🔙 Quay lại trang tải sách pdf ebook Đạo Quân Trung Quốc Thầm Lặng Ebooks Nhóm Zalo https://thuviensach.vn https://thuviensach.vn Giới thiệu “Không thể nhìn thấy người Trung Quốc… nhưng đâu cũng có.” Một nhân viên bán hàng Ai Cập ở Cairo nói về người nhập cư Trung Quốc trong thành phố Đối với hầu hết mọi người, ngày đó có lẽ chẳng còn ý nghĩa gì nữa, nhưng đúng 8 giờ 8 phút ngày 8 tháng 8 năm 2008, lịch sử đã sang trang.[1] Khoảnh khắc đó đã đánh dấu thời điểm bắt đầu lễ khai mạc Olympic Bắc Kinh, lần đầu sự kiện loại này diễn ra ở một nước đang phát triển. Đó là sự kiện bị bao phủ trong tranh cãi và hoài nghi. Ngoài rủi ro do việc thiếu kinh nghiệm của nước tổ chức còn có lo ngại về tình trạng chính trị hóa cuộc tranh tài thể thao, hậu quả cuộc nổi dậy gần nhất trong vô số cuộc nổi dậy bị đàn áp ở Tây Tạng chỉ vừa xảy ra vài tháng trước, và nói chung, của bản chất độc tài của chế độ Trung Quốc. Tuy nhiên, mười tám ngày sau, đại hội thể thao kết thúc bằng một màn biểu diễn hoành tráng khác tương xứng với lễ khai mạc. Trung Quốc đã vượt qua bài kiểm tra cuối cùng: công tác tổ chức xuất sắc và lần đầu tiên nước này trở thành một cường quốc thể thao nổi bật, vượt qua Hoa Kỳ trong bảng xếp hạng thành tích. Song thắng lợi lớn nhất không diễn ra trên đường chạy điền kinh của sân vận động Tổ Chim khổng lồ hay trong bể bơi Olympic hình khối. Thắng lợi thực sự đã diễn ra trên màn ảnh nhỏ với hơn 2 tỷ người theo dõi sự kiện và chứng kiến hình ảnh tươi tắn và đáng yêu của một đất nước hiện đại, tự tin vào khả năng của mình: hình ảnh Trung Quốc thế kỷ 21. Olympic Bắc Kinh 2008 là một chiến dịch PR vô giá cho chế độ Trung Quốc. Sự kiện này không chỉ phục vụ cho việc đánh bóng hình ảnh chế độ trong mắt người dân nước này, mà còn cho thấy Trung Quốc xứng đáng với tầm uy tín quốc tế, giúp lập tức xóa sạch ký ức bi thảm về những chiếc xe tăng trên quảng trường Thiên An Môn, máu đổ ở Tây Tạng, và chà đạp nhân quyền hàng ngày. Các vị nguyên thủ quốc gia chỉ vài tháng trước đe dọa tẩy chay đại hội giờ đây bày tỏ tôn trọng đối tác Trung Quốc hơn bao giờ hết. Trên báo chí, giờ đây người ta chỉ quan tâm đến khía cạnh kinh tế của Trung Quốc, còn những chuyện bất công hay đàn áp xã hội, thật ngạc nhiên, bị gạt ra bên lề. Dường như sau một đêm Trung Quốc đã trở nên “đồng hội đồng thuyền với chúng ta.” Với những người như chúng tôi, từng sống ở Trung Quốc và, từ góc nhìn nghề báo của mình, vốn là những nhân chứng hàng ngày đối với sự lạm dụng, vượt quyền và những nỗi kinh hoàng của chế độ, nên trò khử trùng cho chế độ độc tài lớn nhất thế giới này là điều gì đó chúng tôi nhìn vào vừa ngạc nhiên vừa đau đớn. Chiều hướng đó chỉ tăng lên trong những tháng tiếp theo: sự phấn khích từ Thế vận hội, dịp đã tôn vinh gã khổng lồ châu Á, vừa lắng xuống kịp lúc Lehman Brothers, ngân hàng đầu tư lớn thứ tư tại Hoa Kỳ, tuyên bố phá sản; ngày 15 tháng 9 năm 2008, chỉ ba tuần sau khi Thế vận hội kết thúc, đánh dấu sự khởi đầu cuộc khủng hoảng đe dọa làm sụp đổ hệ thống tài chính phương Tây. Tình trạng hỗn loạn do sự sụp đổ tài chính ở Hoa Kỳ và Châu Âu, gồm cứu trợ ngân hàng, đóng cửa hàng loạt doanh nghiệp và sa thải hàng triệu công nhân, không chỉ hôm nay vẫn nhìn thấy rõ mà sẽ còn mất nhiều năm nữa để những vết thương này lành hẳn. Tuy nhiên, ở Trung Quốc, gần như không biết đến cuộc khủng hoảng, nhờ sự can thiệp của nhà nước vào hệ thống tài chính đã giúp ngăn chặn lây lan, và nhờ phản ứng nhanh chóng của Bắc Kinh để tránh suy thoái. Không chỉ thế, trong khi thế giới chung quanh sụp đổ, gã khổng lồ châu Á – với nhu cầu ngày càng tăng và dự trữ ngoại tệ vô hạn – đã nổi lên như chiếc phao cứu sinh giữa đống đổ nát của phương Tây, mua các khoản nợ và cho vay vốn chỗ này, chỗ kia và khắp mọi nơi. Trong chưa đầy một năm, uy tín và vị thế của Trung Quốc trên thế giới xoay 180 độ, từ một chế độ độc tài không đáng tin thành vị cứu tinh của nền kinh tế thế giới. Rõ ràng cán cân quyền lực trên thế giới đã bắt đầu nghiêng về phía Đông. Tháng 11 năm 2009 chúng tôi ngạc nhiên theo dõi Hồ Cẩm Đào và Barack Obama cùng nhau xuất hiện trong chuyến thăm chính thức Trung Quốc đầu tiên của vị tổng thống này. Thái độ đấu dịu của nhà lãnh đạo Mỹ khi động đến các vấn đề khó chịu truyền thống đối với Bắc Kinh – như nhân quyền – vốn luôn đóng một vai trò nổi bật trong lịch trình ngoại giao của người tiền nhiệm của ông, là một dấu hiệu chắc chắn của sự trỗi dậy và ảnh hưởng ngày càng tăng của Trung Quốc trên vũ đài thế giới. Chỉ vài tuần trước, ông chủ mới của Nhà Trắng đã tiếp cận Trung Quốc với ý tưởng tạo ra G2, một trục Washington – Bắc Kinh để dẫn dắt các công việc của thế giới. Bắc Kinh đã nói không. Tại sao Trung Quốc phải hình thành một liên minh với Hoa Kỳ khi họ đã nắm được vai trò lãnh đạo thế giới trong tay? Với túi căng phồng và uy tín được tân trang, gã khổng lồ cảm thấy tràn đầy sức mạnh. Vì thế, ở giữa https://thuviensach.vn các cơ hội do sự đổ vỡ tài chính tạo ra, Trung Quốc bắt đầu bủa rộng lưới. Các khoản đầu tư trị giá hàng triệu đô la, các hợp đồng cung ứng dài hạn nguyên liệu thô, và việc thâu tóm tài sản trên khắp hành tinh cung cấp nhiều bằng chứng rằng cuộc chinh phục thế giới của Trung Quốc đã trở thành một thực tế, từ chỗ chúng tôi ngồi trong văn phòng của mình ở Bắc Kinh, dường như không thể chối cãi. Chúng tôi nhanh chóng bị qui mô của hiện tượng cuốn hút: Bản chất sự bành trướng của Trung Quốc trên khắp hành tinh là gì, một sự bành trướng dựa trên sự im lặng của tiền bạc chứ không bằng sức mạnh quân sự vẫn được các cường quốc khác trên thế giới sử dụng? Có phải quốc gia châu Á này thực sự đang thuộc địa hóa châu Phi? Quan hệ quân sự, kinh tế, hạt nhân giữa Bắc Kinh và Tehran chặt chẽ đến mức nào? Có phải gã khổng lồ này đang thực sự xóa sạch những cánh rừng ở Mozambique? Nước láng giềng Nga đang chịu đựng sự xâm nhập của Trung Quốc như thế nào? Vòi của Trung Quốc đã với xa tới Mỹ Latinh chưa? Lần lượt, những câu hỏi mài sắc tò mò của chúng tôi, nhưng dựa trên thông tin chúng tôi không thể rút ra được câu trả lời nào. Trong khi đó, ngày nào cũng viết về GDP và các biến số kinh tế vĩ mô khác của Trung Quốc đã trở thành thói quen gần như không thể chịu đựng nổi khi chúng tôi có thể nhìn thấy lịch sử đang chuyển dòng ngay trước mắt mình, ở các giếng dầu Angola, các mỏ sắt Peru và những khu chợ Trung Á ngập hàng “Made in China.” “Hãy trở lại với nghề báo thực sự và bắt đầu chúi mũi vào vấn đề này,” chúng tôi bảo nhau, tin rằng cuốn sách này chỉ có ý nghĩa khi tiến hành điều tra tại chỗ. Chúng tôi phải đi đến những nơi nhìn được rõ nhất dấu chân của gã khổng lồ – ở các nước đang phát triển. Nói cách khác, đã đến lúc đi châu Á, châu Phi và Mỹ Latinh, để tự mình nhìn thấy, va chạm và nếm trải cách thức Trung Quốc trở thành một thế lực toàn cầu. Hè 2009 đã gần kết thúc khi chúng tôi bắt đầu cuộc điều tra hai năm toàn tâm toàn ý. Tìm hiểu “thế giới Trung Quốc mới” khởi đầu như cuộc đánh cược, nhưng đã nhanh chóng biến thành nỗi đam mê, cùng với những trao đổi qua thư điện tử đầy ý tưởng điên rồ vào những giờ khuya khoắt trong đêm. Khi chúng tôi tiến tới và bắt đầu hiểu những vấn đề và bí mật cốt lõi của hiện tượng này, cuộc điều tra mở rộng thành nỗi ám ảnh. Thật may mắn, chúng tôi không phải là những người duy nhất quyết định khám phá thêm: Công ty phân tích truyền thông Mỹ Global Language Monitor trong tháng 12 năm 2009 đã công bố “sự nổi lên của Trung Quốc” là câu chuyện được theo dõi chặt chẽ nhất trên báo chí, đài phát thanh, truyền hình và internet kể từ đầu thế kỷ, thậm chí hơn cả sự kiện 9/11 hay cuộc bầu cử tổng thống Obama. Đối với hai nhà báo chúng tôi, không có gì háo hức hơn việc theo đuổi “tin nổi bật của thập niên.” Sự quan tâm ngày càng tăng của thế giới đối với nước Trung Quốc mới là kết quả trực tiếp từ ảnh hưởng ngày càng tăng của nước này trong thế giới đang phát triển, nơi Trung Quốc có thể bành trướng nhanh chóng và dễ dàng. Tuy nhiên chiều hướng phát triển lâu dài của Trung Quốc thực sự không có giới hạn. Không nghi ngờ gì, chúng ta đang chứng kiến một hiện tượng sớm hay muộn sẽ đưa Trung Quốc tấn công ồ ạt thị trường phương Tây, nơi nước này đã mua nợ công, xây dựng hạ tầng mới ở Đông Âu, thâu tóm cổ phần chi phối các tài sản chiến lược như cảng, công ty năng lượng và dịch vụ công cộng, kiểm soát các công ty công nghệ của Đức, và giải cứu các thương hiệu phương Tây khỏi bờ vực sụp đổ. Do đó chúng ta đang đối mặt với một cuộc chinh phục chậm nhưng vững chắc, tiến đến thay đổi cuộc sống của mỗi chúng ta và rất có thể đã đặt nền tảng cho trật tự thế giới mới của thế kỷ 21: thế giới do Trung Quốc lãnh đạo. Thách thức của việc điều tra hiện tượng Trung Quốc đòi hỏi chuẩn bị tỷ mỉ; chúng tôi sẽ phải xem xét tất cả dự án hàng triệu đô la cho thấy sự trỗi dậy của Trung Quốc hàng ngày vẫn tuôn ra từ máy điện báo của văn phòng. Đi đâu? Chọn nước nào? Phỏng vấn ai? Theo manh mối nào? Đó là những câu hỏi chúng tôi tự hỏi khi đứng trước thực tế không một xó xỉnh nào trên hành tinh này Trung Quốc chưa vươn đến. Sau đó là những tháng nghiên cứu kỹ lưỡng, với vô số cuộc phỏng vấn các chuyên gia ở Bắc Kinh và những giờ dài vô tận kiểm tra và phân loại các thông tin chúng tôi có được. Điều đó cho chúng tôi tầm nhìn toàn cầu về hiện tượng mà chúng tôi sẽ sớm có cơ hội xác nhận trên thực địa: thế giới Trung Quốc mới đã hiển hiện. Tất cả các con số chỉ ra thực tế này: từ năm 2005 đến tháng 7 năm 2012, các công ty Trung Quốc đã đầu tư 460 tỉ đô la Mỹ trên toàn cầu, trong đó 340 tỷ (74 phần trăm tổng số) vào các nước đang phát triển.[2] Điều đang xảy ra hết sức rõ ràng. Trong khi phương Tây phải chịu hậu quả cuộc khủng hoảng năm 2008, Trung Quốc ngày càng thành công: từ hợp đồng 6 tỷ đô la ở Cộng hòa Dân chủ Congo theo công thức “đổi khoáng sản lấy hạ tầng” đến đóng góp vô giá của Trung Quốc vào việc cơ giới hóa Cuba của Castro, đất nước đang thiếu muối, sữa bột và gạo khi chúng tôi đến hòn đảo này; từ việc bán vệ tinh cho https://thuviensach.vn Venezuela đến cuộc tấn công chưa từng thấy của các tập đoàn nhà nước Trung Quốc để đảm bảo nguồn cung “vàng đen,” bao gồm khoản đầu tư 48 tỷ đô la vào tài sản dầu mỏ từ năm 2009 đến năm 2010.[3] Và chúng ta đừng quên dòng xuất khẩu vô địch đã được tạo ra trong thập niên trước, từ khi Trung Quốc trở thành thành viên của Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO). Chỉ trong mười năm nước này đã tăng sáu lần thương mại với các nước trên thế giới, từ 510 tỷ đô la năm 2001 lên 2.970 tỷ đô la năm 2010.[4] Cho dù không nghi ngờ gì cuộc khủng hoảng thúc đẩy mạnh mẽ sự mở rộng ảnh hưởng của Trung Quốc trên toàn thế giới, không thể tách rời sự bành trướng của quốc gia này với khả năng của dân tộc Trung Quốc hay sức mạnh của nhà nước và hệ thống tài chính của họ. Trước hết, sự bành trướng của Trung Quốc sẽ không được như ngày hôm nay nếu không có sự hưởng ứng của hàng triệu người vô danh đã dũng cảm vượt lên định kiến và hoài nghi để tạo dựng doanh nghiệp ở những nơi ít khả năng thành công nhất trên khắp hành tinh. Trung Quốc thu lợi từ đạo quân những con người lạ lùng với khả năng hy sinh vô hạn, mạo hiểm tiến ra thế giới chỉ với giấc mơ thành đạt thúc đẩy và những người tiếp bước chinh phục những thị trường không tưởng mà người phương Tây không bao giờ dám lao vào – hoặc đã thử nhưng thất bại. Ngoài động lực của khu vực tư nhân, cần phải xét đến tính hiệu quả của mô hình kinh tế Trung Quốc, sử dụng sức mạnh tài chính mạnh mẽ của nó để phục vụ các mục tiêu chiến lược quốc gia của nước này. Các quỹ không bị giới hạn trên thực tế do các ngân hàng chính sách như Ngân hàng Xuất Nhập Khẩu (China Exim) và Ngân hàng Phát triển Trung Quốc (CDB) cung cấp là lợi thế không thể tính được trong một thời kỳ trái ngược bị chi phối bởi các ngân khố trống rỗng và một dòng tiền èo uột. Thứ nhất, các khoản vay này cho phép các doanh nghiệp nhà nước hoạt động trong lĩnh vực khai khoáng mua các tài sản chiến lược, bảo đảm các hợp đồng cung ứng dài hạn và phát triển các dự án khai thác tài nguyên thiên nhiên. Hơn nữa, các quỹ không giới hạn này cho phép các công ty xây dựng Trung Quốc đấu thầu các dự án quốc tế với các gói tài chính hấp dẫn nhất trên thị trường. Nhiều lần họ thậm chí không thông qua đấu thầu công khai. Các quỹ thường xuyên được China Exim và CDB cung cấp cũng cho phép Trung Quốc cấp tín dụng hàng triệu đô la cho các nước như Iran, Ecuador, Venezuela, Angola, Kazakhstan, và nhiều nước khác. Các khoản vay này hầu như luôn được bảo đảm bằng dầu và thường với các điều kiện bí mật. Bất chấp cuộc khủng hoảng toàn cầu, trong những năm 2009-10 Bắc Kinh đã vượt Ngân hàng Thế giới để trở thành người cho vay lớn nhất trên hành tinh, chỉ trong thời gian đó đã cấp hơn 110 tỷ đô la tín dụng. Điều này mang lại cho Trung Quốc một vũ khí tài chính ghê gớm: trở thành “ngân hàng của thế giới” không chỉ củng cố ngoại giao quốc tế và ảnh hưởng toàn cầu của Trung Quốc, mà còn cung cấp cho “Công ty Trung Quốc” – bộ ba gồm nhà nước do đảng lãnh đạo, các ngân hàng và các công ty quốc doanh – đạn dược cần thiết để đánh bại hoàn toàn các đối thủ cạnh tranh, như chúng tôi đã có thể xác nhận từ nước này sang nước khác. Và họ có thể làm tất cả điều này mà không phải chịu trách nhiệm với một ai. Vấn đề này sẽ không cho chúng tôi yên. Từ đâu các ngân hàng Exim Bank và CDB có được nguồn lực không giới hạn của họ? Làm thế nào mà một quốc gia đang phát triển như Trung Quốc lại có thể trở thành một thế lực tài chính hùng mạnh khi phần còn lại của thế giới đang phải trải qua khủng hoảng kinh tế? Công thức thần kỳ của Trung Quốc là gì? Câu trả lời cho bí ẩn này được tìm thấy ngay tại trung tâm của chế độ độc tài: nói ngắn gọn, chính người dân Trung Quốc chi trả cho giấc mơ và tham vọng của nhà nước Trung Quốc, cho dù họ có thích hay không. Vì sao? Một mặt, Exim Bank và CDB tự tài trợ cho chúng bằng cách phát hành trái phiếu cho các ngân hàng thương mại Trung Quốc mua, một khoản chi được bảo đảm bởi khoản tiền gửi tiết kiệm của 1,3 tỷ người Trung Quốc. Vì không có phúc lợi nhà nước, người dân Trung Quốc tiết kiệm trên 40 phần trăm thu nhập của họ, mức tiết kiệm cao nhất trên thế giới. Mặt khác, số lượng tiền gửi khổng lồ này được kết hợp với điều các nhà kinh tế gọi là “thắt chặt tài chính,” trong hệ thống của Trung Quốc có nghĩa là người gửi tiền buộc phải thua lỗ với khoản tiết kiệm của họ. Điều này là do người tiết kiệm hưởng lãi suất âm trên tiền gửi, hệ quả từ lãi suất thường thấp hơn tỷ lệ lạm phát. Quan trọng nhất, bất chấp sự mất mát giá trị của khoản tiền tiết kiệm, người gửi tiền bị ngăn cản rời bỏ hệ thống này để tìm kiếm các giao dịch tốt hơn ở nơi khác do sự kiểm soát chặt chẽ dòng vốn. Lựa chọn đầu tư trong nước bị hạn chế và kiểm soát vốn chặt chẽ ngăn cản người tiết kiệm đầu tư tiền của họ vào các lựa chọn có lợi hơn ở nước ngoài. Vì vậy, tổn thất tài chính người dân Trung Quốc phải gánh chịu vừa khớp với nhu cầu của “Công ty Trung Quốc,” sử dụng số tiền này (với lãi suất trên thực tế bằng 0) cung cấp cho các công ty nhà nước tài chính giá rẻ để thực hiện cuộc chinh phục toàn cầu. Nếu những hạn chế được dỡ bỏ, các khoản tiết kiệm này sẽ rời bỏ hệ thống chuyển sang các phương https://thuviensach.vn án đầu tư khác ở nước ngoài, từ đó cắt đứt dòng chảy của nguồn vốn giá rẻ. Vì vậy cây đũa thần kỳ diệu của việc tài trợ vốn không giới hạn được trả với giá cực đắt bởi những người tiết kiệm Trung Quốc, đồng thời, đối thủ cạnh tranh thương mại của Trung Quốc tố cáo nguồn tín dụng ưu đãi này là không công bằng. Dẫu sao, chiến lược này đã cho phép Trung Quốc tung ra cuộc tấn công quốc tế, chủ yếu nhằm vào các nước đang phát triển. Chính ở các nước này Trung Quốc có thể tìm thấy nguyên liệu cần thiết để vận hành nền kinh tế của họ, cũng như tìm thấy thị trường chưa được khai phá còn ít cạnh tranh cho các sản phẩm của Trung Quốc. Do đó việc bành trướng của Trung Quốc ở châu Phi, châu Á và Mỹ Latin là một vấn đề chiến lược cần được diễn giải từ quan điểm chính sách trong nước: Trung Quốc cần phải đạt được tăng trưởng hàng năm ít nhất 8 phần trăm để duy trì ổn định xã hội, vì thế cần có nguồn cung cấp liên tục nguyên liệu cần thiết để giữ cho “công xưởng thế giới” và quá trình đô thị hóa của Trung Quốc – hai lực đẩy kinh tế của đất nước này – không bị trì trệ. Đối với Bắc Kinh, rõ ràng là quá nguy hiểm nếu để những vấn đề quan trọng như thế cho thị trường quyết định. Ở phía các nước đối tác, sự bành trướng của Trung Quốc đang gây ra những biến đổi sâu sắc. Tác động ở châu Phi được cho là dễ nhận thấy nhất do tình trạng thiếu thốn cơ sở hạ tầng kinh niên, bất chấp các quan ngại về chất lượng.[5] Chỉ ở lục địa này, Trung Quốc đã góp phần xây dựng 2.000 km đường sắt, 3.000 km đường bộ, hàng chục sân bóng đá, 160 trường học và bệnh viện, cùng nhiều dự án khác. Nhưng chúng ta đừng quên 300 con đập Trung Quốc đang xây dựng hoặc tài trợ trên khắp thế giới; hàng ngàn km đường ống dẫn dầu và khí đốt chiến lược ở những nơi như Sudan, Kazakhstan và Myanmar; công trình nhà ở trong những nước bị chiến tranh tàn phá như Angola; hay dự án đường sắt ở Argentina và Venezuela. Ngoài ra, những kế hoạch của Trung Quốc làm thay đổi thế giới gồm cả những tham vọng dài hạn: Bắc Kinh đã đề xuất xây dựng 200 km “kênh khô” ngang qua Colombia như là phương án thay thế cho kênh đào Panama, và các công ty Trung Quốc cũng đã bày tỏ quan tâm đến một dự án hạ tầng tương tự kết nối Thái Bình Dương với Đại Tây Dương qua sông Amazon. Chúng tôi có thể cảm nhận được sức mạnh ngày càng tăng của Trung Quốc trong cuộc hành trình đầu tiên vào tháng 11 năm 2009, khi bay ra khu nghỉ mát bên bờ biển Sharm el-Sheikh của Ai Cập để thử xem hội nghị thượng đỉnh Trung Quốc – Châu Phi mới nhất vào thời điểm đó. Trong các bài phát biểu thông thường hết lời ca ngợi tình hữu nghị Trung Quốc – châu Phi, Thủ tướng Trung Quốc Ôn Gia Bảo tuyên bố Trung Quốc sẽ cấp cho châu lục này 10 tỷ đô la vốn vay ưu đãi, con số mà Trung Quốc tăng thêm 20 tỷ đô la khác trong hội nghị thượng đỉnh Trung Quốc – Châu Phi tổ chức tại Bắc Kinh tháng 7 năm 2012. Tuy nhiên, tiết lộ thực sự về hội nghị thượng đỉnh 2009 xảy ra vào cuối cuộc họp báo của nhân vật số hai của chính phủ Trung Quốc. Ôn đứng trong phòng chật kín hơn 50 nhà báo châu Phi và Trung Quốc như một dũng sĩ đấu bò chiến thắng, mỉm cười với đám đông trong sự tung hô nồng nhiệt và chụp hình với các phóng viên đang cúi mình để bắt tay Đấng Cứu Thế mới. Chúng tôi không thể tin vào điều mình đang chứng kiến: các nhà báo đang tung hô kẻ quyền thế! “Liệu Trung Quốc có thể thực sự làm tốt như thế ở châu Phi?” Chúng tôi tự hỏi. Từ những gì chúng tôi vừa nhìn thấy, câu trả lời dường như là một tiếng “có” vang dội. Và vì thế chúng tôi bắt đầu cuộc phiêu lưu tuyệt vời và nguy hiểm qua hơn hai mươi lăm nước để tìm hiểu xem liệu tất cả sự tung hô này có thực sự xứng đáng. Mục đích của chúng tôi là tìm hiểu cách thức Trung Quốc thực hiện sự bành trướng hiện tại của họ và tác động của việc này ở các quốc gia đối tác và khu vực. Từ các mỏ đồng của nước Cộng hòa Dân chủ Congo đến các sa mạc giàu khí đốt của Turkmenistan, và từ những cánh rừng Siberia đến những con đập trên sông Amazon của Ecuador, triết lý của chúng tôi luôn giống nhau: tận mắt chứng kiến điều đang xảy ra, bày tỏ ý kiến với các diễn viên chính của vở kịch, và sử dụng kinh nghiệm nhiều năm làm báo ở Trung Quốc để giúp giải thích hiện thực mới mẻ này. Quyết định tự tài trợ cho dự án của mình là hoàn toàn điên rồ về mặt tài chính, nhưng cũng đáng để giữ tính độc lập báo chí của chúng tôi. Chúng tôi tiến hành khảo sát thực địa rộng khắp để tránh rơi vào cái bẫy giai thoại. Chúng tôi đã bay tám mươi chuyến qua 235.000 km; chúng tôi đã vượt qua mười một biên giới đất liền và mạo hiểm sinh mạng của mình trong hành trình 15.000 km trên những cung đường nguy hiểm và những lối mòn bẩn thỉu. Một ngày không thể quên trong hành trình tìm hiểu thế giới Trung Quốc của chúng tôi vì nó làm rõ hơn những khía cạnh đòi hỏi của chuyến đi: ngày 22 tháng 8 năm 2010. 6 giờ sáng hôm đó chúng tôi bay từ Luanda đến Cabinda, một vùng đất nhỏ của Angola trên biên giới với Cộng hòa Dân chủ Congo; tối hôm trước chúng tôi đã mất nhiều giờ làm thủ tục lên máy bay tại một sân bay không có máy vi tính, bị https://thuviensach.vn kẹt vào sự cố mất điện diện rộng. Vượt qua một trong những biên giới nguy hiểm nhất ở châu Phi hôm đó là cực kỳ căng thẳng vì trạm kiểm soát đóng cửa nghỉ lễ và nhiều lính gác đã say rượu và phê thuốc. Lại càng phức tạp hơn khi chúng tôi mang theo bốn máy tính xách tay, bảy máy ảnh và năm ổ đĩa cứng – lưu trữ kết quả mấy tuần làm việc. Khi chúng tôi đến Muanda, thị trấn Congo nghèo, ngoài vòng pháp luật, sát với biên giới, chúng tôi đã bị bắt giữ nhiều giờ trước khi đại sứ quán Tây Ban Nha giải cứu chúng tôi khỏi sự bắt giữ của cảnh sát trưởng địa phương, kẻ đã xoa tay hả hê với ý nghĩ trúng mánh khoản hối lộ lớn. Sau đó chúng tôi đi 400 km đến Kinshasa, thủ đô Congo, trên một hành trình địa ngục theo con đường hẹp đầy ổ gà, với xe ô tô hỏng nằm dọc theo mương và xe tải không có đèn pha lao hết tốc độ về phía chúng tôi. Đã quá nửa đêm khi chúng tôi cuối cùng đến được khách sạn ở Kinshasa, nơi đám người phóng túng nhất tụ tập sau khi trời tối, đàn đúm với bia rượu, tiếng nhạc chát chúa và súng ống. Với giá 100 euro mỗi đêm, truy cập internet và nước tắm là những thứ xa xỉ chúng tôi chỉ có thể mơ ước. Trong khi đó, ngủ là một cuộc chiến liên tục với muỗi. Ngày tiếp ngày trôi qua như thế, cuộc sống thật bất an. Một số trong 500 cuộc phỏng vấn chúng tôi thực hiện cho dự án này cũng đã diễn ra trong những hoàn cảnh khó khăn, đặc biệt ở các nước kém thân thiện, nói theo ngôn từ báo chí, như Venezuela của Hugo Chávez hay Iran dưới quyền các giáo chủ. Ví dụ, ở nước Myanmar do quân đội nắm quyền, chuyến đi đầu tiên của chúng tôi đã thất bại do sự cảnh giác thường trực của các cơ quan chính quyền. Hơn nữa, sự có mặt của chúng tôi bắt đầu gây nguy hiểm cho các nguồn tin và vì vậy chúng tôi quyết định rời khỏi nước này để giúp họ thoát hiểm. Chúng tôi đang điều tra việc buôn bán ngọc bích ở bang Kachin đầy biến động ở phía bắc nước này, nơi doanh nhân Trung Quốc hợp tác với chính quyền quân sự Myanmar để tước đoạt tài nguyên thiên nhiên của khu vực, gây hậu quả xã hội và môi trường nghiêm trọng. Trong tình hình đó, chúng tôi không chấp nhận thất bại. Chúng tôi liên lạc với hàng chục nhà báo, học giả, nhà hoạt động và tất cả các loại chuyên gia hiểu biết Myanmar, cả trong và ngoài nước này. Mười tháng sau, tất cả cố gắng của chúng tôi bắt đầu được đền bù khi chúng tôi nhận được một tin nhắn từ đầu mối tiếp xúc của chúng tôi ở bên ngoài Myanmar: “Chúng tôi đã liên lạc với người của chúng tôi ở trong nước và họ sẵn sàng giúp đỡ các ông. Họ sẽ chờ đợi ông ở Myitkyina [thủ phủ của bang Kachin] trong dịp lễ hội Manao, lễ hội của người Kachin. Hành xử như khách du lịch. Ở trong khách sạn – và chờ cho đến khi họ liên lạc với ông. Họ sẽ đến tìm ông.” Một năm sau nỗ lực đầu tiên thất bại, cuối cùng chúng tôi đã đến đích, đi tàu lửa từ Mandalay để không bị để ý. Mục đích của chúng tôi là phỏng vấn các doanh nhân dính líu khai thác ngọc bích, thợ mỏ nghiện thuốc phiện và gái mại dâm, cũng như các linh mục, lãnh đạo và nhà hoạt động địa phương. Bi kịch được diễn trong cái góc bị lãng quên của thế giới – mà Trung Quốc rõ ràng phải chịu trách nhiệm một phần – sẽ không bao giờ được kể lại trong cuốn sách này nếu chúng tôi không thể đến đó và tự mình chứng kiến. Tìm cách vượt qua những trở ngại ấy và tiếp tục dấn thân là điều cần thiết để hàng trăm người sẽ cho chúng tôi thâm nhập cuộc sống của họ và cho chúng tôi thấy, từ góc nhìn hẹp của riêng họ, các chi tiết không dễ phát hiện của việc Trung Quốc bành trướng trên khắp hành tinh. Chúng tôi đã gặp gỡ các doanh nhân Trung Quốc bỏ lại đất nước và gia đình sau lưng để tìm kiếm cơ hội trở thành triệu phú, những lưu dân và con cháu họ bảo vệ DNA Trung Quốc của họ như một kho báu, và công nhân của các công ty nhà nước Trung Quốc – để kiếm thêm đồng lương – làm việc quần quật ngày này qua ngày khác trong các dự án hạ tầng ở những xó xỉnh khắc nghiệt nhất trên thế giới. Chúng tôi cũng đã gặp những ông chủ thực hiện chính những dự án này vì lòng trung thành với công ty và với Trung Quốc, các nạn nhân của sự lạm dụng môi trường và điều kiện làm việc đi cùng với bất kỳ khoản đầu tư nào của Trung Quốc, và các chính trị gia, nhà hoạt động và học giả, những người đã cố gắng làm sáng tỏ bản chất thực sự các khoản cho vay của Trung Quốc hay tìm bằng chứng để hỗ trợ những nghi ngờ của họ về tham nhũng. Người Trung Quốc thường đồng ý gặp chúng tôi để nói về công việc và dự án của họ hay kể chi tiết về những nỗ lực to lớn của họ ở các quốc gia cực kỳ khó khăn. Một số rất muốn cho chúng tôi thấy ngay cả đại diện cao cấp nhất của một công ty nhà nước Trung Quốc tại nước đối tác vẫn ngủ trong một căn phòng chật hẹp chỉ có một giường xếp treo màn chống muỗi. Hầu hết chào đón chúng tôi vì lòng hiếu khách đầy ấn tượng của họ, như trong trường hợp của Fan Hui Fang, doanh nhân đến từ Sơn Đông, sản xuất 1.400 tấn rau mỗi năm trong một trang trại ở vùng ngoại ô Khartoum, thủ đô Sudan. Các cuộc gặp này hầu như luôn mang lại những phát hiện, những mẩu chuyện, những tình tiết mới phản ánh hoàn hảo cách thức người Trung Quốc nhìn nhận sự xuất hiện của họ ở “thế giới mới.” Kinh nghiệm trước đây của chúng tôi ở Trung Quốc rất hữu ích khi cần tạo ra bầu không khí tin cậy cần thiết để việc thú nhận xảy https://thuviensach.vn ra, như trong một đêm hè ở Khartoum năm 2010. “Quà của đại sứ quán Trung Quốc,” Fan nói với chúng tôi, vung chai rượu gạo (baijiou – rượu trắng), một thứ xa xỉ quý hiếm ở quốc gia Hồi giáo này, khi chúng tôi ngồi vào bàn tiệc thịnh soạn ông mời tại nhà riêng. Gong, bạn của ông, trưởng phòng cung ứng của một nhà máy lọc dầu Sinopec ở ngoại ô Khartoum cùng dự tiệc với chúng tôi, có vẻ ngây ngất khi nhấp ngụm đầu tiên. Sau khi nâng ly liên tục, cuộc trò chuyện bắt đầu trở nên nghiêm trọng hơn. “Tôi rất tự hào Trung Quốc đang phát triển Sudan,” Fan nói với chúng tôi, trịnh trọng. “Không có chúng tôi ở đây, người dân Sudan không có tương lai.” “Khi chúng tôi đến Khartoum tám năm trước, tòa nhà cao nhất là chỉ có ba tầng,” Gong thêm vào, thở ra làn khói thuốc dài. “Đúng, tôi đã thấy đất nước này phát triển trong những năm gần đây,” Fan đồng ý. “Họ trước đây không có gì. Không có đường sá hay ô tô. Trung Quốc đã đóng vai trò quyết định trong sự thay đổi đó.” “Người Sudan muốn phát triển đất nước của họ và họ đã yêu cầu phương Tây giúp đỡ, nhưng bị từ chối. Vì vậy chúng tôi đã giúp họ. Bây giờ phương Tây ghen tị với Trung Quốc vì họ nhìn thấy lợi ích chúng tôi nhận được từ điều đó,” Gong nói, giọng cáo buộc. Theo bản năng Fan tiếp nối Gong. “Trong khi người Mỹ đến đây để ném bom,” ông nói, đề cập đến cuộc tấn công tên lửa của Mỹ vào một phòng thí nghiệm Sudan năm 1998, “chúng tôi có mặt ở Sudan để xây dựng đường sá, nhà cửa và bệnh viện. Chúng tôi ở đây để mang lại hạnh phúc cho người dân Sudan.” Ý kiến của Fan có nhiều phần đúng về lợi ích của sự bành trướng của gã khổng lồ châu Á mang lại cho các nước đang phát triển. Tuy nhiên, trong nhiều trường hợp các hoạt động của Trung Quốc ít ra đang gây tranh luận, nếu không muốn nói là tranh cãi công khai. Thực ra, một khi anh vượt ra khỏi đường lối đảng cầm quyền của Bắc Kinh, vốn thường tuyên bố lợi ích quốc tế chính đáng rõ ràng của họ bọc trong những lời hùng biện “tình huống cùng thắng,” sẽ thấy nhiều dự án của Trung Quốc ở các nước này không có bất kỳ sự giải thích chắc chắn nào. Không chỉ việc thiếu minh bạch kinh niên khởi nguồn từ ngay bản chất hệ thống chính trị của Trung Quốc là một sai lầm chiến lược về mặt quan hệ công chúng, mà chúng tôi còn gặp phải sự khó hiểu mỗi khi cố gắng khám phá bản chất vấn đề như thông tin về hợp đồng, tác động của các dự án của Trung Quốc đối với môi trường hay thực trạng điều kiện làm việc. Ngay khi bắt đầu điều tra, chúng tôi đã thỏa thuận tuân thủ một nguyên tắc cơ bản: ngoài việc lắng nghe tất cả các phía, chúng tôi sẽ ưu tiên tiếng nói của các cấp của nhà nước Trung Quốc, những người đang điều khiển đằng sau sự bành trướng của Trung Quốc. Chúng tôi hy vọng chính quyền Trung Quốc sẽ giải thích nguyên lý và động lực đằng sau hành động của họ. Chúng tôi muốn họ cung cấp cho chúng tôi câu trả lời chính thức cho các câu hỏi dẫn đến cuốn sách này: Cách thức Trung Quốc đảm bảo nguồn cung cấp dầu của họ? Đầu tư của họ để lại những hậu quả gì về môi trường? Tại sao Bắc Kinh hỗ trợ các chế độ độc tài khắp thế giới? Chiến lược ngoại giao của nước này là gì? Cách thức khu vực tư nhân của Trung Quốc chinh phục các thị trường khó khăn? Qui mô của cuộc di cư từ đất nước đông dân nhất hành tinh? Động cơ thực sự là gì đằng sau các sân bóng đá, đường sá và đập nước Trung Quốc đang xây dựng khắp thế giới? Ai thực sự hưởng lợi từ các cơ hội do đầu tư của Trung Quốc tạo ra? Tác động toàn cầu của sự trỗi dậy của gã khổng lồ châu Á này là gì? Thật không may, sự hoàn toàn thiếu hợp tác và tính thích giữ bí mật thâm căn cố đế của các cơ quan nhà nước Trung Quốc khiến chúng tôi khó giữ lời hứa dành cho các nhà chức trách Trung Quốc quyền trả lời. Các đại sứ quán của Trung Quốc hiếm khi trả lời các cuộc gọi của chúng tôi, còn các công ty dầu lớn nhất của họ – CNPC, Sinopec, CNOOC – từ chối cho chúng tôi phỏng vấn, dù ở Bắc Kinh hay ở những nơi khác trên thế giới. Các bộ của Trung Quốc hoặc trốn tránh câu hỏi của chúng tôi hoặc dứt khoát từ chối trả lời. Tuy nhiên, nhờ sự kiên trì và hỗ trợ vô giá của những trợ lý người Trung Quốc của chúng tôi – những chuyên gia trong nghệ thuật guanxi, tức thiết lập những mối quan hệ cá nhân, vốn rất quan trọng đối với cuộc sống và kinh doanh tại Trung Quốc – chúng tôi đã có thể lấp đầy những khoảng trống ở bất cứ đâu với thông tin thu thập trực tiếp trên thực địa, ví dụ trường hợp ở Turkmenistan và Argentina. Tất nhiên, có một số ngoại lệ đối với sự thiếu minh bạch chính thức này. Một ví dụ là cuộc gặp của chúng tôi với Liu Guijin, nhà ngoại giao rất có uy tín và đại diện đặc biệt của Trung Quốc về các vấn đề châu Phi. Cuộc phỏng vấn của ông cho chúng tôi thấy ngay cả trong chính quyền Trung Quốc cũng có https://thuviensach.vn những con người thẳng thắn và cởi mở tự nêu vấn đề và đấu tranh để làm cho mọi việc tốt hơn. Tuy nhiên, ngay cả khi mọi người đã tình nguyện cho chúng tôi biết cách riêng của Trung Quốc trong các sự kiện – cho dù họ là nhà ngoại giao, học giả, quản lý của công ty nhà nước hay chuyên gia làm việc gần gũi với chính quyền – chúng tôi thường thấy họ chọn trung thành chặt chẽ với đường lối đảng cầm quyền của Bắc Kinh. Ví dụ, mọi việc dường như tốt hơn vào ngày 09 tháng 10 năm 2010, khi chúng tôi rốt cuộc được phép phỏng vấn ngân hàng China Exim Bank, một trong những tổ chức tài chính của Trung Quốc đóng vai trò quan trọng trong chiến lược quốc tế của nước này. Chúng tôi đã chuẩn bị đề cương trong cả năm, gửi hàng chục bản fax bằng tiếng quan thoại và gọi điện thoại hơn năm mươi cuộc trước khi chúng tôi thấy chính mình cuối cùng cũng đã ngồi trong văn phòng của Exim Bank trong khu tài chính của Bắc Kinh. Tuy nhiên, hăng hái ban đầu của chúng tôi không kéo dài được lâu. Ba giám đốc điều hành với chuyên ngành kỹ thuật, tiếp chúng tôi trong một phòng họp hoành tráng, đã dành toàn bộ cuộc phỏng vấn kéo dài cả giờ để tìm cách né tránh những câu hỏi của chúng tôi. Tình hình càng trở nên kỳ quái hơn, chẳng hạn vị trưởng đoàn cúi xuống thì thầm một cách ồn ào như một học sinh vào tai đồng nghiệp của mình, dặn anh ta không được lộ những loại tài sản và tài nguyên thiên nhiên Trung Quốc đang mua ở thế giới đang phát triển, cứ như việc Bắc Kinh đang mua dầu và khoáng sản là một bí mật quốc gia. Tiếp đó ông bác bỏ sự tồn tại của bất kỳ số liệu thống kê tổng quát nêu lên tổng số tín dụng mà ngân hàng này cấp cho các nước hay các doanh nghiệp của họ. Mọi thứ thực sự lên đến đỉnh điểm ở lượt phỏng vấn cuối cùng, khi người được phỏng vấn trông có vẻ căng thẳng đã bắt đầu trả lời tất cả các thắc mắc của chúng tôi chỉ bằng nụ cười gượng gạo, được gắn vào khuôn mặt của ông ta trong vài phút. Chúng tôi ngây thơ nghĩ đơn giản chỉ vì ông ta không hiểu câu hỏi của chúng tôi. Không lay chuyển, ông tìm cách né tránh trao đổi với một chuỗi “tôi không biết” như là câu trả lời duy nhất của ông. Ngạc nhiên, chúng tôi tự hỏi tại sao ông lãng phí cơ hội này để cho chúng tôi biết về những đóng góp không thể chối cãi của ngân hàng đối với sự phát triển ở châu Á, Mỹ Latinh và châu Phi. Có phải ngân hàng che giấu điều gì đó? Sau một giờ, ông ta không cung cấp cho chúng tôi được một mẩu thông tin hữu ích đơn giản, nhưng cuộc phỏng vấn đã bộc lộ tầm quan trọng Bắc Kinh dành cho tính minh bạch của các dự án ở nước ngoài. Có thể những câu hỏi của chúng tôi có phần khó trả lời, vì chúng dựa trên trải nghiệm thực tế của chúng tôi trong suốt chuyến đi. Hoặc có thể đơn giản vì những câu hỏi của chúng tôi “không cân bằng,” như một chuyên gia phương Tây về quan hệ của Trung Quốc với châu Phi bất ngờ gợi ý với chúng tôi. Trong khi Trung Quốc là một nguồn liên tục gây tranh cãi gay gắt, nhiều nhà quan sát cuộc tấn công quốc tế của nước này có khuynh hướng tập trung vào các khía cạnh tích cực của nó, hạ thấp hoặc thậm chí bỏ qua tất cả hành vi sai trái, cũng như các tác dụng phụ của hiện tượng này. Mặt khác, mục đích của chúng tôi là khám phá mọi khía cạnh của cuộc chinh phục thầm lặng của Trung Quốc trên hành tinh chúng ta, với tất cả mặt tốt xấu của nó. Xét cho cùng, chúng tôi không bao giờ quên nhiệm vụ nhà báo của chúng tôi là không đặt ngọn đuốc dưới ánh đèn sân khấu, mà làm sáng tỏ những góc tối nhất. Kết quả là một cuốn sách không dựa vào những đồn thổi và lý luận vu vơ mà vào những câu chuyện người thực và việc thực. https://thuviensach.vn 1. Khartoum – Một lao động nông nghiệp người Trung Quốc và đồng nghiệp Sudan trong trang trại Trung Quốc ở ngoại ô thủ đô Sudan. Một trong những vấn đề chính Trung Quốc phải đối mặt là nuôi sống 1,3 tỷ người với nguồn lực có hạn. Vì mục đích này, người khổng lồ châu Á đã bắt đầu tìm kiếm lương thực ở nước ngoài. Luis de las Alas https://thuviensach.vn 2. Xai-Xai, Mozambique – Công nhân Trung Quốc và Mozambique trên một con đường nối Maputo với trung tâm đất nước. Hàng trăm ngàn người Trung Quốc đang làm việc tại các nước đang phát triển, xây dựng các cơ sở hạ tầng thường được Bắc Kinh tài trợ. Luis de las Alas 3. Khartoum – Một doanh nhân Trung Quốc và khách hàng chụp hình bên cạnh tòa nhà họ đang xây https://thuviensach.vn dựng ở thủ đô Sudan. Trung Quốc đã trở thành đối tác kinh doanh chính của nước Cộng hòa Hồi giáo Sudan, nơi nước này đầu tư hàng tỷ đô la trong ngành dầu mỏ và hỗ trợ cho nhà độc tài của Sudan, Omar al-Bashir, bất chấp những cáo buộc diệt chủng liên quan đến hoạt động của ông ta ở khu vực Darfur. Luis de las Alas 4. Luanda – Một công nhân Trung Quốc cạnh chỗ ngủ của mình, ở cùng với những công nhân Trung Quốc khác, những người đến Angola để xây dựng lại thuộc địa Bồ Đào Nha trước đây sau 27 năm nội chiến. Với những chỗ ăn ở đơn sơ và tồi tàn thế này, các công ty Trung Quốc chỉ đơn giản lặp lại tiêu chuẩn lao động của đất nước họ trên khắp thế giới. Luis de las Alas 5. Maputo – Công nhân của công ty nhà nước Trung Quốc An Huy Wai Jing bên trong Sân Vận động Quốc gia xây dựng ở thủ đô Mozambique. “Tình hữu nghị Trung Quốc và Mozambique sẽ sống mãi như Trời Đất,” khẩu hiệu ở lối vào sân vận động. Tuy nhiên, tranh chấp về điều kiện làm việc của công ty đã tạo ra không khí không thân thiện bên trong công trường. Luis de las Alas https://thuviensach.vn 6. Luanda – Một quản đốc người Trung Quốc chụp hình cùng công nhân của mình tại công trường một trong những dự án xây dựng lớn nhất do Trung Quốc thực hiện ở Angola. Với giàn giáo bằng tre, công ty nhà nước Trung Quốc CITIC đang xây dựng một “Luanda mới” ở ngoại ô thủ đô, cung cấp hàng chục ngàn ngôi nhà mới. Luis de las Alas 7. Merowe, Sudan – các công nhân Trung Quốc cần cù chụp ảnh trong công trường đập Merowe đầy tranh cãi. Dự án xây dựng khổng lồ này, nhằm tận dụng lợi thế dòng chảy sông Nile để sản xuất điện, đã gây ra thiệt hại xã hội và môi trường không thể khắc phục đối với vùng đất nghèo khó này ở miền bắc Sudan. Nó là dự án thủy điện quan trọng nhất của Trung Quốc ở châu Phi. Luis de las Alas https://thuviensach.vn 8. Cairo – Một nhóm shanta sini, cách người Ai Cập gọi những người bán hàng rong Trung Quốc, trưng bày sản phẩm của họ trước khi bắt đầu đi bán dạo tận từng nhà, như họ đang làm hàng ngày. Không nói được một từ Ả Rập và hầu như không có kiến thức nào về châu Phi, hàng chục ngàn shanta sini đi khắp Ai Cập thể hiện lòng can đảm, tính kiên trì, nhẫn nhịn và ý chí vươn lên thành công của người Trung Quốc. Luis de las Alas 9. Beira, Mozambique – Một doanh nhân Trung Quốc tại kho gỗ của mình ở thành phố cảng Beira. Cùng với tham nhũng và bất cẩn về môi trường, nhu cầu gỗ to lớn đã khiến Trung Quốc trở thành một trong những mối đe dọa lớn nhất đối với các cánh rừng trên thế giới, như đã thấy ở Siberia, Mozambique và Myanmar. Luis de las Alas https://thuviensach.vn 10. Dalnerechensk, Viễn Đông Nga – Anatoly Lebedev là một trong những người đang chiến đấu quyết liệt cho sự sống còn của các cánh rừng Siberi. Người đàn ông rất thông minh và dũng cảm này đã chỉ ra khai thác bừa bãi các loài gỗ quý hiếm đang đe dọa đa dạng sinh học của vùng như thế nào. “Những con hổ Siberia không còn thức ăn vì thế chúng đi vào làng để bắt chó,” một trong những cộng tác viên của ông cho biết. Đây là điều chưa từng thấy trước đây. Anatoly Petrov 11. Sa mạc Karakum, Turkmenistan – Một công nhân Turkmenistan tại trại căn cứ công ty dầu khí Trung Quốc CNPC ở Turkmenistan, gần Uzbekistan. Trung Quốc đã xây dựng một đường ống dài 7.000 km để vận chuyển khí đốt từ Trung Á đến các nhà bếp ở Thượng Hải. Heriberto Araùjo https://thuviensach.vn 12. Tehran – Một kỹ sư Trung Quốc phụ trách xây dựng con đường nối Tehran với Biển Caspian. Trung Quốc là một trong những đồng minh kinh tế và chính trị mạnh nhất của Iran, bất chấp sự cô lập quốc tế của nước Cộng hòa Hồi giáo do kế hoạch phát triển hạt nhân. Zohreh Soleimani 13. Marcona, Peru – Việc thiếu ý thức xã hội và môi trường của công ty khai thác mỏ Trung Quốc, Shougang Hierro Peru, đã buộc người dân địa phương ở thị trấn trên bờ biển Thái Bình Dương này đứng lên đấu tranh. “Hằng năm đều có đình công,” lãnh đạo của các tổ chức công đoàn mỏ nói. Thợ mỏ Marcona cảm thấy bị công ty bóc lột và đối xử tàn tệ. Marco Garro https://thuviensach.vn 14. Havana, Cuba – Mỗi buổi sáng, một số người dân Cuba tập thái cực quyền ở khu người Trung Quốc tại Havana. Truyền thống này có từ lúc xuất hiện những người Trung Quốc nhập cư đầu tiên trên hòn đảo này giữa thế kỷ 19. Juan Pablo Cardenal 15. Myitkyina, Myanmar – Một người đàn ông Myanmar đứng trước mỏ vàng do Trung Quốc sở hữu. Các công ty Trung Quốc có mặt rất mạnh trong lĩnh vực khai thác ngọc ở Myanmar. Họ kiểm soát mọi khía cạnh của ngành kinh doanh siêu lợi nhuận này, từ khai thác ngọc đến bán ngọc tại các thị trường Thượng Hải và Hồng Kông. Ở cấp địa phương, các hoạt động do các công ty này thực hiện đã gây ra thảm họa môi trường và xã hội. “Hầu như tất cả thợ mỏ đều nghiện heroin,” nguồn tin cho biết. Juan Pablo Cardenal https://thuviensach.vn 16. Vladivostok, Nga – Hàng chục ngàn người Trung Quốc đã di cư đến mọi ngõ ngách của hành tinh tìm kiếm cơ hội mới. Người phụ nữ Trung Quốc này làm việc trong một tiệm làm tóc Trung Quốc trong chợ của Liu Desheng ở Vladivostok. Heriberto Araùjo https://thuviensach.vn 1. NGƯỜI TRUNG QUỐC NHẬP CƯ THÁCH THỨC THẾ GIỚI “Nếu một người Trung Quốc tham gia một cuộc đua xe đạp như Tour de France, anh ta sẽ về đích sau chót. Bạn biết vì sao không? Vì suốt cả đường đua anh ta chỉ nhìn vào làng mạc và thị trấn chung quanh, tự nghĩ: đâu là đất lành để cắm mốc lập nghiệp?” Doanh nhân Trung Quốc ở San Jose, Costa Rica Len lỏi qua những phụ nữ mặc áo thụng đen che kín mặt và đám đàn ông bán trà, thịt cừu, dáng vẻ xanh xao của Lan Xing xuất hiện giữa đám đông như một thứ nổi bật. Quả quyết và đầy nghị lực, cô để lại sau lưng một vệt dài khi kéo giỏ hàng của mình dọc theo con đường cát huyện Ain Shams miền bắc Cairo. Hôm đó là thứ Sáu, ngày lễ và ngày nghỉ. Người dân địa phương đổ xô ra đường, đến các quán rượu lộ thiên hút shisha và thư giãn nhìn thế sự xoay vần. Cánh đàn ông xem bóng đá trên ti-vi xách tay. Vài thanh niên, ướt đẫm mồ hôi, vung mỏ hàn xì cố gắng sửa chữa chiếc ô tô cũ rích từ thời cổ lai hy chắc chắn đã hỏng vì cái nóng và ùn tắc giao thông liên tục. Những người bán bánh bày hàng dãy bánh chà là brioche và bánh mì vừng mới ra lò, mùi thơm bánh mới nướng hòa quyện vào không khí ẩm đặc và ô nhiễm. Chiếc taxi màu đen đã cũ đưa Lan đến và sẽ quay lại vào lúc nửa đêm về sáng để đón cô về căn hộ ở cùng bốn người đồng hương. Nếu gặp rắc rối, cô sẽ đưa ra mẩu giấy ghi địa chỉ của cô bằng chữ Ả Rập giấu kỹ trong túi như một báu vật. Mẩu giấy đó là cái phao cứu sinh duy nhất của cô giữa cảnh huyên náo người Ả Rập xung quanh và thế giới quen thuộc của cô, giữa thực tại phô bày trước mắt và thực tại trong tâm trí cô. Với mái tóc dài để trần và đôi mắt hình quả hạnh, Lan hiện rõ là một người nước ngoài ở cái góc phố xưa cũ rộn ràng của Cairo cổ kính. Hành trình đến với đất nước này của cô là một cuộc dấn thân 8000 km vào vùng đất xa lạ, là một cố gắng làm lại cuộc đời khi bước vào tuổi bốn mươi. Với nỗ lực không ngừng để thành công, không có gì mà Lan không thể xoay xở. Lan và chồng đều là người Liêu Ninh, một tỉnh giáp biên giới Bắc Triều Tiên ở phía đông bắc Trung Quốc. Họ đến Ai Cập mười bảy tháng trước, hy vọng làm giàu ở nước ngoài. Họ gửi đứa con trai mười bốn tuổi sống với ông bà, dù chính Lan cho rằng nó là “một đứa trẻ khó bảo.” Kể từ khi đến Ai Cập, Lan đã kéo chiếc giỏ hàng chất đầy 25 kg đủ thứ quần áo, từ đồ ngủ đến khăn choàng đầu phụ nữ Hồi, rong ruổi qua các con phố Cairo tìm kiếm khách hàng; công việc đã trở thành nỗi ám ảnh của cô. Cô dành khoảng mười giờ mỗi ngày kéo giỏ hàng lên xuống cầu thang trong những khu nhà cũ, tối tăm, gõ lên những cánh cửa với hy vọng sẽ rời đi với một dúm tiền Ai Cập đổi lấy chiếc áo choàng vải bông hay vài tấm khăn tơ tằm giả. Lan là một trong hàng ngàn đàn ông và phụ nữ Trung Quốc làm thành nhóm người được gọi là shanta sini – người bán dạo Trung Quốc – hay “người Trung Quốc đeo bị” trong tiếng Ả Rập. Đội quân di cư này đến từ các vùng nghèo nhất Trung Quốc, phần lớn sống bất hợp pháp vì thị thực nhập cảnh hết hạn, đã xoay xở chinh phục thị trường hàng dệt may bán lẻ của Ai Cập chỉ với ý chí làm bằng được và quyết tâm thoát nghèo.[6] Cùng nhau, họ là hiện thân của những phẩm chất đã làm cho người di cư Trung Quốc thành những người dám nghĩ dám làm nhất trên hành tinh, ít nhất trong ba thế kỷ qua: khả năng hy sinh chịu đựng, giỏi phát hiện cơ hội kinh doanh, năng lực thích ứng hoàn cảnh và tài cắt giảm chi phí. Thói quen tiết kiệm tiền bạc, bản chất thận trọng và tính đoàn kết trong nội bộ người Trung Quốc cũng mang lại sự trợ giúp vô giá. Ngày nay, có thể nhìn thấy đội quân bán dạo Trung Quốc ở khắp mọi nơi, chỉ với nhúm hành lý trên lưng họ đi tìm kiếm khách hàng tiềm năng. Yu, một cô gái chừng hai mươi, đang nghịch với mái tóc của cô trong một quán cà phê thời thượng đối diện trường đại học American University ở Cairo. Nhìn thiếu nữ xinh đẹp, sắc sảo này, ai cũng nghĩ cô hoàn toàn không biết tới những khổ nhọc của những người bán dạo Trung Quốc. Thực ra, cô là một “chuyên gia.” “Họ đáp máy bay hôm nay và ngày mai họ đã ở trên đường phố Cairo bán dạo từ nhà này sang nhà khác. Họ không nói được một từ Ả Rập,” nhận xét của Yu – cháu gái một trong những người Trung Quốc tiên phong đã xác định được khoảng trống ở thị trường này hơn mười năm trước và từ đó đã nắm bắt cơ hội, tạo ra một tài sản trị giá hơn 4 triệu euro. Người di cư ít học trốn chạy nghèo đói ở Trung Quốc ấy giờ đây đã là một doanh nhân thành đạt với tám nhà máy và sáu mươi kho hàng trên khắp lãnh thổ Ai Cập. Yu nói rằng, để hiểu được cách người Trung Quốc xoay xở tạo ra một kẻ hở thị trường cho họ ở một đất nước có truyền thống lâu đời dệt và xuất khẩu bông ra toàn châu Âu, chúng tôi phải dấn thân https://thuviensach.vn vào cuộc hành trình hàng ngàn cây số trở lại Quảng Châu, trung tâm công nghiệp của Trung Quốc. Chính cửa sông Châu Giang là nơi doanh nhân Trung Quốc mua vải và bắt đầu một chu kỳ kinh doanh mà họ thực sự kiểm soát từ đầu đến cuối. Lụa, polyester và len được vận chuyển bằng container đến Libya, nước có chung biên giới và hiệp định hải quan với Ai Cập. Doanh nhân Trung Quốc hiểu rằng để bắt đầu một đế chế trong thế giới toàn cầu hóa, điều quan trọng là có thể tạo ra lợi nhuận. Đó không chỉ là điều họ đã làm trong nhiều thế kỷ, mà khả năng ấy hình như đã nằm trong máu của người Trung Quốc. Theo Yu giải thích, đó là lý do tại sao họ xuất khẩu vải đến Libya thay vì Ai Cập, vì nước này đánh thuế hàng dệt may Trung Quốc thấp hơn. Một khi đã ở trên đất châu Phi, vải lại được xuất khẩu qua Ai Cập với sự giúp đỡ của một người trung gian Ai Cập, trước khi tiếp tục cung cấp cho các xưởng bất hợp pháp đã được cài cắm trong các căn hộ ở ngoại ô Cairo. Không dễ gì xâm nhập vào những xưởng nhỏ bí mật này. Trong chuyến đầu tiên đến thủ đô Ai Cập, chúng tôi đã hoàn toàn thất bại khi một doanh nhân đồng ý hẹn gặp nhưng sau đó từ chối cho chúng tôi đến thăm, người thứ hai chỉ cho chúng tôi đứng ngoài cửa. Chuyến thứ hai của chúng tôi đến Cairo cũng khó khăn như thế, dù đã được một số công nhân Trung Quốc làm việc trong lĩnh vực này đi cùng. Chúng tôi thất bại vì ánh mắt của người nước ngoài soi mói vào hoạt động kinh doanh của họ khiến họ nghi ngờ, đặc biệt là khi chúng được dựng lên từ các kiểu phạm pháp giúp họ đánh bại đối thủ cạnh tranh người địa phương. Thực ra, thiếu minh bạch là một trong những yếu tố chúng tôi gặp thường xuyên nhất trong suốt cuộc hành trình đi qua thế giới của người Trung Quốc. Tuy nhiên, việc có được một người bạn Trung Quốc cuối cùng đã được đền đáp khi Ding Tao, một nhà kinh doanh khiêm tốn có mười năm kinh nghiệm ở nước này, chào đón chúng tôi ngay tại trung tâm hoạt động của anh: một xưởng dã chiến trong một căn hộ bốn phòng ở ngoại ô san sát các khu nhà xập xệ và xe hơi hỏng nát vứt bỏ bên các góc phố. Trong căn hộ, các phần việc khác nhau được sắp xếp theo phòng: trong một phòng, một người đàn ông trẻ tuổi và hai người phụ nữ mặc trang phục người Hồi cắt vải nguyên liệu và dùng sáu máy may để may quần áo; trong một phòng khác, áo quần được ủi và đóng hộp; trong khi đó, nhân viên thứ năm đang tính toán trong văn phòng. Cho dù các doanh nghiệp Trung Quốc ưu tiên sử dụng đồng hương, được cho là có kỷ luật hơn, họ vẫn sử dụng thợ may Ai Cập vì tiền công rẻ hơn. “Nếu họ là người Trung Quốc chúng tôi phải trả gấp đôi, vì năng suất cao hơn. Đó là giá thị trường,” vợ Ding Tao giải thích, cô có thể nói chút ít tiếng Ả rập. Mỗi tháng họ trả cho nhân viên từ 250 đến 300 euro làm việc mười giờ một ngày, sáu ngày một tuần. Tiền lương ở mức tối thiểu và chất lượng sản xuất cực kỳ thấp đảm bảo sản phẩm có thể được bán với giá cạnh tranh nhất. Ngoài mức lương khốn khổ, công nhân phải chịu tình trạng việc làm rất bấp bênh, vì không có hợp đồng hoặc bảo hiểm y tế, dẫn đến thay đổi công nhân thường xuyên. Tình hình này tương tự với tình hình các trung tâm sản xuất ở Trung Quốc, như Ôn Châu hay Thâm Quyến, nơi mà một nhà máy có thể dễ dàng thay đổi toàn bộ công nhân chỉ trong hai năm. Công nhân Ai Cập bỏ qua ý nghĩ đòi hỏi điều kiện làm việc tốt hơn vì họ biết chắc rằng cảnh sát biết về các xưởng ngầm nhưng làm ngơ để nhận hối lộ. Trong một quốc gia kinh tế trì trệ với 16,7% dân số sống dưới mức nghèo khổ,[7] và đang gánh chịu hậu quả của cuộc cách mạng lật đổ chế độ chuyên chế đã bám lấy quyền lực trong ba thập niên qua, lựa chọn của họ rất đơn giản: giữ lấy việc làm này hoặc chẳng có gì cả. Nhưng tại sao người Ai Cập muốn mua quần áo bán tận nhà khi họ có thể dễ dàng ra ngoài và mua chúng trong các cửa hiệu truyền thống? Yu, người nói như thể kể chuyện, nhanh chóng làm sáng tỏ điều bí ẩn này. “Ở Ai Cập, phụ nữ ăn nhiều đồ ngọt và nhiều người rất mập, vì thế họ thích mua quần áo ở nhà. Bằng cách đó, họ tránh xấu hổ vì phải phô bày cơ thể của họ bên ngoài nhà riêng của mình.” Nói cách khác, để tránh cho khách hàng khỏi phải trải qua khoảng thời gian khó chịu tại các cửa hàng, những người di cư như Lan bắt đầu đi vào lúc Ai Cập chạng vạng sau giờ cầu nguyện buổi tối để phục vụ khách hàng tại cửa nhà riêng của họ. “Aiz haga?” (“Mua gì không?”) Họ rao ở chân cầu thang. Đôi khi câu trả lời duy nhất là cánh cửa đóng sầm trước mặt. Lúc khác họ gặp may và bán được vài bộ quần áo, hoặc người phụ nữ chủ nhà yêu cầu họ lấy số đo của mình để may một chiếc áo choàng mà người bán dạo Trung Quốc sẽ mang đến một vài ngày sau. Rồi một ngày, cuộc sống khốn khổ, tằn tiện này của những con người can đảm và cô độc rong ruổi trên đường phố Cairo cũng sẽ chấm dứt. Di dân Trung Quốc, thường ít học và bị chủ bóc lột, nhưng lanh lợi và giỏi tiết kiệm, đến lúc nào đó sẽ quyết định thực hiện một bước thăng tiến trong dây chuyền sản xuất. Anh ta sẽ ngừng công việc phân phối hàng trở thành nhà sản xuất và nhà kinh doanh cho riêng mình https://thuviensach.vn sau khi đầu tư khoản tiền tiết kiệm hàng tháng hoặc hàng năm trời. Bắt đầu với một xưởng nhỏ và chỉ một khu vực phân phối, anh ta sẽ tiếp tục mở rộng mạng lưới của mình, đồng thời nắm bắt các cơ hội kinh doanh khác. Với hoạt động kinh doanh biên mậu bất hợp pháp – hay thậm chí vượt qua biên giới hoàn toàn bằng cách bịt miệng nhà chức trách Ai Cập – có thể mở rộng nhanh chóng các cơ hội kinh doanh. Trên bước đường kinh doanh, họ được giúp đỡ từ một mạng lưới rộng lớn các mối quan hệ của người Trung Quốc, vừa chỉ cho họ nhắm đến những cơ hội mới và vừa như một tấm lưới bảo hiểm vô giá. Thực ra, thoả thuận lâu dài giữa nhà nhập khẩu và nhà máy dệt, hoặc giữa xưởng sản xuất và các nhà phân phối, được dàn xếp giữa những người Trung Quốc. Khuynh hướng người Trung Quốc kết dính với nhau vượt xa cấp độ quốc gia. Trong thực tế, giao dịch giữa di dân Trung Quốc với nhau trong tất cả các nước chúng tôi đến – không chỉ Ai Cập – thường giới hạn trong những người cùng làng hay cùng vùng miền. Điều này một phần do ở Trung Quốc có rất nhiều nhóm sắc tộc và ngôn ngữ khác nhau và một phần do tầm quan trọng của mối quan hệ gia đình. Cùng ngôn ngữ và nơi chôn nhau cắt rốn tạo ra một tình cảm tin cậy chắc chắn và đảm bảo lòng trung thành với công ty. Vì thế, doanh nghiệp Trung Quốc, từ doanh nghiệp tư nhân cho đến các công ty nhà nước hoạt động ở nước ngoài thường mang theo toàn bộ lực lượng lao động Trung Quốc của họ từ một vùng duy nhất. “Nếu tất cả công nhân trên một công trường xây dựng đến từ cùng một thị trấn hay một làng, việc kiểm soát họ sẽ dễ dàng hơn nhiều và họ không chống lại luật lệ hay chủ của mình. Đồng nghiệp và bạn bè của họ, đôi khi có quan hệ gia đình, cũng canh chừng. Không người Trung Quốc nào muốn gia đình mình bị mất thể diện ở quê, hoặc bị kết tội lười biếng hay ăn cắp.” Lời của một công nhân trẻ người Trung Quốc đã sống nhiều năm ở châu Phi nghe như vọng lại từ thời đại Mao, khi hàng chục triệu người Trung Quốc bị đưa vào trại lao động cải tạo, nơi họ thường xuyên sống trong trạng thái hoang tưởng. Người công nhân có nghĩa vụ thực hiện nhiệm vụ của một “đồng chí tốt,” vừa canh chừng đồng đội và bị canh chừng, chỉ điểm và bị chỉ điểm, cho dù trong nhà máy hay trong trại cải tạo, ở trường hay ở nhà riêng. Không ai có thể thoát khỏi tai mắt của nhà cầm quyền. https://thuviensach.vn Kinh doanh ám muội Trong hoàn cảnh đó, một số doanh nhân đã nhanh chóng khởi động những dự án kinh doanh mới, cung cấp tối đa các loại dịch vụ có lợi nhuận cao, bất chấp phi đạo đức cho dòng người nhập cư ngày càng tăng. Sau khi mở rộng mạng lưới xưởng dệt trên toàn Ai Cập, gia đình Yu bắt tay vào một hoạt động kinh doanh mới – đưa người di cư Trung Quốc vào Ai Cập. Gia đình này lợi dụng sự thiếu kiểm soát về xuất nhập cảnh và tiếng gọi quyến rũ của một cuộc sống tốt hơn, một thông điệp đánh đúng vào tâm lý người dân những vùng ở Trung Quốc chưa lên được chuyến tàu tiến bộ và hiếm hoi cơ hội. Yu kể với chúng tôi gia đình cô sử dụng giấy phép của công ty, thứ có thể có được dễ dàng bằng cách hối lộ, xin cấp thị thực để bán với giá khoảng 5.000 nhân dân tệ (520 euro), dù giá này thay đổi tùy thuộc vào người nộp đơn là bạn bè hay bà con. Các thành viên gia đình và bạn bè phổ biến thông tin trong thị trấn và làng của họ, đặc biệt ở các tỉnh phía đông bắc Trung Quốc, nơi việc tư nhân hóa các ngành công nghiệp nặng thừa kế từ thời Mao đã khiến tình trạng thất nghiệp tăng lên từ 30 đến 40 triệu người trong thời gian chỉ hơn mười năm.[8] “Hiệu ứng dây chuyền” này lan nhanh như lửa cháy ở những vùng mà việc mở cửa nền kinh tế của Trung Quốc dẫn đến giải thể các nhà máy không hiệu quả thời Mao vào cuối thế kỷ trước, tước đi sinh kế của hàng triệu gia đình và gây thiệt hại nghiêm trọng, hậu quả của nó đến nay vẫn còn có thể nhìn thấy được. “Người ta không chết vì đói, nhưng rất hiếm cơ hội để tiến thân,” Yu nói với chúng tôi bằng giọng bào chữa. Tình trạng này đã buộc Trung Quốc phá vỡ truyền thống hàng thế kỷ, miễn cưỡng cho phép công dân rời khỏi đất nước. Thực tế, nhà nước hiện nay tạo điều kiện dễ dàng và thậm chí tích cực khuyến khích di dân[9] – như là lối thoát cho người lao động thất nghiệp. “Trung Quốc đã tách mình khỏi nhiệm vụ kiểm soát di cư của công dân và chuyển trách nhiệm này cho các nước tiếp nhận. Một số điểm đến là các quốc gia yếu hơn, chẳng hạn như một số nước châu Phi, nơi tham nhũng và thiếu quản lý giúp cho người Trung Quốc nhập cảnh tương đối dễ dàng,” Antoine Kernan, một chuyên gia về di cư Trung Quốc tại trường University of Lausanne ở Thụy Sĩ giải thích.[10] “Ngày nay người Trung Quốc dễ dàng nhập cư hơn nhiều so với trước đây,” Kernan, người đã theo dõi hiện tượng này cả ở Trung Quốc và các nước nói tiếng Pháp ở châu Phi, cho biết thêm. Đây là một chiến lược thắng lợi đối với Bắc Kinh và các chính quyền địa phương của Trung Quốc: di cư giúp đối phó nạn thất nghiệp, làm giảm căng thẳng xã hội đang tăng mạnh ở những địa phương chịu tác động nặng nề nhất bởi người lao động bị đào thải từ các nhà máy ngừng hoạt động. Ngoài ra, vấn đề này có xu hướng không xuất hiện trở lại khi những người di cư kết thúc thời gian của họ ở nước ngoài. Công nhân thường trở về với một số vốn đáng kể để đầu tư vào việc giáo dục con cái hay vào cơ hội kinh doanh mang lại mức an toàn tài chính cao hơn những gì họ có thể được hưởng trước khi rời Trung Quốc. [11] Trong chừng mực nào đó, có thể nói rằng Trung Quốc đang xuất khẩu lao động đổi lấy vốn để tái đầu tư trong nước, tạo ra tăng trưởng kinh tế (và việc làm) ở chính Trung Quốc. Nhìn từ góc độ này, việc bán hàng dệt may tận nhà của đội quân bán dạo Trung Quốc chẳng gì khác hơn sự tái diễn tại Ai Cập điều đã diễn ra liên tục trong ba mươi năm phát triển thần kỳ vừa qua của Trung Quốc: thành công của người này là gánh nặng của người kia. Hơn ba mươi năm qua, “công xưởng thế giới” luôn được tiếp sức bằng lực lượng hùng hậu những người di cư làm việc đến mười bốn giờ một ngày với mức lương tội nghiệp, và các doanh nghiệp dệt may Ai Cập đã tồn tại bằng sự hy sinh của chính những người di cư bần cùng này. Rốt cuộc, nỗ lực của những con người này đã đóng góp vào thành công chung của người Trung Quốc. Lý do tại sao người di cư Trung Quốc ngày nay chọn định cư tại Cộng hòa Dân chủ Congo hoặc Venezuela thay vì Tây Ban Nha hay Canada chủ yếu vì thế giới các nước đang phát triển vẫn chưa được khám phá đầy đủ và vì thế tạo nhiều cơ hội hơn cho người di cư so với phương Tây, nơi có luật lệ nghiêm ngặt và thị trường cạnh tranh hơn. Yu ước tính có 15.000 người Trung Quốc kiếm sống bằng nghề gõ cửa bán dạo tại Ai Cập, nhiều hơn so với con số 5.000 do Đại sứ quán Trung Quốc tại Cairo đưa ra. “Không một ngóc ngách nào ở Ai Cập mà đội quân bán dạo Trung Quốc chưa đặt chân đến,” Yu đảm bảo với chúng tôi. Báo chí Ai Cập thậm chí còn đi xa hơn, ước tính đội quân “vác bị Trung Quốc” có từ 60.000 đến 100.000 người,[12]trong khi đó các phương tiện truyền thông Trung Quốc đánh giá con số này trong khoảng từ 20.000 đến 30,000.[13] Các cơ hội kinh doanh không chỉ đưa người di cư Trung Quốc vào Ai Cập; trên thực tế, nhiều người trong số họ thực ra đến từ Thái Lan với thị thực du lịch nhưng rốt cuộc ở lại nước này vài tháng. Một số https://thuviensach.vn kẻ cơ hội cũng hưởng lợi từ nhu cầu hàng ngày của những người mới đến. Khi người di cư đến Cairo, các doanh nghiệp này giúp họ thuê căn hộ, hướng dẫn họ cách thức hoạt động ngành nghề, tư vấn về các khu vực của thành phố để nắm bắt tình thế và giải thích cơ chế vận hành nội bộ của đồng bảng Ai Cập. Họ cũng đưa những người này đến các kho hàng để mua hàng hóa, hưởng một khoản hoa hồng nhỏ dành cho người trung gian. “Cơn sốt vàng” này dẫn dắt một số người, như bà Lan Jie, nhúng tay vào các hoạt động thậm chí còn ám muội hơn, như cung cấp gái mại dâm. Đây là một công việc kinh doanh lợi nhuận rất cao khác, dù không phải không có rủi ro. Như không biết gì về sự vi phạm pháp luật của nghề này trong một đất nước nhiều truyền thống, nơi 90 phần trăm của 80 triệu cư dân trung thành với Hồi giáo Sunni, bà Lan đang xem xét mở một nhà thổ ở thủ đô Ai Cập. Bà muốn đa dạng hóa hoạt động của mình khi kinh doanh dệt may và tổ chức nhập cư bất hợp pháp đang bị chậm lại. “Bây giờ cạnh tranh rất gay gắt. Có quá nhiều người Trung Quốc bán dạo và họ không kiếm được nhiều như trước,” bà nói với chúng tôi trong một nhà hàng Trung Quốc tại Cairo. Vì vậy bà quyết định bắt đầu nhập khẩu gái mại dâm Trung Quốc xinh đẹp. Thực ra, bà đã khởi động thử nghiệm việc kinh doanh này: trong khi ăn tối với chúng tôi, bà nhận được một cuộc gọi từ khách hàng và trả lời “cô ấy hôm nay không ở nhà.” Tuyệt không một chút xấu hổ và ngại ngùng, bà Lan hoàn toàn vui vẻ kể tường tận cho chúng tôi việc kinh doanh của mình. “Mỗi lần khách đi với gái, anh ta trả 600 bảng Ai Cập [khoảng 75 euro]. Hoa hồng của tôi là 200 bảng Ai Cập,” bà giải thích. Với nguồn cung và cầu đảm bảo, mối quan ngại duy nhất của bà là cảnh sát vẫn chưa nằm trong bảng lương của bà, yếu tố chính trong loại hình kinh doanh này. “Anh có biết cách hối lộ cảnh sát không?” bà hỏi người bạn Trung Quốc của chúng tôi, anh ta thú nhận không biết gì về chuyện này. Bà không dễ dàng bỏ cuộc. “Nếu anh ghé qua nhà của chúng tôi có thể anh sẽ thay đổi suy nghĩ,” bà cười láu lỉnh khẳng định. Lan Jie không phải là người Trung Quốc sống ở nước ngoài duy nhất bắt đầu kinh doanh mại dâm bên ngoài Trung Quốc, một đất nước đang bùng nổ với các kiểu nhà thổ, từ quán karaoke sang trọng, nơi gái mại dâm hát truồng đến tiệm massage tồi tàn với đèn neon màu hồng, là nơi mát-xa luôn kết thúc với “công đoạn vui vẻ.” Đôi khi kiểu kinh doanh này được nhái lại ở nước ngoài. Sự lan tràn các doanh nghiệp và người nhập cư Trung Quốc khắp thế giới đã kích thích nhu cầu cho nhiều loại dịch vụ, từ các nhà hàng Trung Quốc và phòng khám y học cổ truyền Trung Quốc đến châm cứu và vật lý trị liệu. Mặc dù không thể đổ cho một mình Trung Quốc, mại dâm luôn là một ngành kinh doanh hấp dẫn. Ẩn nấp trong các cửa tiệm karaoke, mát-xa và cắt tóc, nạn mại dâm ở châu Phi đã đưa đến hành động can thiệp quốc tế đầu tiên của đơn vị cảnh sát đặc nhiệm Trung Quốc, do Bộ Công an thành lập trong năm 2007 để chống lại nạn buôn bán phụ nữ. Trong tháng 11 năm 2010, mười cảnh sát Trung Quốc đã đáp xuống Kinshasa tại Cộng hòa Dân chủ Congo với nhiệm vụ triệt phá mạng lưới mại dâm buôn bán phụ nữ từ các vùng nghèo khó của Tứ Xuyên ở miền tây Trung Quốc, những người được cho là bị ép buộc làm gái mại dâm ở thủ đô Congo. Theo báo chí Trung Quốc, vở kịch đã có một kết thúc trớ trêu: những phụ nữ được giải cứu đã khiến các cảnh sát sửng sốt khi từ chối quay về Trung Quốc. Rốt cuộc, ở Kinshasa họ có thể kiếm được 50 đô la một lần đi khách, một khoản tiền lớn so với lương tháng chỉ chừng 300 đô la ở Tứ Xuyên.[14] https://thuviensach.vn Nỗi sợ và sự phụ thuộc của láng giềng Nga Chuyến tàu đêm rời Bắc Kinh và sau vài giờ đang băng qua trung tâm vùng kém phát triển của Trung Quốc. Dù gần gũi về mặt địa lý với vùng Viễn Đông của Nga, đến được Vladivostok bằng đường bộ không phải chuyện đùa. Mãn Châu, khu vực đã phải gánh chịu tất cả các loại tàn bạo và gian khổ (dù dưới tay người Nhật, người Nga hoặc người Trung Quốc), mở ra trước mắt chúng tôi với vẻ thô ráp và cảnh quan cằn cỗi. Chúng tôi đến Suifenhe vào buổi sáng, thành phố sát biên giới Nga có 100.000 dân. Đó là điểm dừng chân đầu tiên trong hành trình chúng tôi khám phá đường đi mà người di cư Trung Quốc vượt qua khu vực từng được các thương nhân châu Á thường xuyên qua lại từ thế kỷ 15 khi họ trao đổi trà và đậu nành dư thừa lấy cá tươi và nhân sâm. Trước sự ngạc nhiên của chúng tôi, Jiou Peng đang chờ chúng tôi tại nhà ga trong chiếc Porsche Cayenne. Vui tính và hơi mảnh khảnh, Jiou đến đón chúng tôi theo lệnh của xếp mình, Liu Desheng, người chúng tôi gặp đầu tiên ở Bắc Kinh và sẽ sớm gặp lại ở Nga. Theo lệnh của Liu, Jiou sẽ giúp chúng tôi phương tiện để đi Vladivostok. Anh ta mời chúng tôi cùng ăn trong khách sạn sang nhất của thành phố, sau khi đưa chúng tôi đi một vòng quanh thủ phủ đang phát triển nhanh nhờ khai thác gỗ của những cánh rừng Siberia rộng lớn. Suifenhe có cả nhịp sống điên cuồng lẫn khẩu vị thẩm mỹ đặc trưng của mọi thành phố lớn Trung Quốc đang phát triển nhanh. Các trung tâm mua sắm, nơi mà đồ chơi điện tử Trung Quốc phát ra âm thanh được đóng gói từ sáng đến tối. Khách du lịch Nga chen chúc trong các cửa hàng và siêu thị mua mọi thứ mà họ không thể có được ở bên kia biên giới, hoặc mua những thứ họ có thể kiếm được ở trong nước nhưng với giá rẻ hơn nhiều. Trong khách sạn Holiday, cặp vợ chồng Nga ăn ngon lành bữa điểm tâm thịnh soạn sau ngày cuối tuần bận rộn mua sắm và thư giãn. “Tôi có thẻ VIP. Không phải trả tiền đâu,” Jiou Peng một mực nói khi chúng tôi định trả tiền. Cũng như chiếc Porsche Cayenne của mình, đôi giày thể thao Birkenstock, áo thun Jeep, đồng hồ Cartier và nhẫn vàng trắng Bulgari tất cả nói lên cuộc sống đang tốt đẹp. Anh ta là điển hình hoàn hảo của lớp đại gia mới ở Trung Quốc: những triệu phú tự tay làm nên sản nghiệp trong vòng chưa đầy mười năm, sống trong những khu phố mới xây đẹp đẽ, sang trọng và ném tiền vào thời trang phương Tây mới nhất. Tất cả những trò này tượng trưng cho một xã hội phân tầng, ở đấy người ta tiêu tiền để chứng tỏ mình khác biệt với tầng lớp dưới. Sau khi có được con dấu Nga trên hộ chiếu, chúng tôi bắt đầu hành trình đến Vladivostok dọc theo các con đường đưa chúng tôi trở lại một thời đại và một thế giới khác. Tại cửa khẩu, chúng tôi bị sốc bởi sự tách bạch về chủng tộc, như thể một nhát cắt đôi bằng dao mổ: nét mặt thô kệch đặc trưng của miền bắc Trung Quốc bất ngờ nhường chỗ cho nét thanh mảnh, da trắng xanh và mái tóc vàng hoe của người Caucasus. Băng từ nước này sang nước khác cũng là một bước nhảy về quá khứ: xa lộ hai chiều, cầu và nhà chọc trời bên phía Trung Quốc nhường chỗ cho cảnh nghèo nàn, quê mùa và xưa cũ. Ở đây thời gian đã ngưng lại trong bóng tối thời kỳ Xô viết. Liu Desheng chờ chúng tôi trong quán cà phê ở trung tâm Vladivostok. Chúng tôi lần đầu gặp ông tại một bữa ăn trưa ở Bắc Kinh, nơi ông thường đi lại với tư cách đại diện cho các doanh nhân Trung Quốc làm ăn tại cảng Thái Bình Dương quan trọng nhất của Nga. Ông kể cho chúng tôi về những khó khăn các nhà đầu tư phải đối mặt trong một khu vực bị nạn tham nhũng tàn phá. “Trong vài năm đầu tiên, một người Trung Quốc làm ăn với một người Nga phải giao nộp gần như toàn bộ tiền kiếm được của mình cho người Nga. Đó là điều chúng tôi muốn nói khi chúng tôi nói về mafia. Bọn mafia không phải là một thực thể riêng biệt, độc lập. Nó ở khắp nơi. Nhưng một khi đã thiết lập được mối quan hệ tin cậy, mọi thứ trở nên tốt hơn.” Sinh năm 1973, Liu là hiện thân phiên bản Trung Quốc của giấc mơ Mỹ. Năm 1995, ông quyết định từ bỏ công việc đầu bếp và đi vào kinh doanh với hai người anh bán sản phẩm Trung Quốc trên thị trường bán lẻ ở Vladivostok. Hai anh trai của ông là những người tiên phong. Họ đến thành phố Nga này lần đầu tiên vào năm 1992, làm việc trong ngành xây dựng với mức lương tháng tương đương 120 euro. Sáu tháng sau, họ quay về làng thuyết phục gia đình bắt đầu kinh doanh các sản phẩm Trung Quốc sau khi thấy được cơ hội kinh doanh to lớn. Liu lớn lên trong một gia đình nông thôn nghèo; chỉ học tới bậc tiểu học và sau đó là một khóa học nấu ăn. Bước đầu ông kiếm sống trong một nhà hàng, rồi trong một nhà máy bia, và ông đã không một chút ngần ngại bỏ lại sau lưng tất cả để cùng anh em của mình thử vận may với ngành kinh doanh mới. “Tôi vượt qua biên giới Nga lần đầu vào ngày 28 tháng 10 năm 1995,” Liu kể với chúng tôi. Ông ngồi giữa trợ lý và tài xế của mình tại quầy cà phê trong một khách sạn năm sao. Sáng sớm hôm đó tài xế của https://thuviensach.vn ông đón chúng tôi bằng một chiếc Mercedes hiện đại ít được thấy ở Vladivostok. “Tôi bắt đầu bằng cách bán giày sản xuất từ Hắc Long Giang. Năm mươi tám ngày sau, tôi đã kiếm được gia tài đầu tiên: 24.000 rúp, bằng khoảng 500 euro,” ông mỉm cười, nhớ lại. “Lúc đó tôi ngủ ở ngay nơi tôi cất giữ hàng để tiết kiệm tiền, trong khi anh trai tôi đảm nhận cung ứng hàng mới. Chúng tôi bắt đầu phát triển và mở cửa hàng đầu tiên. Rồi chúng tôi mua luôn vị trí bên cạnh, phá bức tường để mở rộng cửa hàng,” Liu – ông bố của ba đứa con, mười một, sáu và ba tuổi – tiếp tục. Gia đình và bạn bè đóng một vai trò quan trọng, ông khẳng định với chúng tôi. Hiện nay có hơn 120 người trong vòng thân thuộc của ông tham gia vào một doanh nghiệp mở rộng trên toàn Nga và sử dụng hàng ngàn người. Công ty hiện đang sở hữu bốn trung tâm mua sắm ở Vladivostok, hai ở Khabarovsk một số cửa hàng tại Moscow. Với ánh mắt sắc lẹm và thân hình vạm vỡ, Liu tự tin thể hiện vai trò đứng đầu gia tộc truyền thống của Trung Quốc, trong trường hợp của ông, là lãnh đạo những đồng hương táo bạo. “Gia đình tôi là một trong những gia đình có ảnh hưởng nhất tại Vladivostok,” ông nói với chúng tôi. “Ở đây nếu anh gặp bất kỳ rắc rối nào, chỉ cần đưa ra danh thiếp của tôi cho một người Trung Quốc bất kỳ trên xe buýt hay trên đường phố, họ sẽ giúp anh. Họ biết tôi là ai.” Để chiếm được lòng tin của ông, chúng tôi đã gặp ông nhiều lần trong các nhà hàng Trung Quốc, nơi nhân viên vội vàng đưa chúng tôi vào phòng riêng tốt nhất của họ. Chúng tôi nâng ly chúc mừng tình hữu nghị Trung Quốc – Tây Ban Nha, khoe kỹ năng dùng đũa của chúng tôi, và gọi một số món ăn yêu thích của miền bắc Trung Quốc mà chúng tôi nhớ được bằng tiếng quan thoại. Không phải là lần đầu tiên, chúng tôi thấy rằng bàn ăn là nơi tốt nhất khi cần phá vỡ thái độ dè dặt của người Trung Quốc. “Nga đánh thuế 50 phần trăm các sản phẩm nhập khẩu từ Trung Quốc,” ông nói với chúng tôi “vì thế một số người quyết định nhập hàng bất hợp pháp. Họ chuyển hàng bằng xe tải đến biên giới và hối lộ hải quan Nga. Khi xe đã qua biên giới, họ cần tránh đi đường chính hoặc có bất kỳ hành vi đáng ngờ nào, vì nếu họ bị chặn lại ở một trạm kiểm soát khác, giá thành của hàng hóa sẽ tăng lên, do họ lại phải hối lộ lần nữa.” Giữa những lần nâng ly rượu gạo nhắm với miếng thịt lợn chua ngọt, Liu cho chúng tôi biết nhận xét của ông về bí mật mang lại thành công cho doanh nghiệp Trung Quốc tại Nga. Dần dần, chúng tôi bị cuốn vào cốt lõi của hiện tượng di cư của người Trung Quốc ở đất nước này và bắt đầu hiểu được nỗi sợ lan truyền trong người dân địa phương. “Nếu người Nga không muốn chúng tôi đưa hàng hóa bất hợp pháp vào nước này, họ nên giảm thuế đánh lên sản phẩm của chúng tôi,” Liu nói.[15] Sau này, các quan chức Nga cho chúng tôi biết những khoản thuế được áp dụng để bảo vệ các ngành công nghiệp địa phương yếu ớt, nhưng đối với Liu điều này có vẻ vô lý: “Người Nga không thể sống thiếu sản phẩm Trung Quốc. Khi cảnh sát gây rắc rối cho doanh nhân Trung Quốc, tuyên bố doanh nghiệp của họ bất hợp pháp và cố gắng đóng cửa chúng, các doanh nhân đến gặp tôi và nói rằng chúng ta nên bỏ đi và ngừng bán hàng cho họ. Chúng ta hãy xem lúc đó họ sẽ xoay xở như thế nào!” Liu kết luận, ám chỉ đến sự phụ thuộc của miền đông Nga vào Trung Quốc về vật tư nông nghiệp và hàng tiêu dùng.[16] Mức độ phụ thuộc này càng rõ rệt khi chúng tôi ghé thăm chợ lớn nhất tại Vladivostok, do Liu làm chủ. Rộng khoảng 4.000 mét vuông, ngôi chợ nhìn rất ấn tượng với một nghìn quầy hàng và 2.000 nhân viên. Trong khu có mái che, các quầy hàng được sắp xếp theo quê quán của chủ quầy người Trung Quốc, những người này điều hành gần như toàn bộ công việc kinh doanh trong chợ. Dãy quầy dành cho các “nhà sản xuất giày từ Vân Nam” nằm cạnh dãy dành cho “thợ may từ Cát Lâm,” còn các thương nhân từ Hà Bắc bán đồ lặt vặt, đồ chơi và đồ trang sức rẻ tiền. Ở khu vực ngoài trời, chúng tôi thấy một cái chợ trời khổng lồ, ở đây các container vận chuyển được biến thành quầy hàng. Nga, Việt Nam, Trung Á và, phần lớn là thương nhân Trung Quốc tranh nhau bán gia vị, đèn pin, áo thun, bánh mì, bánh kẹo, thực phẩm đóng hộp và mọi thứ bạn có thể tưởng tượng ra. Trên 80 phần trăm sản phẩm bày bán đến từ Trung Quốc và – trước nỗi tức giận của người dân địa phương – có rất ít tác động tạo ra việc làm cho địa phương vì hai phần ba nhân viên bán hàng là người Trung Quốc. Cùng một xu hướng này có thể bắt gặp trên khắp nước Nga: 83 phần trăm người lao động nước ngoài tại thị trường Siberia là người Trung Quốc, và khi chúng tôi xem xét tình hình này trong toàn bộ nước Nga con số này là 61 phần trăm.[17] Thành công của hàng ngàn thương nhân Trung Quốc hoạt động ở Siberia tương phản mạnh mẽ với sự suy sụp của Nhà nước Xô-viết cũ, giờ đây đang cảnh giác với sự phát triển thần kỳ của nước láng giềng. Trong khi các đô thị biên giới Trung Quốc như Suifenhe đang phát triển rầm rộ, không gì có thể kìm hãm được, thì bầu không khí khi chúng tôi ra khỏi ga đường sắt Trans-Siberia tại Khabarovsk là một thứ không khí chùng xuống với nỗi luyến tiếc một thời đã xa. Trong thời gian chúng tôi ở lại thành phố này – https://thuviensach.vn nơi mà hầu hết mọi người vẫn lái những chiếc Lada cũ nhưng chưa chịu vào nghĩa địa ôtô – người dân ở đây đã tổ chức một bữa tiệc sôi nổi chào mừng sinh nhật lần thứ 152 của Khabarovsk. Các gia đình đổ dồn ra đường phố, từ ông bà, con cháu mặc áo quần đẹp nhất đến các thủy thủ nắm tay các cô gái có vẻ quê mùa mang giày cao gót. Tất cả chen chúc trên con đường dọc theo bờ sông, chào đón những tia nắng xuân đầu tiên sau một mùa đông dài khắc nghiệt và vui đùa trong công viên giải trí trông như bước ra từ một cảnh phim gián điệp thời chiến tranh lạnh. So sánh là điều không thể tránh khỏi. Ở bên này sông Amur mọi người ca hát, khiêu vũ, uống rượu và ăn mừng, dường như không quan tâm bằng cách nào những người láng giềng bờ bên kia đang phát triển với tốc độ điên rồ. Trung Quốc và Nga là những người quen cũ, họ đã trải qua nhiều thế kỷ chiến tranh với nhau, mỗi nước sở hữu một phần lãnh thổ có một trữ lượng khổng lồ tài nguyên thiên nhiên, từ vàng, dầu đến nước ngọt và gỗ hiếm. Thực trạng di cư của người Trung Quốc đã trở thành một vấn đề rất nhạy cảm ở Nga, quốc gia hiện đang sống trong nỗi sợ về một cuộc xâm lược thầm lặng của người Trung Quốc.[18] Như chúng tôi đã xác nhận trong suốt chuyến đi, Trung Quốc cũng đang mở rộng sang khu vực Trung Á láng giềng, từng là một phần của Liên Xô và dù tình trạng hiện nay không còn như trước, vẫn là một vùng lãnh thổ bao la nằm dưới tầm kiểm soát của Moscow.[19] Nga đã không quên rằng, trước cuộc cách mạng Tháng Mười, thương nhân Trung Quốc chiếm 13 phần trăm dân số địa phương trong vùng lãnh thổ phía đông của Nga, một khu vực chiến lược đối với Moscow.[20] Các chuyên gia và chính trị gia theo dõi tình hình này với sự quan ngại, đặc biệt vì những tác động trong tương lai: bốn tỉnh ở miền bắc Trung Quốc có chung biên giới với Nga (Nội Mông, Hắc Long Giang, Cát Lâm và Liêu Ninh) có dân số đến 132 triệu người[21] cũng như các tài nguyên thiên nhiên ngày càng hiếm như nước, gỗ, dầu và đất đai màu mỡ. Ở phía bên kia sông Amur, một lãnh thổ rộng lớn trải dài từ Irkutsk đến Vladivostok chỉ 6 triệu người cư trú và có các tài nguyên thiên nhiên, nguyên liệu Trung Quốc cần. Ngoài ra còn có tác động tâm lý từ thực tế Trung Quốc – một biểu tượng của nghèo đói cách đây chỉ ba thập niên khi chủ nghĩa Mao kết thúc – giờ đây là một quốc gia giàu có. Là một quốc gia kiêu hãnh từng giữ vị trí cường quốc thế giới và xem thường nước láng giềng nghèo nàn, Nga không dễ thừa nhận một thực tế là thời thế đã thay đổi. Dù người Nga có thích hay không, thời điểm của Trung Quốc cuối cùng đã đến. Bất chấp lo lắng từ mối quan tâm về một cuộc xâm lược thầm lặng đang xảy ra ở Siberia, nhiều người xem Bắc Kinh là giải pháp duy nhất cho một khu vực đang phát triển bị Moscow lãng quên và bị tác động bởi suy giảm dần dân số. “Ở đây chúng tôi không được lựa chọn. Đến năm 2050 dân số của vùng Viễn Đông của Nga sẽ giảm từ 6 triệu xuống còn 4 triệu. Chúng tôi đã thực sự thiếu lao động và tương lai sẽ càng thiếu hơn. Rồi chúng tôi sẽ phụ thuộc vào thương mại, đầu tư và lao động Trung Quốc,” Vladimir Kucheryavenko, nhà nghiên cứu tại Viện Nghiên cứu Kinh tế của Khabarovsk thuộc Viện khoa học Nga, lập luận. Các chuyên gia khác, chẳng hạn như Mikhail Tersky, giám đốc Trung tâm Phát triển Chiến lược Thái Bình Dương tại Đại học Vladivostok, hoàn toàn buông xuôi, nhấn mạnh số phận của nước Nga nằm trong sự hợp tác với Trung Quốc. “Chúng tôi không có tương lai, trừ khi đó là tương lai với Trung Quốc. Thật điên rồ khi cản đường đi của cơn cuồng phong. Nếu Trung Quốc xem chúng tôi là kẻ thù thì sẽ càng tồi tệ hơn cho nước Nga, vì vậy sẽ tốt hơn cho chúng tôi, khi hợp tác với nhau. Giờ đây vấn đề chỉ là tìm cách giảm thiểu tổn thất của chúng tôi.” https://thuviensach.vn Lịch sử tự lặp lại Tìm hiểu hoạt động kinh doanh của đội quân bán dạo Trung Quốc và lang thang qua các khu chợ Nga của Liu chúng tôi có thể biết được phần nào chiến lược của người di cư Trung Quốc, nhu cầu sống xa quê hương vì lý do kinh tế của họ và, quan trọng nhất, tầm tác động khu vực từ việc bành trướng của họ khắp hành tinh. Tác động này trước tiên được cảm nhận bởi các doanh nghiệp địa phương, chỉ có thể đứng nhìn khi bị mất địa bàn vào tay người Trung Quốc, những đối thủ cạnh tranh vừa có tổ chức tốt hơn vừa có thể bán hàng hóa với giá không thể cạnh tranh nổi.[22] Về sau, chúng tôi sẽ thấy bằng cách nào cuộc di cư này đồng thời chuyển các tiêu chuẩn về lao động và môi trường Trung Quốc ra toàn thế giới. Tuy nhiên, không thể hiểu được cộng đồng người Trung Quốc trên khắp hành tinh nếu không xét đến luồng di cư đã diễn ra trong nhiều thập niên ngay trong đất nước Trung Quốc. Từ khi bắt đầu mở cửa nền kinh tế Trung Quốc, ít nhất 200 triệu người đã lìa bỏ nông thôn tìm kiếm cơ hội mới ở thị thành. Các chuyên gia dự đoán trong vài năm tới 300 triệu người nữa sẽ thực hiện cuộc hành trình y hệt. Trong khi biến động dân cư ngày càng tăng trong chính Trung Quốc, do tăng trưởng kinh tế thúc đẩy, một dòng người di cư lớn cũng bắt đầu tìm kiếm cơ hội mới bên ngoài Trung Quốc, chinh phục thị trường quốc tế ở khắp mọi nơi, từ Nigeria đến Argentina, từ Papua New Guinea đến Canada. Ở đây chúng ta thấy sự gia tăng xu hướng đã bắt đầu từ nhiều thế kỷ trước nhưng hiện nay lớn hơn, nhanh hơn, rộng hơn và quyết đoán hơn bao giờ hết. Người Trung Quốc đã di cư trong hàng trăm năm, chạy trốn khỏi nạn đói, chiến tranh, đàn áp (cả trước khi cộng sản lên nắm quyền) và xung đột xã hội. Tất cả những yếu tố này đã góp phần khiến Trung Quốc có một trong những dân số di cư lớn nhất trong lịch sử, khoảng 35 triệu người các sắc tộc Trung Quốc – chủ yếu là người tộc Hán[23] – sống rải rác trên khắp hành tinh.[24] Ở một số khu vực châu Á, di cư Trung Quốc bắt đầu từ thế kỷ 12, khi đế quốc Trung Hoa mới bắt đầu biến mình thành cường quốc hải quân và đạt được trong thế kỷ 15 với Đô đốc Trịnh Hòa, được nhiều người xem là Christopher Columbus của Trung Quốc. Trịnh Hòa chỉ huy nhiều cuộc thám hiểm theo lệnh của Hoàng đế Minh Thành Tổ của triều Minh và đưa Trung Quốc đi xa đến Vịnh Aden trên bờ biển của Somalia ngày nay. Bảy chuyến đi biển mà ông đã chỉ huy từ năm 1405 đến năm ông qua đời, 1433, đều nhằm mục đích mở rộng hệ thống thu thuế và triều cống của một quốc gia mà vào thời điểm đó không quốc gia nào khác sánh kịp về công nghệ hiện đại và tìm cách kiểm soát các vùng biển. Với những con tàu lớn gấp bốn tàu Santa Maria của Columbus đi Tây Ấn, những chuyến đi của Trịnh Hòa – một thái giám có nguồn gốc Hồi giáo được các hoàng đế nhà Minh tôn trọng do sự can đảm trong chiến đấu – chỉ huy vận chuyển đến 27.000 người trên nhiều con tàu.[25] Những chuyến đi của ông đánh dấu sự bắt đầu thời kỳ thương mại vàng son trong khu vực Đông Nam Á, thúc đẩy buôn bán gia vị, hàng thủ công mỹ nghệ và giúp các cảng như Malacca trở nên quan trọng như chúng vẫn được hưởng ngày nay trên các tuyến đường biển hiện đại.[26] Được những cải tiến trong hàng hải dẫn dắt, thương mại đã trở thành bàn đạp thực sự cho việc di cư dần dần của hàng triệu người Trung Quốc trên khắp châu Á. Con cháu của họ ngày nay chiếm phần lớn dân số của các nước khác nhau trong khu vực: Học viện Khoa học Xã hội Trung Quốc ước tính có 28 triệu người sắc tộc Trung Quốc sống rải rác khắp châu Á, tạo thành một phần quan trọng dân số ở các nước như Singapore, Malaysia, Thái Lan và Indonesia.[27] Buôn người cũng góp phần trong sự xuất hiện một số lượng nhỏ người nô lệ Trung Quốc tại các thuộc địa của phương Tây ở Mỹ và châu Phi. Tuy nhiên, chỉ đến khi bãi bỏ việc buôn người trong thế kỷ 19 việc di cư của người Trung Quốc mới thực sự bắt đầu tỏa khắp toàn cầu. Tại thời điểm này người di cư Trung Quốc bắt đầu xuất hiện trong trang trại ở Peru, trong hầm mỏ ở Nam Phi, và thậm chí trên chiến trường Thế chiến thứ nhất, nơi Anh, Pháp và Nga sử dụng đến 150.000 công nhân Trung Quốc vào các việc như đào hào và chôn xác với đồng lương khốn khổ.[28] Trong những thập niên này, Trung Quốc đã thực sự phân rã. Bất ổn chính trị, khó khăn kinh tế và hỗn loạn chung lên đến đỉnh điểm trong cuộc nội chiến đẫm máu và cuộc xâm lược của Nhật Bản, tạo ra các điều kiện đặt nền móng cho quá trình di cư hiện đại trước khi nước Cộng hòa Nhân dân thành lập vào năm 1949. Những làn sóng người di cư Trung Quốc từ các tỉnh như Phúc Kiến, Quảng Châu đã không chút ngần ngại vay nợ chồng chất để kiếm được vé tàu giúp họ thoát xa khổ cực và cuộc xâm lược của nước ngoài và đưa họ đến vùng đất hứa. Điều gì đã xảy ra với họ? Họ có đạt được mục tiêu của mình? Để làm được điều đó, họ đã phải đối mặt với gian khổ khắc nghiệt, còn tồi tệ hơn so với những gì một người bán dạo Trung Quốc hiện đại trải qua. https://thuviensach.vn Tuy nhiên, đối với nhiều người phần thưởng cho nỗ lực của họ ngày nay vẫn còn thấy rõ, như trường hợp của vài người chúng tôi được gặp trong chuyến đi của mình. Họ rời Trung Quốc để có cuộc sống thành đạt và họ làm giàu và không bao giờ quay lại. Ngày nay, con, cháu, chắt của họ không còn là người di cư nữa. Thay vào đó họ tạo nên những thế hệ mới người Trung Quốc ở nước ngoài. Chẳng hạn Fung Xi Mao, rời quê nhà Quảng Châu vào năm 1947 nghĩa là ông sẽ không bao giờ gặp lại cha mình. Ông chỉ mới mười tám tuổi khi bắt đầu cuộc hành trình đến miền đất hứa Venezuela – nơi rốt cuộc ông cũng đến được sau một tuần vượt Thái Bình Dương, từ Hồng Kông qua Manila và Honolulu, tiếp đó đến San Francisco, Managua và Caracas. Nhìn ông ngồi trong văn phòng của mình ở Maracay, cách thủ đô Venezuela 110 km về phía tây, không ai nghĩ trong vài năm đầu tiên sau khi đến đây ông phải ngủ trong quán cà phê nơi ông làm việc ngày 12 giờ để được trả chỉ 100 bolivars một tháng, bằng khoảng 15 euro. Tường văn phòng công ty nơi ông và con trai điều hành đế chế nhỏ của mình treo đầy các giải thưởng công nhận thành tựu kinh doanh. Ngoài ra còn có một loạt bức ảnh ông bắt tay với những người bạn cũ, trong số đó có các cựu tổng thống Venezuela Carlos Andrés Pérez và Rafael Caldera. Tuy nhiên, ông nói với chúng tôi, trở lại lúc bắt đầu hành trình gian khổ của mình, ông không bao giờ tin rằng ông sẽ một ngày được sánh vai với những người tai to mặt lớn của Venezuela. “Tôi định cư ở Maracay vào năm 1957. Lúc đó chỉ có 3,5 triệu người sinh sống tại Venezuela. Đây là một miền đất của cơ hội,” ông nhớ lại.[29] Ông nói chậm rãi bằng thứ tiếng Tây Ban Nha Nam Mỹ vẫn có thể nghe được vài ngữ âm tiết lộ nguồn gốc thực sự của ông. Giống như Liu, doanh nhân điều hành chợ ở Siberia Nga, Fung Xi Mao tiến lên trong kinh doanh bằng sức mạnh của cá tính đầy tham vọng, khả năng hy sinh và tính táo bạo khi đối mặt với rủi ro. Ông cũng nhận được hỗ trợ tài chính của những người đồng hương, tất cả đều đến từ làng quê Ân Bình của ông. “Một người bạn cho tôi mượn 12.000 bolivar [gần 2000 euro với tỷ giá hiện nay]. Tôi dùng số tiền đó để dựng nên một tiệm đồ sắt và sau đó là một tiệm bán buôn hàng hóa Trung Quốc. Không có cạnh tranh. Hàng năm tôi nhập khẩu một trăm container từ Hồng Kông và lợi nhuận của tôi là 30 phần trăm.” Thu nhập của ông tăng vùn vụt. Đầu tiên ông sử dụng chúng để mở một nhà máy sản xuất đồ chơi và tiếp đó một chuỗi các siêu thị. Ông làm giám đốc một ngân hàng trong mười năm. Ông thành lập một kênh truyền hình, một tờ báo, và đầu tư vào ngành công nghiệp xây dựng đầy lợi nhuận. Nói cách khác, người nhập cư nghèo ngày nào giờ đã là một triệu phú. Nhiều đồng hương của Fung Xi Mao theo bước chân của ông. Bằng chứng có thể được nhìn thấy trong mạng đường phố nhộn nhịp ở trung tâm Maracay mà ngày nay đã bị các doanh nghiệp Trung Quốc chiếm hữu thực sự. Ở đấy không có cửa hàng bán sản phẩm gia dụng, phần cứng và các thiết bị điện tử hoặc bất kỳ đồ sắt nào mà không dưới sự kiểm soát của người Trung Quốc di cư từ Ân Bình, như đã được chỉ rõ bằng chữ “Fung” – dòng họ tiêu biểu của vùng này – treo trên lối vào của hầu hết doanh nghiệp. Fung Xi Mao, người đứng đầu đáng kính của gia tộc, đã đóng một vai trò quyết định trong sự phát triển này. Từ khi giàu lên, ông đã làm việc không mệt mỏi để giúp đỡ những người đồng hương của mình thành công trong kinh doanh. “Trong những năm qua nhiều người Trung Quốc đã yêu cầu tôi cho mượn tiền để giúp họ lập doanh nghiệp riêng. Họ luôn luôn hoàn trả – không một ai từng làm tôi thất vọng. Họ chỉ cần hứa với tôi. Ở Trung Quốc, đưa ra một lời hứa cũng quan trọng như ký một văn tự,” ông nói với chúng tôi. Người ta ước tính từ thế kỷ 17 đến nay có từ 3 đến 7 triệu người Trung Quốc như Fung Xi Mao rời quê hương để tìm kiếm cơ hội mới ở nước ngoài.[30] Nhiều người khác ra đi để thoát khỏi đàn áp hay bắt bớ trong các cuộc đấu tranh ý thức hệ thời chiến tranh lạnh.[31] Trong thầm lặng, cộng đồng người Trung Quốc di cư trên toàn thế giới đã từng bước lưu dấu vĩnh viễn ở nhiều quốc gia, chủ yếu là ở Đông Nam Á và cả châu Phi nữa.[32] Trong thực tế, sắc dân Trung Quốc là nhóm sắc tộc lớn nhất ở các nước như Singapore (76,8 phần trăm), và tạo thành một bộ phận quan trọng trong thành phần xã hội của Malaysia (25,6 phần trăm), Thái Lan (11 phần trăm) và Brunei (29,3 phần trăm).[33] Chắc chắn yếu tố làm cho các cộng đồng di cư này trở nên rất quan trọng trong xã hội tiếp nhận là sức mạnh kinh tế của họ. Điều này rất rõ từ các mức độ tham gia của cộng đồng này trong các nền kinh tế các nước, từ 4,5 phần trăm GDP của Việt Nam đến 80 phần trăm của Singapore. Ngay ở các nước như Indonesia, nơi người dân có gốc Trung Quốc chỉ chiếm 3 phần trăm của dân số, nhóm này cũng đóng một vai trò quan trọng trong nền kinh tế nội địa. Một số ước tính thậm chí còn thử đưa ra con số suy đoán rất cao về tài sản tích lũy của người Trung Quốc sống ở nước ngoài qua nhiều thế kỷ: một con số khó tin, 1.500 tỷ đô la.[34] https://thuviensach.vn Như chúng ta đã thấy ở phần trước, sự giàu có to lớn này phần lớn là từ tính cách đặc trưng của người Trung Quốc. Khả năng làm việc chăm chỉ và tiết kiệm tiền bạc, cũng như khả năng kinh doanh nhạy bén, được truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác, như nằm sẵn trong gien của họ. Tuy nhiên, đây không phải là yếu tố tác động duy nhất. Sự thành công của người Trung Quốc di cư cũng có thể được giải thích bởi mạng lưới kết nối do “Hội Trung Quốc vĩ đại” tạo ra:[35] bất cứ ở đâu có một người Trung Quốc muốn lập một doanh nghiệp, sẽ luôn có một người đồng hương sẵn sàng cho vay tiền hay giúp đỡ để có được thị thực hay giấy phép cho dù không có quan hệ gia đình hay sắc tộc. “Tính cách này rất đặc biệt đối với người di cư Trung Quốc. Trong khi một số nước khác có chung văn hóa Nho giáo cũng hành xử tương tự, nhưng tinh thần đoàn kết trong cộng đồng người Trung Quốc ở nước ngoài mạnh hơn nhiều,” chuyên gia di cư Zhuang Guotu giải thích. Zhuang nhấn mạnh rằng điều đó cũng phát xuất từ “tình cảm hội đoàn” đặc trưng cho văn hóa phương Đông (so với “chủ nghĩa cá nhân phương Tây”), lối hành xử này chịu ảnh hưởng phần lớn từ thực tế trong nhiều thế kỷ một tỷ lệ lớn người di cư Trung Quốc đến từ cùng một vùng ven biển của Trung Quốc (ví dụ như Phúc Kiến và Quảng Đông). “Sức mạnh gắn kết gia đình và tình quê hương rất quan trọng đối với người Trung Quốc sống ở nước ngoài.” Như vậy, quan hệ trong nội bộ người Trung Quốc được tăng cường giữa những người di cư sau khi rời khỏi quê hương gốc gác của họ: Ở Trung Quốc đại lục[36] mọi người nuôi giữ tình cảm đó trong mỗi gia đình. Sự gắn bó mạnh mẽ với phong tục, ngôn ngữ và văn hóa Trung Quốc giải thích rõ sự thiếu quan tâm lúc đầu của những nhóm người di cư trong việc hội nhập hay thậm chí thích nghi với xã hội tiếp nhận họ. Người di cư Trung Quốc thường có xu hướng sống khép kín và rất ít tiếp xúc với người dân địa phương, trừ giao dịch kinh doanh.[37] Dù ý thức cộng đồng của lớp tiên phong thường có giảm đi chừng mực nào đó trong các thế hệ con cháu của những người di cư, nhưng ý thức gánh vác di sản và các giá trị nhất định phải được truyền lại cho các thế hệ tương lai vẫn tiếp diễn mạnh mẽ. Ngôn ngữ và hôn nhân trong cộng đồng đảm bảo duy trì di sản văn hóa giữ các thế hệ tương lai gắn chặt với gốc rễ Trung Quốc của họ. “Trong thời của ông tôi, mọi thứ đều rất khắt khe theo kiểu anh phải kết hôn với người cùng làng, chứ không chỉ cùng sắc tộc với mình. Bây giờ mọi thứ không còn khắt khe như trong thời của ông tôi, nhưng vẫn còn nếp nghĩ ấy trong thế hệ trẻ, rằng chúng nên kết hôn với người đồng chủng,” Bonnie Pon, cháu của một di dân Quảng Đông đến Nam Phi vào cuối thế kỷ 19, giải thích. Gia đình của Bonnie vẫn điều hành doanh nghiệp do ông của anh thành lập hơn một trăm năm trước ở trung tâm của cái gọi là “Phố Tàu đầu tiên” ở Johannesburg. Anh bây giờ là một phần của phả hệ hiện có năm mươi sáu thành viên trải khắp Nam Phi, và cũng có những nhánh ở xa tận Canada, Úc, New Zealand và Singapore. “Tất cả, chỉ trừ hai trong 56 người đều đã lập gia đình với người gốc Trung Quốc,” anh kể với chúng tôi. Cũng như tâm lý truyền thống bắt nguồn từ “xã hội Trung Quốc cũ,” khiến ông của Bonnie không chấp nhận hôn nhân khác sắc tộc, xu hướng này cũng bị ảnh hưởng bởi sự phân biệt chủng tộc ở Nam Phi, nơi người Trung Quốc được xem là “không trắng,” và do đó có nghĩa là “đen.” “Sống ở Nam Phi, người Trung Quốc không ngừng được nhắc nhở về sắc tộc. Đối với chúng tôi hôn nhân cùng sắc tộc là điều tất nhiên.” Đã lâu sau khi kết thúc nạn phân biệt chủng tộc, Erwin, con trai của Bonnie, tiếp tục truyền thống gia đình: anh kết hôn với một phụ nữ Đài Loan vừa mới sinh con gái mà Bonnie đảm bảo với chúng tôi rằng bé sẽ học các ngôn ngữ chính thức ở trường – tiếng Anh và tiếng Afrikaans – và học tiếng Quảng Đông và tiếng quan thoại ở nhà. “Chúng tôi may mắn là cha mẹ của chúng tôi kiên quyết chúng tôi phải giữ tiếng mẹ đẻ của mình,” ông nói thêm. Bonnie, sinh ra ở Nam Phi, thừa nhận ông bị “Tây hóa về nhiều mặt,” vẫn rất coi trọng cội rễ và di sản Trung Quốc của ông; đồng thời ông cũng tách mình ra khỏi các giá trị đang nổi lên ở Trung Quốc hiện đại. “Khi tôi nhìn vào gương tôi thấy một khuôn mặt Trung Quốc. Tuy nhiên, chúng tôi sinh ra ở Nam Phi và chúng tôi sống ở đây cả đời mình. Tôi đi Trung Quốc mỗi năm một lần để mua hàng hóa, nhưng tôi không quen với lối sống ở Trung Quốc. Đó không phải là quê hương đối với tôi, theo nghĩa tôi không thoải mái với cách họ hành xử. Trong vài khía cạnh, gia đình chúng tôi truyền thống hơn những thanh niên cộng sản thời nay,” ông kết luận. Trong một gia đình đã sống năm thế hệ ở Nam Phi, quốc gia với nhiều người gốc Trung Quốc nhất ở châu Phi,[38] Bonnie và gia tộc của ông bảo vệ DNA Trung Quốc của họ như một kho báu nhỏ. Đối với họ, chính mã di truyền cho họ biết họ là ai và từ đâu đến. https://thuviensach.vn Hậu duệ của Tôn Trung Sơn ở Ecuador Dáng người thanh mảnh, đôi mắt hình trái hạnh nhân linh lợi và bộ ria mép thanh tú, không khó để nhận ra nguồn gốc Trung Quốc của Harry Sun Soria. Tuy nhiên, câu chuyện về viên cựu thị trưởng của Guayaquil, thủ đô kinh tế của Ecuador, khác với những người Peru, Brazil và Ecuador có ông bà hay cụ kỵ đến Nam Mỹ tham gia xây dựng đường sắt hay làm việc ở đồn điền mía đường trong thế kỷ 19. Harry Sun là thành viên gia đình Tôn Trung Sơn, tổng thống đầu tiên của Trung Quốc, người đã thành lập Trung Hoa Dân Quốc vào năm 1911. Dòng máu chảy trong người ông cùng tổ tiên với dòng máu đã giúp chấm dứt nhiều thiên niên kỷ cai trị của các hoàng đế Trung Quốc. Harry Sun nói với vẻ cân nhắc, sắc giọng như thể thôi miên người nghe, điển hình của những người có học được thiên phú tài năng nói chuyện với công chúng. Cũng như vai trò thị trưởng, khả năng này đã giúp ông trở thành thành viên quốc hội vào năm 2002. Vị kiến trúc sư và là cha của hai cô con gái giờ đã nghỉ kinh doanh một phần, dành tài sản và thời gian điều hành Quỹ Tôn Trung Sơn Ecuador mà ông là chủ tịch. Mặc dù cách ông cố mình bốn thế hệ – ông Sun Kun Sang, anh em ruột với người sáng lập Trung Quốc hiện đại – Harry Sun vẫn một mực trung thành với nguồn cội của mình. “Tôi cảm nhận được mình là người Trung Quốc,” ông nói với chúng tôi tại văn phòng của ông trong một khu chợ cao cấp Guayaquil. “Tôi yêu mến người Ecuador và tôi tôn trọng họ. Họ cho chúng tôi một bản sắc chúng tôi trước đây chưa có. Nhưng tôi cảm nhận được mình là người Trung Quốc.” Chỉ cần nhìn vào ông là đủ để tin những gì ông nói: ông đang mặc một bộ đồ truyền thống Trung Quốc may bằng lụa Quảng Đông màu nâu thêu các họa tiết màu đen nổi bật trong thành phố nằm bên bờ đông Thái Bình Dương này. Ông cố của Harry Sun đến Ecuador vào năm 1881, chạy trốn khỏi sự hỗn loạn đang tấn công Trung Quốc vào lúc đó. “Ông xuất thân từ một gia đình nông thôn. Ông bắt đầu là một tá điền rồi sau đó dựng nên doanh nghiệp riêng như xuất khẩu hạt ca cao và cà phê,” Harry Sun nhớ lại. “Vào đầu thế kỷ này, hoàng đế đã ban án tử hình ông và gia đình vì những hoạt động họ đã thực hiện nhằm kết thúc đế chế. Điều này đã khiến Tôn Trung Sơn thăm Ecuador vào năm 1907 để nêu gương.” Ông cố của ông kết hôn với một người phụ nữ Ecuador khiến gia đình Sun cắm rễ xuống đất nước này nhưng không bao giờ phá vỡ mối quan hệ của họ với “quê hương.” “Tôi đã đi Trung Quốc trong hai mươi bảy năm qua. Con gái tôi đã học tại Bắc Kinh trong ba năm. Nó có một cam kết: sau một trăm năm kể từ khi gia đình của chúng tôi chạy khỏi Trung Quốc, chúng tôi sẽ trở lại. Điều quan trọng là dạy cho tất cả con cháu của người dân Trung Quốc yêu Trung Quốc,” ông nói với chúng tôi. “Tôi đồng cảm với những cuộc cách mạng do Tôn Trung Sơn và Mao Trạch Đông lãnh đạo,” Harry Sun tiếp tục. “Tại sao ư? Vì trước đó chúng tôi [ám chỉ Trung Quốc] không là gì cả. Tất cả các cường quốc thế giới xâm chiếm đất nước chúng tôi. Họ nắm quyền kiểm soát Trung Quốc và xem chúng tôi là chiến lợi phẩm chính trị. Họ dạy người Trung Quốc hút thuốc phiện để góp phần cân bằng thương mại, vì thị trường của họ bị tràn ngập với sứ, lụa và sáng chế từ Trung Quốc… Họ hủy hoại người dân Trung Quốc bằng thuốc phiện. Pháp và Anh làm giàu bằng máu của người Trung Quốc. Tại sao tôi lại không nên ủng hộ một cuộc cách mạng?”[39] Harry Sun nhìn thẳng vào mắt chúng tôi khi ông lặp đi lặp lại gần như từng lời, trận tuyến chính của Đảng Cộng sản Trung Quốc liên quan đến các vết sẹo do phương Tây tham lam để lại trên cơ thể Trung Quốc. Đây là cơ sở để Harry Sun xây dựng triết lý của ông về bản sắc và giá trị của việc là người Trung Quốc. Theo cách nói của Harry Sun, quỹ của ông nhằm mục đích “cho Ecuador thấy chúng tôi có nền văn hóa 5.000 năm tuổi. Để chấm dứt huyền thoại người Trung Quốc chỉ là những người bán giày và đồ dệt may,” ông khẳng định, luôn luôn sử dụng ngôi thứ nhất số nhiều. Ngoài chức năng giáo huấn, quỹ này cũng hỗ trợ cho những người Trung Quốc sống trong thành phố, nhóm người tăng theo cấp số nhân do nhập cư bất hợp pháp và tham nhũng của các cơ quan di trú Ecuador. “Chúng tôi cung cấp nơi trú ẩn cho người Trung Quốc. Nếu họ cần giúp đỡ công việc làm ăn, tài chính hay tinh thần, chúng tôi giúp cho họ. Bất cứ khi nào một người Trung Quốc bị đi tù, chúng tôi bảo đảm họ sẽ có ai đó ở giúp đỡ.” Harry Sun là hiện thân của tính cách điển hình của cộng đồng người Trung Quốc ở nước ngoài, một thái độ được thấy ở khắp nơi, từ Mozambique đến Cuba, từ Nam Phi đến Ecuador: gắn bó với cố quốc. Trong khi đang là công dân chính thức của nước tiếp nhận, các cộng đồng này duy trì mối quan hệ chặt chẽ với Trung Quốc bất chấp thực tế cha mẹ hay ông bà của họ đã buộc phải trốn khỏi sự đàn áp của chủ nghĩa Mao hay sự hà khắc của thời đại phong kiến. Ý thức thuộc về Trung Quốc và tự hào là người Trung Quốc dù được sinh ra ở nước khác cũng giải https://thuviensach.vn thích số lượng đóng góp ấn tượng của cộng đồng ở nước ngoài cho Trung Quốc trong suốt thế kỷ 20. Trong những năm 1920 và 1930, người Trung Quốc ở nước ngoài tài trợ xây dựng đường sá, cầu cống, trường đại học và đường sắt như đường sắt Tân Ninh, nối 138 km giữa thị trấn Ân Bình thuộc Quảng Đông và sông Châu Giang. Tập quán này vẫn tiếp tục đến ngày nay. Ví dụ được nêu nhiều nhất, cũng là tiêu biểu nhất, được thúc đẩy bởi Olympic Bắc Kinh năm 2008. Các khoản đóng góp tự nguyện của 350.000 người Trung Quốc sống ở 102 quốc gia trên toàn thế giới đã giúp thanh toán một phần quan trọng trong 100 triệu euro cần thiết để xây dựng hồ bơi Olympic được gọi là “Hộp nước” (Water Cube). “Chúng tôi đã xây dựng nó để gửi một thông điệp tới thế giới: chúng tôi cũng là một phần của Trung Quốc,” Sun, người đã đóng góp một phần tài sản của mình để giúp biến công trình biểu tượng thành hiện thực, giải thích. Mặc dù vậy, các khoản đóng góp này chỉ là một phần nhỏ trong sự đóng góp to lớn mà các cộng đồng Trung Quốc ở nước ngoài đã thực hiện cho sự hồi sinh của nước Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa. Trong thực tế, cộng đồng này đã cung cấp nguồn hỗ trợ tài chính chủ yếu để phát triển công nghiệp Trung Quốc từ lúc bắt đầu mở cửa kinh tế và cải cách vào năm 1979, khi “người cầm lái nhỏ bé” Đặng Tiểu Bình thành công lèo lái Trung Quốc ra khỏi tình trạng hỗn loạn mà chủ nghĩa Mao để lại. Người ta ước tính 65 phần trăm của 500 tỷ đô la tích lũy trong đầu tư trực tiếp nước ngoài (DFI) cho đến năm 2003 đến từ các cộng đồng người Trung Quốc ở nước ngoài, đặc biệt là ở Hồng Kông, Đài Loan và Đông Nam Á.[40] Ý thức về giá trị của việc có được một cộng đồng tương đồng về văn hóa có nguồn lực dồi dào ở khắp thế giới, chính quyền cộng sản – vốn đối xử người dân ở nước ngoài với sự khinh miệt trong cuộc Cách mạng văn hóa[41] – từ những năm 1980 đã nỗ lực sửa chữa quan hệ với nhóm này. Trong khi Bắc Kinh đã thực sự từ bỏ công dân ở nước ngoài trong phần lớn thế kỷ 20, thì chính phủ hiện đã quay sang cộng đồng người Trung Quốc giúp xây dựng lại đất nước, thậm chí thông qua các luật trao cho họ ưu đãi hơn về thuế so với các nhà đầu tư nước ngoài khác.[42] Là một phần của chính sách “ra thế giới” và “mang về đại lục” (走出去–引进来), Bắc Kinh đã gửi hàng ngàn đại diện trên toàn thế giới để thu hút vốn và ve vãn các nhà đầu tư nước ngoài có gốc Trung Quốc. Chỉ riêng Phúc Thanh, thành phố có khoảng một triệu dân ở tỉnh Phúc Kiến, người ta ước tính cộng đồng người Trung Quốc ở nước ngoài đã quyên góp hơn 140 triệu euro, đầu tư vào khoảng 900 doanh nghiệp và đóng góp hơn 4 tỷ đô la đầu tư trực tiếp nước ngoài.[43] Ngày nay, một hình thức của chủ nghĩa dân tộc xuyên quốc gia đã phát triển để hàng triệu công dân, dù sống ở hai đầu đối nghịch của thế giới, tìm thấy một yếu tố gắn kết ở quê hương và văn hóa Trung Quốc, dù với nhiều mức độ khác nhau. Trong mắt người phương Tây vốn thường hiểu thế giới từ quan điểm của mô hình nhà nước-quốc gia, hành xử đặc trưng này của người Trung Quốc có thể gây ngạc nhiên hay, trong trường hợp xấu nhất, sợ hãi. Ví dụ, một người Tây Ban Nha, Anh hay Ý cảm thấy gắn bó với quốc gia của mình được xác định bằng đường biên giới cụ thể và đặc trưng bởi ngôn ngữ và văn hóa chung. Khi họ di cư và cắm rễ, ví dụ ở Mexico, Úc hoặc Hoa Kỳ, những mối quan hệ này dần dần biến mất từ thế hệ này sang thế hệ khác khi con cái của họ nhanh chóng hòa nhập với đất nước tiếp nhận và tập quán ở đó. Nói cách khác, con trai của một người Tây Ban Nha nhập cư không còn là “người Tây Ban Nha” nữa; mà là người Mexico. Đối với người di cư Trung Quốc thì thường không như vậy. Nhà báo và học giả Martin Jacques cho rằng điều này là do tự bản chất Trung Quốc là một quốc gia: thay vì là một nhà nước-quốc gia, Trung Quốc là một nhà nước-nền văn minh. Như vậy, ý thức thuộc về một văn hóa, một truyền thống và một lịch sử kéo dài chính thức hơn 5.000 năm sẽ không biến mất sau khi một cá nhân di cư, bất chấp thực tế là họ đang cư trú trên một lãnh thổ khác và đang sống trong một thực tế xã hội và văn hóa khác. Văn minh là yếu tố gắn kết, sợi chỉ giữ chuỗi ngọc do cộng đồng to lớn người Trung Quốc ở nước ngoài tạo nên. Người Trung Quốc, dù ở trong hay ngoài biên giới Trung Quốc, được đắm mình trong dòng chảy văn minh vĩ đại, trong đó truyền thống, tín ngưỡng, ngôn ngữ, phong tục và văn hóa được truyền từ cha mẹ sang con cái. Nói cách khác, cho dù anh xa Trung Quốc đến đâu đi nữa, anh cũng không bao giờ thôi là người Trung Quốc. Nhiều năm qua, nhà nước Trung Quốc đã luôn đóng vai người bảo vệ nền văn minh cổ kính này. Trước tiên là các vương triều, với nhóm tinh hoa gồm quan lại và viên chức cấp cao, và sau đó là chính quyền cộng sản đã đảm nhiệm vai trò người bảo vệ và đại diện của di sản quý giá này, quy tụ tất cả mọi thứ từ triết lý của Khổng Tử đến ý thức tôn trọng tổ tiên và gia đình. Trong kỷ nguyên hiện đại, điều này dẫn https://thuviensach.vn đến ý thức rõ rệt về chủ nghĩa dân tộc vốn đóng một vai trò quan trọng. Đặc biệt từ khi chủ nghĩa Mao sụp đổ, khiến chế độ không có một điểm tựa ý thức hệ, Bắc Kinh đã hết sức thúc đẩy một lý luận dân tộc chủ nghĩa, không chỉ dựa trên lòng tin vào sức mạnh của Trung Quốc, mà còn vào thông điệp ngầm chống phương Tây và công khai chống Nhật. Khi Mao Trạch Đông còn nắm quyền, chủ nghĩa dân tộc đã được sử dụng để chống lại chủ nghĩa tư bản và quan điểm tư sản, một kỹ xảo tương tự được Bắc Triều Tiên sử dụng hiện nay. Tuy nhiên, trong suốt thời kỳ mở cửa kinh tế của Trung Quốc và trong sự trỗi dậy hiện nay của “chủ nghĩa tư bản đỏ,” một dạng chủ nghĩa dân tộc sử dụng một lý luận đặc biệt làm lay động trái tim của người dân đang được sử dụng để giảm thiểu bất kỳ khả năng nào của Trung Quốc trong việc tiếp nhận một nền dân chủ tự do kiểu phương Tây.[44] Có lẽ ví dụ đáng kể nhất gần đây diễn ra trong chuyến đi vòng quanh thế giới của ngọn lửa Olympic chuẩn bị cho Olympic Bắc Kinh 2008. Nhiều thanh niên Trung Quốc đã xuống đường ở Buenos Aires, Paris, London và Sydney để chống lại các cuộc biểu tình ủng hộ độc lập và quyền con người ở Tây Tạng. Mặc dù không thể phủ nhận các đại sứ quán Trung Quốc đã đóng một vai trò sắp đặt các phản ứng, không nên đánh giá thấp hành động được chính các sinh viên thể hiện trong việc xuống đường để bảo vệ ngọn lửa Olympic từ những lực lượng phá hoại phương Tây.[45] Ý thức chủ nghĩa dân tộc mà Bắc Kinh thúc đẩy trong nhân dân nhiều lúc trở nên gắn chặt đã lan ra khỏi biên giới Trung Quốc và xâm nhập toàn bộ cộng đồng ở nước ngoài. Không thiếu các ví dụ về người Trung Quốc ở nước ngoài như Harry Sun, đại diện cho người Trung Quốc ở nước ngoài, đang chuẩn bị nỗ lực đấu tranh bảo vệ quê hương. Điều này không có nghĩa là cộng đồng người Trung Quốc tạo thành một phần của một số thực thể vững chắc dưới sự lãnh đạo của đảng và nhà nước Trung Quốc để đoàn kết chống lại các đối thủ phương Tây. Như thế sẽ là quá đơn giản hóa thực tế. Tuy nhiên, rõ ràng là cộng đồng Trung Quốc ở nước ngoài đã được hưởng lợi từ thế giới liên minh kinh tế của họ để thu hút vốn và ve vãn nhà đầu tư nước ngoài có nguồn gốc Trung Quốc. Tuy nhiên, rõ ràng là cộng đồng người Trung Quốc ở nước ngoài đã được hưởng lợi từ liên minh kinh tế với chế độ Bắc Kinh, kiếm tiền và tận dụng lợi thế khi Trung Quốc tham gia hệ thống kinh tế quốc tế. Trong tình hình hiện nay, với đầy các cơ hội kinh doanh, đầu tư, tăng trưởng kinh tế và phát triển địa chính trị, thì thúc ép thay đổi thể chế chính trị hẳn không phải là một ưu tiên của cộng đồng người Trung Quốc toàn cầu. Như vậy, áp lực kết thúc quyền bá chủ của Đảng Cộng sản, hay ngay cả khuyến khích chế độ trở nên cởi mở hơn, đã bị lãng quên. Chỉ có thời gian mới cho biết liệu tình trạng này là tạm thời hay sẽ mãi thế này. https://thuviensach.vn 2. CON ĐƯỜNG TƠ LỤA MỚI “An Nam tiếp giáp Chiêm Thành và trăm giống man di, biên giới với những nước này cần được giữ vững, không để bị lấn chiếm hoặc xâm phạm. Ngoài ra, dân thường cũng như binh lính không được phép qua biên giới, hoặc tự ý đi biển và buôn bán với các nước man di.” Hoàng đế Chu Lệ (1403-1424), chỉ dụ năm 1407 nhằm hạn chế Trung Quốc tiếp xúc với các nước khác[46] Sau mười bốn giờ cực hình nằm trên chiếc giường bẩn thỉu, cuối cùng chiếc xe buýt đường dài từ Urumqi cũng đã đưa chúng tôi đi hết con đường chính qua vùng bán hoang mạc đến Horgos. Khi chúng tôi bước ra khỏi xe, không khí ngập tràn mùi não cừu đang luộc trong chiếc nồi gần đấy – chẳng ai biết được nó đã ở đó bao lâu rồi. Phụ nữ và trẻ em bu quanh du khách với các rổ trái cây, bánh kẹo, chân gà dầm và các đặc sản địa phương khác chỉ thích hợp cho người tạp ăn. Giữa những khuôn mặt rậm râu đội mũ doppa truyền thống, những chiếc mũ sặc sỡ của người thiểu số Duy Ngô Nhĩ, dễ dàng nhận ra chúng tôi trong tỉnh Tân Cương xa xôi và bất ổn này. Tân Cương có nghĩa là “biên giới mới” trong tiếng quan thoại. Có nguồn gốc Hồi giáo lâu đời, khu vực rộng lớn này được bao quanh bởi những dãy núi hùng vĩ và sa mạc, trải dài trên một phần sáu lãnh thổ Trung Quốc. Tỉnh này chiếm 25 phần trăm trữ lượng dầu khí, 40 phần trăm trữ lượng than và khoáng sản của Trung Quốc. Tân Cương chào đón chúng tôi với bầu trời xanh ngắt điển hình của vùng Trung Á và ngập tràn ánh sáng lộng lẫy, những thứ bây giờ hiếm được nhìn thấy ở một nước Trung Quốc công nghiệp hóa với bầu trời ảm đạm và những đám mây kim loại xám xịt. Biển báo giao thông và áp phích bằng cả tiếng quan thoại và tiếng Duy Ngô Nhĩ, với bảng chữ cái có nguồn gốc từ tiếng Ả Rập, làm nổi bật sự cùng tồn tại đầy kịch tính của hai nền văn hóa – Trung Quốc và Duy Ngô Nhĩ – đã xung đột liên tục kể từ khi triều đại bành trướng nhà Thanh chiếm quyền kiểm soát khu vực này trong thế kỷ 18.[47] Chúng tôi thấy ở đây sự gặp gỡ của hai thế giới rất khác nhau: đó là nền văn hóa Duy Ngô Nhĩ với truyền thống sâu đậm và có cội rễ Hồi giáo từ thế kỷ thứ mười, và thế giới Trung Quốc, khao khát phát triển kinh tế và xem các giá trị của đảng cộng sản là tín điều duy nhất. Xung đột giữa hai thế giới dẫn đến ngờ vực lẫn nhau, thù địch, đàn áp và đổ máu. Ngày nay, hai nhóm sắc tộc sống rất riêng biệt: một tộc sống ở phía nam sa mạc Taklamakan đầy hiểm nguy và thực hiện nghi lễ Hồi giáo Sunni trong các giáo đường – một hoạt động bị Bắc Kinh nghi ngờ – trong khi tộc khác chủ yếu sống tại các trung tâm đô thị phía bắc khu vực, nơi họ dùng xe ủi và ban hành các luật lệ mới thúc đẩy tàn phá các khu lịch sử để lấy đất xây ngân hàng, trung tâm mua sắm và quán karaoke bên trong những tòa nhà kính ấn tượng. Khung cảnh ấy cho thấy cuộc đấu tranh giữa truyền thống và hiện đại đang diễn ra trong vùng đất lịch sử trên Con đường tơ lụa xưa, hiện đang được sử dụng như một bàn đạp để đẩy mạnh các mục tiêu chiến lược của Trung Quốc ở Trung Á. Như thế, Horgos được giao đóng một vai trò quyết định: hoạt động như một cửa ngõ đi vào Trung Á. Nằm gần biên giới Kazakhstan, hiện nay nó chỉ là một thị trấn vắng lặng, không thu hút du khách, có chừng 20.000 dân nằm ở nơi hẻo lánh. Tuy nhiên, tương lai đang được xây dựng với tốc độ chóng mặt. “Hãy trở lại trong mười hay mười lăm năm nữa, Horgos sẽ đầy khách sạn và nhà chọc trời,” Wang Yanjiang, doanh nhân và phó chủ tịch của hiệp hội doanh nghiệp địa phương cảnh báo. Vừa lái chiếc xe 2 cầu, Wang vừa tự hào giải thích thị trấn đã chính thức vào danh sách các đặc khu kinh tế (SEZ),[48] đảm bảo một làn sóng xây dựng cơ sở hạ tầng mới và một khuôn khổ pháp lý hấp dẫn để thu hút các nhà đầu tư. Mục đích: biến thị trấn thành một trung tâm sản xuất và dịch vụ hậu cần hạng nhất. “Trong mười năm tới, dân số của Horgos sẽ tăng gấp mười, lên 200.000 dân. Số lượng doanh nghiệp cũng thế, sẽ đạt đến 10.000,” Wang đoan chắc với chúng tôi. Nhìn vào vai trò quan trọng của các đặc khu kinh tế trong sự phát triển kinh tế ngoạn mục của Trung Quốc ba mươi năm qua, không nghi ngờ gì về hiệu quả của các đặc khu và năng lực của Trung Quốc trong việc tiến hành các dự án quy mô to lớn như vậy. Bán đất ở Horgos với giá cả phải chăng, hoặc thậm chí cho không, tạo thuận lợi tín dụng và miễn thuế thu nhập, Bắc Kinh hy vọng sẽ lặp lại thành công dễ dàng từng thấy ở Thâm Quyến.[49] Là một làng chài nhỏ gần Hồng Kông, Thâm Quyến đã được chọn là một trong những đặc khu kinh tế đầu tiên của Trung Quốc. Chỉ ba mươi năm sau giờ đây nó đã là một thành phố rực rỡ với mười lăm triệu dân, đầy nhà chọc trời và những con đường rộng rãi, dài vô tận. Nhờ các khoản đầu tư khổng lồ vào cơ sở hạ tầng mới, ngày nay Thâm Quyến là thành phố giàu thứ hai ở Trung Quốc, khai sinh tầng lớp thị dân trung lưu mới phủ kín thành phố với trung tâm mua sắm, sân golf, https://thuviensach.vn xe hơi sang trọng và khu dân cư thông minh. Trong quá khứ Trung Quốc đã ưu tiên khu vực phía đông và đông nam, giờ đây Bắc Kinh sử dụng chính mô hình đó để phát triển miền “Đại Tây” nghèo khó. Khi xe chạy về phía biên giới, Wang chỉ ba trung tâm mua sắm lớn dọc theo con đường, nơi hàng trăm cửa hàng nhỏ trưng bày mọi thứ từ máy giặt, thiết bị điện đến đồ lặt vặt, búp bê lật đật matryoshka và đồ chơi bông vải. Khi đến biên giới chúng tôi có thể tự mình nhìn thấy Horgos đang chuẩn bị trở thành Thâm Quyến kế tiếp như thế nào. Xe buýt chở các nhà đầu tư Trung Quốc tiềm năng đến từ các tỉnh khác đi qua khu vực rộng 5,2 km vuông do Trung Quốc và Kazakhstan cấp để xây Khu Thương mại tự do trong tương lai. Không bị trói buộc của bộ máy quan liêu và thuế suất hiện hành, khu thương mại này sẽ mở đường cho sản phẩm của Trung Quốc xuất khẩu sang các thị trường Trung Á và thậm chí xa hơn vào lãnh thổ châu Âu. Kế hoạch của Bắc Kinh đối với phát triển kinh tế của “tỉnh phản loạn” đã hồi sinh Con đường tơ lụa lịch sử, và giờ đây nó đang cho thấy sức sống đầy ấn tượng như đã từng có nhiều thế kỷ trước.[50] Một nguồn cung lao động dồi dào giá rẻ cũng giúp Trung Quốc có lợi thế mạnh mẽ khi triển khai cuộc chinh phục thị trường Trung Á. “Sản xuất ở Kazakhstan tốn chi phí gấp năm lần so với ở Trung Quốc do thuế và tiền lương. Một công nhân Trung Quốc ở Horgos có lương khoảng 18.000 nhân dân tệ (2.000 euro) một năm, trong khi một công nhân Kazakhstan đòi hỏi lương 1200 euro một tháng. Điều này khiến nhiều doanh nghiệp Kazakhstan mất sản xuất và thị phần,” Wang giải thích. Chỉ bước qua biên giới tại Horgos là đủ để chúng tôi thấy được sức mạnh của hàng Trung Quốc trong khu vực. Một đạo quân xe tải chất đầy trà, đầu DVD, đồ sành sứ, thiết bị điện và xe đạp Trung Quốc xếp hàng chờ hải quan Kazakhstan kiểm tra. Cánh lái xe tải, hầu hết là người Trung Á to khỏe, rời khỏi xe và giết thời gian bằng bài bạc, rượu và thuốc lá, để lộ răng vàng lấp lánh đặc trưng của người dân Liên Xô cũ khi cười. Các viên chức hải quan ngạo mạn đo, cân và liệt kê các sản phẩm, tự tin vào quyền lực bộ đồng phục xám của mình. “20.000 đô la là cái giá để đưa một xe tải qua biên giới,” Wang nói với chúng tôi, ám chỉ thuế nhập khẩu cắt cổ đánh vào sản phẩm Trung Quốc trong nỗ lực vô ích chống lại cuộc xâm lược không thể ngăn cản trước sự khác biệt to lớn như vậy về chi phí sản xuất: khi đã vào trong lãnh thổ Kazakhstan, chúng tôi đếm được gần 300 xe tải trống không đang xếp dài hàng cây số bên đường, chờ quay lại Trung Quốc lấy thêm hàng. Ở đây, cũng như ở nhiều nơi khác, thuế khóa bất lực chống lại sức thu hút của sản phẩm Trung Quốc.[51] Cửa khẩu cho người đi bộ cũng không theo bất kỳ lối nghĩ thông thường nào. Một đám đa sắc tộc khoảng 200 tên trộm đạo, lính tráng và đàn ông vác những túi và thùng hàng cồng kềnh nhồi nhét trong một khoảnh đất chỉ vài mét vuông trước cửa một lối đi hẹp chắn bằng rào sắt. Ở cuối lối đi, một người lính Trung Quốc chờ đợi để kiểm tra hộ chiếu sơ bộ. Đám đông ồn ào, nhễ nhại mồ hôi tàn nhẫn xô đẩy nhau văng khỏi lối đi. Pháp luật duy nhất ở đây là luật rừng; kẻ mạnh nhất lao tới trước không quan tâm mảy may đến tiếng kêu khóc tuyệt vọng của người bị họ giẫm đạp trên đường đi. Kẻ khỏe nhất và nôn nóng nhất là kẻ đầu tiên vượt qua đường biên ở nơi tàn khốc mà triết lý luôn là “tao trước, mày sau.” Đám còn lại, chủ yếu gồm phụ nữ to béo và những ông già râu tóc bạc phơ, chờ đợi đến lượt: đây là chọn lọc tự nhiên ở dạng nguyên thủy nhất. Trong khi đó, người Trung Quốc tìm kiếm cơ hội trong cảnh hỗn loạn mua sắm điên cuồng của người Kazakhstan, khách hàng tiềm năng của họ. Đám đa sắc tộc kia bán cho họ bìa bọc hộ chiếu và các món đồ vô ích khác, hay đẩy thuê xe cút kít chở đống hàng mua sắm khổng lồ của họ – TV plasma, máy sấy, quần áo – qua biên giới với chỉ vài đô la. Tất cả các mặt hàng này có thể bán ở Kazakhstan với giá gấp nhiều lần giá ban đầu. Vượt qua 350 km từ biên giới Trung Quốc đến Almaty, thủ đô kinh tế của Kazakhstan, có nghĩa là lao đi trên con đường không có dải phân cách giữa các làn và đầy ổ gà: một thế giới khác xa đường cao tốc G 312 nhẵn bóng đã đưa chúng tôi từ Urumqi, thủ phủ của tỉnh Tân Cương, đến Horgos ở biên giới phía bên Trung Quốc. Những chiếc Audi và Mercedes cũ nhập từ Đức sau khi bị những chủ nhân châu Âu thải ra khó nhọc lăn qua các ổ gà trên đường gập ghềnh cho thấy người Kazakhstan ít quan tâm như thế nào đến việc phát triển giao thương đường bộ. Điều này hoàn toàn trái ngược những gì đang xảy ra ở phía bên kia biên giới. Lý do là rất ít mặt hàng Kazakhstan bán sang Trung Quốc – chủ yếu là dầu và khí – thường không được vận chuyển bằng đường này mà bằng đường ống ngầm. Tác động duy nhất của việc cải thiện giao thông đường bộ là thúc đẩy hàng Trung Quốc xâm nhập nhiều hơn vào thị trường Kazakhstan.[52] Cảm giác vượt thời gian cũng như không gian này – nhảy một bước lùi về quá khứ – là một cảm giác quen thuộc bất cứ khi nào chúng tôi rời khỏi Trung Quốc bằng đường bộ. Sự tương phản này chủ yếu do https://thuviensach.vn cuộc cách mạng gần đây trong xây dựng hạ tầng mới.[53] Những cây cầu khổng lồ bất chấp mọi nguyên lý, những đường cao tốc hoàn hảo cắt ngang qua những rặng núi, các tuyến đường sắt kết nối bốn phương của đất nước tạo nên cảnh quan mới của một nhà nước luôn hiểu được tầm quan trọng của việc đầu tư vào mạng lưới giao thông nhằm tăng cường khả năng cai trị.[54] Trong quá khứ, quan lại triều đình đi đến những nơi cương vực xa nhất để đảm bảo quyền thống trị của họ. Ngày nay, việc tạo ra cơ sở hạ tầng mới phục vụ cùng một mục đích như trong thời phong kiến: cải thiện kết nối và thương mại giữa các trung tâm đô thị của Trung Quốc cách xa Bắc Kinh hàng ngàn cây số. Tuy nhiên, kết nối giao thông hiện đại cũng đóng vai trò từng bị triều đình phong kiến hạn chế hoặc thậm chí công khai phản đối – mở rộng thương mại của Trung Quốc ra bên ngoài biên giới.[55] Như vậy, Trung Quốc đã phá vỡ nhiều thế kỷ cách ly và quay mặt với bất kỳ mối giao tiếp nào với thế giới bên ngoài – ngay cả trong vấn đề thương mại – do lo sợ những hậu quả tiềm ẩn của việc này có thể tác động lên tình hình trong nước. Một ví dụ về sự miễn cưỡng – thậm chí đối lập hoàn toàn – của Trung Quốc phong kiến đối phó với phần còn lại của thế giới được thấy từ trải nghiệm của phái đoàn thương mại đầu tiên của Anh do vua George III cử đến Trung Quốc vào tháng 9 năm 1792. Đoàn gồm các nhà ngoại giao, thương nhân, binh lính, nhà khoa học và họa sĩ do huân tước George Macartney dẫn đầu đến Ma Cao với hy vọng thuyết phục Hoàng đế Càn Long cho phép nước Anh tiếp cận các cảng Trung Quốc và khuyến nghị Bắc Kinh giảm thuế nhập khẩu đánh lên sản phẩm của Anh. Để gây ấn tượng với kẻ đang nắm giữ “Thiên mệnh,” đoàn đã cẩn thận mang theo kính thiên văn, phong vũ biểu và đồng hồ trong cuộc hành trình bốn tháng trên suốt chiều dài của Trung Quốc, từ thành phố Quảng Châu ở phía nam – cảng duy nhất cho phép nước ngoài sử dụng – đến Tử Cấm Thành tại Bắc Kinh ở phía Bắc. Sau cuộc gặp ngắn ngủi với Hoàng đế, Macartney quay về chỉ với một phản hồi thiển cận và đầy thất vọng của vị thiên tử: Chúng tôi không bao giờ coi trọng những đồ tinh xảo, chúng tôi cũng không có bất cứ nhu cầu nào về hàng hóa của quí vị. Vì vậy, về yêu cầu gửi người ở lại thủ đô [Trung Quốc] của quý vị, điều đó không phù hợp với luật lệ của Thiên Triều và chúng tôi cũng thấy rất rõ điều đó chẳng có lợi cho đất nước của quí vị.[56] https://thuviensach.vn Mọi con đường đều đến Trung Á Chính phủ Trung Quốc dự báo trong vòng năm năm tới một nguồn đầu tư hàng triệu đô la sẽ giúp phát triển cơ sở hạ tầng ở Tân Cương: tháng 5 năm 2010 Bắc Kinh đã phê duyệt ngân sách dự án khoảng từ 17 tỷ đến 22 tỷ đô la – tương đương toàn bộ GDP của Bolivia trong năm 2009 – một con số sẽ làm cho tổng chiều dài đường sá trong tỉnh từ 15.000 km hiện nay tăng lên 80.000 km vào năm 2016.[57] Ngoài ra còn có một kế hoạch đầy tham vọng đang được soạn thảo nhằm mở rộng mạng lưới đường sắt của nước này, kể cả đường sắt cao tốc.[58] Nâng cao hiệu quả kết nối giao thông trong khu vực không chỉ tăng số lượng các tuyến đường phục vụ xuất khẩu sản phẩm Trung Quốc vào Trung Á. Cùng với quá trình đô thị hóa nhanh chóng của Trung Quốc, kết nối giao thông được cải thiện cũng sẽ tạo điều kiện cho sự phát triển các “thị trấn trung tâm,” các trung tâm cung ứng và sản xuất quan trọng như trung tâm đang nhanh chóng trở thành hiện thực ở Horgos. Với quy mô phát triển đã được lập kế hoạch như vậy cho khu vực biên giới phía tây bắc của Trung Quốc, một câu hỏi không thể bỏ qua: mục tiêu đằng sau việc triển khai rộng lớn các nguồn lực này là gì? Từ góc độ trong nước, rõ ràng Bắc Kinh hiểu thấu ảnh hưởng tiềm tàng của phát triển kinh tế có thể tác động đến chiến lược của nhà nước, nhằm ổn định bằng mọi giá tình hình biến động tại Tân Cương. Điều này càng trở nên cấp bách hơn kể từ năm 2009, khi khu vực này trở thành địa điểm bùng phát bạo lực tồi tệ nhất của Trung Quốc kể từ cuộc biểu tình tại quảng trường Thiên An Môn năm 1989: bạo lực giữa các sắc tộc đã làm 197 người chết và hơn 1.700 người bị thương. Đồng thời, cơ sở hạ tầng mới sẽ tạo ra cơ hội vô tận cho giao dịch thương mại cả trong lẫn ngoài vùng Trung Á. Xin Guangcheng, chuyên gia về Trung Á tại Học viện Khoa học Xã hội Trung Quốc, đã thu hút sự chú ý của chúng tôi về cả hai yếu tố: “Chính phủ muốn tạo ra một Thượng Hải mới ở Tân Cương. Họ nhắm đến việc tận dụng lợi thế vị trí địa lý của tỉnh này, vì hơn 70 phần trăm thương mại giữa Trung Á và Trung Quốc đi qua đây. Thách thức lớn nhất chính phủ phải đối mặt để làm điều này là thu hút nguồn nhân lực và đầu tư,” Xin Guangcheng giải thích trong một cuộc phỏng vấn kéo dài hai giờ tại Bắc Kinh, được một viên chức tỉ mỉ ghi chép để sau đó trình lên cho các ủy viên của Đảng Cộng sản xem xét. Trong phát biểu Xin Guangcheng bóng gió về viễn cảnh một làn sóng khổng lồ người Trung Quốc tộc Hán di cư đến tỉnh Hồi giáo Tân Cương, bị thu hút bởi những cơ hội mới mang lại do đầu tư to lớn của chính phủ và điều kiện ưu đãi về thuế. Sự xuất hiện của hàng ngàn thương nhân, nhà đầu tư và lao động người Hán sẽ có một hậu quả không thể tránh khỏi và hiển nhiên: làm mờ nhạt địa vị thống trị của người Duy Ngô Nhĩ trong bức tranh sắc tộc toàn cảnh của vùng Tân Cương.[59] Điều này chẳng có gì mới trong lịch sử của một đất nước mà chính quyền trung ương – dù phong kiến hay cộng hòa – đã thường xuyên sử dụng dịch chuyển dân cư như một công cụ hỗ trợ cho việc chinh phục lãnh thổ và sắc tộc của người Hán.[60] Những người cộng sản đã sử dụng rộng rãi tiền lệ này từ lúc nắm quyền, từng bước một và êm thắm buộc các tỉnh Tân Cương và Tây Tạng ương ngạnh vào quá trình đồng hóa sắc tộc và văn hóa. Ngày nay, điều này vẫn đang tiếp diễn với các làn sóng người Trung Quốc tộc Hán từ các khu vực khác di cư đến Tân Cương và Tây Tạng.[61] Do đó chẳng nghi ngờ gì kế hoạch phát triển kinh tế vạch ra cho khu vực có một mục đích kép đã được tính toán cẩn thận: làm suy yếu sự phản kháng của người Duy Ngô Nhĩ bằng thúc đẩy đồng hóa sắc tộc, và sử dụng khu vực này như một bàn đạp để chinh phục các thị trường mới ở nước ngoài. Kết quả mang lại của sự phát triển này là hết sức rõ ràng cho Tân Cương và người Duy Ngô Nhĩ, nhưng sự tràn ngập các sản phẩm Trung Quốc ở đây sẽ để lại dấu ấn gì đối với các nước láng giềng? Ở bên kia biên giới, kế hoạch bành trướng của Trung Quốc được nhìn với tâm trạng vừa lo lắng, vừa nghi ngờ, vừa cam chịu. Kazakhstan, quốc gia quan trọng nhất trong các nước cộng hòa thuộc Liên Xô cũ ở Trung Á, đang phải chịu những hậu quả thực tế từ sự “xâm lược” của Trung Quốc. Khó để có được bất kỳ dữ liệu tin cậy nào về số lượng sản phẩm của Trung Quốc đang tràn ngập thị trường Kazakhstan,[62] một số chuyên gia ước tính con số này khoảng 70 đến 80 phần trăm của toàn bộ thị trường.[63] Hàng hóa có đủ, từ thứ cơ bản như thực phẩm đến máy móc, vật liệu xây dựng và các thiết bị điện tử. Sự cạnh tranh từ các sản phẩm của Trung Quốc không chỉ gây ra sự suy thoái của ngành công nghiệp Kazakhstan mà còn khiến nó phải chịu khuất phục. Khi Kazakhstan giành được độc lập vào năm 1991, tiếp quản một nền công nghiệp ảm đạm với công nghệ lạc hậu và các nhà máy không hiệu quả – thậm chí chẳng có nhà máy nào đúng nghĩa. Cùng lúc đó, Trung Quốc lại tràn ngập vốn đầu tư nước ngoài, nhờ đó hiện đại hóa https://thuviensach.vn hệ thống sản xuất và trở thành cường quốc công nghiệp như ngày nay. Và vì vậy, luật logic đã thắng: giữa hai nước, Trung Quốc thắng rất dễ dàng. Trong chừng mực nào đó, giờ đây Kazakhstan đã ở trong tay người láng giềng Trung Quốc, quốc gia mà Kazakhstan trông cậy vào nguồn cung cấp. “Chúng tôi không có lựa chọn. Nếu chúng tôi loại bỏ các sản phẩm Trung Quốc, chúng tôi rốt cuộc phải đối mặt với tình trạng thiếu hụt sản phẩm nghiêm trọng trên thị trường,” Konstantin Syroezhkin, chuyên gia hàng đầu về quan hệ Trung Quốc – Kazakhstan ở Viện Nghiên cứu Chiến lược Kazakhstan tại Almaty, giải thích. Thậm chí một tình thế tiến thoái lưỡng nan cũng không có được, ông nói với chúng tôi. “Nếu chúng tôi hạn chế thương mại với Trung Quốc, chúng tôi sẽ rốt cuộc tự làm hại mình nghiêm trọng. Có 2,5 triệu doanh nghiệp nhỏ ở đất nước này, và hơn 50 phần trăm trong số đó có quan hệ mua bán với Trung Quốc,” ông chỉ ra, làm rõ sự tồn tại một bộ phận quan trọng của nền kinh tế Kazakhstan phụ thuộc vào thương mại với Trung Quốc vẫn đang mở rộng.[64] “Đối với chúng tôi, tốt hơn nên là bạn tốt của Trung Quốc. Liệu chúng tôi có thể làm gì khác khi chúng tôi không có ngành sản xuất nào trong nước?,” ông kết luận. Tuy còn nhiều năm nữa trước khi Horgos – Thâm Quyến thứ hai – trở thành một đầu cầu mới tiến vào Đông Âu, dường như Trung Quốc đã đi nước cờ chiếu bí đối thủ. Chỉ cần dạo qua chợ chính của thủ đô Almaty cũng đủ để kể câu chuyện này. Thiếu vắng hoàn toàn sản phẩm trong nước, Kazakhstan giờ đây dường như trong tình trạng phụ thuộc tuyệt đối vào Trung Quốc, nguồn cung cấp cho nước này tất cả các loại sản phẩm có thể nghĩ ra được. Tên chính thức của chợ là baraholka (nghĩa là “chợ” trong tiếng Nga) nhưng có lẽ đúng hơn với thực tế nếu sử dụng từ Trung Quốc, shichang. Trong khi phần lớn thương nhân là người Kazakhstan, Nga, Thổ Nhĩ Kỳ hoặc người Duy Ngô Nhĩ, thì phần lớn hàng hóa được sản xuất trong các nhà máy của Trung Quốc. “Tám mươi phần trăm sản phẩm ở đây đến từ Trung Quốc,” Igor, người quản lý của một trong hơn hai mươi công ty cho thuê mặt bằng kinh doanh ở ngôi chợ khổng lồ này nói. Các dãy container sắp san sát trong chợ – có đến hàng ngàn cái – được phủ nhanh lớp sơn mới và chuyển thành quầy hàng. Để chúng tôi có thể hình dung về độ lớn của ngôi chợ, hoạt động như một đầu mối trong một chuỗi phân phối trải khắp Kazakhstan và phần còn lại của khu vực cũng như cung cấp địa điểm bán lẻ, Igor cho chúng tôi biết “mỗi ngày có chừng ba mươi xe tải chở container bốn mươi tấn đến”; và đó mới chỉ trong khu chợ của anh. Nói cách khác, tính sơ chúng tôi có thể ước chừng có hàng ngàn tấn hàng hóa luân chuyển qua chợ, hầu như tất cả đều từ Trung Quốc. Đây là lý do tại sao một số tổ chức xã hội dân sự của Kazakhstan và các phương tiện truyền thông công khai nghi ngờ khả năng của chính phủ chuyên chế do tổng thống đầu tiên (và duy nhất đến nay) của Kazakhstan, Nursultan Nazarbayev, trong việc đối phó với ảnh hưởng ngày càng tăng của Trung Quốc đối với quốc gia này. Họ cho rằng chính phủ phải chịu trách nhiệm về việc bán tài nguyên khoáng sản của Kazakhstan mà không xây dựng nền tảng một chính sách kinh tế bền vững cho các thế hệ tương lai. “Toàn bộ nền kinh tế của Kazakhstan dựa trên sản xuất dầu thô, bán dầu để lấy đô la Mỹ và dùng số đô la này để mua các sản phẩm Trung Quốc rẻ tiền. Ở đất nước này ngoài ngành công nghiệp khai khoáng không có ngành công nghiệp nào khác. Không ai hiểu rằng hai mươi năm năm nữa ở đất nước này sẽ không còn dầu và khi đó sẽ chẳng còn lại gì. Dầu là sự nguyền rủa của chúng tôi. Không có nó chúng tôi sẽ là một dân tộc hạnh phúc hơn,” Serikzhan Mambetalin, khi đó là Phó chủ tịch Phòng Thương mại và Công nghiệp Kazakhstan và là Tổng thư ký Đảng Xanh của nước này nói. Những chuyến hàng nhập khẩu không ngừng, ảnh hưởng ngày càng tăng của Trung Quốc trong lĩnh vực năng lượng của Kazakhstan và hàng triệu đô la tín dụng Bắc Kinh cấp cho nước này là nỗi sợ thực sự trong một số bộ phận của xã hội Kazakhstan, những người tin rằng động thái tiếp theo của Trung Quốc sẽ là lãnh thổ.[65] Thúc đẩy bởi sức mạnh thương mại và nhu cầu nguyên liệu khổng lồ của mình, Trung Quốc nóng lòng tiến vào Trung Á, một khu vực chiến lược đã có thời kỳ chịu ảnh hưởng của Nga.[66] Trước tiên, Bắc Kinh bắt đầu di chuyển vào khu vực này sau sự sụp đổ của Liên Xô, một khi nhanh chóng nhận ra tiềm năng của các nước cộng hòa thuộc Liên Xô cũ. Trung Quốc đã có thể tận dụng khoảng trống do Nga để lại khi nước này bận rộn vượt qua sóng gió do tình hình nhạy cảm trong nước. Điều này giúp Trung Quốc âm thầm xâm nhập vào khu vực năng lượng của Kazakhstan có tiềm năng khiêm tốn nhưng giá trị: 1 phần trăm trữ lượng khí đốt của thế giới và 2 phần trăm trữ lượng dầu mỏ của Trung Quốc.[67] Mười lăm năm sau, các học giả đồng ý rằng Bắc Kinh đã đóng một vai trò quyết định đối với sự ổn định trong khu vực, chủ yếu vì Trung Quốc xem Trung Á là quan trọng đối với an ninh quốc gia. 3.300 km biên giới Trung https://thuviensach.vn Quốc chung với các nước trong khu vực này, cũng như việc ở cạnh các tổ ong Afghanistan và Pakistan, đã mang lại lý do thuyết phục cho niềm tin này. “Không có sự hợp tác của các quốc gia Trung Á, tình hình ở Tân Cương sẽ khó kiểm soát hơn nhiều,” Xin Guangcheng từ Học viện Khoa học Xã hội Trung Quốc thừa nhận, dưới ánh mắt cảnh giác của viên thư ký đang giám sát cuộc phỏng vấn của chúng tôi. Xin đề cập đến việc thành lập Tổ chức Hợp tác Thượng Hải (SCO) vào năm 2001, tổ chức này được Bắc Kinh dựng lên để đẩy mạnh hợp tác quân sự và trao đổi thông tin giữa các cơ quan tình báo trong vùng.[68] Với ảnh hưởng ngày càng tăng trong khu vực, Trung Quốc đã sử dụng SCO để áp đặt kiểm soát cả trong và ngoài lãnh thổ. Mục đích của Bắc Kinh là củng cố đường biên giới khó kiểm soát, có thể mang lại cơ hội tuyệt vời cho lực lượng ly khai Hồi giáo ở Tân Cương hoạt động quân sự. Như vậy, Trung Quốc đã xoay xở để dập tắt bất kỳ hỗ trợ nào dành cho phong trào ly khai Duy Ngô Nhĩ, những hỗ trợ ấy có thể được gom góp ở nước ngoài, từ các cộng đồng người Duy Ngô Nhĩ ở Kazakhstan và nước khác.[69] Lấy cớ chống khủng bố, Bắc Kinh đã tạo ra một bối cảnh địa chính trị mới, điều này không chỉ gây hại cho quyền và tự do của cộng đồng người Duy Ngô Nhĩ ở nước ngoài,[70] mà còn tạo ra mối đe dọa thực sự đối với sự sống còn của sắc tộc này. https://thuviensach.vn Kinh doanh giữa quan lại và các giáo chủ Chúng tôi đi từ Turkmenistan vào Iran chỉ trong nháy mắt, nhờ các nhân viên xuất nhập cảnh chẳng chút để ý, một hàng ngắn tài xế xe tải ồn ào và vài câu tán dóc về đội tuyển bóng đá Tây Ban Nha. Khi chúng tôi vượt qua biên giới, đội tuyển Tây Ban Nha nhìn xuống chúng tôi từ một tấm áp phích màu mè dán trên bức tường chung với chân dung của hai giáo chủ: Khomeini và Khamenei. Để đến Tehran từ thị trấn biên giới Bajgiran phải vượt trên một ngàn cây số đường hoang vắng băng qua sa mạc chập chùng, các thị trấn và làng mạc xa xôi có phụ nữ mặc áo choàng trùm kín người bước đi trong cái nóng thiêu đốt của mặt trời. Một trong những nơi này là thành phố Sabzevar xa xôi, được đồn đại là nơi ẩn náu của Osama bin Laden trong vài năm. Chúng tôi đang đi từ Trung Á, và khi càng lúc càng tiến sâu hơn vào cảnh quan đậm sắc vùng Trung Đông, chúng tôi tò mò muốn biết liệu Iran – quốc gia có trữ lượng dầu lớn thứ tư thế giới – có phải quỳ gối trước sức quyến rũ thương mại của Trung Quốc như Kazakhstan hay không. Cộng hòa Hồi giáo được xem là một thị trường hấp dẫn, nhờ có 75 triệu dân với thu nhập trung bình hàng năm 6.360 đô la vào năm 2011.[71] Tuy nhiên, thị trường này cũng đầy khó khăn, do các biện pháp trừng phạt quốc tế áp đặt lên Iran kể từ cuộc Cách mạng Hồi giáo năm 1979,[72] Trong khi thương mại giữa Trung Quốc và Iran thực tế là con số không vào cuối thế kỷ 20, vậy mà giao dịch thương mại giữa hai quốc gia hiện nay đạt gần 50 tỷ đô la, theo các quan chức Iran. Thành quả này bất chấp những khó khăn liên quan đến việc mở thư tín dụng ở Iran[73] và những rủi ro vốn có trong một thị trường có môi trường hoạt động ít thuận lợi cho doanh nghiệp.[74] Như chúng ta sẽ thấy ở Chương 4 trong trường hợp của ngành khai thác dầu, vai trò của Trung Quốc tại Iran là lấp đầy khoảng trống do các doanh nghiệp phương Tây để lại. Bị ràng buộc bởi pháp luật và bị thúc đẩy từ nỗi sợ làm tổn hại lợi ích của họ ở nước Mỹ hay từ việc né tránh rủi ro bình thường, các công ty phương Tây đã đình chỉ tất cả các hoạt động thương mại bị cấm với quốc gia Hồi giáo này. Trung Quốc đang chơi một trò chơi nguy hiểm, cố gắng bảo vệ hình ảnh có trách nhiệm trên diễn đàn ngoại giao trong khi vẫn lợi dụng cơ hội kinh doanh do giao dịch với chế độ Iran. Như thế, Trung Quốc bán mọi sản phẩm có thể tưởng tượng ra cho Iran, từ hàng tiêu dùng, thiết bị điện tử, dệt may và thực phẩm đến đủ loại máy móc, xi măng, nhựa, xe cộ và phụ tùng điện. Hoạt động thương mại này được thúc đẩy hầu như hoàn toàn bởi các thỏa thuận giữa hai chính phủ, vì mức tham gia của khu vực tư nhân đã giảm xuống chỉ còn 20 phần trăm tổng số.[75] Một ví dụ nổi bật cho tính chất của mối quan hệ thương mại đang phát triển này, loại quan hệ dựa vào điều kiện chính trị hơn là kinh doanh, là hệ thống tàu điện ngầm Tehran, một bản sao chính xác đến từ Thượng Hải. Sân ga, tàu điện và tín hiệu tất cả đều giống hệt; khác biệt thực sự duy nhất là các toa “dành cho nữ” chen chúc phụ nữ mặc đồ đen từ đầu đến chân. Một ví dụ khác có thể ít lộ liễu hơn nhưng có lẽ quan trọng hơn được nhìn thấy là mối quan hệ chặt chẽ giữa các công ty nhà nước Trung Quốc và Lực lượng Vệ binh Cách mạng Hồi giáo, tổ chức thống trị phần lớn nền kinh tế Iran. Chuyến đi của chúng tôi đến Tehran rơi vào giữa tháng 6 năm 2010, đúng một năm sau thời điểm xảy ra các cuộc biểu tình bạo lực chống chế độ của Tổng thống Mahmoud Ahmadinejad trong năm 2009. Chúng tôi cũng đến giữa không khí quan hệ căng thẳng giữa Tehran và Bắc Kinh: một số phương tiện truyền thông và các nhân vật thân cận nhà cầm quyền Iran đang phẫn nộ và đầy thất vọng phản ứng hành vi “phản bội” mới đây của người bạn Trung Quốc. Hai tuần trước đó, Bắc Kinh ủng hộ nghị quyết 1929 của Liên Hiệp Quốc, dù có quyền phủ quyết của một thành viên Hội đồng Bảo an.[76] Nghị quyết mới này áp đặt đợt trừng phạt thứ tư chống lại chế độ Iran, siết cổ nền kinh tế Iran thêm một nấc trong nỗ lực buộc Tehran phải từ bỏ chương trình hạt nhân. Mehdi Fakheri, Phó chủ tịch Phòng Thương mại, công nghiệp và mỏ Iran, đề cập đến các sự kiện này khi ông mời chúng tôi dùng trà và hạt hồ trăn trong văn phòng của ông ở trung tâm Tehran. Sau hành động gần đây của Trung Quốc mà ông mô tả là “bất chính,” ông giải thích “giờ đây có một số quan ngại, liệu có thích hợp không khi đặt tất cả trứng của chúng tôi vào một giỏ. Điều gì sẽ xảy ra nếu Trung Quốc đứng về phe Hoa Kỳ và châu Âu trong vấn đề trừng phạt Iran,” ông lập luận bằng thứ tiếng Tây Ban Nha hoàn hảo. “Nhiều người trong chính phủ cũng như trong khu vực tư nhân đang tự hỏi liệu có nên xem xét lại quan hệ của chúng tôi với Trung Quốc. Trung Quốc được hưởng các điều kiện kinh doanh tối ưu ở Iran vì lý do chính trị. Tuy nhiên, bây giờ chúng tôi cảm thấy bị phản bội. Do đó, nếu quan hệ kinh tế và https://thuviensach.vn thương mại có thể được mở rộng vì lý do chính trị, chúng cũng có thể bị cản trở và hạn chế cũng vì chính lý do đó.” Dù vậy, sự thật là Tehran có rất ít không gian để xoay xở, và thậm chí còn ít hơn sau đợt trừng phạt mới nhất của Hoa Kỳ và Liên minh châu Âu trong năm 2012 nhằm hạn chế xuất khẩu dầu của Iran, điều này rốt cuộc có thể dẫn đến sự sụp đổ tài chính của chế độ Hồi giáo. Một mặt, Iran dựa vào nguồn cung cấp Trung Quốc, và sự phụ thuộc này không ngừng tăng lên. Mặt khác, không có quốc gia nào khác trên thế giới cho thấy sự phản đối kiên định như vậy đối với biện pháp trừng phạt đơn phương – khác với trừng phạt của Liên Hợp Quốc – do Mỹ và châu Âu áp đặt lên Iran, là điều mà Trung Quốc cho là không thể chấp nhận vì lý do đặc quyền ngoại giao. Với sự dè dặt, hỗ trợ của Trung Quốc rõ ràng đang trao cho Iran chiếc phao cứu sinh, đặc biệt trong lĩnh vực năng lượng hết sức quan trọng. Sự phụ thuộc ngày càng tăng vào Trung Quốc không thoát khỏi sự chú ý của Asadollah Asgaroladi, chủ tịch Phòng Thương mại Trung Quốc – Iran, người đã ủng hộ kế hoạch tăng cường thương mại giữa hai nước thông qua tăng cường quan hệ chính trị. “Khi đến triển lãm World Expo 2010 ở Thượng Hải tôi đã gặp Thủ tướng Ôn Gia Bảo. Tôi nói với ông ấy thương mại song phương sẽ tăng 50 phần trăm trong năm năm tiếp theo. Chúng ta có thể đạt được mục tiêu đó chừng nào quan hệ chính trị còn tốt,” ông cảnh báo như thế khi ngồi trong văn phòng của mình ở Tehran, các bức tường treo đầy chân dung các nhà lãnh đạo thế quyền và thần quyền.[77] Để chứng minh điểm yếu trong lệnh cấm vận mới, Asgaroladi đảm bảo với chúng tôi “40 phần trăm của 15 tỷ đô la được tạo ra trong thương mại song phương giữa Iran và Các Tiểu Vương quốc Ả rập Thống nhất thực ra là thương mại với Trung Quốc. Điều đó có nghĩa tăng thêm 6 tỷ đô la.” Cũng như thương mại, ông chỉ rõ ra, Trung Quốc đang đầu tư trong nhiều lĩnh vực khác nhau. Vào lúc này cuộc trao đổi trở nên thú vị khi Asgaroladi dường như bị lôi cuốn đề cập tới thế giới bất khả xâm phạm của đầu tư Trung Quốc ở Iran. Tuy nhiên, khi chúng tôi nài ép ông nói về đề tài này, thì ông kết thúc buổi phỏng vấn bằng cách nói rằng “Tôi chỉ nói có rất nhiều đầu tư của Trung Quốc trong lĩnh vực khai thác mỏ, nhưng tôi sẽ không cung cấp cho các anh bất kỳ thông tin chi tiết nào hay cho các anh biết ở đâu, vì tôi không muốn rốt cuộc sẽ nhìn thấy điều đó trên báo chí và đặt các doanh nghiệp Trung Quốc dưới sự công kích của Mỹ.” Asgaroladi, một doanh nhân có cảm tình với chế độ, làm giàu từ xuất khẩu quả hồ trăn, thì là, tôm, trứng cá muối, và nhập khẩu đường, thiết bị điện, và nhiều thứ khác,[78] nhấp nhổm khó chịu trong ghế của mình khi cuộc phỏng vấn tiếp tục, đặc biệt là khi chúng tôi xoáy sâu hơn vào chủ đề cấm vận gai góc. Từ trạng thái kích động không giấu được của ông và một số điều ông nói cho thấy rõ ông đang rất nóng lòng đưa ra một thông điệp rất cứng rắn với hai nhà báo phương Tây chúng tôi, nhưng cố gắng kiềm chế cảm xúc của mình. Không tránh khỏi, cuộc phỏng vấn cuối cùng lạc vào bài diễn văn chống phương Tây cực đoan. Đó là khi chúng tôi hỏi ông về ảnh hưởng của lệnh cấm vận và ông rốt cuộc đã mắc câu. “Nước Mỹ ngu xuẩn! Chúng tôi muốn quan hệ với phương Tây, nhưng phương Tây giờ đây hoàn toàn xuẩn ngốc!” ông giận dữ hét lên bằng tiếng Anh. Qua cánh cửa phòng đang mở, dường như cả cơ quan phòng thương mại có thể nghe được giọng nói giận dữ gay gắt của ông. “Tác hại của các biện pháp trừng phạt đến mức nào?” Chúng tôi hỏi dồn, cố đổ thêm dầu vào lửa. “Các biện pháp trừng phạt không hiệu quả. Chúng chỉ làm cho doanh nghiệp tốn kém hơn. Tôi có thể nói rằng Iran mỗi năm nhập khẩu hàng hóa trị giá 60 tỷ đô la và [con số đó] tăng lên hàng năm. Nhưng tôi sẽ không nói bằng cách nào! Mỹ rất ngu!” “Thế vai trò của Trung Quốc trong tất cả chuyện này…?” “Tôi sẽ không cung cấp cho các anh thông tin chi tiết nào. Tôi chỉ cho các anh biết rằng mối quan hệ với Trung Quốc là rất tốt…” Asgaroladi tiếp tục cuộc tấn công thế giới phương Tây. Lời lẽ lăng mạ ầm ĩ quá đáng của ông vang dội khắp căn phòng. Đột nhiên điện thoại reo. Asgaroladi nhấc máy, lắng nghe và trả lời nhát gừng. Một phút sau, ông cúp máy. Có vẻ như ông vừa nhận được chỉ thị. Ông nhìn thẳng vào mắt chúng tôi và đứng lên. “Hôm nay thế là đủ!” ông nói lớn, cho thấy cuộc phỏng vấn đã kết thúc. “Ông Asgaroladi, chúng tôi ở đây để tìm hiểu những gì Trung Quốc đang làm ở Iran và để phản ánh quan điểm của Iran – “ “Mối quan hệ với Trung Quốc là rất tốt. Phương Tây ngu xuẩn! Con mụ người Đức ở Berlin [ám chỉ Angela Merkel] và lão Sarkozy là hai kẻ ngốc!” https://thuviensach.vn “Ông Asgaroladi, chúng tôi không đại diện cho bất kỳ chính phủ nào ở đây – “ “Cuộc trao đổi đã kết thúc!” Chúng tôi rời khỏi Phòng Thương mại Iran – Trung Quốc với các hộp quả hồ trăn tặng phẩm trong tay, một tràng chửi rủa hay ho và một cú đá vào mông. Nhưng một ít ngọc quý nổi lên từ cuộc trò chuyện dài ba mươi phút của chúng tôi với vị chủ tịch cáu kỉnh: con số ảo thuật – 6 tỷ đô la – thương mại của Trung Quốc với Iran thông qua các Tiểu Vương quốc Ả rập Thống nhất. Gần như vô tình, Asgaroladi đã hé lộ một mẩu thông tin cực kỳ quan trọng khi ông nói về các biện pháp trừng phạt, vì ông phần nào đã chính thức xác nhận Trung Quốc quyết định tiến hành một phần thương mại đối với chế độ của các giáo chủ, thông qua một nước thứ ba thay vì trực tiếp với Iran. Dĩ nhiên điều này sẽ đặt ra câu hỏi, tại sao? https://thuviensach.vn Trung Quốc và các chương trình hạt nhân của Iran Không khó để thấy được ảnh hưởng cấm vận tại sân bay Mehrabad ở Tehran, nơi những chiếc Boeing 727 ọp ẹp và Airbus cổ lổ lăn bánh dọc theo đường băng. Nhiều nhất là những chiếc Tupolevs Nga đáng sợ, một loại máy bay chế độ Iran có thể dễ dàng mua được nhưng có kỷ lục khủng khiếp về tai nạn ở nước này. Hạ cánh tại Bandar Abbas, thành phố thứ hai của Iran và cửa ngõ chính vào nước này, đặt chúng tôi ngay tại trung tâm của các tuyến đường thương mại bất hợp pháp vào Iran qua Eo biển Hormuz. Bước ra ngoài đường băng cảm giác như đang đứng dưới cái máy sấy tóc khổng lồ trước khi bước ngay vào phòng tắm hơi. Cái nóng gay gắt của sa mạc và không khí ẩm từ đại dương bao bọc thành phố trong làn sương dày đặc u ám, mang lại vẻ ma quái mơ hồ. Các đường phố vắng lặng phủ những mảng cát để lộ những ngôi nhà thấp màu vàng đất, là những cửa hàng sẽ không mở cho đến 5 giờ chiều, và những chi nhánh ngân hàng nằm trong hàng ngũ “danh sách đen” tài chính do Washington và Brussels ban hành. Nhiệt kế lên đến 45 độ. Cái nóng không thể chịu nổi và không có dấu hiệu của sự sống ở Bandar Abbas. Đứng trên cầu tàu bên ngoài khách sạn Homa, được cho là một khách sạn tốt nhất trong thành phố dù thiết kế đã lỗi thời, chúng tôi có thể nhận ra sự di chuyển chậm chạp từ xa của những chiếc tàu chở dầu xếp hàng một đi qua Eo biển Hormuz, vào ra vùng giàu dầu nhất thế giới này. Gần hơn là những con thuyền nhỏ hơn với thiết kế đáy sâu và động cơ gắn ngoài đang bay qua những con sóng hướng vào bờ biển. Các thuyền này chở nhiều loại hàng hóa, tất cả được đưa vào bất hợp pháp từ Dubai. Khi chúng cập bờ, một đám đông thình lình xuất hiện và nhanh chóng dỡ hàng, rồi biến đi chỉ trong vài phút: từ thuyền chuyển lên xe và từ đó đi đến các đường phố và cửa hàng trên khắp Iran. Gần một phần tư dân số của Dubai có quan hệ với Iran và là nơi đặt trụ sở của 5.000 công ty Iran có đăng ký và hoạt động trong nhiều năm như là một ống dẫn đưa tất cả các loại hàng hóa vào vùng đất của các giáo chủ. Theo chủ tịch của Phòng Thương mại Iran – Trung Quốc, không có nhiều thay đổi. Tuy nhiên, thực ra mọi thứ không đơn giản như trong những năm trước đây, khi Dubai là trung tâm thần kinh của thương mại – kể cả bất hợp pháp – trong toàn Trung Đông. Từ năm 2007, và đặc biệt từ khi thành viên kém chính thống nhất trong các tiểu vương quốc vùng Vịnh Ba Tư thấy mình cần một gói cứu trợ tài chính từ Abu Dhabi sau cuộc bùng nổ bong bóng nhà đất của mình, tiểu vương quốc này – vốn không có tài nguyên dầu quan trọng nào – đã tăng cường hợp tác với Mỹ và tăng cường kiểm soát các cảng của mình. Điều này đã khiến Tehran phải quay về phương Đông để đảm bảo nguồn cung cấp. Ở đây Iran có thể tìm được đối tác kinh doanh không chút e ngại tham gia vào hoạt động thương mại bị cấm mà lệnh cấm vận và trừng phạt cố hết sức loại bỏ: buôn lậu vũ khí và công nghệ hạt nhân. Bắc Triều Tiên nằm trong số này, theo một báo cáo của Liên Hợp Quốc vào tháng 5 năm 2011.[79] Nước khác là Trung Quốc. Phần chìm của con đường tơ lụa bí mật vươn đến tận trung tâm đầu não của chương trình nguyên tử Iran. Có phải Bắc Kinh đang chơi trò nước đôi? Trong khi có vẻ mâu thuẫn, thực ra vị thế cụ thể của Trung Quốc đối với Iran đã được tính toán cẩn thận. Một mặt, Trung Quốc nghi vấn sự thống trị của Mỹ ở Trung Đông và tự cảm thấy mình không bị ràng buộc bởi các biện pháp trừng phạt đơn phương do Washington áp đặt. Bắc Kinh giải thích việc áp dụng luật của Mỹ bên ngoài lãnh thổ Mỹ không chỉ là dấu hiệu của tư tưởng kiêu ngạo và bá quyền, mà còn là biến thể hiện đại của ứng xử ngoại giao từng sỉ nhục Trung Quốc trong suốt thế kỷ sau cuộc Chiến tranh thuốc phiện.[80] Mặt khác, Bắc Kinh ủng hộ mục tiêu của Mỹ ngăn chặn Iran phát triển vũ khí hạt nhân, để thuyết phục Washington rằng Trung Quốc là một đối tác quốc tế có trách nhiệm. Bắc Kinh ý thức thực tế là không thể công khai thách thức Mỹ ở Trung Đông mà không gây tác động rất tiêu cực đến quan hệ song phương, và rộng ra, đến cả phát triển kinh tế trong nước của Trung Quốc.[81] Điều này giải thích sự ủng hộ của Bắc Kinh đối với các biện pháp trừng phạt của Liên Hiệp Quốc và cả thực tế là sự ủng hộ này không bao giờ vô điều kiện. Như chúng tôi thấy, Trung Quốc ủng hộ các biện pháp trừng phạt, nhưng chỉ sau khi đã trì hoãn và giảm nhẹ hết mức.[82] Phương diện ngoại giao đã được che chắn, Trung Quốc hành xử như thế nào trong thực tế? Trước tiên, chỉ nhìn thoáng qua lĩnh vực buôn bán vũ khí đủ xác nhận rằng trong năm 2007 Trung Quốc đã vượt Nga để trở thành nước cung cấp vũ khí hàng đầu cho Iran.[83] Hơn nữa, phân tích do các cơ quan tình báo phương Tây thực hiện cho thấy trong những năm gần đây Trung Quốc đã đóng một “vai trò hỗ trợ quan trọng” cho tham vọng của Tehran phát triển tên lửa đạn đạo tầm trung có khả năng mang đầu đạn hạt nhân bắn tới Israel.[84] Điều này được xác nhận bởi bằng chứng cho thấy các công ty Trung Quốc đang tiếp tục cung cấp cho Iran các bộ phận, nguyên liệu và hóa chất cho chương trình tên lửa đạn đạo, bất https://thuviensach.vn chấp việc tuân thủ lệnh trừng phạt quốc tế.[85] Ví dụ, vào cuối năm 2010, vài tháng sau khi phê chuẩn Nghị quyết 1929 của Liên Hợp Quốc, cả Singapore và Hàn Quốc đã chặn và khám xét những chuyến tàu đang trên đường tới Iran được phát hiện trong vùng biển của họ. Trong cả hai trường hợp, các tàu đó đang chở bột nhôm và đồng phosphor, vật liệu có thể được sử dụng cho mục đích quân sự và bị cấm bởi lệnh trừng phạt. Cả hai lô hàng đều có xuất xứ từ các công ty Trung Quốc. Ngay sau đó, tháng 5 năm 2011, một báo cáo nội bộ của Hội đồng Bảo an Liên Hiệp Quốc xác nhận việc mua bán công nghệ tên lửa giữa Bắc Triều Tiên và Iran được thực hiện thông qua một “nước thứ ba láng giềng.” Trong một cuộc phỏng vấn qua điện thoại, một nhà ngoại giao cấp cao của Liên Hiệp Quốc có quan hệ với ủy ban giám sát các lệnh trừng phạt Iran đã xác nhận quốc gia đó với chúng tôi với điều kiện không tiết lộ danh tính: chính là Trung Quốc.[86] Đồng thời, Hồng Kông – một trong những cảng bận rộn nhất trên hành tinh – tự chào mời Iran như là một trung tâm tái xuất hấp dẫn y như Dubai đã từng trong thời kỳ hoàng kim. Chừng hai mươi công ty vận tải biển Iran – cần thiết để lẫn tránh cấm vận – đã hoạt động nhiều năm trong thuộc địa cũ này của Anh, giờ đây thuộc chủ quyền của Trung Quốc theo công thức “một quốc gia, hai chế độ.” Cái gọi là “đội tàu ma” có thể làm được điều này sau khi thay cờ và đổi tên những chiếc tàu nằm trong danh sách đen, và cũng nhờ vào khả năng xoay xở có được từ sự bảo lãnh hào phóng do pháp luật Hồng Kông cho phép cũng như sự chểnh mảng rõ ràng của chính quyền Hồng Kông khi thực hiện Nghị quyết 1929.[87] Vấn đề này đặc biệt quan trọng vì Hồng Kông có thể nhập khẩu công nghệ có công dụng kép của Mỹ nhờ vào các thỏa thuận song phương được ký kết trong thời kỳ thuộc địa Anh. Các quốc gia mà Washington xem là thiếu nghiêm ngặt trong qui trình kiểm soát của họ không thể mua được công nghệ này – gồm cả Trung Quốc lục địa.[88] Hậu quả đầy nghịch lý của tất cả điều này là công nghệ nhạy cảm của Mỹ có thể đã vào các cảng của Iran nhờ đi qua Hồng Kong.[89] Sự dính líu của nhà nước Trung Quốc trong thương mại bất hợp pháp chắc chắn rất bí ẩn. Nó có phải là một quyết định chiến lược được tính toán cẩn thận của chính quyền? Có phải chúng ta đang thấy một hình thức chấp thuận ngầm? Hay là các công ty nhà nước khổng lồ trong ngành công nghiệp vũ khí Trung Quốc tự mình giao dịch không có sự hỗ trợ và ngoài tầm kiểm soát của chính quyền? Tóm lại, chính phủ Trung Quốc dành bao nhiêu cố gắng và nguồn lực để kiểm soát buôn bán bất hợp pháp này? Tại thời điểm này không có câu trả lời cho những câu hỏi như vậy, mặc dù nhà ngoại giao của Liên Hiệp Quốc nói trên đã xác nhận “vũ khí và hàng hóa khác do Trung Quốc sản xuất đã được phát hiện trong kiểu mua bán này.”[90] Điều chúng ta biết chắc, Michael Elleman, chuyên gia an ninh quốc tế tại Viện Quốc tế Nghiên cứu Chiến lược ở Bahrain cảnh báo, là “việc mua bán này đang tồn tại, nó vẫn tiếp tục tồn tại và [Trung Quốc] không thể hoặc không muốn ngăn chặn. Trung Quốc dường như không sẵn lòng biến nó thành một ưu tiên chiến lược để ngăn chặn những mặt hàng xuất khẩu giúp cho chương trình tên lửa của Iran. Bằng chứng về điều đó rất rõ ràng.” Như vậy, ngoài sự ủng hộ ngoại giao nửa vời của Trung Quốc tại Liên Hiệp Quốc chống lại sự gia tăng của chương trình hạt nhân của Iran, trong thực tế vai trò của Trung Quốc rất mơ hồ. “Rõ ràng Trung Quốc là một trong những vấn đề lớn nhất khi nói đến việc phổ biến vũ khí hủy diệt hàng loạt,” Elleman kết luận. Đêm đã buông xuống khi chiếc phà mang tên Iran Hormuz 14 rời Bandar Abbas. Hành khách phần lớn là thương nhân và người lao động phổ thông trên đường đến Dubai xây dựng những tòa nhà chọc trời, ngoài ra còn có các gia đình do những phụ nữ mặc áo choàng dẫn dắt. Sau khi tách biệt dứt khoát theo giới tính tại cửa kiểm soát nhập cư, và rồi thêm một lần như thế sau khi lên tàu, đến lúc cuộc hành trình đầy ác mộng bắt đầu. Vượt 100 hải lý giữa cảng của Iran và Dubai đi qua Eo biển Hormuz là bước vào chuyến hải trình 14 giờ khốn khổ trên boong một chiếc tàu chậm rì, ọp ẹp, thiếu tiện nghi và nồng nặc mùi xăng. Trong khi đó, một miền đất hứa khác cho các sản phẩm Trung Quốc đang chờ chúng tôi ở bờ bên kia của Vịnh Ba Tư. https://thuviensach.vn Quyền lực của rồng trong trái tim Trung Đông “Thưa bà, chúng ta đi đâu?” “Cửa hàng. Nhanh.” Fei Zhen Xu lầm bầm cộc lốc khi chiếc Porsche Cayenne rồ máy và nhanh chóng đạt tốc độ 140 km một giờ trên đường cao tốc đầy cát của Dubai. Siji, Fei gọi tài xế người Ấn Độ của mình như thế, giữ vô lăng bọc da màu vani bằng một tay và tay kia mở nhạc trên đài phát thanh địa phương. Dubai đồ sộ với những khối kiến trúc bằng kính vô cảm phản chiếu trên kính mát của Fei khi chúng tôi trò chuyện. Tràn đầy năng lượng, cô bận rộn với hai chiếc điện thoại di động, đưa ra một loạt chỉ thị cho nhân viên khi cô nhìn ra dãy nhà chọc trời qua cửa kính màu của chiếc Porsche. “Kinh doanh tại Dubai đang tốt,” bà nói, ngã lưng vào ghế. Với giọng khàn khàn và thứ tiếng Anh sai bét, Fei đã kinh doanh mười năm ở một tiểu vương quốc bù đắp dự trữ dầu nghèo nàn của mình bằng cách trở thành một nước có vị trí chiến lược, ổn định luật pháp và chính trị bậc nhất, đảm nhận vai trò một trung tâm tài chính và cung ứng hàng đầu. Nhìn từ trên cao, Chợ Rồng – Fei nhấn mạnh khi giới thiệu là “cửa hàng” – đúng như tên của nó, được tạo thành hình dáng của con vật khổng lồ. Khoảng chục kho chứa màu bạc, với mái tượng trưng cho vảy của con rồng, được xếp theo hình chữ S dẫn đến lối vào chính có hình đầu rồng. Dài 1,2 km và diện tích 150.000 mét vuông (bằng ba lần diện tích của sân vận động Wembley, London), Chợ Rồng là chợ lớn nhất bán hàng hóa Trung Quốc bên ngoài nước này. Khu chợ có 4.000 cửa hàng Trung Quốc bán mọi thứ có thể tưởng tượng ra, từ Kinh Thánh hay Kinh Koran ở dạng móc khóa đến cỏ nhân tạo để chống lại sa mạc vàng quệch mà Dubai xây dựng trên đó. Đối diện lối vào chính, một bức tượng thể hiện vai trò được kỳ vọng của Trung Quốc ở đây: con rồng hung dữ quấn quanh quả địa cầu vàng. Fei đi lại trong “thế giới Trung Quốc” này như cá trong nước. Cô có một cửa hàng giày, một cửa hàng bán túi xách và đồ trang sức, và một nhà hàng trên một lối đi vào loại nhộn nhịp nhất của chợ. “Lấy bất cứ thứ gì anh muốn. Cho mẹ hay bạn gái của anh,” cô hào phóng nói với giọng nặng của thành phố Ôn Châu, nơi sinh ra nhiều doanh nhân tài năng nhất của Trung Quốc.[91] Khu chợ là thánh đường của kinh doanh: lối đi được sắp xếp theo sản phẩm, bảng hiệu bằng nhiều ngôn ngữ khác nhau, quầy đổi tiền và điều hòa không khí chạy hết cỡ. Sản phẩm, doanh nhân nam nữ và phần lớn nhân viên là người Trung Quốc. Nếu không có các cặp vợ chồng người Ả rập mặc trang phục có thể đoán biết được – phụ nữ mang mạng che mặt niqab màu đen, đàn ông mặc áo dài dishdasha trắng toát – thì ai cũng nghĩ Chợ Rồng đơn giản chỉ là phần mở rộng của Trung Quốc ở Trung Đông. Fei đến Dubai tìm kiếm cơ hội mới. Khi Chợ Rồng khai trương vào năm 2004, cô quyết định đầu tư vào vị trí chiến lược nằm giữa giữa châu Á và châu Phi này. “Dubai là địa điểm tuyệt vời để kinh doanh vì rất dễ lấy được thị thực và thuế rất thấp,” cô ấy nói với chúng tôi. Thuế nhập khẩu chỉ 5 phần trăm nếu sản phẩm được bán ở Emirates, hoặc miễn thuế nếu nó được tái xuất. Bốn mươi tuổi, Fei sống một mình, xa con trai đang học kỹ thuật tại Vương quốc Anh, và chồng đang điều hành các nhà máy của gia đình ở Ôn Châu. Thành phố này là thủ đô toàn cầu của giày dép, bật lửa và kính mát, vì trên 70 phần trăm của toàn bộ các mặt hàng này trên thế giới được sản xuất ở đây. Fei về Trung Quốc một năm chỉ hai lần. “Một lần vào dịp Tết Trung Quốc và một lần để kiểm tra các nhà máy và mua hàng,” cô nói với chúng tôi trong văn phòng của mình, nơi mà chúng tôi nhìn thấy một bức tranh in thần tài và một pho tượng ngọc bích màu xanh lá cây và xám. Chúng tôi tự hỏi kinh doanh thành công như thế, tại sao cô không ủy thác công việc cho người khác để có thể tận hưởng cuộc sống giàu sang hay dành thời gian với con trai mình. “Tôi bắt đầu làm việc lúc 8 giờ sáng đến khi tối mịt. Tôi không bao giờ nghỉ một ngày. Công việc của tôi mang tính chuyên nghiệp: Tôi đam mê kiếm tiền. Và điều đó cũng góp phần vào sự thành công của đất nước chúng tôi,” cô nói thêm. Bộ óc sáng tạo đằng sau thử nghiệm mang tên Chợ Rồng – mà các nước khác như Mexico đang nỗ lực sao chép – là Abdullah Lootah.[92] Năm 2004, nhà kinh doanh thanh lịch, mày râu nhẵn nhụi, sinh ở Dubai, nói tiếng Anh hoàn hảo dù hơi lắp và có hai mươi năm kinh nghiệm trong kinh doanh với Trung Quốc, bắt đầu quá trình thành lập trung tâm phân phối này giúp cho người mua từ Trung Đông và Đông Phi tiếp cận sản phẩm Trung Quốc. Nhờ đó thương nhân có thể không phải đi đến Nghĩa Ô, chợ bán buôn lớn nhất thế giới nằm ở phía đông Trung Quốc, nơi mỗi năm có ít nhất 200.000 thương nhân Ả Rập đến để mua hàng dự trữ.[93] Lootah kể với chúng tôi cách thức anh bắt đầu ý tưởng chuyển tuyến mua bán sản phẩm giữa Trung Đông, châu Phi và Trung Quốc để đưa nó đi ngang qua Dubai. “Chúng tôi chỉ nghĩ https://thuviensach.vn đến một tổng kho hoặc một trung tâm phân phối lớn, nhưng sau đó chúng tôi quyết định dựng lên một khu chợ. Phó Thủ tướng Trung Quốc Ngô Nghi thăm Dubai vào năm 2003 và nói với chúng tôi bà thích ý tưởng này và chính phủ Trung Quốc sẽ ủng hộ. Chúng tôi lập một nhóm gồm hai người Ả Rập và 120 người Trung Quốc. Tất cả bắt đầu như thế,” Lootah nhớ lại, trong tiếng reo liên tục của chiếc BlackBerry. Khoảng 2.000 doanh nghiệp – “tất cả đều là người Trung Quốc. Điều đó không thể khác được” – và 6.000 người lao động và doanh nhân Trung Quốc chung hưởng thành quả mang lại từ trung tâm phân phối giúp đưa sản phẩm Trung Quốc đến các ngóc ngách xa nhất của khu vực. “Mọi người đến đây từ Iran, Iraq, Oman, các quốc gia Ả Rập, các nước châu Phi… Họ đến Chợ Rồng bởi nó là một khu chợ tiện lợi cho việc mua các sản phẩm. Địa điểm đóng một vai trò quan trọng, cũng như ngôn ngữ, vì họ không cần phiên dịch,” Lootah tiếp tục. Thuộc sở hữu của chính quyền Dubai thông qua công ty đầu tư Dubai World và công ty con Nakheel, xây dựng Chợ Rồng chỉ mất mười tháng. Chưa đầy một năm sau nó đã bán sạch mặt bằng có thể sử dụng cho các công ty trưng bày sản phẩm và thương nhân. “Về bản chất, người Trung Quốc muốn kiểm soát mọi khía cạnh của doanh nghiệp. Điều này rất khó khăn. Nhiều nhóm người Trung Quốc đã tới và cố gắng thâu tóm quyền kiểm soát mọi thứ, nhưng ở đây điều đó thực sự không thực hiện được. Chúng tôi bảo họ chúng tôi sẽ đối xử với tất cả mọi người như nhau và qui trình đó sẽ rất minh bạch. Ví dụ, họ muốn làm như ở Kazakhstan, nơi Trung Quốc đã mua các cửa hàng, nhưng ở đây chúng tôi là chủ nhân và chúng tôi có quyền lực. Chúng tôi đã đặt ra các giới hạn,” Lootah giải thích. Do đó, chính phủ đã tìm cách để thu hút các nhà kinh doanh và sản phẩm Trung Quốc mà không phải từ bỏ quyền kiểm soát doanh nghiệp. Mỗi người bán phải đóng tiền thuê tối thiểu 1.500 đô la một mét vuông để trưng bày sản phẩm. Ngoài ra, người bán hàng phải trả nhiều dịch vụ khác, như điện ánh sáng, nước, chỗ ở, thị thực và giấy phép kinh doanh, tiền thu được sẽ chuyển về quỹ đầu tư của nhà nước. Công ty vận tải biển lớn thứ hai thế giới thuộc nhà nước Trung Quốc, COSCO,[94] đảm nhận vận chuyển hàng hóa đến khách hàng cuối cùng từ nhà kho khổng lồ diện tích 40.000 mét vuông – một sân vận động Wembley khác – nằm kế bên Chợ Rồng. Nhiều dạng thương nhân tụ tập ở trung tâm thương mại này, từ người dùng tiền tiết kiệm cả đời để thành lập một cửa hàng đến triệu phú kiểm soát mọi công đoạn kinh doanh của mình từ khâu sản xuất đến giao hàng tại Dubai. Lootah, từ chối cung cấp cho chúng tôi bất kỳ số liệu nào về số lượng doanh nghiệp do Chợ Rồng tạo ra, tuy nhiên lại cho chúng tôi biết tất cả các doanh nhân Trung Quốc bắt đầu kinh doanh theo cùng một cách. “Khi mở doanh nghiệp của mình, người Trung Quốc vừa là chủ, vừa là phu khuân vác, thủ quỹ, lái xe và bán hàng… Anh ta là công ty một người. Tại sao anh ta lại làm như thế? Để anh ta có thể hiểu chính xác cách thức doanh nghiệp vận hành, đến khi thuê một ai đó, người đó không thể lừa bịp anh ta.” Chợ Rồng và hàng ngàn người Trung Quốc sinh sống, đầu tư và làm việc ở Dubai không phải là dấu hiệu duy nhất của sức mạnh ngày càng tăng của Trung Quốc trong khu vực có tầm quan trọng chiến lược với trữ lượng dầu to lớn này. Trên bờ Vịnh Ba Tư, một hòn đảo nhân tạo được xây dựng cách bờ biển Dubai 280 mét là nơi có khách sạn mang tính biểu tượng nhất trong khu vực: khách sạn bảy sao Burj Al Arab, được nhiều người xem là khách sạn sang trọng nhất thế giới. Với kiến trúc hình cánh buồm của con tàu bằng kính lung linh cao 310 mét, khách sạn có sân bay trực thăng riêng, đội xe Rolls-Royces và 202 phòng hai buồng (trong khách sạn này không có loại phòng nào khác). Vàng lá và TV plasma làm nên không gian hào nhoáng quanh phòng, khách có thể tận hưởng bể sục bằng đá cẩm thạch Ý, những tấm thảm Ả Rập xa hoa nhất và các loại nước hoa Pháp thanh lịch nhất; nói cách khác, mọi thứ xa hoa – nếu không nói ngoa – là dành cho các nhà triệu phú mới nổi của châu Á. Đi vào công trình mang tính biểu tượng của Dubai này – “tháp Eiffel của Tiểu Vương quốc Ả rập,” theo lời của một trong những nhà tài trợ – là việc không dễ dàng. Một điểm kiểm soát đầu tiên cách tòa nhà 250 mét ngăn cản bất kỳ khách nào không được mời đến bữa tiệc riêng tư này. Chỉ có thể vào được khách sạn nếu bạn đã đặt phòng trước hoặc, nếu mục đích chỉ để thưởng thức ẩm thực của khách sạn, phải ứng trước 100 đô la một người. Ở quầy lễ tân, một nhóm nữ tiếp viên, nhân viên khuân vác và hầu bàn nhịp nhàng di chuyển vào vị trí như trong một vở ballet Nga, phục vụ trà và trái cây sấy khô chào mừng khách. Nhạc cổ điển âm vang khắp sảnh tiếp đón rộng mênh mông có nước bắn ra từ một đài phun ăn nhịp với Bach hay Mozart. Trước sự ngạc nhiên của chúng tôi, một nhóm khách Trung Quốc đang chụp ảnh ở sảnh lễ tân trước khi lên xe limousine đang chờ. “Người Trung Quốc đã trở thành khách hàng quan trọng nhất của khách sạn. Cách đây không lâu một nhóm người Trung Quốc đã đặt 50 phòng ở https://thuviensach.vn đây,” một cô gái Thượng Hải mảnh mai làm tiếp viên tại khách sạn giải thích. Khủng hoảng kinh tế năm 2008 đột ngột chấm dứt sự hoang phí của du khách Anh Mỹ giàu có, cho đến lúc đó là khách hàng lớn nhất của khách sạn. “Cách đây ba năm khách hàng Trung Quốc chỉ chiếm 4 phần trăm doanh thu của khách sạn. Năm 2011 con số này tăng vọt lên 26 phần trăm và chúng tôi đang hy vọng con số này sẽ lên đến 29 phần trăm vào cuối năm 2012,” David Loiseau, người Pháp vạch ra chiến lược kinh doanh khách hàng Trung Quốc được Jumeirah Hotel Group, chủ sở hữu của Burj Al Arab chấp thuận, giải thích. Trong các kỳ nghỉ lễ của Trung Quốc như Tết Âm lịch, các hoàng đế mới của khách sạn có thể chiếm tới 60 phần trăm lượng khách. “Khoảng mười lăm nghìn khách Trung Quốc đã đến thăm khách sạn này trong năm 2011, chủ yếu từ Quảng Đông, Thượng Hải và Bắc Kinh. Chúng tôi có một chiến lược sẵn sàng để phát triển phần còn lại của các thành phố lớn ở phía tây Trung Quốc. Đây là một thị trường mạnh mẽ vừa mới nổi và đến năm 2020 sẽ có đến 100 triệu người Trung Quốc du lịch nước ngoài hàng năm,” Loiseau nói với chúng tôi, nhắc đến một con số lớn đến khó tin sẽ là giấc mơ trở thành sự thật đối với ngành du lịch. Tùy theo mùa, mỗi khách Trung Quốc trả từ 2.200 đô la và 4.000 đô la riêng tiền phòng cho chỉ một hoặc hai đêm trong tòa lâu đài của sự xa hoa và thừa mứa này. Trước nhu cầu ngày càng tăng, khách sạn buộc phải thích ứng với sự thay đổi trong cơ cấu khách hàng bằng cách tiến hành một số điều chỉnh, như đào tạo nhân viên nói tiếng quan thoại và thuê đầu bếp có thể chế biến các món ăn Quảng Đông hoặc Tứ Xuyên. Cuộc tấn công của người tiêu dùng Trung Quốc vào khu vực sang trọng này có thể được xem như là khúc dạo đầu cho điều có thể diễn ra trong tương lai gần: xuất khẩu Trung Quốc sẽ trở nên tinh vi hơn cho đến một ngày các sản phẩm của gã khổng lồ châu Á chiếm vị trí quan trọng nhất trong giấc mơ của tầng lớp giàu có trên thế giới. https://thuviensach.vn Gia đình Zhang đến Châu Phi Zhang Qi cuối cùng cũng đến dù hơi muộn sau hai cuộc gọi thúc giục, theo cuộc hẹn với chúng tôi tại Câu lạc bộ Belge ở Kinshasa. “Xin lỗi vì đến trễ. Tôi theo dõi thị trường chứng khoán Hồng Kông và chỉ ngủ có hai giờ,” ông giải thích khi đặt thân hình đồ sộ vào chiếc ghế ngoài sân của điểm nghỉ ngơi quy mô nhỏ nhắm vào tầng lớp giàu có của thủ đô Congo. Sự có mặt của ông ngay lập tức gây ít nhiều sự quan tâm và thu hút một vài khách đang vui đùa trong bể bơi của câu lạc bộ hay nhấm nháp ly gin pha tonic tại quầy bar của sân vườn. Các nhân viên cũng đến để chào ông. “Comment vas-tu, mon pote?” (Khỏe không, anh bạn? Ông hỏi thăm người phục vụ bằng tiếng Pháp, trước cả khi chào ông thị trưởng của thủ đô Congo. “Một người bạn tốt của tôi,” Zhang giải thích. Thực tế là Zhang Qi giữ vai trò gì đó trong một tổ chức của cả hai thế giới Trung Quốc và không Trung Quốc ở Cộng hòa Dân chủ Congo (DRC), có lẽ là quốc gia có quá khứ thuộc địa xáo động nhất ở châu Phi cũng như có vài trữ lượng tài nguyên thiên nhiên lớn nhất thế giới. Cội nguồn từ Ninh Ba, Zhang Qi đã sống hai mươi lăm năm ở đất nước này, nơi mà, ông nhớ lại, ông đến “khi hai mươi ba tuổi, độc thân, với bằng thạc sĩ tài chính và không biết một chữ tiếng Pháp.” Lúc đó, chỉ có khoảng một trăm đồng hương của ông sống ở nước này, phần lớn là nhân viên sứ quán hay bác sĩ được Bắc Kinh cử đến như là một phần của gói viện trợ Trung Quốc cấp cho châu lục này từ 1960.[95] Zhang nhớ lại những ngày đó Zaire – tên của nước này khi đó – là, đến giờ vẫn vậy, một nơi thù địch đối với doanh nghiệp, với một bộ máy quan liêu rối ren và pháp luật cực kỳ khắc nghiệt. Đó là lý do tại sao chú của ông – thành viên duy nhất của gia đình Zhang xoay xở để di cư sang Hồng Kông với một phần tài sản của gia đình trước khi cộng sản tịch biên vào năm 1949 – đã cử ông sang mở một nhà máy sản xuất chảo nồi ở thủ đô này vào năm 1986. Nhiệm vụ của ông là quản lý sản xuất và bán hàng cả ở thị trường trong nước và nước láng giềng Congo-Brazzaville. “Chú tôi là nhà đầu tư, nhưng ông không bao giờ ở đây. Trong hai mươi năm sản xuất, tôi nhớ ông đến đây chỉ một hoặc hai lần. Tôi trông coi mọi thứ. Chúng tôi sử dụng 750 lao động địa phương và 28 công nhân Trung Quốc, là kỹ thuật viên và đầu bếp. Chúng tôi mở cửa một ngày 24 giờ và kiếm được một năm 150.000 đô la,” ông nhớ lại khi nghịch ba chiếc điện thoại di động của mình, đã được tắt trong suốt cuộc gặp. “Lúc đầu tôi không biết gì về kinh doanh. Tôi phải làm việc hai mươi giờ một ngày, bảy ngày một tuần. Chỉ trong ba tháng tôi sút mất bảy cân. Chưa đầy nửa năm tôi đã nói được một chút tiếng Pháp và bắt đầu hiểu cách làm việc ở đất nước này.” Hiểu biết về thế giới kinh doanh ở Congo có nghĩa là, ví dụ, phải biết rằng không thể làm ra bất kỳ loại lợi nhuận nào mà không phải ăn chia với nhà chức trách. “Chúng tôi đã phải biếu một phần cổ phiếu của chúng tôi cho một trong những nhân vật thân tín nhất của tổng thống, bởi trong những năm 1990, luật pháp vô cùng phức tạp và khắt khe. Thực tế là không thể tạo ra lợi nhuận bằng con đường làm ăn hợp pháp. Trong một số thương vụ chúng tôi thậm chí trở thành đối tác của tổng thống. Họ không làm bất cứ điều gì, tất nhiên: họ không đóng góp cả vốn lẫn kinh nghiệm. Nhưng chúng tôi đã cống nộp cho họ một tỷ lệ phần trăm và điều đó đã giúp chúng tôi,” Zhang giải thích. Ông nói với chúng tôi, guanxi – thuật ngữ Trung Quốc dùng để chỉ mạng lưới quan hệ – được tiếp tục cho đến ngày nay đã giúp ông ta trở nên “quan trọng hơn cả đại sứ Trung Quốc ở đây.” “Khi đại sứ quán Trung Quốc có vấn đề khó xử họ gọi tôi. Tôi biết tất cả mọi người ở đây, tất cả các vị tướng. Tôi khác biệt bởi tôi thường xuyên tiếp xúc với những người đứng đầu ở đây. Khi tôi nói chuyện với một đối tác kinh doanh đặc biệt, cũng giống như tôi đang nói chuyện với tổng thống. Và tôi có một mối quan hệ tốt với con trai của tổng thống. Chúng tôi là bạn thân: chúng tôi cùng nhau đi Trung Quốc, đi hộp đêm. Tôi cảm thấy thật thoải mái.” Năm 1991, sau năm năm ở nước này, Zhang kết hôn. Đó cũng là lúc ông và vợ – vốn là đồng minh lớn nhất của ông trên thương trường – bắt đầu chinh phục thị trường Congo. Vào tháng 9 năm 1991, họ đã tận dụng các cơ hội nảy sinh từ hậu quả cuộc sụp đổ kinh tế do nạn binh lính cướp bóc gây ra ở Kinshasa và các thành phố lớn khác của nước này.[96] “Thật nguy hiểm. Người ta đến tất cả nhà của người da trắng để cướp đồ. Tôi chưa bao giờ thấy người dân Congo hung dữ hay điên cuồng như thế. Họ phá hủy cửa hàng, nhà cửa và đánh đập phụ nữ da trắng. Họ tấn công bất cứ ai không đen: Trung Quốc, Ấn Độ, người phương Tây,” ông nhớ lại. “Vào lúc đó tôi đã biết tất cả mọi người trong nước này. Tôi vay một người bạn Trung Quốc 250.000 đô la và tôi đã vận chuyển 52 container vào Congo: 50 container chất đầy giày thường và giày thể thao, tổng cộng 3 triệu đôi. Hai container khác chứa hàng dệt may, chủ yếu là trang phục phụ nữ.” Tất cả sản phẩm này đến từ “công xưởng thế giới.” https://thuviensach.vn Các nhà đầu tư nhỏ Bỉ và Pháp đã rời khỏi nước này sau khi các siêu thị và các cửa hàng của họ bị cướp phá, và Zhang đã tận dụng khoảng trống họ để lại chiếm lấy một phần thị trường. Đó là thời cơ để trở thành “Số Một” trong lĩnh vực bán lẻ, ông nhớ lại. Ông bắt đầu đi Trung Quốc thường xuyên hơn để mua trực tiếp từ các xưởng giày dép, tổ chức công tác cung ứng của doanh nghiệp, và ông bắt đầu giàu lên nhanh chóng. Chỉ trong ba tháng ông đã có thể trả lại số tiền đã vay – “250.000 đô la tại thời điểm đó có giá trị tương đương 2 triệu đô la ngày nay” – và ông tiếp tục mở rộng hoạt động kinh doanh trong cả nước. Chưa đầy một năm, hoạt động kinh doanh của ông đã tăng gấp đôi và ông bắt đầu nhập 100 container một lần. Ông cũng tạo ra mạng lưới cửa hàng cùng với các đối tác kinh doanh Ấn Độ và Bồ Đào Nha để phân phối hàng hóa của mình khắp Congo, từ Lubumbashi ở cực nam tới Kananga ở trung tâm nước này. “Tôi mở bốn cửa hàng ở Kinshasa. Tôi bắt đầu nhập nhiều hàng hóa hơn và tôi cũng trở thành nhà cung cấp chính cho các doanh nghiệp khác. Một số nhà máy ở Trung Quốc chỉ sản xuất hàng hóa cho tôi. Chẳng bao lâu người Trung Quốc khác trong nước này bắt đầu bắt chước và làm tràn ngập thị trường. Nhưng tôi đã nhanh chóng phản ứng bằng cách thay đổi sản phẩm và tìm kiếm hàng hoá có lợi nhuận lớn hơn.” Ông nhanh chóng mở khoảng mười lăm cửa hàng trên khắp tất cả trung tâm đô thị lớn và xoay xở giữ cho chúng luôn đủ hàng với nguồn cung liên tục, một thách thức to lớn trong quốc gia lớn thứ mười hai của thế giới có đường sá và hạ tầng ở trong tình trạng hư hỏng thảm hại. Để kiểm soát đế chế của mình, ông bay suốt chiều dài đất nước trong một máy bay hạng nhẹ, sống sót kỳ diệu trong một tai nạn ở phía bắc. “Tôi đảm bảo có một nhân viên Trung Quốc tại từng cửa hàng để kiểm soát tiền bạc của tôi. Tôi biết họ lừa dối tôi, ăn cắp tiền lãi và biết họ tăng giá tôi ghi trên mặt hàng và không nộp hết tiền cho tôi. Họ cũng giả mạo số liệu bán hàng, nhưng tôi không phiền vì điều đó. Họ sống ở vùng sâu vùng xa không có truyền hình, điện, sinh hoạt xã hội. Ở đó cuộc sống rất khó khăn và lựa chọn duy nhất của tôi là chấp nhận điều đó. Tôi kiếm được cả đống lợi nhuận, vì vậy có thực sự quan trọng không nếu bị mất 5.000 đô la khi kiếm được 100.000? Với lòng quả cảm và mạng lưới quan hệ rộng lớn, Zhang tự hào mình là “một người rất mạnh mẽ,” đã ở lại đất nước này khi bạo lực liên tiếp bùng nổ. Kể cả mùa hè ác mộng năm 1991. “Tôi đưa tất cả công nhân Trung Quốc của tôi về Hồng Kông, còn tôi không có bất kỳ lựa chọn nào: tôi phải ở lại. Nhà máy là của chú tôi và tôi phải bảo vệ nó. Tôi tự nhốt mình trong nhà máy cùng với người đầu bếp Trung Quốc để bảo vệ nhà máy. Binh lính đến nhà máy của tôi nhưng tôi đã có tám người lính bên cạnh và chúng tôi đã cố hết sức để không cho chúng đột nhập nhà máy. Chúng tôi xoay xở để tống khứ chúng vào phút cuối. Tôi gặp may, vì hai tháng trước cuộc cướp bóc tôi có cảm giác điều gì đó sẽ xảy ra và vì vậy tôi đã yêu cầu lính của đội bảo vệ tổng thống đến bảo vệ chúng tôi.” Bốn mươi tám tuổi, hiện Zhang đã là một triệu phú. Hoạt động kinh doanh xuất nhập khẩu sản phẩm Trung Quốc của ông vẫn đang rất mạnh. Chủng loại sản phẩm ông nhập từ Trung Quốc đã tăng lên 2.000 mặt hàng và mạng lưới phân phối của ông đã vươn khắp lãnh thổ quốc gia rộng lớn này. “Tài sản của tôi đủ lớn để tôi và thế hệ tiếp theo của gia đình có một cuộc sống tốt đẹp,” ông cười, thừa nhận. Ông cũng đã đa dạng hóa các khoản đầu tư của mình vào nhiều ngành khác nhau (khai thác mỏ, gỗ, bất động sản, năng lượng) và đã “bảo đảm an toàn” cho tài sản của mình, theo cách nói của ông, để tránh bất kỳ việc lặp lại nào sự kiện năm 1949. “Người Trung Quốc không tin vào chính quyền. Không ai biết liệu lúc nào đó trong tương lai họ sẽ làm điều cộng sản đã làm trong năm 1949. Đó là lý do tại sao tôi để tiền ở Hồng Kông.” Địa vị xã hội của ông cũng tăng lên, với cô con gái đang theo học tại Đại học Columbia và làm việc bán thời gian cho ông trùm đầu tư Mỹ Warren Buffett. Tuy nhiên, đam mê kinh doanh của Zhang, điều thừa hưởng từ tổ tiên,[97] đã ngăn cản bất kỳ ý tưởng nghỉ hưu nào. “Đó là vấn đề: Tôi không biết khi nào tôi nên nghỉ hưu. Vì tôi nghĩ vẫn còn rất nhiều cơ hội kinh doanh ngoài kia, vì thế tôi cố gắng tiếp tục làm việc chăm chỉ.” https://thuviensach.vn Tái tạo mô hình kinh tế Châu Âu thuộc địa Ngày nay bất cứ du khách nào tình cờ đặt chân lên châu Phi đều thấy rõ hiện tượng mà những câu chuyện như chuyện của Zhang giúp minh họa: hàng hóa Trung Quốc có mặt ở mọi ngóc nhách của lục địa này, từ Cape Verde đến Nam Phi ngang qua Senegal, Chad hay Mozambique. Ở tất cả những nơi này, một tỷ lệ đáng kể trong số 750.000 người Trung Quốc chính thức sống ở châu Phi[98] đã tham gia kinh doanh bán lẻ, mở cửa hàng ở tất cả các trung tâm đô thị và khống chế một lĩnh vực cho đến gần đây thường bị chi phối bởi doanh nhân địa phương hay người nhập cư trước đây. Có thể nhìn thấy một ví dụ rõ rệt ở Dakar, nơi thương nhân Trung Quốc thống trị con đường chính của thủ đô Senegal với các cửa hàng bán đủ loại sản phẩm có thể tưởng tượng ra của Trung Quốc, nhập từ chính Trung Quốc. Câu chuyện hài của người Dakar – với ít nhiều cay đắng – về con đường Allee du Centenaire, mà một số người gọi là “đại lộ Mao” do người bán lẻ địa phương và người Li-băng thấy mình buộc phải rời khỏi khu vực vì các doanh nhân “đỏ” bán hàng với giá không thể cạnh tranh.[99] Hơn 2 triệu cư dân Dakar là một mục tiêu đáng kể đối với thương nhân Trung Quốc, những người bắt đầu đến đất nước này hai mươi năm trước. Tuy nhiên, sức mạnh do người Trung Quốc thể hiện khi mở mang doanh nghiệp cũng đưa họ đến các quốc gia có thị trường khiêm tốn, như Cape Verde, thuộc địa thanh bình cũ của Bồ Đào Nha mà ngày nay là một trong những nước ổn định nhất ở châu Phi. Chỉ trong mười lăm năm người nhập cư Trung Quốc đã mở hơn năm mươi cửa hàng trong tám hòn đảo có người ở của quần đảo này, vốn là nơi cư trú của khoảng nửa triệu dân.[100] Rõ ràng sự xuất hiện của sản phẩm Trung Quốc ở châu Phi – do việc tham gia của Trung Quốc vào Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) năm 2001 thúc đẩy[101] – đã có tác động tích cực với người dân châu Phi, giờ đây có thể tiếp cận hàng hóa Trung Quốc giá rẻ mà trước đây họ không có khả năng mua. Chính sách thuế quan được cải thiện của Trung Quốc, kết quả của việc nước này tham gia WTO, đã đóng vai trò quyết định trong cuộc xâm lược của các sản phẩm Trung Quốc trên toàn thế giới, nhưng đó không phải là nhân tố tác động duy nhất: Trung Quốc cũng đã lợi dụng hiệu quả sự bảo hộ luật pháp của WTO mới có được khi nó là đối tượng của các biện pháp bảo hộ của nước thứ ba áp đặt. Mỹ là thế lực thúc đẩy đằng sau các cuộc đàm phán vì hy vọng làm tràn ngập Trung Quốc với các sản phẩm của mình, vì thời điểm đó gã khổng lồ châu Á không có các doanh nghiệp lớn và khả năng cạnh tranh có vẻ hạn chế. Trên thực tế, giờ đây điều ngược lại với những gì người Mỹ đặt hy vọng đã diễn ra: sản phẩm “Made in China” đang thống trị thị trường thế giới. Số liệu kinh tế vĩ mô thể hiện rõ sự bùng nổ thương mại giữa châu Phi và Trung Quốc, giờ đây đã trở thành đối tác thương mại lớn nhất của châu lục, đạt trên 166 tỷ đô la trong năm 2011, gấp sáu lần năm 2000, dù nền kinh tế Bắc Phi chịu tác động kinh tế của tình trạng hỗn loạn ở các nước như Libya và Ai Cập. Gã khổng lồ châu Á quay sang châu Phi tìm nguồn cung cấp dầu, khoáng sản, gỗ và các nguyên liệu khác, trong khi cũng lợi dụng thị trường châu Phi để giải tỏa đống hàng sản xuất của mình. Như vậy, các nguyên liệu thô Trung Quốc mua ở châu Phi là đầu vào cho các nhà máy và phân xưởng với giá trị gia tăng do hàng triệu công nhân sẵn có góp phần, tạo ra các thành phẩm để Trung Quốc bán khắp khu vực. Bắc Kinh viện vào “tính bổ sung” của các giao dịch kinh tế của nó với châu Phi, Trung Á và Mỹ Latinh để biện minh cho các quan hệ kinh tế này. Tuy nhiên, trong thực tế công thức “thành phẩm của tôi đổi lấy nguyên liệu của anh” mà Trung Quốc áp dụng trong quan hệ thương mại với các khu vực này chắc chắn làm liên tưởng đến hệ thống thuộc địa phương Tây sử dụng trước đây để thiết lập quyền bá chủ.[102] Hệ thống này do Vương quốc Anh đặt ra trong thế kỷ 19, khi cuộc cách mạng công nghiệp biến nước này thành cường quốc đứng đầu thế giới trong thời đó. Ngày nay được Bắc Kinh phỏng theo, mô hình của Anh dựa trên việc sử dụng thuộc địa vừa như nguồn cung cấp tài nguyên thiên nhiên như bông vải, vừa như thị trường cho các sản phẩm tuôn ra từ các xưởng dệt của Manchester có sản lượng vượt quá nhu cầu quốc gia rất lớn.[103] Không giống đế quốc Anh thời kỳ đó hay như Nhật Bản thế kỷ 20, Trung Quốc không có lực lượng quân sự chiếm đóng ở nước ngoài. Tuy nhiên, mục tiêu của Trung Quốc ở châu Mỹ và châu Phi vẫn như thế: đảm bảo nguồn cung cấp nguyên liệu, đảm bảo thị trường mới cho sản phẩm của mình, và xây dựng quan hệ thương mại trên nền tảng này. Như Osvaldo Rosales, một quan chức cao cấp của Ủy ban Kinh tế Mỹ và Caribe (ECLAC), nói một cách thuyết phục với hãng tin Notimex của Mexico, “Chúng tôi bị buộc chặt với Trung Quốc, trung tâm phát triển kinh tế trong thế kỷ 21, với cơ cấu xuất khẩu có từ thế kỷ 19, cơ bản sử dụng các sản phẩm thiết yếu.” Giám đốc Phòng Thương mại và Hội https://thuviensach.vn nhập quốc tế của ECLAC chỉ trích: trong thực tế 90 phần trăm xuất khẩu của Mỹ Latinh sang Trung Quốc là tài nguyên thiên nhiên chưa qua chế biến hoặc chỉ chế biến thô, trong khi nhập khẩu của các nước này từ Trung Quốc là thành phẩm. “Mối quan hệ cơ bản là liên ngành; nói cách khác, chúng tôi xuất khẩu nguyên liệu thô và nhập khẩu thành phẩm. Hơn nữa, chúng tôi xuất khẩu sang Trung Quốc ít hơn nhiều so với xuất khẩu sang phần còn lại của thế giới,” Rosales thêm vào. Trong năm 2011, cán cân thương mại giữa Trung Quốc và Mỹ Latinh là 46 tỷ đô la nghiêng về phía Trung Quốc. Một số tiếng nói từ bên trong chính quyền Trung Quốc công khai thừa nhận tính chất thiệt thòi của tình trạng này. Trong một cuộc phỏng vấn ở Bắc Kinh với Liu Guijin, đại diện đặc biệt của Trung Quốc về các vấn đề châu Phi, Liu thừa nhận những tác động khó giải quyết của cơ cấu kinh tế này, đặc biệt ở châu Phi, “85 phần trăm nhập từ vùng này vào Trung Quốc là tài nguyên thiên nhiên.” “Chúng tôi không thể tiếp tục quan hệ thương mại với châu Phi như hiện nay. Cùng với các đối tác của chúng tôi tại Mỹ và Châu Âu [các nước cũng nhập khẩu phần lớn tài nguyên thiên nhiên], chúng tôi cần phải làm gì đó để giải quyết vấn đề, để đa dạng hóa cơ cấu thương mại… Tuy nhiên, phần trách nhiệm lớn nhất thuộc về các nước châu Phi, các công ty và chính phủ của họ. Họ cần phải sử dụng thu nhập từ thương mại mở rộng với Trung Quốc một cách đúng đắn để đa dạng hóa nền kinh tế của mình, để hỗ trợ các ngành công nghiệp nhỏ và vừa… Họ phải đi theo mô hình phát triển của Trung Quốc,” ông nói với chúng tôi, đề cập đến những năm 1980 và 1990, khi Trung Quốc xuất khẩu tài nguyên và sử dụng thu nhập để tạo ra giá trị gia tăng trong nền kinh tế nội địa. Dù tổng quan tình hình cho thấy rõ ràng nhu cầu tài nguyên thiên nhiên của Trung Quốc là nguyên nhân tạo ra lợi ích kinh tế cho khu vực, sự có mặt của Trung Quốc như là một đối tác kinh doanh ở châu Phi cũng có những tác dụng phụ không thể tránh khỏi, như đã xảy ra ở những nơi khác trên hành tinh. Điều này có thể được nhìn thấy ở các nước đã có sẵn một mức độ hạ tầng công nghiệp nhất định – như Ma-rốc, Lesotho, Nam Phi và Nigeria – nơi sự xuất hiện của sản phẩm cực kỳ cạnh tranh của Trung Quốc đã làm sụp đổ một số ngành công nghiệp. Điều này không chỉ là tổn thất doanh thu bán hàng ở thị trường trong nước mà còn trên cấp độ quốc tế. Trường hợp ngành dệt may là một ví dụ kinh điển. Sự kết thúc vào năm 2005 của Hiệp định Dệt may (MFA), vốn áp đặt hạn ngạch để ngăn chặn các nước như Trung Quốc làm tràn ngập thị trường thế giới với hàng dệt may giá rẻ và khả năng cạnh tranh vô địch, đã gây hậu quả nghiêm trọng cho các nhà sản xuất quần áo châu Phi có ba phần tư xuất khẩu sang Mỹ và châu Âu. Hàng ngàn nhà sản xuất nhỏ, vừa và lớn đã buộc phải đóng cửa doanh nghiệp, và hàng trăm ngàn việc làm bị mất trên toàn châu lục, từ Swaziland đến Kenya và Ethiopia, sau khi các thị trường này bị ngành công nghiệp Trung Quốc lớn hơn và cạnh tranh hơn nhiều thu tóm từ năm 2005.[104] Tình huống tương tự cũng nảy sinh ở châu Mỹ, nơi có xuất khẩu sang Mỹ từ năm 2001 đến năm 2006 giảm 13,1 phần trăm do cạnh tranh của Trung Quốc. [105] Tất cả cho thấy xu hướng này sẽ tiếp tục trong tương lai, nhất là khi Trung Quốc bắt đầu xuất khẩu sản phẩm có giá trị gia tăng lớn hơn mà không đánh mất địa vị thống trị của mình trong các ngành sử dụng nhiều lao động.[106] Điều này có nghĩa Trung Quốc không chỉ tiếp tục xuất khẩu hàng điện tử, giày dép, dệt may và đồ chơi giá rẻ, mà còn cạnh tranh – như thực tế đã làm – trong thị trường thiết bị điện tử chất lượng cao, máy móc và năng lượng tái tạo. Có thể thấy một ví dụ về điều này trong lĩnh vực ô tô, đang được phát triển với tốc độ cao tại Trung Quốc. Ngoài mục tiêu cạnh tranh với các công ty Đức, Mỹ và Nhật Bản trên thị trường nội địa Trung Quốc với hơn 12 triệu xe bán ra hàng năm (thị trường lớn nhất thế giới), các công ty Trung Quốc đã dấn thân vào nhiệm vụ xuất khẩu xe sang châu Phi, điểm đến hàng đầu – thậm chí trên cả châu Á – cho xe Trung Quốc.[107] Hơn nữa, Trung Quốc cũng bước vào các lĩnh vực công nghệ cao trước đây dành cho Mỹ và châu Âu, như hàng không, xe điện và viễn thông.[108] Một ví dụ không thể bác bỏ là công ty Trung Quốc Huawei, nhà sản xuất sản phẩm viễn thông lớn thứ hai thế giới, có khoảng 20 phần trăm doanh thu từ châu Phi.[109] https://thuviensach.vn Siêu thị Trung Quốc ở Argentina Một thập niên sau cuộc khủng hoảng tài chính đã quét sạch sự giàu có trước đây của Argentina, nhưng Buenos Aires vẫn là một thành phố tuyệt vời với vẻ ngoài đâu đó giữa Madrid và quận 5 của Paris. Với quán cà phê, quầy sách và nhà hát ở mọi góc phố, thành phố này luôn giữ vẻ quyến rũ khiến du khách yêu ngay từ cái nhìn đầu tiên, bất chấp những vết tích của suy giảm kinh tế. Ở đây, người nhập cư Trung Quốc đang tiến hành một chiến lược thành công để kiểm soát một hình thức khác nhằm bán sản phẩm Trung Quốc: lĩnh vực vực siêu thị có lợi nhuận hấp dẫn. Cộng đồng người nhập cư Trung Quốc ở Argentina – ước tính khoảng 75.000 người – bắt đầu đến nước này từ những năm 1990, tạo ra điều đã trở thành một hiện tượng đương đại. Những người di cư không một xu dính túi này đã cùng nhau chia sẻ gian khổ để kiếm vận hội mới ở Argentina. Phần lớn họ đến từ Phúc Kiến ở đông nam Trung Quốc, tỉnh nổi tiếng là nguồn gốc của nhiều cộng đồng di cư định cư khắp nơi trên thế giới. Cũng như những gì vẫn xảy ra trong các cộng đồng Trung Quốc ở nước ngoài, những người nhập cư mới đến Argentina được sự hỗ trợ của đồng hương đã sinh sống ở nước này, giúp chuẩn bị giấy tờ, cung cấp giúp đỡ tài chính và tìm việc làm. Nói cách khác, những người mới đến nhanh chóng nhận được sự bảo trợ của người đồng hương. Điều như thế vẫn tiếp tục cho đến nay. Kết quả là tạo ra một đế chế gồm hơn 8.900 siêu thị trên toàn lãnh thổ Argentina. Các cửa hàng địa phương này đã thay thế các cửa hàng tiện lợi do người nhập cư Tây Ban Nha hay Ý làm chủ trong nhiều thập niên trước đây. “Mỗi tháng chúng tôi mở hai mươi hai cửa hàng mới,” Miguel Angel Calvete giải thích, ông là tổng thư ký của Phòng cửa hàng và siêu thị thuộc sở hữu của cư dân Trung Quốc (Casrech), đại diện cho 7.000 siêu thị và đã trở thành một nhóm vận động hành lang quan trọng ở nước này. Trang mạng của Casrech có hình ảnh ban điều hành cấp cao của tổ chức chụp tại Casa Rosada, dinh tổng thống ở Buenos Aires, phấn khởi đứng cạnh Tổng thống Cristina Kirchner, người họ tháp tùng trong những chuyến thăm Trung Quốc của bà. Và điều đó có lý do chính đáng: Casrech hiện kiểm soát 30 phần trăm lĩnh vực siêu thị và cạnh tranh với tất cả các nhà phân phối lớn, như công ty khổng lồ Carrefour của Pháp và công ty Wal-Mart của Mỹ, những công ty đã phải chịu nhiều tổn thất do cạnh tranh. Các siêu thị Casrech sử dụng hơn 19.000 người và, theo Calvete, có thể tạo nên doanh thu hàng năm 8,3 tỷ euro.[110] Hơn nữa, Casrech đã bắt đầu bành trướng, tung ra thương hiệu riêng của mình và phát triển kinh doanh trên mọi khía cạnh. Tổ chức khổng lồ này đã xoay xở để chiến thắng trong cạnh tranh nhờ hệ thống mua hàng tập trung. Điều này cho phép các siêu thị Casrech cung cấp năm mươi nhu yếu phẩm tiêu dùng trong nước cho khách hàng với giá thấp hơn đối thủ cạnh tranh từ 5 đến 15 phần trăm. Chênh lệch to lớn này thu hút khách hàng và loại bỏ đối thủ cạnh tranh. “Cộng đồng người Trung Quốc ở nước ngoài giống như một phân hội Tam điểm khổng lồ,” Calvete giải thích sự phát triển nhanh chóng và được tổ chức tốt của các siêu thị Trung Quốc ở Argentina. Điều này giải thích tầm quan trọng cơ bản của việc “là người Trung Quốc” khi tham gia kinh doanh. Do huyết thống Trung Quốc và những quy ước xã hội lâu đời, những người mới đến nhận được tài chính, tư vấn và hỗ trợ để dựng lên cửa hàng riêng của mình mà họ sẽ không bao giờ là chủ sở hữu hoàn toàn.” Thông thường nhiều người Trung Quốc có cổ phần trong các siêu thị. Người góp tiền nhiều nhất sẽ kiểm soát việc kinh doanh, nhưng quyền sở hữu luôn luôn chia sẻ,” Calvete nói. “Trong thực tế, mười hai gia đình Trung Quốc kiểm soát toàn bộ công việc kinh doanh. Họ là những người đầu tiên đến đây và họ có cổ phần – tuy nhỏ – trong tất cả các siêu thị.” Ông kể với chúng tôi Casrech cũng hoạt động theo cách này ở Bolivia, Chile và Ecuador và đang có kế hoạch xuất khẩu sản phẩm sang Peru bằng cách sử dụng mạng lưới chifas (các nhà hàng Trung Quốc ở quốc gia này). Báo chí và một số chính trị gia đã cảnh báo chống lại các hoạt động kinh doanh của các ông chủ siêu thị người Trung Quốc mà họ cáo buộc trốn thuế, có quan hệ với mafia Trung Quốc, và không tôn trọng luật môi trường của nước sở tại. “Casrech đã mạnh mẽ vận động hành lang chính quyền Argentina. Đây là cách họ tránh phải nộp một vài loại thuế,” Gustavo A. Cardozo ở Đại học Quốc gia Tres de Febrero giải thích. “Lý do lợi nhuận của doanh nghiệp thấp có thể vì nó là công cụ rửa tiền,” ông chỉ ra. Bất chấp sự chỉ trích, các ông chủ Trung Quốc không lẫn tránh việc chứng tỏ quyền sở hữu các siêu thị của họ: có thể nhìn thấy họ ngồi ở cửa ra vào, canh chừng lãnh địa của mình, trong khi những người nhập cư Bolivia làm việc tại quầy thịt hay sắp xếp các kệ hàng và các khách hàng người Argentina suốt ngày tấp nập ra vào, mang lại một nguồn thu vô tận cho doanh nghiệp. https://thuviensach.vn 3. MỎ CỦA TRUNG QUỐC Ở MIỀN TÂY HOANG DÃ “Mọi thứ dưới Trời thuộc về Hoàng đế: mọi người sống trong lãnh thổ này là thần dân của Hoàng đế.” Kinh Thi, nhà Tây Chu (1046-771 TCN) Với số hành khách gấp đôi trọng tải, chiếc xe buýt nhỏ ì ạch trên con đường sỏi hẹp uốn lượn qua dãy núi Hoành Đoạn hướng về thị trấn Zhangfeng tỉnh Vân Nam, Trung Quốc. Tiếng gầm rú của động cơ vang qua thân xe, đua tranh với tiếng nhạc “turbo-pop” đang oang oang từ một đài phát thanh Trung Quốc và cộng thêm yếu tố siêu thực với khói thuốc lá mù mịt trong xe. Chiếc buýt nhồi nhét một khối bát nháo công nhân, phụ nữ, trẻ em và đủ thứ thượng vàng hạ cám, lưu đày du khách vào chuyến hành trình địa ngục dọc theo biên giới Trung Quốc – Myanmar. Sự tởm lợm nhanh chóng nhường chỗ cho nôn mửa thực sự của những hành khách kém chịu đựng, đỉnh điểm là các bãi nôn tung tóe trong xe. Bất chấp cảnh tượng kinh hoàng diễn ra chung quanh, người lái xe thản nhiên chạy theo lộ trình của mình cho đến khi tới đích cuối cùng. Hành trình đến Zhangfeng nhắc nhở du khách Trung Quốc vẫn là một nước đang phát triển và những ảo ảnh Bắc Kinh và Thượng Hải thực sự không hơn gì những ốc đảo giàu có giữa cảnh nghèo khó chung. Phyu Phyu Win, nhà hoạt động môi trường Myanmar[111]thuộc Mạng lưới Phát triển Kachin, một nhóm hoạt động ở cả hai bên biên giới, đã sắp xếp gặp chúng tôi tại một khách sạn xoàng ở ngoại ô của thị trấn nhỏ Trung Quốc. Sau cuộc trò chuyện dài trong sảnh khách sạn, cô đề nghị hướng dẫn chúng tôi đi xem một trong những bi kịch đã giáng xuống khu vực: nạn phá rừng.[112] Chúng tôi bắt đầu dọc theo những con đường đầy bụi nối Đằng Xung, Doanh Giang và Thụy Lệ, ba thị trấn thuộc tỉnh Vân Nam trên tuyến thương mại xuyên biên giới có qui mô tương đối lớn, để chứng kiến thảm họa môi trường đang diễn ra ở đây. Chỉ tay về phía những ngọn núi Myanmar trơ trụi phía chân trời, Phyu Phyu Win đoan chắc với chúng tôi các khu rừng đã thực sự bị xóa sổ khỏi bản đồ. “Hai giờ đi từ biên giới về phía Myanmar thực tế không còn lại gì,” cô nói với chúng tôi. Ngành khai thác mỏ đã thoát khỏi tầm kiểm soát trong nhiều thập niên, cô giải thích, và các công ty khai thác mỏ đang phá hủy các khu rừng để dễ dàng khai thác vàng và ngọc. “Các công ty Trung Quốc phải chịu trách nhiệm về thiệt hại này. Tuy nhiên, chính phủ Myanmar cho phép sự tàn phá diễn ra.” Tình hình không trắng trợn như cách đây vài năm, nhưng dòng xe tải liên tục đến từ biên giới Myanmar chở đi những thân cây khổng lồ giữa thanh thiên bạch nhật là quá đủ bằng chứng cho thấy công việc này vẫn đang rất mạnh. Ở ngoại ô Doanh Giang, xe tải ra vào các kho lộ thiên nằm bên đường, nơi hàng tấn gỗ tròn chất đống chờ chế biến. Nhân viên phụ trách xuất khẩu tại Công ty Công nghiệp gỗ quốc doanh Yasen ở thành phố Thụy Lệ ủng hộ điều này. “Không thành vấn đề là loại gỗ gì hay khối lượng bao nhiêu, gỗ quý hiếm hay không; cần bao nhiêu gỗ Myanmar chúng tôi cung cấp bấy nhiêu,” ông nói với chúng tôi khi chúng tôi đóng vai khách hàng châu Âu mua gỗ ván sàn. Xưởng của công ty ồn ào âm thanh bất tận của máy cưa và cần cẩu bốc hạ cây gỗ. Trên các bức tường văn phòng của ông, chúng tôi thấy treo nhiều bằng chứng xác nhận lời của ông: bản đồ các khu vực công ty có quyền khai thác ở nước láng giềng này, và ảnh chụp các ông chủ Trung Quốc của công ty đứng bên các vị tướng Myanmar. Một báo cáo do tổ chức phi chính phủ Anh Global Witness công bố đã đưa ra con số khủng khiếp về mua bán gỗ bất hợp pháp giữa hai nước: trong năm 2005 hàng ngày cứ bảy phút lại có một chiếc xe tải chở 15 tấn gỗ xẻ Myanmar khai thác bất hợp pháp đi qua trạm biên giới với Trung Quốc.[113] Nói cách khác, vào thời điểm đó mỗi năm một triệu mét khối gỗ xẻ quí giá biến mất khỏi rừng Myanmar, bị nuốt chửng bởi nhu cầu của Trung Quốc. Bằng chứng về tội ác tận diệt rừng này hẳn đã làm choáng váng một số người có lương tâm tại Rangoon,[114] Côn Minh và Bắc Kinh trong thời gian chuẩn bị Thế vận hội Olympic 2008, khi một hạn chế mới đối với buôn bán gỗ được ban hành sau bản báo cáo hết sức quan trọng, điều này đã làm giảm 70 phần trăm buôn bán bất hợp pháp, theo số liệu của hải quan Trung Quốc mà một nghiên cứu mới của Global Witness đã thu thập được vào năm 2009.[115] Tuy nhiên, Phyu Phyu Win khẳng định hoạt động kinh doanh gỗ đã hồi phục trong năm 2010 ở Kachin, bang cực bắc Myanmar. “Mỗi đêm hàng chục xe tải chất đầy gỗ xẻ chạy qua Trung Quốc,” cô kể với chúng tôi – xu hướng phục hồi mua bán gỗ sau đó được xác nhận trong một báo cáo rất quan trọng do Cơ quan điều tra môi trường công bố vào tháng 11 năm 2012. Tài sản rừng và đa dạng sinh học khổng lồ của Myanmar – thuộc hàng lớn nhất thế giới – cùng với trữ lượng vàng và ngọc to lớn đã khiến Trung Quốc vươn vòi https://thuviensach.vn bạch tuộc vào Kachin, khai thác khốc liệt các mỏ khoáng sản và rừng của Myanmar. Đối với các công ty và các doanh nhân Trung Quốc, tài nguyên thiên nhiên to lớn như thế là một cơ hội kinh doanh quá tốt không thể bỏ qua, đặc biệt là không bị hạn chế hoặc bất kỳ cạnh tranh nào từ phía Myanmar. Sau khi Myanmar giành được độc lập từ Vương quốc Anh vào năm 1948, Kachin trải qua hàng chục năm xung đột vũ trang bởi khát vọng ly khai cho đến năm 1994, khi chính quyền Rangoon và các nhóm du kích sắc tộc đồng ý một thỏa thuận ngừng bắn mở đường cho một nền hòa bình mong manh tồn tại đến giữa năm 2011, rồi chiến tranh lại tiếp tục giữa quân đội Myanmar và quân đội độc lập Kachin (KIA). [116] Cho đến lúc đó, vùng này đã có mười bảy năm nằm dưới sự kiểm soát ít nhiều hiệu quả của chính quyền quân sự Myanmar, như nó vẫn tiếp tục cho đến ngày nay. Ngoại lệ duy nhất được thấy ở một số khu vực gần biên giới nơi các nhóm sắc tộc đã liên tục duy trì lực lượng vũ trang và bộ máy hành chính. [117] Tuy nhiên, trong thực tế khó mà biết được ai kiểm soát phần nào ở vùng biên này: Trung Quốc và các công ty dù sao cũng đóng một vai trò quyết định. Nguồn công quỹ vô hạn cho phép Trung Quốc cung cấp tài chính cần thiết cho cả hai phía. Công thức thông thường được áp dụng: Người Myanmar cấp phép khai thác tài nguyên thiên nhiên cho ai trả giá cao nhất trong khi người Trung Quốc giao tiền và chẳng thắc mắc gì. Bên thứ nhất trở nên giàu có một cách ghê tởm còn bên thứ hai lấy đi ngọc bích, vàng và gỗ. Những người thua cuộc duy nhất là hơn 1 triệu cư dân phần lớn nghèo khó trong vùng, những người không thấy điều kiện sống của mình cải thiện chút nào dù tài sản quốc gia bị cướp phá tàn bạo. Chính vai trò của Trung Quốc trong nạn phá rừng ở miền bắc Myanmar đã đưa chúng tôi đến vùng này, nhưng chúng tôi nhanh chóng nhận ra đây chỉ là đỉnh tảng băng trôi của một hiện tượng trải khắp toàn bộ lĩnh vực khai thác khoáng sản (kể cả khai thác rừng). Mặc dù không kiểm soát quân sự, hoạt động của Trung Quốc tại Myanmar cho thấy một số dấu hiệu điển hình của hành vi cưỡng chiếm hiểm ác do một quốc gia thực dân mới tiến hành. Điều này có thể thấy rất rõ trong hành vi cướp bóc tài nguyên thiên nhiên mà không tạo ra bất kỳ giá trị gia tăng nào ở địa phương. Làn sóng người di cư Trung Quốc đến miền bắc Myanmar – ước tính khoảng từ 1 đến 2 triệu người[118] – góp phần vào cảm tưởng này. Hay ít nhất đó là cách Phyu Phyu Win và các nhà hoạt động và chuyên gia khác mà chúng tôi đã trao đổi ở cả Myanmar và Trung Quốc mô tả. Vì vậy, Kachin và cả Hpakant, trung tâm của ngành công nghiệp khai thác ngọc bích, trở thành điểm dừng chân tiếp theo trong hành trình của chúng tôi. https://thuviensach.vn Bùng nổ cocktail ngọc, ma túy, mại dâm và AIDS Tình trạng buồn tẻ và xóc nảy liên tục giảm dần từng chút một cho đến khi đoàn tàu cuối cùng siết bánh dừng lại giữa đường. Đã hơn 5 giờ sáng vẫn chưa có lấy một tia sáng trên bầu trời. Không khí mùa đông mát mẻ của buổi sáng Đông Nam Á đang lướt qua cửa sổ. Trong một lúc, im lặng ngự trị trong bóng tối, nhưng khi trời vừa hửng, hành khách lục tục rời khỏi khoang và tiếng huyên náo bắt đầu lan suốt đoàn tàu. Vài cây số phía trước chúng tôi, giữa Mandalay và Myitkyina, thủ phủ của Bang Kachin, một đoàn tàu đã trật bánh khỏi đường ray. Cuộc du hành phiêu lưu trên tuyến đường sắt Myanmar bắt đầu theo kịch bản biết trước; thực ra, một giờ đầu tiên ở trên tàu đã đủ để cảm nhận được mối nguy hiểm liên quan. Cùng với tình trạng xóc nảy theo chiều thẳng đứng như mọi lúc, đặc trưng của đường sắt khổ hẹp, còn thêm chuyển động giật cục theo chiều dọc đáng ngại hơn nhiều. Sau mỗi cú xóc của tàu, vài hành khách ngủ gà ngủ gật lại thức dậy và buộc phải tìm sự an ủi khi trao đổi ánh mắt đầy bí ẩn với bạn đồng hành. Dấn thân trên một tuyến đường sắt ra đời từ thời thuộc địa và bị bỏ hoang, thật là một phép mầu khi chuyện này không kết thúc trong bi kịch như vẫn thường xuyên xảy ra. Bên trong toa của chúng tôi, sự chán ngắt của hàng giờ chờ đợi chỉ bị gián đoạn khi tiếng nhạc ầm ĩ chói tai vang đến từ toa nhà hàng, cùng với làn khói dày đặc mang theo mùi cơm chiên. Khu vực hạng nhất của đoàn tàu chẳng có tiện nghì gì khác biệt, nhưng ít nhất nó tương đối được ngăn khỏi dòng người đi lại bất tận và có nhiều không gian cá nhân quý giá hơn so với toa hạng thường chật cứng. Ngồi trên hai chiếc giường thấp, hai người khách Trung Quốc chung buồng với chúng tôi đã với lấy gói thuốc lá và hút không ngừng. Bữa ăn thường lệ nằm trên bàn gắn dưới cửa sổ: vài loại hoa quả, bánh kem, vài gói trái cây khô và đồ ăn nhẹ khác của Trung Quốc, cùng với một chai whisky rẻ tiền và phích nước trà cho mỗi người. Sau vài ly đầu tiên, các bạn đồng hành của chúng tôi phá vỡ bầu không khí xa lạ. Không giống đồng nghiệp ít nói của mình, Xiang có tâm trạng thích nói chuyện và nhanh chóng bắt đầu giới thiệu bản thân với chúng tôi. Anh ba mươi sáu tuổi và đến từ Cáp Nhĩ Tân miền bắc Trung Quốc. Khoảng một năm hai lần anh đi từ Thượng Hải đến Myanmar mua thêm ngọc bích để bán lại trong nước. Anh đã làm việc này suốt mười năm qua và thấy mình như một cầu nối giữa nơi cung cấp ngọc bích chất lượng cao nhất trên thế giới và thị trường sẵn lòng chi tiêu nhất để mua, tạo nên những cơ hội tuyệt vời. Để minh họa điều này, anh mở một va li nhỏ giữ dưới giường mình và từ túi của chiếc áo ghi lê được gấp kỹ lưỡng anh thận trọng lấy ra một chiếc nhẫn bạc đính đá quý màu xanh. Anh mỉm cười tự hào khi khoe chiếc nhẫn, khéo léo giữ nó giữa ngón cái và ngón trỏ. “Tôi đã mua nó ở Rangoon 600 đô la; ở Trung Quốc tôi có thể bán nó 3.000 đô la,” anh thầm thì với chúng tôi. Tia sáng trong mắt anh ánh lên sự hài lòng của kẻ biết mình đang sở hữu một kho báu tuyệt vời. Mười năm kinh nghiệm trong ngành kinh doanh này đã giúp Xiang kiếm được lợi nhuận tối đa, bằng cách dần dần loại bỏ mạng lưới những người trung gian ban đầu đã giúp anh tiếp cận nguồn đá quý rất hấp dẫn này. Phương thức thành công hoàn toàn ở chỗ tìm được những đầu mối chính để trực tiếp mua ngọc tận gốc. “Tôi biết những người chủ mỏ trong nhiều năm nay vì vậy tôi có thể mua ngọc với giá tốt hơn 100 lần giá họ bán cho người lạ. Vấn đề chủ yếu là anh ở bên trong hay bên ngoài lĩnh vực kinh doanh này.” Xiang nhấn mạnh để vào được bên trong người ta phải đi, như anh đang làm, tới Hpakant, một vùng mỏ xa xôi ở trung tâm của bang Kachin. Khu mỏ hoang vắng Hpakant và ngọc bích của nó đã quyến rũ người Trung Quốc thời xa xưa cũng là động lực thúc đẩy chúng tôi đi suốt 23 giờ qua từ Mandalay đến Myitkyina trên đoàn tàu Myanmar cổ lỗ này. Cuối cùng đoàn tàu đã khởi động trở lại và bắt đầu chạy qua một cảnh quan hùng vĩ. Qua cửa sổ, chúng tôi có thể nhìn thấy vẻ đẹp tự nhiên mãnh liệt của châu Á nhiệt đới, cũng như vẻ nghèo khó của những ngôi làng có trẻ em chạy chơi chân trần trong khi mẹ chúng giặt quần áo dưới sông đầy các đống đổ nát. Với tốc độ chậm chạp và ì ạch này, đoàn tàu sẽ không đến được Myitkyina trước 2 giờ sáng. Xiang cho biết còn một trở ngại nữa về đường đi đang chờ đợi chúng tôi trước khi chúng tôi có thể đến được Hpakant: hành trình một trăm cây số và ít nhất bảy tiếng đồng hồ trong mùa khô. Khi chúng tôi bắt đầu gợi ý, Xiang nhanh chóng đặt dấu chấm hết cho bất kỳ khả năng chúng tôi có thể đi cùng anh đến cội nguồn của ngọc bích. “Đó là một nơi nguy hiểm. Có đánh nhau, trộm cắp và bạo lực. Anh cần có bảo vệ,” anh nói ngay với chúng tôi. “Người nước ngoài không được phép vào vùng đó,” anh nói thêm, nhấn mạnh vẻ ngoài châu Âu chúng tôi chẳng có cơ hội vượt qua ba trạm kiểm soát quân sự đã biến khu mỏ thành một pháo đài bất khả xâm phạm. Trong nhiều năm qua, không ai có thể vào đó mà không có giấy phép. Không một ai, như chúng tôi sẽ sớm nhận ra, ngoài người Trung Quốc. https://thuviensach.vn Ẩn trong một khu rừng hẻo lánh dưới chân dãy núi Himalaya và hàng năm thường bị cô lập nhiều tháng do những cơn mưa lớn của mùa gió mùa, Hpakant đã trở thành trung tâm của ngành khai thác ngọc bích thế giới, núi và tầng đất cái của nó có trữ lượng ngọc bích thượng hạng đáng kể duy nhất trên hành tinh. [119] Độ tinh khiết và màu xanh biếc của cái gọi là “ngọc bích hoàng đế,” cũng như niềm tin nó mang lại sự bất tử và tính hoàn hảo, đã khiến loại ngọc này được tôn sùng ở Trung Quốc như một lá bùa may mắn trong nhiều thế kỷ. Những năm gần đây điều này đã trở nên điên cuồng hết mức: tại cuộc đấu giá của hãng Christie trong năm 2010, một chiếc vòng cổ bằng ngọc bích Myanmar đã được mua 7,2 triệu đô la, món đồ trang sức đắt thứ ba được bán đấu giá quốc tế trong năm đó. Tuy nhiên, không chắc có một ai tham dự phiên đấu giá ngày hôm đó ở Hồng Kông quyến rũ từng hoài nghi rằng những gì đằng sau sự xa hoa tột đỉnh quá đặc trưng của Trung Quốc ấy trên thực tế là một địa ngục thời hiện đại. Chế độ quân sự Myanmar và các công ty Trung Quốc phải chịu trách nhiệm về thế giới ngầm đặc biệt này. Phyu Phyu Win, nhà hoạt động môi trường, chúng tôi đã gặp tại Vân Nam, đã mô tả Hpakant là một nơi dã man như thời trung cổ, là nơi hàng ngàn thanh niên bị bóc lột trong hầm mỏ để đổi lấy đồng lương chết đói; là vùng đất vây hãm mà người dân ở đó đấu tranh chống lại sự tàn bạo và nỗi tuyệt vọng bằng cách tự chích heroin; là nơi mọi người chia nhau gian khổ, ống tiêm và gái mại dâm kéo đến từ khắp nước; là một cộng đồng khai thác mỏ tràn lan bệnh AIDS, sốt rét và sòng bạc; là chỗ trú của khốn cùng, bạo lực, lạm dụng và chết chóc. “Đó là thảm họa xã hội,” cô kết luận. Câu chuyện của cô hé lộ dã tâm của một ngành kinh doanh đã gây ra cảnh đày ải không cùng và đau khổ triền miên cho người dân địa phương trong khi một trong những chế độ độc tài tồi tệ nhất trên thế giới và đối tác Trung Quốc của họ cùng giàu lên nhờ lòng khao khát phô trương vẻ giàu sang mới nổi của các triệu phú Bắc Kinh và Thượng Hải. Vì thế chẳng đáng ngạc nhiên khi có sự hiện diện hùng hậu của quân đội tại Hpakant. Các tướng lĩnh Myanmar và đầu nậu kinh doanh có chung mục đích đã đầu tư vào khu mỏ, và các khoản đầu tư này tạo ra lợi nhuận rất lớn. Lãnh thổ cũng là một vấn đề nhạy cảm về chính trị, không chỉ vì nó nằm dưới sự kiểm soát của các nhóm sắc tộc cho đến thỏa thuận ngừng bắn năm 1994, mà còn vì một công ty khai thác mỏ của Nga dường như đã khai thác được uranium trong khu vực.[120] Tuy nhiên, trên tất cả, chính vì lợi ích của chế độ mà Hpakant bị bao trùm trong bí mật nhằm che giấu tình trạng hỗn loạn xã hội và vi phạm pháp luật, đạo đức diễn ra hàng ngày. Theo một giáo viên đã ở nhiều tháng trong khu vực thì hành xử thái quá này là hậu quả của một tiến độ sản xuất cực kỳ khắc nghiệt. Anh cho chúng tôi biết tiếng ồn của máy móc hạng nặng thuộc các công ty được quyền khai thác, hầu hết là công ty Trung Quốc,[121] ầm ĩ hai mươi bốn giờ một ngày, bảy ngày một tuần. Nổ mìn phá đá liên tục, quá trình khai thác đã phá hủy toàn bộ rặng núi, đất đá được bóc tách từng phân một để moi ra các khối đá ngọc bích. Công việc này được các công nhân của các công ty Trung Quốc có giấy phép khai thác thực hiện bằng tay, lương tháng cơ bản của họ từ 60 đến 240 đô la Mỹ và một khoản thưởng năng suất nhỏ.[122] Phần lớn họ là những thanh nhiên trẻ tuổi, thể chất dẻo dai và mắt tinh để phát hiện ngọc bích. “Thợ mỏ làm việc trong điều kiện nguy hiểm đến tính mạng, không có bảo hộ,” báo cáo Blood Jade nêu rõ trong năm 2008.[123] Trong khi đó, một dòng đều đặn xe tải chở đất đào ra ngoài khu được cấp phép, tấn này qua tấn khác, dồn thành một ngọn núi nhân tạo khổng lồ. Đối với các cư dân của Hpakant không làm việc trong khu mỏ, ngọn núi mới này vừa là phao cứu sinh vừa là bẫy tử thần. Lạng lách xe máy qua luồng đi lại dày đặc của những chiếc xe tải hạng nặng và những chiếc xe hơi sang trọng của các ông trùm, họ nhào vào chỗ đổ đất đá, không có công cụ nào khác ngoài một cái búa, một đèn pin và đôi bàn tay của mình. Họ miệt mài bòn mót những mẩu vụn ngọc sót lại có thể do công nhân của công ty đã không nhìn thấy, trong khi đó những kẻ cò mồi lượn lờ xung quanh đón lỏng vận may. Kyaw Min Tun là một trong những yemase, kẻ bòn mót đá theo ngôn ngữ địa phương. Anh sục sạo hàng giờ quanh đống đất đá, leo lên xuống những ngọn núi này hết ngày qua đêm, hết mưa lại nắng, giành giật nơi tốt nhất với hàng trăm hoặc thậm chí hàng ngàn kẻ mót ngọc hăm hở như anh. Mạng sống của họ luôn gặp nguy: thỉnh thoảng đất lở chôn sống người, còn lũ thường cuốn sạch mọi thứ trên đường đi.[124] Rất hiếm khi vận may tưởng thưởng cho họ với viên đá mờ xanh lá cây quý giá giống viên Kyaw Min Tun cho chúng tôi xem khi gặp anh ở Myitkyina. “Tôi có thể bán viên này 1.000 đô la,” anh quả quyết với chúng tôi, định giá cho miếng ngọc bích có kích thước bằng chiếc điện thoại di động. Kyaw Min Tun, bốn mươi hai tuổi và sinh sống ở Hpakant, đã dành nửa cuộc đời mình cho nghề này. Hai mươi năm trước, anh cho biết, khai thác ngọc bích một hoạt động địa phương, là cách kiếm sống chủ yếu của người https://thuviensach.vn dân ở đây. Thời đó, do quy mô nhỏ của ngành và thiếu công nghệ nên tác động đối với môi trường còn hạn chế. Tuy nhiên, mọi thứ đã thay đổi với sự xuất hiện của hệ thống cấp phép khai thác mới, giúp hình thành liên minh giữa tướng lãnh Myanmar và doanh nhân Trung Quốc. Điều này dẫn đến việc tước đoạt tùy tiện đất đai của hàng ngàn người dân, buộc họ phải rời đi. Người dân địa phương không còn lại gì ngoài những phần thừa vô giá trị. “Người Trung Quốc chiến thắng tất cả các cuộc đấu giá. Họ hối lộ các quan chức vì họ có khả năng chi trả nhiều hơn các doanh nhân địa phương,” Kyaw Min Tun nhớ lại. Cư dân địa phương than vãn về một thực tế là – với lòng tham quá mức của các nhà đầu tư Trung Quốc – họ không được gì từ khai thác ngọc bích. “Các ngọn núi đã biến mất. Giờ tất cả đã phẳng phiu. Không còn nữa ngọc bích hoàng đế chất lượng tốt nhất. Chúng tôi đã mất tất cả và nghèo vẫn hoàn nghèo.” Từ khi các máy đào hoạt động suốt ngày đêm trên một quy mô cực lớn trong hơn mười năm, trữ lượng loại ngọc tốt nhất trên thế giới này suy giảm với tốc độ không thể ngăn chặn. Sẽ sớm xảy ra tình trạng không còn đá quý. “Tôi hoàn toàn chắc chắn chưa đầy mười năm nữa tất cả hoạt động này sẽ phải ngừng. Chẳng còn gì nữa,” anh dự báo. “Nông nghiệp sẽ là phương tiện sống sót duy nhất còn lại cho chúng tôi.” Tất cả những năm khai thác thậm chí không giúp phát triển công nghiệp chế biến ngọc trong khu vực để tạo ra giá trị gia tăng và việc làm cho địa phương. Tất cả các quá trình chế biến đang được thực hiện ở Trung Quốc. Khi quá trình khai thác khổng lồ với sự cướp bóc được thiết chế hóa ngấm ngầm tiếp diễn,[125] Hpakant cũng đang trải qua một bi kịch xã hội mạnh mẽ. Đối mặt với một thị trường việc làm kinh khủng và các vấn đề xã hội nghiêm trọng, cũng như cạnh tranh khốc liệt giữa chính các yemase, phần lớn trong số 100.000 yemase làm việc trong Hpakant chỉ kiếm được ở mức tối thiểu cần thiết để tồn tại. “Đó là một công việc rất khó nhọc. Nhiều yemase nghiện heroin. Đa số các thợ mỏ trẻ bị nghiện,” Kyaw Min Tun khẳng định với chúng tôi. Một liều sáu đô la, thuốc phiện làm tăng mức độ tập trung giúp phát hiện ngọc bích, tăng sức đề kháng cơ thể và làm giảm đau. Giải pháp thay thế rẻ tiền là chích ma túy trực tiếp vào máu, chỉ hai đô la một liều. Do Hpakant tiếp giáp “Tam giác vàng,” nơi thuốc phiện được trồng đầy rẫy, kiếm loại bột màu trắng hoặc nâu này vừa dễ vừa rẻ. Chẳng có gì ngạc nhiên khi thuốc phiện gắn rất chặt với văn hóa ngọc bích.[126] Đối với Myo Hlaing, ba mươi sáu tuổi, có ba con, chỉ mất hai tuần để biến anh ta thành con nghiện. Chuyện này xảy ra tám năm trước. “Thiếu heroin không thể làm công việc này,” anh nói với chúng tôi. Nước da xám xịt và cân nặng chỉ bốn mươi tám kg do hậu quả của chất độc đang hàng ngày giết lần giết mòn anh ta. Anh mặc váy Myanmar truyền thống, gọi là longyi, quấn quanh eo. Anh nói chậm rãi nhưng rõ ràng khi giải thích anh và bạn bè của mình tụ tập tìm ngọc, uống bia và tiêm chích cho nhau. “Ít nhất mười lăm người bạn của tôi bị nghiện. Năm người khác đã chết vì quá liều,” anh kể với chúng tôi. Bên trong mỏ của Trung Quốc mọi thứ dường như không khá hơn. Ye Myint Oo đã mắc nghiện heroin vài năm trước khi anh làm cho công ty khai thác mỏ Trung Quốc Shwe Gaung Gaung. Đến nay anh vẫn còn nghiện. “Các công ty không quan tâm đến ai bị gì. Điều duy nhất họ quan tâm là gia tăng sản xuất. Bất cứ ai cũng dễ dàng kiếm được thuốc phiện,” anh nhấn mạnh. Một nhóm linh mục Thiên chúa giáo làm việc ở trung tâm Kachin và một tình nguyện viên của tổ chức phi chính phủ đồng ý nói chuyện với chúng tôi, với điều kiện giữ bí mật danh tính, cũng xác nhận thuốc phiện đã lan rất nhanh khắp các mỏ vàng và ngọc của Trung Quốc.[127] Một báo cáo của Kachin News Group[128]thậm chí còn đi xa hơn, trực tiếp chỉ ra sự dính líu của các công ty Trung Quốc với buôn bán ma túy trong khu vực: “Tất cả thuốc phiện bán tại Hpakant được phân phối chỉ bởi hai công ty Trung Quốc vốn cũng tham gia vào khai thác [ngọc],”[129] báo cáo nêu rõ. Mặc dù không có thống kê chính thức về vấn đề này, có nhiều dấu hiệu cho thấy quy mô to lớn của thảm họa xã hội đã giáng xuống Hpakant. Năm 2008, một linh mục địa phương tuyên bố từ 1997 đến 2007 hơn 100.000 người ở độ tuổi dưới 40 đã chết ở Kachin như là hậu quả trực tiếp của thuốc phiện. Trong năm 2009, chỉ riêng ở Hpakant hơn 2,5 triệu kim tiêm đã được phân phát.[130] Các nhà hoạt động làm việc trong khu vực này được đề cập ở trên đảm bảo với chúng tôi có hơn 100.000 người bị nghiện ma túy tại quê hương của ngọc bích. Trong số này, khoảng 50 đến 75 phần trăm cũng đã bị nhiễm HIV. Chết chóc lan rộng, từng người một, do sử dụng ống tiêm hoặc do ngành mại dâm không thể kiểm soát diễn ra trong những quán karaoke và chòi tre tạm bợ dành riêng cho mục đích này. Công việc này được thực hiện bởi những người trẻ tuổi như Myo Mi Mi, một cô gái lớn lên trong nghèo đói cùng cực và nghiện heroin khi còn rất trẻ, và giờ đây, khi chỉ mới hai mươi tuổi, hàng ngày chơi trò chơi tử thần với AIDS để https://thuviensach.vn đổi lấy một vài đô la một lần tiếp khách. Sự kết hợp chết chóc này là một cỗ máy giết người hiệu quả. https://thuviensach.vn Ngọc bích hoàng đế lưu thông bất hợp pháp Vài ngày sau lần gặp Xiang trên chuyến tàu đi Myitkyina, chúng tôi lại gặp anh tại khách sạn Pan Tsun ở trung tâm thành phố, nơi anh đang sắp xếp những chuẩn bị cuối cùng cho cuộc hành trình hướng về những cơ hội to lớn ở Hpakant. Anh đang đứng, cầm chiếc máy tính trong tay và nhiều xấp đô la Mỹ nằm trên quầy tiếp tân của khách sạn trước mặt, đủ để bôi trơn nhiều bàn tay trong suốt hành trình của mình. Khởi đầu, anh cần 1500 đô la chỉ để đến được Hpakant. Sau đó, sẽ tốn thêm vài nghìn để hành trình hàng hóa của anh qua biên giới đến Thượng Hải được thuận lợi. Không thể kinh doanh một cách hợp pháp với thuế suất 30 phần trăm đánh vào sản phẩm, anh khẳng định với chúng tôi, hoàn toàn không xấu hổ. Vì vậy, nhiều người như anh thay vì chọn tuyến đường hàng lậu, lại lợi dụng thực tế biên giới chỉ cách Hpakant chưa tới 200 km và tiền lương còm cõi của ngành cảnh sát khiến các giới chức có thể dễ dàng mua chuộc. Xiang nhớ lại, khi mới bắt đầu, anh thường trực tiếp đi bằng xe tải trở về Trung Quốc. Anh từng phải trả từ 20.000 đến 30.000 nhân dân tệ tại tất cả các điểm kiểm soát, tương đương từ 2.000 đến 3.000 euro, và anh biết chính xác người lính nào sẽ gác vào thời điểm nào. Tuy nhiên, hệ thống tổ chức chặt chẽ của anh vẫn chưa đủ để luôn bảo vệ anh khỏi những cú sốc hiểm ác, như một lần anh thấy mình bị những người lính vây quanh, chĩa súng vào mặt. Ở miền Tây hoang dã này, Xiang biết anh đã mạo hiểm tiền bạc, tự do và thậm chí mạng sống của mình trong mỗi chuyến buôn lậu. Hiện nay, sau khi đã đầu tư một khoản tiền tiền bí mật trong nhiều năm qua, anh đã có cái mà anh gọi là “kênh an toàn”; nói cách khác, là những đầu mối nằm trong bảng lương của anh trên khắp tuyến đường, những người này có thể là cảnh sát, binh lính, hải quan, cho phép anh đưa những viên đá ngọc bích ra khỏi đất nước Myanmar mà không gặp bất kỳ rắc rối hay vấn đề nào. Rất nhiều đá quý chất lượng tốt nhất từ Hpakant đi thẳng vào giao dịch bất hợp pháp, tay buôn lậu này khẳng định với chúng tôi như vậy. Dù trên lý thuyết ngọc bích cao cấp chỉ ra khỏi nước này thông qua đấu giá ở Naypyidaw,[131] nhưng trong thực tế, một tỷ lệ cao được tuồn vào Trung Quốc theo các tuyến buôn lậu như tuyến Xiang đã xoay xở tạo ra trong nhiều năm.[132] Tại các cuộc đấu giá ở thủ đô Myanmar – giống như ở các cuộc đấu giá ở Hồng Kông, Thượng Hải và Bắc Kinh – các nhà buôn không chút quan tâm đến nỗi khốn khổ của người dân sống trong khu vực khai thác ngọc bích. Một khi nguyên liệu đã rời khu mỏ và đến Trung Quốc, giá trị của nó tăng đều đặn cho đến khi biến thành một sản phẩm xa xỉ châu Á bày bán trên đường Nathan, đường phố mua sắm uy tín nhất ở Cửu Long, Hồng Kông. Ở đó đồ trang sức bằng ngọc bích sang trọng được trưng bày lộng lẫy sau các tủ kính của một trong 15 cửa hàng đồ trang sức thuộc công ty Chow Tai Fook, nhà bán lẻ quan trọng nhất trong lĩnh vực này – nằm rải rác trên một dãy phố. Nhìn chiếc vòng cổ có 37 miếng ngọc bích trong một cửa hàng với tấm thẻ ghi giá 13,7 triệu đô la Hồng Kông, tức hơn 1,2 triệu euro, không thể không nghĩ đến nỗi khốn khổ, nghèo đói, ma túy và chết chóc được chứng kiến hàng ngày ở Hpakant. Với số tiền đó, bao nhiêu gia đình có thể có được cuộc sống tươm tất? Với giá cao như vậy của thành phẩm, thay vì tập trung gia công chế biến, các thương nhân và người trung gian dồn nỗ lực vào việc tìm ra những viên đá ngọc bích thượng hạng, thứ sẽ làm cho họ giàu có – nếu họ không làm hỏng chúng. “Ngành ngọc bích rất rủi ro. Cứ như đến sòng bạc,” Catherine Chan Sin Hùng, Chủ tịch Hiệp hội các nhà sản xuất ngọc Hồng Kông cảnh báo. Điều này không chỉ do sự khan hiếm của ngọc bích cao cấp và đặc tính đầu cơ vốn có của đầu tư Trung Quốc. Nó cũng là hậu quả của việc thiếu các lựa chọn đầu tư ở Trung Quốc và số lượng lớn tiền lưu hành ở đó, kéo giá vọt lên trời. Không thể tránh khỏi tình trạng trên do thực tế toàn bộ ngành kinh doanh này dựa trên may rủi. Ví dụ, trong cuộc đấu giá khách mua ra giá sau khi nhà đấu giá cắt một nhát vào khối đá để họ có thể sử dụng kinh nghiệm của mình đoán biết chất lượng bên trong của khối ngọc thô. Tuy nhiên, họ không biết được giá trị thực của thứ họ mua cho đến khi có thể bóc tách hoàn toàn khối đá. “Nếu may mắn, anh có thể kiếm được rất nhiều tiền. Giá có thể dễ dàng vọt lên trăm lần,” Chan đoan chắc với chúng tôi. Tuy nhiên, cũng đã có nhiều thất bại. Không phải tự dưng ở Trung Quốc ngọc bích còn được gọi là “đá may rủi.”[133] Do đó, chẳng có gì ngạc nhiên khi thị trường tràn ngập ngọc bích chất lượng thấp lại được bán như ngọc bích hoàng đế, kiểu gian lận chỉ có thể được phát hiện bằng công nghệ cao. “Nếu ngọc bích thượng hạng hóa ra chỉ là ngọc bích thông thường được xử lý hóa học bằng nhựa, giá có thể giảm xuống dưới một nửa giá trị ban đầu của nó, thậm chí xuống chỉ còn 10 phần trăm giá trị đó,” một chuyên gia đá quý đang phân tích một vòng đeo tay bằng ngọc bích và kim cương trị giá 1 triệu euro vừa được bán tại Liên https://thuviensach.vn hoan quốc tế đồ trang sức tại Hồng Kông giải thích. Nếu khối ngọc bích hoàng đế vừa là đồ cổ, giá có thể tăng vọt. Một khối ngọc bích loại này, có bề ngang 80 cm và nặng 80 kg, có từ thời Hoàng đế Càn Long thế kỷ 18 và chạm một bức tranh cổ điển thế kỷ 13, cần tới hơn 20 năm để hoàn thành, đã khiến đội ngũ nhà đấu giá Christie đau đầu khi định giá. Dựa trên thực tế món này đã được bán với giá 80.000 đồng tiền bạc vào năm 1945, họ đưa ra mức giá trước khi bán từ 500.000 và 800.000 euro. Khối ngọc này cuối cùng đã được bán cho một nhà sưu tập Trung Quốc với giá 5,14 triệu euro. Lần theo dấu vết của ngọc bích trên toàn thế giới, từ Hpakant đến các cửa hàng đồ trang sức trên phố Nathan ở Hong Kong, Vương Phủ Tỉnh ở Bắc Kinh và phố Nam Kinh ở Thượng Hải, giúp phát hiện vai trò quyết định của Trung Quốc tại bang Kachin. Nó chứng minh Trung Quốc đóng một vai trò trong sự thái quá và bất công đang diễn ra tại khu vực; trong việc vi phạm nhân quyền và điều kiện làm việc tệ hại; trong phân bố phúc lợi bất bình đẳng và tác động nghiêm trọng lên môi trường. Nhưng đó không phải là tất cả. Nó còn cho thấy bản chất cuộc hôn nhân vì lợi ích giữa hai quốc gia.[134] Đối mặt với những khó khăn gây ra bởi các biện pháp trừng phạt quốc tế, có hiệu lực đầy đủ mãi đến giữa năm 2012, khi chính quyền Obama nới lỏng một số hạn chế,[135] Myanmar đã tự hiến mình cho gã láng giềng háu đói, nhử mồi Trung Quốc bằng nguồn tài nguyên thiên nhiên phong phú và môi trường pháp lý điển hình cho chế độ độc tài của mình. Trung Quốc đã không để vuột mất cơ hội này khi có thể nhìn thấy lợi ích địa chính trị và năng lượng quan trọng của Myanmar trong khu vực.[136] Để đổi lấy đặc quyền tiếp cận ngành khai khoáng, các hợp đồng thủy điện và Ấn Độ Dương của Myanmar, Bắc Kinh đã cung cấp cho Rangoon an ninh ngoại giao, đầu tư và vũ khí tại thời điểm phương Tây đang cố gắng cô lập chế độ này. Dù Myanmar có sẵn các lựa chọn khác, như quan hệ đối tác với Ấn Độ, Thái Lan hay Singapore, nhưng liên minh với Trung Quốc cung cấp chiếc phao cứu sinh quí giá giúp chế độ duy trì quyền lực, và từ đó, tiếp tục nhiều thập niên lạm dụng. Mặc dù mối quan hệ này chắc chắn được thúc đẩy bởi lợi ích riêng chứ không phải do tình hữu nghị, nó đã thành công trong việc nuôi dưỡng và duy trì hiện trạng với lý do “không can thiệp” và “chung sống hoà bình,” hai trong các nguyên tắc dẫn dắt chính sách đối ngoại của Trung Quốc. Thực ra, việc thâm nhập kinh tế của Trung Quốc đã lan rộng khắp khu vực. “Phương nam của đám mây”[137] Trung Quốc đang triển khai tất cả sức mạnh thương mại để biến Đông Nam Á thành mũi nhọn trong chính sách bành trướng kinh tế của mình. Trung Quốc đang phát triển cơ sở hạ tầng, đầu tư vào chỗ này, chỗ kia và khắp mọi nơi và thu gom nguyên liệu trong khu vực. Tuy nhiên, tình trạng này không chỉ giới hạn trong Đông Nam Á. Cách đó hàng ngàn cây số, Trung Quốc đang tích cực vươn vòi của mình đến sa mạc giàu sắt thép của Peru trên bờ Thái Bình Dương. Thật không may cho người dân địa phương, hậu quả là ở đó cũng đang bị tàn phá y như thế. https://thuviensach.vn Marcona, quyền khai thác mỏ bị cướp Sau hành trình mười giờ, 500 km từ Lima, xe chạy lên đỉnh một ngọn đồi và cuối cùng cộng đồng khai thác mỏ San Juan de Marcona hiện ra trước mắt. Chúng tôi lái xe xuống đồi, hướng về thị trấn, dọc theo con đường nhựa đen vắng tanh. Một cơn gió mạnh thổi qua và chúng tôi có thể nếm được vị khô sa mạc trong miệng khi chúng tôi nhìn ra quang cảnh đầy cát, đất màu hoàng thổ, gần giống như trên mặt trăng, kết thúc ở vách đá đằng xa, báo hiệu bờ của Thái Bình Dương. Từ xa chúng tôi có thể nhìn thấy một đám mây bụi do những chiếc xe tải hạng nặng ra vào khu mỏ. Còn có một đường băng bụi bặm thỉnh thoảng dùng cho máy bay do công ty Trung Quốc Shougang Hierro Peru thuê. Từng cái một, những biển hiệu dọc đường cho biết rõ ai là chủ ở nơi không hiếu khách này: “Khu khai thác riêng. Shougang Hierro Peru.” Ở đây, các công ty khai thác mỏ nhà nước Trung Quốc thực sự là chúa tể và chủ nhân của tất cả. San Juan de Marcona là một trong những nơi mà sẽ là phép lạ nếu ai đó có thể sinh sống ở đây. Mọi thứ đều yên ắng và hầu như không có bất kỳ chiếc xe nào chạy trên con đường trung tâm của thị trấn với vài nhà hàng bình dân và các cửa hàng chỉ bán nhu yếu phẩm. Những dãy nhà thấp làm bằng bê tông màu xám – vài nhà sơn màu sắc lòe loẹt – nằm rải rác dọc theo các đường phố chính, cung cấp chỗ ở giản dị cho thợ mỏ và gia đình họ. Cầu thang gãy và sơn bị nứt nẻ là chuyện thường, cũng như những sợi dây kẽm kéo từ nhà này sang nhà khác và quần áo treo ở lối đi. Đường phố ngập rác, chất thành đống ở các góc phố đầy cát. Chẳng có công viên, cây cối hoặc một khoảng xanh nào. Là đất cảng duy nhất của Peru có mỏ sắt còn hoạt động, thị trấn nhỏ của San Juan de Marcona cũng nổi tiếng với những cuộc xung đột bạo lực thường xuyên nổ ra giữa cư dân địa phương và công ty nhà nước Trung Quốc Shougang. Công ty là nhà sản xuất sắt thép lớn thứ sáu của Trung Quốc và hiện là chủ của giấy phép khai thác từ năm 1992, sau khi mua lại công ty nhà nước Peru trước đây khai thác khu mỏ này.[138] Bất chấp lợi nhuận cao thu được từ đầu tư,[139] 20 năm sau Shougang vẫn không giải quyết được mối bất hòa với số cư dân ít ỏi có phúc lợi và tương lai phụ thuộc hoàn toàn vào công ty. “Năm 1992, chúng tôi nghĩ người Trung Quốc sẽ làm mọi việc tốt hơn,” Agustín Purizaca, một chuyên gia tư vấn kỹ thuật và cố vấn cho thị trưởng của Marcona nhận xét. Tuy nhiên, hy vọng đó đã nhanh chóng tiêu tan, và sau đó rắc rối bắt đầu. “Họ đã ba lần cố dựng một cổng chào kiểu Trung Quốc tại thị trấn này, và lần nào người dân cũng đánh sập,” ông nhớ lại. “Điều duy nhất họ hiểu là bạo lực,” ông kết luận, tóm tắt tính chất không thể chịu đựng của tình hình. Những vấn đề này là do chính bản chất của việc cấp quyền khai thác mỏ, bao gồm toàn bộ thị trấn trong phạm vi 670 km vuông. Vì vậy, trong khi trên văn bản Shougang chỉ sở hữu các khoáng chất chứa trong lòng đất của khu vực này, nhưng nó lại đóng luôn vai trò chủ sở hữu, đại lý và quản trị vùng đất, và nói chung, các dịch vụ đô thị như điện, nước và hệ thống thoát nước. Đặc quyền đáng ngờ về pháp lý này, một đặc quyền ngoại giao thực sự, đã khiến sự tức giận của cộng đồng địa phương trở nên gay gắt trong 20 năm qua. Người dân địa phương oán trách cách đối xử của công ty đã tác động nghiêm trọng đến cuộc sống hàng ngày của họ; chính Shougang quyết định mỗi ngày cấp nước hoặc điện bao nhiêu giờ cho cộng đồng,[140]trong khi sự từ chối của công ty về việc giải phóng đất đai để tạo điều kiện cho thị trấn mở rộng đã kiềm chế phát triển đô thị. “Shougang phản đối mọi dự án do thành phố đề nghị. Họ muốn kiểm soát mọi thứ với lý do họ sở hữu nơi này,” Purizaca khẳng định. Cư dân của San Juan de Marcona phải sống với cảm giác khó chịu vì sự có mặt của những vị khách không mời. Họ cảm thấy như khách lạ ở nơi chôn nhau cắt rốn của họ và bị gạt qua bên lề trong khu mỏ, nơi họ đã cống hiến sức khỏe, máu và linh hồn của mình. “Cuộc sống của chúng tôi như bị cưỡng đoạt. Chúng tôi có cảm giác đang sống trong một thuộc địa của Trung Quốc,” Purizaca lập luận. Vấn đề chỗ ở là một ví dụ điển hình. Là thị trấn khai thác mỏ, Shougang cung cấp cho nhân viên chỗ ở tối thiểu trong các khu nhà tạm do các công ty Mỹ khai thác mỏ trước đây xây dựng trong những năm 1960 và 1970. Tuy nhiên, nếu nhân viên bị sa thải hoặc đến tuổi nghỉ hưu, họ ngay lập tức bị đuổi ra khỏi nhà của mình. Không có phần thưởng cho quá trình phục vụ công ty. Công ty không cho phép bất kỳ dạng xây dựng nào. Ví dụ, người dân thậm chí phải xin phép Shougang để xây dựng những hốc mới trong nghĩa trang nhỏ ở ngoại ô thị trấn để chôn người chết. Đó là cách Shougang đền đáp giá trị hy sinh của một đời người. Nhiều công nhân cũ rốt cuộc chuyển đến Nazca, Arequipa hoặc Lima. Tác dụng phụ của việc di cư bắt buộc này là sụt giảm dân số: dân số của San Juan de Marcona đã giảm từ 25.000 xuống còn 14.000 người trong vòng chưa đầy 20 năm. Những người quyết định ở lại bất chấp tất cả những khó khăn là vì không https://thuviensach.vn biết đi đâu. Shougang từ chối bán, giao hoặc chuyển nhượng đất đai, bất chấp thực tế theo văn bản pháp luật họ chỉ sở hữu khoáng sản chứa trong lòng đất và chứ không phải chính đất đai. Do đó, lựa chọn duy nhất cho người lao động bị công ty xua đuổi là Ruta del Sol – Con đường Mặt Trời – một khu nhà ổ chuột trên đất mỏ đã nhượng cho Shougang. Khu này ngày càng đông thêm và mạnh mẽ chỉ dựa vào nỗi tuyệt vọng tập thể và những trận đánh nhau với cảnh sát. Hàng chục gia đình phải vật lộn kiếm đủ sống trên vùng đất khô cằn sỏi đá cạnh nghĩa trang dưới sự giám sát của những cảnh sát có tên trong bảng lương của Shougang. Với đôi tay của mình, họ cố gắng tự xây dựng một cái gì đó ít nhiều như một ngôi nhà, chỉ đủ để đặt một chiếc giường, một cái bếp nhỏ và đồ đạc của họ. Không biết đến sự nghèo khổ quanh mình, lũ trẻ chơi đùa với những chiếc ô tô làm bằng mẩu gỗ và dây điện trước cửa nhà, thực ra là một cái ổ tồi tàn với những bức tường xi măng dán đầy các trang tạp chí thể thao và mái nhà lợp bằng amiăng và tôn; những túp lều ổ chuột cùng khổ không có sàn nhà, điện hay nước sinh hoạt. Có một hình ảnh khác hoàn toàn trong khu dân cư duy nhất của thị trấn, đó là nhà của khoảng năm mươi nhân viên người Trung Quốc quản lý lao động địa phương tại công ty Shougang Hierro Peru. Họ sống trong những ngôi nhà vốn được xây dựng từ thời Công ty khai thác mỏ Marcona – nhà có vườn, nhìn ra biển và quang cảnh của một vùng ngoại ô Mỹ trung lưu. Mặc dù chúng có phần xập xệ sau chừng ấy thời gian, các ngôi nhà vẫn mang dấu ấn của thời kỳ San Juan thực tế là một ốc đảo giữa sa mạc. Vào thời đó, công ty khai thác mỏ của Mỹ chi trả cho việc giáo dục con cái của thợ mỏ và điều hành một bệnh viện có các bác sĩ Mỹ mà các thành viên cũ của cộng đồng nhớ là “một trong những bệnh viện tốt nhất ở châu Mỹ Latinh.” Đó là những ngày công ty khai thác mỏ Marcona được coi là – hoàn toàn tương phản với những ông chủ Trung Quốc hiện nay – một công ty khai thác mẫu mực. Giờ đây, không còn lại gì ngoài ký ức về những ngày tươi đẹp. Mọi việc trở nên tồi tệ đến nỗi những người quản lý Trung Quốc hiếm khi ra khỏi nhà. “Chỉ thỉnh thoảng mới nhìn thấy họ. Đây là một thị trấn nhỏ và ở đây chúng tôi đều biết nhau. Họ có thể dễ dàng gặp phải rắc rối,” Purizaca giải thích. Chúng tôi phải rung chuông nhiều lần trước khi có người mở cửa ngôi nhà của Fan Fu Li, một quản lý cấp cao của Shougang. Cánh cửa được mở bởi một nhân viên người Trung Quốc ngái ngủ mặc áo khoác trắng. Như con thú đánh hơi được nguy hiểm, ông ta ngay lập tức cảnh giác và tự phòng thủ trước những câu hỏi của chúng tôi với một rào chắn hết sức rõ ràng: ông lịch sự nhưng xa cách, vô cùng kiên nhẫn và sẵn sàng đỡ đòn nếu cần. Nhưng suốt cuộc phỏng vấn hầu như môi ông bị niêm chặt. “Ông chủ không có ở đây và tôi không biết khi nào ông ấy về. Tôi không biết gì về những việc xảy ra ở đây,” ông lặp đi lặp lại, lần này qua lần khác. Tự bảo vệ mình bằng cách né tránh, nhân viên cấp thấp của Shougang này không để lộ bất cứ điều gì. Sau này chuyện giống hệt như thế lặp lại ở Bắc Kinh, khi Shougang từ chối tất cả các yêu cầu của chúng tôi về một cuộc phỏng vấn.[141] Đây là một tình huống quen thuộc đối với bất kỳ nhà báo nào làm việc ở Trung Quốc và chúng tôi đã gặp nhiều lần trong suốt cuộc điều tra “thế giới Trung Quốc” của chúng tôi. Dù do nghi ngờ hay tự vệ, người Trung Quốc thường làm rõ người nước ngoài không phải là “người của ta.” Tuy nhiên, tất cả nghi ngờ này sẽ biến mất không dấu vết nếu người nước ngoài ấy được một người đồng hương đáng trọng của họ bảo lãnh. Đặc biệt trong cộng đồng người Trung Quốc ở xa quê hương, nghệ thuật tạo dựng quan hệ làm nên tất cả sự khác biệt. Ví dụ, tại châu Phi, chỉ cần đi cùng một người bạn Trung Quốc trẻ thích phiêu lưu đã mở tất cả các cánh cửa của các dự án hạ tầng lớn của Trung Quốc. Người bạn dũng cảm của chúng tôi không đi cùng chúng tôi ở Marcona, nhưng đó không phải là vấn đề duy nhất. Trước căng thẳng dâng cao trong cộng đồng địa phương do tình hình rối rắm tại nơi làm việc, các viên chức Trung Quốc lựa chọn chính sách im lặng. Ví dụ, họ không nói một lời về các cuộc bạo động năm 2007 đã kết thúc với việc văn phòng của Shougang bị đốt trụi. Javier Muñante, chủ tịch của một trong hai tổ chức công đoàn của cộng đồng, cung cấp cho chúng tôi một mẩu thông tin quan trọng: “Trong năm năm qua, năm nào chúng tôi cũng đình công.” Có thể thấy rõ dấu hiệu của cuộc xung đột này quanh thị trấn với các tường nhà lốm đốm những hình vẽ graffiti lăng mạ Shougang. Đã đến giờ đổi ca ở Shougang Hierro Peru và có thể thấy những dòng xe buýt đang chở thợ mỏ về nhà. Qua cửa sổ xe, mặt những người thợ mỏ tối lại vì dính quặng sắt và họ vẫn còn đội mũ bảo hiểm màu đỏ hoặc màu xanh lá cây. Trông họ mệt mỏi và ánh mắt họ tự trọng nhưng buồn. Họ đã hai mươi năm đấu tranh với một công ty đánh dấu sự khởi đầu hoạt động ở nước này bằng cách sa thải 1.500 công nhân. Ngày nay, hơn một nửa trong số 3.938 công nhân của công ty – phần lớn là công nhân chính thức trước đây – là hợp đồng tạm thời hoặc hợp đồng thầu phụ, giúp Shougang tiết kiệm được khoảng 40 phần trăm chi phí lao động với mỗi công nhân thuê mới. Các thợ mỏ có mức lương kha khá chỉ là những người đã https://thuviensach.vn có trong bảng lương khi Shougang mua mỏ. Phân biệt đối xử trong trả lương, có thể dẫn đến việc hai nhân viên có cùng mức kinh nghiệm và kỹ năng lại hưởng mức lương rất khác nhau, dẫn đến mức lương trung bình hàng ngày là 14 đô la, trong khi ngành khai thác mỏ của Peru trả gần gấp đôi số đó.[142] Ngoài ra, công nhân cũng phàn nàn về sa thải tùy tiện, điều kiện làm việc nghèo nàn và thái độ thù địch đối với thành viên công đoàn. Tại trụ sở công đoàn, một số thợ mỏ tình nguyện nói lên bất bình của họ với điều kiện giữ kín danh tính; sự trả thù của công ty đối với hai đồng nghiệp đã trút nỗi tức giận của họ trên tờ New York Times vẫn còn tươi rói trong ký ức mọi người.[143] Pedro là một trong những người tình nguyện này. Ông đã làm việc ở mỏ 33 năm, chịu trách nhiệm tính toán lượng chất nổ cần thiết cho mỗi vụ nổ. Ông làm việc đến mười giờ một ngày, sáu ngày một tuần, để đổi lấy mức lương tháng chỉ 2.200 nuevos, khoảng 792[144] đô la. “Chỉ đủ để sống sót qua ngày. Đó không phải là bóc lột sao?” Ông hỏi, đối mặt với khó khăn nuôi sống vợ và bốn đứa con với đồng lương ít ỏi. Đúng như dự đoán, các điều kiện làm việc hiểm nghèo cũng lan sang lĩnh vực an toàn. Việc sử dụng các thiết bị chắp vá và lạc hậu dẫn đến hàng tháng có cả chục tai nạn trong mỏ. Ngoài ra, 30 phần trăm thợ mỏ của Shougang mắc bệnh phổi do tiếp xúc với bụi khoáng – hay ho dị ứng do hít phải nhiều bụi – trong khi nhiều người hơn bị điếc ở các mức độ khác nhau.[145] “Sau khi nghỉ hưu, chúng tôi sống thêm chưa đầy năm năm,” một trong số thợ mỏ tại trụ sở công đoàn khẳng định với chúng tôi. “Số lượng các vụ tai nạn thật đáng phẫn nộ. Công ty chỉ quan tâm đến sản xuất quặng sắt,” một đồng nghiệp của ông nói thêm. Trong khi đó, mức sản lượng và lợi nhuận của Shougang tăng đều hàng năm. Mô hình thúc đẩy sản lượng tối đa hoàn toàn bất chấp mọi tác động phụ đã tạo nên nền tảng của “phép lạ Trung Quốc” trong những thập niên gần đây và đã dẫn đến hình thành một trong những xã hội bất công nhất trên thế giới. [146] Mô hình đó hiện đang được sao chép y chang ở San Juan de Marcona. Có thể gặp một tình huống tương tự trong đầu tư khai thác mỏ khác của Trung Quốc ở Peru, nơi Trung Quốc là một đối tác quan trọng: chỉ tám công ty Trung Quốc chiếm đến 295 giấy phép khai thác mỏ ở Peru.[147] Để hoàn tất bức tranh thảm họa, hoạt động của Shougang ở Peru còn có tác dụng độc hại đối với môi trường. Mặc dù việc đổ chất thải chưa được xử lý xuống biển và các hoạt động gây độc hại khác được thừa hưởng từ công ty Bắc Mỹ trước đó và vì thế không thể quy cho một mình Shougang, thực tế là công ty Trung Quốc này tỏ ra rất ít quan tâm đến bảo vệ môi trường. Shougang được xem là một trong 19 công ty gây ô nhiễm nhất ở Trung Quốc,[148] còn ở Peru sự đối xử quá đáng của công ty đối với môi trường đã bị phạt nhiều lần. Tuy nhiên, điều này đã không ngăn được việc các sinh vật biển trong vùng nước gần nhà máy của mỏ bị đẩy đến bờ tuyệt chủng. “Hầu như không còn đàn cá nào trong vùng,” Santiago Rubio, chủ tịch cộng đồng ngư dân của San Juan de Marcona nói. Ngành đánh cá truyền thống của địa phương cung cấp sinh kế cho 600 gia đình, nhóm duy nhất trong khu vực không phụ thuộc vào mỏ. Khi gặp chúng tôi tại nhà, Rubio giải thích để đánh bắt loại cá trắng dùng để làm món gỏi ceviche, ngư dân phải đi thuyền ngày càng xa vịnh hơn và “mỗi ngày phải lặn tám giờ dưới nước để bắt 14 kg cá.” Làm công việc này, họ chỉ cố kiếm được một ngày 40 nuevos soles, hay 14 đô la. Trên bãi biển San Nicolás, Rubio mặc vội bộ đồ lặn trông cũ kỹ, lặn xuống nước không có bất kỳ dụng cụ thở nào và nổi lên từ đáy biển với hai bàn tay đầy cát đen lấp lánh các đốm vàng sáng. “Kim loại nặng,” anh giải thích. Những con sóng dội vào bờ biển, kéo theo chất cặn màu đỏ. Mùi độc hại ngập tràn bãi biển đã bị mỏ quặng sắt nhuộm đỏ. Cách bãi biển vài trăm mét, một ống dẫn chất thải độc hại của quá trình khai thác mỏ vào một đường mương khổng lồ. Shougang Hierro Peru cung cấp cho các công ty khác trong tập đoàn các nguyên liệu cần thiết để sản xuất thép, được khai thác từ góc bị lãng quên này của sa mạc Ica.[149] Hơn nữa, vị trí địa lý đặc biệt của khu vực cung cấp cho công ty một cảng nước sâu tự nhiên để bốc nguyên liệu – chỉ hai giờ sau khi lấy ra khỏi lòng đất – lên tàu hướng về Trung Quốc, mang đi những phúc lợi của một ngành công nghiệp tạo ra giá trị gia tăng cho đất nước Peru. Thông điệp này hoàn toàn rõ ràng: cứu cánh biện minh cho phương tiện. Nạn nhân và thiệt hại nằm lại trong chốn bần cùng này, nhờ sự đồng lõa im lặng của chính quyền Lima, sốt sắng bảo vệ “Đấng Cứu thế” Trung Quốc mới, luôn sẵn sàng đổ tiền vào ngành công nghiệp khai khoáng của Peru. Trong bối cảnh này, “mệnh phụ tuyệt vời của thép,” như Shougang được xưng tụng ở Trung Quốc, mất rất nhiều thời gian để đối phó với chi phí dài hạn của tình huống xung đột đang diễn ra. Trong thực tế, bất https://thuviensach.vn chấp các sự kiện được nêu trên, công ty này đã không chút ngại ngùng khoác lác về đóng góp của họ cho sự phát triển ở Peru.[150] Tuy nhiên, không một điều nào thay đổi thực tế là cộng đồng cư dân mỏ đang căng đầy không khí đối đầu thường trực. “Đa số người dân ở đây rất tức giận người Trung Quốc,” một trong những công nhân bị đuổi việc đang sinh sống trong khu ổ chuột Ruta del Sol cảnh báo. Ông nói trong nỗi tuyệt vọng của một người biết mình không thể thắng, nhưng không có bất kỳ dấu hiệu nào của tình cảm chống Trung Quốc thường thấy ở nhiều nơi khác. Tình cảm chung của cư dân Marcona là không bài ngoại, mà là cảm giác chán ngán tận cùng đối với người ngỡ là “bạn tốt” Trung Quốc, kẻ đã hứa hẹn quá nhiều để rồi chỉ làm họ thất vọng. Sau hai mươi năm chiến đấu chống lại công ty hàng ngày chà đạp lên quyền lợi của họ, cuộc chiến dường như đã thất bại. Thực tế Shougang không chỉ là một công ty bình thường: nó là một công ty nhà nước Trung Quốc. Điều này có vẻ như không quá quan trọng đối với bất cứ ai không quen với cơ chế vận hành bên trong hệ thống kinh tế chính trị Trung Quốc, dù ở Marcona hay ở nơi nào khác trên thế giới. Tuy nhiên, cái chúng tôi thực sự nhìn thấy ở đây là cái bóng dài của một nhà nước Trung Quốc toàn năng. Thực tế mục tiêu chiến lược quốc gia của Trung Quốc và nhu cầu của các công ty này nói chung có thể bổ sung và thay thế cho nhau, giúp cho các công ty – trong trường hợp này là Shougang – một ý thức miễn trừ rõ ràng, cho phép chúng vi phạm mọi giới hạn. Điều này đặc biệt đúng, như trong trường hợp của San Juan de Marcona, khi chính quyền nước sở tại không nỗ lực chấm dứt sự lạm dụng của phía đối tác, đang trở thành đồng lõa làm tăng thêm tổn thương cho các cộng đồng bị ảnh hưởng. Hơn thế nữa, việc thiếu tất cả các dạng xã hội dân sự, truyền thông độc lập hay đảng phái đối lập của Trung Quốc đem lại cho các công ty của chế độ một mức độ an toàn đáng kể. Trong hoàn cảnh này, ai sẽ là người đứng trong văn phòng của Shougang ở Bắc Kinh và bắt công ty này giải thích những tội ác họ đã gây ra? Thậm chí còn quan trọng hơn, ai sẽ là người khống chế các hành vi liều lĩnh của Trung Quốc trên toàn thế giới? https://thuviensach.vn Cạm bẫy của bản “Hợp đồng Thế kỷ” giữa Congo và Trung Quốc Nếu Marcona như là một nơi hẻo lánh, vượt qua biên giới giữa Angola và Cộng hòa Dân chủ Congo (DRC) ngang qua tỉnh Cabinda của Angola là một khu vực hoàn toàn khác. Đây là một nơi thù địch, cô lập và hoang dã, một khu vực cấm xâm nhập theo kiểu cổ điển, nơi châu Phi có thể dễ dàng cho thấy mặt tối của nó. Chiếc máy bay hạ cánh vào khoảng 7 giờ sáng ở Cabinda, thành phố của tỉnh giàu dầu mỏ cùng tên. Sau một chuyến taxi ngắn, chúng tôi đến biên giới do quân đội kiểm soát. “Hôm nay chủ nhật. Đóng cửa,” hai người lính ở bên phía Angola quát chúng tôi, chống tay vào các khẩu súng Kalashnikov quen thuộc của họ. Mọi thứ trở nên phức tạp tại một trong những biên giới bất an nhất của châu Phi những năm gần đây.[151] Sau nhiều giờ kiên quyết chờ đợi, cuối cùng chúng tôi đã được đóng dấu xuất cảnh Angola và bước qua biên giới, đi về phía một túp lều xập xệ treo cờ quốc gia màu xanh, đỏ và vàng của DRC. Đột nhiên, ba lính Congo mang dép và quần ngắn dân sự bừng tỉnh khỏi trạng thái thờ ơ ngày chủ nhật, né tránh đống chai bia rỗng vừa uống, hứa giúp chúng tôi “mặc dù trạm đóng cửa vào chủ nhật.” Sự cực kỳ tách biệt của biên giới rõ ràng khiến họ cảm thấy bất khả xâm phạm và nhanh chóng biến chúng tôi thành mục tiêu của ý đồ có phần đáng ngờ của họ. Một người đang nhai lá khat, được gọi là “ma túy châu Phi,” và tấn công chúng tôi tới tấp với những câu hỏi về vẻ đẹp và sự hấp dẫn của vợ chúng tôi. Một tên lưu ý đến thị thực của chúng tôi và ngang ngược bắt chúng tôi đọc lại từng chữ viết trong đó: một sự pha trộn kỳ lạ của thẩm vấn và tính hiếu kỳ mộc mạc. Đột nhiên, mọi thứ trở nên tồi tệ hơn: chúng muốn biết liệu chúng tôi có mang theo “tài liệu gián điệp.” Chúng nói phải kiểm tra bên trong túi của chúng tôi, vốn đựng đầy máy ảnh, ổ cứng và máy tính xách tay – không dễ phân trần là chúng tôi có thị thực du lịch và đang định “ăn mừng” chiến thắng World Cup của Tây Ban Nha tại Nam Phi ở một nơi mà không một ai dám ăn mừng bất cứ điều gì. May thay, chúng tôi gặp hên. Một cuộc kiểm tra qua loa cho phép chúng tôi tránh được tai nạn và đối mặt với ý đồ quái đản của những tên lính: trả tiền “mãi lộ.” Ba giờ sau đó, sau một đống giải thích, những nụ cười giả tạo, van nài và tán dóc về bóng đá – cùng với thí 100 đô la – chúng cho chúng tôi đi. Thần kinh cực kỳ căng thẳng nghĩ đến điều có thể đã xảy ra, chúng tôi nhập cảnh DRC, một đất nước có kích thước gấp mười lần Vương quốc Anh và là hiện trường của chế độ thực dân phương Tây man rợ nhất trên lục địa này. Chiếc Toyota hai cầu cà tàng, dùng đã mười lăm năm, chạy hết tốc độ đưa chúng tôi về hướng Muanda ngang qua một quang cảnh trông rất khốc liệt, dọc theo 27 km đường cát có rất ít xe cộ đi lại và hầu như không có dấu hiệu nào của sự sống. Chỉ có một chiếc xe tăng hỏng bị vứt bỏ bên đường phá vỡ sự đơn điệu, còn có vài lái xe đang thay lốp bị thủng của những chiếc xe cổ lổ. Cảnh quan hoang dại, bạo liệt, hùng vĩ gợi nhớ đến những miêu tả của nhà báo Ba Lan Ryszard Kapuscinski trong cuốn Bóng của mặt trời (The Shadow of the Sun), một biên niên sử vô song của ông về giải phóng thuộc địa ở châu Phi. Cuối cùng chúng tôi dừng lại ở một điểm kiểm soát an ninh tạm thời trong ngôi làng ở một nơi hoang vu, nơi một người lính trông giận dữ đang thu phí rõ ràng là bất hợp pháp. Ngay sau đó chúng tôi đến Muanda, một thị trấn nhỏ với những con đường không được trải nhựa bừa bãi rác rưởi và hoàn toàn bất chấp luật pháp. Đây là nơi mà cảnh sát còn nguy hiểm hơn kẻ xấu rất nhiều, như chúng tôi đã có cơ hội tự mình khám phá. Một cảnh sát mặc thường phục đặc biệt hung hãn thực sự bắt cóc chúng tôi mà không cho chúng tôi xem một thứ giấy tờ nào, và giữ chúng tôi một cách bất hợp pháp trong nhiều giờ trước khi lãnh sự quán Tây Ban Nha giải cứu chúng tôi khỏi bàn tay cướp giật tiền bạc của hắn. Chúng tôi nhanh chóng nhận ra không có pháp luật, quản lý nhà nước, sự bảo đảm hay an ninh đối với bất kỳ lĩnh vực nào trong góc khuất hẻo lánh này của DRC. Chúng tôi phải mất khoảng mười hai giờ để đi 400 km đến Kinshasa dọc theo con đường N1, chạy song song với đường sắt do nhà thám hiểm người Anh Henry Morton Stanley xây dựng để mở mang thương mại ra phía biển, vì không thể đi lại trên đoạn này của sông Congo. Mạng sống của chúng tôi gặp nguy mỗi khi có xe ngược chiều, như chúng tôi có thể thấy được từ những dãy xe dúm dó đang yên giấc trong rãnh mương bên vệ đường. Những chiếc xe tải cũ kỹ đột ngột hiện ra, làm chói mắt lái xe với đèn pha sáng choang và buộc họ phải khéo léo giữ thăng bằng trên con đường hẹp để tránh rơi vào hố hoặc kết thúc dưới gầm xe tải. Mỗi khi chúng tôi đi qua một thị trấn hay làng mạc, nơi giao thông hỗn loạn buộc chúng tôi chậm lại, đám trẻ em, hàng rong và những tên trộm bu quanh xe để ăn xin, bán trái cây hay chỉ để cướp giật hành khách. Đó là DRC: một cuộc chuyển động thường trực trên hiểm họa, một mối nguy liên tục mà bất cứ lúc nào cũng có thể vượt tầm kiểm soát hoặc đột ngột xảy ra cho mình. Đó là nơi bi kịch lẩn khuất quanh mỗi ngóc ngách. https://thuviensach.vn Trong những năm gần đây Trung Quốc đã đắc thắng tiến vào cảnh hỗn loạn này. Bắc Kinh đã chọn một trong những nước nghèo nhất, kém phát triển và tham nhũng nhất trên thế giới làm đối tác trong hợp đồng lớn nhất và tham vọng nhất trong tất cả các các hợp đồng đã ký kết ở châu Phi từ trước đến nay.[152] Trên cơ sở hợp đồng đã ký trong năm 2008, Trung Quốc chịu trách nhiệm xây dựng cơ sở hạ tầng thiết yếu cho sự phát triển của DRC đổi lấy quyền khai thác trữ lượng đồng và coban khổng lồ của quốc gia này trong ba mươi năm tiếp theo.[153] Một phần của thỏa thuận là nhà nước Trung Quốc sẽ đóng góp hàng triệu đô la tài trợ[154] cũng như kinh nghiệm và công nghệ do hai công ty nhà nước lớn nhất của Trung Quốc cung cấp, và tất nhiên, một phần lớn lực lượng lao động[155] cần thiết để xây dựng và sửa chữa hàng nghìn km đường sá, cầu cống, đường sắt, sân bay, đập, cũng như xây dựng hàng chục bệnh viện, trường đại học và nhà ở giá rẻ.[156] Bắc Kinh cũng sẽ cung cấp tiền và chuyên môn để hiện đại hóa cơ sở hạ tầng ngành mỏ cần thiết để khai thác trữ lượng đồng và coban cực kỳ to lớn tại tỉnh Katanga ở biên giới với Zambia, trong trung tâm của cái gọi là “Vành đai đồng” của châu Phi. Ngay từ cái nhìn đầu tiên, không nghi ngờ gì bản “hợp đồng thế kỷ” thể hiện một cơ hội duy nhất cho thuộc địa cũ của Bỉ để xây dựng cơ sở hạ tầng hết sức quan trọng mà các nhà tài trợ thông thường đều từ chối một cách có hệ thống vì lý do này hay lý do khác. DRC hiện tại không khả thi về mặt tài chính, như có thể thấy từ thực tế là ngay cả các công ty Trung Quốc, vốn nổi tiếng khắp thế giới kinh doanh về khả năng khắc phục tất cả các loại trở ngại, thường kết thúc với việc từ bỏ cơ hội ở đây vì lý do hậu cần.[157] Chúng tôi có thể tự mình thấy được điều này trong suốt cuộc hành trình sởn tóc gáy giữa Muanda và Kinshasa, trên tuyến đường bộ duy nhất của nước này ra Đại Tây Dương. Điều đó cũng hiển nhiên khi chúng tôi phải bay từ thủ đô đến Lubumbashi, tâm điểm khai khoáng của nước này, do không có đường nối hai thành phố quan trọng nhất này của Congo và giải pháp duy nhất là đi bằng tàu thủy, một hành trình mất vài tuần. Con đường chính của Kinshasa, Đại lộ 30 tháng 6 – cái tên để kỷ niệm ngày nước Congo cũ giành được độc lập vào năm 1960 – tiêu biểu cho một trong những tác động đầu tiên hợp đồng với Trung Quốc đem lại cho nước này. Với bốn làn xe cho cả hai chiều, con đường nhựa rộng rãi sạch bóng này đầy các văn phòng bộ, cửa hàng, khách sạn và sứ quán trông giống như một bản sao của đại lộ Thiên An ở Bắc Kinh mà vào năm 1989, những chiếc xe tăng đã chạy đến để tàn bạo nghiền nát cuộc nổi dậy của sinh viên trong khu vực xung quanh quảng trường Thiên An Môn. Ngoài đường sá, nước châu Phi này cũng sẽ phát triển ngành y tế để chống lại tỷ lệ tử vong trẻ sơ sinh đau buồn của mình và cải thiện mạng lưới năng lượng để giảm bớt tình trạng mất điện thường xuyên. Như vậy, thoạt nhìn đối với chính quyền Congo không gì hấp dẫn hơn đánh đổi “khoáng sản lấy hạ tầng,” một khi Trung Quốc thực sự bày biện một kế hoạch phát triển toàn diện đầy quyến rũ: một cơ hội to lớn cho “đại nhảy vọt.” Trong trường hợp này, Bắc Kinh vui vẻ trưng ra bản hợp đồng như một thỏa thuận hợp tác mẫu mực cho cả đôi bên, một hình mẫu sáng ngời của “chính sách cùng thắng” đang sử dụng khắp thế giới đang phát triển.[158] Tất nhiên, không nước nào khác ngoài Trung Quốc bật đèn xanh cho khoản chi khổng lồ có rủi ro dài hạn to lớn như vậy tại thời điểm bất ổn chính trị và kinh tế ở các quốc gia châu Phi. Tuy vậy, đọc kỹ hơn các hợp đồng, phụ lục và các sửa đổi – rơi vào tay chúng tôi mặc dù không dành cho công chúng – cho thấy ý định đằng sau các tài liệu hoàn toàn khác với những gì Bắc Kinh đưa ra. Vấn đề chính phát sinh từ thỏa thuận này là vấn đề công bằng. Trước tiên, giá trị của nguồn tài nguyên mà Trung Quốc có được từ khai thác mỏ của Congo vượt áp đảo đầu tư của Trung Quốc. Trong khi các công ty nhà nước Trung Quốc đầu tư 6 tỷ đô la thông qua ngân hàng Exim Bank của Trung Quốc, lợi nhuận mà coban và đồng có thể mang lại cho Sicomines[159] – công ty liên doanh chịu trách nhiệm quản lý đầu tư, tiến hành xây dựng cơ sở hạ tầng mới, vận hành mỏ và phân chia lợi nhuận thu được từ khai thác tài nguyên này – có khả năng đạt từ 40 đến 120 tỷ đô la – nói cách khác, từ 6 đến 20 lần giá trị đầu tư.[160] Chỉ nhìn qua các con số này cũng hiểu rõ trong dài hạn Trung Quốc sẽ thu lợi từ hợp đồng gấp nhiều lần DRC, ngay cả sau khi trừ chi phí hiện đại hóa và bảo trì hoạt động khai thác mỏ, một quá trình đòi hỏi vài tỷ đô la. Thứ hai, hợp đồng quy định trong thời gian trả nợ tín dụng – một phần trong số đó phải được hoàn trả với lãi suất thị trường 6,1 phần trăm – các doanh nghiệp Trung Quốc liên quan sẽ được miễn tất cả các loại thuế, kể cả phí tài nguyên.[161] Một số nguồn tin, chẳng hạn như nhà hoạt động Jean-Pierre Okenda, cho rằng thỏa thuận này bất hợp pháp. Hơn nữa, một khi các khoản vay đã được trả hết, việc “khai thác thương mại” của mỏ sẽ tạo ra một dòng thuế quay lại với liên doanh Sicomines chứ không nộp https://thuviensach.vn vào nhà nước Congo. Hợp đồng qui định các khoản thuế này sẽ đưa vào chi phí xây dựng cơ sở hạ tầng lần hai, nhưng không đi vào chi tiết việc này sẽ liên quan đến điều gì. Kết quả là, DRC, dựa vào khai thác mỏ như là nguồn lực kinh tế chủ yếu, sẽ mất đi khoản thu nhập chừng 20 tỷ đô la.[162] Ngoài ra, nếu việc khai thác mỏ tiếp tục với tốc độ dự kiến, trữ lượng đồng và coban của quốc gia này sẽ hoàn toàn cạn kiệt trong vòng chưa đầy ba mươi năm. Cuối cùng, hợp đồng không quy định ai sẽ là người nắm giữ các khoáng sản, hoặc giá bán bao nhiêu. Điều này có nghĩa trên thực tế nhà nước Trung Quốc sẽ kiểm soát toàn bộ quá trình thương mại, nhờ vào phần lớn cổ phần của mình trong Sicomines. Do các khoản Trung Quốc cho vay sẽ được hoàn trả bằng khoáng sản, lợi ích của Bắc Kinh là cố định giá khoáng sản càng thấp càng tốt, để hạ tầng họ xây dựng ở DRC sẽ mang lại lợi nhuận cao nhất bằng đồng và coban. Đây là một tình huống nguy hiểm, chí ít, trong đó người cho vay, người bán và khách hàng, tất cả chỉ là một thực thể pháp lý: nhà nước Trung Quốc. Đối mặt với sự yếu kém vốn có của nhà nước Congo và của các tổ chức của nó, làm thế nào Congo có thể ngăn chặn Trung Quốc làm bất cứ điều gì họ muốn để mang đi số lượng tối đa tài nguyên đánh đổi từ khoản đầu tư tối thiểu? Khi chính phủ Congo không có khả năng thậm chí đảm bảo hòa bình trên khắp lãnh thổ của mình, làm thế nào nhà nước này đảm bảo rằng các công ty Trung Quốc chi ra nhiều như họ đã hứa sẽ chi cho xi măng, xe tải và đường sá? “Trung Quốc biết rằng hợp đồng vi phạm pháp luật hiện hành của nước này vì thế đã yêu cầu quốc hội phải thông qua một luật mới” để hợp đồng có hiệu lực, để “hợp pháp hóa điều bất hợp pháp” như Okenda giải thích, đề cập đến điều 15.1 của hợp đồng.[163] Để bảo vệ lợi ích riêng của mình và giảm tối đa rủi ro liên quan, Bắc Kinh sử dụng một điều khoản trong hợp đồng để buộc thông qua điều hoàn toàn rõ ràng vi phạm chính sách “không can thiệp vào công việc nội bộ,” một khẩu hiệu yêu thích của ngoại giao Trung Quốc. Đây không phải là sự vi phạm duy nhất của loại này. Hợp đồng cũng trao cho Bắc Kinh quyền là một chủ nợ ưu tiên và yêu cầu nhà nước Congo phải bảo hộ hợp đồng thương mại đơn giản này bằng bảo đảm chủ quyền[164] – một điều khoản sau đó đã được sửa đổi sau khi các tổ chức tài chính quốc tế can thiệp, cho rằng điều đó sẽ đưa quốc gia châu Phi này vào tình trạng nợ có nguy cơ cao. “Tôi nghĩ rằng hợp đồng này sẽ không có tác dụng lâu dài với đất nước. Ý tưởng xây dựng đường giao thông được hình thành không phải vì sự phát triển của quốc gia, mà để giành thêm phiếu bầu,” Jerome Kamate, đại biểu quốc hội Congo, nói khi chúng tôi phỏng vấn ông ở Kinshasa. Kamate giải thích việc sử dụng và hiệu quả của hợp đồng này trên khía cạnh bầu cử: việc tái đắc cử của Tổng thống Joseph Kabila. [165] Người đứng đầu nhà nước hứa với cử tri một cuộc cách mạng về cơ sở hạ tầng được gọi là “5 công trình” và dựa vào Trung Quốc để đạt được việc này. Điều này giải thích lý do tại sao việc xây dựng cơ sở hạ tầng được chia thành hai giai đoạn, giai đoạn đầu kết thúc ngay trước cuộc bầu cử vào tháng 11 năm 2011, Kabila chiến thắng. “Người ta cho rằng xây dựng cơ sở hạ tầng mới sẽ giúp tạo ra các doanh nghiệp nhỏ, các doanh nghiệp này sẽ giúp phát triển một tầng lớp trung lưu mới, như đã xảy ra ở Trung Quốc. Tuy nhiên, 90 phần trăm cử tri của tôi không biết chữ. Tầng lớp trung lưu này sẽ từ đâu ra khi không có ngay cả một mức độ giáo dục cơ bản ở đất nước này?” Kamate hỏi. Phân tích tình hình của ông hoàn toàn thuyết phục: “Trung Quốc sẽ lấy đi tất cả tài nguyên và cơ sở hạ tầng sẽ chẳng để làm gì.” Các dấu hiệu đầu tiên của điều này có thể đã được nhìn thấy ở DRC, đặc biệt trong trường hợp của bệnh viện và các trường đại học mới được xây dựng nhưng vẫn chưa đưa vào sử dụng do DRC không thể cung cấp điện, bác sĩ hay giảng viên.[166] Trong khi đó, Trung Quốc đã đạt được tất cả mục tiêu của họ. Trung Quốc đảm bảo nguồn cung cấp đồng dài hạn để đáp ứng ngành sản xuất các loại cáp điện, vật liệu sợi quang và vũ khí, và nguồn cung cấp coban, nguyên liệu có giá trị cao được sử dụng chủ yếu trong sản xuất pin điện thoại di động, máy tính xách tay và xe hơi.[167] Mặc dù Bắc Kinh và Kinshasa rất cố gắng dán nhãn hợp đồng là một “thỏa thuận hợp tác,” mức độ khả nghi về tính công bằng và các điều kiện hoàn toàn bất lợi cho thấy rõ thực tế đây là một hợp đồng khai thác mỏ, không hơn không kém, không chút mảy may của lòng nhân từ vẽ vời trong ngôn từ hoa mỹ khoa trương của Trung Quốc. Nói cách khác, “hợp đồng thế kỷ” dường như không chỉ phục vụ cho lợi ích của Trung Quốc, nó còn làm nổi bật khoảng cách rất thực tồn tại giữa tuyên bố chính thức của Trung Quốc và hành động thực tế của họ trong thế giới đang phát triển.[168] https://thuviensach.vn 4. CUỘC TẤN CÔNG “VÀNG ĐEN” CỦA TRUNG QUỐC “Nếu nước quá trong, anh sẽ không bao giờ bắt được cá.” Li Ruogu, chủ tịch ngân hàng Exim Bank Trung Quốc trả lời câu hỏi liên quan cáo buộc về tình trạng tham nhũng của các doanh nghiệp Trung Quốc[169] Mehri âm thầm thúc nhẹ đầu gối vào chồng cô. Cô cố làm điều đó một cách thật kín đáo, tuy vậy tấm khăn trải bàn vẫn rung nhẹ sau mỗi cú thúc. Chồng cô, Artem, cố hết sức lờ đi và tiếp tục câu chuyện như không có gì xảy ra, mặc dù anh ta bắt đầu có vẻ bối rối. Sau một lúc cô thúc anh ta mạnh hơn. Khi đó, anh ngưng giữa chừng câu nói và trong một lúc mọi thứ lặng đi. Rồi tất cả chúng tôi trao nhau những cái liếc mắt và những nụ cười bí ẩn: giữa họ và giữa chúng tôi. Mehri, rõ ràng căng thẳng và bất an, rót thêm nước mời chúng tôi. Trên đường xuống bếp, cô bất giác nhìn ra ngoài cửa lần thứ không biết bao nhiêu để chắc chắn rằng không có ai đang nghe. Artem, cường tráng và đôn hậu, quay lại dè chừng cô ta. “Tôi xin lỗi,” anh giải thích. “Vợ tôi không thích tôi nói về chính trị.” Chúng tôi đang ở vùng ngoại ô của Ashgabat, thủ đô Turkmenistan. Nước này có diện tích cỡ bằng Tây Ban Nha, nằm giữa Afghanistan, Iran và biển Caspian. Ở nước này, sa mạc chiếm đến 90 phần trăm lãnh thổ và tiền bán khí đốt chi trả cho ảo tưởng về sự vĩ đại của hai vị tổng thống duy nhất từng cai trị quốc gia này trong lịch sử ngắn ngủi của nó. Hành trình của chúng tôi qua “thế giới Trung Quốc” và nhu cầu dầu khí của Trung Quốc đã đưa chúng tôi đến nơi kỳ dị nhất trong tất cả các nước cộng hòa thuộc Liên Xô cũ, một nhà nước có thể được phân loại tách bạch là chế độ độc tài cực đoan, hoang tưởng và tàn bạo nhất trên hành tinh hiếm có đối thủ so sánh. Gia đình Jepbarov (không phải tên thật) sống trong căn hộ khiêm tốn có phòng khách rộng rãi gây ấn tượng bởi tấm thảm nổi bật, một hình mẫu đẹp cho tài nghệ người Turkmen.[170] Artem cẩn trọng bày ra cho chúng tôi xem bộ sưu tập quý đồ cổ và sách từ thời Liên Xô được giấu kỹ trong một phòng ngủ: những hộp thuốc lá trang trí chân dung Lenin, những tượng nhỏ Stalin bằng thủy tinh và các bức tranh minh họa vai trò và truyền thống của Liên Xô cũ, mà Artem nói đến với chút luyến tiếc. “Cuộc sống của chúng tôi đã trở nên tồi tệ hơn từ khi độc lập. Trước đây chúng tôi có cuộc sống tốt hơn. Giờ đây chúng tôi đang sống trong một chế độ độc tài,” anh lập luận, tạm thời thoát khỏi sự kiểm duyệt bằng những cú thúc mạnh mẽ của người vợ. Trong khi cuộc sống của gia đình Jepbarov không hẳn bần cùng, chắc chắn cũng không dễ dàng gì dù nhìn nó theo cách nào đi nữa. Artem chỉ có thể nuôi sống gia đình nhờ vào thu nhập từ chợ, nơi anh bán đồ lưu niệm thời kỳ Xô viết và sách in huấn thị của lãnh tụ đầu tiên của quốc gia, Saparmurat Niyazov kiêu hãnh, còn được gọi là Turkmenbashi, hay “người cha của nhân dân Turkmen.” Trong khi đó, tên của Mehri chỉ là cái tên thêm vào danh sách dài những người thất nghiệp ở đất nước này, theo các nguồn tin không chính thức (những nguồn chính thức không đáng tin hoặc không tồn tại), gồm khoảng 60 phần trăm dân số.[171] Nếu nhà nước theo chế độ gia trưởng này không trợ giá phần lớn điện, nước, khí đốt, tiền thuê nhà và trợ cấp hàng tháng 120 lít xăng, gia đình này hoàn toàn không thể tồn tại – cũng như 5 triệu người dân khác của nước này. “Tôi chỉ kiếm được 300 đô la một tháng,” Artem than vãn. “Làm thế nào tôi có thể nuôi sống bốn người với chừng đó?.” Đây là cách chế độ mới vận hành ở Turkmenistan: nhà nước cung cấp nhu cầu cơ bản của người dân và người dân làm những gì được bảo ban. Bất cứ ai không tuân theo phải gánh chịu hậu quả. Tuy nhiên, du khách đến Ashgabat hầu như không có cảm nhận nào về nỗi khổ cực này qua cái nhìn ban đầu. Nằm trong một thung lũng được bao quanh bởi cát và quang cảnh núi đồi, thành phố trông như một ốc đảo giữa sa mạc. Thành phố đầy những tòa công sở uy nghi bằng đá cẩm thạch trắng, nhập khẩu đặc biệt từ Ý theo lệnh của tổng thống, và những đại lộ rộng rãi có đến mười hai làn xe, như đại lộ dẫn đến dinh thự của người đứng đầu nhà nước. Rải rác cũng có những mảng sáng chất vàng trong thành phố: mái vòm, cổng, đài phun nước, và quan trọng hơn hết thảy, tranh tường, tượng bán thân và tượng của Turkmenbashi. Bằng chứng của sung túc, oai nghiêm và sùng bái cá nhân vô hạn ở khắp nơi. Tuy nhiên, vẻ lộng lẫy của thành phố, hàng đêm được hàng ngàn đèn pha chiếu sáng, chỉ là một vẻ ngoài lừa dối che giấu thực tế buồn bã của đất nước. Những người Turkmen sống trong các khu nhà được xây dựng theo phong cách thời Xô viết và dành nhiều thời gian của họ ở sân trong, nơi trẻ em chơi bóng đá trên mặt sân thảm hại, đàn ông sửa chữa những chiếc xe Lada cũ kỹ rách nát, và phụ nữ tụ tập thành nhóm chuyện trò về nỗi khó nhọc của cuộc sống hàng ngày. Thành phố này trông giống như một bảo https://thuviensach.vn tàng nhưng chẳng chút quyến rũ đối với 650.000 cư dân của Ashgabat. Thay vào đó, cái bóng dài của chế độ phủ khắp mọi khía cạnh của đời sống, từ micro giấu trong khách sạn – một thủ đoạn thừa hưởng từ thời Liên Xô mà chúng tôi đã được một số nhà ngoại giao cảnh báo – đến kiểm duyệt và kiểm soát các phương tiện truyền thông. Chỉ 10 phần trăm dân số có thể truy cập internet, khiến rất khó khăn để có được thông tin từ thế giới bên ngoài. Đàn áp xảy ra công khai hàng ngày: cảnh sát với dùi cui trong tay và còi trên môi ở khắp nơi trên đường phố Ashgabat. Họ canh gác từng phân trong thành phố, hoàn toàn tỉnh táo bất chấp cái nóng gay gắt 50 độ của mùa hè. Ở đây mọi thứ đều bị cấm, từ chụp ảnh đến biểu diễn múa ba lê. Đối với người nước ngoài, chính sách bài ngoại công khai đã đi quá đà khi khoảng trăm người phương Tây sống ở thủ đô Ashgabat bị cấm yêu đương với bất kỳ người dân bản xứ nào. “Sau năm 1992, họ đã ném tôi ra khỏi trường đại học. Tôi là một giảng viên ở đấy. Tôi yêu nhân văn. Nhưng họ sa thải tôi, cùng với nhiều đồng nghiệp, bởi vì chúng tôi không phải người bộ tộc Tekke. Đó là bộ tộc xuất thân của tổng thống và hầu hết quan chức,” Artem cay đắng giải thích, đề cập đến sự phân biệt đối xử trắng trợn mà chính quyền tích cực khuyến khích. “Ở đây mọi thứ vận hành trên nền tảng tham nhũng. Một chỗ ngồi trong trường đại học công, vốn được cho là miễn phí, thực tế phải hối lộ từ 20 đến 80 nghìn đô la. Và nếu thế còn chưa đủ, các giảng viên mới thật tồi tệ. Bất cứ việc làm gì cũng đều phải bỏ tiền mua. Mọi thứ hoàn toàn thối nát. Làm sao tôi có đủ tiền cho con tôi vào đại học khi tôi chỉ kiếm được 300 đô la một tháng?”[172] Kẻ hưởng lợi thực sự ở quốc gia này là các quan chức và tầng lớp chóp bu trong chính quyền, những kẻ điều hành nhà nước như thể nó là vương quốc phong kiến riêng của họ. Nhóm người này kiểm soát 85 phần trăm nền kinh tế thông qua các công ty quốc doanh, và với sự chỉ huy của Tổng thống, họ từ chối nhấc một ngón tay trừ khi có một khoản hoa hồng hay hối lộ đi kèm. “Để đặt một cuộc hẹn với Tổng thống – người phê duyệt và kiểm soát mọi thứ ở nước này – người ta phải trả tối thiểu là 20 nghìn đô la,” một chuyên gia trong nước giải thích. Khoản tiền thực tế đã tăng từ “10 đến 15 phần trăm” sau khi Gurbanguly Berdymukhammedov kế tục Turkmenbashi làm người đứng đầu nhà nước sau hai cuộc bầu cử tổng thống lố bịch năm 2007 và năm 2012.[173] Vì thế, không có gì ngạc nhiên khi năm 2011 Turkmenistan bị xếp hạng 177 trong số 183 quốc gia về Chỉ số Nhận thức Tham nhũng (CPI) do Tổ chức Minh bạch Quốc tế công bố hàng năm. https://thuviensach.vn Trung Quốc đổ bộ Turkmenistan Chúng tôi đang tranh cãi túi bụi về giá của một chai rượu cognac địa phương có ảnh của Turkmenbashi trên nhãn, đột nhiên một đám máy quay truyền hình và vệ sĩ sộc vào khu chợ Rusian Bazaar ở Ashgabat. Các tay quay phim và nhiếp ảnh – cả Trung Quốc và trong nước, đang chờ Hạ Quốc Cường, tại thời điểm đó là một trong chín ủy viên của Ban Thường vụ Bộ Chính trị Đảng Cộng sản Trung Quốc,[174] người đã sẵn lòng tham dự “sô diễn” này. “Những quả dưa hấu khổng lồ! Chúng thật tuyệt vời!” ông kêu lên với một người bán trái cây đang bối rối, căng thẳng gượng cười, rõ ràng không biết phải nói gì. Phiên dịch và trợ lý của ông nhanh chóng dựng một cảnh khác trong đó Hạ, được xem là một trong những người quan trọng nhất ở Trung Quốc do vị trí của ông trong tổ chức thực sự cai trị đất nước này, đội chiếc mũ Turkmen truyền thống trong khi một thương nhân trao cho ông một giỏ trái cây. Mọi người đều cười, ôm nhau và gật gật đầu vui vẻ, tất cả đều được các máy quay ghi lại từng chi tiết. Thật trùng hợp, chúng tôi tình cờ đến đất nước của những bức tượng bằng vàng và tệ sùng bái cá nhân lố lăng cùng lúc với một quan chức cấp cao Trung Quốc. Tuy nhiên, sự có mặt của ông ấy ở Ashgabat chắc chắn không ngẫu nhiên. Vị kỹ sư hóa học này không đến Turkmenistan để tìm hiểu một công thức phân bón địa phương, hoặc thậm chí để đưa ra lời khuyên về cách chống tham nhũng, là vai trò của ông ở Trung Quốc từ khi được giao đứng đầu Ủy ban kiểm tra kỷ luật trung ương vào năm 2007. Thay vào đó, chuyến thăm của ông nhắm vào sự giàu có to lớn ẩn ngay trong lòng đất Turkmenistan: dầu khí.[175] Đây là kho báu có tầm quan trọng chiến lược đối với Trung Quốc khiến Bắc Kinh hối hả lao vào vũng lầy của hối lộ và chế độ kế vị cha truyền con nối này, vào cái sân sau của Nga, nơi đôi khi không thể nói được sự khác biệt giữa thực tế và tưởng tượng.[176] Bằng chứng cam kết của Trung Quốc đối với dự án này có thể được nhìn thấy trong hình dạng đường ống dài trên 7.000 km, được Trung Quốc xây dựng và tài trợ để kết nối các mỏ khí của Turkmenistan với các bếp ăn ở Quảng Châu và Thượng Hải. Tuy nhiên, để đi theo đường ống khổng lồ này chúng tôi cần phải thực hiện thêm một bước. Chính là bước sẽ đưa chúng tôi đi xa đến bờ sa mạc Karakum, vùng cấm nằm ngoài tầm theo dõi của chính quyền. Điều này có nghĩa là vi phạm pháp luật nghiêm ngặt của Turkmenistan, bằng cách thoát khỏi người hướng dẫn dai dẳng của chúng tôi và bay về phía đông bắc của nước này, vùng biên giới với Uzbekistan.[177] https://thuviensach.vn “Trung Quốc đến đây để ở lại” Máy bay của hãng hàng không Turkmenistan bay trên Ashgabat khi mặt trời vừa bắt đầu lặn. Các tòa nhà trắng của thủ đô tắm trong ánh sáng màu cam, và cũng như thế với biển cát mở rộng ra mãi của sa mạc Karakum mà chúng tôi bay qua trong phần lớn cuộc hành trình năm mươi phút. Khoang máy bay, chỉnh chu với bức chân dung của Tổng thống Berdymukhammedov, đầy ắp hành khách lỉnh kỉnh thùng và va li. Giá vé máy bay đi Turkmenabat, thành phố thứ hai của nước này và là vùng đất màu mỡ của quốc gia, khá là kỳ lạ; thực hiện đúng chính sách bao cấp các dịch vụ công của chế độ, chỉ 13 đô la một chiều. Khi đến sân bay Turkmenabat, Lei Li đang chờ chúng tôi tại lối ra như đã sắp đặt. Trước đó chúng tôi chưa bao giờ gặp nhau, nhưng anh nhận ra chúng tôi ngay và mỉm cười vẫy tay chào.[178] Chuyến thăm của chúng tôi đến bản doanh của Tập đoàn Dầu khí Quốc gia Trung Quốc (CNPC), một công ty quốc doanh, rõ ràng là một dịp vui vẻ đối với người nhân viên Trung Quốc này. Xét cho cùng, chỉ trong vài giờ nó sẽ phá vỡ nề nếp đã chi phối cuộc sống của anh suốt ba năm ở cái xó xỉnh Trung Á xa xôi hẻo lánh này. Chúng tôi lần lượt leo lên chiếc Toyota Land Cruiser V8 mới cóng gắn biển số ngoại giao. Lái xe người Turkmen đặt GPS để đưa chúng tôi đi dọc đường M37 về phía Farab, thị trấn gần nhất với bản doanh CNPC, một cơ sở gồm bốn khu vực biệt lập nhằm khai thác trữ lượng khí trong lòng đất quốc gia này. Đi cùng Lei là một đồng nghiệp Trung Quốc, thực ra anh này làm việc ở Turkmenabat nhưng phải quay về trụ sở của công ty vào cuối mỗi ngày, cùng với tất cả đồng nghiệp của mình: chính quyền Turkmenistan cấm đàn ông Trung Quốc qua đêm trong thị trấn nhằm ngăn họ quan hệ tình dục với phụ nữ địa phương. Theo một người dân địa phương chúng tôi đã có dịp trò chuyện, quy định này được thực thi sau khi một số phụ nữ địa phương mang bầu với công nhân Trung Quốc. “Hiện có lệnh giới nghiêm lúc 9 giờ tối. Không người nước ngoài nào được phép rời khỏi trại sau đó,” người địa phương giải thích. Hình như sự phân biệt chủng tộc và thù địch trắng trợn đối với người nước ngoài của chế độ cũng áp dụng cho cả người Trung Quốc, bất chấp đặc quyền tiếp cận lĩnh vực khí thiên nhiên của họ ở đất nước này.[179] Sau khi vượt sông Amu Daria, chúng tôi cuối cùng đến một trạm kiểm soát quân sự điều phối dòng xe cộ và người, không thể vượt qua trạm nếu không có giấy phép đặc biệt. Chúng tôi không cách gì qua được biên giới nội địa này với thị thực du lịch – thực ra, ngay sự có mặt của chúng tôi trong khu vực này đã là bất hợp pháp theo luật định. Tuy nhiên, Lei dường như không quan tâm lắm đến điều này. “Họ là bạn. Họ đi với chúng tôi,” anh nói nhanh bằng tiếng Nga với người lính trẻ đang nghi ngờ kiểm tra hộ chiếu của chúng tôi. Sau một lúc im lặng căng thẳng, người lính cho chúng tôi qua. Sau khi đi khoảng 50 cây số dọc theo con đường sa mạc lác đác những đàn cừu và áp phích tuyên truyền, chúng tôi rốt cuộc đã đến đại bản doanh của CNPC ở Trung Á. Khu vực biệt lập này có bốn trại – hai trại gần nhà máy xử lý khí và hai trại khác đóng cách đó chừng 20 km – là nơi ở của khoảng một ngàn người, hầu hết là người Trung Quốc. “Có khoảng 4.500 người Trung Quốc ở đây khi chúng tôi bắt đầu xây dựng khu phức hợp và các đường ống dẫn khí,” Lei giải thích, sau khi vui vẻ đưa chúng tôi vào một căn phòng trong khu nhà. Chỉ một cuốc tản bộ dọc đường chính nối các trại với nhau cho thấy rõ hai mối nguy nổi bật đối với cuộc sống con người ở đây: cái nóng (gần 60 độ vào ban ngày, trên 40 độ vào ban đêm) và rắn cùng bọ cạp sa mạc. Những vệt huỳnh quang trải rộng còn lấp lánh trên mặt cát ở hai bên đường. “Rắn độc đấy,” Lei giải thích. “Năm vừa rồi có bốn hay năm người đã bị cắn. Trong trại có hai bác sĩ là chuyên gia về các trường hợp này.” Dù ở một nơi hoang vu, điều kiện sống ở đây rất đầy đủ tiện nghi: sáu khu nhà chỉ một tầng với các phòng có máy điều hòa nhiệt độ, kết nối internet vệ tinh, tivi plasma, phòng tắm riêng có nước nóng và giường rộng, thoải mái. Trong khuôn viên còn có sân bóng rổ và bàn bóng bàn giúp các kỹ sư, nhà địa chất và nhân viên quản lý có cơ hội tập luyện và giết thời gian, dường như không bao giờ kết thúc, trong khi các đầu bếp Tứ Xuyên chuẩn bị món ăn đặc trưng của quê hương trong nhà bếp. “Chúng tôi đã xây một nhà kính vì vậy chúng tôi có thể trồng tất cả các loại rau Trung Quốc… thậm chí cả ớt Tứ Xuyên!” Lei tự hào nói với chúng tôi. Các tiện nghi của khu nhà thật đáng ngạc nhiên. Chúng vượt xa cả những điều kiện tốt nhất mà chúng tôi thấy được trong suốt cuộc hành trình của mình, và chúng dường như tạo cảm giác no đủ, hạnh phúc và tình cảm thân thiết giữa các công nhân. Lúc mặt trời lặn, các đồng nghiệp Turkmen và Trung Quốc cùng thi đấu bóng bàn, đi hoặc chạy bộ dọc theo những con đường nối giữa các trại. Phần lớn lao động https://thuviensach.vn địa phương, đến lúc 6 giờ rưỡi sáng trên xe buýt King Long của Trung Quốc, mặc bộ đồ bảo hộ lao động màu cam mang logo CNPC, có vẻ vui vẻ. Khi chúng tôi hỏi về điều đó, họ giơ những ngón tay cái lên và nói họ hài lòng với cách mọi thứ đang diễn ra. Họ giấu nụ cười sau những chiếc khăn choàng sa mạc, che kín mặt theo kiểu du kích Palestine, bảo vệ họ khỏi muối lơ lửng thường trực trong không khí do cái chết từ từ của biển Aral, gây bệnh hen suyễn và viêm phế quản. Tuy vậy, dường như mọi thứ không phải lúc nào cũng suôn sẻ như thế. Một công nhân Trung Quốc cho chúng tôi biết một sự cố trong tháng 9 năm 2009 khi các công nhân địa phương tham gia xây dựng tiện nghi trong doanh trại này cùng với các công nhân Trung Quốc đã nổi dậy chống lại công ty do bị giảm lương và một số điều kiện hợp đồng. Người dân địa phương tấn công các nhân viên Trung Quốc, làm bị thương ba mươi sáu người, phá hoại xe cộ, máy vi tính, bảng biểu và đồ đạc cho đến khi cảnh sát can thiệp làm dịu tình hình. Thậm chí khu vực này đã phải đóng cửa trong hai ngày. Hiện nay, các quy định đã nghiêm ngặt hơn: nhân viên bị cấm uống rượu, đưa phụ nữ vào trại hoặc thậm chí mặc quần áo khác không phải đồng phục của công ty trong giờ làm việc. Gìn giữ hòa bình là điều cần thiết ở một nơi có tầm quan trọng chiến lược như thế đối với lợi ích của Trung Quốc trong vùng. Tuy thế, Anatoly, một nhà địa chất trẻ người địa phương, dường như hài lòng với các điều kiện do công ty cung cấp. “Tôi kiếm được nhiều hơn cha và mẹ tôi cộng lại,” anh tự hào tuyên bố, trước khi cho chúng tôi biết hiện anh đang nộp đơn xin một công việc tương tự với một công ty Đức đang hoạt động tại vùng biển Caspian. “Tôi không muốn dành cả ba mươi năm đời mình ở đây,” anh lập luận, đề cập đến khoảng thời gian Turkmenistan cung cấp khí đốt cho Trung Quốc, theo hợp đồng giữa hai nước. Dẫu vậy nhiều người, Anatoly nằm trong số đó, tin rằng “Trung Quốc đến đây để ở lại.” Không thiếu lý do chiến lược để giải thích tại sao điều đó có thể đúng: người ta ước tính Turkmenistan sở hữu trữ lượng khí đốt tự nhiên lớn thứ tư thế giới, và mức tiêu thụ khí đốt của Trung Quốc có thể tăng gấp ba lần trong vòng hai mươi năm tới.[180] Màn đêm nặng nề buông xuống khu doanh trại, nuốt chửng mọi thứ trên đường đi của nó. Những gì sống động còn lại trong đêm tối là những ngọn lửa bừng cháy trong nhà máy xử lý khí. “Chúng tôi đang xác định một ngày chúng tôi có thể khai thác bao nhiêu khí để chuyển đi Trung Quốc,” Anatoly giải thích. Mục đích là trong năm năm tới, mỗi năm đạt được 65 tỷ mét khối, ít hơn một chút so với một nửa lượng tiêu thụ khí đốt hiện nay của Trung Quốc.[181] Để thực hiện điều này, Trung Quốc đã cấp hai khoản vay có tổng giá trị 8,1 tỷ đô la thông qua Ngân hàng Phát triển Trung Quốc (CDB).[182] Các khoản này được cho vay theo các điều kiện ưu đãi và cấp trực tiếp cho công ty quốc doanh nước sở tại Turkmengaz. Việc CDB đóng vai người cho vay ở đây không phải là chuyện nhỏ. Cùng với ngân hàng Exim Bank, CDB là một trong hai ngân hàng Trung Quốc hoạt động nhằm phục vụ lợi ích địa chiến lược của Trung Quốc ở nước ngoài chứ không vì lý do thuần úy thương mại. Những “ngân hàng chính sách” được chỉ định này triển khai khía cạnh tài chính của chiến lược ngoại giao Trung Quốc, cấp các khoản vay hàng tỷ đô la với mục đích duy nhất đảm bảo nguồn cung cấp tài nguyên thiên nhiên cho nước này, hỗ trợ các doanh nghiệp nhà nước Trung Quốc hoạt động kinh doanh ở nước ngoài, và thắt chặt quan hệ chính trị với các quốc gia có lợi ích chiến lược đối với Trung Quốc.[183] Các thỏa thuận này, được thực hiện theo công thức “tài nguyên của anh đổi lấy các khoản vay và/hoặc cơ sở hạ tầng của tôi,” rất phổ biến giữa Trung Quốc và các nước đối tác của họ, những nước bao giờ cũng phong phú tài nguyên thiên nhiên. Ít quốc gia trong cái gọi là “thế giới đang phát triển” có thể cưỡng lại sức cám dỗ của những nguồn tiền lớn, nhanh chóng và dễ dàng của Trung Quốc. Sự cám dỗ để bảo đảm các khoản vay hàng triệu đô la – thường với lãi suất ưu đãi – đổi lại bằng cung cấp cho Trung Quốc giấy phép dài hạn khai thác tài nguyên thiên nhiên của các nước này thường rất mạnh mẽ. Bắc Kinh hiểu rõ nhu cầu của các đối tác kinh doanh nước ngoài nên chìa ra cho họ một thực đơn không thể cưỡng lại. Quá trình này làm nổi bật một trong những đặc thù – và điểm mạnh – của cuộc tấn công quốc tế của Trung Quốc nhằm vào tài nguyên thiên nhiên: sức mạnh của “Công ty Trung Quốc” (China Inc.) Nói cách khác, Trung Quốc sử dụng có hiệu quả tất cả các bánh răng trong cỗ máy nhà nước để đảm bảo hợp đồng và khoản đầu tư chiến lược béo bở ở các nước rất khát vốn. Các tổ chức tài chính (ngân hàng), kinh tế (công ty nhà nước) và chính trị, mà quyền quyết định thuộc về tổ chức chính trị, làm việc cùng nhau như một tổ chức để đạt được các mục tiêu quốc gia. Nét chủ đạo luôn giống nhau: thu được hay bảo đảm nguồn cung cấp tài nguyên thiên nhiên dài hạn của Trung Quốc, loại các đối thủ cạnh tranh, và giành được ảnh hưởng và quyền lực chính trị. https://thuviensach.vn Tính khả thi tài chính và tác động môi trường của các dự án được các ngân hàng chính sách Trung Quốc tài trợ, và trong phần lớn các trường hợp, do các công ty nhà nước Trung Quốc thực hiện, thường không được xét đến. Tuy thế, điều đó không có nghĩa các ngân hàng Trung Quốc và các công ty tham gia vào các dự án này không cố gắng làm cho các khoản đầu tư ở nước ngoài khả thi về mặt thương mại, đặc biệt khi những dự án đó không phải là ưu tiên của nhà nước. Dù thật sự cần sự chấp thuận của nhà nước, các tập đoàn Trung Quốc đang cố trở nên độc lập hơn với quyền lực chính trị trong điều hành hoạt động hàng ngày của doanh nghiệp, nhưng khi cần thiết chính bộ máy chính trị sẽ cung cấp bản tổng phổ cho dàn nhạc (ngân hàng, tập đoàn, nhà ngoại giao) biểu diễn bản giao hưởng.[184] Tất nhiên, việc phải dùng đến bộ ba – trong trường hợp của Turkmenistan gồm CNPC, CDB và cộng đồng ngoại giao – để đạt được các mục tiêu chiến lược không chỉ xảy ra với Trung Quốc. Các quốc gia khác cũng sử dụng ngân hàng phát triển của mình để thúc đẩy các mục tiêu ngoại giao hay làm lợi cho các công ty của họ; ví dụ, bằng cách cấp một khoản vay với điều kiện nước tiếp nhận phải mua một số lượng cụ thể thiết bị hoặc hợp đồng dịch vụ từ nước cho vay. Tuy nhiên, điều này khó có thể so sánh với các đề xuất hay phương pháp của Trung Quốc. Ví dụ, xét về quy mô, Trung Quốc hiện đang sở hữu dự trữ ngoại tệ lớn nhất thế giới,[185] giúp cho nước này có được sức mạnh tài chính áp đảo. Điều cũng quan trọng là không được đánh giá thấp khoảng trống tự do hành động do thiếu một đối trọng thực sự (từ báo chí, xã hội dân sự, hay đảng phái đối lập) trong hệ thống độc đảng của Trung Quốc, có nghĩa là Trung Quốc tự do thực hiện các dự án của họ đúng như ý muốn. https://thuviensach.vn Đường đi bắt buộc của tham nhũng “Chính các quốc gia Trung Á như Turkmenistan và Kazakhstan xem người dân và doanh nghiệp Trung Quốc như là một nguồn tiền sẵn sàng chi hối lộ và tham gia vào các hệ thống tham nhũng. Đó là điều người ta phải trải qua nếu muốn kinh doanh ở đất nước này. Hối lộ thường là một khoản tiền nhỏ, sau đó tăng dần từng chút một. Đối với người Trung Quốc, điều này không có gì khác thường vì đã là truyền thống của chúng tôi. Chúng tôi cho rằng giải quyết công việc theo cách đó dễ hơn là làm nảy sinh những vấn đề lớn hơn. Anh chỉ cần trả tiền và sau đó khó khăn biến mất.” Lời của một doanh nhân cao cấp Trung Quốc ở Turkmenistan, mà tên, chức vụ và các chi tiết khác không tiện nêu ở đây vì những lý do hiển nhiên, tóm tắt hoàn hảo tính “linh hoạt” đã được các công ty Trung Quốc chứng minh khi lách luật. Khi chúng tôi hỏi ông cách thức CNPC xoay xở xử lý các khoản hối lộ này trong ngân sách và bảng cân đối kế toán, đầu mối liên lạc của chúng tôi trả lời hoàn toàn trung thực: “Chúng tôi lên kế hoạch các khoản chi này trong ngân sách của chúng tôi. Chúng tôi biết về các khoản chi này ở đây, tại Ashgabat, và ở Bắc Kinh cũng biết. Họ biết đó là cách làm việc ở đây, vì thế chúng tôi đưa các khoản hối lộ vào bảng cân đối kế toán của chúng tôi. Chúng tôi không có lựa chọn nào khác.” Đột nhiên một đồng nghiệp của ông bước vào văn phòng, làm gián đoạn cuộc trò chuyện. Nguồn tin của chúng tôi lịch sự xin lỗi, rời khỏi phòng và trở lại chừng năm phút sau. “Một ví dụ về điều tôi đang đề cập vừa xảy ra tại sân bay. Chúng tôi có một vấn đề với cơ quan nhập cư Turkmenistan. Họ không muốn cho phép một số nhân viên của chúng tôi nhập cảnh. Cũng may tôi có nhiều bạn bè ở đó, nhờ vào quan hệ và mạng lưới quen biết tôi đã xây dựng ở đây. Để kinh doanh ở đây cần thiết phải xây dựng các mối quan hệ cá nhân vững chắc.” Dĩ nhiên, Trung Quốc không phải là quốc gia duy nhất sẵn sàng thực hiện các trò tham nhũng và hối lộ nhằm phục vụ lợi ích của họ ở Turkmenistan. Người ta cho rằng các doanh nghiệp Nga, Đức và Thổ Nhĩ Kỳ hoạt động trong ngành dầu khí, ô tô và xây dựng cũng hành động theo cách tương tự và vì thế phải tăng ngân sách dự án lên từ 20 đến 30 phần trăm để bao gồm khoản chi “hoa hồng.” Các nhà đầu tư cũng phải chi một khoản lố bịch để cống nộp lãnh đạo quốc gia, như mua các bản dịch tiếng nước ngoài của cuốn Ruhnama, tác phẩm của Tổng thống Niyazov, giống như “sách đỏ” của Mao, nhằm đưa ra hướng dẫn cách cư xử cũng như lịch sử chính thức của quốc gia.[186] Có thể nhìn thấy một ví dụ tiêu biểu trong trường hợp của công ty Pháp Bouygues, công ty xây dựng lớn thứ hai thế giới và là một công ty chủ yếu trong ngành bất động sản của Turkmenistan. Từ năm 1994 đến 2010, công ty cố gắng đảm bảo hơn 50 dự án xây dựng với giá trị 2 tỷ euro nhờ vào quan hệ chặt chẽ với chính quyền của nước này. Ngoài những thứ khác, những mối quan hệ này được xây dựng nhờ việc dịch cuốn Ruhnama sang tiếng Pháp và nhờ vào mối quan hệ được phát triển trong nhiều năm giữa Niyazov và Chủ tịch kiêm Giám đốc điều hành của công ty Pháp, Martin Bouygues.[187] Khi chúng tôi cố gắng dàn xếp một cuộc gặp với các nhân viên của Đại sứ quán Pháp tại Ashgabat, họ từ chối đề nghị của chúng tôi để tránh bất kỳ câu hỏi nguy hiểm nào về hoạt động của tập đoàn kinh doanh có lãnh đạo là bạn thân của cựu Tổng thống Nicolas Sarkozy. Giống như các công ty khác hoạt động ở nước này, CNPC không sẵn lòng để “từ chối nhiều cơ hội do Turkmenistan chào mời,” bất chấp tình trạng tham nhũng tràn lan và vi phạm nhân quyền có hệ thống của nước này, như đầu mối tiếp xúc của chúng tôi tại công ty Trung Quốc giải thích. Do đó, CNPC trở nên gắn rất chặt với thứ mà công ty gọi là “con đường tơ lụa của ngành năng lượng,” giành được càng nhiều mỏ khí tại quốc gia Trung Á này càng tốt. Chiến lược được tính toán cẩn thận này, cũng được Trung Quốc tiến hành ở những nơi khác trong vùng, đã hủy hoại nghiêm trọng vai trò thống trị của Nga trong khu vực, một vị trí ảnh hưởng kế thừa từ thời Liên Xô. Bắc Kinh tiến hành xâm nhập chiến lược vào đất nước của những bức tượng bằng vàng tại thời điểm doanh thu bán khí đốt từ Turkmenistan sang Nga đã giảm 90 phần trăm, ảnh hưởng nghiêm trọng đến nền kinh tế Turkmenistan. Lý do chính thức của việc Nga giảm mạnh mua khí đốt của Turkmenistan là vụ nổ đường ống vào tháng 4 năm 2009. Tuy nhiên, thực ra hành động của Nga có lẽ chủ yếu do sự sụt giảm giá khí đốt sau cuộc khủng hoảng tài chính năm 2008 thúc đẩy. Vì Nga trung chuyển và bán lại khí đốt từ Turkmenistan sang phương Tây thông qua cơ sở hạ tầng của họ, có khả năng nước này đã cố tình gây ra sự sụt giảm cung cấp khí đốt của mình bằng cách dàn xếp sự cố đó. Hành vi này làm nổi bật vai trò trước đây của Moscow là người trông coi khí đốt của Turkmenistan, vì đường ống của Nga là đường ra duy nhất để khí đốt của Turkmenistan tiếp cận các thị trường khác trước khi Trung Quốc xuất hiện tại đất nước này.[188] Cuộc khủng hoảng Nga – Turkmenistan kéo dài cho đến khi Nga nối lại xuất khẩu khí https://thuviensach.vn Turkmenistan vào năm 2010, đến lúc đó Ashgabat đã mất mỗi tháng 1 tỷ đô la thu nhập.[189] Tuy nhiên, giờ đây điều này sẽ chấm dứt khi Trung Quốc chào mời nước này một giải pháp thay thế. Đường ống do CNPC xây dựng sẽ làm Turkmenistan không còn phụ thuộc vào Nga nữa. Nó cũng làm tăng ảnh hưởng của Bắc Kinh không chỉ đối với chế độ Turkmenistan, mà còn với Uzbekistan và Kazakhstan, các nước nằm trên tuyến đường ống cũng đang có kế hoạch cung cấp khí đốt cho Trung Quốc trong tương lai. Đây chỉ là một bước tiến nữa trong chiến lược của Trung Quốc nhằm trở thành chúa tể và ông chủ của toàn bộ khu vực, như chúng ta đã thấy trong Chương 2. Nhờ doanh thu khí đốt bán cho Trung Quốc, Turkmenistan – có xuất khẩu khí đốt chiếm 80 phần trăm tổng doanh thu xuất khẩu – đã tìm ra một nguồn thu nhập mới cho phép công ty Thổ Nhĩ Kỳ Polimeks tiếp tục xây dựng các bức tượng vàng để vinh danh tổng thống. Trong khi đó, tham nhũng và độc tài tiếp tục hủy hoại cuộc sống hàng ngày của nhân dân Turkmenistan. https://thuviensach.vn Bàn tay cứu giúp các cộng hòa Hồi giáo Dù sự xâm nhập đầy kịch tính của Trung Quốc vào lĩnh vực năng lượng Trung Á thật sự là một bước lùi nghiêm trọng đối với quyền bá chủ của Nga trong khu vực này, nhưng nó chưa phải là nơi diễn ra những thay đổi địa chính trị lớn nhất thế giới do nhu cầu năng lượng cấp bách của Trung Quốc. Tác động lớn nhất thực tế đã diễn ra tại đầu nguồn cung cấp dầu của thế giới, Trung Đông, và cả ở đông bắc châu Phi. Bất chấp các rủi ro mà điều này có thể gây ra cho mối quan hệ với phương Tây, Trung Quốc đã tìm đến hai đồng minh giàu dầu mỏ trong khu vực, đều là kẻ thù nổi tiếng của Washington và Brussels: Cộng hòa Hồi giáo Sudan và Iran. Khi đi dọc theo đại lộ Nile Avenue ở Khartoum, đường chính của thành phố và là nơi đặt trụ sở của phần lớn các tổ chức kinh tế và chính trị của Sudan, rất dễ nhìn thấy sự hiện diện của Trung Quốc ở đất nước lớn nhất châu Phi cho đến tháng 7 năm 2011, lúc nó bị chia thành hai quốc gia.[190] Đường phố san sát các công trình xây dựng sử dụng lao động Trung Quốc và địa phương, tạo nên một diện mạo mới cho thủ đô phương bắc này. Trong khi đó, khu vực xung quanh đang bùng nổ các cửa hàng của người Trung Quốc bán hàng tiêu dùng và hàng tạp hóa, các đại lý du lịch nhắm đến thị trường Trung Quốc đang tăng trưởng, và phòng khám châm cứu và bán thuốc cổ truyền Trung Quốc có bác sĩ đến từ các tỉnh Hồ Bắc và Hà Nam. Một công ty đặc biệt đã thay đổi bản đồ kinh tế của đất nước này: CNPC.[191] “Đó là công ty mạnh nhất ở Sudan,” là câu chúng tôi được nghe nhiều lần từ những công chức, chuyên gia, nhà hoạt động và nhà báo sở tại mà chúng tôi gặp, cùng uống trà và trò chuyện. Đây là một tham chiếu đối với các khoản đầu tư hàng triệu đô la đã thúc đẩy mạnh mẽ nền kinh tế nước này để đổi lấy dầu, bằng cách đó làm đầy kho bạc nhà nước do nhà độc tài Omar al-Bashir kiểm soát. Trung Quốc tiến vào lĩnh vực dầu mỏ của Sudan trong những năm 1990, sau khi Washington cáo buộc chế độ al-Bashir ủng hộ và tài trợ cho khủng bố quốc tế. Trước khi trở thành kẻ thù số một của phương Tây, Osama bin Laden hoàn toàn tự do ở Sudan, một quốc gia đã trở thành cực đoan về chính trị và tôn giáo (bao gồm cả việc áp dụng luật Hồi giáo Sharia trên toàn lãnh thổ) sau cuộc đảo chính được thiếu tướng al-Bashir ủng hộ vào năm 1989. Đó là khi các công ty Mỹ như Chevron quyết định rút ra khỏi Sudan, ngay trước khi Liên Hiệp Quốc và Hoa Kỳ áp đặt trừng phạt song song lên nước này. Chế độ này bị đẩy vào tình trạng cô lập và bắt đầu tuyệt vọng tìm kiếm đầu tư cho ngành dầu mỏ của mình, giờ là nguồn lực chính của nhà nước. Như đã xảy ra ở rất nhiều nơi khác, Trung Quốc lần nữa là vị cứu tinh. “Vấn đề chính của Sudan trong những năm 1990 là vốn đầu tư. Trung Quốc và các đối tác khác như Malaysia đến đây với các khoản đầu tư và ngày nay họ được xem là đối tác,” Elding Salah Ali Mohammed, cố vấn chính phủ về năng lượng giải thích, khi gặp chúng tôi tại văn phòng của ông gần Bộ Dầu mỏ. “Chúng tôi không thể có được đầu tư từ các công ty phương Tây vì cấm vận.” Các khoản đầu tư Trung Quốc đã đến với quốc gia này ngay khi phương Tây đang cố gắng cô lập Sudan, bóp nghẹt nền kinh tế bằng cách rút đầu tư như đã làm với chế độ phân biệt chủng tộc Nam Phi những năm 1980. Trong khi châu Âu và Mỹ rút ra khỏi Sudan nhằm gây áp lực lên chế độ, giống như nước láng giềng Libya, cổ vũ chủ nghĩa cực đoan và thánh chiến Hồi giáo, thì Trung Quốc đã vội chớp thời cơ xuất hiện từ khoảng trống này. Đối với Bắc Kinh, vốn đã trở thành nước nhập khẩu ròng dầu thô vào năm 1993, Sudan là một cơ hội lý tưởng để tăng cường an ninh năng lượng của mình bằng cách kiên quyết thâm nhập vào lĩnh vực dầu mỏ của Sudan với những điều kiện đặc biệt: CNPC, Sinopec và các công ty dầu khí khác của Trung Quốc cố gắng để có được cổ phần trong khoảng 40 phần trăm tài sản dầu mỏ của nước này, bất chấp công nghệ lạc hậu và kinh nghiệm hạn chế của các công ty này trong ngành dầu thô quốc tế.[192] Theo Ali Mohammed, Trung Quốc không phải là lựa chọn tốt nhất; mà là lựa chọn duy nhất. “Trung Quốc là lựa chọn duy nhất cho Sudan. Các công ty phương Tây không muốn hợp tác với chúng tôi vì lý do chính trị,” ông giải thích. Theo một nhà ngoại giao phương Tây chúng tôi phỏng vấn ở Khartoum, thì kể từ đó, Trung Quốc đã trở thành “đối tác duy nhất hay đối tác áp đảo” ở các giếng dầu của Sudan. Hơn nữa, Trung Quốc cũng đóng vai trò đặc biệt trong việc xây dựng hai dự án cơ sở hạ tầng có tầm quan trọng không thể phủ nhận về chính trị và kinh tế: một nhà máy lọc dầu gần thủ đô và đường ống dẫn dầu duy nhất vận chuyển dầu thô từ phía nam của nước này đến tận cảng Port Sudan ở bờ Biển Đỏ. Bắc Kinh đã đóng vai cận vệ trung thành với chế độ al-Bashir trong nhiều năm do lợi ích của họ trong sa mạc Sudan. Thực ra, điều này thậm chí còn đúng trong các vấn đề bên ngoài lĩnh vực năng lượng. https://thuviensach.vn Thứ nhất, đầu tư và công nghệ của Trung Quốc đã cung cấp hỗ trợ kinh tế rất quan trọng cho chế độ, vốn lợi dụng “ngọn gió từ phía đông” để bắt đầu xuất khẩu dầu thô lần đầu tiên vào cuối những 1990.[193] Từ khi kết thúc thế kỷ vừa qua, thu nhập to lớn từ bán dầu đã thúc đẩy mạnh mẽ nền kinh tế Sudan trước đây phụ thuộc vào nông nghiệp.[194] Tuy nhiên, vốn đầu tư của Trung Quốc không chỉ giúp Sudan thoát khỏi nguy cơ phá sản do lệnh cấm vận phương Tây gây ra. Nó còn yểm trợ cho chế độ al-Bashir theo những cách khác, giúp nước này tự tái vũ trang nhờ vào kho vũ khí chủ yếu được công ty nhà nước Tổng công ty công nghiệp Bắc Trung Quốc (NORINCO) cung cấp. Những vũ khí này đã giúp nhà độc tài thực hiện thành công nhiều cuộc tấn công bất ngờ vào miền nam trong cuộc nội chiến đã tàn phá Sudan cho đến năm 2005. Quan trọng nhất, các loại vũ khí cho phép những người đi theo chế độ này thực hiện tội ác diệt chủng đầu tiên của thế kỷ 21 ở Darfur.[195] Tiền của Trung Quốc đã gián tiếp nhuộm đỏ dầu Sudan bằng máu của những người bị giết trong cuộc chiến không cân sức ở phía tây nước này. Lá phiếu của Trung Quốc tại Hội đồng Bảo an Liên Hiệp Quốc ủng hộ việc áp đặt một lệnh cấm vận bán vũ khí cho quốc gia Hồi giáo này chẳng có giá trị gì. Trong trò hai mặt này, Bắc Kinh một mặt đóng vai một cường quốc có trách nhiệm và mặt kia là đồng minh trung thành của al-Bashir, đã cho phép xe tải quân đội, máy bay chiến đấu và vũ khí bán tự động Trung Quốc rơi vào tay những người bạn Sudan của Trung Quốc. Theo một số báo cáo của Liên Hiệp Quốc, những vũ khí này đã góp phần gây ra cái chết của ít nhất 300.000 người.[196] Nếu thế vẫn chưa đủ, cũng những vũ khí đó đã được các nhóm ủng hộ chế độ Sudan sử dụng khi chiến đấu chống lại quân đội gìn giữ hòa bình của Liên minh châu Phi và Liên Hiệp Quốc, thật ngược đời, lực lượng này có cả những người lính Bắc Kinh gửi đến.[197] “Trung Quốc dính líu rất sâu vào thảm họa nhân đạo ở Darfur. Trung Quốc là một trong những cường quốc lớn nhất hiện nay đang nổi lên trên trường quốc tế và là thành viên của Hội đồng Bảo an Liên Hiệp Quốc, có nghĩa là họ có trách nhiệm đối với hòa bình và an ninh của từng con người,” Salih Mahmoud Osman, luật sư nhân quyền sinh tại Darfur lập luận khi gặp chúng tôi trong văn phòng khiêm tốn của mình ở Khartoum, ông là người được giải thưởng Sakharov 2007 cho những hoạt động trong cuộc xung đột. Với bối cảnh như thế, người ta cho rằng các nhà ngoại giao Trung Quốc nên tỏ ra lo ngại về sự độc lập của Nam Sudan, nhà nước mới nhất trên thế giới. Trung Quốc là một đồng minh vững chắc của Tổng thống al-Bashir và chính phủ Ai Cập ở phía bắc Sudan, và với việc tập trung cao độ vào các mục tiêu của mình, Bắc Kinh không muốn thay đổi hiện trạng. Trung Quốc lo ngại rằng tình trạng ly khai sẽ khiến hàng triệu đô la đầu tư tan thành mây khói, vì 80 phần trăm trữ lượng dầu nằm ở miền Nam Sudan, trên biên giới vẫn đang tranh chấp và trong một lãnh thổ bị đe dọa bởi các cuộc xung đột có thể xảy ra trong tương lai. Tuy nhiên, do 90 phần trăm ngân sách Nam Sudan phụ thuộc vào bán dầu thô, nước này không thể nào giảm bớt sản lượng. Hơn thế nữa, Nam Sudan phụ thuộc vào miền Bắc để xuất khẩu dầu, vì dầu phải đi qua lãnh thổ phía bắc để ra biển. “Có một suy nghĩ ở cả hai phía rằng dầu phải được khai thác và họ phải hợp tác,” Harry Verhoeven, một chuyên gia về Sudan tại Đại học Oxford giải thích. Trung Quốc đã thiết lập chính sách ngoại giao kiểu tắc kè biến màu linh hoạt nhằm khởi động xây dựng quan hệ với chính phủ Juba, thủ đô của Nam Sudan, để thu về được nhiều nhất từ khoản đầu tư. Cuộc phỏng vấn điện thoại với một học giả phương Tây sống tại Juba thực hiện trong tháng 12 năm 2012 khẳng định rằng, bất chấp điều tiếng về Trung Quốc ở Sudan, chính quyền của quốc gia mới này rất sẵn lòng hợp tác với Trung Quốc. Sudan vẫn còn dầu trong 15 năm, và Trung Quốc – có trách nhiệm như một cường quốc quốc tế đã bị nghi ngờ nghiêm trọng vì Sudan – không hề có ý định rời bỏ bữa tiệc trước khi tiếng nhạc kết thúc. https://thuviensach.vn Trung Quốc ve vãn dầu của giáo chủ Bất chấp cái nóng ngột ngạt và quầng mây ô nhiễm dày đặc, tình trạng ùn tắc giao thông dễ làm nổi cáu của Tehran ít nhất cũng bày ra một cảnh tượng thú vị. Hoàng hôn và không một chỗ trống để thở trên cái gọi là “đường cao tốc” Ashrafi Esfahani nối phía bắc và phía nam thủ đô Iran. Xe chèn, vượt nhau tứ phía, khiến mọi việc trở nên rất khó khăn cho người lái taxi điềm tĩnh của chúng tôi trong chiếc Peykan cà tàng. Áp phích tuyên truyền treo rải rác dọc bên đường, cùng các bức tranh tường vẽ tay các anh hùng bất tử của cuộc Cách mạng Hồi giáo năm 1979, mà người sáng lập nền Cộng hòa Ruhollah Khomeini là nhân vật chính. Ngoài ra còn có rất nhiều biếm họa và hình vẽ tài tình, tương tự như những hình vẽ trên đại lộ Malecon ở Havana, ám chỉ đế quốc Mỹ và “tay sai” Israel. “Nước Mỹ chết đi,” một câu cổ điển. Một hình ảnh khác gợi nhiều liên tưởng hơn là vẽ lá cờ Mỹ treo lộn ngược, các ngôi sao và sọc đỏ được thay bằng bom và những tia máu. Những chữ viết và hình ảnh cung cấp một bản tóm tắt đầy ấn tượng tình trạng đối kháng đã tồn tại suốt ba mươi năm giữa nước Cộng hoà Hồi giáo này và Mỹ, sau khi quan hệ ngoại giao đổ vỡ do “Cuộc khủng hoảng con tin đại sứ quán.” Trung Quốc đã hưởng lợi từ thực tế thù địch này giữa hai nhà nước, không chỉ lan sang các nước phương Tây khác mà còn tăng mạnh từ khi Tổng thống Mahmoud Ahmadinejad lên cầm quyền vào năm 2005, bắt tay vào một cuộc phiêu lưu hạt nhân đưa đến đối đầu trực tiếp với cộng đồng quốc tế. Trong tình thế này, rõ ràng vai trò của Trung Quốc rất quan trọng. Trong hoàn cảnh cấm vận đã khiến Iran bị cô lập nghiêm trọng, sự ve vãn liên tục giữa các nhà ngoại giao của Trung Quốc và các giáo chủ đã cho phép Bắc Kinh trở thành một đối tác kinh tế chủ yếu ở đất nước có trữ lượng dầu mỏ đã được kiểm chứng lớn thứ tư trên thế giới (sau Saudi Arabia, Venezuela và Canada) và trữ lượng khí đốt tự nhiên lớn thứ hai thế giới (sau Nga).[198] “Năm năm trước không có người Trung Quốc nào ở đây,” lãnh đạo một trong những công ty dầu khí phương Tây lớn nhất ở Iran giải thích, cho thấy ảnh hưởng của Trung Quốc tại nước này đã tăng nhanh như thế nào. Các con số tự nói lên tất cả: chỉ mười năm trước giao dịch thương mại giữa hai nước không đáng kể, thì hiện nay Trung Quốc là đối tác thương mại lớn nhất của Iran, tạo ra một khối lượng thương mại hàng năm khoảng 36 tỷ đô la – bao gồm thương mại chính thức và nhập khẩu qua Dubai. Việc thắt chặt các biện pháp trừng phạt chống lại Tehran dẫn đến sự thiếu vắng đầu tư trong lĩnh vực tài nguyên thiên nhiên, giống như trong trường hợp của Sudan, đã để cánh cửa rộng mở cho Trung Quốc. Dưới áp lực của Hoa Kỳ, các công ty dầu mỏ ENI, Total, Repsol, Shell, BP và các công ty khác đã phải dừng kinh doanh tại Iran nhằm tránh gây nguy hiểm cho vị trí của họ tại thị trường Mỹ. “Người Mỹ nói: hoặc Iran hoặc chúng tôi. Vì thế tất cả chúng tôi hoặc làm kẻ ngoài cuộc ở đây hoặc rời khỏi quốc gia này[199] vì sợ ảnh hưởng đến lợi ích thương mại của chúng tôi ở Hoa Kỳ,” nguồn tin của chúng tôi giải thích.[200] Một ví dụ về sự tiến thoái lưỡng nan mà các công ty dầu phương Tây phải đối mặt là trường hợp của công ty Tây Ban Nha Repsol, đối phó với áp lực của Hoa Kỳ bằng cách rút dần dần khỏi Iran để bảo vệ lợi ích của họ ở Vịnh Mexico. Theo những gì chúng tôi nghe được từ nguồn tin ở Tehran, việc rút ra khỏi quốc gia này làm công ty tổn thất không dưới 300 triệu euro. Trong hoàn cảnh đó, chẳng có gì đáng ngạc nhiên khi các công ty dầu khí quốc doanh Trung Quốc đã có thể xâm nhập thắng lợi vào lĩnh vực này, bất chấp thực tế công nghệ của họ còn xa mới sánh được các đối thủ cạnh tranh phương Tây.[201] “Vâng, người Trung Quốc đã trở thành một đối tác chính ở Iran, chỉ vì họ tiến vào một sân chơi trống vắng,” giám đốc điều hành cho biết. “Các biện pháp trừng phạt đưa lại điều kiện tiên quyết cho sự hiện diện của Trung Quốc ở Iran. Nếu không có sự trừng phạt, công nghệ phương Tây chắc chắc chắn đã thống trị lĩnh vực này,” Clément Therme, chuyên gia Pháp về các vấn đề Iran thêm vào. Như vậy, Trung Quốc bù đắp yếu kém trong công nghệ bằng hai lá bài thay thế rất giá trị: quan hệ chính trị và sức mạnh tài chính. “Một lựa chọn khác có thể là nước Nga vì họ có công nghệ, nhưng họ không có vốn,” John Garver, giáo sư về quan hệ quốc tế tại Viện công nghệ Georgia và là cố vấn cho chính phủ Hoa Kỳ kết luận. Mehdi Fakheri, Phó chủ tịch của Phòng thương mại, công nghiệp và mỏ Iran, cũng lập luận như thế khi gặp chúng tôi ở Tehran: “Không có nhiều lựa chọn trong tiếp cận công nghệ và tiền bạc có sẵn. Người Trung Quốc không thể bị thay thế dễ dàng.” Được nhà nước và nguồn lực không giới hạn của các ngân hàng Trung Quốc bảo vệ, các công ty dầu CNPC, Sinopec và Tổng công ty Dầu khí Hải Dương Trung Quốc (CNOOC) đã lấp đầy một phần khoảng trống do các công ty phương Tây để lại với khoản đầu tư có thể lên đến 40 tỷ đô la, theo các nguồn tin chính thức của Iran.[202] Ngoài ra, Trung Quốc đã trở thành https://thuviensach.vn nước mua dầu lớn nhất thế giới của Iran vào giữa năm 2012, khi xuất khẩu dầu thô của Iran sụp đổ vì những đợt trừng phạt mới do Hoa Kỳ và Liên minh châu Âu thông qua – tách biệt với các biện pháp trừng phạt của Liên Hiệp Quốc và bị Bắc Kinh bác bỏ – nhằm ngăn chặn thương mại quốc tế dầu khí Iran.[203] Đây là sự giải vây tuyệt vời cho chế độ của các giáo chủ – có xuất khẩu dầu khí chiếm 27 phần trăm GDP của Iran – chẳng còn lựa chọn nào khác ngoài việc đặt hy vọng vào Trung Quốc. Tổng mức đầu tư này đã cho phép Iran duy trì sản xuất dầu thô và tiếp tục là một trong những nước cung cấp dầu lớn nhất cho Trung Quốc.[204] Điều đó là hiển nhiên bất chấp thực tế là – như chính Trung Quốc thừa nhận – thu nhập từ bán tài nguyên thiên nhiên của Tehran “có khả năng liên quan” với chương trình hạt nhân của Iran.[205] Vì Trung Quốc chinh phục Iran nhanh cũng như các công ty phương Tây rời bỏ nước này, tình huống này đặt ra một câu hỏi đầy phẫn nộ cho các công ty dầu khí châu Âu: với lệnh cấm vận quốc tế đang ở mức căng thẳng nhất, các công ty dầu của Trung Quốc đã xoay xở thế nào để có được giấy bảo chứng, cho phép chúng ưu tiên xâm nhập vào lĩnh vực năng lượng của một nước sản xuất dầu hàng đầu thế giới? Nói cách khác, tại sao Sinopec, PetroChina và CNOOC được tự do và tiếp cận dễ dàng các mỏ dầu của Iran trong khi Shell, Total, ENI và Repsol buộc phải xách gói ra đi? Dĩ nhiên câu trả lời nằm trong ảnh hưởng của nhà nước toàn năng Trung Quốc, ngay cả khi nó phải đối mặt với Washington. Chính quyền Trung Quốc không ngần ngại sử dụng quyền lực chính trị để bảo vệ doanh nghiệp của họ khỏi sáng kiến cô lập Iran của Mỹ, cho thấy mức độ ảnh hưởng quốc tế ngày càng tăng của Trung Quốc. Có thể thấy được bằng chứng về điều này trong một bức điện ngoại giao do đại sứ quán Hoa Kỳ ở Bắc Kinh gửi vào ngày 26 tháng 3 năm 2008 bị tiết lộ. Bức điện đề cập đến cảnh báo của một viên chức chính phủ cấp cao Trung Quốc cho một nhà ngoại giao Mỹ về bất kỳ nỗ lực nào Washington có thể thực hiện để áp đặt trừng phạt lên Sinopec vì hoạt động ở Iran: “Đó là một vấn đề rất nghiêm trọng và tôi không thể hình dung những hậu quả mà nó có thể gây ra cho quan hệ song phương,” ông ta nói.[206] Bức điện này xác nhận Bắc Kinh đã đặt ra ranh giới rất rõ cho Washington: trong mọi trường hợp các biện pháp trừng phạt không được ảnh hưởng đến các công ty dầu khí lớn của Trung Quốc. Những sự kiện này cho thấy Washington dường như bị áp lực phải tránh những đòn trả đũa “không thể tưởng tượng,” đành cho Trung Quốc đặc quyền làm điều mà bất kỳ công ty phương Tây nào làm sẽ hứng chịu các lệnh trừng phạt. Dĩ nhiên, thực tế chính phủ Trung Quốc đã khẳng định mạnh mẽ vấn đề này gắn chặt với tầm quan trọng to lớn Bắc Kinh dành cho an ninh năng lượng của mình. Tuy nhiên, thật ra những sự kiện này đã mở đường cho Sinopec và CNPC thay thế các công ty phương Tây một cách đầy sai trái trong việc cung cấp cho Iran 30 phần trăm lượng tiêu thụ xăng, mà về mặt diễn giải không liên quan đến an ninh năng lượng của Bắc Kinh. Năng lực lọc dầu của nước Cộng hòa Hồi giáo đã bị giảm do các biện pháp trừng phạt của Hoa Kỳ và vì thế nước này cần mua xăng từ các nhà cung cấp nước ngoài.[207] Vậy thì, Trung Quốc sẵn sàng làm ăn. “Từ năm 2002 số lượng các công ty Trung Quốc bị Hoa Kỳ trừng phạt đã giảm xuống. Vào đầu thế kỷ này, mỗi năm có chừng 15 hay 16 công ty Trung Quốc bị trừng phạt. Hiện nay mỗi năm chỉ có ba hoặc bốn công ty, và không có công ty dầu lớn của Trung Quốc nằm trong số đó,” John Garver nói với chúng tôi, giải thích ảnh hưởng của Bắc Kinh trong lĩnh vực này. “Trung Quốc có khả năng chống lại áp lực của Hoa Kỳ lớn hơn bất kỳ nước nào khác,” Clément Therme kết luận. Không nghi ngờ gì, tất cả điều này đang diễn ra trong thực tế, như chính ngoại trưởng Mỹ Hillary Clinton đã thừa nhận, rất khó để chống lại nhà băng của thế giới.[208] Hậu quả của tất cả chuyện này sẽ là gì? Một lãnh đạo của một công ty dầu khí châu Âu tại Tehran thử dự đoán diễn biến trong tương lai nếu tình hình hiện nay vẫn tiếp tục: “Trong năm năm, toàn bộ lĩnh vực năng lượng sẽ nằm trong tay người Trung Quốc.” https://thuviensach.vn Trung Quốc “hai đầu” thách thức Angola Với một thoáng mê hoặc không lẫn vào đâu được, làn gió thoảng quyện mùi thơm của tôm hùm, thịt gà tẩm gia vị và bông cải xào trên sân thượng nhà hàng Thượng Hải Baia, được bổ sung trọn vẹn với tầm nhìn tuyệt vời ra Luanda và Đại Tây Dương. Hè năm 2010. Một nhóm doanh nhân Trung Quốc ồn ào ngốn ngấu thức ăn như thể không có ngày mai, trong khi các tia sáng phản chiếu từ những tòa nhà chọc trời nhảy múa trên mặt họ – những tòa nhà có các căn hộ mà các nhân viên dầu khí biệt phái nước ngoài tranh nhau thuê với giá không dưới 10.000 đô la một tháng. Các doanh nhân luôn mồm háo hức hỏi “duo shao qian?” (bao nhiêu?), đặc biệt một gã hỏi với cái mồm nhồm nhoàm, phun thức ăn phọt qua bàn. Cách đó chỉ vài mét, những chiếc du thuyền sang trọng đang thả neo ngoài câu lạc bộ IIlha de Luanda Nautical, giúp các ông trùm kinh doanh đóng tại thành phố đắt đỏ thứ hai thế giới giong buồm ra biển, thoát khỏi cảnh hỗn độn của thủ đô Angola.[209] Không thể đi bộ ngang qua trung tâm thành phố Luanda mà không tự hỏi làm thế nào mọi thứ biến đổi nhanh chóng như vậy. Trở lại năm 2002, Angola chỉ vừa kết thúc cuộc nội chiến lâu dài nhất ở châu Phi: hai mươi bảy năm xung đột không chỉ gây thiệt hại kinh tế và xã hội không thể khắc phục đối với đất nước 18 triệu dân này, mà còn quét sạch phần lớn cơ sở hạ tầng được người Bồ Đào Nha xây dựng trước khi nước này độc lập vào năm 1975. Ví dụ, khoảng 300 cây cầu đã bị phá hủy trong cả nước do cuộc xung đột. Chưa đầy mười năm sau đó, đám xe tải chở xi măng đã khiến những con đường chính trong thành phố hoàn toàn tắc nghẽn, không thể đáp ứng nhu cầu của hàng trăm công trình đường bộ đang được triển khai trên cả nước. Hơn 50 công ty nhà nước và 400 công ty tư nhân Trung Quốc đang điên cuồng thực hiện các dự án, xây dựng sân vận động, sửa chữa đường sá, xây dựng nhà ở mới và trau chuốt các văn phòng bộ. Tiền cần có để tài trợ cho tất cả đều đến từ lòng đất của quốc gia này: việc bán dầu thô của công ty sản xuất dầu mỏ lớn thứ hai châu Phi mang lại một năm 52 tỷ đô la.[210] Một phần lớn doanh thu đến từ bán dầu thô cho Trung Quốc, vì Angola hiện nay là nhà cung cấp dầu lớn thứ hai của Trung Quốc sau Ả Rập Saudi. Ngân hàng Thế giới đã đưa ra thuật ngữ “mô hình Angola” để mô tả cuộc cách mạng nhằm mang lại hệ thống kiến trúc cho nước này với một mạng lưới đường bộ, đường sắt và các trường đại học mới hoàn toàn. Đây là một phần của việc đổi trực tiếp dầu lấy hạ tầng đã diễn ra từ những năm 1980 và được nhiều quốc gia khác cũng như Trung Quốc sử dụng. Chính là mô hình được chính quyền độc tài của Angola do Tổng thống Jose Eduardo dos Santos[211]lãnh đạo xúc tiến mạnh mẽ từ năm 2004, trùng với thời điểm Trung Quốc xâm nhập nước này. Các thỏa thuận liên chính phủ giữa Luanda và Bắc Kinh hoạt động trên cơ sở một hiệp ước đơn giản: các công ty xây dựng Trung Quốc thực hiện các dự án hạ tầng trên toàn lãnh thổ Angola và nhận tiền thanh toán trực tiếp từ Ngân hàng Exim Trung Quốc (đại diện cho giao dịch giữa các thực thể Trung Quốc), trong khi Angola sử dụng công ty năng lượng nhà nước Sonangol và các công ty con của nó cung cấp cho Trung Quốc số lượng dầu đã quy định cần thiết để trả khoản vay Trung Quốc. Bằng cách này, các quốc gia như Angola vốn cấp bách cần tái thiết hạ tầng cơ bản, nhưng không thể tiếp cận lực lượng lao động có trình độ, chưa nói đến nguồn tài chính cần thiết, có thể đạt được kết quả nhanh chóng và, trong trường hợp làm ăn với Trung Quốc, được tài trợ rất thuận lợi. Mô hình này cũng ngăn chính quyền tham nhũng nuốt chửng tiền vay, ngăn chặn hàng triệu đô la dành cho các dự án công cộng rốt cuộc lại nằm trong các tài khoản ngân hàng ở Thụy Sĩ hay quần đảo Cayman. Điều này đạt được nhờ việc chính quyền không bao giờ thực sự nhận được tiền, tất cả được chuyển trực tiếp từ các ngân hàng đến các nhà cung cấp dịch vụ.[212] Bất chấp lợi ích hiển nhiên của mô hình này, sự có mặt của Trung Quốc tại Angola là kết quả của chủ nghĩa cơ hội Bắc Kinh, như từng thấy ở các trường hợp khác đã mô tả trong chương này. Sau cuộc nội chiến, chính quyền dos Santos (lên nắm quyền vào năm 1979) cần tài chính để triển khai kế hoạch của chính quyền. Tuy nhiên, những tổ chức cho vay truyền thống – được gọi là Câu lạc bộ Paris – và các tổ chức quốc tế như Quỹ Tiền tệ Quốc tế yêu cầu Luanda tiến hành cải cách các lĩnh vực tài chính, chính trị và kinh tế. Với mục tiêu tạo điều kiện cho một trong những quốc gia tham nhũng nhất trên thế giới có khả năng thanh toán nợ vay, các tổ chức này cũng buộc Angola phải trả một số khoản vay cũ trước khi giảm nợ cho các khoản nợ chưa thanh toán lũy kế của nước này. Tình trạng giằng co này kéo dài đến tháng 3 năm 2004, khi Trung Quốc xuất hiện phá hỏng kế hoạch https://thuviensach.vn của các nước giàu. Ngân hàng Exim Bank chỉ đơn giản cho Luanda vay mới 2 tỷ đô la và quốc gia châu Phi này đã xoay xở thoát khỏi trừng phạt vì nợ xấu.[213] Trung Quốc đã đưa ra một số điều kiện cho vay tuyệt vời đối với một quốc gia đang cố gắng nhưng không thành công trong việc tái cơ cấu nợ vào thời điểm đó: lãi suất bằng lãi suất cho vay Libor, cộng thêm 1,5 phần trăm và thời hạn trả nợ 12 năm (với thời gian ân hạn bốn năm).[214] Sử dụng toàn bộ sức mạnh tập séc của mình, Bắc Kinh đã thực hiện một động thái cho phép họ đi vào trung tâm nguồn tài nguyên dầu của châu Phi; vào tháng 7 năm 2004, Sinopec bất chấp mọi khó khăn tiếp quản cổ phần của Shell tại Lô Angola 18 khai thác dầu ngoài đại dương, được xem như một sự đền ơn khoản tín dụng Trung Quốc cấp.[215] Đó chỉ là khởi đầu của mối quan hệ nhà nước Trung Quốc cho Angola vay hơn 14,5 tỷ đô la thông qua các ngân hàng nhà nước trả lại bằng dầu và giấy phép dài hạn cho các công ty Trung Quốc tiếp cận các nguồn tài nguyên thiên nhiên của Angola.[216] Bất chấp quy mô to lớn của khoản đầu tư, nó vẫn không cung cấp một bức tranh đầy đủ về thành công của Trung Quốc ở quốc gia này: ngoài các khoản cho vay của các ngân hàng nhà nước Exim Bank, CDB và Ngân hàng Công thương Trung Quốc (ICBC), Angola còn nhận được sự đóng góp từ khu vực được cho là tư nhân của Trung Quốc. Cao hai mươi lăm tầng và kết cấu kính mạ vàng, một tòa nhà nổi bật chi phối toàn cảnh kiến trúc của Luanda. Nó nằm bên cạnh trụ sở quốc hội, và khi màn đêm buông xuống trên thủ đô Angola ẩn chứa nhiều hiểm họa, tòa nhà được thắp sáng bằng đèn màu có thể thấy được từ mọi nơi trong thành phố Trên nóc tòa nhà chọc trời này là những chữ đầu CIF, viết tắt một cái tên huyền thoại trong lịch sử bành trướng của Trung Quốc trên khắp hành tinh: China International Fund (Quỹ Quốc tế Trung Quốc). Bên trong tòa nhà là những văn phòng được canh gác cẩn mật của một trong những công ty mờ ảo và bí ẩn nhất Trung Quốc mà chúng tôi có dịp gặp trong suốt hành trình qua thế giới Trung Quốc. Nó cũng là một trong những công ty quyền lực nhất ở Angola nhờ các khoản vay từ 2,9 đến 9 tỷ đô la dành cho chính phủ Angola, cũng như các đầu mối của nó trong giới chóp bu của `nhà nước này.[217] CIF chính thức là một công ty tư nhân được thành lập tại Hồng Kông vào tháng 11 năm 2003. Nó là một phần của mạng lưới mê cung các công ty Trung Quốc (tất cả đều đóng tại cùng một địa chỉ Hồng Kông: 10/F 2 Pacific Place, 88 Queensway) được thành lập để đàm phán với chính quyền Luanda trong bốn lĩnh vực cụ thể: dầu, kim cương, xây dựng và tài trợ.[218] CIF đại diện cho nhánh tài chính của nhóm, dù nó cũng tham gia vào ngành kim cương thông qua sự liên quan của nó với một công ty nhà nước Angola là Endiama. Hai công ty khác quan trọng nhất trong tập đoàn, công ty China Sonangol International Holdings (CSIH) và Sonangol Sinopec International Ltd (SSI), đại diện cho hai doanh nghiệp liên doanh Trung Quốc – Angola duy nhất trong lĩnh vực dầu mỏ của Angola. Các công ty này đóng một vai trò quan trọng trong khu vực, mặc dù công ty Mỹ ExxonMobil vẫn là công ty nước ngoài lớn nhất trong lĩnh vực này.[219] Với một danh mục vốn đầu tư ấn tượng như vậy, ai cũng cho rằng CIF và các công ty khác trong tập đoàn được hỗ trợ bởi uy tín vững chắc và kinh nghiệm tầm quốc tế. Sự thật không phải như vậy: trước đây công ty này chưa bao giờ hoạt động trong ngành xây dựng, mặc dù thực tế nó đã thắng thầu xây dựng sân bay quốc tế mới của Luanda và sửa chữa đường sắt thời thuộc địa Benguela. Trang web của công ty chứa nhiều thông tin mơ hồ về các dự án khác do công ty thực hiện, điều lạ lùng là cũng hoạt động ở các nước khác nhưng có chung đặc điểm thiếu minh bạch và đều sở hữu nguồn tài nguyên thiên nhiên phong phú. Cứ thế, thông qua CIF hoặc CSIH, tập đoàn này có mặt ở những nơi như Guinea, Congo-Brazzaville, Zimbabwe, Madagascar và Nigeria.[220] Ngay cả những người quản lý công ty cũng không phải là những nhân vật nổi tiếng trong ngành: những người đằng sau cấu trúc kinh doanh là một loạt các giám đốc và chủ tịch có ít hoặc không có khả năng ứng xử khi làm việc trong lĩnh vực dầu thô hoặc kim cương, trừ Manuel Vicente, chủ tịch của công ty dầu khí nhà nước Angola Sonangol. Thậm chí đáng ngạc nhiên hơn, bất chấp những lo ngại các hoạt động của CIF tăng lên do các hợp đồng hàng triệu đô la của nó, ngay cả nhà nước toàn năng Trung Quốc cũng không thể hoặc không muốn làm sáng tỏ nguồn gốc của tập đoàn. Ít nhất, đó là những gì đại sứ Trung Quốc ở Guinea, Nigeria và Angola cùng với đại diện của Bộ Ngoại giao Trung Quốc đã nhiều lần tuyên bố.[221] Trong hoàn cảnh đó, chúng tôi quyết định cố gắng tự tìm hiểu thêm về tập đoàn này. Chúng tôi chọn hình thức nghiên cứu trực tiếp nhất có thể: gõ cửa công ty. Chúng tôi đích thân đến văn phòng của CIF https://thuviensach.vn