép. -(*) Nueva Espana (Tây Ban Nha mới): thuộc địa đầu tiên của Tây Ban Nha ở châu Mỹ (Latinh), gồm Mexico, Belize, Guatemala, El Salvador, Honduras, Nicaragua, Costa Rica, các đảo Caribe (và ở châu Á là Philippin), trong thế kỷ 17 và 18 thêm các vùng ở Bắc Mỹ (hiện là các bang California, Arizona, New Mexico, Texas, Nevada, Colorado, utah, một phần Wyoming của USA). - Nueva Granada: thuộc địa của Tây Ban Nha, gồm Venezuela, Colombia, Panama và Ecuador. - Nueva Barcelona: một địa danh ở Bắc Venezuela, thuộc Nueva Granada. - Nueva Andalucía: thuộc địa của Tây Ban Nha, gồm Đông Veneiuela, Tây Guyana, Bắc Brazil. Ông là người nhỏ tuổi hơn trong hai anh em. Cha ông, một quý tộc hạng nhỏ giàu có, mất sớm. Mẹ ông hỏi chính Goethe (Johhan Wolfgang Goethe 1747-1832 – nhà thơ Đức) chứ không phải ai khác, liệu bà nên cho các con trai học hành ra sao. Goethe trả lời rằng, một cặp anh em có trong mình sự đa dạng của những nỗ lực nhân bản, nghĩa là nơi những điều kiện phong https://thuviensach.vn phú để hành động và hưởng thụ được hiện thực hóa một cách tiêu biểu nhất, đó quả là một tấn trò ngoạn mục, đáng để gửi gắm hy vọng và suy tư đôi chút. Không ai hiểu đầu cua tai nheo câu đó ra sao. Bà mẹ không hiểu, viên quản gia Kunth gầy gò với cặp tai to cũng không. Rốt cuộc Kunth nói, ông cho là đã hiểu ra rằng ý Goethe nói đến một thử nghiệm. Một đứa nên dạy dỗ thành danh nhân văn hóa, đứa kia thành danh nhân khoa học. Dạy ai theo hướng nào ? Kunth suy ngẫm. Rồi ông nhún vai và đề nghị ném đồng xu. Mười lăm chuyên gia được trả lương cao ngất để giảng bài cho họ ở trình độ đại học. Cậu em học hóa, lý, toán, đứa anh học ngôn ngữ và văn học, cả hai học tiếng Hy Lạp, Latinh và triết học. Mỗi ngày mười hai tiếng, bảy ngày trong tuần, không nghỉ giải lao và nghỉ hè. Người em, Alexander, ít lời và yếu ớt, người ta phải thúc cậu làm mọi thứ, điểm học tập của cậu thuộc loại trung bình. Nếu người ta thả cậu một mình thì cậu lang thang khắp rừng, sưu tầm những con bọ và sắp xếp chúng theo những hệ thống tự nghĩ ra. Năm chín tuổi, cậu chế một cây cột thu lôi theo phát minh của Benjamin Franklin và gắn nó lên mái lâu đài nơi họ đang sống, gần kinh đô. Đó là cây cột thu lôi thứ hai trên toàn đất Đức, cột thứ nhất cắm ở Gottingen, trên mái nhà của giáo sư vật lý Lichtenberg. Chỉ ở hai nơi này người ta mới an toàn dưới vòm trời. Người anh trông như một thiên thần. Cậu có thể ăn nói như một thi sĩ và sớm viết những lá thư già dặn gửi đến những nhân vật nổi tiếng nhất trong nước. Bất kỳ ai gặp cậu cũng phấn khích đến mức khó tự chủ. Ở tuổi mười ba cậu thạo hai ngoại ngữ, lên mười bốn biết bốn ngoại ngữ, lên mười lăm nói bảy ngoại ngữ. Cậu chưa https://thuviensach.vn khi nào bị phạt, không ai có thể nhớ được chuyện sai trái nào của cậu. Cậu trò chuyện với sứ thần Anh về chính sách thương mại, với sứ thần Pháp về nguy cơ nổi loạn. Có lần cậu tống em trai vào trong tủ ở một phòng khuất tận góc nhà và khóa lại. Hôm sau, lúc người hầu tìm thấy cậu em gần ngất xỉu thì nó cả quyết là đã tự khóa mình vào tủ vì biết là nói thật cũng chẳng ai tin. Một lần khác, nó phát hiện có thứ bột trắng trong đồ ăn của mình. Nó đủ kiến thức về hóa học để nhận ra đó là thuốc diệt chuột và run rẩy đẩy đĩa thức ăn đi. Từ phía bên kia bàn, người anh ngắm nhìn ngợi khen với cặp mắt nhợt nhạt không để cho ai đoán định điều gì. Không ai có thể phủ nhận rằng trong lâu đài có ma. Không có gì ghê gớm, chỉ có tiếng chân bước ngoài lối đi trống vắng, tiếng trẻ con khóc không biết từ đâu vọng ra, và thỉnh thoảng có bóng một người đàn ông giọng rè rè van xin người ta mua của ông dây giày, mấy cục nam châm đồ chơi nho nhỏ hay một chai nước ngọt. Song rùng rợn hơn cả ma là chuyện về ma: Kunth cho hai cậu bé đọc sách về thầy tu, về những ngôi mộ mở, những bàn tay thò lên từ vực sâu, về những bài thuốc luyện đan dưới địa ngục và các buổi gọi hồn để người chết nói chuyện, với cử tọa đang đờ dại đi vì khiếp đảm. Những cuốn sách đó mới trở thành thời thượng và còn quá mới mẻ, chưa đủ thời gian làm người ta quen được với những cảm giác sợ hãi. Kunth giải thích, đó là việc cần thiết, tiếp kiến sự đen tối là một phần của quá trình trưởng thành, ai không biết đến nỗi sợ siêu hình thì sẽ không bao giờ trở thành một người đàn ông Đức. Có lần họ vớ phải câu chuyện về Aguirre, con người cuồng dại chối bỏ vua và tự phong mình lên ngôi hoàng đế. Trong một chuyến du hành ác mộng, Aguirre và các thuộc hạ của mình đi xuôi chiều sông Orinoco, hai bên bờ dày đặc những bụi cây, không sao cập vào được. Bầy chim rít lanh lảnh ngôn ngữ của những bộ lạc đã tuyệt vong, và mỗi khi ngẩng đầu lên thì bầu trời phản chiếu những kinh thành với lối kiến trúc mách ta biết rằng bàn tay đã xây dựng chúng không phải https://thuviensach.vn của con người. Hầu như chưa nhà nghiên cứu nào đặt chân đến chốn này, và không có địa đồ nào đáng tin cậy. - Vậy thì cậu sẽ làm việc đó, người em nói. Cậu sẽ đi đến chốn ấy. - Nhất định rồi, người anh trả lời. - Cậu nói nghiêm túc đấy ! - Cậu biết chứ, người anh nói, và gọi người hầu để làm chứng cho thời khắc đó. Một ngày đẹp trời, người ta sẽ vui mừng khi biết khoảnh khắc ấy được ghi lại. Thầy dạy vật lý và triết học của họ là Marcus Herz, học trò yêu của Immanuel Kant và chồng của Henriette, người đàn bà nổi tiếng vì sắc đẹp. Ông rót hai chất lỏng vào một bình thủy tinh: bình nước chựng lại một lát rồi đột ngột biến màu. Ông để khinh khí trào ra từ ống nghiệm, dí lửa vào miệng ống, và ngọn lửa phụt lên với tiếng réo tưng bừng. Một nửa gam, ông nói, ngọn lửa cao mười hai phân. Bất kỳ khi nào có cái gì làm người ta giật mình thì tốt nhất là phải đo ngay. Phòng khách của Henriette là nơi những người có học hội kiến mỗi tuần một lần, hàn huyên về Chúa trời và cảm xúc của họ, nhỏ chút nước mắt, viết thư cho nhau và tự gọi nhau là những thành viên Hội Đức hạnh. Chẳng ai nhớ là người nào đã nghĩ ra cái tên đó. Những câu chuyện của họ phải giữ kín với bên ngoài, nhưng giữa những thành viên Hội Đức hạnh với nhau thì người ta phơi bày một cách cởi mở và chi tiết tất cả những gì có trong tâm hồn. Nếu tâm hồn không có gì thì phải bịa ra. Hai anh em Humboldt là những người ít tuổi nhất. Nhưng chuyện này cũng quan trọng, Kunth nói, và họ không được phép bỏ lỡ cuộc gặp gỡ nào. Nó giúp ích cho đời sống cảm xúc. Ông hối thúc hai cậu viết thư cho Henriette. Bởi vì lúc còn trẻ mà lơ là những văn hóa xúc cảm thì sau này có thể sinh ra https://thuviensach.vn những hệ lụy không hay. Hiển nhiên là thư nào cũng phải đưa cho ông xem. Đúng như mong đợi, những bức thư của người anh viết hay hơn. Henriette lịch thiệp đáp từ bằng thứ chữ chập chững của trẻ con. Bản thân cô cũng mới mười chín tuổi. Một cuốn sách mà cậu em gửi cho cô bị gửi trả lại mà chưa đọc: L’homme machine của La Mettrie (La Mettrie: Julien Offray de La Mettrie (1709-1751) bác sĩ và nhà triết học Pháp. Với tác phẩm L’homme machine (Con người - cỗ máy) viết 1748, La Mettrie khẳng định vai trò quan trọng của mình là nhà tư tưởng quan trọng trong lịch sử Chủ nghĩa duy vật theo hướng Descartes.) Đây là một tác phẩm đáng bị cấm, một mớ chữ nghĩa kinh tởm. Cô không thể nghĩ đến chuyện mở nó ra. - Tiếc quá, cậu em nói với anh trai. Đây là một cuốn sách đáng được chú ý. Tác giả khẳng định nghiêm túc rằng con người là một cỗ máy, một cơ cấu hoạt động tự động hoàn hảo. - Và không có linh hồn, người anh đáp lại. Họ đi qua khu vườn của lâu đài, tuyết phủ một lớp mỏng trên các cành cây trụi lá. - Không, cậu em phản bác. Có linh hồn. Có linh cảm và nhạy cảm thi ca đối với sự mênh mông và cái đẹp. Song bản thân linh hồn ấy cũng chỉ là một phần, cứ cho là phần quan trọng nhất của cỗ máy. Và cậu tự hỏi, liệu sự thật có đúng như thế. - Tất cả mọi người đều là máy ? - Có thể không phải tất cả, cậu em tư lự nói. Nhưng với hai chúng ta thì đúng. Mặt hồ nước đóng băng, áng chiều muộn nhập nhoạng nhuộm tuyết và các nhũ băng sang màu xanh lơ. Anh phải nói cho em biết một chuyện, người anh nói. Mọi người lo cho em. Tính trầm lặng, kín đáo của em. Chuyện học hành ì ạch. Toàn bộ cuộc thử nghiệm phụ thuộc vào hai anh em. Không ai trong họ có quyền buông thả mình. Người anh chững lại một chút. À, lớp băng rắn lắm. https://thuviensach.vn - Thật chứ ? - Nhất định rồi. Cậu em gật đầu, lấy hơi và bước lên mặt hồ. Câu suy nghĩ xem có nên ngâm Khúc tráng ca băng tuyết của Klopstock (Friedrich Gottlieb Klopstock 1724-1803: nhà thơ Đức). Dang tay vẫy vẫy, cậu trượt ra đến giữa hồ, quay thành vòng tròn. Anh cậu đứng trên bờ, hơi ngả người ra phía sau, quan sát em mình. Đột nhiên tất cả im ắng. Cậu không thấy gì nữa, và giá lạnh gần như làm tê liệt mọi giác quan. Lúc đó cậu mới nhận ra là mình ở dưới nước. Cậu vùng vẫy. Đầu cậu vập vào cái gì rất cứng, lớp băng. Chiếc mũ lông của cậu tuột ra và trôi mất, tóc cậu dựng ngược lên, chân chạm đáy. Giờ thì mắt cậu đã quen với bóng tối. Trong một thoáng, cậu nhìn thấy phong cảnh cứng đờ: những sợi cỏ run rẩy, phía trên là cây lá, trong suốt như tấm khăn, một con cá đơn độc, vừa đấy xong lại thoắt biến mất như một ảo ảnh. Cậu bơi, trồi lên, lại vập vào băng lần nữa. Cậu hiểu ra là mình chỉ còn sống thêm được vài giây. Cậu lần mò, và đúng lúc không còn không khí nữa thì cậu thấy phía trên mình một khoảng tối, lỗ thủng. Cậu vươn hẳn lên, lấy hơi và phì nước ra, cạnh sắc của băng cứa nát tay cậu, cậu trèo lên, đổ vật ra, kéo theo đôi chân rồi nằm thở hổn hển và nức nở. Cậu xoay người lại, nằm áp bụng xuống băng và bò vào phía bờ. Anh cậu vẫn đứng đó, cúi xuống nhìn, tay đút túi, mũ kéo sụp xuống mặt. Rồi chìa tay giúp cậu đứng dậy. Đến đêm thì cơn sốt bắt đầu. Cậu nghe thấy tiếng người và không biết đó là tiếng những hình bóng trong mơ hay của những người đứng vây quanh giường, và vẫn cảm thấy cái lạnh buốt giá. Một người đàn ông đi lại trong phòng với những bước dài, có lẽ là bác sĩ, và nói, hãy quyết định đi, thành công hay không, đó là quyết định của cậu, xong rồi phải cắn răng đến cùng, đúng không ? Nhưng khi cậu định trả lời thì không nhớ người ấy vừa nói gì nữa, thay vào https://thuviensach.vn đó cậu trông thấy đại dương rộng mở dưới bầu trời nhấp nhoáng ánh điện, rồi lúc cậu mở mắt ra thì đã là buổi trưa ngày hôm sau nữa. Mặt trời mùa đông treo nhợt nhạt trong khung cửa sổ, và cơn sốt đã đỡ. Từ đó trở đi điểm số của cậu khá lên. Cậu làm việc tập trung và học thói quen nắm tay thành quả đấm khi suy nghĩ, tựa như phải chiến thắng một đối thủ. Cậu đã thay đổi, Henriette viết cho cậu như thế, cô thấy hơi sợ cậu. Cậu xin được ở một đêm trong căn phòng có nhiều tiếng động ban đêm nhất. Sáng hôm sau, cậu tái mét và câm lặng, vết nhăn đầu tiên kéo dọc trên vầng trán. Kunth quyết định, người anh sẽ học luật còn cậu em học tài chính. Tất nhiên là ông sẽ đi cùng đến trường đại học ở Frankfurt an der Oder, theo chân họ đi nghe giảng bài và quan sát các bước tiến bộ. Trường đại học này không tốt. Người anh viết cho Henriette rằng, kẻ nào bất tài nhưng lại muốn thành tiến sĩ thì có lẽ nên tới đây là đúng. Và vì những lý do nào đó không ai biết được, ở phòng học có một con chó to tướng, không ngừng gãi và làm ồn. Đến chỗ nhà thực vật học Wildenow, lần đầu tiên cậu em trông thấy cây cỏ nhiệt đới ép khô. Chúng có những cành trổ ra như râu mực, nụ hoa giống con mắt và lá có bề mặt sờ như da người. Cậu thấy quen mặt chúng từ những giấc mơ. Cậu xắt nhỏ chúng ra, cẩn thận phác họa, kiểm tra các phản ứng với axít và kiềm, chế từ đó những tiêu bản gọn ghẽ. Bây giờ thì cậu đã biết là cậu muốn nghiên cứu gì, cậu nói với Kunth, cậu nghiên cứu sự sống. - Không thể chấp nhận được, Kunth nói. Ở trên thế giới này người ta có nhiều sứ mạng hơn là tồn tại đơn thuần. Chỉ riêng sự sống thôi thì chưa phải là nội dung của sự tồn tại. https://thuviensach.vn Ý cậu không phải thế, cậu đáp lời. Cậu muốn nghiên cứu sự sống, muốn hiểu ra sự kiên trì quái đản để sự sống lan tỏa khắp địa cầu. Cậu muốn biết các mẹo mực của nó ! Vậy là cậu được ở lại và học thầy Wildenow. Học kỳ tiếp theo, người anh chuyển sang trường đại học Gottingen. Trong khi cậu lần đầu tiên có những người bạn, lần đầu tiên uống rượu và chạm tay vào đàn bà thì cậu em viết luận án khoa học đầu tay. - Tốt đấy, Kunth nói, nhưng chưa đủ tốt để in dưới cái tên Humboldt. Có lẽ phải đợi ít lâu nữa mới nghĩ đến chuyện xuất bản. Trong kỳ nghỉ hè cậu đi thăm anh. Tại buổi tiếp khách của lãnh sự Pháp, cậu làm quen nhà toán học Kastner cùng bạn ông là cố vấn triều đình Zimmermann và nhà vật lý học thực nghiệm xuất sắc nhất nước Đức, giáo sư Georg Christoph Lichtenberg. Vị này, một nhúm xương thịt và sự thông thái, mềm mại nắm tay cậu và ngẩng nhìn cậu chòng chọc một cách thú vị. Humboldt hỏi, liệu có đúng là ông đang viết một cuốn tiểu thuyết. Đúng và sai, Lichtenberg trả lời với ánh mắt tựa như ông nhìn thấy thứ gì mà bản thân Humboldt chưa mường tượng ra. Tác phẩm có tên Bàn về Gunkel, chẳng nói về cái gì và nói chung giậm chân tại chỗ. Humboldt nói, theo cậu thì viết tiểu thuyết là cách tối ưu để giữ lại cho tương lai cái phù du nhất của hiện tại. Ra thế đấy, Lichtenberg nói. Humboldt đỏ mặt. Dạo này việc các tác giả chọn quá khứ xa xăm để thể hiện đang là mốt, thật đúng là một trò ngớ ngẩn. Lichtenberg quan sát cậu qua cặp mắt ti hí. Sai, ông nói. Và đúng. https://thuviensach.vn Trên đường về nhà, hai anh em nhìn thấy một đĩa bạc thứ hai, lớn hơn một chút bên cạnh vầng trăng mới mọc. Khinh khí cầu đấy, người anh giải thích. Pilâtre de Rozier, cộng tác viên của anh em Montgolfier, hiện đang có mặt ở gần BraunschWeig. Cả thành phố bàn tán về chuyện này. Sắp tới lúc tất cả mọi người được lên không trung. Nhưng họ đâu có muốn, cậu em nói. Họ sẽ quá sợ hãi để làm chuyện đó. Lúc sắp ra đi thì cậu làm quen với nhân vật nổi tiếng Georg Forster, một người gầy gò, ho hen, nước da ốm yếu. Ông đã đi vòng quanh thế giới với Cook (Cook: James Cook (1728-1779) nhà thám hiểm hàng hải người Anh. Trong chuyến đi vòng quanh thế giới lần thứ hai của ông có sự tham gia của nhà tự nhiên học Đức Johann Georg Adam Forster (1754-1794) và nhìn thấy nhiều hơn bất cứ người nào ở đất Đức; bây giờ ông là một huyền thoại, sách của ông nổi tiếng khắp thế giới, và ông làm nghề thủ thư ở Mainz. Ông kể chuyện xà tinh và những xác người còn sống, những kẻ ăn thịt người cực kỳ lịch thiệp, những ngày nước biển trong đến nỗi người ta tưởng như đang lơ lửng trên một vực thẳm, những cơn bão cuồng nộ đến mức không ai dám cầu nguyện. Sự sầu muộn bao quanh ông như một lớp sương mù mỏng mạnh. Ông đã nhìn thấy quá nhiều, ông nói. Đó cũng chính là nội dung truyện ngụ ngôn về Odysseus và các mỹ nhân ngư. Trói mình vào cột buồm cũng chẳng ích gì, có thoát ra được thì người ta cũng không hồi lại nổi sau khi đã ở gần sự mới lạ. Ông hầu như không ngủ được vì ký ức quá mạnh. Mới đây ông được tin vị thuyền trưởng vĩ đại và bí hiểm Cook của ông bị ném vào vạc và ăn thịt ở Hawaii. Ông day trán và nhìn xuống đai giày - ném vào vạc và ăn thịt - lặp lại. - Cậu cũng muốn du hành, Humboldt nói. Forster gật đầu. Cũng có người muốn làm chuyện đó. Xong rồi thì ai cũng hối hận thôi. Tại sao ? https://thuviensach.vn Vì người ta không bao giờ trở lại được nữa. Forster giới thiệu cậu đến Học viện mỏ Freiberg. Ở đó Abraham Werner(Abraham Werner: Abraham Gottlob Werner (1749-1817) nhà địa chất học ĐỨC, được coi là người khởi xướng môn nghiên cứu vỏ trái đất: ông đưa ra giả thuyết cơ sở của Học thuyết Neptun (Neptunism) rằng mọỉ loại đất đá đều là trầm tích của đại dương. Alexander von Humboldt sau cuộc thám hiểm Nam Mỹ đã lật đổ hoàn toàn lý thuyết này bằng cách chứng minh nguồn gốc núi lửa của đá basalt và porphyry.) dạy rằng ruột trái đất nguội và rắn, núi non sinh ra từ hóa chất kết tủa của đại dương co cụm lại thời nguyên thủy, lửa của hỏa diệm sơn hoàn toàn không từ lòng đất sâu mà do những vỉa than cháy, còn ruột địa cầu là đá cứng. Môn học này mang tên Học thuyết Neptun và được hai giáo phái và Johann Wolfgang Goethe ủng hộ. Ở nhà thờ Freiberg, Werner sai đọc kinh cầu hồn cho những địch thủ dám phủ nhận chân lý của ông. Có lần ông đã đấm giập mũi một sinh viên tỏ ý hoài nghi, nghe đồn trước đây nhiều năm còn cắn đứt tai một người khác. Ông là một trong những nhà giả kim cuối cùng - thành viên của các hội kín, thông thạo những dấu hiệu bắt ma quỷ vâng lời. Ông có thể tái tạo những gì bị hủy hoại, dựng lại từ khói những đồ bị cháy, biến bột giã nát thành vật cứng, trò chuyện được với cả quỷ sứ và chế ra vàng. Tuy nhiên ông không có vẻ thông thái. Ông ngả người ra sau, nheo mắt lại và hỏi Humboldt có theo Học thuyết Neptun và tin rằng ruột quả đất nguội lạnh không. Humboldt thề rằng có. Nhưng thế thì phải cưới vợ đi. Humboldt đỏ mặt. Wemer phồng má lên, làm bộ mặt đầy mưu mô và hỏi cậu đã có người tình chưa. - Chuyện đó chỉ làm vướng chân, Humboldt nói, người ta kết hôn khi không còn dự định lớn lao nào nữa trong đời. https://thuviensach.vn Wemer trố mắt nhìn cậu. - Người ta vẫn nói thế mà, Humboldt vội vã nói. Tất nhiên là vô lý ! Đàn ông không vợ, Wemer nói, chưa bao giờ là môn đệ tốt của Học thuyết Neptun. Humboldt hoàn tất giáo trình của Học viện trong ba tháng. Buổi sáng cậu chui dưới đất sáu tiếng đồng hồ, chiều nghe giảng, tối đến và nửa buổi đêm cậu học cho hôm sau. Cậu không có bạn bè, và khi anh cậu mời đến dự lễ cưới - anh đã kiếm được cô vợ môn đăng hộ đối, trên đời không thể tìm được một người thứ hai - cậu lịch sự trả lời rằng cậu không đến được vì không có thì giờ. Cậu chui rúc qua những hầm lò thấp nhất cho đến khi quen nỗi sợ sự tù túng như quen với vết đau dai dẳng nhưng dần dần cũng chịu được. Cậu đo nhiệt độ: càng chui xuống sâu thì càng nóng hơn, trái với mọi học thuyết của Abraham Wemer. Cậu để ý rằng trong những hang tối sâu thẳm nhất vẫn có thực vật sống. Có vẻ như cuộc sống không ngưng nghỉ ở nơi nào, ở mọi chốn đều có ít nhất một dạng rêu cỏ, một loài cây cằn cỗi nào đó. Chúng đầy bí ẩn đối với cậu, vì vậy cậu mổ xẻ và nghiên cứu chúng, phân thành loại và viết một luận văn về chúng. Nhiều năm sau, khi nhìn thấy những loài cây tương tự trong hang người chết thì cậu đã có sự chuẩn bị. Cậu làm bài tốt nghiệp và được nhận một bộ đồng phục. Cậu phải khoác nó, khi đặt chân đến bất kỳ đâu. Chức vụ của cậu là trợ tá tại Sở mỏ và luyện kim. Cậu viết cho anh rằng tự mình xấu hổ ra sao vì đã vui sướng về chuyện này. Mấy tháng sau cậu trở thành thanh tra hầm mỏ được tín nhiệm nhất nước Phổ. Cậu ra lệnh đưa mình tới các lò luyện kim, bãi khai thác bùn đốt và các lò nung của xưởng đồ sứ hoàng gia; đến đâu cậu cũng khiến công nhân khiếp đảm vì tốc độ ghi chép của mình. Cậu luôn trên đường, hầu như quên ăn quên ngủ và cũng chẳng hiểu https://thuviensach.vn như thế để làm gì. Cậu viết trong thư gửi anh mình là có gì đó trong đầu khiến cậu lo sợ sẽ phát điên lên mất. Tình cờ cậu đọc cuốn sách của Galvani (Luigi Galvani 1737-1798 bác sĩ và nhà vật lý người Ý) về dòng điện và ếch. Galvani nối đùi ếch đã cắt rời với hai kim loại khác nhau, và chúng co giật như còn sống. Không rõ là cử động đó do sinh lực còn sót lại trong đùi ếch hay đến từ bên ngoài, từ sự khác biệt giữa hai kim loại và chỉ hiển hiện qua những miếng thịt ếch ? Humboldt quyết định tìm câu trả lời. Cậu cởi áo ra, nằm lên giường và sai người hầu dán lên lưng mình hai miếng băng dính hút máu. Người hầu tuân lệnh, da lưng cậu phồng lên hai mảng lớn. Bây giờ thì rạch hai mảng đó ra ! Người hầu ngập ngừng, Humboldt phải quát lên. Người hầu cầm con dao mổ. Dao sắc đến nỗi nhát rạch hầu như không đau. Máu rỏ xuống sàn. Humboldt ra lệnh lấy một miếng kẽm ép lên một trong hai vết rạch. Người hầu xin phép nghỉ tay, anh ta thấy choáng váng. Humboldt đề nghị anh ta đừng có giở trò ngớ ngẩn. Khi một miếng bạc chạm vào vết thương thứ hai, một cảm giác gõ đập đau đớn chạy suốt cơ lưng cậu, lên đến tận đầu. Tay run run, cậu ghi lại: Musculus cucu- laris, đùi sau, xương cùng. Không nghi ngờ gì nữa, có tác động của điện. Dùng miếng bạc lần nữa ! Cậu đếm bốn lần giật, trong khoảng cách đều đặn, rồi xung quanh tối sầm lại. Khi cậu tỉnh lại, người hầu ngồi dưới sàn, mặt tái nhợt, tay đầy máu. - Làm tiếp đi, Humboldt nói, và cậu chợt nhận ra sau giây phút hoảng sợ kỳ cục, có gì đó trong cậu cảm thấy sung sướng. Giờ đến lượt ếch ! - Không được, người hầu nói. https://thuviensach.vn Humboldt hỏi, liệu anh ta có định tìm nơi làm việc mới không. Người hầu đặt bốn con ếch chết đã làm sạch sẽ cẩn thận lên tấm lưng máu me của Humboldt. Nhưng bây giờ thế là đủ rồi, anh nói, chúng ta là tín đồ Thiên chúa giáo. Humboldt lờ anh ta đi và ra lệnh: lấy tiếp miếng bạc ! Lại xảy ra điện giật. Mỗi lần giật, cậu nhìn thấy trong gương những thân ếch nhảy lên như còn sống. Cậu cắn vào gối, vải bọc ướt đẫm nước mắt. Người hầu cười khúc khích như hóa dại, Humboldt định ghi chép nhưng tay cậu quá yếu. Cậu gượng đứng dậy. Từ hai vết thương, một thứ chất lỏng chảy ra xót đến bỏng da. Humboldt cố hứng một chút chất lỏng đó vào ống thủy tinh, nhưng vai cậu sưng phồng đến nỗi không xoay người được. Cậu nhìn vào mặt người hầu. Anh ta lắc đầu. - Thôi được, Humboldt nói, hãy nhân danh Chúa đi gọi bác sĩ đi ! Cậu lau mặt, đợi đến khi đủ sức điều khiển được đôi tay và chép lại những điều quan trọng nhất. Có dòng điện chạy, chuyện đó cậu đã cảm thấy, và không phải nó bắn ra từ cơ thể cậu hay mấy con ếch, mà từ sự đối nghịch giữa các kim loại. Không dễ dàng giải thích cho tay bác sĩ chuyện đã xảy ra ở đây. Tuần sau đó, người hầu bỏ việc, hai vết sẹo hằn lại, và bản luận chứng về những sợi cơ còn sống như là môi trường truyền điện củng cố danh tiếng khoa học của Humboldt. "Có vẻ như cậu đang quẫn trí", người anh viết từ Jena. "Song cậu hãy nhớ rằng con người ta có cả trách nhiệm đạo đức đối với cơ thể của mình, nó đâu phải là một đồ vật như các đồ vật khác; anh xin em, đến đây đi ! Schiller muốn làm quen với em đấy". (Schiller: Johann Christoph Friedrich 1759-1805: nhà thơ Đức) "Anh không hiểu em", Humboldt trả lời. "Em đã phát hiện ra rằng con người sẵn sàng đón nhận cực nhọc, nhưng bỏ qua mất https://thuviensach.vn nhiều kiến thức vì sợ đau đớn. Còn nếu ai vẫn quyết chịu đau, sẽ ngộ ra nhiều điều mà lẽ ra..." Cậu bỏ chiếc lông ngỗng xuống, nắn vai và vò nhàu tờ giấy. "Quan hệ anh em giữa chúng ta", cậu bắt đầu lại, "tại sao em thấy đó chính là một câu đố ? Đó là vì anh em mình đơn độc mà lại là hai, em không thể trở thành như anh, anh không thể là em, đó là vì hai ta phải cùng nhau đi qua cuộc đời, bên cạnh nhau, bất kể có muốn hay không, vĩnh viễn gần nhau hơn gần bất kỳ ai khác. Và tại sao em lại phỏng đoán rằng sự kỳ vĩ mà anh em mình hoàn thành được sẽ không có tương lai, và, dù cho mình thành công đến đâu, nó sẽ biến đi, tựa hồ như chưa từng có chút gì, cho đến khi tên của anh em mình quyện lại thành một rồi nhạt nhòa đi ?" Cậu sững lại, rồi xé tờ giấy thành từng mảnh nhỏ. Để nghiên cứu cây cỏ trong hầm mỏ Freiberg, cậu chế ra đèn thợ mỏ: ngọn lửa cháy bằng bình khí, tỏa sáng cả những nơi không có không khí. Thiếu chút nữa thì cậu bỏ mạng vì nó. Cậu trèo xuống một khoang trống chưa hề được thăm dò, đặt đèn xuống và ngất đi sau mấy phút. Cận kề cái chết, cậu nhìn thấy những cây leo nhiệt đới biến thành thân hình đàn bà, cậu hét lên và tỉnh dậy. Andres del Rio, một cựu học sinh người Tây Ban Nha của Học viện Freiberg, tìm thấy và kéo cậu ra khỏi. Quá xấu hổ, Humboldt gần như không nói nổi lời cảm ơn. Trong một tháng lao động nhọc nhằn, cậu chế ra máy thở: hai ống dẫn nối cái túi khí đến mặt nạ thở. Cậu buộc máy vào người rồi leo xuống. Cậu âm thầm chịu đựng những ảo giác bắt đầu xuất hiện. Mãi đến khi đầu gối nhũn ra và cảm giác chóng mặt biến ngọn lửa thành một bó đuốc, lúc ấy cậu mới mở van và chau mày quan sát đám đàn bà biến trở lại thành cây leo và cây leo biến mất dạng. Cậu trụ lại thêm vài tiếng trong bóng tối lạnh lẽo. Lúc thấy lại ánh sáng trời thì cậu được thư của Kunth gọi cậu trở về bên giường mẹ cậu đang hấp hối. https://thuviensach.vn Vì tình thế thúc ép, cậu cưỡi con ngựa nhanh nhất tìm được. Mưa quất vào mặt cậu, áo choàng đập phần phật, hai lần cậu trượt khỏi yên và ngã xuống bùn. Cậu về nhà, râu không cạo, người bẩn thỉu, và do biết những tình cảnh tương tự đòi hỏi gì, cậu làm ra vẻ hụt hơi. Kunth hờ hững gật đầu, họ ngồi cạnh nhau bên giường mẹ cậu và ngắm sự đau đớn biến khuôn mặt bà thành hình ảnh lạ lẫm. Sức lực cạn kiệt đã thiêu cháy bà từ trong ruột, má hóp lại, cằm dài ra và mũi chợt gồ lên, những vết chích vào mạch làm bà gần mất sạch máu. Humboldt giữ tay bà, trong lúc chiều ngả về tối, và một bưu tá đem tới bức thư của người anh, xin thứ lỗi vì có việc khẩn ở Weimar. Lúc bắt đầu vào đêm, bà mẹ ưỡn người lên và bắt đầu hét lanh lảnh. Thuốc ngủ không công hiệu, chích máu lần nữa cũng chẳng làm dịu đi, và Humboldt không hiểu nổi tại sao bà có thể xử sự một cách khiếm nhã như vậy. Gần nửa đêm, tiếng hét của bà tự do bung ra ầm ĩ, tựa hồ xuất phát từ sâu trong cơ thể đang ưỡn lên, giống như bà đang trải qua cơn cực khoái. Cậu nhắm mắt đợi, mãi hai giờ sau bà mới im tiếng. Khi trời đã sáng, bà lẩm bẩm tiếng gì không rõ; lúc vầng trăng đã dâng lên trên bầu trời buổi sáng, bà nhìn con trai và nhắc cậu ngồi cho thẳng, kiểu gì lại ngả ngớn như thế. Sau đó bà quay mặt đi, mắt bà tựa như biến thành thủy tinh, và cậu nhìn thấy người chết đầu tiên trong dời. Kunth đặt tay lên vai cậu. Không ai đánh giá nổi gia đình này có ý nghĩa như thế nào đối với ông. Có chứ, Humboldt nói như một kẻ được nhắc vở, cậu biết chứ, và cậu không bao giờ quên điều đó. Kunth thở dài xúc động. Ông biết là từ nay về sau ông vẫn được nhận lương. Buổi chiều, những người hầu thấy Humboldt đi lại trước lâu đài, đi qua đỉnh đồi, vòng quanh đầm, miệng há, mặt ngửa lên trời như một thằng dở người. Chưa bao giờ họ thấy cậu như vậy. Họ nói https://thuviensach.vn với nhau, có lẽ cậu bị kích động kinh khủng. Và đúng vậy: chưa bao giờ cậu hạnh phúc nhường này. Một tuần sau cậu xin thôi việc. Ngài bộ trưởng không hiểu nổi. Chức vụ cao như vậy khi tuổi còn trẻ, và con đường công danh rộng thênh thang ! Tại sao vậy ? "Vì tất cả còn quá ít", Humboldt đáp. Cậu đứng đó trước bàn viết của cấp trên, nhỏ nhắn, nhưng hiên ngang, mắt sáng ngời và vai chùng xuống. Và vì bây giờ rốt cuộc cậu có thể lên đường. Đầu tiên là đến Weimar, ở đó anh cậu giới thiệu em mình với Wieland, Herder (Wieland: Christoph Martin Wieland (1733-1813) nhà thơ Đức. Herden Johann Gottfried Herder (1744-1803) nhà thơ, nhà triết học Đức.) và Goethe. Goethe chào cậu với tư cách đồng hội. Bất kỳ môn sinh nào của Wemer vĩ đại cũng là bạn ông. "Tôi sẽ đi tới Tân thế giới", Humboldt nói. "Tôi chưa tiết lộ điều đó cho ai. Sẽ không ai cản được bước tôi, và tôi không tính đến khả năng sống sót quay về". Goethe kéo cậu qua một bên và dẫn cậu đi qua một lối đi dài, dọc theo những căn phòng quét màu khác nhau đến một cửa sổ cao. "Một dự định lớn", ông nói. "Quan trọng trên hết là nghiên cứu núi lửa, để cổ xúy cho Học thuyết Neptun. Dưới mặt đất không có lửa cháy. Sâu thẳm trong thiên nhiên không có dung nham sôi sục. Chỉ có những đầu óc hủ bại mới nghĩ ra mấy chuyện đó". Humboldt hứa sẽ xem xét núi lửa. Goethe chắp tay sau lưng. Và chớ bao giờ quên rằng mình từ đâu đến. Humboldt không hiểu. "Cậu nên nhớ ai cử cậu đi". Goethe khoát tay về phía những căn phòng nhiều màu, những đầu tượng thạch cao sao lại của Ý, https://thuviensach.vn nhóm đàn ông hạ giọng chuyện trò trong phòng khách. Anh cậu đang nói về các lợi thế của thơ tự do không vần, Wieland chăm chú gật đầu, Schiller ngồi trên sofa và ngáp trộm. "Cậu đi từ chỗ chúng tôi", Goethe nói, "từ nơi đây. Cả trên mặt biển, cậu vẫn là sứ thần của chúng tôi". Humboldt đi tiếp đến Salzburg, ở đó cậu sắm một bộ dụng cụ đo đạc đắt tiền nhất mà người ta có thể sở hữu được. Hai khí áp kế để đo áp suất không khí, máy đo độ cao và áp suất để xác định điểm sôi của nước, kinh vĩ kế để đo đất, kính lục phân (một dụng cụ quang học để đo góc giữa các hướng nhìn của người sử dụng với một điểm tương đối xa hay với chân trời. Kính này thoạt tiên sinh ra trong môn thiên văn và trắc địa, về sau chủ yếu được dùng để đo độ cao của sao, phục vụ cho công tác hoa tiêu trên biển, đôi khi cũng có tác dụng trong hàng không và các chuyến thám hiểm. Tên "lục phân" sinh ra từ bảng đo hình cung gổm 60 độ (1/6 vòng tròn) có gương với chân trời ảo, kính lục phân loại gấp bỏ túi được, la bàn nghiêng để xác định cường độ từ trường trái đất, ẩm kế sợi tóc đo độ ẩm không khí, dưỡng khí kế để đo tỉ lệ ôxy trong không khí, một lọ Leyden làm tụ điện và máy đo Cyano xác định độ xanh của bầu trời. Thêm vào đó là hai chiếc đồng hồ đắt quá mức tưởng tượng mới được chế tạo ở Paris. Đồng hồ này không cần quả lắc, mà đếm ngầm từng giây với dây cót hoạt động nhịp nhàng trong ruột. Nếu sử dụng cẩn trọng, nó sẽ không chênh với giờ Paris và cho phép xác định kinh độ bằng cách đo độ cao của mặt trời từ đường chân trời rồi tính theo bảng. Cậu ở lại một năm và tập luyện. Cậu đo từng ngọn đồi ở Salzburg, hằng ngày xác định áp suất không khí, lập bản đồ từ trường, xem xét không khí, nước, đất và màu trời. Cậu tập tháo ra tra vào mỗi dụng cụ cho tới khi làm được cả lúc đang nhắm mắt, đứng một chân, dưới trời mưa hay ở giữa một đàn bò đầy ruồi nhặng vây quanh. Người địa phương cho là cậu điên. Nhưng cậu biết là cả chuyện đó cậu cũng phải tập cho quen. Có lần cậu buộc tay ra sau lưng cả một tuần để hiểu rõ cảm giác khó chịu và đau đớn. Vì bộ đồng phục làm vướng víu, cậu đi may đo một bộ mới và mặc cả https://thuviensach.vn đêm trên giường. Toàn bộ những việc đó nhằm không bao giờ bỏ sót một chi tiết nào, cậu nói với bà Schobel là người cho cậu thuê phòng, rồi xin thêm một cốc sữa chua đã mốc xanh vẫn làm cậu kinh tởm. Sau đó cậu đi Paris, anh cậu hiện đang sống riêng ở đó để dạy dỗ những đứa con thông minh đến dị hợm của mình theo một hệ thống nghiêm ngặt tự nghĩ ra. Bà chị dâu không ưa cậu. Bà nói là bà thấy cậu bí hiểm, đối với bà thì sự bận bịu triền miên của cậu tựa như một dạng bệnh tâm thần, nói chung trong mắt bà cậu là bức biếm họa của chồng bà. Chồng bà trả lời rằng không phải bà hoàn toàn không có lý, và ông cũng chưa bao giờ vui vẻ gánh vác trách nhiệm toàn diện về mọi điều rồ dại của cậu em, như một người bảo trợ. Humboldt giảng bài tại Viện hàn lâm về tính dẫn điện của dây thần kinh ở người. Cậu đứng trong mưa bụi, trên thảm cỏ bị giẫm nát ở ngoại ô, để đo đoạn cuối của kinh tuyến nối Paris với cực địa cầu. Khi công việc hoàn tất, mọi người ngả mũ và bắt tay nhau: một phần mười triệu quãng đường đó, nếu đúc thành kim loại, sẽ là đơn vị đo độ dài của tương lai. Họ định gọi nó là mét. Humboldt luôn bay bổng khi đo xong một cái gì đó; lần này cậu say sưa vì sự cuồng nhiệt. Cơn kích động làm cậu không ngủ được mấy đêm liền. Cậu hỏi thăm về các cuộc thám hiểm. Một huân tước Bristol nào đó muốn đi Ai Cập, nhưng chưa kịp thì đã đi tù vì tội gián điệp. Humboldt nghe nói là ban giám đốc định cử một nhóm nghiên cứu do ngài Bougainville nổi tiếng đứng đầu xuống biển Nam Thái Bình Dương, song Bougainville đã già như ông Bành Tổ, điếc đặc, ngồi trong cái ghế như ngai vua, lẩm bẩm điều gì đó và vung vẩy tay kiểu nhạc trưởng, tuy không ai rõ ông định chỉ huy ai. Khi Humboldt cúi chào, ông làm phước cho cậu bằng một điệu bộ như cha xứ rồi xua cậu biến đi. Ban giám đốc thay ông bằng sĩ quan https://thuviensach.vn Baudin. Ông ta thân mật tiếp đón Humboldt và hứa hẹn đủ thứ. Ít lâu sau, ông ra đi với toàn bộ số tiền mà nhà nước trao cho. Một buổi tối, một người đàn ông trẻ ngồi trên bậc thang trước nhà Humboldt đang ở, uống rượu từ một chai bằng bạc và chửi bới ầm ĩ khi bị Humboldt lỡ giẫm phải tay. Humboldt xin lỗi, và hai người bắt chuyện. Người đàn ông tên là Almé Bonpland và cũng muốn du hành cùng Baudin. Anh đã hai mươi lăm tuổi, cao to hơi rách rưới, có mấy vết sẹo đậu mùa và thiếu một chiếc răng cửa. Hai người ngắm nhìn nhau, sau này không ai trong họ có thể nói lại là liệu giữa họ có một linh cảm chung, rằng người này đối với người kia quan trọng hơn bất kỳ ai khác, hay họ chỉ cảm nhận như thế khi sau này hồi tưởng lại mọi chuyện. Bonpland kể, anh quê ở La Rochelle và từng nhẫn nhục chịu đựng bầu trời thấp tè của chốn quê mùa như mái nhà tù. Ngày nào anh cũng muốn chuồn khỏi đó. Rồi anh trở thành bác sĩ quân y, nhưng trường đại học không công nhận chức danh của anh. Trong khi học lại để lấy bằng, anh nghiên cứu thực vật học, anh yêu thích cây cỏ nhiệt đới nhưng bây giờ không biết định bắt đầu làm gì. Quay lại La Rochelle thì thà chết còn hơn ! Humboldt hỏi, liệu cậu có được phép ôm anh ta. Không, Bonpland sửng sốt. Humboldt nói, họ có quá khứ và dự định giống nhau, và nếu họ hợp lực lại thì ai có đủ sức cản họ ? Cậu chìa tay ra. Bonpland không hiểu gì cả. Họ có thể đi cùng đường, Humboldt giải thích, cậu cần một người đồng hành, cậu có tiền. Bonpland chăm chú nhìn cậu và xoay nút chai lại. https://thuviensach.vn Cả hai đều trẻ, Humboldt nói, và quyết chí nữa, chung lưng lại họ sẽ có sức mạnh. Hay Bonpland không cảm thấy thế ? Bonpland không cảm thấy thế, nhưng sự phấn khích của Humboldt lây sang anh. Vì thế, song cũng vì thật bất lịch sự khi để một người đứng trơ khấc chìa tay ra, anh bắt tay và cố nén tiếng kêu đau: bàn tay Hưmboldt nắm chặt hơn là anh mong đợi ở một người nhỏ bé đến thế. Giờ thì sao ? Còn đi đâu khác nữa, Humboldt trả lời, ngoài Tây Ban Nha ! Ít lâu sau đó, hai anh em Humboldt chia tay với điệu bộ của hai vị quân vương. Humboldt rất bối rối khi ngọn tóc của bà chị dâu quẹt vào má mình lúc hôn từ biệt. Anh hỏi, liệu họ có ngày hội ngộ. Chắc chắn, ông anh trả lời. Ở thế giới bên này hay bên kia. Ở dạng thể xác hay linh hồn. Humboldt và Bonpland trèo lên ngựa và phóng đi. Bonpland kinh ngạc chứng kiến người bạn mình thản nhiên không quay đầu lại lấy một lần, cho đến khi người anh và chị dâu khuất hẳn. Dọc đường đến Tây Ban Nha Humboldt đo từng quả đồi. Anh trèo lên từng ngọn núi. Đập lấy mẫu đá ở từng sườn núi. Với mặt nạ dưỡng khí, anh thăm dò mọi hang động cho đến tận cùng ngõ ngách. Những người địa phương thấy anh quan sát mặt trời qua mắt thủy tinh của kính lục phân thì cho rằng đó là hai kẻ ngoại đạo tôn thờ mặt trời và lấy đá ném họ. Hai lần đầu họ thoát hiểm mà không hề hấn gì, lần thứ ba thì Bonpland trúng thương nặng. Anh bắt đầu ngạc nhiên. Có nhất thiết như thế không, anh hỏi, ta đang đi qua đây thôi mà, ta chỉ muốn tới Madrid và nếu chỉ phóng ngựa thôi thì nhanh đến nơi hơn, sao mà tội nợ thế này. https://thuviensach.vn Humboldt cân nhắc. Rồi anh nói, không, tiếc là không. Một ngọn đồi mà ta không biết cao bao nhiêu sẽ hạ nhục trí óc và làm anh bất an. Không liên tục xác định vị trí của mình thì con người không thể tiến tới được. Một câu đố, dù nhỏ đến mấy cũng không được phép phớt lờ. Từ đó trở đi họ chỉ đi vào ban đêm, để Humboldt rảnh tay đo đạc. Ta phải xác định các tọa độ bản đồ chính xác hơn là từ xưa đến nay vẫn làm. Các bản đồ Tây Ban Nha không được chính xác. Mà ta thì muốn biết đang đi tới đâu. Nhưng người ta vẫn biết cơ mà, Bonpland kêu lên. Đường cái đây này, và nó dẫn đến Madrid. Cần gì hơn nữa cơ chứ ! Ở đây không nói chuyện đường sá, Humboldt trả lời, mà nói chuyện nguyên tắc. Gần đến kinh đô, ánh sáng ban ngày nhuốm ánh bạc. Chẳng mấy chốc hầu như không thấy cây cối nữa. Miền trung Tây Ban Nha không phải lòng chảo, Humboldt giải thích. Các nhà địa chất lại nhầm một lần nữa. Đúng ra đó là một cao nguyên, từng là một hòn đảo nhô lên giữa biển khơi thời xa xưa. Thế đấy, Bonpland nói và uống một ngụm thẳng từ chai. Là hòn đảo. Bộ trưởng Manuel de Urquijo nắm quyền ở Madrid. Ai nấy đều biết ông ngủ với hoàng hậu. Vua mất quyền lực, các con vua khinh thường cha, cả nước chế nhạo nhà vua. Không thể làm gì mà thiếu giấy phép của Urquijo, vì các thuộc địa cấm người nước ngoài, và chưa bao giờ có ngoại lệ. Humboldt tìm đến các đại sứ của Phổ, Bỉ, Hà Lan và Pháp. Đêm đêm anh học tiếng Tây Ban Nha. Bonland hỏi, phải chăng anh không bao giờ ngủ. Không, nếu không nhất thiết, Humboldt đáp. https://thuviensach.vn Sau một tháng thì anh xin yết kiến được Urquijo tại lâu đài Aranjuez. Ngài bộ trưởng béo phục phịch, dáng bồn chồn đầy lo âu. Do có sự hiểu lầm, cũng có thể ngài từng nghe đâu đó về Paracelsusi (Paracelsus: tên tự đặt của Philippus Aureolus Theophrastus Bombastus von Hohenheim (1493-1541) bác sĩ, nhà giả kim và nhà triết học Thụy Sĩ.) nên Urquijo tưởng Humboldt là một bác sĩ Đức và hỏi anh có thuốc cường dương không. Sao cơ ? Ngài bộ trưởng dẫn anh đến một góc tối trong căn phòng lát đá, đặt tay lên vai anh và hạ giọng. Đây không phải chuyện chơi bời. Quyền uy của Ngài đối với đất nước này sinh ra từ quyền uy của Ngài đối với hoàng hậu. Hoàng hậu không còn là một cô gái trẻ nữa và Ngài cũng chẳng phải ở độ thanh xuân. Humboldt hấp háy nhìn ra cửa sổ. Dưới ánh sáng trắng lúc chính ngọ, khu vườn trải rộng trong sự đối xứng hư ảo. Một tia nước uể oải treo trên giếng phun kiểu Mauretania. Còn nhiều việc phải làm, Urquijo nói. Tòa án Dị giáo vẫn mạnh, chế độ nô lệ còn lâu mới được bãi bỏ. Lũ dèm pha nhan nhản mọi chốn. Ngài không biết sẽ còn trụ nổi bao lâu nữa. Theo đúng nghĩa đen của chữ này. Liệu lời Ngài như thế đã đủ hiểu ? Humboldt đi tới bàn giấy của Urquijo, chậm rãi, tay nắm thành nắm đấm. Anh chấm lông ngỗng vào mực và kê một đơn thuốc, vỏ cây Cinchona (Cinchona: một loài cây mọc ở vùng nóng của châu Mỹ, vỏ chứa chất ký ninh có tác dụng chữa sốt rét.) từ hạ lưu Amazon, chiết xuất từ vùng Trung Phi, rêu thảo nguyên Siberia và một loài hoa đã đi vào huyền thoại trong du ký của Marco Polo. Sắc các thứ thuốc đó, chỉ lấy nước thứ ba. Uống từ từ, hai ngày một lần. Tìm được chừng ấy thành phần có lẽ mất vài năm. Anh ngập ngừng đưa đơn thuốc cho Urquijo. Chưa bao giờ người ngoại quốc được nhận những giấy tờ như vậy: Nam tước Humboldt và trợ lý của ngài phải được hỗ trợ mọi https://thuviensach.vn mặt, được thu xếp chỗ ăn ở, đối xử tử tế, đi tới bất cứ nơi nào họ thích, và được phép đi trên mọi tàu thuyền của vương triều. Bây giờ, Humboldt nói, chỉ còn phải vượt qua vòng phong tỏa của Anh. Bonpland hỏi tại sao lại có chữ trợ lý. Không biết, Humboldt lơ đãng nói. Một sự hiểu lầm. Có chữa lại được không ? Humboldt nói, đó không phải ý hay. Những giấy thông hành kiểu này là món quà của Chúa mà ta không được phép cật vấn, hãy cầm lấy nó và lên đường thôi. Họ lên chiếc chiến thuyền đầu tiên rời La Coruna đi về vùng nhiệt đới. Gió ào ạt từ hướng Tây, sóng lớn. Humboldt ngồi vào chiếc ghế xếp trên boong. Anh cảm thấy mình chưa bao giờ được tự do như thế. May sao, anh viết vào nhật ký, mình không biết say sóng là gì. Rồi anh lên cơn nôn mửa. Cũng là vấn đề ý chí ! Tập trung tinh thần cao độ và chỉ thỉnh thoảng ngưng tay để nhoài người qua lan can, anh viết ba trang giấy về cảm giác lên đường, về màn đêm trùm lên đại dương và ánh đèn bờ biển lặn vào bóng tối. Anh đứng cạnh thuyền trưởng đến tận ban mai và quan sát ông điều khiển tàu. Sau đó anh lấy chiếc kính lục phân của mình ra. Gần trưa anh bắt đầu lắc đầu. Bốn giờ chiều anh gạt chiếc kính qua một bên rồi hỏi thuyền trưởng, tại sao ông làm việc kém chính xác như vậy. "Tôi làm việc này từ ba mươi năm nay", thuyền trưởng nói. "Đáng phục lắm", Humboldt nói, nhưng vì thế mà anh ngạc nhiên. "Người ta không làm việc này vì toán học", thuyền trưởng nói, "mà người ta muốn vượt biển, cứ đi đại khái dọc vĩ tuyến thì một lúc nào đó sẽ đến nơi thôi". https://thuviensach.vn Bức bối trong khi cưỡng lại cơn say sóng, Humboldt hỏi, "làm sao người ta có thể sống được mà chẳng thèm đếm xỉa đến sự chính xác ?" "Sống tốt ấy chứ", thuyền trưởng nói. "Vả lại thì đây là một con tàu tự do. Ai đó thấy có gì không hợp ý đều có quyền rời khỏi tàu bất cứ lúc nào". Đến gần Tenerife thì họ nhìn thấy một quái vật biển. Ở phía xa, gần như trong suốt trước đường chân trời, một con rắn nhô lên khỏi mặt nước, cuốn thành hai vòng và nhìn qua ống nhòm có thể nhận rõ là nó đang nhìn về phía họ với đôi mắt ngọc. Quanh mõm con vật là những sợi tua mảnh như râu mép. Chỉ vài tích tắc sau khi con vật lặn mất, ai cũng cho là mình vừa tưởng tượng ra cảnh đó. Có thể là hơi nước, Humboldt nói, hay do đồ ăn tồi tệ. Anh quyết định không ghi lại sự kiện đó. Tàu thả neo hai ngày để bổ sung đồ dự trữ. Ngay ở cảng, một nhóm gái làm tiền quây quanh họ, sờ soạng và cười cợt mó máy khắp người họ. Bonpland muốn để một cô gái trong bọn kéo đi, nhưng Humboldt nghiêm khắc cảnh báo anh. Một cô tiến đến sau lưng anh, hai cánh tay trần quây lấy cổ anh, tóc cô xõa lên vai anh. Anh định vùng ra, nhưng một khuyên tai của cô móc vào đai áo choàng của anh. Lũ đàn bà cười, Humboldt không biết giấu tay mình vào đâu. Cuối cùng thì cô ta cũng khúc khích nhảy lùi ra, cả Bonpland cũng cười, nhưng thấy ánh mắt của Humboldt liền nghiêm mặt lại. "Đằng kia là một núi lửa", giọng Humboldt run rẩy, "ít thì giờ lắm, không có lý do gì để la cà được !" Họ thuê hai người hướng đạo và leo lên núi. Sau rừng dẻ là đến dương xỉ, rồi một bình nguyên cát pha mọc đầy cây đậu chổi. Humboldt dùng phương pháp Pascal để xác định độ cao ở đây qua áp suất không khí. Họ qua đêm trong một hang còn ứ đầy tuyết. https://thuviensach.vn Người lạnh cứng, họ kiếm chỗ nằm được cửa hang che chở. Mặt trăng treo trên trời nhỏ nhoi và rét mướt, thỉnh thoảng doi bay vụt qua, bóng đỉnh núi in sắc nét trên thảm mây phía dưới chân họ. Humboldt giải thích cho hai hướng đạo viên rằng toàn Tenerife chỉ là một ngọn núi nhô lên khỏi mặt biển. Liệu họ có muốn biết điều ấy ? Một người trong bọn họ nói, thú thực là không quan tâm mấy. Sáng sớm hôm sau họ nhận ra là ngay cả các hướng đạo viên cũng không biết đường. Humboldt hỏi có phải họ chưa bao giờ đặt chân đến đây ? "Đúng thế", người kia nói, "để làm gì cơ chứ ?" Nền đá cuội xung quanh đỉnh núi hầu như không bước qua được; mỗi khi họ trượt chân thì đá lở rơi lộc cộc xuống thung lũng. Một trong hai hướng đạo viên bị ngã, làm vỡ chai nước. Họng khô rang và tay rướm máu, họ trèo đến đỉnh núi. Miệng phễu núi lửa đã nguội lạnh từ nhiều thế kỷ, bề mặt phủ dung nham hóa đá. Tầm nhìn đến tận Palma, Gomera và dãy núi phủ sương Lanzaròtè. Trong khi Humboldt lấy khí áp kế và kính lục phân ra kiểm tra chiều cao của núi, hai hướng đạo viên bực bội ngồi khoanh chân dưới đất và Bonpland lạnh run nhìn chăm chăm về phía xa. Buổi chiều muộn họ về đến khu vườn của Orotava, khát gần chết. Humboldt váng vất chiêm ngưỡng những cây cỏ đầu tiên của Tân thế giới. Hình ảnh giống nhện mọc đầy lông đang sưởi nắng trên gốc cọ làm Humboldt sợ hãi và sung sướng. Sau đó anh mới nhìn ra cây tiết rồng. Anh quay lại, nhưng Bonpland đã biến mất. Cây to khổng lồ, phải đến hàng nghìn tuổi. Nó đã đứng đây trước người Tây Ban Nha và trước cả những bộ tộc xa xưa. Trước Chúa trời và Phật tổ, Platon và Tamerlan. Humboldt áp tai vào đồng hồ. Như chiếc đồng https://thuviensach.vn hồ điểm nhịp ẩn chứa thời gian trong mình, cái cây này cự tuyệt thời gian - như một vách đứng chặt đứt dòng sông. Humboldt đặt tay lên gốc cây nứt nẻ. Tít trên cao các cành tỏa ra, tiếng líu lo của hàng trăm con chim xuyên qua không trung. Anh âu yếm vuốt lên vỏ cây. Mọi thứ đều chết, tất cả mọi người, mọi vật, liên tục. Chỉ có một thứ không chết. Anh áp má vào gỗ, rồi lui lại và giật thột nhìn quanh xem có ai quan sát mình không. Anh vội lau nước mắt và đi tìm Bonpland. "Gã người Pháp chứ gì ?" Một ngư phủ ở cảng chỉ về phía lán gỗ. Humboldt mở cửa và nhìn thấy tấm lưng trần của Bonpland trên một cô gái da nâu trần truồng. Anh sập cửa lại, rảo bước đi về tàu, không dừng chân khi nghe tiếng Bonpland chạy theo sau và cũng không chậm bước khi Bonpland hổn hển xin thứ lỗi, áo vắt trên vai và quần trong tay. "Nếu chuyện đó còn xảy ra lần nữa", Humboldt nói, "anh coi như việc cộng tác đã chấm dứt". "Cơ mà", Bonpland hụt hơi khi vừa chạy vừa mặc áo, "đôi khi nó mạnh hơn ta, có gì khó hiểu đâu cơ chứ ? Humboldt cũng là một đàn ông mà !" Humboldt nhắc nhở anh hãy nghĩ đến vợ chưa cưới của mình. "Tôi làm gì có", Bonpland nói và xỏ chân vào quần "tôi chẳng có ai cả !" "Con người không phải là súc vật", Humboldt nói. "Nhưng thỉnh thoảng", Bonpland nói. Humboldt hỏi, "có lẽ chưa bao giờ anh đọc Kant". "Người Pháp không đọc sách của ngoại quốc". https://thuviensach.vn "Anh không muốn tranh luận điểm này", Humboldt nói. "Một lần tái diễn là ai đi đường nấy. Liệu anh có chấp nhận không ?" "Lạy Chúa cao cả", Bonpland nói. "Liệu anh có chấp nhận không ?" Bonpland làu bàu câu gì không rõ và cài cúc quần lại. Mấy hôm sau tàu đi ngang chí tuyến. Humboldt đặt con cá mà anh đang mổ bóng khí trong ánh đèn dầu vặn nhỏ sang bên và ngắm những điểm sáng rực của chòm sao Thập tự phương Nam. Những chòm sao của bán cầu mới, chỉ mới được vẽ một phần trên bản đồ. Nửa bên kia của Đất và Trời. Đột nhiên họ đi vào giữa một đàn động vật nhuyễn thể. Dòng chảy ngược của loài sứa đỏ mạnh đến nỗi tàu chầm chậm trôi ngược chiều. Bonpland vớt hai con lên. Anh nói có cảm giác là lạ trong người. Anh không rõ tại sao, nhưng có gì đó không ổn. Sáng sớm hôm sau thì cơn sốt bùng phát. Ở tầng dưới hôi hám kinh khủng, những người ốm rên rỉ suốt đêm, đến cả gió cũng hôi mùi nôn mửa. Bác sĩ trên tàu không đem theo vỏ cây Cinchona: cái trò đua theo mốt mới mà, phương pháp chích máu đã qua thử thách và hiệu nghiệm hơn nhiều ! Một thủy thủ trẻ người Barcelona chết vì mất máu sau lần điều trị thứ ba. Một người khác mê sảng đến mức định bay lên như chim, sau vài cú đập cánh ngã nhào xuống và suýt chết đuối nếu người ta không kịp hạ thủy một chiếc xuồng và túm được gã. Trong khi Bonpland ốm nằm trong khoang, uống rượu rum nóng sôi và không làm được việc gì, thì Humboldt cắt vụn hai con nhuyễn thể đem soi dưới kính hiển vi, đo áp suất không khí mười lăm phút một lần, đo màu trời và nhiệt độ nước, nửa tiếng một lần thả quả dọi xuống và ghi kết quả vào cuốn nhật ký hải trình dày cộp. Anh giải thích cho Bonpland đang khò khè rằng chính bây giờ là lúc người ta không được phát lộ nhược điểm. Công việc giúp ta khỏe https://thuviensach.vn lên. Những con số sẽ đẩy lùi sự hỗn độn. Kể cả sự hỗn độn của cơn sốt. Bonpland hỏi xem Humboldt có bị say sóng chút xíu nào gọi là có hay không. Anh không biết. Anh đã quyết định lờ nó đi, vậy là anh không cảm thấy nó. Tất nhiên là đôi lúc anh bị nôn, nhưng thật ra anh cũng không chú ý nữa. Buổi tối, xác chết tiếp theo được thả xuống nước. Humboldt nói với thuyền trưởng là anh rất lo ngại. Dịch sốt không được phép làm trở ngại chuyến thám hiểm của anh. Anh quyết định không đi cùng đến tân Veracruz nữa, mà bốn hôm nữa sẽ rời tàu. Thuyền trưởng hỏi anh bơi có giỏi không. "Không cần thiết", Humboldt nói, "ba hôm nữa vào khoảng sáu giờ sáng ta sẽ thấy mấy hòn đảo và một ngày sau tới đất liền". Đó là kết quả tính toán của anh. Thuyền trưởng khuyên anh nên mổ xẻ tiếp thứ gì đi thì hơn. Humboldt chau mày hỏi, "liệu ông có định lấy anh ra làm trò đùa". Hoàn toàn không, trò đùa chính là sự khác biệt giữa lý thuyết và thực tế. Tính toán là công việc đáng trân trọng, nhưng đây không phải bài tập cô giáo cho về nhà làm, mà là đại dương mênh mông. Không ai lường trước được luồng chảy và hướng gió. Không thể biết chính xác bao giờ đất liền hiện ra. Sáng sớm ngày thứ ba, trong màn sương lộ dần nét bờ biển. "Trinidad", Humboldt bình thản nói. https://thuviensach.vn "Chắc không phải". Thuyền trưởng chỉ vào hải đồ. Hải đồ không chính xác, Humboldt nói. Rõ ràng là khoảng cách giữa Cựu lục địa và Tân lục địa bị phỏng đoán sai. Chưa có ai đo dòng chảy một cách kỹ lưỡng cả. Nếu được phép, sáng sớm mai anh sẽ xuống bờ Terra k Firma. Họ rời tàu trước một cửa sông lớn. Nước xiết đến nỗi biển trông giống như một khối nước sôi sục. Trong khi ba chiếc xuồng chở hòm xiểng đựng trang bị của họ vào bờ, Humboldt nghiêm trang chào từ biệt thuyền trưởng trong sắc phục Phổ tinh khôi. Ngay trên chiếc xuồng chở họ về hướng đất liền đang uể oải dập dềnh phía trước, anh đã bắt đầu viết thư cho anh trai, kể về không khí sáng sủa, làn gió ấm áp, rặng dừa và những con hồng hạc. "Em không biết bao giờ thư này đến nơi, song anh cố đưa nó lên báo. Thế giới nên biết về em. Thật khó tin rằng em chả là gì đối với thế giới này. https://thuviensach.vn Thầy Ai hỏi một vị giáo sư về những ký ức ngày xưa, sẽ được câu trả lời là làm gì có mấy thứ đó. Khác với một bức khắc chạm trên đồng hay thư từ gửi qua bưu điện, ký ức không ghi theo ngày tháng. Ta bất chợt tìm ra trong trí nhớ những thứ mà thỉnh thoảng nếu suy nghĩ tử tế có thể xâu chuỗi theo thứ tự thời gian được. Ví dụ như ký ức về buổi chiều nọ, khi cậu bé chữa cho cha lỗi đếm nhầm tiền lương, nghe có vẻ vô hồn và nhạt nhẽo. Có thể vì cậu nghe người ta kể quá nhiều rồi; đối với cậu, câu chuyện có vẻ sắp đặt và không thật. Tất cả các ký ức khác đều dính dáng đến mẹ. Cậu ngã và mẹ dỗ cậu; cậu khóc và mẹ lau nước mắt cho cậu; cậu không ngủ được và mẹ hát cho cậu nghe; một thằng bé hàng xóm định đánh cậu nhưng mẹ cậu nhìn thấy, bà đuổi theo nó, tóm được và kẹp nó vào đùi rồi tát vào mặt nó cho đến lúc nó tóe máu và ù tai loạng choạng bỏ đi. Cậu yêu mẹ vô vàn. Có chuyện gì xảy ra với mẹ thì cậu chết mất. Không chỉ là một cách nói đâu. Cậu biết là cậu sẽ không sống nổi khi chuyện ấy xảy ra. Đó là lúc cậu mới ba tuổi, và ba mươi năm sau cũng vẫn vậy. Bố cậu có nghề làm vườn, thường xuyên tay chân lấm láp, kiếm được ít tiền, và cứ lúc nào mở miệng là than vãn hoặc ra lệnh. Ông lặp đi lặp lại khi đang mệt mỏi múc món xúp khoai tây buổi tối, rằng một người Đức là người không khi nào ngồi còng lưng. Một lần Gauss hỏi: chỉ có thế thôi sao ? Thế là đủ để là một người Đức ? Bố cậu suy nghĩ lâu đến nỗi không ai tin nổi. Rồi ông gật đầu. Mẹ cậu phốp pháp và u sầu. Và ngoài nấu nướng, giặt giũ, mơ mộng, khóc lóc, cậu chưa thấy bà làm gì cả. Bà không biết đọc biết viết. Cậu sớm nhận ra là bà đang già đi. Da bà mất sức căng, thân thể sa sút, mắt bà ngày càng bớt long lanh, và mỗi năm khuôn mặt lại thêm nếp nhăn mới. Cậu biết là mọi người đều thế, nhưng ở mẹ https://thuviensach.vn cậu thì chuyện đó không sao chịu nổi. Bà tàn lụi đi trước mắt cậu, còn cậu thì không làm gì để ngăn lại được. Đa số các ký ức về sau này xoay quanh sự chậm chạp. Một thời gian dài cậu nghĩ là mọi người đóng kịch hoặc theo đuổi một nghi lễ buộc họ cứ nghỉ một lát rồi mới nói hay làm được gì đó. Thỉnh thoảng cậu cũng thấy quen được, rồi lại có lúc không sao chịu nổi. Dần dần về sau cậu mới ngộ ra rằng mọi người cần quãng nghỉ đó. Vì sao họ nghĩ ngợi lâu la, khó khăn và nhọc nhằn thế ? Cứ như là các ý nghĩ được tạo ra bởi một cỗ máy mà trước đó người ta phải khởi động rồi vào số cứ như là họ không phải là những sinh vật sống và tự chuyển động. Cậu nhận ra là người ta bực mình khi cậu không tuân thủ quãng nghỉ. Cậu cố hết sức, song thường là không làm được. Cậu cũng ghét cả những ký tự đen đen trong sách biết nói với hầu hết những người lớn, nhưng không nói với cậu và mẹ cậu. Một chiều Chủ nhật, cậu bảo bố giải thích một số điều: có cái vạch dài, có cái ở dưới cong lên, có nửa vòng tròn và cả vòng tròn. Sau đó cậu ngắm nhìn trang giấy cho đến khi những dấu hiệu lạ mắt tự chúng bổ sung cho nhau và đột nhiên từ ngữ hiện ra. Cậu giở trang, bây giờ trôi chảy hơn, vài giờ sau cậu biết đọc, và ngay buổi tối hôm đó cậu đọc xong cuốn sách, một cuốn sách thật ra tẻ nhạt và liên tục nhắc đến nước mắt của Chúa và nỗi ân hận của những con tim trót sa vào vòng yêu đương. Cậu đem sách cho mẹ để giải thích cho bà những ký tự ấy nhưng bà chỉ cười buồn bã lắc đầu. Đó là giây phút cậu hiểu ra rằng không ai muốn sử dụng trí não của mình. Họ muốn ăn và ngủ, và muốn mọi người tốt với mình. Chứ không muốn tư duy. Thầy giáo ở trường tên là Buttner và ưa ra đòn. Ông làm ra vẻ nghiêm nghị và khắc kỷ, và chỉ đôi lúc nét mặt ông để lộ ra vẻ khoái trá khi đánh học trò. Ông thích nhất ra những https://thuviensach.vn bài tập mà chúng phải cần nhiều thời gian và dù vậy hầu như vẫn khó tránh phạm lỗi, để rồi rốt cuộc ông có cớ rút roi ra. Khu phố này là khu nghèo nhất Braunschweig, chẳng ai trong số học trò ở đây sẽ học lên cao, không có người nào sẽ làm việc với cái gì khác ngoài đôi bàn tay. Cậu biết là Buttner không ưa cậu được. Dù câm miệng hay cố gắng đến mức nào để trả lời chậm như các trò khác, cậu vẫn cảm thấy sự nghi ngại của Buttner, và thầy giáo chỉ đợi lý do để đánh cậu đau hơn đám còn lại. Rồi chính cậu lại cung cấp lý do cho ông. Buttner giao cho học trò nhiệm vụ tính cộng các số từ một đến một trăm. Sẽ cần đến hàng tiếng đồng hồ, và có muốn mấy cũng không làm được mà không mắc phải lỗi trong phép cộng, và khi mắc lỗi thì sẽ bị phạt. Nào làm đi, Buttner gọi, đừng ngồi đực mặt ra thế, bắt đầu đi chứ ! Sau này Gauss không thể nhớ lại là hôm đó cậu mệt hơn mọi khi hay đơn giản chỉ lơ đãng. Chỉ biết là cậu không tự kiềm chế được và ba phút sau cậu cầm tấm bảng đen với một con số duy nhất viết trên đó lên đứng trước bục giáo viên. À ha, Buttner nói và vớ cây roi. Mắt ông ta nhìn vào kết quả, và tay ông khựng lại. Ông hỏi đó nghĩa là gì. Năm nghìn lẻ năm mươi. Gì cơ ? Gauss không thốt nên lời, cậu hắng giọng, cậu toát mồ hôi. Cậu ước gì vẫn còn ngồi tại chỗ và tinh toán như các trò khác đang ngồi gục đầu tỏ vẻ không lắng nghe. Thì đầu bài là thế mà: cộng các số từ một đến một trăm. Một trăm cộng một bằng một trăm lẻ một. Chín mươi chín cộng hai bằng một trăm lẻ một. Chín mươi tám cộng ba bằng một trăm lẻ một. Luôn luôn là một trăm lẻ một. Người ta có thể làm chuyện đó năm mươi lần. Nghĩa là năm mươi nhân một trăm lẻ một. https://thuviensach.vn Buttner im lặng. Năm nghìn lẻ năm mươi, Gauss nhắc lại, hy vọng cũng có được một lần Buttner hiểu ra. Năm mươi nhân một trăm lẻ một là năm nghìn lẻ năm mươi. Cậu day mũi. Cậu chực trào nước mắt. Trời đất ơi, Buttner nói. Rồi ông im lặng hồi lâu. Thấy rõ sự suy nghĩ trên khuôn mặt: ông hóp má vào và vươn cằm dài ra, ông day trán rồi gõ lên mũi. Rồi ông cho Gauss quay về chỗ. Ngồi xuống đi, ngậm mồm, và ở lại đây sau buổi học. Gauss hít hơi. Trái lời, Buttner nói, là ăn đòn ngay. Vậy là sau tiết cuối cùng, Gauss đứng trước bục giáo viên, đầu cúi gằm. Buttner đòi cậu thề trước Chúa anh minh thông tường vạn sự, rằng cậu đã tự mình làm bài tính. Gauss vâng lời, và cậu toan giải thích là chuyện đó có ghê gớm gì đâu, người ta cần phải bỏ qua thành kiến và thói quen khi xem xét một vấn đề, khi đó giải pháp sẽ tự xuất hiện, nhưng Buttner đã ngắt lời và đưa cậu một cuốn sách dày cộp. Số học cao cấp: món tủ của ông. Gauss hãy cầm sách về nhà và đọc từ đầu đến cuối. Và thật cẩn thận. Có một trang bị gập, một vết bẩn, lúc đó chỉ Chúa mới cứu được. Hôm sau cậu đem trả cuốn sách. Buttner hỏi, như thế là sao. Tất nhiên là khó rồi, song người ta không được nản chí sớm như vậy ! Gauss lắc đầu, toan giải thích, nhưng cậu không làm được. Mũi cậu sụt sịt, cậu muốn hắt hơi. Nào, có chuyện gì ! https://thuviensach.vn Cậu xong rồi, Gauss lắp bắp. Thú vị lắm, và cậu muốn cảm ơn. Cậu nhìn Buttner chăm chăm và cầu khẩn sao cho mọi thứ kết thúc ở đây. Không được phép nói dối thầy giáo, Buttner nói. Đây là quyển sách giáo khoa khó nhất viết bằng tiếng Đức. Không ai nghiền ngẫm xong trong một ngày cả, lại càng không phải một đứa nhóc tám tuổi mũi thò lò. Gauss không biết phải nói gì. Buttner lưỡng lự đưa tay với lấy cuốn sách. Giờ thì hãy chuẩn bị tinh thần, ông sẽ kiểm tra cậu ! Nửa tiếng sau ông nhìn Gauss với cặp mắt trống rỗng. Ông biết mình không phải là giáo viên giỏi. Ông không có thiên hướng lẫn năng lực đặc biệt. Nhưng bây giờ sự việc đá rõ: nếu Gauss không lên được trung học thì đời cậu vô nghĩa. Ông nhìn cậu với ánh mắt nhạt nhòa, rồi, có lẽ để che giấu những xúc cảm của mình, ông vớ cây roi, và Gauss ăn trận đòn cuối cùng trong đời mình. Ngay chiều hôm đó, một chàng trai gõ cửa nhà bố mẹ Gauss. Anh tên là Martin Bartels, mười bảy tuổi đang học toán và làm trợ lý cho Buttner. Anh xin phép được nói chuyện một lát với con trai của ông bà. "Tôi chỉ có một đứa, nó mới lên tám". "Chính nó đấy", Bartels nói. Anh xin phép được mỗi tuần ba buổi làm toán với Gauss. Anh không dùng chữ “dạy”, vì, anh mỉm cười bối rối, "nghe không hợp với công việc trong đó có thể anh được học hỏi nhiều hơn là học trò". Ông bố nhắc cậu đứng thẳng lưng lên. Chuyện ngớ ngẩn ! Ông ngẫm nghĩ một lát. Mặt khác thì, tại sao lại không. https://thuviensach.vn Họ làm việc với nhau một năm liền. Thoạt tiên Gauss vui mừng đợi những buổi chiều khả dĩ gián đoạn sự nhàm chán trong tuần, cho dù cậu không ưa môn toán lắm, học tiếng Latinh ắt thú vị hơn. Rồi mọi việc cũng nhạt đi. Bartels không hẳn chậm tư duy như những người khác, nhưng như thế cũng đã làm Gauss đủ sốt ruột rồi. Bartels kể là anh đã thưa chuyện với hiệu trưởng trường trung học. Nếu bố cậu cho phép thì Gauss sẽ được một chỗ học miễn phí. Gauss thở dài. Thật không phải lỗi, Bartels giọng trách cứ, khi một đứa trẻ lúc nào cũng buồn rầu ! Gauss suy nghĩ, cậu thấy lời nhận xét thú vị. Vì sao cậu buồn ? Có thể do cậu thấy mẹ đang chết dần. Do thế giới làm cậu thất vọng khi nhận ra rằng những liên kết thì lỏng lẻo, ảo tưởng thì thô thiển, mặt khuất thì vá víu vụng về nhường nào. Vì chỉ có bí mật và lãng quên mới khiến ta chịu đựng nổi. Vì nếu thiếu giấc ngủ hằng ngày dứt ta ra khỏi thực tại thì ta không sống được. Buồn nghĩa là không nhắm mắt được trước thực tại, là tỉnh táo. Tri ngộ là tuyệt vọng, Bartels đáng thương ạ. Tại sao lại thế, Bartels ? Vì thời gian liên tục trôi đi. Bartels và Buttner cùng thuyết phục ông bố chớ để con làm việc ở xưởng dệt mà nên vào trường trung học. Bố Gauss miễn cưỡng chấp thuận và cho con lời khuyên, bất kỳ hoàn cảnh nào cũng đứng thẳng. Từ lâu, Gauss đã quan sát công việc của những người làm vườn và hiểu rằng bố cậu không quan tâm đến sự phi đạo đức của con người, mà bực bội với chứng đau lưng kinh niên mà cái nghề này gây ra. Cậu được hai chiếc áo mới và suất ăn miễn phí ngồi cạnh hiệu trưởng. https://thuviensach.vn Trường trung học làm cậu thất vọng. Quả thật có ít thứ để học: một chút tiếng Latinh, tu từ học, tiếng Hy Lạp, toán ở trình độ vắt mũi chưa sạch, một chút thần học. Những bạn học mới chẳng mấy thông minh hơn các bạn cũ, các thầy tuy không đánh trò ít hơn song nhất thì cũng nương tay hơn. Trong bữa ăn trưa đầu tiên, mục sư hỏi cậu học hành ra sao. "Tàm tạm", cậu trả lời. Mục sư hỏi, "cậu học có khó khăn không". Cậu khịt mũi và lắc đầu. "Nên biết tu thân", mục sư nói. Gauss ngước nhìn ngạc nhiên. Mục sư nghiêm mặt nhìn cậu. "Ngạo mạn là một trọng tội !" Gauss gật đầu. "Chớ quên điều đó", mục sư nói. "Suốt đời không quên. Thông minh đến mấy thì người ta vẫn phải giữ tinh nhẫn nhục". "Tại sao ?" Mục sư xin lỗi, ông hiểu sai gì chăng. "Không sao", Gauss nói, "không có gì". "Có chứ", mục sư nói, ông muốn biết ý cậu. "Chỉ là cách suy luận thần học thôi", Gauss nói. "Chúa nặn ra ta thế nào thì ta như thế, nhưng rồi không nhất thiết vì thế phải liên tục xin Chúa thứ lỗi. Chẳng logic gì cả". Mục sư nói, ông cho là thính giác của ông có vấn đề. https://thuviensach.vn Gauss lôi một chiếc khăn tay bẩn thỉu ra và xì mũi. Cậu tin chắc là ông ta hiểu nhầm, gì đó, nhưng trong mắt cậu thì đó là sự cố ý đảo ngược giữa nguyên nhân và kết quả. Bartels kiếm cho cậu chỗ ăn miễn phí mới ở chỗ quan cố vấn Zimmermam, một giáo sư của trường đại học Gôttingen, gầy gò và niềm nở. Zimmermann bao giờ cũng nhìn cậu với vẻ ngần ngại lịch sự và dẫn cậu cùng đến yết kiến Công tước vùng Braunschweig. Công tước, một người thân thiện, mí mắt co giật, đón họ trong căn phòng trang trí đầy vàng, thắp nhiều nến đến nỗi không hề có bóng đổ mà chỉ có ánh phản chiếu từ gương lát trần phòng, trông như một căn phòng thứ hai đảo ngược lơ lửng trên đầu. "Cậu bé thần đồng ấy đây phải không ?" Gauss cúi chào, như người ta đã bày cho cậu. Cậu biết là sắp tới sẽ không còn công tước nào nữa. Lúc đó người ta chỉ còn đọc về các chúa tể toàn trị trong sách nữa thôi, và ý tưởng ai đó đứng trước một người như thế để uốn lưng chào và ngóng đợi một lời truyền cũng lạ lùng như trong cổ tích. "Làm một bài tính đi !", Công tước nói. Gauss ho, cậu thấy nóng nực và chóng mặt. Những ngọn nến đang đốt gần hết ôxy. Cậu nhìn vào ngọn lửa, và chợt hiểu ra rằng giáo sư Lichtenberg đã sai, và giả thuyết về nhiên liệu cháy là thừa. Không phải chất sáng, mà chính là không khí cháy. "Xin lỗi", Zimmermann nói, "có một sự hiểu lầm. Chàng trai này không phải là người biểu diễn ăn nhanh. Thậm chí ngược lại, cậu ta làm tính cũng không được xuất sắc. Tuy nhiên, như bề trên tất nhiên đã biết toán học không dính gì đến chuyện làm tính cộng nhanh cả. Trước đây hai tuần cậu đã hoàn toàn tự mình suy luận ra định luật về khoảng cách giữa các hành tinh của Bode (Johann Elert Bode – 1747-1826: nhà thiên văn Đức), sau đó phát kiến mới hai định lý mà cậu ta https://thuviensach.vn chưa biết là của Euler (Leonhard Euler 1707-1783: nhà toán học Thụy Sĩ). Và cũng góp một công trình đáng nể về cách tính lịch: công thức tính ngày lễ Phục sinh của cậu cho đến nay được cả nước Đức áp dụng. Những thành tựu của cậu trong môn hình học cũng kiệt xuất. Một phần đã được công bố, tuy rằng cố nhiên phải đội tên thầy giáo này thầy giáo nọ, vì người ta không muốn cậu bé sa vào vòng hủ bại của vinh quang quá sớm. "Tôi thích học tiếng La tinh hơn", Gauss nói giọng khản đặc. "Và tôi cũng thuộc mấy chục bản balat". Công tước hỏi, có ai đang nói đấy ? Zimmermann huých vào mạng sườn cậu. Ông xin thứ lỗi, chàng trai xuất thân từ hoàn cảnh thô lậu, cách hành xử của cậu còn phải rèn giũa nhiều. Nhưng ông đảm bảo rằng chàng trai chỉ cần một học bổng của triều đình để vươn tới những thành tích có thể làm rạng danh đất nước. Nghĩa là bây giờ không ai làm tính cả ? Công tước hỏi. "Tiếc là không", Zimmermann nói. "Thôi được", Công tước thất vọng. "Mặc dù vậy cậu sẽ được nhận học bổng. Và quay lại đây, khi đã có gì để biểu diễn". Ông rất ủng hộ khoa học. Người được ông bảo trợ tận tình nhất, chàng trai Alexander, vừa mới khởi hành đi tìm hoa lá ở Nam Mỹ. Biết đâu người ta lại trồng được ở đây thêm một cậu bé như thế nữa ! Ông khoát tay ra hiệu cho lui, và như đã tập trước, Zimmermann và Gauss gập mình đi giật lùi qua cửa. Ít lâu sau, Pilatre de Rozier đến thành phố. Cùng hầu tước d'Arlandes trong một cái cũi đan mà anh em Montgolfier (Anh em Montgolfier: Joseph-Michel Montgolfier (1740-1810) và Jacques-Étienne Montgolfier (1745-1799) là hai người Pháp phát minh ra khinh khí cầu. Sau thử nghiệm thành công với súc vật, ngày 21/11/1783, Pilâtre de Rozier và hầu tước d’Arlandes là những người đầu tỉên bay trên khỉnh khí https://thuviensach.vn cầu trong 25 phút) buộc dưới một túi đựng khí nóng, họ bay năm dặm rưỡi qua bầu trời Paris. Sau khi tiếp đất, nghe nói là hai người đàn ông phải đỡ và dắt hầu tước đi, ông này nói năng lảm nhảm và cả quyết đã nhìn thấy những hình hài trong suốt có cánh với bộ ngực đàn bà và mỏ chim bay quanh họ. Mãi mấy giờ sau ông mới bình tâm và đổ mọi thứ cho thần kinh bị kích động quá mức. Ngược lại, Pilatre luôn bình tĩnh và trả lời mọi câu hỏi. Cũng chẳng có gì đặc biệt lắm; người ta có cảm giác đứng im tại chỗ, trong khi mặt đất phía dưới cứ thụt sâu xuống. Nhưng chỉ có ai trải nghiệm rồi mới hiểu được. Những người khác hoặc sẽ thấy tất cả vĩ đại hơn hoăc tầm thường hơn thực tế. Pilatre đang cùng khí cụ bay của riêng mình và hai trợ lý trên đường tới Stockholm. Ông nghỉ đêm tại một quán trọ rẻ tiền và vừa định đi tiếp thì Công tước sai người đến xin ông trình diễn. Pilatre nói, đó là việc phức tạp và ông cũng không tiện làm. Sứ giả xin ông nghĩ lại, Công tước không quen thấy lòng hiếu khách của mình bị đáp lại một cách thô vụng như vậy. "Lòng hiếu khách nào cơ", Pilatre hỏi. Ông đã trả tiền trọ, và công việc chuẩn bị khinh khí cầu sẽ lấy mất của ông hai ngày đường. "Ở Pháp người ta có thể nói năng như vậy với bề trên", sứ giả nói, "ở đó có thể làm được lắm thứ. Ở Braunschweig thì Pilatre nên cân nhắc kỹ, trước khi nhờ sứ giả đem một câu frả lời như thế quay về". Pilatre chịu thua. Lẽ ra ông phải hiểu điều đó rồi mới đúng, ở Hannover đã xảy ra chuyện tương tự, ở Bayem cũng vậy. Vậy thì nhân danh Chúa, chiều mai ông sẽ lên không trung từ cửa ngõ thành phố bẩn thỉu này. Sáng sớm hôm sau, có ai đó gõ cửa phòng ông. Một cậu bé đứng bên ngoài, chăm chú ngẩng nhìn ông và hỏi xin được bay https://thuviensach.vn cùng. Đi cùng, Pilatre nói. Với khinh khí cầu thì gọi là đi, chứ không phải bay. Đó là quy định trong giới khinh khí cầu. "Giới khinh khí cầu nào cơ ?" "Ta là người đầu tiên", Pilatre nói, "và ta ban quy định đó. Và không, tất nhiên không ai được đi cùng". Ông vuốt má cậu và toan đóng cửa. "Bình thường thì đó không phải là tinh cách của cậu", cậu bé nói và lấy mu bàn tay quẹt mũi. "Nhưng tên cậu là Gauss, cậu không phải không có tiếng, và ít lâu nữa cậu sẽ có những phát kiến vĩ đại như Isaac NeWton. Cậu không kể chuyện đó vì hãnh tiến, mà vì có ít thời gian quá và rất nên cho cậu tham gia chuyến bay. Trên cao người ta nhìn thấy những vì sao rõ hơn, đúng không ? Sáng hơn và không bị hơi nước làm mờ đi". "Quá đúng", Pilatre nói. Vì thế nên cậu phải đi cùng. Cậu biết nhiều về các vì sao, người ta có thể kiểm tra cậu khắt khe đến mấy cũng được. Pilatre cười và hỏi, ai dạy một gã trai bé tí xíu cách nói năng hay thế. Ông ngẫm nghĩ một lát. Thôi được, rốt cuộc ông nói, nếu vì những vì sao thì được ! Buổi chiều, một đám đông tụ họp lại. Trước mặt Công tước và tiểu đoàn cận vệ bồng súng chào, một ngọn lửa từ từ bơm khí nóng vào túi giấy da dê qua hai cái vòi. Không ai nghĩ mọi việc sẽ kéo dài đến thế. Một nửa số khán giả đã bỏ về, khi quả cầu bắt đầu tròn lên và chưa đầy một phần tư còn có mặt lúc quả cầu bay lên và ngập ngừng rời mặt đất. Những sợi dây chão căng lên, các trợ lý của Pilatre tháo ống ra, chiếc cũi cựa mình. Gauss lúc đó đang ngồi xổm https://thuviensach.vn trên nền cũi và thì thào gì đó, thiếu chút nữa thì cậu nhảy dựng lên, nếu Pilatre không ấn cậu xuống. "Chưa được", giọng ông khản đặc. "Cháu cầu nguyện đấy à ?" "Không", Gauss thì thào, cậu đang đếm các số nguyên tố, đó là việc cậu hay làm khi xúc động. Pilatre chĩa ngón tay cái lên để kiểm tra hướng gió. Khinh khí cầu sẽ lên cao, rồi trôi theo gió, rồi lại hạ độ cao khi không khí nóng trong đó nguội đi. Một con hải âu rít lên gần bên cũi. Chưa, Pilatre kêu, chưa được. Chưa. Được rồi ! Và ông nắm cả cổ áo lẫn tóc Gauss kéo dựng lên. Mặt đất uốn cong về phía xa xa. Chân trời dưới thấp, những đỉnh đồi nửa hư nửa thực trong sương. Đám người ngẩn ra nhìn lên, những khuôn mặt bé xíu xung quanh đám lửa còn cháy, gần đó là những mái nhà thành phố. Những đám khói dính chặt vào ống khói. Một con đường uốn lượn trong cỏ xanh, trên đó có một con la nhỏ tựa côn trùng. Gauss bám chặt thành cũi và mãi đến lúc ngậm được miệng lại cậu mới ý thức được là từ nãy đến giờ cậu toàn la hét. "Chúa nhìn thế giới như thế này đây", Pilấtre nói. Cậu định đáp lại, nhưng cậu đã mất giọng. Gió lắc với sức mạnh kinh khủng ! Và mặt trời tại sao ở trên cao này lại sáng hơn gấp bội ? Mắt cậu đau nhói, nhưng cậu không nhắm lại được. Và khoảng không này nữa: một đường thẳng nối điểm này với điểm khác, từ mái nhà này đến đám mây kia, đến mặt trời, quay trở lại mái nhà. Các điểm hợp thành đường, các đường thành mặt phẳng, và từ mặt phẳng thành hình khối, nhưng như thế vẫn chưa hết. Từ độ cao này hầu như có thể thấy được mọi đường uốn cong tinh xảo của không gian. Gauss cảm thấy bàn tay Pilatre đặt trên vai mình. Không bao giờ xuống nữa. Lên cao và lên cao tiếp, cho đến khi không thấy mặt đất bên dưới nữa. Một ngày nào đó con người sẽ https://thuviensach.vn được trải nghiệm điều đó. Lúc đó ai cũng bay, cứ như là chuyện bình thường vậy, nhưng khi đó thì cậu chết rồi. Mắt cậu hứng khởi dõi về phía mặt trời, ánh sáng biến đổi. Hoàng hôn tựa như sương mù dâng lên vòm trời còn sáng sủa. Vài ánh lửa cuối cùng, sắc đỏ ở chân trời, rồi không còn mặt trời nữa, sau đó là sao. Ở dưới kia không bao giờ diễn biến nhanh như vậy. "Ta hạ độ cao rồi đó", Pilatre nói. "Không", cậu nài nỉ, "thêm một lúc nữa đi !" Nhiều sao quá, và mỗi phút lại nhiều thêm. Mỗi vì sao là một mặt trời đang chết. Ngôi sao nào cũng lặn đi, và tất cả đi theo quỹ đạo của chúng, và hệt như có công thức cho mỗi hành tinh xoay quanh một mặt trời, cũng có cả một công thức miêu tả tất cả những chuyển động đó mỗi vòng quay của mỗi hành tinh. Công thức đó có thể phức tạp vô cùng, nhưng cũng có thể không, biết đâu lại ẩn giấu trong chính sự đơn giản của nó; có lẽ ta phải quan sát đủ lâu để nhận ra. Mắt cậu đau. Cảm thấy như lâu lắm chưa chớp mắt. "Ta xuống đến nơi rồi", Pilatre nói. "Thêm một lúc nữa đi !" Cậu đứng rướn lên trên đầu ngón chân, như thể điều đó có thể giúp ích gì, đăm đăm nhìn ra ngoài, lần đầu tiên hiểu ra rằng chuyển động là gì, hình khối là gì, đặc biệt không gian là gì, không gian mà họ cùng dang tay mở ra, không gian ôm lấy tất cả, cả cậu, Pilatre và cái cũi này, không gian mà... Họ đâm sầm vào khung gỗ của đống cỏ khô, một dây chão đứt, cũi nghiêng sang bên, Gauss lăn vào một vũng bùn, Pilatre ngã đau, bong gân tay và chửi um lên khi nhìn thấy vết rách trên cái túi da dê, tục tằn đến nỗi ông nông dân vừa chạy trong nhà ra đứng khựng lại và giơ xẻng lên với vẻ hăm dọa. Các trợ lý hụt hơi chạy tới và gấp quả cầu nhàu nhĩ lại. Pilatre ôm tay và vỗ cậu một nhát mạnh phát đau lên. https://thuviensach.vn "Giờ thì cậu biết rồi", Gauss nói. "Biết gì cơ ?" "Rằng mọi đường song song sẽ gặp nhau". "Được", Pilatre nói. Tim cậu đập loạn. Cậu suy nghĩ, liệu có nên giải thích cho ông rằng chỉ phải gắn một mái chèo cong vào cũi là đủ xoay hướng dòng khí và buộc khinh khí cầu đi theo hướng nhất định. Nhưng rồi cậu im lặng. Không ai hỏi cậu cả, và sẽ bất lịch sự khi bắt mọi người nghe ý tưởng của mình. Ý tưởng quá gần gũi, chẳng chóng thì chày sẽ có ai khác nghĩ ra. Giờ thì người đàn ông này muốn được thấy thằng bé tỏ ra biết ơn. Gauss cố nở nụ cười trên môi, dang rộng hai tay và cúi chào như một con rối. Pilatre vui sướng, cười và xoa đầu cậu. https://thuviensach.vn https://thuviensach.vn Hang Sau nửa năm ở Nueva Andalucia, Humboldt đã khảo cứu tất cả những gì không đủ chân cẳng hay đủ sợ để chạy thoát khỏi tay anh. Anh đo màu trời, nhiệt độ chớp và trọng lượng sương muối vào ban đêm. Anh nếm phân chim, nghiên cứu động đất và trèo xuống hang động của người chết. Anh ở cùng Bonpland trong một ngôi nhà gỗ sơn trắng bên rìa một thành phố mới bị động đất làm hư hại. Đêm đêm, những cú dư chấn vẫn lôi mọi người khỏi giấc ngủ, người ta vẫn nghe những chuyển động dưới tít sâu kia nếu nằm xuống và nín thở. Humboldt đào hố, thả nhiệt kế buộc vào dây dài xuống giếng và rải hạt đậu lên mặt da trống. Sẽ còn động đất trở lại, anh vui vẻ nói. Thành phố sẽ thành đống hoang tàn. Họ ăn tối ở nhà thị trưởng, sau đó đi tắm. Người ta đặt ghế đẩu xuống sông, vẫn mặc đồ lót và ngồi trong dòng nước chảy. Đôi lúc có những con cá sấu nhỏ bơi qua. Có lần một con cá cắn đứt ba ngón chân của cháu ông tổng trấn. Don Oriendo Casaules, người đàn ông với bộ ria mép rậm rì, rúm người lại và trố mắt sững sờ nhìn một lúc trước khi rút bàn chân bị thiếu ngón ra khỏi làn nước nhuốm màu đỏ sẫm, hoài nghi nhiều hơn kinh sợ. Anh ta ngó nghiêng xung quanh như thể tìm kiếm cái gì đó, rồi ngã vật sang bên và được Humboldt đỡ. Chuyến tàu thủy đầu tiên đưa anh ta về Tây Ban Nha. Hay có phụ nữ đến chơi: Humboldt đếm chấy trong những bím tóc của họ. Họ đến cả nhóm, thì thầm với nhau và cười khúc khích về người đàn ông nhỏ bé vận đồng phục với chiếc kính phóng đại kẹp trước mắt trái. Bonpland đau khổ vì sắc đẹp của họ. Anh hỏi, thống kê về chấy thì có ích lợi gì. https://thuviensach.vn Người ta muốn biết, Humboldt nói, vì người ta muốn biết. Cho đến nay chưa ai nghiên cứu sự xuất hiện của giống sinh vật sống dai trên đầu những thổ dân ở vùng quanh xích đạo này. Không xa nhà họ, có chợ bán đấu giá người. Với ánh mắt thất thần, lũ đàn ông đàn bà vai u thịt bắp bị xiềng chân để các điền chủ vạch mồm, xem tai và quỳ hẳn xuống để sờ vào hậu môn mình. Họ sờ gan bàn chân, kéo mũi, kiểm tra đầu tóc và lấy ngón tay búng vào bộ phận sinh dục của những người này. Thường là xong rồi thì họ đi mất, không mua gì cả, món hàng này hiện đang ế ẩm. Humboldt mua ba người đàn ông và tháo xích ra. Họ không hiểu gì. "Các người đã tự do", Humboldt nhờ dịch lại, có thể đi được rồi. Họ trố mắt nhìn anh. Tự do ! Một người hỏi, họ nên đi đâu. "Đi tới đâu các người muốn", Humboldt trả lời. Anh cho họ tiền. Họ ngập ngừng cắn thử những đồng xu. Một người ngồi xuống đất, nhắm mắt và không động đậy gì nữa, tựa hồ trên thế giới này không có gì làm anh ta quan tâm nữa cả. Humboldt và Bonpland đi khỏi đó trong ánh mắt giễu cợt của đám người đứng quanh. Họ ngoảnh lại mấy lần, song không ai trong số người được thả tự do dõi mắt nhìn theo. Đến tối thì trời bắt đầu mưa, một trận động đất mới trong đêm làm rung chuyển thành phố. Sáng hôm sau ba người đó biến mất. Không ai biết họ đi đâu, và họ cũng không hề xuất hiện trở lại. Phiên đấu giá sau, Humboldt và Bonpland ở nhà, làm việc đằng sau những cửa sổ đóng kín và đợi đến khi chợ đã vãn mới ra ngoài. Chuyến đi đến trạm truyền giáo ở Chaymas xuyên qua rừng già. Cứ mỗi bước chân lại thấy cây cỏ lạ. Nền đất như không đủ chỗ cho nhiều thực vật mọc đến thế: những thân gỗ chen chúc nhau, cây nọ che lấp cây kia, dây leo sạt vào đầu vào vai họ. Những thầy tu ở trạm truyền giáo thân mật đón chào hai người, mặc dù không biết họ muốn gì ở đây. Thầy trưởng trạm lắc đầu. Nhất định có gì uẩn khúc ! Chẳng ai đi nửa vòng thế giới để đo miếng đất mà họ không sở hữu cả. https://thuviensach.vn Ở trạm này, những người da đỏ đã được rửa tội sống tự quả. Có một người bản xứ chỉ huy, một cảnh sát trưởng và thậm chí một đội dân vệ. Chừng nào họ phục tùng tuyệt đối thì người ta để họ sống, như thể đang tự do. Họ trần truồng, chỉ mang trên người một thứ mà họ kiếm được ở đâu đó: mũ, một bên tất, thắt lưng, quân hàm buộc vào vai. Mất một thời gian Humboldt mới làm được ra vẻ đã quen cảnh ấy. Anh cảm thấy bị xúc phạm khi biết lông mọc ở nhiều nơi trên người của phụ nữ đến thế, anh thấy điều đó không sao tương thích được với phẩm giá tự nhiên của họ. Song lúc anh ngỏ lời nhận xét chuyện ấy với Bonpland thì hắn ta nhìn anh đầy khoái trá, đến nỗi Humboldt đỏ mặt lên và bắt đầu lắp bắp. Ở gần trạm truyền giáo, trong hang chim đêm, là nơi sinh sống của người chết. Tuân theo những huyền thoại cổ xưa, người bản xứ cự tuyệt không đưa hai người đến đó. Mất nhiều công thuyết phục, hai thầy tu và một người da đỏ mới chịu đi cùng. Đây là một trong những hang động lớn nhất châu lục, ánh sáng xuyên qua một lỗ rộng sáu mươi nhân chín mươi bộ (foot -30,48cm), đủ sáng để khi tiến sâu một trăm năm mươi bộ vào trong lòng núi, người ta vẫn đi trên cỏ dưới những tán cây. Sau đó mới phải châm đuốc. Từ đây bắt đầu nghe tiếng rú rít. Những con chim sống trong bóng tối. Hàng nghìn tổ chim lủng lẳng như những cái túi dưới trần hang, tiếng ồn điếc tai. Không ai biết định hướng ra sao. Bonpland bắn ba phát súng, tiếng vang chìm đi trong ồn ào, và anh nhặt lên hai sinh vật còn co giật. Humboldt đập lấy mẫu đá từ sườn núi, đo nhiệt độ, khí áp và độ ẩm, cạo rêu từ vách đá. Một thầy tu hét lên khi đạp dép giẫm nát một con sên trần. Họ phải lội qua một con suối, cánh chim phành phạch quanh đầu, Humboldt ép hai tay lên tai, các thầy tu làm dấu thánh giá. "Đây.", người dẫn đường nói, "là nơi bắt đầu vương quốc của người chết". Anh ta không đi tiếp. https://thuviensach.vn Humboldt đề nghị số tiền thưởng gấp đôi. Người dẫn đường từ chối. Đây không phải đất lành ! Và nói chung là tìm gì ở đó kia chứ, con người cần có ánh sáng. "Nói hay đấy chứ", Bonpland gào lên. "Ánh sáng", Humboldt kêu, "đó không phải là sự sáng sủa, mà là tri thức !" Anh đi tiếp, Bonpland và hai thầy tu theo chân. Đường đi chia ngả, thiếu người dẫn đường họ không biết đi đâu. Humboldt đề nghị tách thành nhóm. Bonpland và các thầy tu lắc đầu. Thế thì rẽ tay trái, Humboldt nói. Tại sao tay trái, Bonpland hỏi. Vậy thì rẽ phải, Humboldt nói. Nhưng sao lại sang phải ? "Quỷ tha ma bắt các anh", Humboldt kêu lên, anh thấy chuyện quá ngu xuẩn. Và anh dẫn mọi người đi về phía trái. Tiếng chim kêu ở dưới này nghe còn ầm ĩ hơn. Một lát sau họ nhận ra trong đó có một âm thanh cao vút, nghe bần bật, phát ra rất nhanh và liên tục. Humboldt quỳ xuống và xem xét những cây lá cằn cỗi trên mặt đất. Những thực vật trương phồng không màu, hầu như không có hình thù cụ thể. "Hay đấy", anh gào vào tai Bonpland, "ở Freiberg tôi đã viết một bài về chính loài này !" Khi ngẩng lên, họ không thấy hai thầy tu đâu nữa. Lũ mê tín ngớ ngẩn, Humboldt kêu. Đi tiếp ! Đường cheo leo xuống dốc. Quanh họ có tiếng cánh đập lách chách, nhưng không bao giờ họ chạm phải con vật nào. Họ lần mò theo vách đá đến trước một hang vòm. Những ngọn đuốc, quá yếu https://thuviensach.vn để soi đến vòm trần, ném bóng họ phóng to lên vách hang. Humboldt nhìn lên nhiệt kế: mỗi lúc một nóng lên, anh đoán là giáo sư Wemer sẽ không hài lòng với chuyện này. Rồi anh nhìn thấy hình hài của mẹ bên cạnh mình. Anh chớp mắt, song mẹ anh hiển hiện lâu hơn thời gian của một ảo giác. Khăn quàng thắt nút dưới cổ, đầu nghiêng nghiêng, nụ cười bâng quơ, cằm và mũi nhọn hoắt như vào ngày cuối cùng của bà, tay cầm một cái ô méo mó. Anh nhắm mắt, chầm chậm đếm từ một đến mười. "Gì thế", Bonpland hỏi. "Không có gì", Humboldt nói và chăm chú lấy ba gõ ra một mẩu đá từ trên vách. "Đầu kia có đường đi tiếp", Bonpland nói. "Đủ rồi", Humboldt nói. Bonpland giục anh nghĩ lại, vào sâu nữa trong núi có thể có nhiều cây cỏ lạ. "Quay lại thì hơn", Humboldt nói. Đủ rồi là đủ rồi. Họ đi dọc suối về hướng có ánh sáng trời. Dần dần ít chim hơn, tiếng rít khẽ đi, chẳng mấy chốc họ có thể tắt đuốc. Trước hang, người da đỏ dẫn đường đang quay hai con chim trên lửa để cho chảy hết mỡ. Lông chim, mỏ và móng đã cháy, máu xuống lửa, mỡ xèo xèo, khói nồng quẩn trên khoảng trống. Loại mỡ tốt nhất, anh ta giải thích. Không có mùi và giữ tươi hơn một năm ! Bây giờ họ cần hai con mới, Bonpland giận dữ nói. Humboldt xin chai rượu của Bonpland, uống một ngụm lớn rồi lên đường cùng một thầy tu về trạm truyền giáo trong khi Bonpland quay lại bắn hai con chim khác. Được mấy trăm bước chân, https://thuviensach.vn Humboldt dừng lại, ngửa đầu nhìn lên các ngọn cây chống trời trên cao. Tiếng vọng ! Tiếng vọng, thầy tu nhắc lại. Nếu không phải là bằng khứu giác, Humboldt nói, thì sẽ bằng tiếng vọng. Âm thanh bần bật dội ngược từ vách đá. Rõ ràng là bầy chim định hướng bằng cách đó. Vừa đi tiếp anh vừa ghi chép. Một hệ thống mà con người có thể tận dụng trong đêm không trăng hay dưới nước. Và mỡ: do không có mùi nên rất thích hợp để làm nến. Anh hứng chí mở cửa căn phòng tu viện của mình, nơi một cô gái khỏa thân đang đợi. Thoạt tiên anh tưởng là cô đến vì chấy hoặc để đưa tin. Rồi anh hiểu lần này không phải thế và cô gái muốn đúng cái anh nghĩ rằng cô muốn, và không có đường thoát thân. Chắc là ông tổng trấn sai cô đến đây, có lẽ đó là ý tưởng của ông về một trò vui bỗ bã trong cánh đàn ông. Cô ta đợi một đêm và một ngày trong căn phòng trống, vì buồn chán mà cô tháo chiếc kính lục phân ra từng mảnh, lục tung bộ sưu tập cây cỏ, uống chỗ rượu để ngâm tiêu bản và ngủ cho hết cơn say. Sau khi tỉnh dậy, cô lấy tấm chân dung một gã lùn vui tính đang chúm môi mà cô không nhận ra là Friedrich Đại đế để tô màu lòe loẹt một cách khá khéo tay. Bây giờ, khi Humboldt rốt cuộc về đến nhà, cô muốn hoàn thành nhiệm vụ cho nhanh. Trong khi anh còn đang hỏi cô từ đâu đến, muốn gì, và anh có thể làm gì cho cô, thì cô đã khéo léo phanh quần anh ra. Cô gái nhỏ nhắn mũm mĩm và không thể trên mười lăm tuổi. Anh lùi lại, cô tiến lên, anh đẩy cô vào tường, và khi anh định nghiêm khắc mắng cô thì lại quên hết vốn tiếng Tây Ban Nha của mình. https://thuviensach.vn Tên cô là Inés, cô nói, anh hãy tin cậy cô. Khi cô kéo áo anh lên, một cái khuy bung ra và rơi trên nền đất. Humboldt dõi mắt theo, cho đến khi nó chạm vào tường và dừng lại. Cô vòng tay ôm cổ anh và kéo anh ra giữa phòng, trong khi anh lẩm bẩm nói cô hãy buông anh ra, anh là công chức của triều đình Phổ. Chà chà, cô nói, tim đập ghê thế. Cô kéo anh cùng ngã xuống thảm, và vì lý do khó hiểu nào đó anh buông xuôi cho cô lật anh nằm lên lưng và đưa tay lần mò xuống phía dưới, cho đến khi cô giật mình và vừa cười vừa nhận xét là ở đây im lìm quá. Anh nhìn tấm lung cong lên của cô, nhìn trần nhà và nhành lá cọ trước khung cửa sổ đang run rẩy trong gió. Nhanh thôi, cô nói. Anh hãy tin vào cô ! Những lá cây ngắn và nhọn, anh chưa nghiên cứu loại cây đó bao giờ. Anh muốn ngồi dậy, nhưng cô đặt tay lên mặt anh và ấn anh xuống, và anh tự hỏi tại sao cô không hiểu ra trạng thái khốn cùng của anh. Sau này anh không thể nói lại là mọi chuyện kéo dài bao lâu, cho đến khi cô rời anh ra, vuốt lại tóc và buồn rầu nhìn anh. Anh nhắm mắt lại. Cô đứng dậy. Không sao cả, cô khẽ nói, đó là lỗi của cô. Đầu anh nhức, cổ họng khô rát. Mãi đến lúc nghe tiếng cửa sập sau lưng cô anh mới mở mắt. Bonpland gặp anh ngồi bên bàn viết, giữa đồng hồ bấm giờ, âm kế, nhiệt kế và kính lục phân vừa lắp lại. Anh quan sát tấm lá cọ qua chiếc kính phóng đại kẹp trước mắt. Một cấu trúc thú vị, đáng nhớ ! Đến lúc khởi hành rồi. Sao đột ngột vậy ? Theo các báo cáo ngày xưa, có một con kênh nối hai sông Orinoco và Amazon. Các nhà địa lý châu Âu cho đó là chuyện hoang https://thuviensach.vn đường. Giới hàn lâm cả quyết chỉ có núi phân chia dòng nước, chứ không có hệ thống sông ngòi nào trong đất liền được nối với nhau cả. Kể cũng lạ, song chưa bao giờ anh suy nghĩ về chuyện đó, Bonpland nói. Đó là một sai lầm, Humboldt nói. Anh sẽ tìm ra con kênh và giải được câu đố. À ha, Bonpland nói, con kênh à. Anh không ưa thái độ này, Humboldt nói. Lúc nào cũng than vãn, phê phán. Đòi hỏi một chút say mê lẽ nào là quá nhiều ? Bonpland hỏi, có chuyện gì xảy ra vậy. Sắp tới sẽ có nhật thực ! Nhờ vậy có thể đo đạc vị trí thiên văn của thành phố ven biển một cách chính xác. Rồi sau đó, người ta có thể căng một mạng lưới các điểm trắc đạc đến tận cùng dòng kênh. Nhưng nó ở tận trong rừng nguyên sinh ! Nghe thật là chát chúa, Humboldt nói. Không được khiếp sợ nó. Rừng nguyên sinh cũng chỉ là rừng. Thiên nhiên ở đâu cũng nói cùng ngôn ngữ. Humboldt viết thư cho anh trai. Chuyến đi tuyệt vời, đầy ắp những phát kiến lớn lao. Ngày nào cũng tìm được cây cỏ mới, nhiều hơn sức ta đếm được, những quan sát động đất gợi mở một lý thuyết mới về vỏ địa cầu. Cả hiểu biết của anh về cuộc sống loài chấy cũng tăng đột biến. Mãi mãi là em của anh. Đưa tin lên báo đi. Anh kiểm tra xem tay mình có run không. Sau đó anh viết cho Immanuel Kant (1724-1804: triết gia Phổ). Trong óc anh trỗi dậy một ý niệm https://thuviensach.vn mới mẻ về ngành địa vật lý. Trên khắp hành tinh, ở các độ cao khác nhau, song nếu nhiệt độ tương tự thì có những loài cây giống nhau mọc, nghĩa là các đới khí hậu không chỉ lan tỏa theo chiều ngang mà còn theo chiều thẳng đứng: ở tại một điểm thôi, trái đất có thể diễu qua mọi cấp độ từ nhiệt đới tới châu Nam cực. Nối những vùng này với nhau thành các đường, ta sẽ có một bản đồ các dòng khí hậu lớn. Cảm ơn mọi chỉ giáo và rất hy vọng giáo sư được khỏe mạnh, anh xin phép... Humboldt nhắm mắt, hít sâu một hơi và ký một chữ ký bay bướm nhất mà anh có thể viết ra được. Một hôm trước khi xảy ra nhật thực, một chuyện khó chịu xảy ra. Khi họ đang đo khí áp trên bờ biển thì một gã Zambo( ), nửa da đen nửa da đỏ, tay cầm một cây chùy gỗ nhảy từ trong bụi ra. Gã gầm gừ, khom người xuống, nhìn chằm chằm. Rồi gã tấn công họ. Humboldt gọi đó là một tai biến bất hạnh, khi anh ghi chép sự việc đó trong ánh nến chập chờn hồi ba giờ đêm mấy hôm sau, trên con tàu lắc lư vì sóng lớn trên đường đi Caracas. Anh nhảy sang trái tránh cú đánh, Bonpland ở bên phải anh thì không may mắn như thế. Song khi Bonpland nằm đờ dưới đất thì gã Zambo đã bỏ lỡ cơ hội; thay vì đánh tiếp đòn nữa, gã nhảy đến, vớ lấy chiếc mũ của Bonpland rơi ra, đội lên đầu và sải những bước dài đi khỏi đó. Ít nhất thì các dụng cụ cũng không hề gì, và Bonpland tỉnh dậy sau hai mươi tiếng đồng hồ: mặt sưng vù, một chiếc răng gãy, mũi hơi biến dạng, máu khô đọng quanh miệng và cằm. Humboldt ngồi bên giường anh cả buổi tối, qua đêm và mấy giờ lê thê của buổi sớm mai. Anh đưa nước cho Bonpland. Bonpland tắm rửa, nhổ ra và nghi ngại ngó vào gương. Nhật thực, Humboldt nói, liệu anh có xoay xở được không ? Bonpland gật đầu. Chắc không ? https://thuviensach.vn Bonpland nhổ phì ra lúng búng nói, rất chắc. Những ngày trọng đại sẽ đến, Humboldt nói. Từ Orinoco đến Amazon. Vào sâu trong đất liền. Bonpland hãy đưa tay cho anh ! Gắng gượng như chống lại một trở lực, Bonpland đưa tay lên. Đúng giờ đã báo trước vào buổi chiều, mặt trời tắt. Ánh sáng trở nên nhợt nhạt, một bầy chim rú rít đập cánh lên cao và theo gió cuốn đi, mọi vật như thể đang hấp thụ ánh sáng, một bóng đen bay lại, quả cầu lửa biến thành một đĩa đen. Bonpland đầu băng bó, giữ bức màn chiếu hình đường chân trời ảo. Humboldt hướng kính lục phân vào đó, mắt kia liếc vào đồng hồ bấm giờ. Thời gian chựng lại. Và lại trôi tiếp. Ánh sáng quay trở lại: vầng thái dương bừng sáng, bóng đen tách khỏi những ngọn đồi, mặt đất, chân trời. Có tiếng chim kêu, ai đó bắn một phát súng. Bonpland hạ bức màn xuống. Humboldt hỏi chuyện gì xảy ra. Bonpland nhìn anh nghi ngờ. Anh không nhìn thấy gì, Humboldt nói, chỉ nhìn hình chiếu. Anh phải giữ mặt trời trong kính lục phân, đồng thời không rời mắt khỏi đồng hồ. Không có thì giờ để ngẩng lên nhìn nữa. Sẽ không có lần thứ hai, Bonpland nói, giọng khản đặc. Có đúng là anh không ngẩng lên nhìn ? Giờ thì địa điểm này đã được ấn định vĩnh viễn trên bản đồ thế giới. Chỉ có một vài tích tắc cho phép ta chỉnh lại sự thiếu chính xác của đồng hồ với sự trợ giúp của bầu trời. Có những người coi trọng việc này hơn những người khác ! Đúng thôi, nhưng... Bonpland thở dài. https://thuviensach.vn Sao ? Humboldt giở bảng Ephemeris ra, rút bút chì ra và bắt đầu tính toán. Nhưng làm sao ? Có nhất thiết khi nào cũng phải mang đậm chất Đức đến thế không ? https://thuviensach.vn Số Vào cái ngày khiến tất cả thay đổi ấy, một cái răng hàm đau đến mức anh tưởng sẽ phát rồ phát dại. Trong đêm, anh nằm ngửa, lắng nghe tiếng ngáy của bà chủ nhà ở phòng bên. Chừng sáu rưỡi, khi mệt mỏi hấp háy ngó ra vầng sáng ban mai, anh tìm ra lời giải cho một trong những bài toán cổ xưa nhất thế giới. Anh lảo đảo đi lại trong phòng như một kẻ say. Phải ghi lại ngay, anh không được phép quên. Ngăn kéo không mở ra được, đột nhiên giấy trốn đâu hết, ngòi viết bị gãy và giây bẩn ra giấy, rồi thì cái bô đầy nước tiểu chắn ngang đường. Tuy nhiên, sau nửa tiếng nguệch ngoạc thì mọi thứ đã được viết ra trên mấy tờ giấy nhàu nhĩ, lề cuốn sách giáo khoa tiếng Hy Lạp và mặt bàn. Anh đặt bút xuống. Anh thở nặng nhọc. Anh nhận ra là mình trần truồng, ngạc nhiên về vết bẩn trên sàn và mùi hôi hám. Anh run lên vì lạnh. Răng đau hết chịu nổi. Anh đọc. Nghiền ngẫm lời giải, dò từng dòng, tìm thật kỹ nhưng không thấy chổ nào sai. Anh vuốt tay lên trang giấy cuối cùng và ngắm nghía cái hình mười bảy cạnh vẽ lệch và nhòe của mình. Hơn hai nghìn năm qua người ta vẫn dùng thước và com-pa để vẽ hình tam giác và ngũ giác đều. Vẽ hình vuông hay các hình có gấp đôi số góc của một đa giác thì dễ như ăn kẹo. Và nếu kết hợp một hình tam giác với hình ngũ giác thì ta sẽ có hình mười lăm góc. Nhiều nữa thì chịu. Và bây giờ: mười bảy góc. Và anh linh cảm thấy một phương pháp cho phép đi xa hơn nữa. Nhưng anh còn chưa tìm ra nó. Anh đến hiệu thợ cạo. Ông ta buộc chặt tay anh lại, hứa là sẽ không có gì tệ hại đâu, và nhanh nhẹn lùa kìm vào miệng anh. Vừa mới chạm vào, cơn đau miệng bùng lên dữ dội làm anh suýt ngất xỉu. Anh còn toan tập trung tinh thần, thì cái kìm đã quặp lại, có https://thuviensach.vn tiếng lích kích trong đầu anh, và chỉ có vị nóng của máu cùng tiếng đập thình thịch trong tai mới đưa anh trở lại căn phòng và người đàn ông đeo tạp dề thợ cạo đang hỏi anh, có tệ lắm đâu mà, phải không ? Trên đường về nhà anh phải dựa vào những bức tường, đầu gối nhũn ra, chân không tuân lời, mặt mày xây xẩm. Vài năm nữa sẽ có bác sĩ nha khoa, lúc đó người ta sẽ chữa lành được những đau đớn kiểu này và không cần phải nhổ ngay đi mọi cái răng bị viêm. Thế giới sắp không còn đầy những người móm nữa. Cũng không còn tình trạng mọi người đều có sẹo đậu mùa, và không ai bị hói nữa. Anh ngạc nhiên là ngoài mình ra chẳng ai nghĩ đến những chuyện ấy cả. Đối với mọi người thì mọi thứ đều cứ hiển nhiên như vẫn vậy ! Với ánh mắt thất thần anh lên đường đến nhà Zimmermann. Anh bước vào mà không gõ cửa, và đặt xấp giấy lên bàn ăn. Ồ, ông giáo sư nói vẻ thương cảm, tệ quá, răng hả ? Bản thân ông may mắn lắm, ông chỉ mới mất có năm cái. Giáo sư Lichtenberg chỉ còn mỗi hai cái răng, và Kastner thì đã hết răng từ lâu. Ông nhón tay tránh vết máu dính, cầm tờ giấy đầu tiên lên. Ông nhăn mày. Môi ông động đậy. Lâu đến mức Gauss hầu như không tin nổi. Không ai có thể tư duy chậm chạp như vậy ! "Một thời điểm trọng đại", rốt cuộc Zimmermann nói. Gauss xin một cốc nước. Ông muốn cầu nguyện. Phải đem in ngay, tốt nhất là với danh tính của một vị giáo sư. Khi còn là sinh viên mà đã xuất bản là không hợp lẽ. Gauss toan trả lời, song lúc giáo sư đưa nước cho anh thì anh không nói được và uống cũng chẳng xong. Anh ra điệu bộ xin lỗi, loạng choạng đi về nhà, nằm lên giường và nhớ đến mẹ mình ở https://thuviensach.vn BraunschWeig. Đến Gottingen là một sai lầm. Trường đại học ở đây tốt hơn, nhưng anh thấy thiếu mẹ, lúc ốm đau lại càng rõ hơn. Gần nửa đêm, khi má sưng to hơn và bất kỳ cử động nào cũng gây đau đớn thì anh nhận ra là tay thợ cạo đã nhổ nhầm chiếc răng. May mà đường phố buổi sáng sớm còn vắng. Do vậy chẳng ai nhìn thấy anh liên tục dừng lại, dựa đầu vào tường nhà và khóc nấc lên. Anh sẵn sàng bán linh hồn mình để được sống sau đó một trăm năm, khi đã có thuốc trị nỗi đau này và những bác sĩ xứng với cái tên gọi đó. Mà thật ra thì đâu có khó: người ta chỉ cần làm tê thần kinh ở đúng chỗ, tốt nhất là bằng một lượng độc dược nhỏ. Chất Curare (nhựa một loại cây độc, gây liệt cơ dẫn đến tử vong, được người da đỏ dùng tẩm tên độc, nhưng với lượng nhỏ có tác dụng gây tê) phải được nghiên cứu kỹ hơn ! Ở Viện Hóa có một chai chất này, anh sẽ xem xét nó. Những ý nghĩ tuột khỏi anh, anh chỉ còn có thể lắng nghe tiếng rên rỉ của chính mình. Chuyện đó đôi khi cũng xảy ra, ông thợ cạo vui vẻ nói. Điểm đau lan ra xung quanh, nhưng thiên nhiên thông minh lắm, và con người có khối răng. Lúc ông ta nâng kìm lên thì trước mắt Gauss tối sầm. Tựa như nỗi đau đã xóa sạch sự kiện ra khỏi trí nhớ của anh hay ra khỏi thời gian, lúc tỉnh lại sau mấy giờ - hay sau mấy ngày, anh làm sao mà biết được - anh thấy mình nằm trên chiếc giường xộc xệch, chai rượu uống dở đặt trên bàn ngủ, cạnh chân là phụ trương Trí thức của tờ Toàn cảnh văn chương trong đó quan cảnh Zimmermann trình bày phương pháp mới nhất để vẽ hình mười bảy góc đều. Bartels ngồi bên giường, anh ta đến để chúc mừng. Gauss chạm lên má. Ôi Bartels, anh ta biết tất cả những chuyện đó: vốn xuất thân nghèo khổ, từng được coi là thần đồng và tin mình sinh ra để làm việc lớn. Rồi anh ta gặp anh, Gauss. Sau này thì Gauss biết là anh ta đã thức trắng hai đêm liền sau khi họ gặp nhau và suy nghĩ, liệu có nên quay về làng để vắt sữa và dọn chuồng bò. Đêm https://thuviensach.vn thứ ba, anh ngộ ra là chỉ có một con đường cứu rỗi linh hồn mình: anh phải mến Gauss. Anh phải giúp Gauss, bất kể khi nào có thể. Từ đó trở đi anh dồn hết sức lực vào công việc chung, anh nói chuyện với Zimmermann, viết thư cho Công tước, và vào một buổi tối gian nan đã thuyết phục bố của Gauss cho con trai đi học trung học bằng những lời đe dọa mà không ai thích nhớ lại nữa. Mùa hè vừa qua, anh theo Gauss về thăm bố mẹ ở Braunschweig. Bỗng dưng mẹ Gauss kéo anh ra một góc, bà rúm ró vì lo lắng và ngượng ngập hỏi anh, liệu con bà có tương lai gì không giữa một đám học giả ở trường dại học ? Bartels chẳng hiểu gì cả. Điều bà muốn nỏi là, liệu Carl có tương lai gì trong công việc nghiên cứu không. Bà tin cậy hỏi riêng anh và hứa sẽ không kể với ai. Làm mẹ thì khi nào chả lo lắng. Bartels im lặng một hôi lâu trước khi anh hỏi lại với giọng khinh mạn mà về sau anh sẽ xấu hổ, phải chăng bà không biết là con trai bà là nhà khoa học lớn nhất thế giới. Bà khóc và bối rối khủng khiếp. Gauss cố mãi mà không tha thứ hẳn cho Bartels được. Anh đã quyết định rồi, Gauss nói. Quyết định gì ? Bartels lơ đãng ngẩng lên. Gauss thở dài sốt ruột. Quyết định đi vào môn toán. Cho đến nay anh thiên về môn ngữ văn cổ điển, và anh vẫn đeo đuổi ý tưởng viết một bình luận về Virgil (Publio Virgilio Marone (70-19 trước Công lịch) nhà thơ La Mã, tác giả thiên hùng ca Aeneis nói về huyền thoại sáng lập đế chế La Mã và vai trò chủ đạo của Aeneas), nhất là về hành trình xuống địa ngục của Aeneas. Theo đánh giá của anh, không ai hiểu chương này một cách thấu đáo. Nhưng còn đủ thời gian làm việc đó, anh mới mười chín tuổi. Giờ đây anh đã nhận ra là mình làm được nhiều việc hơn trong toán học. Một khi đã phải có mặt trên thế gian này - có ai hỏi ý ta đâu cơ chứ - thì cũng phải cố làm được công chuyện gì. Chẳng hạn như trả lời cho câu hỏi số là gì. Nền móng của môn số học. Công trình đời người, Bartels nói. https://thuviensach.vn Gauss gật đầu. Với chút may mắn thì năm năm nữa anh sẽ hoàn thành. Nhưng chẳng mấy chốc anh nhận ra là sự việc sẽ chóng vánh hơn. Khi đã bắt đầu, các ý tưởng dồn dập ào đến với sức mạnh hiếm thấy. Anh ngủ ít, không đến trường đại học nữa, chỉ ăn uống ở mức tối thiểu và cũng ít về thăm mẹ. Khi vừa đi trên phố vừa lẩm bẩm, anh cảm thấy mình tỉnh táo hơn bao giờ hết. Không để mắt nhìn, anh tránh người đi đường, không bao giờ vấp, có lần anh vô cớ nhảy sang bên cạnh và chẳng lấy làm ngạc nhiên khi đúng trong nháy mắt đó một viên ngói rơi xuống vỡ tan cạnh chân. Những con số không kéo ta ra khỏi thực tại, mà đưa thực tại lại gần hơn, làm nó sáng sủa và rõ ràng như chưa bao giờ được như vậy trước đó. Giờ đây những con số luôn theo chân anh. Anh không quên nó cả khi đi chơi gái. Ở Gottingen không có nhiều gái làm tiền, tất cả bọn họ đều quen anh, gọi cả tên khi chào anh và thỉnh thoảng còn bớt tiền công, vì anh trẻ, đẹp trai và đĩnh đạc. Cô gái mà anh ưa nhất tên là Nina và đến từ một thành phố vùng Siberia xa lắc. Cô sống trong nhà hộ sinh cũ, tóc sẫm, má lúm đồng tiền sắc lẹm, bờ vai rộng thơm mùi đất; những lúc ôm vai cô, nhìn lên trần nhà và hưởng nhịp đu đưa của cô trên mình, anh hứa sẽ cưới cô và học ngôn ngữ của cô. Cô chế nhạo anh, và khi anh thề là nói nghiêm túc thì cô chỉ đáp lại rằng anh còn quá trẻ. Việc xem xét trao bằng tiến sĩ cho anh được đặt dưới sự phụ trách của giáo sư Pfaff. Xem xong lá đơn viết nguệch ngoạc của anh, người ta miễn cho anh phần thi vấn đáp, vì quá kỳ khôi nếu bắt anh làm. Khi đến nhận bằng, anh phải chờ ngoài hành lang. Anh ăn một miếng bánh ngọt khô khốc và đọc trong tờ Học giả Gottingen bài báo của một nhà ngoại giao Phổ về em trai mình đang ở Nueva Andalucia. Một ngôi nhà trắng ở rìa thành phố, tối tối tắm mát ngoài sông, thường có phụ nữ ghé qua để được đếm số lượng chấy. Anh lật tiếp trang với sự kích động mơ hồ. Người da đỏ trần truồng ở https://thuviensach.vn trạm truyền đạo của giáo phái Kapuziner(môn đệ của giáo phái cải cách nửa đầu thế kỷ 16), loài chim sống trong hang biết nhìn bằng tiếng kêu của mình như các sinh vật khác bằng mắt. Sự kiện nhật thực lớn, sau đó là chuyến đi đến Orinoco. Thư của anh ta mất một năm rưỡi mới đến được nơi, có trời biết anh ta còn sống hay không. Gauss hạ tờ báo xuống, Zimmermann và Pfaff đứng trước mặt anh. Họ không dám làm phiền anh. "Người này", anh nói, "thật ấn tượng ! Nhưng cũng vô nghĩa, cứ như chân lý ở đâu đó chứ không ở đây ! Chẳng khác gì chạy trốn chính mình". Pfaff ngập ngừng trao cho anh tấm bằng: đỗ summa cum laude (loại xuất sắc). Tất nhiên. Nghe nói là một công trình lớn đang được tiến hành, Zimmermann nói. Ông rất vui khi thấy Gauss đã tìm được một việc cuốn hút tâm can và xua tan nỗi u sầu trong anh. Quả là đúng thế thật, Gauss nói, và khi việc hoàn tất thì anh sẽ ra đi. Hai giáo sư nhìn nhau. Ra khỏi lãnh địa Hannover ? Hy vọng không phải thế. Không, Gauss nói. Rất xa, nhưng không ra khỏi lãnh địa Hannover. Công việc tiến triển nhanh. Định luật tương hỗ cấp số nhân được khai triển, câu đố về tần suất xuất hiện của số nguyên tố sắp được giải. Ba chương đầu đã xong, anh đang vào phần chính. Nhưng anh luôn đặt cây viết xuống, hai tay chống đầu và tự hỏi, liệu những gì anh đang làm có phải phép không ? Anh có tiến quá xa không ? Nền tảng của vật lý là quy luật, nền tảng của quy luật là định lý, và nền tảng của định lý là con số; khi quan sát nghiêm ngặt những con số đó người ta phát hiện ra mối liên quan giữa chúng, đẩy hoặc hút. Vài chi tiết trong cơ cấu của chúng có vẻ chưa hoàn https://thuviensach.vn hảo, tựa như được phác họa một cách sơ sài kỳ lạ, và không chỉ một lần anh tin rằng mình đã vấp phải những sai sót được khỏa lấp vụng về - tựa hồ Chúa đã tự cho phép mình cẩu thả và mong sao không ai nhận ra chuyện đó. Rồi đến ngày anh không còn xu nào nữa. Do không còn là sinh viên, anh không còn học bổng. Chuyện anh đi Gottingen chưa bao giờ làm Công tước hài lòng, và đừng mong ngài trả tiền tiếp. Sẽ có cách, Zimmermann nói. Một công việc thời vụ: người ta đang tìm một người chăm chỉ giúp việc đạc điền. Gauss lắc đầu. Việc không dài đâu, Zimmermann nói. Và không khí trong lành chưa có hại cho ai cả. Và thế là bỗng dưng anh thấy mình loạng choạng dưới trời mưa lướt thướt. Màn trời buông thấp và xám, dưới đất nhão nhoẹt bùn. Anh leo qua một rào cây và chợt đứng thở hổn hển trước mặt hai cô gái, ướt đẫm mồ hôi và dính đầy lá thông. Được hỏi làm gì ở đây, anh lúng búng giải thích phép tam giác đạc: nếu ta biết một cạnh và hai góc của tam giác thì có thể tính ra hai cạnh và góc còn lại. Nghĩa là phải chọn một tam giác ở đâu đó trên mặt đất của Chúa, đo cạnh dễ tiếp cận nhất, rồi dùng dụng cụ này để tính ra các góc chiếu đến điểm thứ ba. Anh nâng chiếc máy kinh vĩ lên, thế này này, các cô thấy chưa, thế này, và xoay nó với những ngón tay vụng về như thể mới làm lần đầu. Rồi ghép hàng loạt những hình tam giác giống thế với nhau. Trong giây phút này có một nhà nghiên cứu người Phổ cũng làm đúng công việc đó giữa đám hình hài hoang đường ở Tân thế giới. Nhưng phong cảnh đâu phải là mặt phẳng, cô lớn tuổi hơn trong hai người hỏi lại ? https://thuviensach.vn Anh chăm chú nhìn cô. Không ngừng. Tựa như cô chẳng cần phải suy ngẫm gì. Quả đúng thế, anh mỉm cười nói. Hình tam giác, cô nói, chỉ có tổng các góc là 180 độ trên mặt phẳng, chứ không phải là trên bề mặt hình cầu. Đó là điểm mấu chốt quyết định tất cả. Anh đưa mắt dò xét, như thể bây giờ mới thấy cô vậy. Cô nhướng mắt đáp lại cái nhìn của anh. Đúng, anh trả lời. Đúng vậy. Để cân bằng sai số đó, sau khi đo thì có thể nói là người ta phải bóp các tam giác nhỏ đến mức không nhận ra được, về nguyên tắc, đó là một phép tinh vi phân đơn giản. Tuy nhiên theo kiểu này này thì... Anh ngồi thụp xuống đất, lấy sổ ra. Theo kiểu này thì, anh vừa bắt đầu ghi chép vừa lẩm bẩm, chưa ai từng làm cả. Lúc ngẩng lên thì anh chỉ còn một mình. Mấy tuần sau đó anh lôi đống máy trắc địa đi khắp nơi, đóng cọc xuống đất, đo khoảng cách giữa chúng. Có lần anh ngã lăn xuống một sườn dốc và bị sái khớp vai, nhiều lần bị ngã vào bụi lá han, vào một buổi chiều lũ trẻ ranh lấy những nắm tuyết bẩn ném anh - mùa đông đã tới rồi. Sau lần một con chó chăn cừu nhảy trong rừng ra, xô anh ngã xuống đất và cắn vào bắp chân một cách khá âu yếm thì anh quyết định bỏ công việc này. Anh không sinh ra để đối đầu với những hiểm họa kiểu ấy. Bù lại, anh năng gặp Johanna hơn. Có vẻ như cô đã luôn ở gần anh nhưng chỉ bị che mất hoặc do anh ít chịu để ý. Cô đi trên phố trước anh, và anh cảm thấy, chỉ cần anh mong ước cô đi chậm lại là bước chân của cô đã bớt nhanh một chút rồi. Hoặc cô ngồi trong nhà thờ, ba hàng ghế sau anh, vẻ mặt mệt mỏi nhưng tập trung, trong khi ông mục sư vẽ ra viễn cảnh cho tất cả mọi người rằng họ sẽ vĩnh viễn bị đày đọa, nếu không lấy sự thống khổ của Chúa làm thống khổ của mình, máu của Chúa làm máu mình; đã từ lâu Gauss bỏ thói https://thuviensach.vn