🔙 Quay lại trang tải sách pdf ebook Đầu Tư Tương Lai Ebooks Nhóm Zalo https://thuviensach.vn a https://thuviensach.vn Mục lục 1. Hoàng Xuân Việt – Người thầy đáng kính 2. Tựa 3. Đầu tư vốn học cho 5, 10, 15 năm sau 4. Viết trong khám 5. Chiến dịch hạ bệ thần tượng 6. Thui thủi trên đường sự nghiệp 7. Bạn làm việc có chương trình không? 8. Tự tử hay là một chuyến lưu đày 9. Tiền… 10. Thầm lặng 11. Không ai dám tính chuyện trang nghiêm với họ 12. Bạc mạng hay tự tra gông vào cổ 13. Máu anh hùng 14. Đời trai 15. Gửi con 16. Hãy cho vay lòng thành thật 17. Xé hôn thú 18. Gà phè cánh 19. Chọn đá thử vàng 20. Tổ chức đời tư của bạn 21. Học hiểu biết, học cách học và học sống 22. Tình cảm rẻ tiền 23. Trai thiếu gái thừa hay trai thừa gái thiếu 24. Lây 25. Xin lại người yêu 26. Những trái tim lót đường 27. Lẻ loi sự nghiệp 28. Nhìn cú ra gà… nhìn gà ra cú 29. Một bước định mệnh 30. Chữ ngờ 31. Không hề chi cả 32. Người mất quân bình 33. Từ thất bại này đến thành công kia https://thuviensach.vn 34. Chụp con chim hay cọng tóc … Cơ hội 35. Bạn còn đỡ lắm 36. Thay lời bạt 37. Tia sáng 38. Chú thích https://thuviensach.vn Hoàng Xuân Việt – Người thầy đáng kính T rong đời luôn có những mối nhân duyên không thể nào quên. Với tôi, được biết thầy Hoàng Xuân Việt chính là một duyên lành mà tôi vô cùng trân quý. Thầy là một trong những người có ảnh hưởng rất lớn để có tôi của ngày hôm nay. Từ nhỏ tôi đã yêu thích trở thành một người dẫn chương trình nổi tiếng. Nhưng để đi đến thành công là một con đường dài, là cả quá trình không ngừng nỗ lực, kiên trì học tập, trau dồi cả về kiến thức lẫn kỹ năng. Sau những năm tháng học tập tại Nga, năm 1985 tôi trở về Việt Nam với bầu nhiệt huyết căng tràn, háo hức bắt tay gây dựng sự nghiệp, thực hiện ước mơ thuở nhỏ. Và thật may mắn cho tôi khi vào thời điểm quan trọng nhất đó tôi đã gặp được thầy Hoàng Xuân Việt và tiếp thu những tri thức về kỹ năng giao tiếp, hùng biện, những bài học giá trị để “nên thân với đời”. Tôi vẫn còn nhớ như in, đó là năm 2002, tại một triển lãm ở Công viên Tao Đàn, lần đầu tiên tôi gặp thầy Việt, một người đàn ông tầm thước với vầng trán cao rộng, toát lên khí chất của một vị học giả uyên bác nhưng giản dị và gần gũi vô cùng. Kể từ đó, với tư cách là khách mời, tôi thường xuyên cùng thầy tham gia các chương trình, những buổi giảng dạy, giao lưu mà thầy tổ chức ở trường của thầy - Trường Hán Nôm Học làm người Nguyễn Trãi và nhiều nơi khác. Tuy đến với tư cách là khách mời, nhưng tôi vẫn thích được nhắc đến là một học trò của thầy hơn, bởi quả thực tôi cũng là một trong những học viên tiếp nhận say sưa các kiến thức mà thầy truyền dạy. Khi đã trở thành một nghệ sĩ, một MC được người hâm mộ Việt Nam công nhận, yêu mến, tôi vẫn luôn giữ liên lạc thường xuyên với thầy. Mỗi lúc rảnh rỗi, hay khi trong cuộc sống có điều gì khó gỡ tôi lại tìm đến gặp và https://thuviensach.vn trò chuyện cùng thầy. Thầy luôn đón tiếp vui vẻ, đầy trìu mến và đưa ra nhiều lời khuyên hữu ích, không ngừng truyền động lực sống tốt đẹp cho tôi. Giờ thầy đã đi xa, tôi không còn được lui đến gặp thầy nữa, nhưng tôi luôn giữ trong tim mình hình ảnh người thầy đáng kính. Mỗi năm đến dịp giỗ thầy, tôi và một số người bạn đều là học trò cũ của thầy lại đến tư gia cùng ôn lại những kỷ niệm về quãng thời gian được học tập với thầy. Tôi kính trọng thầy Việt không chỉ vì thầy là một học giả uyên bác mà còn vì tấm lòng và tâm huyết mong muốn truyền dạy lại những lề luật, cột trụ để thành người. Ngoài viết sách, thầy dành cả đời mình để mở các khóa dạy, truyền đạt kinh nghiệm sống, các quy chuẩn đạo đức, những cách thức ứng xử sao cho văn minh, lịch thiệp... Ðáng quý lắm khi thầy xây dựng nên mô hình “trường học làm người” mở tại tư gia, dạy học viên không phân biệt đối tượng, độ tuổi. Thầy từng nói về việc “học nghề làm người” rằng: “Tất cả cho ta thấy rằng khai trí là một chuyện, đi tu là một chuyện, còn học nghề làm người quả thực là một chuyện khác. Theo các nhà tâm lý học “học nghề làm người” là khoa tâm lý áp dụng vào đời sống được điều khiển. Nó cũng gọi là khoa học của tinh thần vì tinh thần tượng trưng cho con người, là cái làm cho con người hãnh diện nhất trong các vật thụ tạo”. Và học làm người chưa bao giờ là dễ dàng: “Chắc chắn kết quả không như trở bàn tay vì là tâm lý học ứng dụng chứ không phải “ma thuật” hay một thứ phép mầu nào. Tuy nhiên nỗ lực của bạn sẽ an ủi bạn sau một thời gian vì bạn thấy con người bạn thay đổi, tự tri hơn, thành công hơn, thấy yêu đời và tận tụy giúp đời hơn”. Thời của chúng tôi, được học những kiến thức đó là điều quý giá lắm. Những bài học mà chúng tôi chưa được học trên ghế nhà trường chính thống, những bài học để chúng tôi hoàn thiện bản thân. Các bài giảng cùng hàng trăm đầu sách dạy làm người của thầy, đều được truyền đạt súc tích, dễ hiểu, không hề khuôn sáo, sách vở hay nặng về lý thuyết. Nhắc đến Tủ sách học làm người của thầy Việt, tôi nhớ đến những cái tên quen thuộc như Thất nhân tâm; Thuật hùng biện; Nên thân với đời; Rèn nhân cách; Đức tự chủ; Thinh lặng cũng là hùng biện; Tâm lý bạn trai; Tâm lý bạn gái... https://thuviensach.vn Sách vở ngày nay vô cùng, nhưng tôi dám cả quyết rằng những tác phẩm của thầy Việt vẫn nguyên giá trị giáo dục, giá trị thời sự và chắc chắn sẽ giúp khai trí cho người trẻ, để họ hoàn thiện bản thân, có tương lai vững chắc, xán lạn. Khi biết Công ty Cổ phần Văn hóa Truyền thông Sống xuất bản lại một số đầu sách của thầy và liên hệ với tôi nhờ viết mấy dòng giới thiệu này, tôi rất vui mừng và cũng lấy làm hân hạnh. Mong các bạn đọc thời nay đón nhận và tự học được nhiều bài học quý giá từ bộ sách! — MC THANH BẠCH https://thuviensach.vn Tựa T ập sách nhỏ bạn cầm trên tay đây chính là kết quả trong mấy tháng đầu của việc khai sáng Học viện Nhân Xã. Như bạn đã biết, Học viện Nhân Xã được thành lập với mục đích giảng huấn các môn đào luyện con người Tự lập thân. Môn học đó gọi là Vi nhân học mà người Anh, Mỹ gọi là Self-improvement, người Pháp gọi là Culture humaine. Sở học ấy có tính cách ứng dụng vào đời sống thực tế. Vì phần nhiều nó không được học đường trung hay đại học dạy nên người ta kêu nó là giáo dục hậu học đường: Giáo dục đón tiếp người vừa bỏ ngưỡng cửa nhà trường cổ điển, ra đời chân ướt chân ráo, tay trắng sự nghiệp mà muốn nên thân với đời. Trong mấy tháng đầu khai khóa, tại Học viện Nhân Xã, tôi viết một số bài ngắn coi như những món ăn khai vị cho học viện đi sâu vào nhân xã học. Các bài ngắn ấy dọn đường khai triển những môn học rèn đúc cá nhân tính và xã hội tính trong con người. Tôi mượn từ ngữ Anthropos của Hy Lạp và từ ngữ Socialis của Latinh để tạo ra những tân ngữ dịch các danh từ “Nhân xã thuyết” là “Anthroposocialisme” và “Nhân xã học” là “Anthroposociologie”. Theo đây thì nhân xã viết liền nhau không có nghĩa là nhân vị thuyết cộng với xã hội thuyết mà là hai ngữ tố để diễn tả một ý thức hệ mà tôi đã trình bày từ năm 1953 trong mấy chục tác phẩm và trong tờ báo Nhân Xã ra đời năm 1966. Các bài bạn đọc sau đây phảng phất nội dung của chủ thuyết ấy. Mỗi bài có tác dụng chuẩn bị cho người bạn trẻ lăn vào đời để bớt thất bại. Bạn sẽ thấy toàn là những đề tài thông thường, nhưng cũng toàn là những vấn đề quan hệ đến kiếp người, đến xã hội, đến định mệnh của bất cứ ai muốn giá trị hóa đời mình. Vấn đề căn bản được đặt ra trong tập sách này là ta phải bổ khuyết toàn diện vốn học nhà trường thì mới đủ bí quyết chịu đựng vô số thử thách ngoài cuộc đời tràn ngập thực tế đắng cay. Bổ khuyết này https://thuviensach.vn là việc tối thiết chứ không phải là việc phù phiếm, có cũng được mà không có cũng chả sao. Vô số tri thức hay người chỉ có vốn học chủ trí, khoa cử của nhà trường cổ điển hoặc không biết hoặc khinh bỉ bổ khuyết ấy. Song hằng ngày họ vẫn cần nó bởi họ đụng đầu với đủ thứ vấn đề vì thiếu nó mà giải quyết sai, giải quyết thất bại. Thí dụ một giáo sư đại học coi rẻ Vi nhân học, viết một bài chửi bới bạn đồng nghiệp của mình vì coi thường Vi nhân học là môn nhắc cho ông biết rằng càng trí thức càng phải khiêm tốn, rằng ngậm máu phun người dơ miệng mình trước, rằng phê bình không có nghĩa là chửi lộn. Vì coi rẻ Vi nhân học như vậy nên ông mất uy tín, gây thù oán bất lợi cho nghề nghiệp của mình. Rước lấy các hậu quả chua chát này ông đâu có thích nhưng ông không biết tại vì là thiếu đào luyện tư cách là cái tối cần bổ khuyết cho văn bằng tiến sĩ, thạc sĩ của ông để thành công trọn vẹn. Trong cuốn Rèn nhân cách có chỗ tôi cũng đã nói chính nhiều bậc tu hành cũng khinh bỉ sự đào tạo nên người. Dĩ nhiên tu là người ta nói tu tâm dưỡng tính đấy. Nhưng trong thực tế người ta nghiên cứu, học hỏi những gì liên quan đến hậu kiếp: Họ chỉ là nhà thông thái về thứ học như vậy cũng như những nhà thông thái chuyên môn về toán, lý, hóa hay sinh lý học. Mà bạn đã biết thông thái là một chuyện còn tâm hồn được đào luyện và có tư cách, hoạt động đắc lực hay không lại là một chuyện khác. Nhà giáo dục chân chính nào cũng ngạc nhiên không biết tại sao những người hữu trách ở Bộ Giáo dục không chịu đem Vi nhân học vào chương trình giáo dục bắt buộc. Tội nghiệp biết bao tuổi trẻ chỉ có vốn học khoa cử ra đời vênh vênh tự đắc với cấp bằng lý thuyết phải bỏ ra 5, 10 năm làm lại việc giáo dục, tự học nhiều khoa và thu thập kinh nghiệm mới gọi là chững chạc trên đường lập thân. Con người học vấn thượng thăng mà vì thiếu Vi nhân học, đành gặt hái thứ thành công không tương xứng với mấy chục năm đèn sách và khoa cử. Có người khác thất bại thê thảm vì chạm trán với thực https://thuviensach.vn tế ác liệt rồi sa lầy trong việc nuôi vợ nuôi con mà cũng sống hết sức bấp bênh, bê bối. Đó là chưa nói đông như kiến cỏ hạng người vỗ ngực là khoa bảng mà coi rẻ những việc nhỏ, ngày tối mơ ước việc vĩ đại rồi vì quá siêu thực tế lại không gặp thời nên tinh thần khủng hoảng. Hiện tượng bi thảm là có một đêm trắng thao thức hãi hùng trong tận đáy lòng họ. Do đó họ ưu tư, chán đời. Họ thành công hay thất bại, bạn thử đoán coi. Mấy chục bài ngắn sau đây tôi coi như những liều thuốc bổ để bạn dùng củng cố tinh thần, tránh bớt các nguy hiểm trên. Nếu bạn coi những gì bạn đọc sau đây là những tâm thư cũng được bởi lẽ, tôi vì quyền lợi chính cá nhân của bạn mà viết. Tôi cũng cảm thấy yên tâm khi có khuyết điểm nào mà được bạn coi như tri kỷ rồi chín bỏ làm mười cho. Thân ái, HOÀNG XUÂN VIỆT Trung Thu 1969 https://thuviensach.vn Đầu tư vốn học cho 5, 10, 15 năm sau C ó những việc làm xong hưởng kết quả ngay. Như nấu cơm rồi ăn. Pha cà phê rồi uống. Có nhiều việc khác làm xong không hưởng kết quả “Ngó thấy mà làm như bỏ ống”, nhiều năm sau có cơ hội tốt lấy ra xài. Bạn học những môn học nên người là bạn đầu tư vốn học cho 5, 10, 15 năm sau. Trong cuốn Tôi có thể nói thẳng với anh, ông Phạm Cao Tùng viết: “Năm nay có một người nào đó… ở Sài Gòn, Hà Nội hoặc ở tỉnh lỵ nhỏ, hiện mới ra trường với hai bàn tay trắng, nhưng trong 20 năm nữa, người ấy sẽ là một kỹ nghệ gia có tiếng hoặc một nhà buôn triệu phú.” Phải! Tương lai bao giờ cũng là kết quả của hiện tại. Nói rõ hơn: Tương lai rực rỡ nào cũng là kết quả của hiện tại cần cù cả. Chung quanh chuyện đổ bộ nguyệt cầu, bạn thấy quá dư bằng chứng hùng biện cho định luật thành công đó. Bước chân lịch sử của phi hành gia Amstrong, lần đầu tiên đặt trên thân ngọc của chị Hằng, bạn không thấy là kết quả của vô số công trình phát minh khoa học sao? Anh chàng nhân tình của người đẹp Biển Trầm Lặng đó bước khấp khểnh, nhảy lên nhún xuống có làm cho bạn nhớ Copernic và Newton không? Cả ba người hùng về đến địa cầu còn được khử trùng cẩn thận, không làm cho bạn bùi ngùi nghĩ đến Pasteur à? Còn Nixon sở dĩ hưởng được cái danh dự nói điện thoại từ Trái Đất đến Cung Quảng là nhờ quyết định giật quán quân chinh phục https://thuviensach.vn không gian của Kennedy. Bạn đang thành công một việc nào đó. Tôi có dám nói là do số mạng? Tôi lại càng không dám nói là kết quả cấp thời nữa. Tôi không dám nông nổi nói như vậy vì thành công bây giờ của bạn là kết quả của vốn học, của kinh nghiệm mà bạn tích trữ từ nhiều năm trước. Không phải vô lý và khách sáo mà người ta ưa nói thành Paris không xây trong một ngày. Xã hội nào cũng vậy, vài chục năm sau, theo luật tre tàn măng mọc hay nói theo các nhà xã hội là theo luật đào thải, phần đông những người cầm quyền hiện tại phải về hưu hay vì lý do này lý do nọ trao lại trách nhiệm cho kẻ khác. Kẻ khác đây là những người hiện giờ không tên không tuổi, đang âm thầm làm việc cho tương lai mình và hậu vận đất nước. Kẻ khác đó tôi tin chắc là bạn. Bạn đang thức khuya chuẩn bị thi cho xong bằng cử nhân, tiến sĩ Luật. Biết đâu bạn sẽ là Bộ trưởng Tư pháp 10 năm sau. Bạn mới năm thứ tư Y khoa, ngày đêm bù đầu trong khảo cứu và thực tập. Cũng biết đâu bạn sẽ là Bộ trưởng Y tế 15 năm nữa. Henry Ford trước khi là ông vua xe hơi, mấy chục năm về trước là một tay thợ máy nghèo cháy túi trong đêm cùng vợ làm việc quần quật trong một xưởng chế tạo xe hơi dơ bẩn như ổ chuột. Có lúc bạn làm việc toát mồ hôi mà bạn không ý thức thành công tương lai. Tại sao vậy? Vì bạn nỗ lực thì bạn có quyền hy vọng. Thành công tương lai là thứ thành công đòi vốn học đầu tư kiểu bỏ ống. Vốn học này vì không ứng dụng nhãn tiền nên nhiều người coi rẻ. Cho người suy nghĩ thâm trầm thì nó chính là cánh tay phải của Thần may. Nhiều trường hợp, vận đỏ xét kỹ chỉ là kết quả của công phu chuẩn bị lâu dài và người tốt số có thể là người nhiều năm https://thuviensach.vn trước biết đầu tư vốn học của mình cho một tương lai 5, 10, 15 năm sau. https://thuviensach.vn Viết trong khám1 B ạn chắc không quên mấy trường hợp những văn thi hào quốc tế sáng tác trong khám sau đây: Walter Rabigh2 bị nhốt 14 năm, viết xong bộ Lịch sử thế giới. Do một vụ án tôn giáo, John Bimyan3 sống 12 năm tù tội trong tù viết tác phẩm trứ danh The Pilgrim's Progress. Jack London, một phần ba cuộc đời là xộ khám4, viết trên nửa trăm quyển sách mà hai phần ba là viết bằng lệ thảm giữa bốn bức vách đề lao lạnh lùng. Những vần thơ “Nếu trong tình yêu và trong tâm hồn anh được tự do…” những vần thơ đau khổ đó của Richard Lovelace5 lại cũng được sáng tác chung với chuột với gián trong tù ngục sặc mùi ẩm ướt cô đơn. Bộ sử vĩ đại của Tư Mã Thiên bên Tàu chắc bạn cũng không quên là cũng ra đời trên phản gỗ đầy những rệp, giữa không khí sặc sụa như ống cống của lao tù, dài đằng đẵng. Thưa bạn, người bạn trẻ đã quen biết hoặc chưa quen biết, đang đặt chân lên thềm đời hay còn nuôi mộng vàng trên ghế học đường hoặc đã lăn lóc nhiều với cuộc đời nhiều gió bụi! Tôi kể vài trường hợp điển hình trên chỉ muốn để nói với bạn điều này: Ta hãy đối đầu với nghịch cảnh. Ai trên đời cũng có thứ nghịch cảnh riêng cả. Chính mình, mình thấy rõ nghịch cảnh của mình nhất. Hễ vào đời thì sớm muộn gì cũng phải chấp nhận định luật này là: Đối đầu với trở lực. Bao giờ cũng có trở lực, nếu không hành động như vậy thì đầu hàng nó. Ta không tiêu diệt nghịch cảnh thì nghịch cảnh tiêu diệt ta. Hễ muốn ngoi đầu lên thì bằng bất cứ giá nào cũng phải lo chuyển https://thuviensach.vn bại thành thắng. Tất cả giá trị của một người đều nằm ở chỗ lật lại thế cờ một tình trạng mà họ cho là bi đát. Thương thay cho vô số người bạn trẻ mới chân ướt chân ráo bước chân khỏi ngưỡng cửa của trường mà phải đụng độ với trăm nghìn thực tế đắng cay của trường đời. Càng đáng thương hơn cho cuộc đời đang lên mà không được trang bị đối phó với nghịch cảnh. Nhà trường mắc lo dạy họ biết mà quên dạy họ sống, lại không dạy họ chịu đựng. Trường đời vì đó mà biến thành một nghĩa địa cho không biết bao nhiêu mộng non nớt của những tâm hồn thiện chí thì nhiều mà chuẩn bị sống thì ít. Chính chỗ quật lại thế thắng kẻo nghịch cảnh đè bẹp mình mới là chỗ mình tỏ ra sống người, phải không bạn? Chứ ở đời mà cái gì cũng xuôi thuận cả, mà đủ tiền, đủ quyền thì nói theo một nhà thơ nào đó: Anh hùng hào kiệt có thua ai, hả bạn? Chữ “nếu” đẹp quá mà cũng không bảo đảm nhiều quá. Sự thật trong cuộc sống, không đáp ứng cho nhiều tiếng nếu. Nó lắm lúc quá phũ phàng. Phũ phàng có nghĩa là tàn nhẫn nữa. Mà ta phải sống. Vậy phải ăn thua với nghịch cảnh, khắc phục và chiến thắng nó. Nếu có ai tò mò hỏi bạn như vậy, thì bạn trả lời sao? Tôi tin tưởng bạn sẽ đáp ngay rằng: “Tôi đang chuẩn bị ngày mai”. Nói cách khác là bạn đang dọn thi. Bạn đang làm một sở nào đó mà vừa làm vừa trau dồi văn hóa và tâm đức. Bạn đang làm một nghề trong bóng tối song nghề ấy chắc chắn sẽ đem lại kết quả rực rỡ. Bạn đang lãnh một trách vụ chỉ huy hay đang lãnh sứ mạng nào đó như chàng anh hùng nọ năm xưa mang sứ điệp gửi cho Garcia. Mỗi người một cách, bạn đang âm thầm xây đắp tương lai. Phải. Chính những công việc âm thầm là công việc quyết định. Quan sát vạn vật chung quanh mình, bạn thấy rõ định luật ấy. Bạn có thấy hạt giống nảy mầm đâu. Nó làm việc âm thầm để có những cánh rừng bao la. Bạn có hay mối mọt gậm khoét cột kèo nhà đâu, thế mà việc chúng làm đưa đến nhà sập. Những cấp bằng được lãnh rình rang trong các buổi lễ tưng bừng chứ việc đèn sách chuẩn bị giật cấp bằng bao giờ cũng thai nghén trong âm thầm. Cái mà bạn gọi là nền https://thuviensach.vn văn minh vật chất rực rỡ, kết quả của bao nhiêu phát minh, bạn có để ý không, rằng chúng đã bắt đầu từ những bộ óc bác học làm việc đêm ngày như những con cú cô đơn trong các thư viện, trong các phòng thí nghiệm. Tôi biết trong khi bạn cặm cụi làm việc lẻ loi trong bóng tối, có biết bao nhiêu thanh nam, thiếu nữ đang miệt mài truy hoan, tận tụy đào mồ chôn tương lai mình và vận mệnh dân tộc. Bạn dùng sức khỏe để dọn thi, để sáng tác, để phục vụ, để nuôi cha già, mẹ yếu, em thơ, thì họ dùng sức khỏe để nuôi vi trùng hoa liễu, đổi lấy hương vị nàng tiên nâu hay tiêu ma trong những cuộc sát phạt đỏ đen để mua cuộc vui suốt sáng trận cười thâu đêm. Bạn dùng trí óc để học hỏi, sáng tạo, sưu tầm thì họ dùng óc não để mưu đồ những việc đen tối gây rắc rối cho đời mình vừa tạo phiền não cho xã hội. Nếu lương tâm bạn sáng ngời vì những ý thiện và lòng hướng thượng siêu việt thì cõi lòng họ là hang tội lỗi và sầu đau như biển rộng sông dài. Tôi tin tưởng bạn đang ở trong tình trạng tinh thần đi lên và ngát hương như vậy. Hành động như thế, bạn có lý lắm. Trong bất cứ xã hội nào, đều có một thiểu số đứng mũi chịu sào cho sự tồn vong của dân tộc. Họ tiếp nối công việc của anh hùng tiền bối. Họ lãnh ở kẻ ấy ngọn đuốc thiêng soi đường dẫn lỗi cho bao nhiêu thế hệ noi theo. Lớp tiền nhân cùng họ không hẹn hò gì với nhau mà tự mình như kẻ đồng thanh tương ứng, đồng khí tương cầu6, âm thầm trao đổi nhau sứ mệnh cứu nước và dựng nước. Phải lắm. Chính họ mới là kẻ xứng đáng cho tay lái con thuyền quốc gia được giao phó. Thì bạn cứ tưởng tượng cho tôi các điều này đi: “Bạn là một chàng trai nuôi chí cả, bạn có dám giao trọn cuộc đời bạn, con cái bạn, cả sự nghiệp của bạn cho một thiếu nữ hiện giờ đang hết cặp tay tên du thủ này chui vào trà thất, đến ngồi tỉ tê chuyện tình với tên cao bồi híp bi nọ trong tửu quán không. Bạn là một thiếu nữ đang phân vân trên đường sự nghiệp. Bạn ở vậy được suốt đời mà không thấy lẻ loi thì hay lắm. Còn nếu định có https://thuviensach.vn đôi bạn thì bạn có dám giao trọn cuộc đời bạn, con cái bạn, cả sự nghiệp của bạn cho một chàng trai dốt nát, lười biếng, trụy lạc và làm mồi cho đủ thứ tật xấu không?” Tin chắc là bạn không bao giờ muốn đời mình xuống đất đen. Mà muốn có người lý tưởng, trước hết mình phải đi con đường lý tưởng. Muốn dân tộc tiến bộ, cuộc đời cá nhân của mình phải rực rỡ. Hễ hiện giờ bạn đang làm gì thì tương lai bạn sẽ thế ấy. Xin bạn cho tôi quả quyết với bạn như vậy. Và để kết thúc câu chuyện, tôi xin gửi bạn danh ngôn này: “Ai gieo trong than khóc sẽ gặt trong vui mừng.” Tôi nhìn nhận với bạn trong xã hội có những thiên tài tức là những người mà trời đặc phú cho những tài ba đặc biệt, không ai bắt chước được. Tôi cũng nhìn nhận với bạn rằng trong con người bạn có những cái mà thiên nhiên cho sao chịu vậy, không thể sửa đổi được. Thí dụ bạn nói hoạt bát tôi cà lăm7, bạn cao tôi lùn, bạn nước da trắng hồng tôi đen thui, tính khí bạn hướng ngoại, tôi hướng nội. Song kế bên những cái bất di dịch mà thiên nhiên định cho từng cá nhân, chắc bạn đồng ý với tôi là có những cái ta có thể sửa đổi được và phải sửa đổi cho đời ta tốt đẹp. Tôi có cảm tưởng gần như đời ta ra sao là do ta làm ra đến trên trung bình. Nó gần giống như ta cầm cục phấn vẽ trên bảng đen: Có thể muốn vẽ ông tiên lại vẽ ra ông địa song thường định vẽ quỷ ít khi ra thiên thần. Có thể bạn định làm luật sư mà mới đỗ cử nhân luật xong bị vào Thủ Đức. Có thể bạn định đỗ thạc sĩ toán mà học mới đến cử nhân phải bù đầu dạy học để nuôi gia đình. Song nếu tôi nhất định không học chữ nữa mà đi học thợ máy thì không có thể gì hết mà chắc chắn là tôi sẽ không giỏi chữ và biết máy ít nhiều. https://thuviensach.vn Nếu tôi quyết định không học chữ cũng không học nghề mà quyết định làm ma cô thì cũng nhất định là tôi thành tên ma cô. Ta không có thể biến đàn bà thành đàn ông, biến gà thành chó hay heo thành thỏ cũng như không thể tạo bất cứ ai thành những Einstein, Lumière, Marconi song chắc chắn có nhiều khả năng trong ta, ta có thể phát triển được. Trong mỗi cá nhân, tạo hóa ban cho một số khả năng nào đó hoặc tiềm tàng hoặc hiện lộ nhờ những cơ hội thuận tiện thúc đẩy. Tôi có dịp nói trước công chúng tuy tôi nói dở mà bắt buộc phải nói mãi sau cùng bớt ấp úng. Còn trong bạn biết đâu bạn đã có sẵn mầm mống hùng biện, sáng tác, chỉ huy, hội họa, điêu khắc… Chúng như con diều, bạn hãy làm gió cho chúng cất cánh. Chúng là hòn ngọc đang bị bụi cát che lấp đấy, bạn hãy khai quật chúng lên. Muốn vậy bạn hãy tin rằng giá trị đời bạn, bạn có thể xây dựng được và phải xây dựng nữa. Bạn phải cả tin rằng bạn không tự xây dựng thì không ai xây dựng cho bạn cả. Tôi không dám quả quyết rằng đời ta không có số mệnh. Không! Có nhiều việc huyền bí trong đời người mà trí ta đo lường không xuể. Vả lại trong thực tế có nhiều người nỗ lực vượt bậc mà không thoát khỏi cái mà người ta gọi là định mệnh. Như trong vấn đề giàu nghèo chẳng hạn. Có ai mà không muốn giàu. Thế mà trong thực tế có vô số người nghèo. Tuy không dám chối số mệnh song trong nhiều vấn đề “Xưa nay nhân định thắng thiên cũng nhiều”. Tôi muốn nói những trường hợp nỗ lực có thể thay đổi một số hoàn cảnh. Đó là đa số trường hợp của những vĩ nhân. Có thể nói trong bất cứ công trình bất hủ nào của nhân loại đều hai phần ba do công phu, chỉ có một phần là do thiên tài. Ông Ford, vua xe hơi giá có thiên tài kinh doanh đi, chắc chắn ông thành công phần lớn nhờ sức cá nhân nỗ lực và nhất là nhờ bà Ford. Vì đó có người nói chí lý là ông Ford thì tạo ra ngai vàng xe hơi còn chính bà Ford tạo ra ông Ford. Tóm lại, tôi muốn bạn không khinh thường số mệnh, định mệnh, song bạn đừng quên rằng phần lớn bạn vẽ đời bạn sao thì nó sẽ ra như vậy. Thực hiện chu đáo việc nhỏ là làm một thứ anh hùng đó chứ. Anh hùng thực là kiên nhẫn, bình tĩnh, chịu khó, hy sinh chứ https://thuviensach.vn không phải chỉ người có cơ hội ngàn năm một thuở làm một việc siêu quần bạt chúng là anh hùng. Loài người đâu phải ai cũng được cơ hội như vậy. Vả lại ngay việc vĩ đại cũng cấu thành bằng những việc nhỏ mà làm cẩn thận. Năm xưa, trong những vụ hè về quê, tôi hay đi hốt ổ chim dồng dộc. Ổ loài chim này oái oăm là thường đóng trên những ngọn cây vông dầy gai góc và những nơi có tổ ong vò vẽ hay ong nghệ. Leo lên ngọn vông, gai quẹt trầy rớm máu, bị ong vây đánh như giặc mà tôi cũng nhất định hốt trứng hay chim dồng dộc ra ràng. Nước chót quơ bứt cho kỳ được một hai ổ. Bạn chắc đã biết ổ giống chim khéo léo này? Đây là một công trình kiến trúc chí tử công phu và tuyệt vời xảo diệu. Cho đến bây giờ tôi chưa gặp một thứ ổ chim nào làm khéo bằng ổ chim dồng dộc. Sau nhiều năm ra đời bù đầu bù óc về những phận vụ hằng ngày, thỉnh thoảng tôi hồi tưởng lại thời xuân trẻ, nghĩ tức cười, sao lúc nhỏ mình ham chơi đến thế. Nhưng có lẽ nhờ vậy tôi còn lại chú ý này. Đó là sự kỹ lưỡng trong ổ chim dồng dộc. Ngay khi viết cho bạn đây tôi cứ nghĩ ngợi về tài kiến trúc công phu của giống chim duyên dáng ấy. Nhìn ổ chúng, ta rút ra bài học thâm trầm cho sự làm việc. Lúc làm giáo sư khoa Tự lập thân cho các khóa sinh tại Trung tâm Nhân Xã, tôi thường lặp lại cho họ tư tưởng này của Alain: “Hãy làm việc nhỏ một cách lớn”. Mà mỗi lần nhắc lại danh ngôn này là tôi liền nghĩ đến hình ảnh ổ chim dồng dộc. Phải! Hãy làm những việc nhỏ nhặt và làm một cách lớn lao. Thâm trầm, sâu sắc thay. Trong đời ta có biết bao nhiêu việc nhỏ. Chúng là những bổn phận. Có thể ta khinh thường chúng. Song chúng dệt thành bức thảm cuộc đời ta. Tất cả giá trị kiếp nhân sinh của ta được cấu thành bởi chúng. Chúng là gì, thưa bạn! Chúng là những việc học tập, thi cử của ta lúc xuân thời. Là những hy sinh của ta đối với người ruột thịt trong gia đình. Là những lo lắng của ta đối với người bạn trăm năm và đối với con cái. Là những cư xử phải quấy đối với thượng cấp, với thuộc hạ, với bằng hữu hay người cộng tác trong các việc làm ăn. https://thuviensach.vn Bạn thấy các công việc ấy nhỏ nhặt quá ư? Mà vĩ nhân bị treo cổ trên thập giá nói chí lý rằng: “Ai trung tín trong tiểu sự mới trung tín trong đại sự”. Người mà việc nhỏ làm không được, bạn có tin họ thành công việc lớn không. Vả lại đời ta là một chuỗi vô số việc tầm thường mà nếu thực hiện chu đáo là một thứ anh hùng đó chứ. Anh hùng thực là kiên nhẫn, bình tĩnh, chịu khó, hy sinh chứ không phải chỉ là người có cơ hội ngàn năm một thuở làm một việc siêu quần mới là anh hùng. Loài người đâu phải ai cũng được cơ hội như vậy. Vả lại ngay việc vĩ đại cũng cấu thành bằng những việc nhỏ mà làm cẩn thận. Việc nhỏ làm một cách lớn lao là sao? Làm một cách lớn là không phải làm rình rang, biểu diễn, mà làm một cách cẩn thận. Làm một cách lớn là dồn hết tâm lực, sức lực và vật lực vào công việc. Thái độ đó và hành động đó tự nhiên đẹp. Nó nói lên nết cao thượng của tâm hồn. Nếu người làm cái gì cũng vội vàng, vụt chạc, nửa chừng, lấy chừng lấy có, đáng khinh thế nào thì tận tâm đáng ca tụng thế ấy. Bạn có cảm tình với chim dồng dộc là nhờ chiếc ổ của nó. Xin bạn nhớ như vậy! https://thuviensach.vn Chiến dịch hạ bệ thần tượng Đ ọc báo, dự hội thảo, thuyết trình… thỉnh thoảng bạn đọc, bạn nghe những tin sau đây: Ông A ăn hối lộ, hối mại quyền thế, cường hào ác bá. Bà X bỏ chồng và cả lũ con đi lấy ngoại kiều. Ông R tên đại bịp văn hóa. Ông N đầu cơ chính trị, buôn dân bán nước. Cô Y không phải nhà văn, nhà thơ gì cả mà chỉ là một gái điếm văn nghệ. Nữ nghệ sĩ M mới giật chồng của bà công chức H. Nữ ca sĩ V chửa hoang. Tân sĩ Q can tội trộm xe hơi. Ông lớn B bất tài, tham quyền cố vị, lưu manh, phản bội. Không riêng gì ở Việt Nam mà ở bất cứ xã hội hậu tiến nào đều có cái nạn bôi nhọ đối phương. Danh từ đối phương hiểu theo nghĩa đặc biệt. Người bị xuyên tạc không nhất thiết là thù địch của kẻ phun nọc độc chỉ trích. Có thể chỉ tại họ làm việc gì đó xuất chúng, họ không đụng chạm gì đến ai, họ cũng không biết kẻ hạ bệ họ là ai nữa chứ. Trước hết phải nhận rằng có những người xấu, việc xấu phải chặn lại kẻo thiệt hại xã hội. Sự phản đối nhân danh công ích và dựa trên https://thuviensach.vn thiện chí. Nguyên tắc căn bản chỉ đạo nó là đức bác ái và đức công bình. Ở đây vấn đề là người ta chỉ trích ác tâm và bất công. Chỉ trích như vậy người bôi lọ tự thú nhận cái bất tài, bất lực của mình và bày tỏ nội tâm đốn mạt, tiểu nhân của mình. Lời vu khống giống như một mũi tên tẩm thuốc độc, bắn ra mà lạ thay nó hay trở ngược lại, đâm vào mặt kẻ bắn. Lời vu khống sau cùng không hại kẻ bị vu khống bằng làm cho kẻ vu khống bị khinh bỉ. Khổ thay trong nhiều nước lạc hậu, có vô số kẻ không lo làm điều hay mà cứ lo thấy ai làm gì hay thì phá hoại. Có thể nói công tác của họ là lo hạ bệ. Bạn nghĩ sao về một loại công tác như vậy? Tình trạng hậu tiến về tinh thần đã đẻ ra thứ đầu óc vạch lá tìm sâu và đầu óc chịu đựng không nổi chửi bới. Hậu tiến vật chất khiến người ta nghèo đói nên cần tiền bạc, thèm làm bất cứ việc gì, dù đê tiện đến đâu để cầu danh trục lợi. Đầu óc hậu tiến là đầu óc ngó không xa hơn lỗ mũi của mình, là đầu óc bủn xỉn, mọt mại, chấp nhất, ngoan cố. Thứ đầu óc ấy không lo hoạt động tốt đẹp để phục vụ, mà chỉ biết phá hoại. Trước sức phá hoại ấy, đầu óc hậu tiến mà non ý chí chịu không nổi, nên thối chí, rút cổ rùa lại trong cái vỏ ích kỷ, yếu hèn. Thế là không còn mấy ai đủ can đảm gánh vác những việc mà xã hội cần thiết để tiến bộ. Những thiện chí, những tài ba non kém chí khí phân tán, thụ động. Những con rắn phun nọc độc chỉ trích trở thành hung thần. Lịch sử của một dân tộc hậu tiến ngóc đầu lên không nổi trên bản đồ thế giới một phần lớn là do tai họa đó. Muốn thẳng tiến, một mặt phải giáo dục tinh thần thượng mã, tinh thần can đảm, mặt khác https://thuviensach.vn phải dùng biện pháp mạnh khớp mỏ những đầu óc phá hoại và dĩ nhiên luật pháp phải công minh trừng trị những phường sâu mọt. https://thuviensach.vn Thui thủi trên đường sự nghiệp S au 12 năm ly cách, tôi gặp lại một người bạn đồng song8. Qua mấy phút hàn huyên, bên ly trà anh cùng tôi hỏi thăm nhau về các hoạt động nhất là về văn hóa. Trên gương mặt già nua lẫn già dặn của anh, tôi thấy như ẩn như hiện một chân trời buồn bao la. Anh than với tôi rằng mấy năm qua không làm được việc gì hơn là đầu tắt mặt tối nuôi vợ nuôi con và hiện giờ cũng đang kẹt cứng trong cảnh mưu sinh quần quật. Lúc còn dưới hiên trường, anh là một thư sinh say mê lý tưởng tương lai. Thế mà nay tra thân vào cuộc sống thực tế anh than thở như vậy. Tôi tin nếu chưa thì rồi bạn sẽ gặp nhiều người bạn như ông bạn trên của tôi. Con số người đó chiếm to nhất trong xã hội. Tại họ nặng nhiều hoài bão nên bất mãn chứ xét cho kỹ lập gia đình, có con cái, nuôi dưỡng, dạy dỗ chúng, lo làm giàu bảo đảm tương lai mình, tận tụy làm như vậy là tốt lắm rồi. Nếu ai không có khả năng làm những gì xuất chúng thì đừng ngày tới tối nuôi mộng đội đá vá trời mà bỏ trôi các bổn phận cố hữu trên. Bổn phận nào cũng cao cả nếu người ta dốc hết nỗ lực thực hiện nó. Giá trị con người là chu toàn hệ thống bổn phận làm người chứ đâu phải chỉ làm vĩ nhân mới xứng đáng làm người. Tuy nhiên nếu bạn thoát ra khỏi những sinh hoạt thông thường, đang theo đuổi một số công việc có tính cách xuất chúng thì bạn được cái vui riêng của một thiểu số người hướng đạo bước tiến của dân tộc. Bạn dư biết lịch sử loài người đều cần có một thiểu số làm những việc phi thường, thiểu số này có thể là những nhà lập quốc, cứu quốc gọi là anh hùng dân tộc, có thể là những bậc tu hành, những khoa học gia, những văn nghệ sĩ. Thời nào cũng có thiểu số người này: Họ tự hạn chế những lạc thú mà họ có quyền hưởng. Họ tự nguyện làm con vật tế sinh cho nòi giống họ. Tôi không biết bạn có thuộc giới quý tử ấy của đất nước không. Song tôi biết chắc https://thuviensach.vn trong số bạn đọc tôi, có người tuy không nuôi mộng làm vĩ nhân mà vẫn đang theo đuổi một sự nghiệp. Có thể là sự nghiệp chính trị, quân sự, tôn giáo, văn hóa, nghệ thuật. Trên đường sự nghiệp, phước cho ai có bạn đồng hành hoặc là bạn tri kỷ hoặc là bạn trăm năm cùng chí hướng, chia vui sẻ buồn nhất là khi gặp các thử thách. Không biết phải định mệnh an bài như thế này chăng mà đa số những ai dấn thân vào công việc nào bất hủ đều bị cô đơn. Có người đủ lứa đủ đôi mà vẫn phải lẻ loi trong chí hướng. Đã đành thinh lặng là quê hương của thiên tài và như Goethe nói: “Tâm tính được trui rèn giữa xã hội, còn tài ba được mài dũa trong cô đơn” song bạn vẫn mang nặng tình cảm. Mà có khi tâm hồn bạn còn phong phú tình cảm hơn bao nhiêu người khác nữa. Bạn mới chính là hố thẳm cần tiếng vang. Bạn mới chính là kẻ cần sự thông cảm, sự chia sớt, sự khích lệ. Dĩ nhiên là bạn cần một cõi lòng, một bộ óc lo cho bạn hết các lặt vặt của cuộc đời thông thường để bạn rảnh rỗi tâm trí theo đuổi đại sự. Bạn có thấy tội nghiệp cho bạn không khi bạn vừa phải bù đầu trong sự nghiệp vừa phải quán xuyến các việc chân tóc kẽ tơ của cuộc sống thực tế hằng ngày. Bạn không thấy tủi cho thân bạn khi bạn một mình một bóng trên đường lý tưởng mà không được một tâm hồn để như cái thế nương tựa vượt lên các chông gai sao? Viết cho bạn đến đây, tôi nghĩ thương ông già Tolstoi, sống gần một thế kỷ, để lại cho đời sự nghiệp văn chương vĩ đại mà sau cùng phải chết lạnh lùng, lẻ loi vào một đêm băng giá giữa một nhà ga hoang vắng. Khi chôn chồng rồi bà vợ ông nói với đứa con đầu lòng của ông rằng: “Chính má đã giết ba con”. Phải, bà đã giết ông. Bà không giết ông bằng gươm, bằng súng mà bà giết ông bằng tật ghen tiêu, ghen ớt cay độc của bà. Bà giết ông bằng cách đêm đêm, tưởng ông mê ngủ, bà lén lục ngăn kéo ông để đọc thư tình. Trời ơi! Sao bà hiểu ông tầm thường đến thế. Bà còn giết ông ác độc hơn nữa không bằng lời dao tiếng búa mà bằng cách sâu độc này là để ông thui thủi một mình trên đường văn nghiệp. Mà buổi đầu chính bà là thiên thần của ông đấy chứ. Tại sao sau cùng bà trở thành ác quỷ báo ông đến như vậy? Thực não nề thay cho bao nhiêu kiếp đời theo đuổi chí lớn. Người thì khốn đốn vì mắc vợ ác quỷ như Socrate, Tolstoi, Lincoln, người khác tâm hồn héo hon trong cô độc. Nhưng dù sao thì sao nếu đã https://thuviensach.vn dấn thân vào sự nghiệp, bạn cứ nỗ lực. Thà bạn vò võ một mình trong lý tưởng hơn là chới với trong sông sầu biển thảm của hôn nhân tóc tơ xe trật mối. Rồi giá bị trời đày trong thứ địa ngục đó, cũng đừng rủn chí mà phải tận lực bảo vệ chí hướng. Biết chừng đâu chồng thành danh nhân cũng nhờ có vợ ác quỷ như trường hợp của Socrate hả bạn. https://thuviensach.vn Bạn làm việc có chương trình không? S au ngày văn hào Nga, Dostoïevski ly trần rồi, người ta lục ra trong đống di cảo của ông một mảnh giấy vụn ghi đại khái rằng: “24.12.1877 1. Viết Candide Nga 2. Viết về Đức Giêsu 3. Viết hồi ký 4. Sáng tác thi phẩm: Ngày thứ 40. Phải 10 năm mới xong việc ấy mà nay tôi đã 56 tuổi, đó là chưa kể đến nhật ký định in và tiểu thuyết tôi đang viết.” Tội nghiệp Dostoïevski, việc đó phải làm mất 10 năm mà 3 năm sau đó đã qua đời, chỉ hoàn thành cuốn tiểu thuyết chót là Ba anh em Karamafov. Đọc ghi chú trong mảnh giấy vụn trên bạn có thấy vừa bùi ngùi thương tiếc một tài hoa khuất bóng, vừa kính phục lối làm việc có chương trình ấn định trước của người quá cố không? Làm việc có chương trình. Thưa bạn! Mấy tiếng ấy là con đẻ của óc tổ chức công việc theo khoa học. Làm việc có chương trình là suy nghĩ trước việc mình sắp làm, thấy trước mục tiêu, đo lường trước các trở lực, đề phòng trước các thất bại. Tinh thần khoa học áp dụng vào công việc là tinh thần tổng hợp và phân tích. Nhờ tổng hợp người ta nhìn thống quán toàn bộ công việc. Nhờ phân tích người ta mổ xẻ công việc trong chi tiết. https://thuviensach.vn Hai tinh thần đó là kim chỉ nam để lập các chương trình hành động. Ở những nước hậu tiến, thường nhiều công việc bị thất bại bởi người điều khiển kém tinh thần khoa học. Người ta có thể hưởng thụ sản phẩm của khoa học mà không nhất thiết có tinh thần khoa học. Hơn nữa giỏi về khoa học chưa chắc có óc khoa học. Ngay ở các nước tiên tiến là những nước khoa học đã nâng nền văn minh vật chất lên cao độ, vẫn còn vô số người kém tinh thần khoa học. Từ ngày Taylor và Fayol9 cổ vũ sự hợp lý hóa, người ta mới chú tâm đặc biệt đến việc áp dụng óc khoa học vào các loại công việc từ chính trị, quân sự, kinh tế đến kinh doanh, thương mại, văn hóa, văn nghệ. Những đầu óc khi chưa thấy thực ích của tinh thần khoa học nghĩ rằng nó gây thêm rắc rối cho công việc. Họ có thói quen làm theo thói đoán mò, làm phóng chừng, làm vá víu, làm tùy hứng, đến đâu thì liệu đến đó. Họ không dè rằng hành động như vậy là phiêu lưu và liều lĩnh rủi nhiều hơn may. Thí dụ cất một ngôi nhà, họ không liệu tính trước coi nền móng chịu đựng cỡ nào, sườn nhà ăn chịu ra sao, gạch ngói, vôi cát xi măng dự liệu bao nhiêu. Tính trước họ cho là rắc rối. Họ cứ phóng tay làm đại, tới đâu thì tới. Họ không nghĩ rằng nhà sập hay nhà lún rắc rối cả ngàn lần ngồi dự tính các việc xây cất. Bất cứ ai đều cũng có việc để làm nhất là từ khi từ giã học đường. Vậy mà bạn có thấy mấy học đường dạy học sinh, sinh viên phải áp dụng tinh thần khoa học, phải lập chương trình trước không? Không học thì không biết. Học ít thì dùng không đủ. Vì đó có vô số người ra đời đến chừng khôn trong công việc, phải trải qua bao nhiêu thất bại chua cay. Nhiều tuổi xuân thối chí ngay khi mới ra đời không phải tại bất tài, vô đức mà chỉ tại làm việc thiếu phương pháp, bất kể kế hoạch chương trình nên làm đụng hết thất bại này đến thất bại khác. Bạn muốn tăng hiệu hoạt động của bạn, từ đây dù làm việc gì nhỏ nhặt, bạn hãy cố gắng lập một chương trình. Dành một thời giờ ngắn nào đó, suy tính kỹ công việc, viết nó lên giấy, cân đo lợi hại, https://thuviensach.vn chuẩn bị nhân công, phương tiện, ngân quỹ, đề phòng các bất trắc, các phá hoại. Chương trình tính kỹ rồi, hoạch định rồi thì cương quyết và mềm dẻo làm đến nơi đến chốn. https://thuviensach.vn Tự tử hay là một chuyến lưu đày M ột tối nọ, tôi cùng mấy người bạn bàn về trường Đại học Phụ nữ ở Đài Bắc. Anh giám đốc một tổ chức nọ có sáng kiến muốn kêu cổ phần lập tại Việt Nam một đại học đường như vậy. Anh hỏi ý kiến tôi. Tôi nói lý do phải lập thì quá vững rồi, khỏi phải xét gì nữa, chỉ còn vấn đề về cách làm trong đó có hai vấn đề tối ư nan giải là giáo sư chuyên khoa và sách giáo khoa. Lý do phải lập là trên phân nửa yếu tố thành công của đàn ông đều do đàn bà. Đàn ông dù làm việc dời núi lấp sông thế nào, trưa tối cũng về với gia đình nơi đó đàn bà là nội tướng. Trừ một thiểu số danh nhân độc thân, đa số những ai làm nên nghiệp cả là hoặc do vợ giúp đỡ trực tiếp hoặc được bàn tay hiền thê tạo gia đình trở thành tổ ấm mà yên tâm đeo đuổi sự nghiệp. Dĩ nhiên cũng có một số vĩ nhân trở thành bất hủ nhờ vợ làm ác quỷ, cả đời báo hại mình, do đó tài đức bị chọc tức, có cơ hội phát triển. Nhưng số người này vẫn rất ít đối với số đàn ông thành công nhờ vợ hiền và khôn giúp mình như thiên thần hộ mệnh. Lập một đại học đường phụ nữ còn tối cần cho Việt Nam vì qua mấy mươi năm binh lửa, một số không nhỏ phụ nữ Việt Nam bị phá hoại tận gốc rễ về nhiều phương diện. Học đường đã không giáo dục phụ nữ, gia đình và xã hội lặn hụp trong đủ thứ gương xấu thì tương lai phụ nữ Việt Nam sẽ ra sao, các bà vợ của những ông chồng gánh vác việc quốc gia sẽ ra sao? Có điều đáng lưu ý cho một trường đại học như vậy thành công là phải có nhiều giáo sư đủ thẩm quyền và khả năng để giảng huấn. Ai cũng biết không phải hễ có cấp bằng tiến sĩ, thạc sĩ, thì đương https://thuviensach.vn nhiên giảng nổi các khoa cao đẳng về phụ nữ. Giáo sư đã khó kiếm, sách giáo khoa càng khó kiếm hơn. Trong khi ở Việt Nam loại sách này chưa đầy một chục cuốn mà giá trị trên phân nửa còn phải xét lại. Đại khái câu chuyện về trường đại học phụ nữ của chúng tôi trôi qua như vậy. Có một ông bạn cao tuổi, nhân câu chuyện ấy bàn về vấn đề đôi bạn. Ông thuật lại chuyện một giáo sư đại học nọ lập gia đình mà không đủ sống đến đỗi vợ chồng cơm không lành canh không ngọt vì cảnh thiếu trước hụt sau. Một ông bạn khác nói vợ chồng cắn đắng10 vì tài chính thiếu hụt còn chưa bi đát bằng mù quáng bắn cung sai lúc, gieo cầu sai nơi, làm cho gia đình biến thành một thứ địa ngục mà không biết làm sao tự giải thoát được. Có nhiều cặp vợ chồng xét cho kỹ không phải là vợ chồng hiểu theo nghĩa cầm sắc mà là một thứ tự tử hay một cuộc lưu đày mãn kiếp. Người ta vô tình hay hữu ý có vợ hay có chồng để dàn cảnh cho xã hội và luân lý hình thức khen ngợi mà bên trong gia đình hành khổ nhau đủ điều. Một bác sĩ nọ cãi cha mẹ, cưới cho được một ca sĩ thất học và tính tình phóng đãng. Dưới mái gia đình, bà vợ “cựu ca sĩ” đã tắt giọng oanh vàng, biến thành một cái máy tiêu tiền, ngày ngày chỉ biết khai thác ngân quỹ gia đình. Một ông cao học kinh tế nọ ở ngoại quốc ôm cấp bằng về nước đào mỏ, lọt vào tay một ái nữ tỷ phú mà dữ như hổ cái. Hiện giờ ông sống như con cua lột dưới quyền sai sử bén nhọn của lệnh bà. Người ruột thịt lẫn bạn bè đều dang ra xa ông, vì bà gần như đã thiến ông và xỏ mũi ông ngoan ngoãn hồi nào không biết. Một thiếu nữ cử nhân văn chương mê một luật sư tướng mạo hào hoa phong nhã. Song vì hai tâm tính khác nhau như mặt trời mặt trăng nên vừa xong tuần trăng mật thì gia đình bắt đầu động dao, động thớt. Nghe đâu ông đã ăn chả và bà cũng ăn nem rồi. Qua các câu chuyện sống động trên, chắc bạn nghĩ ngợi nhiều về cái tổ chức có thể là thiên đường có thể là địa ngục mà người ta gọi là gia đình. https://thuviensach.vn Một bạn của tôi ca tụng trường Đại học Phụ nữ ở Đài Bắc. Song tôi thiết nghĩ chẳng những phải dậy hôn nhân cho phái yếu mà cũng phải dạy luôn cho phái mạnh nữa. Lập gia đình là ký với nhau một hợp đồng thiêng liêng định làm cái gì thì làm chung với nhau. Đôi bạn phải là một bản hòa tấu vì đó không thể có đàn ngang cung được. Nhưng tiếc thay, tuổi trẻ không dạy về hôn nhân học. Ai muốn học khôn về khoa ấy, phải lấy bản thân ra thí nghiệm. Nhiều người đánh liều nhắm mắt đưa chân, phú mặc thần may rủi. Mà giá rủi rồi làm sao. Cái gì rủi còn cứu vãn được, cuộc đời rủi là bầm dập, là tan nát rồi, giá trị đời sống sẽ thế nào? Có ai sống hai lần tuổi xuân? Thiếu gì đàn ông mất vợ sống ngất ngư như xác không hồn. Thiếu gì đàn bà mất chồng lao thân vào ổ nhện buôn son bán phấn. Thử thách của hôn nhân là thử thách tàn nhẫn nhiều khi quá vô nhân đạo nữa. Thế mà có vô số người lủi vào như con thiêu thân. Ghê gớm nhất là trong yêu đương người ta ít nghe ai lắm. Quả thực như một nhạc sĩ nào đã rỉ rả rên: “Tình yêu như giấc ngủ mê khi say thì ai mà ngờ”. Phải. Không ai ngờ hết. Hay đúng hơn là rất ít người ngờ. Mà một khi đã dại rồi còn biết khôn làm sao đây. Viết mấy dòng này, tôi không mong ở bạn gì hơn là đừng để định mệnh mình bị thử thách bởi chữ ngờ và bạn yên tâm về lứa đôi là đời bạn đã thành công trên trung bình rồi vậy. https://thuviensach.vn Tiền… R a đời, bạn sẽ nghe đủ thứ dư luận về tiền. Trước hết tiền là lý tưởng của bất cứ ai. Đố bạn kiếm được người nào mà không mong có tiền. Cách đào ra tiền có khác, như lộ liễu hay âm thầm, lương thiện hay bất chính, nong nả11 hay hưỡn đãi12. Nhưng ai cũng lo làm ra tiền cả. Ngay những bậc tu hành khắc khổ cũng vậy: Nếu cá nhân họ không kiếm tiền thì người đại diện, lãnh đạo hay tập thể của họ kiếm. Khuynh hướng cần tiền rõ rệt như vậy song rồi không mấy ai có lúc không tỏ ra khinh rẻ tiền. Trong bụng nhiều người thì sao không biết chứ bên ngoài đại khái người ta nói tiền là cái gì vật chất, hèn hạ; tinh thần, đạo đức mới là cao cả. Tiền có khi được dùng để chửi hay để mắng nữa. Chẳng hạn bạn nghe người này mạt sát người kia rằng: “Đồ tiền bạc! Bọn ham tiền. Lũ chỉ biết có tiền, bất kể nhân nghĩa. Hạng làm tiền.” Rồi có nhiều bà, nhiều ông giữ đạo này đạo nọ vừa mê đạo, vừa mê tiền, vừa đi chùa đi nhà thờ cúng tiền về thì chửi lộn với con nợ, với chủ hụi. Có người thì cho là thực tế, nên trắng trợn ca tụng tiền, đi đâu cũng nói lộ liễu rằng mình nong nả làm ăn, săn đón tiền bạc. Thứ người khác moi tiền mà tế nhị hơn; không bộc trực nói mình mê tiền, song thái độ, cử chỉ tố cáo một tâm hồn thờ bò vàng rõ rệt. Dĩ nhiên những nhà luân lý đạo đức thì gặp ai cũng giảng rằng vật chất là thấp hèn, tiền bạc là phân thổ. Trong khi đó có vô số người nhân danh thần thánh, nhân danh văn hóa, nhân danh chính nghĩa khai thác tiền bạc bằng mọi cách bất lương. Cũng có vô số đời hoa vì miếng cơm manh áo, vì thích sống giàu sang giả tạo chôn vùi đời https://thuviensach.vn má phấn trong những ổ nhện, trong những mối tình sặc mùi trục lợi và gian manh. Bạn cũng đừng ngạc nhiên khi tiền được tôn lên ngôi bá chủ. Lúc bấy giờ cái gì cũng bị người ta đặt dưới chân nó cả. Tình yêu, lễ nghĩa, phải quấy, danh dự kể luôn tính mệnh đều phải sắp lớp hy sinh cho nó. Tòa án nước nào cũng có hằng lố bằng chứng về vấn đề này. Trong xã hội, bạn lại gặp một hạng người cũng cần tiền như ai, có khi ăn to xài lớn nữa mà coi tiền như rơm rác. Đó thường là số nghệ sĩ gàn, gàn hiểu như ba trợn trí thức. Họ dở dở ương ương, ngày tối nói toàn chuyện trên mây dưới gió. Tiền bạc có một xài mười lăm. Sống cơ hàn, vợ con phải chết lây cái bạc mệnh của họ. Dĩ nhiên là nợ như chúa chổm. Tôi không quên kể cho bạn những người thờ lý tưởng cao đẹp, cần tiền lương thiện để thực hiện lý tưởng ấy. Tức nhiên là họ ham tiền, bôn ba kiếm tiền. Nhưng họ không làm đày tớ cho tiền mà ngược lại, họ làm chủ tiền. Xét qua các quan niệm trên về tiền, bạn thấy tiền là huyết mạch của nhân sinh. Không có nó không được. Có nó như một ông chủ lại càng không nên. Không ai không cần tiền mà phía sau của tiền phải còn một chân trời. Một chân trời cao đẹp nào đó của nhân nghĩa, của phải quấy, của tình yêu. Trên đường sự nghiệp, không nên thần tượng hóa tiền bạc mà cũng đừng coi rẻ nó. Cả hai thái độ đều đưa đến kết quả bi đát. Khôn ngoan nhất là nỗ lực làm ra tiền để thực hiện những lý tưởng cao đẹp. Mẹ yêu quý! Có lẽ lần đầu tiên mẹ đọc bức thư dài nhất của đứa con gái mà mẹ tha thiết mến thương. Mẹ cũng ngạc nhiên ngày ngày đêm đêm con sống gần bên mẹ mà nay gửi cánh thư lòng này được coi như nguồn tâm sự của hòn máu mẹ vì lý do nào đó cách xa mẹ muôn trùng thăm thẳm. Mẹ sẽ tha thứ cho cử chỉ khách sáo ấy vì sự thân https://thuviensach.vn mật kiểu người Á Đông không cho con đối diện tỏ bày cùng mẹ những điều con viết ra đây với niềm mến yêu nồng nhiệt này. Con biết từ ngày ba không còn nữa mẹ đã mất đi một cánh tay trên đường đời. Nguồn yêu đương, nỗi nhớ nhung như biển rộng sông dài của ba, mẹ đổ dồn vào cho các con, cho mấy anh. Riêng con là đứa con gái bạc phước của mẹ khi mở mắt chào đời thì cha đã ra người thiên cổ. Mẹ có quyền tái giá để xây lại hạnh phúc uyên ương, song vì tấc dạ hy sinh vô bờ mẹ đành ở vậy nuôi dưỡng, giáo dục chúng con. Lắm lúc con thấy tủi nhục vì mình ra vẻ ích kỷ khi nghĩ đến việc mẹ tái giá. Nguồn hy sinh của mẹ vừa là nghĩa cù lao chính chữ bao la như biển rộng trời cao, vừa là suối lệ rỉ rả trong cõi lòng cô đơn hiu quạnh của mẹ từ ngày ba lìa trần. Chính con là phận gái nghĩa là đồng phái với mẹ, con hơn hẳn mấy anh ở chỗ thông cảm được đáy lòng tiết hạnh giá băng của mẹ. Con không cầm nổi giọt lệ khi nghĩ đến gia cảnh của mình ngày nay nếu so với mấy năm về trước. Ngay khi ba không còn, gia đình mình vẫn thuộc hạng rân rác13. Mà ai xuôi vận bạc cho mây trôi khuất gương rằm và càng gợi lại tro tàn dĩ vãng càng đoạn trường đắng cay. Nhìn mẹ nhìn mấy anh rồi xét phận mình con thấy thấm thía lời này của Nguyễn Du mà con học trước khi tai biến xảy ra cho nhà mình: Khi sao phong gấm rủ là, Giờ sao tan tác như hoa giữa đường. Tà áo trắng ngày nay thỉnh thoảng con mặc đi làm để gọi là tiếp tay với mẹ, trong thời củi quế gạo châu, mẹ ơi cũng là tà áo năm nào con phải vứt đi để khâm liệm tuổi học trò vì cảnh mất cha, gia đình sa sút. Tuổi học trò thơ mộng ra đi quá sớm và tuổi đời nở ra quá vội. Cũng sự nuông chiều của mẹ những lần thức khuya dậy sớm lo cho con cặp sách đến trường nhắm một chân trời tương lai rực rỡ ánh hồng mà đem sánh với sự nuông chiều của mẹ lúc trời rưng rựng sáng kêu con dậy đi làm thực khác nhau một trời một vực. Mẹ biết con âm thầm nghĩ sao mỗi lần được đánh thức, chưa dậy liền giữa cơn ngậm ngùi của đau buồn, tiếc nhớ mênh mang. Thực là cả một trời chiêm bao gây cảnh vật đổi sao dời trong tâm hồn sen ngó https://thuviensach.vn đào tơ của con. Bây giờ nhìn lại vật gì trong nhà mình con cũng thấy dậy lên bao kỷ niệm gợi lại cả một thời xưa quyến luyến không còn nữa. Chiếc tủ con, một cái ghế nhỏ mẹ thấy thấp thoáng hình ảnh ba người đã cùng mẹ chia đắng sẻ bùi trong tổ ấm uyên ương. Còn xuyên qua tấm thân già mái tóc điểm sương của mẹ, con vừa được tưởng tượng hình ảnh ba vừa được thấy hình ảnh ấy thực hiện trong mẹ tất cả nguồn yêu thương êm ái như cỏ nội mây ngàn. Mẹ ơi, con làm sao dám trách mẹ những khi biết con muốn lập gia đình; mẹ cố trì hoãn một năm, hai năm và có thể nhiều năm. Ngày con lên xe hoa là ngày mồ mả nổi lên trong lòng mẹ. Khăn lưới phủ đầu con ngày cưới là vành khăn tang quanh trái tim mẹ. Mẹ đã mất ba, bây giờ mẹ không muốn mất con. Hành động như trên đúng với tâm lý của những người mẹ góa bụa, cao niên ở mọi nơi và mọi miền. Tử vi có đúng không mà có lần mẹ nói tuổi con xung khắc với tuổi ba và trên đường trần có mặt con thì phải vắng ba. Nếu tử vi đúng như vậy thì mẹ càng có lý không co con nghĩ đến việc kết tóc xe tơ. Con vốn am hiểu rằng vì vốn thuộc gia đình khá giả mà lâm cảnh sa sút nên mẹ đôi khi tỏ ra tự ái trước tiền bạc lương bổng của mấy con, nhất là con gái út của mẹ. Nhưng con nghĩ trong cái rủi nào cũng có cái may. Đó là nhờ gặp gia biến, con mới có dịp trả hiếu cho mẹ bằng đóng góp chút ít tượng trưng. Trong những ngày mưa gào, gió lộng, đường xá ngập lụt dơ tanh, con đi làm về trễ bữa, lòng mẹ như dao cắt, nơm nớp tựa cửa trông con. Đoạn trường thay những bữa trưa vì hoàn cảnh con không về nhà được, đau đớn cho mẹ làm sao những giờ vắng bóng con. Không biết sau này khi có chồng rồi, con được một cõi lòng vàng ngọc nào thế lại được trái tim mẹ không, hả mẹ. Cuộc đời của mẹ theo năm tháng đi vào tàn cỗi là mầm mống cho cuộc đời con đi lên. Nhưng nếu phút giây nào mẹ không còn trên cõi đời này nữa thì tấm thân lụa đào của con sẽ ra sao. Tâm trạng con sẽ ra sao khi mất mẹ mà lại bạc phúc trong khám gia đình ràn rụa nước mắt đau thương. Khi con có gia đình mà mẹ còn kéo dài kiếp sống già nua, đau yếu, buồn thảm thì ai sẽ kế bên mẹ quạt nồng ấp lạnh và chia sớt nỗi khổ tâm. Người chồng tương lai sẽ là rể thảo được coi như con ruột của mẹ không? Giá người ấy còn phải báo hiếu ai thì thân phận mẹ làm sao sống gần con. Còn nếu con vì mẹ https://thuviensach.vn kéo dài kiếp sống độc thân thì tạm được một bề chữ hiếu mà tương lai con sẽ ra sao? Ngày con đưa mẹ ra nơi an nghỉ nghìn thu, lủi thủi ra về một mình một bóng dưới mái nhà này, tâm can con tan nát làm sao? Về ở với các anh ư. Quyền huynh thế phụ phải lắm. Thì chị dâu em chồng chắc mẹ quá biết hơn con. Bài toán gia đình mình như vậy đó. Tràn những đắng cay, chỉ mình mình biết, mình mình hay mà bao lần con bày tỏ cùng mẹ. Tháng ngày mẹ sống cùng con, con cho là ngọc ngà mà trời dành riêng cho kẻ bạc số không cha. Nhưng tuổi già cũng theo tháng ngày đưa mẹ tới chỗ mòn mỏi đau yếu. Càng tưởng đến tâm hồn con càng bâng khuâng chua xót. Cũng vì gia biến mà con phải sớm lìa xa mái trường thân yêu. Con tuy không tự đắc là sắc hương chim sa cá lặn nhưng với thân gái không đến đỗi trời bắt xấu mà được học hành cao tất nhiên tương lai rực rỡ hơn. Con không dám than trách ai đâu mà nghĩ tủi phận. Trong mấy năm qua, trong cuộc chọn đá thử vàng có mẹ chứng kiến chỉ là cuộc mua ân bán ái tầm thường mà rồi từ gia cảnh đến tương lai con thấy không có gì khởi sắc. Con quyết thừa một cơ hội nào đó, đi một bước khác làm lại cuộc đời mình và từ đó chuẩn bị ngày mai cho tuổi già của mẹ. Quyết định thứ nhất là vừa đi làm vừa đi học thêm. Đi làm để gia đình khỏi cơn bế tắc về tài chính. Học thêm để vạch cho mình một tương lai rực rỡ hơn trong cương vị làm vợ, làm mẹ sau này. Điều hối tiếc nhất của con là vì sớm bỏ nhà trường và vì thấy cảnh ngộ quen biết mà chỉ gặp những người có kiến thức chỉ ngang ngửa hay hơn con chút ít. Không phải con không biết an phận như Nguyễn Đình Chiểu nói trong Lục Vân Tiên: Gối rơm theo phận gối rơm Có đâu dưới thấp, mà chồm lên cao. Song con thiết nghĩ an phận sáng suốt là vừa nhận số trời, vừa cầu tiến theo nghĩa câu “Ta hãy giúp ta rồi trời sẽ giúp ta”. Biết bao bạn bè của con vì yên phận mù quáng hay nói đúng hơn vì không biết làm sao để tiến bộ nên đã dấn thân vào lưới yêu đương tầm thường. Ai nấy cũng tạo cho mình một tấm chồng học lực, tiền của, chức quyền đại khái như vậy đó rồi sinh con nhun nhúc, cả đời ngóc https://thuviensach.vn đầu lên không nổi trong ngu dốt, nghèo nàn, khổ cực. Nay con viết cho mẹ bức thư này để mẹ biết ý định của con là con sẽ làm cho mẹ hài lòng trong thế quân bình của tình và hiếu. Con sẽ làm việc đắc lực bảo đảm tuổi già của mẹ, con sẽ tự học để tiến thân và con sẽ lập gia đình trong cái thế có thể đùm bọc mẹ gần gũi bên con để thời tang du của mẹ đầy an ủi mà thời hoa niên của con cũng rực sắc ngát hương. Thư đến đây đã khá dài. Xin mẹ cho con dừng bút và trong những thư sau con sẽ kể cho mẹ nghe nhiều tâm sự hơn nghe mẹ. Con của mẹ! Hôn mẹ. https://thuviensach.vn Thầm lặng T rong thiên nhiên, bạn thấy sự thầm lặng làm việc một cách thầm lặng mà vô cùng đắc lực. Một trái sầu riêng thầm lặng thành hình trong chiếc hoa sầu riêng, thầm lặng lớn lên và chín. Một tinh trùng thầm lặng thành bào thai trong cung lòng bà mẹ. Những cánh rừng già bị vùi lấp hàng mấy thế kỷ dưới lòng đất, âm thầm thành những mỏ than. Đất bồi của những con sông, đồi cát hay cồn san hô giữa biển, tất cả đều ra đời thầm lặng. Trong thiên nhiên, thưa bạn, từ một trứng sâu, một hột vịt lộn, từ sự hóa thạch của những hài cốt các con vật khổng lồ đến sự vận hành của thái dương hệ, của dải ngân hà, của vô số tinh tú đều thầm lặng. Bước sang địa hạt hoạt động vĩ đại của loài người, bạn cũng thấy thầm lặng là định luật cột trụ. Từ cuốn Iliad của Homère, Indéide của Virgile, Hamlet của Shakespeare, Truyện Kiều của Nguyễn Du, tượng Moise của Michel Ange đều được sáng tác trong tháng rộng năm dài im lặng. Tuyệt đối không công trình khoa học, văn học nào mà không được nhào nặn trong im lặng rồi mới rực rỡ nơi công cộng. Phân tích tác dụng của thầm lặng, bạn thấy nó ảnh hưởng trên nhiều lãnh vực. Thầm lặng củng cố sức khỏe vì nó là cái phanh hãm sự phung phí khí lực do hành động hay lời nói thừa thãi. https://thuviensach.vn Lãnh một công tác nào trong nghịch cảnh, kém phương tiện, ai cũng cho là khó quá, khó quá mà bạn xoay xở thực hiện thành công thì tôi gọi bạn là người tháo vát. Thiên hạ cũng gọi bạn là người tháo vát nữa nếu bạn từ chân một thợ máy quèn mà nỗ lực thành ông vua xe hơi như Henry Ford, nếu bạn thoạt đầu sự nghiệp chỉ là anh lái đò mà tự học, tốt nghiệp đại học luật khoa rồi làm Tổng thống như Abraham Lincoln, nếu bạn mạo hiểm vượt trùng dương bị các bạn thủy thủ đòi quăng xuống biển câu sấu mà vẫn kiên trì thuyết dụ để đặt chân lên Mỹ châu đầu tiên như Columbus. Dĩ nhiên ai cũng phải nhận bạn là tháo vát nếu bạn ngự giữa một rừng máy móc tinh vi nhấn nút này, bấm nút nọ, bò từ phi thuyền mẹ qua phi thuyền con, đặt chân lên mặt chị Hằng rồi ráp nối con với mẹ như một Amstrong. Ở đây tôi không muốn bạn tháo vát để thành vĩ nhân trong những công việc vĩ đại. Ở đây tôi chỉ muốn bạn tháo vát trong những việc hằng ngày, trong những bổn phận. Con ong thời Archimède làm tổ cũng như con ong thời đổ bộ nguyệt cầu. Con dồng dộc thời tổ tiên ta Nam tiến xây ổ cũng như con dồng dộc thời có trận Điện Biên Phủ. Loài vật hành động theo bản năng. Bản năng điều khiển một cách máy móc. Con người có bản năng như thú vật, song còn có cái thú vật không có, đó là lý trí. Trí năng này có nhiều công dụng như hiểu biết, phán đoán, suy luận, ký ức, tưởng tượng và sáng tạo. Với óc sáng tạo con người trở thành tháo vát. Ở đây không hiểu sáng tạo là chế thành từ hư vô một vật gì, cũng không hiểu là phát minh siêu quần bạt chúng. Chỉ hiểu sáng tạo là vận dụng sáng kiến một cách tối đa để công việc được thiện mỹ hơn. Cũng đồng thời kê một cái ghế mà có người kê chẳng những https://thuviensach.vn không gập ghềnh lại còn đặt nó ở vị trí cân đối, hoặc để xéo, hoặc để ngang, hoặc để dọc sao đó, nhìn rất ngoạn mục. Người như vậy là người tỏ ra óc sáng tạo. Họ luôn cố gắng làm tận lực từ việc nhỏ đến việc lớn với tinh thần trách nhiệm. Họ đặt danh dự vào trong các việc mà kẻ khác ủy thác. Nhìn vào công việc của họ, người ta thấy họ tự trọng. Họ không để ai bảo họ làm việc tắc trách. Những nhà luân lý gọi họ là người đắc lực. Xã hội nào cũng cần họ như cá cần nước. Một nước chậm tiến muốn chóng thoát tình trạng lạc hậu phải có nhiều những đứa con đắc lực. Động cơ thúc đẩy đà văn minh của dân tộc, của nhân loại cũng chính là những bàn tay tháo vát. Kinh nghiệm cho người ta biết rằng óc tháo vát tập được chứ không phải không, song có thứ người tự nhiên tháo vát, tỏ ra tháo vát từ lúc nhỏ, từ lúc chưa gánh nhiều trách nhiệm. Dĩ nhiên cũng có vô số người tự nhiên không tháo vát gì hết. Làm gì họ làm lấy chừng lấy có, làm bừa bãi, làm thì phương tiện tối đa mà kết quả tối thiểu. Hạng người ấy muốn nên thân với đời phải được đào luyện tinh thần đắc lực, tháo vát. Thầm lặng giúp tinh thần thanh tĩnh tập trung và tạo môi trường cho lý trí sáng suốt, để nảy sinh sáng kiến chính xác phán đoán. Thầm lặng là khí hậu nuôi dưỡng ý chí hùng dũng vì ý chí tối kỵ ồn ào, náo động nội tâm. Thầm lặng trấn áp các dục tính xấu, bắt nó khuất phục tinh thần, làm cho con người sống người hơn? Thầm lặng tăng gia hiệu năng cho hành động vì nó kềm hãm những cử động hấp tấp, rối rít, hối hả, tất cả đều làm cho công việc khó thành công về phẩm lẫn về lượng. Nó cũng tránh cho công việc bớt bị kẻ ác tâm dòm ngó, chỉ trích, phá hoại. Thầm lặng còn là dấu đánh trên lời nói cho nó gây uy tín. Khôn ngoan càng ít nói, lời nói càng giá trị. Xưa nay những bậc lãnh đạo thiên tài đều là những người biết bao trùm lời mình nói bằng thinh lặng huyền bí. https://thuviensach.vn Thầm lặng còn là bầu khí thuận lợi để tâm hồn siêu thoát, thanh tĩnh. Vì đó những tu sĩ Công giáo, Phật giáo đến những đạo sĩ Fakir đều lấy hãm khẩu làm quan trọng trong công việc tu thân tiến đức. Một danh sĩ nọ nói biển náo động người ta nhìn nó ít ghê sợ hơn nó im lặng. Tư tưởng ấy cũng đúng cho tướng diện con người. Biết ai thông minh mà thinh lặng bạn ngán họ hơn là họ hở môi. Thầm lặng là lò tạo uy tín cá nhân, Thầm lặng tối hệ cho thiên nhiên, cho con người như vậy mà nhiều khi người ta hay mắc tật nói nhiều và náo động. Có kẻ lấy già hàm làm hay, làm giỏi nữa chứ. Đó là chưa nói chứng già hàm cộng với chứng ăn nói móc lò, xóc họng, tất cả đều là thuốc độc của nhân cách và là nguyên nhân của thất bại trong giao tiếp hằng ngày. Lãnh một công tác nào trong nghịch cảnh, kém phương tiện, ai cũng cho là khó quá, khó quá mà bạn xoay xở thực hiện thành công thì tôi gọi bạn là người tháo vát. Thiên hạ cũng gọi bạn là người tháo vát nữa nếu bạn từ chân một thợ máy quèn mà nỗ lực thành ông vua xe hơi như Henry Ford, nếu bạn thoạt đầu sự nghiệp chỉ là anh lái đò mà tự học, tốt nghiệp đại học luật khoa rồi làm Tổng thống như Abraham Lincoln, nếu bạn mạo hiểm vượt trùng dương bị các bạn thủy thủ đòi quăng xuống biển câu sấu mà vẫn kiên trì thuyết dụ để đặt chân lên Mỹ châu đầu tiên như Columbus. Dĩ nhiên ai cũng phải nhận bạn là tháo vát nếu bạn ngự giữa một rừng máy móc tinh vi nhấn nút này, bấm nút nọ, bò từ phi thuyền mẹ qua phi thuyền con, đặt chân lên mặt chị Hằng rồi ráp nối con với mẹ như một Amstrong. Ở đây tôi không muốn bạn tháo vát để thành vĩ nhân trong những công việc vĩ đại. Ở đây tôi chỉ muốn bạn tháo vát trong những việc hằng ngày, trong những bổn phận. https://thuviensach.vn Con ong thời Archimède làm tổ cũng như con ong thời đổ bộ nguyệt cầu. Con dồng dộc thời tổ tiên ta Nam tiến xây ổ cũng như con dồng dộc thời có trận Điện Biên Phủ. Loài vật hành động theo bản năng. Bản năng điều khiển một cách máy móc. Con người có bản năng như thú vật, song còn có cái thú vật không có, đó là lý trí. Trí năng này có nhiều công dụng như hiểu biết, phán đoán, suy luận, ký ức, tưởng tượng và sáng tạo. Với óc sáng tạo con người trở thành tháo vát. Ở đây không hiểu sáng tạo là chế thành từ hư vô một vật gì, cũng không hiểu là phát minh siêu quần bạt chúng. Chỉ hiểu sáng tạo là vận dụng sáng kiến một cách tối đa để công việc được thiện mỹ hơn. Cũng đồng thời kê một cái ghế mà có người kê chẳng những không gập ghềnh lại còn đặt nó ở vị trí cân đối, hoặc để xéo, hoặc để ngang, hoặc để dọc sao đó, nhìn rất ngoạn mục. Người như vậy là người tỏ ra óc sáng tạo. Họ luôn cố gắng làm tận lực từ việc nhỏ đến việc lớn với tinh thần trách nhiệm. Họ đặt danh dự vào trong các việc mà kẻ khác ủy thác. Nhìn vào công việc của họ, người ta thấy họ tự trọng. Họ không để ai bảo họ làm việc tắc trách. Những nhà luân lý gọi họ là người đắc lực. Xã hội nào cũng cần họ như cá cần nước. Một nước chậm tiến muốn chóng thoát tình trạng lạc hậu phải có nhiều những đứa con đắc lực. Động cơ thúc đẩy đà văn minh của dân tộc, của nhân loại cũng chính là những bàn tay tháo vát. Kinh nghiệm cho người ta biết rằng óc tháo vát tập được chứ không phải không, song có thứ người tự nhiên tháo vát, tỏ ra tháo vát từ lúc nhỏ, từ lúc chưa gánh nhiều trách nhiệm. Dĩ nhiên cũng có vô số người tự nhiên không tháo vát gì hết. Làm gì họ làm lấy chừng lấy có, làm bừa bãi, làm thì phương tiện tối đa mà kết quả tối thiểu. Hạng người ấy muốn nên thân với đời phải được đào luyện tinh thần đắc lực, tháo vát. https://thuviensach.vn Không ai dám tính chuyện trang nghiêm với họ T ại thời này là thời của nhạc Cha-Cha-Cha, rồi của Hippies, của Minijupe, của phòng trà sặc mùi thuốc thơm và uýt-ki nên có một lớp người tuổi trẻ chịu không nổi cái gì già cả, nghiêm nghị. Họ có thành kiến xấu, mặc cảm phủ nhận đối với lớp người lớn tuổi. Hạng người này bị họ coi là thuộc thế hệ cũ. Tính từ họ gán cho hạng người luống tuổi là hủ lậu. Phán đoán của họ đúng hay sai? Trước hết phải công bình nhận rằng có những bậc người cao niên làm việc kém hiệu năng bởi lẽ sức khỏe kiệt quệ, tinh thần lẩm cẩm, chậm lụt, không quen thích nghi với hoàn cảnh mới. Nhưng không phải ai lớn tuổi rồi cũng vậy và tại sao người lớn tuổi không có đầu óc trẻ. Thực tế cho người ta biết rằng có vô số việc quan trọng muốn thành đạt phải được giao cho người giàu kinh nghiệm. Mà giàu kinh nghiệm thường là đứng tuổi, số tuổi trẻ tài cao, già dặn trước tuổi chỉ là thiểu số. Để có bộ óc khôn ngoan phải sống nhiều, phải thăng trầm trong đau khổ, thử thách. Nhiều người hữu trách chỉ giao việc cho kẻ tuổi tác cũng tại họ nghi tuổi trẻ là non. Một người cao niên phong phú kinh nghiệm mà thêm được đầu óc trẻ trung thì một tuổi trẻ theo không kịp. Chỉ phiền là một số đông bây giờ già cả thì tâm hồn già nua. Họ hủ lậu mà còn ngoan cố bảo thủ điều hủ lậu đến thành lì lợm. Họ không thích nghi với xã hội giới trẻ mà lại còn bắt tuổi trẻ thích nghi nếp cũ của mình nữa. https://thuviensach.vn Thứ già lão từ hình hài đến óc não như vậy thì đáng trách đã đành. Nhưng không vì lý do đó mà tuổi già hết xài và bất cứ tuổi trẻ nào cũng hữu dụng. Tuổi trẻ nên lưu ý rằng vấn đề đắc lực không phải là vấn đề phân biệt tuổi tác mà là vấn đề làm nên việc. Điều kiện tối thiểu để làm nên là bộ óc sáng suốt và nhiệt huyết. Nếu luống tuổi, đầu óc sáng suốt thì phải nhóm trong lòng mình lửa hăng hái, cái mà tuổi trẻ có dư song lại thiếu già dặn. Người bạn trẻ chỉ biết hăng hái, thích vui vẻ, đùa cợt, viện lý là sống đầy đủ tuổi xuân nhưng phải coi chừng mình là kẻ để người ta giao du cho giải trí chứ không phải để làm việc, càng không phải để giao việc lớn. Một số đông bạn trẻ tưởng rằng mình ăn nói, mình tỏ vẻ vui nhộn, cười cợt, chạy theo các mốt mới thì ai cũng thích, ai cũng tin tưởng mình. Họ có dè đâu mình chỉ làm một thứ trò cho nhiều người trong một giai đoạn. Ngay trong bụng kẻ thường giao du với mình, thích mình thì có thích, còn kính trọng tin tưởng thì chưa chắc. Cho hay rằng xã giao là một chuyện còn làm việc là chuyện khác. Làm việc đòi vốn học vững, đòi óc sâu sắc, đòi kinh nghiệm, đòi tháo vát, đòi thích nghi. Còn cả chục thứ đòi khác. Ngay trong lãnh vực hôn nhân cũng vậy. Những bạn trai bạn gái, cà rỡn, tếu, thường có bồ bịch, đào kép đông. Song khi tính chuyện đôi bạn trang nghiêm người ta tính với kẻ khác, là kẻ quan niệm đời uyên ương theo kiểu người lớn chứ không phải theo kiểu trò đùa. Tại vì từ cha mẹ đến nhà giáo không nói cho vô số thiếu nữ biết vấn đề trên, nên họ cà rỡn với yêu đương mà làm con thiêu thân lót đường cho vô số cuộc hôn nhân xây trên mồ mả của vô số con tim tan vỡ và bị phản bội. Trước một ngày tôi viết cho bạn đây, tôi được nghe thuật lại một chuyện tình đẫm lệ thế này. Một sĩ quan quân y nọ yêu một thiếu nữ mà mẹ chàng cho là không môn đăng hộ đối. Mặc dù mẹ cấm cản, chàng cương quyết lấy nàng, rồi có con với nàng được hai tháng. Mẹ chàng biết được tự tử, ngất ngư, được đem vô nhà thương rửa https://thuviensach.vn ruột. Hoàn hồn, buộc chàng làm đám cưới với một nữ bác sĩ nọ. Chàng nặng chữ hiếu hay sao không biết, làm đám cưới với cô này. Người yêu cũ của chàng sầu thảm, lặng lẽ bỏ nhà ra đi, mang con theo, đến tá túc nhà một cô bạn. Sau khi tan xác pháo hôn lễ, chàng vội vã đi kiếm mẹ con kẻ bị phụ tình. Đọc đến đây chắc bạn thấy đủ thứ rắc rối nhô lên. Nghe đâu người đàn bà có con định đem con cho cô nhi viện, rồi lại chửi bà già tự tử hụt một keo cho đã nư. Chửi thì chửi mà giải quyết được cái gì? Còn phía chàng thì sao? Ngay lúc chàng nghe theo tiếng gọi của hiếu thảo gì đó, bỏ tổ uyên ương cũ ra đi là chàng đã xô vào sầu thảm, dở dang hai thiếu phụ và thả bơ vơ một đứa con vô tội không quyền kêu cha mình là cha. Sở dĩ từ chàng đến nàng gặp cảnh khốn đốn như vậy là vì cả hai người làm một việc trang nghiêm bằng một cách không trang nghiêm. Chàng là một đàn ông chưa tự lập, không tự quyết lại tự trao cho mình trách nhiệm làm chồng làm cha rồi đào nhiệm. Nàng tự hiến làm con thiêu thân tình cảm mà trước sau không dò cho tận ngọn nguồn rạch sông. Chắc chắn là hồi chuyện chưa đổ bể chàng đã từng quả quyết với nàng: Đường xa chớ ngại Ngô Lào Muôn ngàn hãy cứ trông vào một ta. Song khi bị áp lực gia đình hay biết chừng đâu do cái gì… chàng trở mặt nói với nàng: Liệu mà xa chạy cao bay Ái ân ta có ngần này mà thôi. Tóm lại, trong bất cứ vấn đề nào, tối cần thành công là tinh thần nghiêm túc. Không thể làm một việc trọng đại một cách đùa cợt. Không phải hễ già cả thì tất nhiên già dặn và người ta vẫn có thể vừa trẻ vừa nghiêm trang. Nhưng nghiêm trang không có nghĩa là già nua mà phải đủ tươi trẻ để đủ nhiệt huyết thành công. Trẻ nào https://thuviensach.vn cũng sợ mình già mà không việc lớn nào không cần bộ óc lão thành, hiểu theo nghĩa trui luyện chắc chắn. https://thuviensach.vn Bạc mạng hay tự tra gông vào cổ H ùng mồ côi cha, làm trung úy với đồng lương cố định, nuôi một mẹ và bốn em dại. Chàng say mê một ca sĩ phòng trà. Chàng và nàng sau thời gian dan díu, lấy nhau theo hình thức tiền dâm hậu thú. Cuộc tình duyên của chàng bị bà mẹ phản đối kịch liệt mà chàng nhất định bước tới và cho rằng duyên trời định ai cũng có số phận. Một năm rưỡi sau, chàng và nàng có một con. Chàng bị đổi đi phục vụ ở một đơn vị tuyến đầu. Lương chàng thiếu lên hụt xuống để nuôi cả gia đình. Vợ chàng đã tắt giọng oanh vàng, trở về với cốt người con gái thất học và đủ thứ tật xấu. Rồi vì quá lâu xa vắng chàng, một buổi chiều nọ nàng bỏ con lại cho chàng bơ vơ, ra đi theo tiếng gọi của tình yêu ngang trái do sức rủ quến14 của một tên sở khanh cùng xóm. Chàng ở lại, xa xôi, mẹ già, con dại, với số lương chết đói chỉ biết kêu trời. Bạn thử xét coi hôn nhân của chàng đã dang dở do trời hay do ai? Tôi xin kể cho bạn một trường hợp tự tử trong hôn nhân nữa nhé. Nàng mồ côi cha, con út, có mấy anh, kẻ đã lập gia đình, vài người chưa, phần lớn kẹt trong quân đội. Trong tuổi học trò nàng đã yêu một sĩ quan bạn của mấy anh nàng. Chàng còn cha và kế mẫu, đang phục vụ ở một đơn vị hỏa tuyến. Sau ngày cha nàng mất, mẹ nàng thủ tiết nuôi con. Do một gia biến, gia đình nàng sống trong cảnh suy sụp. Nàng phải bỏ học, đi làm. Vấn đề nan giải đặt ra cho nàng là có nên lập gia đình với người yêu đã kéo dài cùng nàng ba, bốn năm đến thành già nhân nghĩa non vợ chồng không? Mẹ nàng chống việc lấy chồng sớm vì cho rằng nàng ra đi là bà mất tất cả. Nàng cũng thấy vô cùng chua xót khi lên xe hoa bỏ mẹ già ở lại một https://thuviensach.vn mình, một bóng. Mẹ về ở với các anh nàng thì sợ cảnh mẹ chồng nàng dâu xích mích. Mẹ theo con gái thì nàng ngại vì chồng còn cha ruột. Vả lại bà mẹ cũng có mặc cảm ngại ngùng tá túc rể con. Trong khi kéo dài cuộc tình duyên không đâu vào đâu như vậy, chàng ở xa xôi, đang được một mớ người yêu nào đó theo đuổi… Thực tế não nùng hiện ra trước mắt nàng là nếu lập gia đình ngay, nàng phải bỏ mẹ côi cút, cuốn gói theo chồng sống với đồng lương hết sức là eo hẹp! Gia cảnh nàng đã suy sụp càng suy sụp thêm. Tưởng tượng thực tế ấy, nàng đã bắt ớn lạnh rồi chứ chưa nói đến sống nó, chịu đựng nó cả một kiếp. Phân tích hai trường hợp trên, bạn thấy trong hôn nhân “có trời mà cũng có ta”. Số mệnh ở đâu không biết chứ khi thấy cái họa mà tự ý nhắm mắt chuôi đầu vào thì không gặp họa sao được. Như trong trường hợp thứ nhất, chàng thanh niên mù quáng mê cô ca sĩ bất kể lời khuyên của mẹ. Không phải không nên cưới ca sĩ nhưng không nên cưới một thiếu nữ chỉ vì họ ca sĩ mà coi thường các điều kiện khác như học vấn, sức khỏe, đức hạnh. Tiếng oanh vàng sớm muộn rồi cũng tắt. Nó là ngôi sao sáng thật đấy mà là ngôi sao xẹt. Có nghệ sĩ vì nhiều lý do đeo trên vai cái bạc mệnh nên ai non tay ấn kết tóc xe tơ cùng họ khó khỏi bị lây cái bạc mệnh của họ. Tiếng bạc mệnh ở đây không có nghĩa siêu hình mà có nghĩa đơn sơ là họ ít học ham tiền, trắc nết, lẳng lơ, nông cạn. Trong cách chọn đôi bạn, họ nhìn gà ra cú nhìn cú ra gà. Vì hiếu sắc mà trao nhẫn cưới vào tay họ có khác nào tròng vào cổ mình cái án chung thân không? Còn trong trường hợp dưới thì sao? Nếu chàng thấy chưa đủ điều kiện kinh tế để cưới nàng thì cả hai đừng hứa hẹn chi hết mà chỉ giữ tình bạn rồi mạnh ai nấy lo làm ăn. Lấy nhau chưa được mà chèo bẻo đặng chi. Vả lại thời tiền hôn nhân mà kéo dài nhằng coi chừng người ta sẽ dễ coi thường nhau trong hôn nhân. Người ta hưởng trước tuần trăng mật đi hồi nào và thấy còn lại toàn những bổn phận và bổn phận trong mối tình đã cũ mèm. Nếu nàng không theo giải quyết trên mà gọi là trung tín mối tình đầu, nhảy đại vào hôn nhân có lạ gì đâu kết quả của liều lĩnh và rơi lệ. Mẹ già yếu, gần đất xa trời thui thủi sống một mình hoặc trong https://thuviensach.vn cảnh trí đều tủi phận, đều đắng cay từ bà đến con gái. Còn gia cảnh suy sụp thì dĩ nhiên nàng không chống đỡ nổi mà còn làm cho bi đát hơn, một thứ bi đát không rút chân được, kêu trời không thấu, càng bước tới, đoạn trường càng che phủ trong kiếp lưu đày tình cảm tối om om. Biết bao nhiêu việc trên đời, không riêng việc lứa đôi, xét kỹ từ nhân đến quả, thấy rõ rằng tại ta trăm phần trăm, chứ không tại số tại trời gì cả. Nó đơn sơ như đút tay vào miệng hổ mang thì kết quả là sôi đờm vậy. Bạn nghĩ coi cái đó tại ai, cái gì. Đau đớn thay cho họ là họ không được ai nhấn mạnh cho biết rằng trên phân nửa tương lai họ nằm trong tay họ. Đau đớn thay nhiều bạn trẻ hoặc thất học hoặc chỉ có cái học thi cử theo kiểu nhà trường ly dị với cuộc đời. Đời họ nằm trong cục phấn họ cầm vẽ lên chiếc bảng kiếp nhân sinh, phần lớn họ vẽ sao thì ra vậy. Hễ họ bỏ học sớm thì vốn văn hóa dùng không đủ. Hễ họ chỉ học cái học chuyên môn thì ra đời dốt hàng chục, hàng trăm khoa khác, hễ họ yêu đương cẩu thả thì trái tim tan nát. Họ chọn trật nghề thì nồi gạo gia đình bấp bênh. Định mệnh con người mổ xẻ ra vậy là đại khái đó bạn. Làm việc giữa xã hội, vấn đề đặt ra cho bạn là làm đắc nhân tâm và làm đắc lực. Làm đắc nhân tâm là làm việc gì không đụng chạm tự ái kẻ khác, làm kẻ khác hài lòng, muốn gần gũi, hợp tác với mình, mến mình, coi mình như bạn thân. Tại sao phải đắc nhân tâm? Có vô số lý do căn bản là để công việc của mình chẳng những khỏi bị phá mà còn được giúp thành công. Còn bạn hỏi tôi tại sao sợ công việc bị phá thì tôi xin bạn chỉ lưu ý điều này thôi. Là trong xã hội không cần gì bạn ghét ai, nội bạn làm điều gì hay là đủ cho cả lố người ghét bạn rồi. Ánh sáng xua đuổi bóng tối mà bóng tối không chạy ra xa bao vây nó sao được. Ngoài sự bị phá, công việc còn cầu được nhiều tay trợ tiếp. Xưa nay có ai làm nên việc gì to lớn mà làm cu ki một mình. Việc nào cũng mang hình ảnh xã hội. Nếu việc cần xã hội mà không đắc nhân tâm thì có phải xúi xã hội phá hoại mình không? https://thuviensach.vn Thế nhưng trong thực tế, có phải ai cũng đắc nhân tâm đâu. Tôi muốn nói những người khó tính. Trước hết bạn đừng lộn người khó tính với người kỹ lưỡng. Kỹ lưỡng là do óc nhìn phân tích sáng suốt, nhìn tổng hợp các vấn đề, không sót và cũng không sơ vấn đề nào cả. Người kỹ lưỡng là người sâu sắc, thâm trầm. Điều khiển một cơ quan từ đại sự đến việc biết một cầu tiêu nghẹt, người kỹ lưỡng đều biết. Họ biết để họ điều khiển kẻ khác hành động. Nhân viên nào không phân biệt người kỹ lưỡng với người nhỏ mọn, cho rằng người kỹ lưỡng khó. Song trong thực tế, nếu người có giáo dục cao, thường là người khoan dung. Họ biết cấp dưới làm bậy, mà có nhiều việc họ bỏ qua. Vấn đề quan trọng là họ biết đức tính ấy là đức tính của nhà lãnh đạo. Ở đây tôi muốn bàn riêng với bạn về người khó tính, thứ người làm việc ở đâu cũng bị chúng ghét. Họ là người thờ lòng tự ái như dân Do Thái ngày xưa thờ bò vàng. Họ là người bất khả xâm phạm, là kẻ thập toàn. Không ai được nói động đến họ. Y như con nhím, họ xừng xộ lên lúc lòng tự ái bị khiêu khích. Họ hờn mát. Họ giận ghét, ganh tị lặt vặt. Là một cấp dưới cần được chỉ huy, chỉ dẫn mà tỏ ra như kẻ không cái gì không biết và cơ hồ như chực hờ để ai nói động đến thì gây lộn. Người khó tính dĩ nhiên là người ưa bắt lỗi, bắt phải. Nếu là cấp nhỏ, nếu là người ăn kẻ ở thì họ lì lợm, cứng đầu và nếu thất học thì họ thô lỗ, tục tằn. Nếu bản tính nóng thì họ hỗn ẩu, ăn nói như phóng dao găm vào mặt người lớn tuổi hơn họ. Họ sửa lưng kẻ chung quanh. Họ lên mặt thầy đời, làm cho ai làm việc chung với họ phải mất mặt. Trong trường hợp họ giữ những vai trò khá quan trọng, thấy kẻ khác cần mình thì làm núng, nay yêu sách việc này, mai yêu sách việc kia. Người khó tính sau cùng tạo xung quanh mình một vòng đai toàn những người ghét họ bằng cách họ không bằng lòng ai cả. Nói cách khác là không ai chịu nổi họ. https://thuviensach.vn Tức cười một cách đáng thương hại là họ không thạo việc mà hễ cấp trên hay ai chỉ dẫn, họ không lo học, hay chữa dở mà lo đi cãi lộn, cãi lấy thắng làm oai hùng và cho vậy là khôn. Trong xã hội, xét cho cùng thì ai mà cần ai và mọi người đều cần lẫn nhau. Người ta phải nể nhau để đắc lực. Nể nhau là hãm tự ái của mình lại, trọng tự ái kẻ khác. Người không tự trọng trở thành người không tế nhị và lì lợm. Song tự trọng khác tự ái quá lố. Người tự ái là người chưa thuần, chưa chính, chưa được mài dũa. Họ là con nai tơ, là thuyền chưa dạn sóng. Chỉ những tâm hồn lão luyện, cao cả mới mỉm cười được khi bị đứa thất phu nhổ khạc vào tự ái. Bất cứ danh nhân nào để lại cho đời những công trình bất hủ đều là những người dám tự chà đạp tự ái của mình, phớt lờ khi kẻ không hiểu mình cười mình, ngạo mình, bỏ qua những ăn thua lặt vặt để mưu đồ việc lớn. https://thuviensach.vn Máu anh hùng Ở đây tôi không bàn thứ máu anh hùng của đứa thất phu hễ nghe ai thách thì xốc đến chửi, nghe ai khích thì nhào đến đánh rồi hậu quả sẽ ra sao thì ra. Thứ anh hùng lá cải của người hành động theo thú tính, theo tình dục ấy bạn và tôi đã biết trong cuốn Đức điềm tĩnh nhất là cuốn Lên heo xuống chó. Tôi cũng không đề cập với bạn thứ máu anh hùng của một số bạn trẻ nhiễm đọc tiểu thuyết kiếm hiệp ưa huênh hoang cho mình thông minh, thượng trí, ngày tối gặp ai cũng nói toàn chuyện mộng lớn thuộc loại vời biển, lấp sông, đội đá vá trời. Không! Ở đây tôi thảo luận với người bạn trẻ về những mơ ước chân thành mà họ ấp ủ từ khi còn trên ghế nhà trường. Có thể nói không người bạn trẻ nào lúc còn là học sinh, sinh viên mà không nuôi trong lòng những “mộng con mộng lớn”. Người thì mong sau này thành một nhà thám hiểm như Columbus, một nhà phát minh như Newton, một văn hào như Hemingway, một nhà leo núi như Tensing, một thánh nhân như Francoirs d’Assise, một họa sĩ như Van Gogh, một ca sĩ như Brigite Bardot. Người khác mơ trong tương lai sẽ làm một Nguyễn Huệ hay Napoleon, một Henry Ford hay André Carnegie. Một tổng thống Kennedy hay một Amstrong đổ bộ nguyệt cầu. Các mộng đồ ấy như lò lửa nung chí người bạn trẻ say mê sách đèn. Hầu hết những ai thành công trên đời lúc còn xuân đều mang lên vai một thần tượng vĩ nhân. https://thuviensach.vn Thứ mong ước thơ mộng và cao cả ấy là thứ mong ước thuốc bổ trên con đường lập chí. Có điều là người bạn trẻ nên đề phòng những nguy hiểm sau đây: 1. Thả hồn trong mộng khiến mộng thành ảo tưởng và biến mình thành con người siêu thực tế. 2. Cứ chờ đại sự mới hành động nên khinh thường các việc nhỏ nhất là những bổn phận nhỏ. Làm vĩ nhân thì hay lắm mà trong đời đại sự không đến cho ta như cơm bữa. Còn phận sự theo sát ta như hình với bóng. Vợ chồng có trách nhiệm với nhau. Người cha với cả chục miệng ăn trong gia đình. Nhà giáo với lớp học. Một công chức đối với bộ, nha, sở, phòng. Một tu viện trưởng đối với các tu sinh, tu sĩ. Đâu đâu bạn cũng thấy bổn phận. Người có thực giá trị là người chu toàn các bổn phận nhỏ. Ai nấu không xong một bữa ăn đạm bạc, người ấy đừng mong dọn xong một buổi tiệc. Hằng ngày bạn gặp nhiều bạn bè đến chơi nhà; đến sở bạn làm, nói cho bạn nghe những trù tính vĩ đại của họ. Bạn cũng nghe họ chỉ trích chế độ này, tôn giáo nọ, đảng phái kia. Họ lên án đời tư, đời công của cá nhân. Sáng kiến công việc nào của ai họ cũng cho là “chả ra cái gì”. Cái gì của họ không biết là cái gì mà không ai làm việc gì lại khỏi bị họ kết án là chả ra cái gì. Đó là thứ bịnh phun nọc độc và mò trăng đáy nước của vô số trí thức chỉ có vốn học chủ trí, khoa bảng, siêu thực tế, non kinh nghiệm ở nhiều quốc gia hậu tiến, giặc giã. Những nhà lãnh đạo quốc gia nào nhẹ bóng vía sẽ phải điên cái đầu với mặt trận chỉ trích của hạng người ấy. Nhà cầm quyền nào già tay ấn, không ngán họ chỉ trích, lựa việc giao cho họ. Đụng đầu với thực tế, họ lúng túng, gàn dở và thường là nạn nhân của thất bại. Tức cười đến rơi lệ là vừa thất bại đến ê chề thì nói đủ thứ tại, bị… Thứ trí thức ấy chỉ để làm vua với vợ con chứ không phải là người đắc lực cho xã hội. Người đắc lực là người anh hùng trong im lặng, https://thuviensach.vn trước cặp mắt hờ hững của nhiều người, làm xong tất cả những bổn phận hằng ngày với tất cả niềm an vui trong tâm hồn đến khi xã hội. https://thuviensach.vn Đời trai T rong cuốn Bạn trai trên đường sự nghiệp tôi đã vạch cho bạn những nét chính yếu để tổ chức một đời trai. Còn mấy điểm thực tiễn tôi muốn viết thêm cho bạn ở đây. Một người con gái sánh với một người con trai có cái lợi rõ rệt này. Là người con gái có thể ít học, không nghề nghiệp miễn tốt số tơ duyên bỗng một sớm một chiều trở thành bà bác sĩ, bà kỹ sư, bà luật sư cạnh ông chồng đứng mũi chịu sào cho mình mọi phương diện. Rồi nếu thần may chiếu cố ông chồng thì vợ tại sao không là bà bộ trưởng, thủ tướng, tổng thống. Sự nghiệp người con gái được xây ngang hông mà nhiều khi rất bảo đảm miễn là họ khôn ngoan biết lựa chồng. Còn con trai lận đận hơn nhiều. Phải học hành, thi cử đỗ đạt, phải có nghề nghiệp bảo đảm, phải có vận may để chụp chức vị trong xã hội. Người con trai ít khi lập gia đình với người con gái học cao hơn mình, giàu sang hơn mình. Nếu có thì những trường hợp ấy có nhiều vấn đề được đặt ra như đào mỏ, như bị phía vợ coi rẻ, như bị thiên hạ nhìn bằng cặp mắt xoi xiểm... Cứ chung cưới vợ là đùm bọc chứ không phải nương thân. Mà vì đùm bọc như vậy nên đời trai đòi quá nhiều điều kiện. Nguyễn Công Trứ bảo: Đã mang tiếng ở trong trời đất Phải có danh gì với núi sông Xét cho kỹ, ở trong trời đất chẳng những có danh mà còn phải có hàng chục thứ khác nữa mà người đàn ông không có thì vợ con khốn đốn. Cái phải có tối thiểu là có ăn mặc đầy đủ đi đã. Mà thời này vật giá leo thang như vậy đó bạn nghĩ sao? https://thuviensach.vn Bạn hãy tưởng tượng cho tôi một gia đình vợ chồng có sáu con thôi và chồng làm lương lối mười mấy ngàn đi. Tiền ăn uống, tiền con học hành, tiền con bịnh vợ sinh. Và có thể là tiền nhà, tiền hụi nữa. Rồi chồng bao lâu sắm thêm một bộ đồ vét tông, vợ bao lâu mới sắm thêm một món nữ trang. Mà trong cái sống đâu phải chỉ lo cái ăn cái mặc. Là con người, ông chồng còn bao nhiêu cái khác phải lo để sống cao nhã thân phận con người mình, của vợ, của con mình nữa chứ. Ngoài những giờ làm con trâu cày toát mồ hôi chạy tiền nuôi vợ nuôi con, chồng còn phải học thêm một sinh ngữ, một khoa học nào đó. Không học thêm, ra trường quăng sách vở, sau năm ba năm vốn học nhà trường, kể cả đại học, còn lại cái gì? Vợ con trong thời đại này nghĩ sao về một người chồng, một người cha vì miếng ăn manh mặc mà càng ngày càng ngu đần. Cần học thêm, cần tiến bộ để làm ăn đắc lực nghĩa là cần chảy mồ hôi trán để gia đình đứng vững về mặt kinh tế, nhưng đời người có phải là một cuộc đóng đinh, một chuyến lưu đày cầm cố, chung thân đâu. Cũng có lúc người chồng thảnh thơi đọc một bài thơ, ngắm một bức tranh, vợ nghe một dòng nhạc, ngắm một lọ hoa chứ? Mà muốn được vậy người đàn ông phải tính sao? Có nên ra đời liều lĩnh không? Có nên bỏ học đại, chọn nghề đại, cưới vợ đại, rồi sau ra sao thì ra không? Sẽ không có phép lạ xảy ra đâu. Cái ra sao ấy gần trăm phần trăm là tùy nguyên nhân của nó. Bỏ học đại thì dốt cái mình phải biết. Đang học thuốc, học luật mà không học đến nơi, đổi qua học văn chương, học toán hay đi lính thì tình trạng cái gì cũng dở dở ương ương. Đi lính mà không học thêm thì sau một vài năm vốn học nhà trường sẽ mòn dần. Đơn sơ là như vậy. Đơn sơ như không ăn thì đói hay ăn táp nham thì khổ bao tử. Chọn nghề đại, bỏ nghề đại thì nghề không chuẩn bị hợp khả năng sở thích thì nghề không tinh vi khó bảo đảm tiền bạc. Nghề mà bấp bênh thì sinh hoạt nào cũng điêu đứng và hằng lố hậu quả khốc hại tiếp diễn. https://thuviensach.vn Còn cưới vợ đại thì có khác gì thò tay vào hang rắn hổ thử coi cái gì xảy ra? Ai có kinh nghiệm về đôi bạn, mới nghe mấy tiếng cưới vợ đại cũng bắt ớn xương sống rồi chứ đừng nói chi thực hiện việc đó. Khổ gì còn có thể dễ gỡ, chứ khổ hôn nhân là cái khổ thấm tận đường gân ống huyết của con người, khổ từ tâm khổ ra, khổ kêu trời không thấu, khổ đáng thương hại mà không ai cứu mình được. Ở đời có thứ khổ tù tội, mất thanh danh nhưng đặc biệt cái khổ hôn nhân là tự mình treo cái gông khổ vào cổ mình và sức ác liệt của nó không lưỡi bút nào tả xiết. Vô số danh nhân kết duyên cùng ác quỷ, hai phần ba cuộc đời là hễ danh vọng lên cao bao nhiêu thì tim gan bầm dập, xào úa bấy nhiêu. Đấy, đại loại những việc lớn trên đời mà làm đại, thì hậu quả trả đũa không gớm tay như vậy đó. Thưa bạn! Người bạn trai tôi đã hoặc chưa quen biết. Trừ trường hợp bạn có sự nghiệp huy hoàng, có lúc nào bạn trầm tư, nhìn lại toàn bộ cuộc đời của bạn không? Hiện giờ bạn bao nhiêu tuổi rồi? Đỗ cấp bằng gì? Vốn học ra sao? Chức vị nào trong xã hội? Chức vị đó bền không? Danh vọng đến đâu rồi. Của tiền bao nhiêu? Hạnh phúc gia đình không? Có làm gì để lại cho đời chưa? Trong thời giặc bạn làm gì. Lúc thanh bình bạn làm chi? Hồi nào giờ đời bạn sướng hay khổ. Hiện tại của bạn ra sao? Tương lai bạn thế nào? Nó rực rỡ không? Mấy câu hỏi ấy giúp bạn chuẩn bị một chuyến đi mới, bắt đầu từ đây, cho cuộc đời bạn nở hoa hơn. Đó chắc là niềm hy vọng và cũng là niềm khát vọng của bạn. https://thuviensach.vn Gửi con A pollo! Con trai yêu quý nhất của ba. Nếu có ai viết một bức thư lòng gửi cho một người con trai yêu quý nhất đời mình, người con trai lý tưởng, người con trai chưa ra đời, người con trai chưa tượng thai, thì Apollo ngọc ngà của ba ơi, người ấy chính là ba. Hôm nay một chiều mưa rơi gió lộng của miền Nam được tiếng là mưa nắng giao hòa này, ba buồn quá, buồn ngấm nghiền tận tâm can và buồn ấy chuyển thành niềm hy vọng ba đặt trọn nơi con. Chừng con ra đời, mười mấy năm sau hay vài chục năm sau cũng không sao, con sẽ đọc những lời tâm huyết ba viết cho con chiều nay. Có thể lúc ấy ba không còn nữa mà hy vọng có mẹ con sẽ cho con biết tại sao con chưa ra đời mà ba đã viết thư cho con. Nếu có tiền định, nếu có duyên kiếp thì chắc hiện giờ tuy con còn đang trong hư vô, con đã linh cảm tấc lòng của một người cha tha thiết yêu con và triền miên mong muốn đời con luôn là mùa hoa nở. Ba định viết cho con nhiều vấn đề mà trong thư này ba chỉ nói cho con về hạnh phúc uyên ương thôi. Con chịu không cục cưng của ba. Ba không biết ý ba viết có sâu sắc không song chắc là nồng nàn lắm vì ba viết trong tình yêu mến con tha thiết. Ba tin tưởng con là hình ảnh kiều diễm dịu hiền của mẹ con và ẩn tàng bên trong bộ óc đang vương mình lên lập chí như cánh chim bằng lướt gió. Trước khi ba dồn hết tâm tư lên trang giấy trắng để nhắn nhủ con về vấn đề then chốt nhất của nhân loại, ba đọc tại một tiệm tóc nọ trên một tờ báo đăng tin có nữ giáo sư kia đã luống tuổi bị tòa lên án một năm tù vì tội “dụ dỗ trai vị thành niên”. Đọc đến đây chắc con đang cười đó phải không Apollo của ba? Để ba nói tiếp: Nàng ngồi tù lòng tan nát như tương vì nhớ chàng, một thứ chàng tuổi em út mà được coi như anh, như hoàng tử. Nàng ngồi tù thật, còn chàng ngồi tù trong đáy mắt nàng. Mỗi lần mẹ ruột vào thăm, nàng chỉ biết đầm đìa tuôn lệ rồi nghẹn ngào úp mặt bên vai mẹ. Đường hầm nào sau cùng cũng chấm dứt hả con. Thế là 365 ngày chôn vùi đời má phấn https://thuviensach.vn giữa bốn bức tường lạnh lẽo lẻ loi nàng ra khỏi ngục tù đi tìm chàng. Con nhớ chuyện Trầu cau không? Thì cũng y như người con gái nào đó lang thang bên bờ suối tìm người yêu, nàng đi kiếm chàng cho kỳ được. Tao phùng diễn ra giữa hai người, mà hỡi ơi! Cả một bầu trời tang chế sụp đổ trên đầu nàng, trong lòng nàng. Chàng gặp nàng nói vài ba câu qua loa vì ở đằng xa kia có một sắc nước hương trời đang chờ chàng, chờ rất yên tâm vì cho chàng đang xã giao với một người bạn thuộc loại chị hai. Lòng con có se thắt lại như ruột của một con vượn nào đó trong chuyện thần tiên đứt từng đoạn mà người đời lấy tích để cắt nghĩa hai chữ đoạn trường không? Dĩ nhiên là nàng khóc đấy. Đôi mắt nàng là hai giếng lệ vô bờ. Mà chắc chắn là chàng để nàng khóc mặc kệ nàng. Nàng khóc trong khi chàng xe duyên mới. Con thấy bẽ bàng không con! Xét cho cùng lý thì trách ai bây giờ? Trách chàng hay trách nàng? Nàng yêu thật, yêu đắm đuối, nghĩa là theo tiếng gọi con tim. Song nàng quên định luật tâm lý thông thường này gái mà nhỏ hơn trai cả mười mấy kia, sau khi thành đôi bạn, có con đông còn dám già nua hơn chồng huống hồ tuổi đôi bên ngang ngửa mới yêu nhau mà đã ra tuồng chị em. Tình ngang trái thì chứa chan thú vị đấy nhưng tim chàng còn hai ngỏ. Một đưa về nhân nghĩa, một đưa về xác thịt. Đáng lý thì cả nên dung hòa song trong thực tế cái sau thường thắng trước nếu cái trước chưa có nền móng vững chắc. Người ta nói lý trí không làm chủ được con tim là vậy đó. Điều ba muốn nói với con nhân câu chuyện tình đẫm lệ trên là trên đường tình ái, tính sai một bước là cuộc đời bầm dập, vết thương lòng ấy là một bóng ma theo đuổi ta, ảnh hưởng suốt con đường sự nghiệp của ta. Nhiều người đàn ông sẽ nói với con rằng ngày họ lập gia đình là ngày họ đặt một trái tim nào đó lên biết bao nhiêu trái tim khác, trong thời gian qua đóng vai trò lót đường. Rồi cũng thời gian qua sẽ có nhiều bạn gái nói với con rằng lấy chồng là một chuyện còn hưởng lạc trước khi về nhà chồng là chuyện khác. Nếu một số thiếu nữ thích nghe một người tình nói với mình rằng không bao giờ bời https://thuviensach.vn lăng nhăng thì có vô số thiếu nữ thích người của mình trong dĩ vãng là tay sành sỏi hoa nguyệt. Người ta còn sẽ nói với con đủ thứ lý để binh vực sự trụy lạc tiền hôn, sự chia sẻ lòng thủy chung. Nhưng con nên tin ba rằng nếu mình coi rẻ hôn nhân, thì hôn nhân sẽ trả đũa mình. Sự trừng phạt của nó rất nghiêm khắc đến đỗi nhiều sự nghiệp tan đổ mà đương sự vẫn sầu thảm suốt đời. Trong việc chọn đá thử vàng, vấn đề tâm lý thực tiễn con đừng coi thường. Đàn ông ai cũng nặng nề về ham sắc và hay tưởng rằng hễ gương mặt đẹp thì tâm hồn tất nhiên cao thượng. Điều đó không nhất thiết như vậy đâu? Con đừng suy bụng ta ra bụng người mà tưởng rằng thiếu nữ nào yêu con cũng nghĩ như con. Con sẽ gặp những người nhan sắc con không vừa ý mà có tâm hồn hợp với lý tưởng của con. Đau đớn thay họ yêu con mà con không yêu họ. Rồi con sẽ theo đuổi những hương sắc rực rỡ mà tâm hồn tầm thường, không như con tưởng chút nào cả. Con bán đứt vốn đứt lời trái tim cho họ mà họ cứ lạnh lạt với con, hoặc lường gạt con hoặc theo đuổi một chàng trai nào đó mà giá trị sánh với con một trời một vực. Con đừng ngạc nhiên nhé. Hạng gái ấy hành động như vậy là hợp lý đối với họ. Người mọi không ăn được sữa chua, phó mách15, con có trách họ được không? Tại từ lâu họ quen ăn những món cố hữu của họ rồi. Con hút xì gà thấy khoái chứ bác nông dân nào đó quanh năm hút thuốc giồng, được mời xì gà có thèm đâu. Cái hại của sự ái ân tạp nham nhiều người làm cho người ta tuyển chọn khó. Con sẽ bị lương tâm trách móc đại khái là cô này có gì đó xấu với mình đâu mà mình dứt khoát, cô kia từ lâu đối với mình như bát nước đầy tại sao mình phụ người ta. Trong khi đó người ta có dư điều kiện thành người trăm năm lý tưởng mà con không trọn vẹn yêu họ. Đối với người cũ là gia nhân nghĩa non vợ chồng nhất là chữ ân lại buộc chữ tình lây dây. Con nói là theo tiếng lương tâm mà kỳ thực chính lương tâm hành khổ con. Con bị lương tâm dày xéo nên bối rối không biết quyết định làm sao. Mà coi chừng sau cùng con sẽ mất tất cả vì chính con, con không trọn vẹn cho ai thì ai lại đi trọn vẹn cho con. Đấy, con thấy cái hại của giao tiếp ái ân bừa bãi chưa. Con cười bà bếp đi chợ lỡ mua của dở, đến chừng gặp https://thuviensach.vn của ngon chẳng biết làm sao mua không? Trong việc chọn mặt gửi vàng con đề phòng làm thứ bà bếp như vậy nhé. Ba biết con lúc nào cũng khao khát người lý tưởng. Khao khát như vậy mà nên nhớ rằng chính mình không ba vuông bảy tròn thì người đời ai cũng có giá trị tương đối thôi. Ăn ổi phải nuốt hột ổi. Người con định trao thân gửi phận cần có một số cộng đồng nào đó với con thôi. Dĩ nhiên là các cộng đồng phải trên trung bình. Cần nhất là cộng đồng tâm tính, cộng đồng tâm hồn, cộng đồng chăn gối và cộng đồng tinh thần. Rồi đến khi thành vợ chồng rồi con huấn luyện bạn đời của con thành nhiều phương diện. Dĩ nhiên việc này là việc bổ túc. Chớ bao giờ cũng hiểu là phải có cái đó sẵn mà chính con phải khéo lựa chọn chứ đừng ỷ y quá vào số may. Có những tính tình hư từ bản chất chỉ có trời sửa. Chớ không mong gì ai sửa được. Thí dụ có những người đàn bà tự bản chất có máu đàng điếm lẳng lơ hay gian xảo. Người chồng muốn họ chung thủy, ngay thật phải canh giữ họ như gìn giữ con ngươi trong con mắt. Con tự coi mình là trí thức nên hay nghĩ đến những người trí thức. Mà đừng vì đó con chỉ nghĩ đến văn bằng mà bỏ qua nhan sắc, duyên dáng, đức hạnh. Ý nghĩa của vợ chồng là chăn gối để sinh con cái và con sẽ không hạnh phúc được với người mà con không yêu dấu say đắm. Song sắc duyên sẽ vô hồn nếu không có đức hạnh làm nòng cốt. Không ai mà không ham tiền đâu nhưng con phải đề phòng những thiếu nữ bị nhiễm độc thời đại tôn tiền lên hàng thần thánh. Họ sẽ coi giá trị tinh thần con thua hẳn cái ví da của họ. Con cũng phải đề phòng những thiếu nữ mặt mày chim sa cá lặn mà bộ óc ngu si đần độn, lấy những đàn ông rẻ tiền làm thần tượng mà coi con như một thứ bình phong hay một con bò sữa để khai thác sự nâng đỡ hầu buôn lậu tình thủy chung. Con cứ yêu đương mà đừng quên tự trọng? Không gì nhục nhã cho một người con trai có giá trị bằng theo đuổi một người con gái không yêu mình, theo đuổi đến thất vọng, sầu chán với tâm hồn ủy mị. Nên nhớ người con yêu dù có giá trị đến đâu nếu họ không yêu con thì đối với con họ không còn xứng đáng gì nữa cả. Con đừng quên như vậy. Ai không hiểu rõ thực chất cao quý của con mà con ăn mày tình yêu để lập gia đình cho kỳ được là kẻ sẽ tạo địa ngục cho con. Một https://thuviensach.vn thứ địa ngục nói là ai tạo cho mình chứ chính là nghiệp chướng mình tra vào cổ mình đấy con ạ. Con sẽ khốn khổ cả đời, rên siết nức nở trong khám lạnh hôn nhân nếu con không đắn đo kỹ mà lập gia đình với một thiếu nữ ngu dốt lại vừa hung dữ, vừa không chịu cầu tiến phục thiện. Có người ít học mà hiền hậu, ham học hay, chữa dở, thứ người ấy có thể gây hạnh phúc cho con hơn người có cấp bằng cao mà tính tình khó chịu, gian ác, ham tiền. Thứ vợ ngu, dữ và ngoan cố, đa số là không trị được. Họ sẽ nói cho con những lời trặt họng tố cáo đầu óc dốt đặc cán mai của họ mà lại vênh mặt là khôn chứ. Cái khôn của họ là cái khôn vặt, không trong việc tiêu hành, tỏi nghệ mà ngốc trong những việc quan trọng để củng cố hạnh phúc gia đình. Con không lẽ đi cãi lộn với họ sao. Đánh đập họ thì mang tiếng vũ phu. Vả lại không đàn ông nào có tư cách lại đi dùng võ lực thô bạo đối với vợ. Còn con cãi lý với họ ư? Họ nói ngang như cua không lý lẽ nào thuyết phục được. Có nước con phải câm. Thế là sự phẫn uất dồn nén tâm hồn, tạo ra tình trạng buồn thảm vô biên. Hoặc là con phải sống với họ để tập làm thánh nhân như Socrate bên Xanthippe hay là ly dị. Mà coi chừng họ không cho con ly dị đấy. Sự nghiệp con sẽ ra sao nếu hôn nhân bẽ bàng như vậy. Trong kế hoạch bảo toàn hạnh phúc lứa đôi, dĩ nhiên con phải lo cho ngân quỹ gia đình dễ thở, con phải giúp người trăm năm của con ngày càng thăng tiến tinh thần. Nhưng đừng chỉ lo các việc ấy mà coi rẻ đời sống tình cảm. Ba muốn nói con phải lưu ý nghệ thuật tạo hạnh phúc ái ân cho vợ con. Ngoài ra sự nuông chiều thường xuyên con không nên miệt mài trong sự nghiệp mà cẩu thả việc gối chăn. Việc này con làm cho con mà cũng làm cho bạn con nữa. Nhiều người chỉ nghĩ đến nhục lạc ích kỷ không nghĩ đến đòi hỏi của vợ, thường là đòi hỏi một cách kín đáo. Con đừng quên có nhiều ông chồng vô tình xúi vợ ngoại tình bằng cách kém nghệ thuật chăn gối. Nói nghệ thuật chăn gối là nói nồng nhiệt mà không thô bạo, cao nhã mà không lạnh nhạt. Hạnh phúc đôi bạn của con có thể bị hăm dọa nếu con không khéo xử với gia đình bên vợ. Tuyệt đối tránh mọi xích mích. Hay nhất là cẩn thận lời nói và đừng khi nào chỉ trích ai cả. Không gì khổ tâm https://thuviensach.vn cho vợ con bằng phải làm quan tòa khó xử giữa con và nhạc phụ, nhạc mẫu, nhất là nhạc mẫu. Dù con phải cách mấy con cũng phải làm thinh khi nhạc gia nói quấy về con. Điều này khó thực hiện lắm vì ngay chính ba má ruột sinh con ra, lắm khi dằn tính không được, còn có thể nặng lời. Tuy nhiên nếu con yêu vợ con thật, con muốn hai con trọn vẹn hạnh phúc thì con nên nhịn gia đình bên vợ. Không lỗ lã gì đâu mà chắc chắn con còn được vợ con yêu mến con sâu sắc hơn. Thư đến đây đã khá dài cho lần này. Vậy ba ngừng bút nghe Apollo, con yêu quý của ba. Ba sẽ không còn ở mãi bên con. Những lời ba dặn, con hãy coi như bửu bối để thành công trong việc vô cùng khó khăn là xây tổ ấm uyên ương. Hôn con. Ba của con. https://thuviensach.vn Hãy cho vay lòng thành thật A i đọc Voltaire chắc không quên câu này của ngòi bút vĩ đại ấy của nước Pháp hồi đầu thế kỷ 18: “Bạn hãy nói láo, nói láo, cứ nói láo sau cùng sẽ còn lại cho bạn một cái gì!” Còn lại một cái gì? Còn không, thưa bạn? Và cái đó là cái gì. Trang sử đầu tiên của nhân loại mới lật ra là người ta thấy con quỷ hiện hình rắn lường gạt nữ nhân tố Eva ăn trái cấm bất tuân Thượng đế. Rồi đến lượt bà Eva già mồm mép rủ ông chồng là Adam nuốt luôn quả cấm. Lúc trình Thượng đế hỏi tại sao lỗi luật Trời, lại chối tuốt tội lỗi mà đổ thừa rằng tại “bà xã” con bảo con ăn chứ nào con muốn ăn… Lúc Đức Phật tu hành có bọn quỷ cái ăn mặc khỏa thân đến uốn éo, ca hát khiêu gợi, tính dụ dỗ Đức Phật sa ngã. Trong tâm thì thù hận, ganh tị Phật mà mặt ngoài thì ra vẻ âu yếm, chiều chuộng. Khi Đức Giêsu truyền giáo có bọn Pharisiêu nổi danh là người sống giản dị, tị hiềm đáo để với Ngài mà mặt ngoài vẫn ra vẻ phục Ngài. Nể phục mà gài bẫy để bắt kẹt Ngài như trường hợp có kẻ hỏi Ngài có nên nộp thuế cho Đế vương Xê Xa không? Nếu bảo nạp thì tỏ ra là Do Thái gian còn bảo không nạp là tỏ ra là ngụy loạn. Không biết bao lần nữ hoàng Josephine ngoại tình với viên Trung úy Charles thuộc loại xách giày cho chồng mình là anh hùng Napoleon và cũng không biết bao nhiêu lần con hồ ly tinh ấy dùng nước mắt cá sấu, dùng lời đường tiếng mật chối sạch tội lỗi dơ bẩn của mình. Tội nghiệp những tâm hồn của kẻ có chí lớn, thường bị gạt trong yêu đương. https://thuviensach.vn Bạn thử lật những trang sử đẫm lệ nhất của các triều đại La Mã, Trung Hoa coi 100 trường hợp có đến 80 do lường gạt không? Trong gia đình, vợ chồng té vào sông sầu biển thảm phần lớn đâu phải tại nghèo túng mà do vợ chồng nói dối với nhau. Vô số thiếu nữ làm con cừu non vanh vách tin theo lời rủ quến của lũ đàn ông vợ con sờ sờ mà mồm to mép lớn bảo rằng còn độc thân. Cũng vô số đàn ông trí thức thành thật, muốn chuyện trăm năm mà đi yêu điên yêu dại những trái tim đưa người cửa trước rước người cửa sau để sau cùng rước lấy tuyệt vọng ô nhục, hận thù. Bạn bè thường tan rã cũng do chơi với nhau mà kẻ lận dao, người lận búa. Thiếu gì bạn trai thân mật giao du với nhau để rồi có kẻ mất chồng, người mất vợ. Xin bạn hãy kể tiếp giùm tôi các trường hợp đẫm lệ trong xã hội do thiếu thành thật. Tôi xin phép bạn ngưng ở đây để tôi gợi bạn cảm nghĩ này. Là tư tưởng dẫn trên của Voltaire làm cho tôi thấy rằng trong đời có người giả dối một cách cố ý và lấy láo xược làm lẽ sống. Theo họ, sống là phải gian xảo, phải lường gạt. Ông già Voltaire hứa với họ rằng cứ làm như vậy sau cùng sẽ còn lại một cái gì. Cái gì đó thưa bạn là một “gia tài đen”. Tôi vẫn biết ở đời không nên sống kiểu “thật thà là cha dại”. Thật thà đó là lù khù, là gà mờ, là ngu, chứ không phải thành thật. Bạn có thể vừa thành thật vừa khôn. Đức thành thật bao giờ cũng hàm súc đức khôn ngoan. Thành thật có nghĩa là trọng chân lý, mà chân lý là đối tượng của trí lý. Vậy thành thật người ngu độn không thể có được. Người ngu độn có thể ngây thơ và coi chừng lắm lúc họ ngây thơ một cách giả dối nữa. Bạn nên sống, nên hành động, nên nói năng thành thật. Cứ chung thủy thành thật không lỗ. Tối thiểu nó tạo cho bạn sự yên tâm. Mà ở đời có phần thưởng nào bằng khỏi những cắn rứt của lương tâm. Hơn nữa, trong xử thế bạn thành thật, bạn sẽ thấy được nhiều người tin tưởng. Nếu có thực tâm, tự nhiên lời nói, cử chỉ của bạn hấp dẫn. Người ta thấy trong đó ngọn lửa thiêng nó đốt cháy tấm lòng kẻ lãnh đạm, kẻ nghi kỵ, kẻ khó tính. https://thuviensach.vn Cho vay tiền thì sợ cụt vốn chứ cho vay tấm lòng thì sau cùng, tôi bảo đảm với bạn, bạn không lỗ đâu. Tôi không bảo bạn tin tiểu thuyết song bạn thấy mấy nhân vật chính của Kim Dung nhất là trong Cô gái Đồ Long, Tiếu ngạo giang hồ đều là những người thành thật và có tài. Trong nhiều trường hợp họ tỏ ra quê kệch, ngu đần mà nhờ tài đặc biệt, nhờ lòng thành họ thu hút bao nhiêu người trên đường lập thân. Trong tình ban giao giữa bạn bè với nhau, bạn coi, chính kẻ chân thành là kẻ có đông người tín nhiệm nhất. Trong ái ân, kẻ thành thật cũng là người lý tưởng. Một người đàn ông vượt hẳn người yêu về mọi mặt mà vì người yêu, yêu họ thành thật, trọn vẹn, họ khó nỡ nghĩ ngợi đến ai khác có nhiều ưu điểm hơn. Một ông chồng bê bối, phản bội lòng chung thủy mà vì thấy vợ lúc nào cũng yêu mình thành thật sẽ dễ hối hận hơn là khi thấy vợ mình tính chuyện một lòng hai dạ. Tóm lại, bạn hãy đầu tư lòng thành thật. Cuộc thương mại ấy là hình thức kinh doanh bảo đảm lời lãi tối hậu. Bạn nên tin như vậy. https://thuviensach.vn Xé hôn thú T hỉnh thoảng bạn nghe cô đào xinê này ly dị thay đổi chồng, chồng chủ hãng phim nọ xé hôn thú để sang một sắc nước hương trời nào đó. Bạn cười. Bạn cho là quái gở. Bạn cho là vợ, là chồng thì dù chết nhăn răng cũng cùng nhau ôm nhẫn cưới xuống mồ chứ ai lại lôi nhau ra tòa chia uyên rẽ thúy. Dựa trên nhiều lý lẽ xã hội, nhiều nhà tôn giáo, luân lý hò hét bảo hễ lọt lưới âm dương rồi thì thế nào cũng phải chết rũ tù trong đó chứ nhất định không nên thay chồng đổi vợ. Lưỡi búa dư luận nhiều khi cũng đủ sức tàn nhẫn để không tha những trường hợp ly hôn. Viết cho bạn đây, tôi đứng trên quan điểm tâm lý vì tôi nghĩ luân lý, xã hội đáng trọng mà hạnh phúc con người đáng trọng hơn. Trước hết tôi chủ trương cứ nguyên tắc hôn nhân thì không nên ly dị. Hôn nhân có viên mãn thì vợ chồng mới hạnh phúc, con cái mới được giáo dục chu đáo, xã hội mới tốt đẹp. Nhưng bất cứ luật nào đều có khoản trừ cả. Chính khoản trừ làm cho luật mạnh hơn, được kính trọng hơn. Nào bạn xét giùm tôi mấy trường hợp sau đây. 1. Vợ hiền, vợ lo làm ăn mà chồng bê bối, quên nghĩa tào khang, tham ván bán thuyền, chồng tạo gia đình rắc rối. Như vậy đến đỗi phải xé hôn thú thì bạn có lý để không tiếc chồng phải không bạn. 2. Chồng tốt, theo đuổi sự nghiệp mà vợ nặng máu đàng điếm, thừa lúc chồng điên đầu trong phận sự, buôn lậu tình chung thủy. Vợ như vậy đến đỗi phải xé hôn thú thì bạn cũng có lý để không tiếc vợ nữa phải không bạn. 3. Có những ông chồng tự bản chất hoa nguyệt. Vợ càng ngoan tính họ càng lạm dụng lòng tốt của vợ mà tạo hết ổ cái ái ân này đến ổ ái ân khác. Vợ hết nước mắt khuyên can không được. Trong trường hợp ấy bạn là vợ bạn tính sao? https://thuviensach.vn 4. Có những bà vợ mê tiền như gà ấp mê trứng, tính tình phóng đãng, coi ngoại tình như cơm bữa, chồng dùng đủ cách giữ vợ không được. Trong trường hợp ấy bạn là chồng bạn tính sao? Có kẻ bảo ly thân thôi, chứ đừng ly dị. Người có đạo này đạo nọ hay khuyên như vậy, song nếu lúc ly thân vợ có con hoang với ai đó, rồi xách hôn thú của chồng đi khai sinh con cho chồng thì chồng tính sao? Cũng trong lúc ly thân, vợ là tay đỏ đen thua bài tiền rừng bạc biển, hỏi chồng có chịu trách nhiệm không? 5. Nàng và chàng lập gia đình ra vẻ vợ chồng công khai. Nàng đoạn tuyệt người yêu cũ, đứng đắn làm phận sự người vợ còn chàng đã có vợ mà cứ la cà theo đuổi mối tình xưa. Xác thì sống trong gia đình còn hồn mộng mơ đâu đâu… chàng thì như vậy, nàng tính sao? 6. Chàng là người có sự nghiệp, lập gia đình rồi lo tiến thân trong khi nàng lấy chồng vì hoàn cảnh, coi chồng như một tấm bình phong che mắt xã hội để cùng lén chồng ngoại tình với người ngày xưa thường hay vuốt tóc nàng. Nàng cứ mãi trong tim chôn bóng một người như vậy, chàng tính sao? Vẫn biết ly dị là tan nát và không tan nát nào không rơi lệ, song đừng quên hôn nhân là chuyện nghiêm trang của người tính xây dựng sự nghiệp và hạnh phúc. Nó không là chuyện cà rỡn của những tâm hồn lãng mạn hay của kẻ có tâm tính lăng nhăng. Không nên chủ trương ủng hộ ly dị, song trong một số trường hợp ly dị là cần thiết. Vẫn biết phải đề cao sự bền bỉ của hôn nhân vì quyền lợi của con cái, vẫn biết vậy. Nhưng người ta đừng quá nặng nề về luân lý xã hội mà bắt hết mọi cá nhân phải khum đầu một cách oan nghiệt dưới định luật có khi đến tàn nhẫn của cái gọi là hôn phối tuyệt đối bất khả phân. Ai cũng sống một kiếp người thôi. Hôn nhân lại định đoạt hai phần ba nên hư cả đời người. Nếu hôn nhân hư mà không khéo điều chỉnh coi chừng hư luôn cuộc đời và cũng rất có thể hậu kiếp hỏng luôn. Hôn nhân cá nhân hư, xã hội có đỡ cho được không. Nhà luân lý có lắm là bố thí cho vài lời khuyên rồi đổ tội cho số phận, cho định https://thuviensach.vn mệnh. Toàn là chuyện rẻ tiền và vô ích. Còn dư luận thì chắc chắn đa số là hiểu lầm, là lên án, là mỉa mai, là cười ngạo. Tôi dứt khoát chủ trương rằng hễ hôn nhân hư thì chặt cái hư đó quăng đi. Kéo cà nhây theo tình cảm lý tưởng rút cuộc chỉ tạo rắc rối cho đời tư và làm trò cười cho xã hội. Xé hôn thú rồi, ai đủ điều kiện sống độc thân nuôi con càng tốt. Ai thấy ở vậy nguy hiểm cho đời mình, bất tiện cho sự nghiệp thì tục huyền, tái giá. Dứt khoát như vậy bạn có thấy tốt đẹp hơn bảo vệ hôn nhân đổ nát để rồi sống ông ăn chả bà ăn nem, hay ở độc thân mà bê tha trụy lạc không? Ai có kinh nghiệm về cuộc sống lứa đôi đều tức cười mấy nhà luân lý mù quáng đề cao hôn nhân tuyệt đối bất khả phân ở mấy điểm này: Đó là hôn nhân vô cùng quan trọng cho đời người, mà đa số con người không được dạy về hôn nhân. Nhà tôn giáo, nhà luân lý nếu không lo bưng bít giấu quanh vấn đề luyến ái thì cũng giảng dạy lý thuyết cà khơi. Đa số là họ độc thân không kinh nghiệm sống về vợ chồng mà lại đi dạy tìm hạnh phúc lứa đôi chứ. Còn nhà trường có dạy ta về tính giáo dục không, nếu dạy thì dạy cách nào? Điều đó bạn dư biết rồi. Chỉ còn gia đình dạy ta chút ít. Mà thường là mẹ dạy. Nhưng trong thực tế phần đông con cái được phú cho luật trời sinh voi sinh cỏ, mỗi người tự tìm hiểu trong việc yêu đương. Vô số người bước vào cửa hôn nhân y như rủi số bắt thăm. Gần như may nhờ rủi chịu. Ngẫm nghĩ kỹ việc đôi bạn của nhiều đôi trai gái xuân xanh người ta có thể rơi lệ. Họ có một số vốn học nhà trường nào đó. Sở học đời và kinh nghiệm thì tay trắng. Chân ướt chân ráo ra đời làm công chức, tư chức hay quân nhân. Đòi hỏi lập gia đình rộn rịp nổi lên trong tâm hồn họ, thể xác họ. Thường là tình cảm cai trị lý trí. Họ tính chuyện ăn đời ở kiếp bằng cách chuẩn bị trong thời gian ngắn như quen biết yêu đương đôi ba tháng, một vài năm. Họ tự nối kết nhau bằng sợi giây ái tình rồi xí xóa bao nhiêu vấn đề khác. Có người nhắm mắt trước các tật xấu của người mình say mê. Có người trong cơn yêu đương mù quáng dám bảo rằng vợ chồng không cần nghề nghiệp vững, không lấy nghề nghiệp là quan trọng. Yêu nhau là đủ rồi. Nhiều kẻ vì sinh lý, https://thuviensach.vn lương bổng bản thân xài không đủ mà lập gia đình đại. Người yêu của họ như con cừu non nhắm mắt đi theo họ. Tra thân vào hôn nhân rồi, đủ thứ hao tốn, gia đình túng hụt; tình yêu bây giờ lắng cặn xuống, tính tình đôi khi bị khí hậu đôi bên nghèo khổ dồn đến chỗ đụng chạm. Nếu họ không đến đỗi xào xáo, hụt hặt nhau thì mỗi người sống chung nhau không còn thấy sinh thú, không thấy thú vị yêu đương gì nữa cả. Chồng kẹt trong quân đội, trong hãng sở, tiền lương đủ đem về nộp vợ. Con cái càng đông, đứa đau bệnh, đứa học hành yếu kém, chồng tốt nhịn thuốc, nhịn cà phê mà con ăn sáng không đặng đầy đủ. Vợ hồi còn độc thân cả chục áo dài, nay mua thêm bốp, mai mua thêm son phấn, vậy mà khi lập gia đình rồi cả năm áo quần, bốp, phấn son sắm thêm không nổi. Nhiều thiếu phụ ngáp dài, kêu trời không thấu vì thấy đời đôi bạn của mình là một án chung thân. Chồng hồi chưa vợ còn mỗi tháng để dành tiền mua sách báo học thêm, rảnh rỗi đi nghe diễn thuyết, đi du lịch, giao thiệp với người này, người nọ để mở mang kiến thức. Đến khi lao đầu vào kiếp đôi bạn, ngày tối làm việc như con trâu cày, chạy ăn hằng bữa cho vợ con tối tăm mày mặt, giờ đâu học thêm một sinh ngữ, đọc một quyển sách, thưởng thức một bài thơ. Biết bao cặp vợ chồng vì không tính trước cuộc sống vật chất bảo đảm mà đành lôi kiếp sống mất hẳn chất người, kiếp sống bị trói đầu trói cổ trong kiếm ăn, kiếm mặc cho qua ngày đoạn tháng. Đã đành yêu đương không phải vì tiền bạc, bấp bênh tiền bạc coi chừng là thuốc độc của ái ân. Lúc lấy nhau có ai mơ chi chuyện chia ương rẽ thúy, ai mà không thích cầm sắc bách niên giai lão. Sống vì không được chỉ dẫn chu đáo về đôi bạn mà nhiều kẻ đổi hôn nhân bằng sông sầu biển thảm và có thể bầm dập, tan nát cuộc đời. https://thuviensach.vn Gà phè cánh Ô ng X. là một thanh niên lối 28 tuổi. Mới trông vào, có thể cho là thuộc hạng đẹp trai. Ông có một dáng đi lùi lũi, ra vẻ phi nước đại. Sở dĩ ông phải đi như vậy vì có lần ông nói mình phải đi như Napoleon. Không biết Napoleon có đi như vậy không, song ông cho biết rằng ông phải đi như vậy mới tỏ ra có máu người hùng. Mới gặp ai, ông đưa mặt nhô tới trước, xoe mắt lườm lườm nhìn thọc vào mắt đối phương và bắt tay một cách trịnh trọng. Ông bảo phải làm như thế để cướp tinh thần kẻ khác. Dĩ nhiên là ông đinh ninh rằng người hùng phải oanh liệt như vậy. Còn bạn biết ông nói chuyện làm sao không? Ông có hai lối nói. Có lúc ông nói ra vẻ mềm mỏng đến thành ve vuốt. Trong khi nói chuyện ông khen cả lời làm cho người nghe phải ngượng. Bạn đừng tưởng ông khen thực nhé. Ông học ở đâu đó không biết rằng phải khen để cho người ta lên mây xanh hầu để đè đầu người ta hơn. Trong khi khen, ông ngụ ý kích thích cho kẻ được khen bị dồn đến ngại, phải tự vệ bằng cách nghĩ đến ông và khen lại ông. Và đó là mục tiêu của ông. Hết lúc khen rồi lại đến lúc ông tấn công. Bạn không tưởng tượng nổi trình độ vô lễ, sỗ sàng, trắng trợn trong những lời đao to búa lớn của ông. Người thứ ba nào mà ông nói đến, ông cũng kêu bằng thằng cả. Trong câu chuyện ông thường cảnh cáo cho ai nấy biết rằng ông là hạng thông minh, hạng siêu việt, ông biết hết. Có thể ông không ngại lời mà mắng xối xả vào mặt người bạn của ông rằng kẻ ấy đần độn, học hành thấp kém, là việc này tầm bậy, việc kia bá láp. Xen vài ba từ tiếng Anh, tiếng Pháp ông phát âm không rành nhưng ông dám quả quyết với bạn rằng ông là giáo sư sinh ngữ số một trong nước. Lai rai ông nói tục. Vừa nói vừa quơ múa tay chân https://thuviensach.vn như đang múa võ. Lối ăn lối nói đó ông gọi là hùng biện. Có lần ông nói ông sẽ xua quân toàn cõi Việt Nam để làm một Nguyễn Huệ. Mô tả ông X. như vậy, chắc bạn tưởng tôi giới thiệu cho bạn một người trong tưởng tượng hay nếu có thật thì đó là một tên khùng. Trong tưởng tượng thì nhất định là không vì quả thật là có một người bằng xương bằng thịt như vậy. Còn khùng hay không tùy bạn xét đoán. Dĩ nhiên là đương sự chẳng những không bao giờ ý thức rằng mình mất quân bình tinh thần mà nghe ai nói mình ngất ngư thì xôm tới ăn thua đủ. Quái lạ là đương sự có một “băn” ăn nói na ná giống đương sự. Nếu không có ngôn phong cà xóc, cà tác, sỗ sàng, trắng trợn như đương sự thì cũng ngồi im gần đương sự để thưởng thức, để coi đương sự như đại diện mình biểu diễn kiểu ăn kiểu nói quái đản như vậy. Bạn sẽ ngạc nhiên ở chỗ tại sao không ít kẻ chơi thân với họ mà chịu nổi họ. Bạn tự nói mình chỉ quen sơ với họ thôi nên có thể họ bất tử coi mình là đối thủ, mình không thể nào thuyết dụ họ được hay mình nghĩ sai lầm về họ. Bạn hy vọng ở mấy người bạn của họ có lúc cũng chờ lương tri sửa đổi tâm tính họ một phần nào. Bạn thất vọng. Bạn thấy cào cào chơi với châu chấu. Gà ác chơi với gà tre. Nếu bạn nói ở bầu thì tròn, ở ống thì dài cũng đúng nữa. Cái thiếu một cách báo động ở thứ người tôi mô tả cho bạn trên là lương tri. Phải. Gần như họ không có lương tri nào cả. Bạn dư biết lương tri là trí năng giúp ta xử sự hợp tình hợp lý, phải người phải ta, ăn khớp với cách xử sự chung của đại đa số trong xã hội. Không phải theo lương tri rồi mất bản sắc đâu. Chính nhờ lương tri mà bản sắc không trở thành kỳ dị lố bịch. Ác tâm của người thì vô bờ bến mà ai trong chúng ta ít nhiều đều có tật phô bày những kẽ hở của mình. Người ấy phơi bày vì sơ ý, người khác lại cố tình. Kẻ sau này giống như một con gà đá nước khuya, kiệt sức mà phè cánh ra, đưa ức, đưa đùi cúng cho cựa địch. Tổ nho bảo thông minh giả như ngu, anh hùng giả như thỏ đế. Họ cho như vậy là khiếp nhược. Họ có dè đâu biển học của loài người vô bờ bến. Ai dù nuốt thiên kinh vạn quyển cũng nên tự coi vốn kiến văn của mình chỉ là giọt nước trong đại dương thôi. Vả lại, https://thuviensach.vn theo tâm lý dẫn dụ, càng khiêm tốn ta càng được chú ý. Trái lại, càng tự tán dương ta càng bị nghi ngờ, khinh bỉ. Kinh nghiệm và đau khổ tối cần để ta thuần con người mình lại, biết mình, biết người, xử thế nghiêm nhã và lúc nào cũng học hay chữa dở. https://thuviensach.vn Chọn đá thử vàng T rong bất cứ một cuộc chuẩn bị tiền hôn nhân nào cũng có sự so bì, lựa chọn mà người ta gọi bằng một thành ngữ văn hoa là “chọn đá thử vàng”. Có khác là khác cách chọn lựa do trình độ khác nhau của đương sự. Người thông minh, học rộng lựa khác người kém trí, ít học. Người non kinh nghiệm, bồng bột lựa khác người già dặn và trầm tĩnh. Người có tâm hồn nghệ sĩ lựa khác người võ biền, kẻ nông nổi lựa khác người sâu sắc. Khi lựa người ta hay dựa vào một số tiêu chuẩn như sắc đẹp, duyên dáng, bằng cấp, tiền bạc, tính tình, sức khỏe, giòng dõi… Dưới đây ta xét một trường hợp cụ thể để rút ra những bài học thiết thực cho việc mà Nguyễn Du căn dặn trong mấy vần thơ thâm trầm này. Trăm năm tính cuộc vuông tròn Phải dò cho tận ngọn nguồn rạch sông. 1. Tuổi tác: Có nhiều cặp vợ chồng xấp xỉ nhau một, hai tuổi, năm, sáu tuổi. Có cặp bằng tuổi nữa. Có cặp vợ lớn hơn chồng vài ba tuổi thôi. Thời xưa hôn nhân được phong tục, lễ giáo, đạo đức củng cố vững chắc. Vợ chồng yên tâm ăn đời ở kiếp dựa trên hôn thú, dựa trên đôi bên ràng buộc bằng con cái. Thời nay hôn nhân bị ảnh hưởng đủ thứ nên nền móng dễ bị lung lay về vấn đề tuổi tác, trong đó có vấn đề nhan sắc, mà đặt trật có thể gia đình tan nát. Yếu tố tâm lý phải được lưu tâm như yếu tố pháp lý. Nhiều bạn gái thích lấy chồng trẻ ngang ngửa tuổi với mình. Lòng ham thích ấy được khích động bởi yếu tố sinh lý. Và người ta vì nghĩ đến hạnh phúc nên có lý mà thích như vậy. Có người còn phụ họa thêm những kỷ niệm như lúc còn nhỏ học chung trường, như https://thuviensach.vn người cùng lối xóm, người quen với cha mẹ, anh chị. Buổi đầu là tình bạn rồi dần dần thành tình ái. Những kỷ niệm như đuổi bướm, hái hoa, sống chung một nhà và “người ấy thường hay vuốt tóc tôi” những kỷ niệm ấy làm cho người con gái nghĩ bụng ta ra bụng người mà nghĩ rằng người lập gia đình trọn đời cũng nghĩ như mình. Họ có dè đâu rằng trong thực tế người đàn bà chóng già hơn đàn ông. Người đàn ông 30 tuổi đứng sựng lại về tướng diện cho đến 50 hay 60 rồi từ đó mới sụm xuống luôn. Còn phụ nữ quá 25 tuổi là hơi khằn, là mất đi cái tươi tắn của tuổi xuân. Nếu vào tuổi ấy mà có chồng hạnh phúc, không đau bịnh thì họ tươi đẹp trở lại, tươi đẹp theo kiểu một người đã làm vợ, làm mẹ. Biết bao con gái sắc nước hương trời, có chồng lớn hơn mình gần cả chục tuổi mà có chừng năm hay bảy con đẻ năm một, ai lâu gặp thấy già một cách kinh khủng. Có kẻ ra đường với chồng người ta tưởng là chị em nữa. Đó là chưa nói số người đàn bà có loại gương mặt mau già, loại người móm hoặc hô. Đó cũng chưa nói số phụ nữ trúng số rủi, lập gia đình rồi nghèo túng, con đông, phải chạy tảo tần độ nhật tiếp tay với chồng. Còn nói chi bạn gái bị chồng bạc đãi hay ngoại tình. Nhan sắc của họ là mồi ngon của thời gian, của sinh đẻ, của lam lũ và của ưu phiền. Đi ăn mấy nhà hàng hay dự các tiệc cưới, tiệc giỗ, bạn thường ngạc nhiên sao có nhiều cặp vợ chồng, vợ nhìn vô như chị hoặc má của chồng rồi bạn bực tức giùm cho chồng và tội nghiệp giùm cho vợ. Đấy, chung quy tại hai bên không để ý đến định luật trên. Chứ chồng nào mà không ham vợ trẻ và vợ nào mà muốn già nua hơn chồng. Khi Onassis cưới Jackie có kẻ cho là quá chênh lệch tuổi tác. Nhưng những người có kinh nghiệm gia đình bình tĩnh nghĩ sau mười năm thì cặp ấy xứng đôi như lúc Jackie còn trẻ vừa lứa với J. Kennedy vậy? Dĩ nhiên vì định luật trên mà tuyệt đối bảo lúc cưới vợ chồng phải cách nhau tuổi nhiều quá. Tôi nghĩ rằng nếu không bị kẹt cái gì thì nên chọn lựa cách nhau từ 10 đến 20 tuổi. Bạn lấy làm lạ ư? Xin bạn xét giùm tôi hai lý lẽ này. Về phía người vợ, phải thủ thân mình bằng xuân sắc để nắm chồng trong giai đoạn 10 năm sau khi lập gia đình là giai đoạn chồng có thể tham ván bán thuyền. Vợ vẫn tin tưởng hôn thú, đạo lý, tâm lý có những lý riêng của nó. Ai cũng biết vợ chồng cần có tình nghĩa https://thuviensach.vn nhưng tại sao không biết thêm rằng cái roi luân lý không phải lúc nào cũng cầm cương nổi thú tính của con người. Về phía chồng, ai không muốn mình đàng hoàng, gia đình nhất phu nhất phụ. Nhưng vì sao tạo hóa bắt đàn ông làm động cơ truyền giống. Động cơ ấy ầm ì hoạt động trong họ ít nhất đến tuổi 70. Có người đến tuổi 80 hay 90. Bởi vì muốn sống đứng đắn nên chính người đàn ông phải kiếm người bạn đời làm sao để sau ngày lập gia đình vài mươi năm mình đừng chê chán vợ về đường sinh lý. Tôi đã nói vợ chồng cần tình nghĩa, cần chung thủy mà phải giúp cho luân lý thắng dục tình chứ đừng quá ỷ. Hồi định lấy nhau vợ chồng vì nhiều lý do trói buộc như ân nghĩa, như yêu nhau nhiều năm, như bị các áp lực nào đó không nghĩ đến các hậu quả tai hại của việc vợ chồng ngang ngửa tuổi. Đến chừng ăn ở với nhau mấy mặt con, vợ chồng mới ý thức được là quá muộn. Trong việc chọn đá thử vàng còn nhiều khía cạnh khác không kém quan trọng như học vấn, tính tình, tôn giáo. 2. Học vấn: Không phải nhất thiết vợ phải học cao như chồng nhưng hễ là chồng trí thức thì vợ ắt ra cũng hiểu chồng. Hiểu đây là một trình độ văn hóa tối thiểu nào đó, biết rõ nghề nghiệp khả năng của chồng. Hiểu đây là với tình yêu dấn thân vào cuộc sống làm đôi hy sinh giúp chồng xây dựng sự nghiệp. Nếu đàn ông trí thức mà không tìm được người đồng trí thức thì thà ở vậy, chịu đựng cô đơn hơn là cưới một người vợ dốt đã không coi kiến thức của chồng ra cóc khô gì mà còn phản đối nghề nghiệp của chồng và trở thành kẻ phá hoại ác độc cuộc tiến thân của chồng. Nhiều bạn trai trí thức thấy một số bạn gái đẹp lộng lẫy tưởng đầu óc họ minh mẫn tâm hồn họ thâm trầm nên đeo đuổi, tìm mọi cách lập gia đình cho kỳ được. Không dè họ là một cái mả vôi, rực rỡ bên ngoài mà bên trong vừa ngu độn vừa tích trữ đủ thứ quái tật. Những bạn trai ấy đoán người một cách chủ quan rằng thiếu nữ hễ diện mạo mỹ miều thì tâm trí tất nhiên sâu sắc. Trong thực tế không như vậy mà còn ngược lại nữa là khác. Có lẽ vì đó bạn đừng lấy làm lạ sao nhiều nàng đẹp lộng lẫy lại cặp bồ hay xe duyên cùng những chàng tầm https://thuviensach.vn thường hay đê mạt. Nếu bạn định hiến trọn cuộc đời lý tưởng cho trí thức, làm việc nặng về tinh thần thì không địa ngục nào ác liệt đối với bạn bằng một bà vợ ngu độn, ham tiền và hung dữ. Bạn sẽ ngày ngày đêm đêm nổi điên vì những lời ăn tiếng nói ngu đần mà lên mặt khôn vặt của thứ phụ nữ mang lốt vợ song kỳ thực là ác quỷ báo đời bạn. 3. Tính tình: Nói tính tình là nói đời sống, vì tính tình chính là bản tính của cá nhân. Tuy tính tình là biến thể của tính khí sau khi chịu ảnh hưởng của giáo dục song xét cách chung thì tính tình khó sửa đổi. Người ta chết xuống mồ với tính tình. Trong đời sống lứa đôi, gặp một tính tình xấu, người ta phải chịu đựng mãn kiếp. Ai định lập gia đình xin tin chắc điều đó. Đừng mong đổi tính tình ai được cả dù người ấy chồng hay vợ của mình. Lúc yêu người ta ráng vừa lòng nhau rồi năm tháng sống chung nhau người ta hiện lộ nguyên hình tâm tính cố hữu của mình. Tiếc thay lúc chọn đá thử vàng, người ta bị mờ con mắt trước sự đóng kịch, bố trí của người yêu. Khi yêu, tình cảm bồng bột lý trí mù quáng nên ai cũng chín bỏ làm mười với người mình say mê. Đến chừng ái tình lóng cặn xuống, người ta mới tá hỏa lên thấy mình lầm lạc mà lúc ấy bị kẹt hôn thú, con cái, dư luận nên nhiều kẻ khổ thầm không biết than thở cùng ai. Cũng vì được dạy đủ thứ ở nhà trường trừ dạy yêu đương nên nhiều người dốt đặc tâm lý hôn thú. Thí dụ một thiếu nữ thấy người tình mình ít nói, lầm lỳ, bảo rằng hiền lương cho là lý tưởng. Nếu quả hiền lương mà lanh lợi, khôn ngoan, thứ hiền lương do nhiều năm luyện tập, hiền lương trầm tĩnh, cẩn thận thì thật là đức tính quý báu. Chớ hiền hiểu theo nghĩa lù khú, tính tình rùa bò, ăn nói thua thiệt, quê mùa nhất là tỏ ra hiền hậu vì trí khôn chậm chạp, kiến văn kém cỏi thì hiền là tai họa cho sự đảm trách gia đình. Rồi cũng coi chừng thứ người bên ngoài hiền hậu tố cáo một tâm hồn hiểm độc cộc cằn, bủn xỉn nữa. Dĩ nhiên không bà vợ nào chịu nổi ông chồng hung tợn, song có chồng là giúp chồng mà là không phải cội tùng là thứ lau sậy hèn yếu thì có phải lý tưởng của má hồng đâu. 4. Tôn giáo: Khi chọn mặt gửi vàng không nên coi thường lý tưởng tôn giáo. Có thứ đạo tự bản chất bài xích đạo khác và tín đồ của nó coi các đạo khác là đạo tà. Không nên vì việc yêu đương bồng bột https://thuviensach.vn mà không tính kỹ về việc vợ chồng tôn giáo khác nhau. Lập gia đình rồi tình biến thành nghĩa mà nghĩa nào bằng nghĩa người phàm đối với đấng thiêng liêng. Vì đó coi chừng hôn nhân tan vỡ sau khi tình yêu lắng đọng và lương tâm dày xéo. Tóm lại, trong việc chọn người trăm năm, nên nhớ là việc tối ư quan trọng cần đo lường từ sinh lý, tâm lý đến học vấn, tính tình, tôn giáo. https://thuviensach.vn Tổ chức đời tư của bạn N hiều người có thói quen nghe hai tiếng đời tư liền nghĩ ngay đến cuộc sống tình cảm, cuộc sống ái ân của cá nhân. Ở đây xin bạn hiểu đời tư theo nghĩa rộng hơn. Tức là đời sống về mọi mặt và tư biệt của cá nhân ta. Lý tưởng mà ta nhắm là thành công và hạnh phúc. Mà cho được như vậy thì đời tư của ta phải hữu hiệu và muốn nó hữu hiệu ta phải tổ chức nó. Có khi nào bạn nghĩ đến công việc hệ trọng đó chưa. Trước hết bạn phải có một lý tưởng sống, nó như kim chỉ nam hay những nguyên tắc chỉ đạo cho suốt đường đời của bạn. Kế đó bạn nhận định đúng sở thích, sở năng của bạn rồi nhắm lý tưởng mà tự hướng nghiệp, chọn lấy cho mình một nghề vững chắc để nuôi sống mình, gia đình mình và để tiến thân trong xã hội. Có nghề nghiệp bảo đảm cuộc sống vật chất rồi thì bạn có thể lập gia đình. Nên nhớ nếu nhà cửa tài chánh còn bấp bênh thì nhất định chưa bước vào hôn nhân. Kết tóc xe tơ để hạnh phúc chứ không phải tự ký giấy tống giam mình vào một kiếp lưu đày ngập lụt những mồ hôi và nước mắt. Cảnh sống chàng cùng nàng che túp lều tranh bên bờ suối, ôm nhau nựng quả tim vàng ăn muối cục hãy nhường lại cho tác giả những cuốn tiểu thuyết ngắm hoa vịnh nguyệt. Bạn yêu đương cao thượng mà cũng thực tế thì mới cao thượng bền bỉ. Ai có kinh nghiệm cầm sắc rồi đều biết ái tình sau thời kết hôn vài năm lắng xuống chiều sâu, cần được triền miên củng cố chứ không sôi động như lúc tiền hôn nhân nên nếu nó bị nghèo túng, tấn công có thể nó bị pha mùi chua chát rồi từ đó coi chừng bị sứt mẻ, lung lay, tan vỡ. Đừng quên hôn nhân là việc nghiêm trang của người lớn chứ không phải là việc giỡn tình của con nít non nớt việc đời mà https://thuviensach.vn