🔙 Quay lại trang tải sách pdf ebook Cửa Sông Ebooks Nhóm Zalo https://thuviensach.vn Mục lục Chương 1 Chương 2 Chương 3 Chương 4 Chương 5 Chương 6 Chương 7 Chương 8 Chương 9 Chương 10 Chương 11 Chương 12 Chương 13 Chương 14 Chương 15 Chương 16 Chương 17 Chương 18 Chương 19 Chương 20 https://thuviensach.vn CỬA SÔNG Nguyễn Minh Châu www.dtv-ebook.com Chương 1 Hồi còn đi học, không bao giờ Thùy nghĩ sau này mình trở thành một cô giáo. Thùy học hết lớp mười liền nộp đơn xin thi vào trường Trung cấp Lâm nghiệp. Thể lệ quy định những học sinh đã qua lớp mười được miễn thi. Đến ngày khai giảng các lớp trung cấp, Thùy mới biết người ta xếp cô sang sư phạm. Lý do rất dễ hiểu, những ngành như địa chất, hàng hải, khai thác rừng... nghĩa là những ngành có nhiều gian khổ nhưng hứa hẹn trước những miền đất xa lạ và kỳ thú, học sinh trung học - cái lớp người đầy mơ ước và hăm hở - chen chúc nhau như vào đám hội. Trong lúc đó, nghề dạy học chẳng được mấy người ngó tới. Tất nhiên Sở Giáo dục người ta phải điều chỉnh lại. Thế là Thùy đành bỏ cái mộng trở thành một cô gái gây rừng để chuẩn bị bước vào nghề "gõ đầu trẻ". Một buổi sớm, chúng ta thấy xuất hiện ở cửa phòng thầy hiệu trưởng trường cấp hai xã Kiều Sơn một người con gái có thân hình mảnh dẻ, tất cả sức mạnh dường như thu lại trong đôi mắt to và đôi dải tóc tết giản dị, cũng rất to buông thõng phía sau lưng. Thầy hiệu trưởng, một ông giáo cao tuổi đã dạy cấp một từ ngày kháng chiến ngước cặp kính lên nhìn khuôn mặt bỡ ngỡ của người con gái đứng khép nép trước bàn, cùng chiếc huy hiệu Đoàn ghim ngay ngắn trên khuôn ngực bé nhỏ của cô: - Em ở bên công trường muối sang, em muốn xin vào học ư? Xem giấy tờ xong, ông ta vội vã đứng dậy nắm lấy cả hai bàn tay mỏng mảnh của cô gái mới đến và xin lỗi rối rít. https://thuviensach.vn Từ buổi đó, Thùy trở thành một cô giáo, phụ trách dạy các môn sử và địa lý ở các lớp sáu và bảy. Cô đã dạy được hơn ba năm. Bây giờ giá được phép chọn một nghề khác, chắc chắn Thùy sẽ không chịu rời khỏi cái mái trường lợp lá này để làm một công việc khác, dù cho đấy là cái ngành mà những năm trước cô hằng ước ao đến phát ghen với những người bạn. Trường cấp hai Kiều Sơn gồm bảy gian nhà lợp rạ và tường trét đất, nằm ngoảnh mặt ra bờ sông. Đấy là một con sông lớn có tên trong bài địa lý các sông ngòi miền Bắc. Từ phía trước trường học, đứng bất kỳ chỗ nào cũng có thể trông thấy cửa sông Kiều với những vẻ khác nhau của nó. Về mùa đông, con sông thu mình lại dưới vòm hẹp của bầu trời màu xám chì. Nhưng đến mùa hè, trong mùa nước sa, cửa sông Kiều hiện ra sau những rặng phi lao với màu đỏ lộng lẫy như son mài. Con nước sa từ các nguồn đổ về, nâng mặt sông lên cao và kéo cái vạch nước ra tít tận hai bên bờ cỏ, mặt nước hơi lùm lên. Con sông như đến ngày hồi sinh, không bao giờ ngớt tiếng sóng xô ào ạt vào bờ. Biển ngoài xa cũng nhuộm chất bùn đỏ phù sa. Trong những ngày ấy, tiếng sóng biển sao mà gần gũi và xoáy sâu, tưởng như tiếng dội từng nhịp thở của con người. Mùa hè đã qua. Ngoài rừng phi lao, đàn ve đá kêu inh ỏi suốt ngày đêm đã im tiếng. Nhà trường chuẩn bị khai giảng. Lớp học đã được sửa sang lại. Những cánh cửa mở tung, tranh ảnh, khẩu hiệu mới dán trên các mặt tường. Các gian phòng trong mấy tháng hè anh em dân quân xã dùng làm trụ sở đã được quét dọn và kê lại bàn ghế. Ngoài sân, các học sinh đang xoay trần ra đào hào tránh máy bay. https://thuviensach.vn Theo chỉ thị của trên, giờ học sẽ chuyển về ban đêm. Ở đây tuy xa các đường giao thông lớn nhưng thuộc về vùng biển, thỉnh thoảng máy bay địch đảo vào nhòm ngó. Chúng bay một hoặc hai chiếc, từ trên đầu những ngọn sóng bạc bất ngờ nhô lên vút qua bãi phi lao, đánh vèo một cái chúng đã quay ra và mất hút ngoài biển. Trước đây một tuần, chúng nó đã thả hai quả bom xuống khu đồng muối ở gần xã. Buổi sớm hôm khai giảng, Thùy thức dậy rất sớm. Cũng như hồi còn là một cô bé cắp sách đi học, ngày khai trường bao giờ cũng gợi cho Thùy những cảm xúc đẹp đẽ và trong trẻo. Cô cẩn thận kiểm tra lại sổ sách, các bài giảng, rồi ngó vào các dãy bàn học còn để trống. Cô sực nhớ những kỳ khai trường năm ngoái, năm kia và suốt quãng đời học sinh của mình. Trong cái ngày trang trọng ấy, biết bao cảm xúc quen thuộc từ những kỷ niệm cũ được gợi lên, nhưng lại xen lẫn một cái gì rất bỡ ngỡ và mới mẻ. Trời vừa tối, lớp học đã lên đèn. Trong các lớp, học sinh đã đến đông đủ và đang nói chuyện rất ồn ào. Mỗi người mang theo một chiếc đèn xách tay đặt trước bàn. Thùy gọi tên các học sinh và đưa mắt nhìn những khuôn mặt, những trang giấy trắng tinh mở ra dưới ánh đèn. Ánh đèn dầu lù mù chỉ vừa đủ soi một mảng ánh sáng trên trang vở, và chiếu hắt lên gần năm chục khuôn mặt trẻ măng, cũng có vẻ trang nghiêm khác thường, đang ngước lên nhìn cô giáo và chờ đợi. Thùy đứng trước tấm bảng đen, quyển sách cầm trong tay, thỉnh thoảng cô lại ngó nhìn ra ngoài sân trường. Trong mấy tháng hè, Thùy đã làm quen với những buổi đào hào, những đêm cùng các chị em dân quân khoác súng đi tuần ngoài bãi cát, nhưng cô không khỏi bỡ ngỡ trước khung cảnh buổi học mới. Trước mắt Thùy, hiện lên những đoàn xe kéo pháo, những con đường xuyên rừng mở ra dưới ánh đuốc, và từng hàng bộ đội hùng dũng kéo đi trên những con đường xuyên rừng làm gấp. Những khung cảnh xa lạ, tưởng như chẳng hề có quan hệ đến cái buổi học đầu tiên đang thu hút cả tâm trí cô giáo. https://thuviensach.vn Những người mà Thùy và cả lớp học đang chờ đợi đã đến: Từ ngoài sân, ba người học sinh đến sau cùng bước vào lớp. Họ vừa bước lên thềm, Thùy liền lật đật chạy ra đón và niềm nở bắt tay từng người một. Trong phút chốc, cả lớp học bỗng trở nên nhộn nhịp và ồn ào, chẳng khác gì một buổi họp. Thùy đã nhẩm trước câu chuyện nói với các em, nhưng cô chỉ thốt lên được mấy lời vắn tắt: - Các em, chúng ta lại bắt đầu học... Và buổi học đầu tiên hôm nay, có ba bạn đến từ biệt chúng ta. Ba bạn sắp đi bộ đội... làm nhiệm vụ đánh Mỹ cứu nước! Thùy đưa ngón tay phủi những vệt đất đã khô trên vạt áo ngắn mới nhuộm, vệt đất còn dính lại từ buổi đào hào ngoài bờ sông. Cô cũng không thể nói dài hơn. Cướp lấy lời cô giáo, những tràng vỗ tay nổi lên và kéo dài, muốn làm vỡ tung cả gian phòng. Buổi học biến thành một buổi liên hoan tiễn những người bạn học sắp lên đường. Các học sinh xúm quanh ba người bạn. Họ nắm tay nhau, chúc mừng nhau, ghi sổ tay cho nhau. Trông nét mặt ai nấy đều rạng rỡ. Một anh chàng tóc đỏ hoe và bờm xờm, cao lớn, đang chỉ vào ngực một cậu sắp được ra đi: - Lân, cậu là thằng "số may mắn", biết chưa? Đáng lý lần này đến phần tớ chứ không phải đến phần cậu! - Nhưng tớ đã "trúng" thì cậu mừng cho tớ, hay cậu ghen tỵ? - Tất nhiên, tất nhiên là tớ chúc mừng cậu!... Nhưng cậu mà vào bộ đội, người ta sẽ gọi là "lính nhóc" cho mà coi! Lân ngồi dãy bàn đầu, ngay lối cửa ra vào. Lân còn trẻ quá! Trông vào vóc người thì cậu to lớn gộc gạc, thân thể rất nở nang cân đối nhưng trông vào nét mặt thì rõ ràng còn là một chàng thiếu niên đẹp trai, có phần hơi ngây thơ. Tuy Lân đã chải rẽ món tóc mềm mại và đen nhánh để tỏ ra một https://thuviensach.vn người đã lớn, nhưng người ta chỉ nhận thấy tự nhiên cậu ta sinh ra đỏm dáng một cách buồn cười, vì xưa nay chẳng bao giờ thấy cậu ta chải đầu! Lân không mang sách bút, không mang đèn đi theo, chỉ vác trên vai một chiếc mai. Cậu ta đi đào giao thông hào với anh em dân quân ngoài bờ đê rồi vào thẳng lớp học. Lân tựa chiếc mai vào cạnh bàn rồi quàng tay qua vai hai người bạn, nói chuyện huyên thuyên hết sức vui vẻ. Giữa cảnh náo nhiệt, một cậu trong nhóm ba người đứng dậy. Anh ta là một người học giỏi nhất lớp, trạc mười tám, mười chín, cao và gầy: - Thưa cô, thưa các bạn... Anh ta nhắc câu ấy đến lượt thứ hai thì cả lớp im bặt. - Thưa cô, thưa các bạn, giữa lúc bọn kẻ cướp Mỹ đang mở rộng cuộc chiến tranh xâm lược đầy tội ác ở miền Nam nước ta và đánh phá miền Bắc, nhiệm vụ chúng ta, những người thanh niên là nghe theo tiếng gọi cứu nước, sẵn sàng rời ghế nhà trường để ra đi bộ đội cầm súng giết giặc... Chúng tôi xin hứa với cô và các bạn, chúng tôi sẽ tích cực rèn luyện, nhận bất cứ nhiệm vụ gì và đi bất cứ nơi nào Đảng cần... Gian phòng im phăng phắc. Tiếng sóng vỗ vào bờ sông Kiều nghe rõ từng đợt, tiếng sóng cũng rất trầm và trang nghiêm. Anh học sinh nói rất dài và sôi nổi. Làm xong cái việc mà các bạn đã ủy thác, anh ta ngồi xuống, đôi mắt nhìn thẳng cô giáo. Thùy căn dặn các học sinh vài câu rất ngắn. Thùy vừa nói dứt thì Lân đã đứng dậy. Lân nhảy ra đứng giữa lớp, mặt đỏ như vừa uống rượu, sải hai cánh tay ra phía trước: - Nào, hát nhé! Lập tức có nhiều tiếng thét ở phía dưới cùng một lúc: https://thuviensach.vn - Hát đi!... Hát... đi! "Giải phóng miền Nam!..." Tiếng hát vỡ ra từ những lồng ngực. Tiếng hát không có một âm điệu nào ngân dài, mà rầm rập, nhộn nhịp, xối xả. Cả lớp vỗ tay lên bàn hát đồng nhịp, họ hát với tất cả hơi thở căng lồng ngực, với tất cả niềm say sưa của tuổi trẻ đang bị kích động. Ba người học sinh ngồi dự cho hết buổi học cuối cùng của họ. Khi Thùy bắt đầu đọc cho họ chép bài, tiếng cô vẫn còn hơi run. Ánh sáng những ngọn đèn trước mặt có lúc nhòe đi. Làm sao Thùy không cảm động, khi chợt nghĩ rằng những học sinh đang ngồi trước mặt mình, đang nghe mình giảng bài, chỉ ít hôm nữa sẽ cầm súng và khoác quân phục, họ sẽ trở thành những người chiến sĩ ở ngoài mặt trận. Ngày mai, họ ra đi sẽ mang theo những kỷ niệm và những bài học ở nhà trường. "Không, mình chẳng dạy dỗ họ được điều gì cả - cô lại nghĩ - Một người con gái còn ít tuổi và thiếu từng trải như mình, làm gì xứng đáng có được những người học trò như thế? Lòng hi sinh dũng cảm và những đức tính tốt đẹp của họ là do Đảng giáo dục, là truyền thống yêu nước sẵn có trong dòng máu của họ". Tuy nghĩ thế, nhưng Thùy vẫn cảm thấy trách nhiệm nặng nề của mình - "Chẳng lẽ những bài học ở nhà trường không hề góp thêm một phần nào vào tâm hồn lớp người trẻ tuổi đang lớp lớp cầm súng lên đường hiện nay như Liên đã nói hay sao?". Bất giác Thùy nghĩ đến Liên, và những câu chuyện mà Liên vừa cho biết... *** Cách đây mấy hôm, Thùy về huyện họp để bàn việc chuẩn bị khai giảng năm học mới. https://thuviensach.vn Trên dọc đường, cô gặp Liên là một cô bạn cũ. Liên đang đạp xe trên đường đê, bỗng nhận ra Thùy từ xa và vẫy tay gọi rối rít. Hồi đi học, Liên học khá, nhất là môn quốc văn. Chiếc cặp sách của Liên bao giờ cũng chứa đủ các thứ sách truyện, từ "Sống mãi với thủ đô" đến "Tam quốc chí", "Xạ thủ Cúp-cô". Liên và Thùy học cùng một lớp và ở cùng phố. Liên học chưa hết cấp ba thì bỏ học, cô đi học phiên dịch tiếng Nga. Sau vài tháng, cô lại bỏ phiên dịch, và ông chú ruột của Liên là một thiếu tá ở phòng tham mưu hải quân giới thiệu cô vào làm giáo viên văn hóa trong đơn vị bộ đội. Đã lâu, hai người không được gặp nhau. Hồi này, trông Liên có vẻ "người lớn" hơn trước. Vừa gặp Liên, Thùy liền hỏi đùa: - Cậu vẫn còn dạy "trong đó" chứ, hay cậu đã chán? - Mình đã thôi dạy rồi - Liên nói rất nghiêm nghị - đã hơn nửa năm. Chẳng phải vì mình chán. Nhưng bây giờ là thời chiến, bộ đội bận đánh nhau, đâu có thì giờ ngồi học? - Bây giờ cậu làm gì? - Cậu thử đoán xem? - Liên vỗ vào chiếc cặp xách tay bằng vải bạt nhưng cô lại khoác sau lưng bằng một sợi dây da đeo súng. Hai người ngồi nói chuyện với nhau rất lâu. Liên được các đồng chí cán bộ tuyên huấn giao cho đi viết những bài báo nhỏ, hoặc những mẩu chuyện chiến đấu. Cô đã từng đi khắp nơi, đến các căn cứ tàu đỗ, xuống tàu, vào các quân y viện để gặp gỡ bộ đội. Những người học trò khoác quân phục của Liên đang trải qua những thử thách mới. Trong cuộc chiến đấu, những đức tính tốt đẹp mới bộc lộ ra hết và Liên mới có dịp hiểu như thế nào là những người chiến sĩ quân đội. https://thuviensach.vn Liên kể một vài trận đánh và kể chuyện nhiều đồng chí chiến đấu rất dũng cảm. Cô báo cho Thùy biết: - Cách đây khoảng một tháng, mình tới một quân y viện. Ở đó mình hỏi chuyện một đồng chí chiến sĩ bị thương. Đồng chí ấy là người làng Kiều, huyện Kiến Thành, đồng chí ấy bảo là học trò của cậu. Thùy hỏi, lo lắng: - Anh ấy tên là gì? - Bân! Cậu có người học trò nào tên là Bân không? Thùy hỏi gặng: - Anh ấy có việc gì không? - Đồng chí ấy bị thương vào ngực và cánh tay phải. Vết thương khá nặng nhưng cũng sắp khỏi. Một người chiến đấu gan dạ đấy! Đồng chí ấy không phải là pháo thủ mà làm quan trắc của tàu. Từ hôm gặp Liên và biết tin Bân bị thương, Thùy cũng không báo tin cho gia đình anh biết. Bân là anh Lân, hai anh em cùng cha khác mẹ. Ngày trước, Thùy ở trọ nhà Bân. Hồi Thùy mới về, nhà trường chưa có nhà tập thể cho các giáo viên ở nên địa phương phải thu xếp mỗi người ở trọ một gia đình. Ông Vàng, chủ nhiệm hợp tác xã Kiều Sơn là một người đàn ông trạc ngoài năm mươi, đầu hói, người vừa gầy vừa đen, lúc nào cũng hấp tấp, vội vã. Bữa thầy hiệu trưởng vào gặp ông Vàng để nhờ thu xếp chỗ ở cho Thùy, ông Vàng nói: https://thuviensach.vn - Vâng, tôi phải bố trí một gia đình cơ sở. Nhưng cô ta là người thành phố hay ở nông thôn? Nếu là người thành phố thì phải chọn cho cô ấy một cái nhà trong xóm đồng, sạch sẽ và có bể nước. Nếu là người nhà quê thì tôi muốn để cô ấy ở nhà bà Thỉnh - ông ta hấp háy cặp mắt rồi xoa tay thú thực một cách ngượng nghịu - nói giấu gì thầy, tôi chỉ ước có một người kèm riết cho thằng Bân nó thanh toán chong chóng cái lớp bảy. Bân là người học trò khá đặc biệt: anh là kế toán trưởng của ban quản trị hợp tác xã. Ông Vàng và ban quản trị thu xếp cho Bân đi học văn hóa thêm, dự tính nay mai lớp trung cấp nông nghiệp tỉnh mở, sẽ cử Bân đi học để sau này về làm chân phó chủ nhiệm phụ trách kỹ thuật. Trong số các học trò đã đi bộ đội, Thùy không bao giờ quên Bân, một thanh niên rất đứng đắn ngồi ở dãy bàn cuối trong lớp, một anh học trò có lẽ còn hơn tuổi cả cô giáo. Bân không giống Lân mấy, không đẹp trai và nhanh nhẹn nhưng làm việc gì cũng chắc chắn và học tập rất chăm chỉ. Cô nhận thấy sự cần thiết của địa phương nên đã kèm riết cho Bân học. Cả người dạy và người học đều vất vả. Ngày nào cô cũng bỏ ra vài giờ ở nhà, vào buổi trưa hay buổi tối để giảng lại cho Bân từng "tiết" của chương trình các lớp dưới. Bân vùi đầu vào học văn hóa không kể ngày đêm, chẳng khác nào người đi cày vội để cho kịp có đất cấy. Sắp đến ngày lớp trung cấp nông nghiệp trên tỉnh mở (giấy gọi học sinh đã gửi xuống ủy ban xã), thì Bân trúng tuyển nghĩa vụ quân sự. Thế là anh từ biệt lớp học của Thùy, bàn giao công việc kế toán cho một người khác và lên đường. Bân ra bộ đội được nửa tháng và vẫn đóng ở gần. Hồi ấy, địch chưa bắn phá miền Bắc và tình hình hãy còn yên tĩnh. Anh được phép về thăm nhà vào một ngày chủ nhật. Thùy còn nhớ lần ấy, Bân nói với cô: "Chế độ nghĩa vụ bây giờ có hai năm, trong bộ đội cũng tổ chức học văn hóa. Xong khóa nghĩa vụ này, tôi trở về chắc ông Vàng lại bắt đi học lớp kỹ thuật nông nghiệp gì đó thôi!". Hôm đó, anh mặc bộ quân phục mới còn ra vẻ https://thuviensach.vn lúng túng, chưa hợp lắm. Trông anh còn y hệt một chàng thanh niên nông thôn - một anh chàng kế toán trưởng. Đấy là lần duy nhất Bân về thăm nhà. Buổi tối hôm ấy, giữa buổi học khai giảng, Thùy chợt nghĩ tới Bân và cái tin anh chiến đấu bị thương mà Liên vừa cho biết. Chắc bây giờ Bân đã khác lần về thăm nhà nhiều lắm. Lúc tan học, Thùy nắm tay từng người học sinh sắp ra đi và siết chặt như gửi gắm tất cả niềm tin của mình. Đến lượt Lân, Thùy hỏi: - Lâu nay em có năng sang nhà u không? (Lân gọi mẹ đẻ Bân bằng u). Lân trả lời rất sốt sắng: - Có, cô ạ! Nhưng mà mấy lâu nay u em không nhận được lá thư nào của anh Bân. U em sốt ruột lắm, cứ hỏi rằng anh ấy có gửi thư về ngoài trường không? Thùy thấy không tiện nói cái tin ấy cho Lân biết lúc Lân sắp lên đường. Cô trả lời: - Không... Chắc anh ấy bận nên không có thì giờ biên thư đó thôi... Các học sinh đã trở về trong xóm. Thùy còn ngồi bên ngọn đèn. Không khí buổi học đầu năm còn in trong lòng Thùy. Chưa có một kỳ khai giảng nào cô cảm thấy không khí náo nức và hơi kỳ lạ như vậy. Cô lấy giấy bút và ngồi biên thư cho Bân. Bức thư không gửi tới đơn vị mà đề theo địa chỉ quân y viện - địa chỉ Liên mới ghi cho cô. https://thuviensach.vn CỬA SÔNG Nguyễn Minh Châu www.dtv-ebook.com Chương 2 Công việc đều đặn và có phần nào tẻ nhạt của các thầy giáo trường làng bị cuộc sống thời chiến lôi cuốn, đã biến chuyển theo cái đà mới. Ban ngày, ngoài công việc soạn bài, chấm bài, họ dành một số lớn thời giờ dẫn các học sinh đi đào hầm tránh máy bay, hoặc đi kẻ khẩu hiệu chống Mỹ trong các xóm. Trường cấp hai làng Kiều là một trường nhỏ, tuy vậy hơn một năm qua đã có gần hai chục học sinh và thầy giáo "xếp sách bút" lên đường đi bộ đội. Họ đi theo từng đợt nghĩa vụ quân sự trong xã. Ngoài công tác như của các thầy giáo khác, Thùy dành một phần nhỏ thì giờ biên thư cho các học sinh của mình hiện đang ở các đơn vị bộ đội. Cô có một cuốn sổ con, trong đó ghi tất cả các địa chỉ của họ. Những hàng chữ số các "hòm thư" bao giờ cũng gợi cho Thùy nhớ đến người này, người khác. Những bức thư gửi đi, bao giờ Thùy cũng viết với lời lẽ khiêm tốn. Cô nghĩ: Các chiến sĩ ở đơn vị đã được săn sóc chu đáo, nhưng thỉnh thoảng mình biên cho mỗi người một lá thư cũng không phải là thừa. Cô biên thư đi khắp nơi, đều đặn cho từng người và tự coi mình như một người con gái ở hậu phương có nhiệm vụ đem đến cho họ những lời động viên, có nhiệm vụ săn sóc các chiến sĩ ngoài mặt trận. Trong lúc làm việc bận bịu, bao giờ Thùy cũng cố gắng tìm cách không tách mình ra khỏi cái guồng máy sinh hoạt chung của nhân dân đang hối hả chuyển sang thời chiến. "Thật là xấu hổ, nếu mình lại nhàn rỗi trong lúc này". Thùy nghĩ như thế, và cầm bức thư viết cho Bân vội vàng đi về phía cửa hàng hợp tác xã trong xóm. Chỉ có mấy ngày Thùy không vào xóm trong đồng, thế mà lúa đã tốt ngợp. Ở một vài đám giữa cánh đồng trũng cấy lúa sớm đã bắt đầu gặt. https://thuviensach.vn Nước đỏ màu gạch xâm xấp thân lúa. Xa xa, một hàng nón trắng lấp lóa giữa mặt ruộng lúa vàng ứ nước. Cửa hàng hợp tác xã mua bán nằm ngay bên đường, bên một gốc cây đa um tùm. Thùy đẩy cánh cửa hàng. Hai cánh cửa gỗ chỉ khép hờ, bên trong chẳng thấy người chỉ có mùi dầu hỏa và mắm muối xông hắc lên mũi. Thùy lại khép lại. Trên các cánh cửa đầy những dòng chữ "Cô Tốt kén chồng" viết bằng gạch non và bằng than. - Ai mua gì đ... ấ... y? Một giọng con gái lanh lảnh thốt lên từ giữa đám người gặt. Một lát, một người con gái dáng bé nhỏ và gọn ghẽ, nghiêng cái nón trắng mới, gánh đôi quang lúa trở về. Nhìn từ xa, trông rõ hai cánh tay của người con gái đung đưa, Thùy biết ngay là cô Tốt. Thùy mua một con tem rồi hỏi: - Cô Tốt vừa bán hàng vừa gặt ư? - Các ông ban quản trị cũng không yêu cầu đâu. Nhưng mà em ngồi mát trong này không yên lòng chị ạ. Em đã đi gặt hai ngày rồi. Gặt đồng gần, ai mua gì thì chạy về, cũng tiện! Thùy dán tem, bỏ thư vào chiếc hộp sắt tây treo lủng lẳng ở thân cây đa rồi tiện tay nhấc một lượm lúa cắt ngắn cũn cỡn, nói: - Cô cắt ngắn thế này thì tra néo làm sao được? Tốt ngồi duỗi chân bên gốc đa. Cô không trả lời, chỉ đưa cặp mắt lá răm nhìn ra xa rồi bất chợt quay lại: - Thanh niên đi hết rồi, lấy ai mà đập néo? Cắt vậy, mấy ông lão với mấy bà ở nhà rải ra sân mà quần, sớm tối cũng xong, chị ạ! https://thuviensach.vn Thùy về trường cô vừa vào đến cổng đã trông thấy một em bé gái tóc để xõa kín gáy, đứng thập thò ngoài cánh liếp. Thùy bước tới ôm choàng lấy làm nó quay lại. Em bé khi nhận ra Thùy liền níu chặt, xõa cả món tóc dơm dớp hơi muối và khét nắng vào tận má Thùy: "Cô ơi, u cháu bảo cháu ra mời cô vào ngay". Nói xong câu ấy, con bé con thè lưỡi ra rồi bất thần chạy biến đi mất. Thùy sực nhớ trưa nay, bác Thỉnh làm bữa cơm tiễn Lân, đứa con của người vợ hai của chồng. Em bé ấy đã ra mời Thùy trưa hôm qua. Bác Thỉnh dặn khẩn khoản thế nào Thùy cũng phải vào. Nhà bác Thỉnh - u Bân - Ở xóm ngoài bãi, kề đồng muối. Ngày mới về, Thùy tưởng không tài nào chịu nổi làn không khí oi nồng của cái xóm giáp đồng muối. Cái xóm chẳng khác gì một kẻ ở trần phơi nắng. Đứng ngoài bờ đê có thể trông rõ hết thảy các mái nhà, các bức tường, trông thấu vào đến chân bàn thờ. Đường đi vào xóm là một quãng đê biển sụt lở, mỗi lần dắt xe vào phải len chân giữa những búi cỏ gai và hoa lông chông sắc như kim. Ngòi nước mặn chảy tận đầu hồi nhà, những kỳ nước thủy triều xuống, trơ ra cái đáy ngòi đầy rêu tanh. Đi từ đầu đến cuối xóm, chẳng hề có chút bóng mát. Hễ một cây nào nhoi lên là người ta phải đẵn ngay để khỏi rợp bóng xuống ô muối. Từ bảnh mắt đến khi mặt trời khuất, nắng cứ chang chang, nắng đến lóa cả mắt. Nắng đặc quánh, chẳng khác gì một thứ bột đồng nung đỏ ném vào mặt bỏng rát, thỉnh thoảng một trận gió "ông cụt" xoáy lên từ bãi phơi đất bốc tung từng mảng mái nhà. Thùy sống ở đấy một quãng thời gian dài mới thấy quý thứ nắng thiêu đốt người. Cô cũng không ngờ cái xóm nhỏ nằm giáp biển, bốn bề trống trải lại là một xóm có cơ sở vững chắc nhất xã trong suốt thời gian địch tạm chiếm. Nhà bác Thỉnh cũng là một cơ sở, ngày xưa bao giờ cũng có một vài cán bộ nằm hầm trong nhà. Thùy xách chiếc túi bước qua những búi cỏ mọc ngổn ngang trên sườn đê. Những tảng đất thịt màu gan gà to bằng hòn đá tảng bồi con đê từ mùa đông năm ngoái vẫn còn giữ nguyên lốt mai xắn. Cô vừa lội qua một cái https://thuviensach.vn lạch con đã nghe tiếng cào đất lẹt xẹt và từ xa, có tiếng mấy người đàn bà đang gọi mình. Bác Thỉnh làm gà đã sắp xong. Trong căn bếp vừa chật vừa khói, một chõ xôi mới bắc lên khuôn bếp. Cái Lý - đứa con gái rốt của bác Thỉnh vừa ra gọi Thùy - đang cầm nắm đất sét lẫn với tro trét những chỗ miệng nồi hở, nhưng cuối cùng hơi vẫn cứ phì ra. Con bé mặt mũi đỏ gay, mớ tóc dính đầy tro và bồ hóng, chốc chốc lại đưa ngón tay lên miệng thổi phù phù và xuýt xoa. Thùy vội vã cất nón, túi và xắn xở chạy vào bếp: "Lý để cô làm cho!". Bác Thỉnh cởi trần bưng một chiết yêu lòng gà từ ngoài giếng vào. Thấy Thùy đang vày đất sét, bác vội la lên: - Cô lên nhà uống nước, để tôi trông bếp cho. Lý, mày chạy ra vườn mời ông nghỉ tay. Nào, cô lên nhà nói chuyện với ông. Ông cứ nhắc mãi dạo này cô lâu không vào đấy! Bác Thỉnh người cao lớn, đứng gần chạm mái bếp. Bác là một người đàn bà chuyên môn ở trần, tính nóng như lửa và không bao giờ biết lấy lòng ai. Trông bề ngoài, chẳng ai biết là vợ một cán bộ tỉnh. Ngày Thùy mới đến ở, bác cứ ngồi ở bậc thềm kêu: "Nhà này chẳng khác gì trang trại, ăn uống miếng và miếng bốc, cô chẳng ở được đâu". Rồi bác nhìn Thùy qua cặp mắt lông quặm, xám như nước gio để thăm dò. Nhưng ít lâu sau, Thùy chỉ về trên phố độ một tuần là bác đã nhớ. Trông bác bao giờ cũng lật đật. Mỗi buổi sớm, bác vắt chiếc áo lên vai, vừa ăn nốt củ khoai lang vừa chạy từ dưới bếp lên nhà trên. Bác đến bên chiếc bàn đầy ngập sách vở của Thùy, xách chiếc ấm rót nước chảy tung tóe, miệng nói như mắng: "Cô ăn như con mèo thế này phỏng? Ăn uống thế nào chứ thế này là tôi không ưng đâu. Ít bữa nữa cô về nhà, cụ trên nhà chê cô gầy là tôi không bằng lòng đâu!". https://thuviensach.vn Thùy còn nhớ hôm Bân lên đường nhập ngũ, anh chỉ dặn mẹ: "U coi đó, thỉnh thoảng u phải đi họp. U cứ cởi áo vắt vai đi làm mà chẳng chịu đi họp rồi sẽ lạc hậu với bà con cho mà coi". Rất ít khi thấy bác Thỉnh có mặt trong các cuộc họp. Thùy cũng thỉnh thoảng nhắc khéo, bác ngửa cổ ra cười: "Cô ạ, tính tôi như cái búi cỏ lông chông. Cứ ngồi lì ra mà nghe nói là tôi sốt ruột lắm. Thời hợp tác bây giờ người ta nói dài hơn thời kháng chiến nhiều. Ngày trước cứ bảo nhau một câu rồi làm. Tôi đã đi họp vài bận, không ngủ thì kháo chuyện, các anh ấy kêu mẹ Thỉnh là chúa mất trật tự hội nghị, thế là tôi cạch!". Cách đây không lâu, một buổi tối, Thùy vào xóm dự cuộc họp phụ nữ toàn xã, hôm ấy là buổi phát động phong trào "ba đảm đang". Khi ra về, áng chừng đã gần nửa đêm, Thùy đi tắt qua khu lò muối. Thấy đằng sau một mái túp còn hừng đỏ ngọn lửa sú, cô liền tạt vào. Dưới mái túp mới dựng, chỉ có một mình bác Thỉnh cởi trần ngồi bên bếp, mồ hôi vã ra như tắm, một tay cầm áo xua muỗi, một tay cầm thanh tre khoắng chảo nước muối đang sôi ùng ục. Thùy lấy làm lạ không hiểu sao bác lại trông lò? Công việc nấu muối là của tổ hai, của mấy chị chưa có chồng con. - Cô vào đây - Bác trông thấy Thùy liền quay ra hỏi - Tôi ngồi đây nghe mấy mẹ đi họp về kháo, kỳ này không năm nữa mà rút xuống ba phải không? Nghe gặng câu hỏi lần nữa, Thùy mới rũ ra cười. Thùy giảng cho bác nghe thế nào là phong trào phụ nữ "năm tốt" trước đây và phong trào "ba đảm đang" hiện giờ, do Trung ương Hội Phụ nữ vừa phát động. Bác nghe xong, liền thú thực như kẻ có lỗi: "Cô nói tôi cũng nghe thủng chuyện nhưng đến mai các chị cán bộ hỏi, tôi lại quên mất cho mà xem. Ruột gan tôi nó ra làm sao ấy! Ừ cô nhỉ, hôm cháu Bân ra đi làm "nhiệm vụ", tôi cũng có ngăn trở cháu đâu. Tôi cũng động viên cháu đấy chứ!". Thùy chỉ đứng trông lò một lát mà mồ hôi đã xâm xấp áo, hơi nước muối bốc lên nồng nặc rất khó thở. Thùy hỏi: https://thuviensach.vn - Hồi này bác thôi hẳn việc trên đồng phơi rồi sao? - Tôi vẫn làm đấy chứ! Thùy hỏi các cô trông lò, bác chỉ ra trước mặt: - Chúng nó gác tàu chiến ngoài rìa nước kia kìa. Tôi không gác tàu chiến được thì trông lò thay cho mấy đứa nó đi gác - Bỗng bác nổi giận đùng đùng - mấy cái đứa ấy, sao chúng nó ngủ khổ ngủ sở, con gái gì mà hễ vật mình ra là ngủ. Có lẽ tôi cũng phải xin xuống đây thật, hôm nọ chúng nó ngủ quên để cháy mất hai chiếc chảo gang, trị giá gần sáu chục bạc. Thật là tiếc đứt ruột! https://thuviensach.vn CỬA SÔNG Nguyễn Minh Châu www.dtv-ebook.com Chương 3 Ông cụ Lâm, ông cụ bố chồng bác Thỉnh ở ngoài vườn vào, đang ngồi uống nước để chờ cơm thì Lân sang. Trông cử chỉ và cách ăn mặc của Lân, người ta biết ngay là một gã thanh niên sắp đi bộ đội, hay ít ra cũng sắp làm một việc quan trọng. Lân mặc quần dài tím và chiếc sơ mi trắng mới nhuộm đúng y hệt màu quần áo bộ đội, trông chững chạc và lớn phổng phao hẳn. Lân đi ngoài đường, chẳng nón chẳng mũ gì sất, hai cánh tay áo xắn cao, tóc mới cắt chải rẽ. Nắng như đổ lửa xuống mặt mà cậu ta chẳng nề nheo mắt, bắp tay, bắp chân, cổ, gáy vẫn trắng trẻo và mỡ màng, chỉ có vài giọt mồ hôi dính bên sống áo chật căng. Tất cả sức sống dư thừa, đang thì phát triển của tuổi mười bảy cứ bừng bừng trên đầu mày cuối mắt và trên khuôn mặt giống mẹ, rất đẹp trai của Lân. Lân đi từ xóm trong ra, bị giữ lại không biết bao nhiêu chặng. Bà con trong làng từ xưa vốn quen thăm hỏi, săn sóc những người trai làng ra đi đánh giặc. Qua cửa hàng mua bán, cậu ta bị cô Tốt lôi vào. Tốt quấn vội mớ tóc dài còn ướt vừa chải sau buổi gặt, xách ra trước quầy hàng một chai bia lớn. Tốt ấn vào tay Lân một cốc bia đầy tràn rồi khẽ chạm miệng cốc của mình vào: - Tôi chúc anh Lân hạ thật nhiều máy bay Mỹ. Bao giờ nghỉ phép thì về làng... Lân nhăn mặt uống một hơi cạn cốc bia đắng nghét rồi buông một câu: "Tôi đã đi bộ đội thì quyết chẳng trở về nữa đâu" làm Tốt giật nảy mình. https://thuviensach.vn Cô túm lấy áo, đét lấy đét để vào bên vai: "Đổ xuống sông xuống biển! Đổ xuống sông xuống biển!". Hai con mắt Tốt nheo tít lại như hai sợi chỉ thấm nước đen nhánh. Lân cố nén sự kích động bước vào nhà, chào mọi người bằng cái giọng sắp vỡ tiếng. Trông thấy Thùy đang ngồi nói chuyện với ông, Lân rất mừng vì cô giáo cũng đến. Từ trước đến nay Thùy thường khuyên Lân năng sang nhà u. Tuy hai gia đình có sự xích mích nặng nề, Lân vẫn năng sang bên này. Nhất là từ ngày Bân đi, Lân đặt cho mình trách nhiệm thay Bân săn sóc bác Thỉnh. Bác Thỉnh trao cho Lân một chồng bát đĩa, bảo lau rồi hỏi: - Dì có nhà không con? Lân trả lời ngượng ngùng "Có ạ" rồi lại cúi xuống lau. Lân rất dễ vui, nhưng cũng dễ buồn mỗi khi nghe nhắc đến "dì" mình. Chị Quý - mẹ đẻ Lân - ngày trước là một người con gái buôn hàng tấm, có một hồi vừa bán hàng vừa làm giao thông giữa các cơ sở kháng chiến trong vùng địch tạm chiếm. Trong khi gặp gỡ công tác, chị phải lòng ông Lâm. Chị yêu ông Lâm mê mệt. Ông Lâm hồi đó là cán bộ huyện ủy nằm vùng địch tạm chiếm. Hai người trót dở dang với nhau và đành phải lấy nhau. Đến ngày hòa bình, xã Kiều Sơn được giải phóng trước, ông Lâm về xin lỗi vợ và bố, nói thực tất cả và đưa chị Quý và Lân về làng. Mấy năm trước, ông cụ Lâm ở với mẹ con chị Quý. Đến bấy giờ, ngoài ba nhăm tuổi mà chị Quý vẫn còn đẹp, nét mặt thật nhẹ nhõm, xởi lởi. Con người cũng thực lịch sự, kín đáo. Mỗi khi có bạn của chồng trên tỉnh ghé vào, chị vội vàng rút lui vào tận sau cột, mặc chiếc áo cánh sạch sẽ rồi hai tay bưng bộ ấm chén ra tiếp khách. Lần đầu tiên Thùy đến thăm, chị đang dở làm việc trong nhà, chỉ ló đầu ra nói vồn vã: "Mời cô giáo ngồi chơi, tôi dở bận tay một chút. Tôi ra ngay đây ạ!". Thùy nhìn vào, thấy chị https://thuviensach.vn nói xong mà nụ cười còn đượm trên môi, hàm răng đen nhánh khép lại, nét mặt tự nhiên lộ vẻ e lệ ngượng nghịu, một thái độ e lệ rất dễ thương của những người đàn bà có nề nếp và lễ phép. Con người ấy cũng là người đang tâm đuổi bố chồng đi sau một trận xích mích với chồng. Ông cụ Lâm đã cập kề tám mươi, hai hàm răng chẳng còn mấy chiếc nhưng da dẻ đỏ au, còn rất khỏe. Ông cụ có nghề thợ mộc, lại có tài đắp tường đất. "Đắp tường mà cứ xoay xỏa hòn đất mãi thì nó nhoét ra, nó sập ngay. Cái tài của người đắp tường là đưa mắt qua, biết đặt hòn đất vào chỗ nào. Tôi đã cầm hòn đất trên tay thì chỉ một nhát vứt xuống, không còn dỡ ra được nữa". Nhà chị Quý từ nhà ở, bếp, chuồng lợn, một tay ông cụ làm. Ông cụ làm "câu dầm" tròn nửa năm mới xong một khu nhà ở hoàn hảo. Cái hôm chị Quý làm ầm ĩ với chồng và đuổi ông cụ ra khỏi nhà, ông cụ xách bó quần áo trở về xóm đồng muối, người ta hỏi, ông cụ chỉ phơi hai hàng lợi ra cười. Suốt mười năm giặc giã, bác Thỉnh ở nhà một mình nuôi con, nuôi bố chồng, lại đào hầm cất giấu cán bộ, đến bấy giờ lại lật đật chạy đi đón bố chồng quay về ở với mình. Hôm ấy, sau khi nấu nướng sắp xong, Thùy thấy bác Thỉnh rửa mặt mũi sạch sẽ, vấn lại nếp khăn như một người quen sống tươm tất. Bác xỏ chiếc áo nâu mới rồi cầm tích nước và hai chiếc chén sang bên chiếc giường kê ở chái nhà. Bác mời Thùy ngồi rồi bưng chén nước đặt vào tận tay Thùy làm cho cô hết sức băn khoăn. Từ khi biết nhau, chưa bao giờ Thùy thấy người đàn bà vốn xuề xòa lại cư xử trịnh trọng như vậy. Bác hỏi: - Mấy tháng nay, làm sao tôi chẳng thấy thư từ tin tức gì của thằng Bân cả. Tôi cứ nghĩ, hay là nó ra làm sao? Thùy nhìn bác rồi cố lấy giọng bình thản: - Anh ấy không sao đâu bác ạ. Dạo trước, anh ấy vừa gửi thư về cho nhà trường... https://thuviensach.vn - Tôi cũng nghĩ vậy. Thư từ ít cũng được, tôi cũng biết nó bận, chỉ mong sao nó được mạnh khỏe, cùng anh em chiến đấu mau giết hết cái thằng giặc Mỹ tàn ác. Từ nhà, Thùy đã quyết định sẽ không báo tin Bân bị thương cho bác. Không phải bác là người mẹ không giữ được bình tĩnh. Nhưng cô hiểu lệ thường những người chiến sĩ quân đội không muốn để những người thân ở hậu phương quá phiền bận. Vì thế Bân đã không biên thư về báo tin, cả cô nữa anh cũng không cho biết. Bác Thỉnh hắng giọng, uống thêm chén nước rồi chậm rãi nói: - Hai năm nay, từ ngày biết nhau tôi vẫn mến cái bụng cô. Chuyện hay cũng như chuyện dở trong nhà này, cô đều biết cả rồi. Tuy là khách nhưng cô cũng chả khác gì người nhà. Từ trước tới nay, bao giờ cô cũng muốn chúng tôi hòa thuận với nhau. Tôi thường bảo ông Lâm: "Ông cứ yên tâm mà đi làm việc nước, chẳng phải lo gì cả. Dì ấy nhiều lời thì hàng xóm phải nghe nhiều. Tôi làm tôi ăn, dì ấy làm dì ấy ăn. Tôi ở dưới này. Dì ấy ở trên đồng. Cứ ở xa nhau chẳng bao giờ gặp mặt nhau là được. Nghĩ đường gần thì vậy, nhưng nghĩ đường xa thì không được. Tôi ghét dì nó, nhưng tôi không thể nào ghét thằng Lân được. Thanh niên bây giờ chúng nó khác xưa lắm. Thằng Lân và thằng Bân, chúng nó rất quý nhau. Cái đêm sáng hôm sau thằng Bân đi tập trung lên huyện, thằng Lân sang ngủ với anh. Hai đứa ngả ván nằm ngoài hiên, tôi nằm trong nhà. Nghe hai đứa con nói chuyện với nhau, tôi không sao cầm được nước mắt. Tôi nghe thằng Lân nói rằng: "Anh cứ yên tâm mà đi. Ở nhà em sẽ chạy sang chạy về với u bên này luôn". Thằng Bân phê bình thằng Lân hay nói xẵng với dì nó. Thằng bé nhận khuyết điểm, rồi lại bảo: "Nhưng mà dì em cư xử với u và ông có nhiều điều không đúng, em cứ phải nói, nhưng từ giờ em cố không nổi nóng lên thôi". Tôi biết, cái việc xích mích trong gia đình mình coi là thường, nhưng chúng nó là thanh niên chúng nó khổ lắm. Đêm hôm kia, tôi đang nấu muối https://thuviensach.vn ngoài lò thì thấy thằng Lân ra ngồi bên cạnh. Nó nói với tôi rằng nó đi bộ đội mà ở nhà gia đình vẫn cứ hằn thù nhau, dì nó gặp ai cũng bới chuyện xấu trong gia đình ra nói, nó bực mình lắm... Tôi đã nghĩ nhiều rồi, cô ạ! Tôi nghĩ, cháu nó còn trẻ tuổi, phen này nó ra đi làm nhiệm vụ giết giặc cứu nước, chẳng nên để cho nó ra đi mà trong bụng lại vướng víu phiền muộn. Cho nên hôm nay nhân buổi tiễn cháu lên đường, tôi muốn sang bên nhà dì Quý. Tôi mời dì nó sang bên này cùng ăn bữa cơm với con cho vui vẻ. Người ta giận nhau, nhưng gặp mặt nhau một lần thì về sau cũng bớt giận nhau đi. Kể từ ngày chị ta ra ở riêng, tôi chưa đặt chân đến nhà bao giờ. Tôi đã thưa chuyện với ông, bàn với ông chuyện cũ nên quên đi... Bên ấy cháu bé đông. Tôi đã bàn với ông rằng khi thằng Lân lên đường thì ông lại vào ở trong ấy một dạo, để cho nhà trong ấy đỡ vắng vẻ. Chắc cô cũng hiểu bụng tôi. Vậy cô giúp tôi, cốt làm sao lần này tôi và dì nó được hòa thuận, cháu nó ra đi cầm khẩu súng cho được mát mẻ. Nói rồi, bác nhờ Thùy trông chõ xôi, bác xách nón đi thẳng vào xóm trong để mời chị Quý ra. Bữa cơm ngon hôm ấy, tất nhiên mọi người ăn uống một cách ngượng nghịu, ít thoải mái. Ba người đàn bà tranh nhau ngồi đầu nồi. Cuối cùng bác Thỉnh lấy cớ mình là chủ nhà, bác bê nồi cơm để bên cạnh. Người ta liếc nhìn nhau, và trao đổi câu chuyện một cách ý tứ. Tuy vậy, không khí chẳng có gì giả dối cả. Tất cả mọi người trong gia đình đều chân thành nâng niu một sợi dây vô hình mới se lại, đang còn mỏng manh. Chị Quý bưng bát cơm trên tay mà vẫn chưa hết ngạc nhiên. Chị cứ ngồi sững sờ, hết nhìn Lân lại nhìn người khác. Từ lúc chị cắp chiếc nón trước bụng theo bác Thỉnh sang, chị chỉ nói nhỏ nhẻ, và miếng cơm cũng nhỏ nhẻ. Nhưng trong bụng, chị nghĩ nhiều lắm. Đã lâu lắm, có thể đã năm sáu năm chị mới nói chuyện và ngồi ăn cùng mâm với bác Thỉnh. Người đàn bà chuyên ở trần, xấu xí và chất phác ngồi trước mặt như tỏa ra một thứ https://thuviensach.vn ánh sáng kỳ lạ, đẹp và chói chang đến nỗi chị không dám nhìn thẳng. Dầu sao chị cũng đã tiếp xúc với cái ánh sáng ấy. Ngay từ đầu, Thùy tự coi mình là người duy nhất có thể làm cho không khí bữa ăn được tự nhiên. Cô hỏi người này lại hỏi người khác, mời mọc và kể chuyện tối liên hoan của chi đoàn tiễn anh em thanh niên lên đường. - Tối hôm ấy, tôi không trông thấy Lân nhỉ? - Thưa cô, hôm ấy em xuống dưới lò muối với u em (1) ạ! ----- (1)Theo phong tục cũ nhiều vùng nông thôn của ta, con người vợ lẽ đều được coi như con của người vợ cả, nên gọi người vợ cả là u và gọi người vợ lẽ là dì. Người vợ lẽ cho đứa con do mình đẻ ra gọi mình là dì là có ý khiêm tốn, gián tiếp tự xưng mình là "người em gái" của người vợ cả. - Thật là buồn cười đến chết được - Thùy vừa nói vừa liếc mắt về phía chị Quý, để ý xem chị đã và thêm được miếng cơm nào nữa chưa - thật là buồn cười! Không biết tên anh ta là gì nhưng là người ở xóm trên. Anh ấy kiếm được một bộ quần áo bộ đội cũ, đem nhuộm xanh và thắng bộ rất chỉnh tề. Khi đến đoạn các anh em sắp lên đường phát biểu cảm tưởng, anh ấy thay mặt cho tất cả anh em lên phát biểu rất hăng. Cuối cùng, các cô thanh nữ lên trao tặng phẩm. Các cô đến bấy giờ mới hốt hoảng, cô nọ gắt với cô kia, làm sao mười sáu người đi mà chuẩn bị có mười lăm gói khăn mặt? Lúc ấy, một cô trong ban chấp hành phải chạy đi tìm đồng chí cán bộ bộ đội tuyển quân mà hỏi, té ra thừa một người, thừa chính cái anh đứng ra phát biểu cảm tưởng! Người ta mới hứa miệng chứ chưa lấy, thế mà anh ta cứ xôn rộn, yên chí là mình đã trúng bộ đội hẳn hoi rồi. Hôm ấy, cả chi đoàn được một bữa cười đến vỡ nhà! Bác Thỉnh hỏi: https://thuviensach.vn - Tội nghiệp, về sau anh ấy có được đi không? Lân đang nhai lúng búng đầy miệng, vội vàng đáp: - Đi thế nào được hả u, phải khám sức khỏe, khai lý lịch đủ các mặt mới gọi là trúng chứ! - Như tao thì tao để cho người ta đi - Bác Thỉnh liền đáp, và nhìn Lân. Thùy kể xong liền quên ngay câu chuyện mà mình vừa kể một cách sôi nổi. Ban nãy Thùy hết sức cảm động khi nghe bác Thỉnh bày tỏ ý nghĩ của mình. Ban đầu cô nghĩ rằng hôm nay mình chỉ dự một bữa cơm bình thường, như mọi bữa cơm gia đình có con cái đi xa. Trong cuộc kháng chiến lần trước, Thùy chỉ là một cô bé chưa đủ tóc để cặp, bám bên dải yếm mẹ đi tản cư. Cuộc kháng chiến thần thánh của cha anh, cô hiểu khá kỹ qua chuyện người lớn, qua những tác phẩm hồi ký và chủ yếu là qua những bài học ở nhà trường, mỗi năm học một ít. Mấy năm đi dạy, cô lại đem những bài học ấy truyền lại cho các em. Bao giờ cũng thế, mọi điều hiểu biết gián tiếp đều mơ hồ, thiếu những chi tiết đầy đủ. Thùy đang thử đặt mình vào hoàn cảnh của bác Thỉnh. Với tâm hồn trong trắng luôn luôn hướng về những điều tốt đẹp, cô giáo đang tự hỏi mình: Liệu ở vào hoàn cảnh của bác, mình có xử sự như bác không? - Được, mình có thể làm như thế! Cô hỏi mình rồi lại trả lời cho mình. Rồi từ đó, một niềm vui rộn lên trong lòng Thùy. Cô càng sung sướng khi nghĩ mình đã ít nhiều được bác Thỉnh quý mến, quyến luyến và tin cậy. Thùy chống đũa, ngước nhìn khuôn mặt chất phác, lấm tấm những hoa muối trắng của bác. - Mời cô ăn đi chứ, sao cô cứ ngồi nhìn nhà Thỉnh mãi... Thùy giật mình nghe tiếng nói khàn khàn của ông cụ. Từ lúc ngồi vào mâm, Thùy chỉ thấy ông cụ Lâm nhấc hết chén rượu này đến chén rượu khác, chưa hề đụng đũa. Vừng trán răn reo màu quang dầu đã hơi hơi bóng https://thuviensach.vn lên. Đôi mắt bao giờ cũng nhìn thẳng ra ngoài sân, cái nhìn tráng qua một làn hơi men rượu, vừa lờ đờ vừa dữ tợn lướt trên đầu mọi người. Bữa ăn vẫn lặng lẽ, nhưng đã báo hiệu một điềm khác. *** Từ đầu bữa, Lân cứ cắm cúi ăn, Lân là một tay ăn khỏe có tiếng và cũng làm khỏe. Một hôm, cậu ta ra sân kho thấy chất một đống lúa cao lù lù. Giữa lúc đang gặt rộ, ông Vàng chủ nhiệm hợp tác xã không tìm đâu ra người đập, Lân xắn tay áo lên, bảo: "Bác cứ nấu cho cháu một nồi ba cơm, rõ đầy, từ giờ đến khuya là cháu đập xong!". Chị Quý cũng đứng đấy, chị mắng con và đỏ mặt vì ngượng: "Chao, nó làm như ở nhà không bao giờ được ăn no nê, phải đi xin đập lúa cho hợp tác xã để mà ăn không bằng". Những bữa cơm đạm bạc ở nhà, có miếng gì ngon, Lân phải nhường lũ em. Nhưng hôm nay ở đây, cậu ta có quyền ăn tùy thích. Lân tự thấy mình là một nhân vật quan trọng trong bữa cơm hôm nay. Lân không uống rượu quen. Cốc bia của cô Tốt ngoài cửa hàng càng ngấm, mặt Lân đỏ lựng. Cậu ta gắp một miếng thức ăn rồi đưa cặp mắt vui vẻ nhìn tất cả mọi người trong gia đình quây quần xung quanh mâm cơm. Giữa lúc phấn khởi, Lân thốt lên một câu ngây thơ: "Giá bây giờ anh Bân khoác cái ba lô lù lù về đầu ngõ thì thích quá nhỉ?" làm mọi người bật cười. Tiếng cười bao giờ cũng làm cho người ta xích lại gần nhau. Bác Thỉnh đang và dở miếng cơm, nghe Lân nói, bác liền sực nhớ đến Bân. Bác cầm chiếc bát không trên tay, nhìn Lân qua tròng mắt đục và đã hơi ướt. Thùy giành lấy chiếc bát, xới cơm cho bác. Cô nhìn ba gian nhà trống trải, mọi đồ vật đều in dấu vết những ngày mình còn ở đây, mọi đồ vật ấy đều in dấu vết bàn tay khéo léo của một người con trai lớn trong gia đình đã vắng mặt. Bác Thỉnh đón lấy bát cơm trong tay Thùy, nhưng lại sẻ cho chị Quý một nửa: https://thuviensach.vn - Dì ăn hộ tôi một nửa, như thế là tôi no rồi... Ông cụ ngồi giữa, vẫn chỉ uống rượu. Từ đầu bữa, ông cụ chẳng nói chẳng rằng, bỗng quay xuống nhìn bác Thỉnh bằng cặp mắt trách móc và thông cảm: - Sao đã no? Rồi tự tay ông cụ xới thêm cơm, gắp thức ăn cho người con dâu cả một cách lặng lẽ. Với bác Thỉnh, ông cụ vừa coi như con, lại như một người bạn đường đời. Con gái thì đi lấy chồng xa, dù yêu mến bố đến đâu, hai người con gái cũng đều quên mất ông cụ. Con trai, anh bị giặc Pháp giết hồi làm du kích, anh đi thoát ly công tác. Cái nhà này chỉ còn hai người như đôi bạn chèo lái hiểu rõ tính nết nhau, sẵn sàng hi sinh cho nhau, đã cùng nhau qua nhiều bước khó khăn và hiểm nghèo. Ông cụ thuộc loại người già uống rượu không bao giờ say, càng uống lại càng tỉnh táo. Hơi men chỉ làm cho ông cụ thêm linh lợi. Ông cụ chiêu một ngụm, lau miệng bằng cái khăn mặt đen xỉn rồi ngoảnh sang nhìn đứa cháu đang cắm cúi ăn: - Lân, cháu đã sẵn sàng chưa? - Cháu chẳng phải chuẩn bị gì hết, cứ thế này là đi! Ông cụ chống tay vào đùi nhìn tận mặt đứa cháu bằng cái nhìn khác thường. Những sợi lông mày dài, bạc như cước rủ xuống hai tròng mắt vằn lên những tia máu. Cái nhìn của ông cụ thật dữ dội, như ném lửa vào mặt đứa cháu. Chưa bao giờ ông nhìn Lân bằng con mắt như vậy. Đoạn, ông lão ngồi thẳng người lên, đưa tay gạt chén rượu sang một bên. Những nếp răn chứa đựng tất cả nỗi đau đớn và phẫn uất trong cuộc đời hằn rõ như những nét tạc trên khuôn mặt: https://thuviensach.vn - Ông biết rồi nay mai cháu sẽ được phát quần áo, giày, mũ. Chẳng phải như hồi các anh Vệ quốc đoàn ngày xưa, bây giờ Chính phủ đã cấp phát cho các cháu đầy đủ. Nhưng ông muốn hỏi cháu cái này - Ông cụ đặt bàn tay to lớn và đen sạm của người thợ đất trùm lên mé ngực - Cháu ạ, Tổ quốc, giang sơn ta đặt ở đây! Cháu làm thằng con trai thì phải hiểu lấy. Suốt mười năm trời nay, thằng Mỹ giày xéo nước Nam mình, đã giết đồng bào mình trong miền Nam tưởng máu đã chảy thành sông, xương đã chất thành núi. Cháu đã làm thằng con trai thì cháu phải hiểu lấy! Không khí xung quanh bữa ăn trở nên nghiêm trang, không một ai dám nhìn thẳng ông cụ, cũng không ai dúng đũa. Từ bấy giờ, Lân cũng không muốn ăn chút nào nữa, mặc dầu thức ăn trong mâm vẫn còn đầy. Một lát lâu, chị Quý xới một bát cơm nóng, rón rén bưng hai tay đặt trước mặt ông cụ. Bác Thỉnh đặt bát cơm và đôi đũa son vào tận tay ông, và dỗ dành: - Ông ạ, ông ăn cơm đi kẻo nguội mất. Nể lời bác Thỉnh, ông cụ bưng bát cơm lên. Chén rượu vẫn còn đầy nguyên bên mâm. Ông ngồi lặng yên nhìn chén rượu, tự nhiên hai giọt nước mắt ứa ra. Ông cụ cầm chiếc khăn chấm nước mắt rồi nói với Lân: "Cháu ạ, ông chỉ tiếc là ông đã già mất rồi!...". Từ bấy giờ, ông cụ bắt đầu ăn cơm. Ông cụ ăn hết lại đưa bát cho chị Quý. Đến lúc ấy, ông cụ mới nhìn xuống phía dưới, thẳng vào chị Quý và nói bằng cái giọng trầm trầm bình tĩnh, cái giọng vẫn bảo ban con cháu trong nhà hàng ngày: - Nhà Quý này, chị coi lại cái gì cần thì chóng lo liệu cho thằng Lân nó đi. Tôi cũng biết thằng Lân đi thì bên ấy mẹ con chị sẽ bấn, nó ở nhà thì nó còn đỡ đần... Nhưng nhà ai cũng thế cả. Nhà này xưa nay khi nước có giặc giã, con trai chẳng ai ở nhà đâu! https://thuviensach.vn Ông cụ ngừng một lát rồi lại nói tiếp, giọng nói càng dịu dàng hơn: - Bố cũng biết rồi mẹ con mày sẽ bấn. Nhưng đừng lo ngại gì, có bà con hợp tác xã, lại còn nhà Thỉnh, hai chị em đùm bọc lấy nhau. Đừng lo ngại gì cả, khi nào thằng Lân đi thì bố lại vào trong ấy ở với mẹ con mày... Ông cụ đang nói dở thì bỗng nhiên chị Quý buông đũa đứng dậy. Mọi người đều ngơ ngác. Khuôn mặt chị Quý phút chốc già hẳn đi. Từ đầu bữa cơm Thùy ngồi bên đã hiểu rõ nỗi ân hận rất khổ tâm của chị. Chị Quý đưa dải áo lên quệt ngang mắt và đi thẳng về phía buồng bác Thỉnh, tấm lưng còn tròn trặn còng hẳn xuống. Chị bước tới bên cái gióng cửa thì đưa tay lên che mặt, và chẳng khác gì một đứa trẻ, chị gục đầu vào cái gióng cửa buồng mà khóc nức nở. Mọi người đều buông đũa. Trưa ngày hôm sau, Lân cùng mười bốn anh em thanh niên làng Kiều Sơn đã trúng "nghĩa vụ", tập trung ở nhà trụ sở hợp tác xã để kéo lên huyện đội. Mỗi người chỉ mang theo một chiếc túi lưới con đựng cuốn sổ, vài chiếc khăn mặt, quà tặng trong những buổi liên hoan chia tay của chi đoàn, của đội sản xuất, của chi bộ. Bên gốc đa mé đường cái, bà con đi gặt ngồi rất đông, đợi chia tay với anh em thanh niên lên đường. Họ đều là những người có con, em hoặc chồng, hoặc người trong họ hàng ra đi đợt này, hoặc đã đi những đợt trước. Những người đàn bà có chồng đi bộ đội từ ngày kháng chiến lần trước chợt nghĩ đến những đứa con trai đã lớn, đã có thể cầm súng đi giết giặc. Gió mùa thu thổi vào cây đa ào ào. Đoàn thanh niên bắt đầu lên đường. Bên dãy tường đất bao quanh cái sân phơi xếp từng đống lúa vàng ngợp mắt, một hàng thiếu nhi mang trống ếch gõ theo điệu hành khúc, đoàn thanh niên theo hàng hai đi tiếp, ông Vàng, vận bộ quân phục cũ, khoác chiếc túi dết xanh đi cuối cùng. Từ trong https://thuviensach.vn các dong ngõ, nhà kho, vườn trẻ, mọi người vui vẻ tỏa ra đường cái. Tiếng cười nói, câu tiễn biệt, hứa hẹn, căn dặn. Con đường làng trở nên ồn ào. Cái đoàn người mặt đỏ gay, chiêng trống cờ quạt chẳng khác gì một đám rước đi tới đâu lập tức cuốn theo tất cả sự chú ý và tình cảm của dân làng. Chị Quý cũng đứng trong nhóm những người đàn bà bên gốc đa. Chị theo Lân ra đến cánh ruộng đang gặt dở thì dừng lại: - Lân ơi, con đi cho mạnh khỏe nhé! - Con đi dì nhé! Chị Quý cố từ giã con một cách thật bình thản, rồi theo mọi người tiếp tục gặt. Lân quay lại, thấy mẹ mình đang đứng trong dãy người xếp hàng ngang trên đám ruộng lấp lóa ánh nắng. Sau hôm đó, trời nổi một cơn giông và mưa suốt gần một tuần lễ. Những cánh lúa sớm ngoài cánh đồng trũng phải gặt chạy. Nước sông Kiều dâng cao, chảy cuồn cuộn. Đấy là trận mưa cuối cùng để bước sang mùa hanh khô. https://thuviensach.vn CỬA SÔNG Nguyễn Minh Châu www.dtv-ebook.com Chương 4 Lân rời làng đi bộ đội được mấy hôm thì vết thương của Bân lành hẳn. Một buổi sáng giữa tháng chín, Bân rời quân y viện. Bệnh viện quân đội ở một vùng làng quê tĩnh mịch, gần lèn đá. Ở đấy có những vườn na rất rộng. Đã sang giữa mùa thu mà trời còn nắng gắt. Những cành na trong vườn nhìn thẳng sang khu nhà "trung thương" đã ra một lớp lá non sau trận mưa đầu tháng, đến nay lại héo quắt. Một ngày nắng và đẹp trời trên vùng trung du báo hiệu vào buổi mờ sáng bằng tiếng gà gáy thanh thoát, một vòm trời xanh nhẹ bổng và vô vàn tiếng chim sâu kêu lách rách trong những luống đất khô nẻ trong vườn na. Mặc dầu đã ở xa các vùng mặt trận, các thương binh đang nằm điều trị vẫn nghe tiếng súng vọng tới. Buổi sáng hôm ấy cũng như mọi buổi sớm khác, giữa không khí mát mẻ và tĩnh mịch, lúc phía chân trời đàng đông hửng dần, có tiếng máy bay phản lực của địch bay rất xa. Rồi từng tràng tiếng bom nổ rền làm rung chuyển cả buổi sớm. Các thương binh đã khỏi, da dẻ hồng hào và trắng trẻo nom như những học sinh đứng xếp hàng trong gian nhà tranh. Một chị hộ lý có tuổi làm công việc trông kho quân trang nheo cặp mắt đen, in một quầng thâm rất rõ nghiêm nghị nhìn qua vai Bân: - Cha nó, nó lại bỏ bom ở đâu rồi đấy, các đồng chí ạ! https://thuviensach.vn Chị hộ lý nghe dứt tiếng nổ rồi mới bắt đầu làm việc. Từng người tiến đến trước mặt chị, đưa trả những bộ quần áo trắng đã nhuộm thành màu gỉ đồng. Họ trả quần áo của viện và nhận những bộ quân phục riêng của mình. Sau khi trao cho mỗi người những bộ quần áo đã tẩy, là sạch sẽ, người nữ hộ lý có tuổi lại bắt tay vào nhìn từng người bằng đôi mắt quyến luyến. - Chúc đồng chí mạnh khỏe nhé! Bân mặc bộ quần áo hải quân trắng tinh và soi vào gương, thấy mình hình như trẻ ra rất nhiều. Như thế là anh đã nằm liệt ở đây hơn hai tháng. Hai tháng! Quãng thời gian ấy, hồi Bân còn ở nhà, còn là một kế toán trưởng của hợp tác xã thì có là bao! Hai tháng chỉ là quãng thời gian của một phần vụ mùa, hay chưa đầy một phần vụ lúa chiêm. Nhưng đối với anh hiện nay, quãng thời gian nằm điều trị ở đây sao mà dài thế, đã có biết bao nhiêu sự việc và thay đổi xảy ra xung quanh. Nói làm sao hết được những biến đổi quan trọng xung quanh người lính giữa thời chiến! Ngày hôm đó, Bân thay quần áo xong, liền chạy đi từ biệt tất cả các đồng chí phục vụ, từ đồng chí bác sĩ điều trị đến các đồng chí hộ lý. Xong, anh khoác ba lô ra viện với nét mặt thanh thản, và không thể nào giấu được một niềm vui ngấm ngầm đang bùng lên, niềm vui của một kẻ vừa thắng cuộc. Lệ thường ở quân y viện, các thương binh loại "trung thương" trở lên sau khi lành vết thương đều phải nằm lại khu an dưỡng một thời gian để bồi bổ sức khỏe. Họ sẽ kéo dài thêm mấy tuần lễ an nhàn, tiếp tục khoác bộ quần áo riêng của bệnh viện, hàng ngày đọc báo, nghe đài, ăn "tiểu táo" và đánh cờ. Mới nghĩ đến như thế, các chiến sĩ đã cảm thấy như mình bị cầm tù, cho nên người nào cũng ngong ngóng chờ vết thương liền miệng là lập tức xin trở về đơn vị. Với ai, đồng chí bác sĩ có vóc người cao lớn, đeo cặp kính trắng cũng nhăn nhó đến thiểu não: https://thuviensach.vn - Đồng chí ạ, tôi rất khâm phục tinh thần của đồng chí. Nhưng làm sao đồng chí có thể hiểu rõ cơ thể đồng chí bằng tôi được? Đồng chí phải an dưỡng... Đồng chí phải biết rằng chúng ta đánh thằng Mỹ còn lâu dài, năm năm... mười năm...! Đồng chí bác sĩ vừa dỗ dành, vừa giở nguyên tắc cứng rắn của chuyên môn bắt buộc mọi người phải phục tùng. Các chiến sĩ cũng có cách của họ. Khi nào vết thương sắp khỏi là họ bám sát đồng chí bác sĩ. Họ tâm sự, làm thân, rồi xin xỏ... Họ thừa biết đồng chí bác sĩ rất yêu mến họ và con người như thế nhưng tính tình lại rất cả nể. Bân cũng bằng con đường ấy "lung lạc" được đồng chí bác sĩ, và thoát khỏi mấy tuần lễ nằm lại khu an dưỡng. Trên đường về đơn vị, khi niềm thích thú của kẻ vừa thắng cuộc lắng dần xuống, Bân chợt thấy nhớ biển, nhớ tàu và các đồng chí ở nhà. Trong thời gian nằm chữa vết thương, hai lần Bân đã tường thuật tỉ mỉ trận chiến đấu của tàu T.730 của mình - một lần cho các anh chị em cán bộ và nhân viên quân y nghe, một lần khác cho một cô viết báo trên Bộ Tư lệnh xuống. Lần nào cũng thế, khi bắt đầu kể, Bân đều cảm thấy như có một bầy chim đang sải cánh bay trên đầu mình... Buổi trưa hôm ấy, tàu của Bân đang neo ở một cái eo biển. Ở đấy, có một giống chim bé hơn con hải âu, lông trắng tuyền, cánh dài, kêu những tiếng kêu đột ngột và sắc mỗi khi chao cánh sát mặt nước. Buổi trưa, các chiến sĩ ăn cơm xong đang chơi bài tú lơ khơ và cãi nhau ầm ĩ trong khoang ngủ. Từng đàn chim bay tới đậu xúm xít trên chiếc bia tập bắn thả giữa biển. Lúc trên tàu nổi hiệu còi báo động, Bân và Ái đang chèo chiếc xuồng con bập bềnh giữa biển, hai người được lệnh đi sửa bia để chuẩn bị đợt huấn luyện tập ngắm buổi chiều. Ái là khẩu đội trưởng pháo ở vị trí Một (1). Bân là quan sát viên. Nghe tiếng còi thét lên như xé biển, hai người chưa kịp nhìn nhau đã lao ra khỏi chiếc xuồng. Họ bơi, họ nhắm thẳng tàu mà bơi, một nửa người nhô lên khỏi mặt nước. Trên đầu họ, đàn chim trắng kêu sợ hãi và bay trốn. Hai người về tàu nhanh đến nỗi https://thuviensach.vn thuyền trưởng Cương và tất cả các thủy thủ đều không ngờ! Bân chạy qua mặt boong. Anh nhảy lên chiếc thang sắt ba bậc một với cái ý nghĩ đinh ninh: "Mình là người quan sát, là con mắt của tàu!". Anh nhón chân trèo lên đứng hẳn trên chiếc vòng sắt và nhìn bầu trời qua những khắc ly giác của chiếc ống nhòm "vọng hải" rất lớn. Bầu trời vẫn yên tĩnh, sóng vẫn cồn lên ở đường ranh giới trời và nước xa tít. Nhưng chỉ trong phút chốc, giữa tiếng sóng ào ạt, vừa sôi nổi vừa trầm lặng và rất quen thuộc chợt bật ra một âm thanh rất lạ tai, như tiếng gió vờn qua sợi dây kim khí. Bân nhận ra cái tiếng kêu rền rền của máy bay phản lực của địch không phải chỉ bằng hai tai, mà bằng tất cả cái giác quan thính nhạy của người chiến sĩ quan sát. "Như thế là cuộc chiến đấu sắp bắt đầu!". Anh chưa kịp nhắc xong với mình câu ấy thì đằng sau những vạch khắc ly giác của chiếc ống nhòm đã hiện ra hai tốp máy bay đang bay qua đường chân trời lao vào. Bân bỏ tốp đầu, đưa ống nhòm rà một lượt trên từng ngọn sóng và phát hiện thêm hai tốp khác, như những chiếc vảy cá lấp lánh trên đường viền sóng. Bân lựa một tư thế đứng cho thật vững, vẫn không ngớt báo cáo cự ly giữa tàu và tốp địch đi đầu. Lúc bấy giờ mặt biển vẫn xanh một màu xanh rực rỡ và bình thản, chẳng khác gì một cô gái phô trương sắc đẹp không đúng lúc. Trên tàu, không khí chuẩn bị chiến đấu rất khẩn trương. Các pháo thủ đã ngồi sẵn sàng, các nắp thùng đạn đã mở hết. Các pháo thủ dự bị chuyền thêm những hòm đạn dự trữ từ dưới khoang lên. Trên đài quan sát nhìn xuống, Bân hết sức mừng rỡ nhận thấy neo đã cuốn xong. Theo lệnh thuyền trưởng, tàu nổ máy rạch biển chạy về hướng mặt trời. Qua ống nhòm, những tốp máy bay rõ dần. Bân không hiểu tại sao đến lúc ấy, anh lại bình tĩnh đến như thế, một thái độ bình tĩnh mà chính anh cũng chưa ước đoán được từ trước. Từ vụ "mồng 5 tháng 8" (2), lần đầu tiên đế quốc Mỹ xâm phạm miền Bắc, các chiến sĩ tàu T.730 chỉ mới có một số đã chiến đấu, một số khác chưa được đánh trận nào, trong đó có Bân. Đây là trận thử lửa đầu tiên của anh. Đây là cái phút mà trước đây từ lâu, anh đã nghĩ tới. https://thuviensach.vn ----- (1) Vị trí 1: Khẩu pháo đặt ở mũi tàu. (2) Ngày 5 tháng 8 năm 1964: ngày bọn đế quốc Mỹ lần đầu ném bom miền Bắc. - Lần đầu tiên đánh nhau, cậu có hồi hộp nhiều không? - Đôi lúc, Bân thường hỏi Ái như thế, vì Ái đã tham gia chiến đấu ngày mồng 5 tháng 8. - Phải nói rằng có hồi hộp - Ái trả lời một cách thành thực - Ban đầu, trông cái máy bay hắn chúc xuống mình thật hoảng, mẹ cha hắn, hắn rít như còi thổi! Dạo nớ mình còn làm pháo thủ số hai, ban đầu nghe tiếng hắn rít, hắn rú, bàn tay mình đặt lên cái máy ngắm cứ run bần bật. Nhưng cũng ngay tức thì mình ngước lên trông thấy hắn, lại chợt nghĩ: "Chính mày là thằng Mỹ! Chính mày đã gây bao nhiêu tội ác đối với đồng bào ruột thịt của tao trong miền Nam!". Thế đó, thế là mình hết sợ. Mình ghé mắt nhòm vào ống kính và bám sát lấy hắn, không chịu rời một cái nháy mắt mô nữa. Ban nãy, Bân và Ái ngồi trên chiếc xuồng gỗ, Bân cúi xuống cầm chiếc hòm đạn tát nước và lại nghe Ái nhắc chuyện chiến đấu. Vẫn bằng thứ tiếng nói xứ Nghệ chưa hề bị pha trộn, Ái nói: - Mệ cha hắn, hắn đã đào mồ chôn cha hắn ra đến tận Thanh Hóa, Ninh Bình rồi! Nghe mô mình vừa xây xong cái lăng cha thằng Giônxơn to lắm, có cả khách quốc tế đến viếng!... Ờ, lâu không đánh nhau kể cũng ngứa ngáy! Ái dang thẳng đôi cánh tay rám nắng giật từng mái chèo, gió biển thổi lộng làm mảnh yếm lót bay phấp phới sau cổ. Ái nói xong một câu, lại giật một mái chèo. Bân cũng nói đùa: - Thời buổi chiến tranh mà chúng mình phải đi ngắm bia cót kể cũng buồn thực! https://thuviensach.vn Ngay lúc đó, tiếng còi báo động kéo một hồi dài và hai người rời chiếc xuồng nhảy xuống biển để bơi về tàu. *** Thực ra, thoạt trông thấy những vệt ánh sáng rất nhỏ, loa lóa trước mắt, Bân còn ngỡ là một đám bọt sóng bị ánh nắng mặt trời chiếu sáng. Có gì đâu! Xung quanh tàu vẫn là mặt biển, và trời. Biển vẫn xanh và đẹp lộng lẫy. Chân trời vẫn là một vệt xanh nhạt rất yên ổn. Bân thuộc từng quãng trên đường vòng cung, đấy là lối tàu anh đã nhiều lần đi qua trên đường ra khơi, là cái cửa ngõ đi về của thuyền bè đồng bào. Khi anh đã xác nhận được, qua ống nhòm, những vệt sáng li ti không phải là bọt sóng, mà chính là những chiếc máy bay phản lực từ hạm đội thứ 7 của đế quốc Mỹ đang đỗ ngoài khơi cất cánh bay vào thì đột nhiên, tận trong đáy lòng anh có một cái gì dội lên rất mạnh. Anh cảm thấy mình bị xúc phạm. Anh đưa ống nhòm bám riết lấy những chấm sáng đang nở to dần, trong lúc đó một ý nghĩ vụt đến, gần như một nỗi đau đớn về thể xác, rằng vùng biển và vùng trời thiêng liêng của Tổ quốc đã bị xâm phạm! Chính cái ý nghĩ ấy to lớn quá, bao trùm lên tất cả làm cho anh không cảm thấy mảy may lo lắng và sợ hãi. Cuộc chiến đấu xảy ra ngay trong chớp mắt. Khắp bầu trời đã nghe ran tiếng động cơ như xé vải. Tốp máy bay đi đầu chuyển thành đội hình tấn công, tốp thứ hai bay xé ra, vòng sát mặt biển. Lúc chiếc "ép" bay dẫn đầu chỉ còn cách mũi tàu sáu trăm mét, trong một cái liếc mắt, Bân trông thấy cái gáy cháy nắng và rợp tóc của Ái. Ái cùng khẩu đội bám chặt bên khẩu pháo và tất cả mọi người đều ngước lên trời. Mặc dầu bộ quân phục của Ái đã ướt đẫm nước biển, gió vẫn thổi tốc chiếc yếm xanh bay dán vào cổ. - Các đồng chí bình tĩnh quyết tâm tiêu diệt địch trả thù cho đồng bào! - Ái giơ thẳng lá cờ đỏ trên tay, ráng hết hơi thét lớn. Rồi cái giọng xứ Nghệ lại cất lên sang sảng, đầy phẫn nộ: https://thuviensach.vn - Mục tiêu chiếc đi đầu, cự ly... góc độ... bắn! Lá cờ đỏ phất lên như một ngọn lửa bùng cháy trước lá chắn. Tàu T.730 như một người đang đi tới bỗng vấp phải một vật chắn trước mũi, đứng sững lại đột ngột. Nước dưới chân vịt xoáy ngầu bọt, một đám khói trắng bao bọc lấy một tia chớp ở mũi tàu. Một tràng tiếng nổ chói óc vỡ toác ra và vọng rền trên biển. Từ đó, Bân không trông rõ Ái, cũng không trông thấy các đồng chí của mình nữa, cả boong tàu chìm trong một lớp khói dày đặc, màu xám và cay sè. Ngay loạt đạn đầu tiên của Ái, chiếc tàu rung lên. Ở trên cao, suýt nữa Bân ngã xuống biển. Để đứng vững và luôn có thể theo dõi địch, anh rời chiếc vòng sắt, bước xuống đứng dưới bệ và quàng cánh tay ôm lấy chiếc cột sắt. Hai tốp máy bay gầm trên trời, từng cặp hai chiếc một vòng tít trên cao rồi vun vút lao bổ xuống. Những cột lửa đỏ, lẫn với khói và nước dựng xung quanh tàu. Loạt đạn đầu tiên của Ái bắn trượt, loạt thứ hai của một khẩu bên mạn lọt dưới thân máy bay. Ái rút kinh nghiệm loạt đầu tiên, anh bỏ những chiếc đã bay qua, hay những chiếc làm nhiệm vụ bảo vệ cạnh sườn cho đội hình của chúng, anh bám sát một chiếc "ép" cổ dài lợi hại nhất. Bân lại phát hiện thêm hai tốp khác mới xuất hiện, cự ly ba nghìn mét, đang bay dập dờn trong bầu ánh sáng loa lóa của ánh mặt trời phản chiếu xuống biển. Bân báo cáo với thuyền trưởng. Anh nhận được lệnh của thuyền trưởng Cương: - Không được đánh sổng hai tốp ở ngoài xa, hãy bám riết! Hai tốp đầu tiên, do chiếc "ép" cổ dài ngoẵng chỉ huy lần này chia làm hai cánh bổ nhào "chéo cánh sẻ" cùng một lúc. - Cả hai bên mạn cùng có địch! - Bân hét lên với thuyền trưởng, và cho các khẩu đội nghe cùng một lúc. Bân lại nghe tiếng Ái bình tĩnh ra lệnh hiệu chỉnh tầm ngắm. https://thuviensach.vn Một giây chờ địch xuống. Tất cả đều im lặng. Tất cả các khẩu pháo trên tàu đều khạc lửa! Hình như từ đầu, con tàu vẫn giấu kín những hỏa lực mà đến giờ mới dùng tới, đợt bắn tập trung, mãnh liệt và rất đẹp chẳng khác gì một tấm lưới đỏ rực cùng một lúc tung về một bên mạn. Chiếc F.105 bay đầu đã lao vọt lên, đường bay xiết bên tai Bân. Nghe tiếng động cơ rít, cả ruột gan Bân cồn cào, anh vòng hai cánh tay ôm chặt lấy chiếc cột sắt và cảm thấy như có một bàn tay vô hình đang lay mình, chực tung mình lên trời! Khi luồng gió đã cuốn lại, anh sờ lên đầu thì chiếc mũ đã bựt quai bay đi đâu mất. Hai tốp máy bay đã vòng trở lại. Tất cả các khẩu đội trên tàu lại bắn trả đồng loạt. Một chiếc liều mạng xông xuống trút một tràng bom phía đuôi tàu. Trong hàng loạt tiếng nổ và tiếng mảnh bom bay viu víu bên tai, Bân vẫn nghe được tiếng nói của thuyền trưởng Cương hạ lệnh cho anh phải bám sát hai tốp còn lảng vảng hướng Đông Nam. Từ bấy giờ, Bân chẳng khác gì một người đứng trên ngọn cây cao, giữa một cơn bão. Bom và đạn rốc két dội xung quanh tàu càng nhiều. Nhưng Bân vẫn tỉnh táo. Anh đưa tay giật mấy cành dứa ngụy trang đã khô treo trên chiếc cột sắt cho khỏi vướng, rồi lại đưa chiếc ống nhòm lên dõi nhìn khỏi mặt biển đầy ngập khói lửa. Mãi đến lúc chiếc máy bay thứ hai bốc cháy và các đợt tấn công của địch đã thưa, lúc bấy giờ Bân mới nhận ra mình bị thương. Đầu tiên, anh thấy chân phải tê tê như bị chuột rút. Anh liếc nhìn xuống, bỡ ngỡ trông thấy một vệt máu dài loang ra ở ống quần và chảy xuống đọng thành vũng dưới đế giày vải. Vũng máu đã gần đông cứng, cắn chặt lấy lần cao su. "Bị thương là như thế ư?" Bân tự hỏi. Anh không ngờ người ta bị thương lại nhẹ nhõm, chẳng hề biết và chẳng thấy đau đớn. Nhưng khi anh nhấc bàn chân phải lên thì bàn chân cứ trĩu xuống, và một cảm giác nhức buốt từ nơi vết thương truyền đi khắp cơ thể. Đầu óc anh trở nên choáng váng, mắt hoa lên và thấy khát nước ghê gớm! Chính giữa lúc ấy, hai tốp máy bay lảng vảng ngoài xa bay vun vút vào, đôi cánh bạc của chiếc bay đầu sải ra to dần trong ống kính, và Bân https://thuviensach.vn hét thật to: - Phía Đông Nam có địch - hai ngàn mét! Thuyền trưởng lập tức cho tàu vận động về hướng trái. Ái cũng phát hiện thấy địch cùng một lúc, bằng mắt thường. Bân lại nghe tiếng Ái hạ lệnh cho khẩu đội bắt mục tiêu mới và chuyển thêm đạn ở dưới khoang lên. Bân đếm rành rọt: - Một ngàn sáu trăm! - Một ngàn! Khi kẻ địch bay vào đến cự ly bốn trăm thước thì anh nhấc được bàn chân phải lên và đứng vững vàng bằng hai chân trên chiếc bệ sắt loang những máu. Anh đứng thẳng như một người lành lặn bình thường. Thật ra, anh cũng không chú ý và không biết mình đứng như thế nào. Anh chỉ thấy phía trước, qua mặt kính lại có "chúng nó", một cái gì vô cùng hung ác và ghê tởm làm máu trong người anh muốn sôi lên. Đợt đánh nhau thứ hai ác liệt hơn, kéo dài gần hai mươi phút. Đài quan sát của Bân chẳng khác gì một cái cửa nhìn được mọi hướng địch. Bân lại bị thương lần thứ hai. Một mảnh bom từ phía sau cắt xiên lên trời, quật Bân ngã từ trên chiếc bệ đứng cao chót vót xuống. Anh ngã sấp trên sàn tàu, ngay bên chân chiếc thang sắt. Khi đồng chí chính trị viên chạy tới bế anh xuống hầm tàu thì anh đã bị ngất đi. Đồng chí chính trị viên phải gỡ bàn tay đã xanh nhợt để lấy chiếc ống nhòm và tự tay băng bó cho anh. Vết thương thứ hai của Bân khá trầm trọng, máu chảy loang cả nửa thân áo quân phục và chiếc yếm kẻ sọc. https://thuviensach.vn Trận đánh tiếp diễn đến gần chiều, quân địch mới rút. Ái vẫn cầm lá cờ đỏ đứng sau tấm lá chắn. Anh hạ lệnh thay nòng, lắp thêm đạn và phân công lại các pháo thủ. Nhưng ngoài xa, các tốp máy bay địch đã rút thẳng. Mặt biển trở lại yên tĩnh. Tiếng sóng bị át trong tiếng bom đạn, giờ lại trở lại vỗ về bên mạn tàu. Những đám khói vàng, dày đặc tan dần. Ái cuộn lá cờ trong tay, lẩm bẩm với các pháo thủ: - Mẹ cha hắn, hắn đã cắp đít cút thẳng rồi đó! Ái lật mũ, ngước lên đài quan sát. Bây giờ, anh mới biết Bân đã bị thương. Từ bốn phía, thuyền lưới của nhân dân đã chèo tới. Hàng chục chiếc thuyền ào ào tiến về phía tàu. Một chiếc thuyền chưa kịp cập mạn, từ sau lá buồm cói, một người con gái đã nhảy lên níu lấy hàng lan can tàu. Sau các be thuyền, bà con ngư dân tíu tít nhóm bếp, người thổi cơm, người nấu cháo. Mấy ông cụ già cứ nằng nặc đòi thuyền trưởng Cương cho lên tàu. Cả một góc biển nhộn nhịp y như sau một trận đánh trên đất liền. Bân và mấy đồng chí bị thương đã được chuyển từ khoang tàu sang thuyền để kịp đưa vào bờ. Băng bó xong, hơn một giờ sau Bân mới tỉnh dậy sau một tiếng nấc khẽ. Bân phải gắng hết sức mới mở được đôi mi mắt nặng trĩu. Lập tức, một luồng ánh sáng chói của nền trời cao lồng lộng hắt vào mắt. Anh bật lên một tiếng rên vì ngực tự nhiên đau nhói, như chính những tia sáng đang đè trĩu lên ngực. Giữa cơn mê chập chờn, Bân nghe được tiếng rên và biết đấy là tiếng rên của mình. Anh hối hận: "Dầu đau đến mấy cũng không được rên rỉ". Cái cảm giác trong cơn mê, nhưng đầy lý trí ấy giúp anh thắng được tất cả. Anh lại mở mắt và cắn chặt hai hàm răng lại. Trời đã sẩm chiều. Bầu trời cao vút như chiếc cốc đựng một thứ nước xanh. Chiếc cốc đặt trên tay người làm xiếc, quay tít. Bân cựa quậy, muốn nhìn ra xung quanh nhưng cổ anh đã cứng như một khúc gỗ. Có một đám mây bay qua https://thuviensach.vn trước mặt. Dần dà, anh nhận ra một mái tóc đen, một khuôn mặt. Tất cả đều lòe nhòe, lúc mất lúc hiện. Khuôn mặt cúi xuống. Bân đã nhận ra đồng chí chính trị viên. Anh gọi rất khó nhọc: - Đồng chí Lạc... - Không phải... Em đây mà! - Cho... nước! - Anh cố chịu khát... Anh không thể uống nước được... Bân đang nằm trên đôi cánh tay một cô gái làng chài, đôi cánh tay áo nâu còn dính những chiếc vảy cá. Người con gái ngồi trên một chiếc thuyền lưới. Trên mặt ván sạp ở đằng mũi, chất một đống lưới lẫn với cá vừa kéo lên chưa kịp gỡ. Về chiều tối, sóng mạnh hơn và trời hơi lạnh. Chiếc thuyền đã căng buồm, sắp chạy. Ái ôm chiếc chăn bước xuống thuyền. Ái mang chăn đắp cho Bân vì sợ anh lạnh. Bân đã tỉnh. Vết thương ở ngực càng đau nhói, như có người cầm dao nhọn khoét vào. Anh lại nghiến chặt răng. Mồ hôi trên trán vã ra. Lại một cuộc vật lộn thầm lặng. Ái trải chiếc chăn trấn thủ còn mới lên người Bân và lay gọi: - Bân, cậu thấy trong người thế nào? Bân nhìn một lát mới nhận ra Ái. Trong khoảnh khắc hoàn toàn tỉnh táo, đợt chiến đấu ác liệt cuối cùng hiện ra. Anh chợt nghĩ đến tàu, đến các đồng chí của mình mà hỏi: - Tàu mình có... việc gì không? - Không can gì hết. - Ái xòe bàn tay đầy những vết bỏng - Ta hạ được tất cả năm chiếc! https://thuviensach.vn Một niềm vui lướt nhanh trên khuôn mặt Bân. Rồi anh lật tấm chăn, và nhận ra không phải chăn của mình. Anh nhìn Ái và lắc đầu. Ái bảo: - Chăn mình đó, cậu cứ mang đi mà dùng, bao giờ cậu về sẽ đổi. Bân vẫn lắc đầu rất khó hiểu. Ái chợt hỏi thầm với mình: "Nó đang nghĩ gì lạ thế nhỉ?". Ái nhìn khuôn mặt Bân đã trắng bệch như sáp và cảm thấy lòng đau như thắt. Trên khuôn mặt ấy, nỗi đau đớn vì vết thương, và tất cả nghị lực trong người dồn lên để chế áp nỗi đau cùng hiện lên. Ái cầm mép chăn trùm kín ngực Bân. Anh cúi xuống sát mặt bạn và nói bằng cái giọng chắc nịch, gần như gắt: - Tớ cam đoan chỉ hai tháng, cậu lại về đứng ngất nghểu trên đài quan sát cho mà coi. Cậu nghĩ cậu sẽ chết hử? Chỉ nghĩ vớ vẩn! Suốt mấy giờ liền, người con gái vùng biển lạ mặt cứ ngồi lặng yên không hề động đậy, đôi cánh tay ôm ngang người Bân cũng không động đậy. Duy có đôi mắt đã hơi ướt, đỏ hoe dần ngước nhìn Ái như muốn dò hỏi một điều gì. https://thuviensach.vn CỬA SÔNG Nguyễn Minh Châu www.dtv-ebook.com Chương 5 Đúng như lời Ái, sau hai tháng điều trị và bồi bổ sức khỏe, hôm nay Bân đã lành và càng khỏe mạnh. Anh đang trên đường trở về đơn vị. Về đơn vị! Ý nghĩ ấy như một nốt nhạc cứ ngân lên trong lòng Bân. Bân tự hỏi tàu mình đang đậu ở bến hay đã ra biển? Anh nhớ những đêm "trực canh" một mình, một tàu, một biển. Biển đang gào thét, cuồn cuộn những đợt sóng cao ngất chạm tới những đám mây xám, hay biển đang trở màu xanh trong vắt có thể nhìn thấu tận rốn biển, và con tàu xé nước chạy một giờ hàng chục hải lý mà không một gợn sóng trào lên boong? Bân nhớ những khuôn mặt, tính nết từng người, những mẩu chuyện tâm sự của các đồng chí trong tiểu đội giữa những đêm lênh đênh ngoài khơi. Anh đi rất nhanh, chỉ mong chóng về "nhà". Một buổi trưa, Bân vừa qua một bến phà thì nghe tiếng máy bay phản lực rất nặng từ phía đông dội lên. Tiếng động cơ mỗi lúc một to. Con đường đá hai bên lề mới giồng vội những cây chuối bỗng vắng teo. Quả thật, Bân chưa quen cảnh báo động máy bay trong đất liền. Trong không khí vắng lặng hình như đang nén lại, sau một lùm cây bên đường bỗng cất lên một chuỗi cười giòn tan. Tiếng cười lẫn tiếng bánh xe lăn trên đường đá khấp khểnh. Tiếng cười càng gần, sau lùm cây hiện ra một tốp bốn cô gái đang đẩy chiếc xe bò. "Anh bộ đội đẩy giúp chúng em một tay nào!". Cô gái kéo xe lên tiếng trêu ghẹo. Bân lúng túng, cuối cùng cũng phải đặt tay vào sau tấm ván ngăn. https://thuviensach.vn Qua vài câu chuyện, Bân biết họ là công nhân ở một cung giao thông trước mặt. Phía trước, cách một cây số có một chiếc cầu xi măng mới xây. Ngày nào "chúng nó" cũng mò đến. Bom đạn đã có thể lát kín mặt cầu. Cầu vẫn còn nguyên nhưng hai bên dốc cầu chúng nó đã đào nát. Buổi chiều hôm ấy, Bân nghỉ lại ở cung giao thông. Anh theo mấy người con gái đi qua một khu nhà gạch đổ nát - nhà ở cũ của họ - rồi men theo một con đường mòn chạy vòng theo cánh rừng cây cối rất rậm rạp. Dưới mé suối, có nhiều tiếng cười nói lao xao và thấp thoáng bóng người. Bân nhận ra có một đơn vị bộ binh, có lẽ là tân binh, đang trú quân trong rừng. Dọc hai bên bờ suối, ở những quãng trống, từng nhóm bộ đội quần áo mới toanh, đang nói chuyện, tắm giặt hay đang ngủ. Lán "sơ tán" của anh chị em công nhân giao thông nằm bên chân đồi, gồm hai dãy nhà mái lợp và vách che đều bằng cỏ gianh. Trông qua quang cảnh khu lán, cũng thấy chỗ ăn ở của anh chị em công nhân thật sơ sài, có phần bừa bộn. Bên dãy lán nữ nằm đối diện là một khoảng đất trống để rải rác vài mảnh thân máy bay, những dãy thùng phuy dầu, áo lót phụ nữ nhuộm màu cỏ úa phơi trên hàng rào. Sát bên vách lán xếp từng đống hòm gỗ đựng các tút đạn cao xạ 37 ly. Quá vào phía trong một trạt đồi làm một trận địa cao xạ nom xa như một cái tổ mối. Đấy là trận địa bảo vệ chiếc cầu xi măng và đoạn đường trước mặt. Bân khom lưng chui vào một chiếc lán. Trên dãy sạp bằng nứa kéo dài suốt năm gian nhà, vẫn chỉ thấy lính. Những người chiến sĩ còn trẻ măng, có lẽ vừa qua nhiều đêm hành quân thức trắng, đang lăn ra ngủ một cách hết sức ngon lành. Trên những khuôn mặt trẻ, tuy đã hơi sạm đen và nhuốm màu cát bụi đường trường, nhưng Bân nhìn kỹ vẫn thấy phảng phất cái vẻ ngây thơ và non nớt của những người lính mới nhập ngũ. Ngoài cửa lán, một đồng chí đeo quân hàm thượng sĩ đỏ (1)vẫn còn thức, đang chăm chú dạy cho một em bé tập bập bẹ đánh vần. ----- https://thuviensach.vn (1) Quân hàm đỏ: quân hàm của bộ binh. Bân đang ngơ ngác nhìn quanh để tìm một chỗ nghỉ thì anh thượng sĩ đứng dậy. Anh ta đưa Bân về phía góc lán, xếp cho anh một chỗ nghỉ thoải mái rồi hỏi: - Đồng chí vừa ở viện 8 ra phải không? Bân ngắm anh ta. Trông anh giống như một người chiến sĩ tình nguyện mới tái ngũ, nét mặt già dặn và hơi khắc khổ, có vẻ từng trải. Bân chưa kịp đáp, anh ta đã nói tiếp: - Vùng này là phạm vi đóng quân của đơn vị chúng tôi, cho nên tôi thuộc lắm. Các đồng chí hải quân đã lên đến đây thì chỉ một là đi viện 8, hai là đi nghỉ phép - Anh thượng sĩ cười - Mà cái chuyện phép tắc của con nhà lính thì đã "phăng teo" từ lâu rồi! Bân làm quen rất nhanh với người bạn mới. Anh là trung đội trưởng của một đơn vị pháo cao xạ, đã từng chiến đấu nhiều trận, và đã qua nhiều trận địa. Anh đưa tay chỉ những người chiến sĩ trẻ đang ngủ bên cạnh: "Hơn một tháng nay, tôi phải về các tỉnh tiếp nhận anh em tân binh để bổ sung cho các đơn vị mới của sư đoàn". - Tân binh ở những đâu? - Bân hỏi. - Phần nhiều ở vùng xuôi. Trong lúc hai người nói chuyện, anh thượng sĩ luôn ngắm bộ quân phục màu nước biển của Bân rồi bỗng thốt lên: - Tôi cứ ước được như các đồng chí. Mình với chúng nó "quật" nhau giữa biển khơi, thích hơn! Bân ngạc nhiên, hỏi: https://thuviensach.vn - Vì sao thế? - Các cậu không thể thấy hết được như cánh cao xạ chúng mình đâu - Anh đổi cách xưng hô và tiếng nói rít qua kẽ hai hàm răng - Các cậu không ngồi trên trận địa giữa mặt đất, các cậu không thể thấy hết được tội ác của thằng Mỹ đâu! Từ lúc mới đến, Bân đã để ý đến một em bé trạc lên năm, sáu tuổi, hai má bầu bĩnh, mắt sáng, ngồi trên một chiếc hòm đạn kê trước cửa lán, đang ê a tập đánh vần mấy chữ cái. Quyển vở để trên hai chiếc hòm đạn khác chồng lên nhau thành một cái bàn, trên tấm lưng bé nhỏ của em bé cũng khoác một mảnh vải màn nhuộm xanh ngụy trang trông đến ngộ nghĩnh. Anh thượng sĩ quay ra ngoài, gọi: - Lan, cháu vào chào chú hải quân đi nào! Cô bé vén tấm áo ngụy trang dài lượt thượt, chạy tới ngước cặp mắt đen láy: "Cháu chào chú ạ!". Bân âu yếm ôm lấy em bé và luôn miệng hỏi: - Bố mẹ cháu đâu? Anh thượng sĩ lập tức nhổm dậy, anh nói rất lớn át câu hỏi của Bân, bàn tay khẽ đẩy vào lưng em bé: - Lan! Cháu học bài thuộc rồi chứ? Chú cho phép cháu đi chơi, cháu chạy ra sân mà chơi nhé! Vẻ hấp tấp gần như bối rối của đồng chí thượng sĩ khiến cho Bân phải để ý. Anh hỏi nhanh: - Bố mẹ cháu ở đâu, hả đồng chí? https://thuviensach.vn Anh thượng sĩ chờ cho em bé đã đi khuất rồi mới kể: - Cháu bé ấy là con gái đồng chí trưởng cung giao thông ở đây. Tôi dặn đồng chí việc này: đồng chí nhớ đừng hỏi chuyện gia đình nó. Nó sẽ khóc không dỗ được đâu. Dạo tháng năm, trong một vụ mười ba máy bay Mỹ ném bom một làng ven sông Mã, cả nhà cháu ngồi chung một hầm bị chết tất cả, chỉ một mình nó lúc ấy đang chơi ở nhà bà ngoại là còn sống sót. Hôm ấy, nó ở bên nhà bà ngoại về, cứ ngồi bệt xuống bên thành hố bom trước cửa nhà mà gọi mẹ, gọi em, hai con mắt cứ nhìn đau đáu xuống đáy hố, trông đến xót ruột! Chính tôi đã đưa cháu từ trong Thanh ra ngoài này giao cho bố nó, hồi đơn vị cao xạ của chúng tôi từ vùng Hàm Rồng chuyển ra chiến đấu ở ngoài này. Nghe xong câu chuyện ấy, trong lòng Bân có cái gì cứ thắt lại. Cả đồng chí thượng sĩ và Bân đều ngồi yên lặng. Khoảng ba giờ chiều, máy bay địch lại kéo đến bắn phá ngoài cầu. Em bé nhận ra tiếng máy bay rất sớm. Lúc nghe tràng bom đầu tiên nổ rền cả khu đồi, Bân vội vàng ôm chặt lấy nó: "Cháu đừng sợ. Đã có chú! Cháu đừng sợ!". Mặc dầu Bân cố an ủi, em bé vẫn run cầm cập, đôi mắt đen láy như vừa phủ một màng mây xám. Bân đưa em bé xuống hầm rồi chạy lên đồi cao. Bân vừa chạy lên đến lưng chừng quả đồi phía sau dãy lán thì bỗng nghe tiếng một cô dân quân kêu lớn: "Chúng nó ném bom làng Lũ rồi!". Bân đặt bàn tay khum khum trước trán để che nắng. Ngoài ra, bên kia khúc sông nhỏ chảy từ chiếc cầu xi măng trắng xóa ra giữa cánh đồng, một cột khói bốc lên như một cái nấm. Chiếc máy bay địch chúc xuống thả một tràng bom rồi bay vút lên cao. Một loạt tiếng nổ dội đất. Ban đầu, Bân cứ tưởng chúng nó đã thả bom trúng chiếc cầu, nhưng không phải, Bân trông thấy ngọn lửa đỏ bốc lên từ một cái xóm. Lửa liếm trên những mái nhà, những ngọn tre, ngọn lửa mỗi lúc một cháy to thêm, những đám khói vàng https://thuviensach.vn theo chiều gió bay tạt sang phía bên này đường cái. Bân đứng nhìn ngọn lửa và nhìn đám khói vàng đặc. Gần nhọ mặt người, anh mới sửa soạn lên đường. Ra đến quãng gần chiếc cầu xi măng, giữa quang cảnh náo nhiệt và chen chúc trên con đường cái lúc trời vừa sắp tối, Bân vẫn không sao quên được hình ảnh em bé con người trưởng cung giao thông và trận máy bay địch ném bom xuống làng xóm. *** Trận bom ban chiều vẫn chưa phá được cầu. Chiếc cầu vẫn nguyên vẹn, nằm trắng xóa. Những quả bom chỉ đào thêm những chiếc hố sâu, đất đá tung lên nằm ngổn ngang hai bên lề đường. Anh chị em công nhân cung giao thông được dân quân trong các xóm ra phối hợp, đang chữa quãng đường bị phá hoại. Bân lại nghe rõ tiếng cười giòn giã của mấy cô gái tinh nghịch mà anh đã gặp. Trời tối hẳn. Bên trái cầu, ngọn lửa vẫn còn bốc lên từ cái xóm nhỏ. Một đống rơm giữa cánh đồng đang cháy âm ỉ, thỉnh thoảng một cơn gió lại thổi tung đám tàn lửa đỏ rực bay lên cao. Xung quanh Bân, mùi rơm rạ và lúa cháy, mùi ét xăng, mùi thuốc đạn xông lên nồng nặc. Không biết từ những đâu, người và xe cộ túa ra trên đoạn đường cái. Đơn vị tân binh hành quân thành hàng một, các chiến sĩ khoác súng trường hoặc tiểu liên, quân phục còn mới kêu loạt soạt, những người đi đầu đã sang bên kia cầu mà đuôi đơn vị còn vắt trong cánh rừng, dọc theo bờ suối. Bân đang bước dò dẫm trong bóng tối bên một hố bom sát cầu thì từ trong đoàn chiến sĩ tân binh đang hành quân, một bóng người tách ra khỏi hàng, chạy gần như lao về phía anh và hét rất to: - Anh Bân! https://thuviensach.vn Bộ quần áo mới phát còn nguyên nếp hồ kêu loạt soạt. Mùi vải mới. Giọng nói quá quen thuộc. Bân đã nắm tay người chiến sĩ trẻ, mà vẫn chưa nhận ra ai. Cái bóng người nhỏ nhắn, đứng kề sát bên anh liền thốt lên một tiếng kêu khác, gần như reo lên: - Em đây mà, Lân đây! Bân cứ ngỡ mình đang nằm mơ. Trong bóng tối, anh đã nhận ra đôi má đầy đặn, cái mũi, đôi mắt và giọng nói mới vỡ. Đúng là thằng em mình. Anh mừng quýnh. Thằng em trai mà hồi ở nhà, anh thường phải kêu ca vì hay cãi lại mẹ và trốn nhà đi chơi rông suốt ngày ngoài bãi biển, bây giờ nó đã khoác bộ quân phục bộ binh vừa khít, đang đứng ở đây, bên cạnh mình. Bân không kịp hỏi han, vì con đường sát cầu chật ních. Anh nắm tay Lân lôi đi: - Chúng mình phải len mà lên thôi! Hai anh em len lỏi giữa đám công nhân chữa đường và xe cộ, rồi đi men theo bên lề cầu treo lủng lẳng những cành cây dứa dại. Còi ô tô "pin pin" rúc từng hồi dài. Tiếng cười nói, thúc giục, gắt gỏng. Anh thượng sĩ bộ binh mà Bân vừa gặp ban chiều phụ trách một trung đội đang hành quân qua cầu, anh thượng sĩ hỏi vọng vào trong xóm: - Có can gì không hả bà con? Một người đàn bà đứng bên cạnh đống rạ đang cháy giữa đồng trả lời: - Người chạy được cả. Tiên nhân cha nó! Nó đốt sạch hết nhà cửa rồi! Bân chỉ Lân giới thiệu với đồng chí thượng sĩ: - Thằng em tôi đấy! https://thuviensach.vn Bân và Lân đã qua bên kia cầu. Vẫn những hố bom. Vẫn ngổn ngang người và xe cộ. Bên kia cánh ruộng nước, cái xóm cháy hắt lên nền trời những tia sáng đỏ như một cái ráng lửa chiếu thẳng vào khuôn mặt hơi rám nắng và vành mũ bọc lưới của Lân. Lân được phép ra khỏi hàng để nói chuyện. Đến một quãng đã hơi thưa, Bân vỗ vai Lân, hỏi: - Em ở nhà ra đi đã lâu chưa? - Em mới đi được hai tuần - Lân hấp tấp hỏi - Sao anh ở đây? - Anh ở quân y viện ra, bây giờ trở về đơn vị. - Anh đánh nhau bị thương ư? - Lân nhìn Bân chòng chọc, và nghĩ đến việc đã lâu anh mình không có thư từ gì về nhà. Bân hỏi: - Làng ta hồi này thế nào? Lân vẫn nhìn anh bằng cặp mắt vừa tò mò vừa kính phục: - Anh bị thương vào đâu? - Vào ngực, cánh tay, nhưng chẳng hề gì cả. Làng ta hồi này thế nào? - Làng ta vẫn như thế, chỉ có một điều là thanh niên đi bộ đội rất đông. Chúng nó cũng mới bắn phá sơ sơ thôi. Lúa sớm đã bắt đầu gặt... - Lúa có tốt không? - Tốt lắm. Hôm em ra đi, ở nhà đang gặt... Hai người đi xuống quãng đường dốc đổ từ cầu xuống. Xung quanh như có một dòng thác chảy xiết, đoàn quân và các thứ xe từ khắp các chân đồi, mép rừng, từ trong các khe suối lũ lượt kéo ra đường, cứ dồn tiếp lên https://thuviensach.vn mãi. Phía sau, đoàn xe ô tô chạy bằng xích kéo pháo cao xạ đang gầm rít và vượt qua trước mặt hai người, những chiếc nòng pháo đồ sộ chĩa thẳng lên trời. Lân vừa kể chuyện nhà, vừa ngắm anh với tấm lòng đầy kính phục. Qua con mắt của Lân thì Bân đã được chiến đấu, đã bị thương, và điều ấy là tiêu chuẩn chính để định giá trị một người chiến sĩ bộ đội giữa thời chiến. Người anh ruột đi bên cạnh thật xứng đáng cho Lân kính nể và tự hào! Lân hết nhìn Bân lại nhìn những người chiến sĩ đội mũ sắt ngồi chễm chệ trên những bệ súng cao xạ. Cậu ta luôn đưa mắt ngắm xung quanh. Cảnh náo nhiệt và hùng vĩ trên quãng đường hành quân hoàn toàn chiếm lấy cả tâm trí Lân. Trong trí nhớ của cậu ta, khung cảnh gia đình, cánh đồng làng Kiều và những ngày cắp sách đi học như đã hoàn toàn bị xóa mờ. Ngay từ hôm rời huyện đội đến nơi tập trung, một bãi cỏ rất rộng ở đó mỗi người được phiên chế vào một đơn vị, Lân tự thấy mình đã hoàn toàn dứt bỏ quãng đời một người thanh niên bình thường. Trên bãi cỏ sân bóng, hàng ngàn thanh niên mới nhập ngũ được phát súng và đồ quân dụng (riêng đơn vị của Lân được phát ngay từ khi còn ở huyện đội). Đêm đầu tiên ngủ chung với tiểu đội trên những tấm bạt trải giữa bãi, Lân cứ thao thức nằm đếm sao. Mới chợp mắt, hai giờ sáng đã có lệnh báo động. Tất cả cuốn chăn, bạt vội vàng nhét vào ba lô. Không khí cập rập, khẩn trương và náo nức như sắp ra trận. Hay là ra trận thật? Lân say sưa ngay với không khí ấy. Thế là bắt đầu những chặng đường hành quân. Chẳng ai biết đi đâu, ban ngày gặp làng trú quân trong làng, gặp rừng, suối, trú quân bên rừng, suối. Đêm lại hành quân. Lân hỏi các cán bộ tiểu đội, biết đã sắp về đến vùng đóng quân của sư đoàn và sắp tới sẽ có một cuộc phiên chế chính thức để bước vào đợt tập luyện quân sự. Lân nghĩ đến việc luyện tập quân sự một cách vừa tò mò vừa háo hức. Nhất định phải có những môn học như trinh sát, đặc công chẳng hạn! Nhưng ngay bây giờ, những ngày hành quân, trú quân với biết bao nhiêu công việc mới lạ cũng đã làm cho Lân hết sức say mê. https://thuviensach.vn Lân đi sát bên cạnh anh. Bân lúc này đang nghĩ đến gia đình, anh hỏi Lân: - Liệu em đi rồi ở nhà dì em có bận lắm không? - Không sao, ở làng bây giờ nhà ai cũng thế cả. Hôm em ra đi thì ông đã vào ở với dì em. - Ông có khỏe không? Sao ông lại vào trong ấy? Lân kể tình hình gia đình đã đoàn tụ, và bữa cơm tiễn chân mình ở bên nhà Bân, mẹ mình cũng vào. Bân hỏi: - Ở nhà, u anh và ông vẫn không biết anh bị thương chứ? - Không. Bân hết sức mừng vì sự xích mích ở nhà đã tạm thời được dẹp lại. Bân lớn tuổi, và biết suy nghĩ hơn nên anh hiểu hết những chuyện trong gia đình mình, tất cả đều có những nguyên nhân sâu xa từ lâu ngày. Bân hiểu hết tính tình từng người ở nhà. Anh biết, những chuyện ấy không phải đã được thu xếp ổn thỏa, mỗi người vẫn có những ý nghĩ riêng của mình, nhưng dầu sao, như thế vẫn là điều đáng mừng. Tự nhiên, Bân thấy nhớ nhà, nhớ xóm đồng muối và cửa sông Kiều có lẽ dạo này đang giữa mùa nước sa. Bân còn nhớ hồi mình mới vào bộ đội, anh trông thấy mâm cơm, nhìn ngọn đèn cũng nhớ nhà. Đến khi anh xuống tàu thì cái chứng bệnh "lính mới" ấy mới khỏi, và cảnh sống gia đình chỉ còn là một kỷ niệm, anh đã hòa mình vào cuộc sống tập thể ở dưới tàu. Đến bấy giờ, quê hương đối với anh không phải chỉ là một cái làng Kiều, mà là một cái gì rất chung, là khung cảnh của cả đất nước: một bãi cát, một cánh buồm, một ca nước ngọt, một khuôn mặt đồng bào làng chài. Bân còn nhớ có một lần sau hàng tháng trời lênh đênh giữa khơi, tàu gặp một cơn bão dữ dội. Sau cơn bão, tàu lại tiếp tục đi tuần https://thuviensach.vn biển. Trên đường đi, bỗng gặp một dòng nước ngọt màu đỏ quạch có lẽ tuôn ra từ một cái cửa sông nào đó, chỉ có thế thôi mà tất cả anh em trên tàu đều hết sức mừng rỡ! Hôm nay tuy không về nhà, nhưng được đi bộ trên con đường dài giữa đất liền, được gặp Lân, Bân đã thấy sung sướng lắm, niềm hạnh phúc có lẽ chỉ những chiến sĩ thủy thủ mới cảm thấy hết được. Đi hết quãng đường bị bom phá, hai người bỗng nghe tiếng máy bay rần rần. Trước mặt, cách một rặng núi đá đen sậm bật lên mấy ngọn đèn dù máy bay địch vừa thả. Một loạt bom nổ. Lân ngước nhìn ra phía trước, xốc lại quai súng rồi giật tay ra khỏi tay Bân: "Thôi, anh mạnh khỏe, em đi nhé!" Bân chỉ kịp siết chặt đôi vai nở nang của đứa em vào giữa ngực mình và dặn thêm mấy câu. Lân chạy vút về phía trước. Đại đội của Lân đã đi qua từ lâu. Bân nhìn theo hút Lân, chỉ thấy con đường đá dốc tối om và những mũi súng nhấp nhô giữa hai bờ lau rậm xào xạc. Phía sau, trên chiếc cầu, cách một quãng rất xa, vẫn tấp nập người và xe pháo. Cái ráng lửa hắt lên từ cái xóm cháy ở gần cầu đã tụ vào xung quanh một đám mây, trông xa chẳng khác nào một chiếc lưỡi kiếm nung đỏ. https://thuviensach.vn CỬA SÔNG Nguyễn Minh Châu www.dtv-ebook.com Chương 6 Con sông Kiều đang giữa mùa nước sa. Đoạn sông trước cửa trường học ngày càng đỏ sậm. Nước thủy triều từ ngoài khơi đổ vào, con nước sa từ trên thượng nguồn đổ xuống, các cụ già kể rằng ngày xưa cá chép vượt qua được ba cửa xoáy nước và sóng lừng ở cửa sông Kiều mới hóa thành rồng. Thùy đã quen với những mùa nước, với tiếng nước nguồn réo ầm ầm hai bên bờ làm đổ sập từng tảng đất. Mỗi buổi tối, Thùy nghe buổi phát thanh "dự báo thời tiết" báo có mưa to vùng thượng nguồn, qua một đêm, cô thức giấc trông ra thấy nước đã lênh láng bãi cát, dải rừng sú kéo dài bên kia sông cũng đầy ắp nước. Rồi chỉ trong một vài giờ, con nước sa đã tuôn đỏ ngầu cửa sông, cái vạch nước biển xanh đang ngấp nghé bị đẩy lùi ra ngoài mặt biển xa tít. Bên kia sông Kiều, xóm làng rất vắng. Hồi Pháp thuộc đấy là vùng trộm cướp ẩn náu. Suốt dải bờ biển dài ước khoảng gần mười cây số chỉ có vài ngôi nhà đèn biển bỏ hoang phế nằm giữa một cánh rừng sú mọc dày đặc, kéo dài. Những cây sú lâu năm cao một đầu một với, lá dày và xanh, lớp vỏ ngoài đen sạm, từ thân cây mọc ra hàng chục nhánh rễ cắm chặt vào lớp bùn đen quánh. Rễ sú mọc chẳm và sâu. Hồi kháng chiến, các vị trí địch ở các vùng lân cận và tàu ngoài khơi hàng ngày dội vào không biết bao nhiêu là đạn đại bác nhưng cánh rừng sú vẫn không hề suy suyển. Bom đạn chỉ phạt gãy ngang thân cây nhưng không tài nào nhổ lên được một gốc sú. Trong những năm phong trào đen tối nhất, cánh rừng sú là căn cứ địa vững chắc của du kích Kiều Sơn và các làng xung quanh. Tây càn quét https://thuviensach.vn trong làng, ngoài đồng nhưng không lần nào một tên lính lọt vào được cánh rừng rậm rịt và bí hiểm. Hợp tác xã Kiều Sơn bắt đầu những ngày gặt đại trà. Trận mưa tháng chín đã qua. Gió hanh bắt đầu nổi. Mỗi buổi sáng sớm, lúc bên kia sông Kiều vang rộn lên tiếng kêu, tiếng đập cánh của đàn chim le le và đủ các thứ chim chóc, và một bầu sương muối dày đặc vẫn còn rơi làm mờ đục cánh rừng sú thì bên này sông, hàng chục chiếc đò gỗ hẹp, hình con thoi chở từng đống lúa mới gặt đã lướt thành hàng dọc trên quãng kênh thủy nông về bến sân hợp tác xã. Cả thuyền và lúa, cùng vạt sân xếp lúa đều ướt đẫm. Trong làng, những tay hái gặt nhanh, những tay đập lúa nổi tiếng đã đi vãn. Người vẫn cứ ùn ùn ra đi: Thanh niên xung phong, dân công hỏa tuyến. Đàn bà bây giờ bó lúa, xóc lúa thay cho đàn ông. Từ hôm bắt đầu gặt đại trà, mỗi người khỏe mạnh trong làng xé ra làm hai, làm ba để làm hết việc ngoài đồng. Gà gáy lần thứ nhất, trong các bếp đã đỏ lửa. Và miếng cơm vào miệng, bước chân xuống ruộng mà con mắt còn cay. Lúc nắng hanh buổi sớm bắt đầu le lói, có đám lúa đã gặt gần xong. Cuối ruộng còn đang gặt, một hàng nón dàn hàng ngang tiến về vạt lúa chín sát bờ, tiếng hái xén thân cây lúa rào rào. Trong lúc đó, ở đầu ruộng vừa gặt xong, hai ba người đã đánh trâu xuống cày vỡ. Những luống đất cũng vội vã trở mình chờ nắng ải, tháo nước để kịp làm vụ chiêm. Các thầy giáo và các em học sinh năm nay cũng đi gặt. Một buổi trưa, Thùy vừa ở ngoài ruộng về, đang ngồi nói chuyện với mấy em học sinh ở ngoài thành phố mới xin vào học thì chợt nghe tiếng còi ô-tô. Một chiếc xe com măng ca đeo biển đỏ bò từ từ trên đoạn đê cao mới đắp, tấm vải bạt che mui đỏ quạch vì bụi đường. Từ chỗ ngồi bên phải người lái, một cái đầu húi trọc ngó ra ngoài. Chốc chốc người đàn ông đầu húi trọc, vận quân phục ngồi bên cạnh người lái xe lại đưa ngón tay trỏ https://thuviensach.vn sang cánh rừng sú và quay lại trao đổi mấy câu với những người ngồi ở hàng ghế sau. Đến quãng trận địa bắn máy bay của trung đội dân quân Kiều Sơn thì chiếc xe ngoặt xuống con đường đất rẽ vào cánh đồng. Thùy nói chuyện với các em học sinh mới xin vào học xong, lúc ngửng lên đã trông thấy chiếc xe quân sự đang bon bon trên quãng đường chạy thẳng vào cổng trường. Chiếc xe đỗ ngay trước hàng giậu. Cánh cửa mở đánh két. "Cô Thùy có trong ấy không?" - Một người đàn ông đội mũ lá đang còn cúi lom khom xỏ dép trước cửa xe nhưng đã lên tiếng hỏi. Vừa thoạt trông thấy đôi má đỏ gay và ánh nắng giữa trưa chiếu trên tấm lưng vạm vỡ, Thùy nhận ngay ra ông Lâm - ông bố Bân. Cô vội vã chạy ra lễ phép đáp: "Có ạ, bác mới về đấy ạ!". Từ cuối tháng ba, ông Lâm đã thôi hẳn chức phó Ban nông nghiệp tỉnh và được điều xuống tăng cường cho huyện, trực tiếp làm bí thư huyện ủy. Ông Lâm rút khăn lau mồ hôi rồi cất giọng hồ hởi, như thói quen của các cán bộ huyện khi ghé qua những cơ sở quen dọc đường: - Cô giáo có nước cho chúng tôi uống với. Chà, khát nước quá! - Nói xong, ông cầm chiếc mũ lá quạt lấy quạt để và đi thẳng vào nhà. Căn buồng riêng của Thùy nằm ở cuối dãy nhà lá, bên cạnh căn phòng chứa học cụ. Một chiếc giường con, một chiếc va li đặt cuối giường, chiếc bàn viết và gương, lược, mọi đồ đạc đều sạch sẽ, nhỏ bé. Thùy rất ít khách, khách lạ lại càng ít. Tất cả mọi đồ đạc trong gian buồng hình như đều có những đôi mắt đang ngơ ngác nhìn cái đoàn người vừa bước vào. Bước theo ông bí thư huyện ủy là một đoàn cán bộ quân đội gồm thủ trưởng và các cán bộ thông tin, công binh, tác chiến... Mới nhìn qua cũng biết họ là những cán bộ chỉ huy hải quân, nhưng chẳng rõ người nào cấp bậc gì. Tất https://thuviensach.vn cả đều không đeo quân hàm. Quân phục cũng giống nhau: Quần tím, áo sơ mi trắng mới nhuộm xanh chỗ đậm chỗ nhạt. Người nào cũng có những nét thần sắc hao hao giống nhau: Đôi tròng mắt bàng bạc vì đói ngủ, tiếng cười to và rất phóng khoáng, những lo toan và suy nghĩ hình như lúc nào cũng phảng phất trên vừng trán, cả trong tiếng cười sang sảng. Họ bước vào, lần lượt từng người tới chào và bắt tay Thùy một cách thân mật. Thùy vô cùng lúng túng, cô kéo ghế, nói líu tíu: - Các anh chịu khó ngồi nghỉ một lát, em đi bắc... Rồi cô chạy đi tìm chiếc ấm siêu bắc lên bếp. Từ lúc vừa ngồi xuống, cho đến khi Thùy đun nước xong, cô rót nước ra một hàng chén bày trên bàn, ông Lâm không ngớt lời khoe khoang, cô giáo trường làng mình với mấy người bộ đội đi theo: - Cô Thùy trước đây trọ trong nhà tôi. Bà con trong xóm tôi ai cũng khen cô ấy rất chịu khó, kiên nhẫn dạy bảo các em. Năm ngoái cô ấy là giáo viên tiền tiến trong huyện đấy! Đồng chí bộ đội ngồi bên ông Lâm là một người trạc gần bốn mươi, đầu húi trọc, nước da tái, đôi tròng mắt xám nhưng đưa đẩy hết sức linh lợi. Đấy là trung tá Quang, khu trưởng khu tuần phòng hải quân. Quang lắng nghe ông Lâm nói, cười hưởng ứng rất nhiệt tình, thỉnh thoảng lại cúi xuống chăm chú nghiên cứu tấm bản đồ "một phần hai mươi lăm nghìn" mà một cán bộ khác, trẻ hơn, vừa giở ra trên bàn. Gian phòng của Thùy chẳng mấy chốc đã nghi ngút khói thuốc lá. Súng lục, bi đông sắt, áo dù ngụy trang, những đôi giày da nện lộp cộp trên nền đất, tất cả tạo nên một bầu không khí mới lạ giữa căn phòng vốn xưa hay tĩnh mịch và ngăn nắp. Mọi người uống xong một tuần nước. Họ đã quên đây là nhà riêng một cô giáo, họ nói chuyện vui vẻ không hề giữ ý tứ, báo cho nhau biết trước https://thuviensach.vn đấy nửa giờ một chiếc tuần dương hạm của hạm đội 7 vừa di chuyển lên hướng Tây Bắc, vịnh Bắc Bộ và cười oang oang. Từ ban đầu, Thùy đã chú ý đến ông Quang. Thùy đã gặp ông một đôi lần. Cô vẫn còn nhớ, nhưng chắc ông đã quên, không nhận ra Thùy, Thùy kéo một chiếc ghế ngồi tận trong góc phòng, thỉnh thoảng lại chạy xuống bếp rót thêm nước. Lúc cô đánh bạo định hỏi thăm thì cũng là lúc Quang xếp tấm bản đồ lại và trao cho người cán bộ tham mưu ngồi bên cạnh. Chắc hẳn từ lúc vào Quang mải suy nghĩ, đến bây giờ mới có dịp nhìn kỹ người nữ giáo viên mà đồng chí bí thư huyện đã hết lời khen ngợi. Và ông chợt kêu lên: - Chết chửa, đến giờ tôi mới nhận ra... Nhưng cô còn nhớ có một lần cô đã đến nhà tôi không nào? Thùy mỉm cười đáp: - Có ạ, cháu nhận ra bác từ lúc bác mới vào. Bác là bác Quang chú cô Liên ạ! Thùy quen biết gia đình đồng chí Quang trong khu gia đình quân nhân ở trên phố. Hồi ấy, Thùy còn là một nữ học sinh và rất mê chiếu bóng. Liên là một cô bé liều lĩnh và lười học. Liên thường nhờ Thùy làm hộ toán và giả công bằng cách bao giờ trong khu gia đình quân nhân chiếu bóng thì cô ta rủ Thùy cùng vào xem. Đôi bận, Liên đưa Thùy vào chơi nhà chú thím mình. Ngày trước, thỉnh thoảng Thùy mới được gặp ông Quang nhưng cô rất quen bà vợ ông và lũ cháu nhỏ. Bà vợ ông (một người đàn bà nông thôn theo chồng ra tỉnh ở) rất mến tính nết hiền lành và dịu dàng của Thùy. Cô hỏi thăm: - Bác gái và các em "sơ tán" về đâu ạ? Quang khoát tay: https://thuviensach.vn - Tôi bảo nhà tôi dọn về nhà quê tất cả. Đâu lại trở về đấy như cũ. Còn thằng lớn tôi đã gửi vào trường văn hóa quân đội. Thùy ngắm ông hồi lâu rồi nói: - Cháu trông bác hồi này khác trước nhiều quá! - Đen đi hả? - Vâng ạ! Quang bất ngờ cười vang và đưa tay xoa cái đầu trọc của mình: - Tôi hiểu rồi! Tôi cười cái đầu "sư cụ" của tôi chứ gì? Chẳng phải vì anh Giônxơn gây chiến mà mình phải cắt trụi tóc. Nguyên do là tại cái anh nấm tóc, ngứa vô kể! Thôi thì xấu đẹp gì bọn mình nữa, phải không anh Lâm? Ông Lâm cũng cười và gật đầu. Quang hỏi thăm Thùy một cách thân mật: Chóng thế đấy. Tôi không ngờ cô đã đi dạy học. Cô đã lấy chồng chưa? Trước mặt mọi người Thùy đỏ bừng mặt: - Chưa ạ! - Nhưng chắc đã có người yêu? - Chưa ạ! - Cô còn trẻ, việc ấy cứ thư thả, phải không anh Lâm? Tôi cũng thường khuyên cái Liên như thế. Thanh niên phải nghĩ đến việc chống Mỹ https://thuviensach.vn cứu nước đã! Bây giờ đang thời chiến, con người ta đã vướng vào chuyện ấy thì nhất định mất thì giờ. Như chúng tôi hồi trẻ thì cũng vậy thôi! Mọi người nói chuyện vui vẻ một lát rồi ra xe. Thùy thu dọn cốc chén. Căn buồng của Thùy trở lại tĩnh mịch và gần như buồn tẻ. Những lời khuyên bảo của ông chú Liên gieo vào lòng Thùy những ý nghĩ vẩn vơ: "Mình chưa nên cột mình vào đời sống gia đình... Nhưng mình đã yêu ai đâu? Đã có ai yêu mình? Cuộc sống một cô giáo trường làng bao giờ cũng phẳng lặng, giao thiệp ít...". Chiếc xe con cuốn một lớp bụi vàng bên hàng rào trước sân trường rồi bò trở lên con đường đê biển đầy những ổ gà. Thùy nhìn theo những bóng người ngồi trong xe và linh cảm thấy một chuyện gì sắp xảy đến. Chẳng có lẽ, vô cớ một đoàn cán bộ quân đội, cả đồng chí Quang và đồng chí bí thư huyện ủy kéo nhau về ngắm phong cảnh vùng cửa sông này? Ban nãy Thùy đã lõm bõm nghe thấy họ bàn tán những chuyện gì về khu rừng sú bên kia sông. *** Quang mới biết và làm quen với Lâm cách đây mấy hôm, trong một cuộc họp trên tỉnh ủy. Cuộc họp rất quan trọng, có mặt tất cả các bí thư và chủ tịch mười bốn huyện và thị, cụm trưởng pháo cao xạ, trung đoàn trưởng bộ binh và hải quân. Khu tuần phòng hải quân của Quang nằm dài ven bờ biển của tỉnh. Đồng chí bí thư tỉnh giới thiệu từng cán bộ chỉ huy với các bí thư địa phương có quan hệ công tác. Sau khi trình bày kế hoạch phối hợp tác chiến giữa tỉnh và khu tuần phòng hải quân ở ven biển, đồng chí bí thư tỉnh giới thiệu Lâm với Quang: - Đây là đồng chí Lâm, bí thư Kiến Thành. Hồi kháng chiến, đồng chí Lâm đã phối hợp với các đơn vị chủ lực mãi. Tuy là tình hình mới nhưng https://thuviensach.vn chúng mình chả lạ gì công tác này, chỉ khác là ngày xưa chúng mình đánh Pháp, bây giờ đánh Mỹ, phải không, các đồng chí? Đến giờ nghỉ trưa, Quang đang định đi tìm Lâm để thảo luận trước một số công việc, và thăm dò xem thử thái độ của Lâm trước nhiệm vụ quân sự ra sao thì không ngờ, chính lúc ấy, Lâm đã đến tìm gặp Quang trước. Trong gian phòng khách của tỉnh ủy, Lâm nói với Quang rất cởi mở: - Như anh Thành đã nói, tuy là tình hình mới nhưng chúng tôi chẳng còn lạ gì việc phối hợp với các đồng chí bộ đội. Anh trình bày qua kế hoạch tôi nghe nào? Kế hoạch quân sự của khu tuần phòng là thiết lập ở vùng biển của huyện Kiến Thành, ngay đầu cửa sông Kiều, một căn cứ dã chiến của tàu. Quang trình bày tầm quan trọng của cái căn cứ ấy, phải đào một con sông xuyên qua rừng sú nối liền sông Kiều với dãy núi đá ở phía trong. Mọi công việc phải hoàn thành trong một thời gian ngắn để cho kịp kế hoạch chiến đấu. Quang nói thêm: - Cái khó khăn nhất của chúng tôi cũng là khó khăn của các đồng chí. Việc chúng tôi thì cần kíp, mà lúc này nhân dân đang bước vào gặt hái. Số nhân công phải huy động rất lớn... - Các đồng chí không có đơn vị công binh nào về ư? - Công binh phải làm những việc khác. Vì thế, ban nãy tôi đã định đi tìm đồng chí... Lâm vỗ vai Quang rất thân thiết: - Anh Quang ạ, huyện ủy chúng tôi hứa sẽ hết sức cố gắng, anh cứ yên tâm. Ngày xưa, anh hoạt động vùng đồng bằng chắc cũng hiểu cán bộ địa https://thuviensach.vn phương chúng tôi ít nhiều. Qua vài câu chuyện trao đổi, hai người trở thành đôi bạn tâm đắc. Tình thân giữa hai người dựa trên cơ sở cùng gánh vác một nhiệm vụ chung, và lòng kính trọng cuộc đời hoạt động cách mạng của nhau. Hai người phác qua những khó khăn và thuận lợi sắp tới, Lâm nói: - Hiện nay các xã ở mạn trên đang phải tập trung làm một số đoạn đường mới và bến phà mới. Công trường "Bãi sú" nếu mở, chủ yếu sẽ huy động dân công các xã ven biển, xã Kiều Sơn sẽ là xã sở tại. Nhân dân ở đấy hồi kháng chiến tốt lắm, bây giờ cũng vậy. - Hình như quê anh ở dưới đó? - Quang hỏi. - Vâng, tôi người làng Kiều. Anh biết làng tôi chứ? Hồi kháng chiến anh ở sư đoàn Đồng bằng thì tất thế nào cũng có lần qua lại vùng ấy? Quang trả lời hấp tấp như vừa sực nhớ ra một điều gì rất quan trọng: - Có, có... Tôi đã đánh một trận phục kích tàu ở đấy. Anh Lâm này, anh còn nhớ ai làm bí thư xã anh vào quãng cuối năm 1950 không? - Ông Vàng. - Hiện nay còn sống không? - Còn.. - Đồng chí ấy bây giờ công tác ở đâu? Nghe Lâm nói hiện giờ ông Vàng vẫn làm bí thư ở dưới xã, Quang sửng sốt: Gần mười lăm năm, con người ấy vẫn làm bí thư ở một xã. Quang https://thuviensach.vn hết sức cảm động và sung sướng vì ngày xưa Quang đã gặp ông Vàng, biết ông là con người như thế nào. Tự nhiên Quang hơi buồn: - Đồng chí ấy đã công tác mười lăm năm, các anh không cất nhắc lên chắc có sai sót gì? - Chẳng phạm sai lầm khuyết điểm gì cả. Từ ban huyện ủy chúng tôi đến nhân dân dưới xã ai cũng kính trọng đồng chí ấy. Lâm kể: Ông Vàng làm bí thư xã đến quãng giữa năm 1952 thì cùng một số cán bộ đoàn thể được sung vào bộ đội. Ông chiến đấu được huân chương, được đề bạt lên chức chính trị viên phó đại đội, đến ngày đầu hòa bình mới về địa phương. Lúc mới về, ông Vàng nhận công tác ở văn phòng ban tổ chức tỉnh ủy. Một hôm, Lâm đi công tác về thấy một người mặc bộ quần áo bộ đội có bốn túi, đang vun gốc sắn sau nhà cơ quan. Lâm tới gặp, té ra ông Vàng! Lâm ở trong ban tỉnh ủy, nên ông Vàng gặp Lâm liền trách ngay: - Tôi tưởng được giải ngũ về làng, ai ngờ các ông giữ tôi lại làm bàn giấy? - Bác không muốn làm công tác cơ quan ư? - Lâm hỏi. - Tôi chỉ cầm được cái cày hay khẩu súng, chứ tay tôi không cầm cái bút được. Thế là tỉnh ủy trả ông về làng Kiều. Ông về, trước sau chỉ xin nhận cái chân bí thư chi bộ như cũ. Đảng bộ xã nhất trí bầu ông làm bí thư đảng ủy, ông cáo mình đã già, chữ nghĩa ít, nhất định không nhận. Nhưng từ ngày thằng Mỹ gây chiến tranh, đã mấy lần ông lên tận tỉnh nằng nặc đòi trở lại bộ đội. Mới đây, ông đưa số anh em "nghĩa vụ" lên huyện lại rẽ vào gặp Lâm. Ông dặn Lâm phải chú ý đến nguyện vọng của mình. https://thuviensach.vn ... Buổi trưa hôm ấy, sau khi nghỉ ngơi và uống nước ở trường học, đoàn cán bộ chuẩn bị sang nghiên cứu địa hình bên rừng. Quang ngồi trong xe, đưa mắt ngắm cánh đồng và dòng sông. Chưa bao giờ ông cảm thấy vui như thế. Xung quanh Quang là cánh đồng lúa chín, trước mặt là biển. Nắng tháng chín vàng thắm hai bên chân đê. Đã mấy lần, Quang quay lại nhìn mái trường, chỗ ấy ngày xưa là bốt làng Kiều. Cũng như những lần có dịp quay trở lại các vùng chiến trường cũ, Quang thấy cái gì cũng đổi khác, cũng mang một ý nghĩa. Vùng cửa sông xung quanh bốt Kiều này ngày xưa là một cánh đồng cỏ lác tốt lút, bây giờ đã ngan ngát hương lúa, và sừng sững ngôi trường cấp hai của xã. Ngày xưa, huyện Kiến Thành và các vùng biển ven sông Kiều không phải là địa bàn hoạt động của tiểu đoàn Quang. Chỉ có một lần vào cuối năm1950, đơn vị Quang về tổ chức một trận đánh tàu. Trận địa bố trí phục kích ở bên cánh rừng sú. Một buổi tối mùa đông rét như cắt thịt, các chiến sĩ thuộc tiểu đoàn ông ôm súng ngồi thành hàng dọc ở bìa rừng, đại đội cuối cùng kéo dài vắt tận khe núi. Ngoài sông, từ cánh bèo đến ngọn sóng đều sáng rực lên dưới ánh đèn pha của ca nô địch đi tuần tiễu. Bọn lính trong bốt Kiều thỉnh thoảng lại bắn một tràng đại liên "tặc... tặc..." ra cái gò cát ở cửa sông. Bỗng nhiên, từ bên một gốc sú mọc lòa xòa dưới nước, ngay trước mặt Quang, một mái tóc đội mảng bèo tây từ từ nhô lên. Quang tưởng như bàn tay mình vừa bị một gáo nước lã dội vào, ông đang nắm đôi bàn tay gầy guộc và lạnh cóng của người vừa mới tới. Hai hàm răng người ấy vẫn còn đánh lập cập trong tiếng báo cáo: "Các đồng chí cứ đợi, thuyền bè bên ấy chúng tôi đã sẵn sàng cả rồi!". Đêm ấy, tiểu đoàn Quang vượt qua sông an toàn. Khi người chiến sĩ cuối cùng chạy qua trước mặt, Quang vội vàng chụp lấy bàn tay tái nhợt và lủng củng những đốt xương của người bí thư chi bộ làng Kiều và lắc mạnh rồi chạy đuổi theo đơn vị. Từ hòa bình, Quang cũng không có dịp nào trở về vùng này nữa. Thế mà thấm thoát đã mười lăm năm rồi! https://thuviensach.vn Buổi trưa ấy, anh Vàng đang cùng một nhóm đàn bà gặt nốt cánh đồng lúa ngập ở rẻo đồng trũng xa đường cái. Một anh giao thông đã đạp xe ra tận bờ ruộng đưa cho ông một chiếc công văn đóng dấu đỏ quân sự. Ông Vàng quệt hai bàn tay vào vạt áo, xé chiếc phong bì. Đoạn, ông trao tờ giấy đánh máy mỏng tanh cho cô Tốt lúc ấy đang lim dim đôi mắt ngồi tựa giữa hai bó lúa. - Cái gì thế, hả bác? - Tốt giật mình mở mắt hỏi. - Tao bỏ quên kính ở nhà, mày đọc cho tao nghe. - Con xin bố! Chẳng là vì bố đọc chữ đánh máy rất chậm mà! Ông Vàng quát ầm lên: - Cái con này, có đọc ngay cho tao nghe không? Tốt đọc xong tờ công văn quân sự, ông lập tức ra lệnh: - Để lúa đấy, để hàng đấy, tao trông. Mày chạy ra cánh bãi "Tàu đắm" gọi anh Hiệu, anh Lượm, anh Đật về đây gặp tao ngay. Nhớ bảo họ mang theo cả súng đạn! Một lát, ba đồng chí dân quân nai nịt gọn ghẽ hớt hải chạy tới. Bốn người lấy một chiếc đò chở lúa chống ra ngoài bãi sông. Hiệu, tiểu đội trưởng dân quân rỉ tai ông Vàng hỏi: - Có việc gì đấy hả bác? - Có một đoàn cán bộ quân đội sắp về nghiên cứu địa hình địa vật bên kia sông - Ông hạ thấp giọng - Chưa biết việc gì thì đừng lộ kế hoạch quân sự của người ta! https://thuviensach.vn Ông nghĩ: Đã có đoàn cán bộ quân sự về nghiên cứu địa hình địa vật thì nhất thiết ông phải trực tiếp hướng dẫn và bảo vệ họ. Qua hơn mười năm hòa bình, ông vẫn giữ cái ý thức cảnh giác của một cán bộ cơ sở trong lòng địch. Bốn người cắm đò ngồi đợi. Trên mé đê, chiếc xe quân sự vừa chạy vừa lắc lư trên những ổ gà, đến ngang chiếc cột mốc sơn đỏ liền dừng lại. Đoàn người xuống xe đi bộ qua cánh rừng dương. Ông Vàng trông thấy một người cao tuổi nhất trong nhóm bộ đội đi tách lên phía trước như có việc cần gấp. Người ấy gọi gần như reo lên: - Đồng chí Vàng! Ông Vàng nghe gọi, lập tức xách khẩu súng trường chạy tới, trong bụng chưa hiểu ra sự gì. Đồng chí bộ đội dẫn đầu nét mặt rạng rỡ và hoan hỉ, đi xăm xăm về phía ông rồi dang rộng hai cánh tay ôm choàng lấy cả đôi vai gầy gò và khẩu súng trường của ông: - Đồng chí có nhận ra tôi không? - Quang hỏi. Ông Vàng cố gắng lấy tư thế đứng nghiêm, đáp: - Báo cáo đồng chí, không! Quang ngắm ông Vàng rồi nói: - Thế mà tôi vẫn nhớ và nhận ra đồng chí. Trông đồng chí vẫn thế, vẫn như hồi năm năm mươi, chẳng khác ngày xưa chút nào cả! Quang chợt thấy cay cay trên khóe mắt và nhớ cái đêm người bí thư đội bèo tây dẫn tiểu đoàn mình qua sông. Thật kỳ lạ! Sau hàng chục năm, vẫn khúc sông này, vẫn con người ấy, bây giờ Quang lại gặp. https://thuviensach.vn - Chúng mình xuống thuyền đi - Một đồng chí giục. Ông Vàng vẫn chưa biết Quang là ai. Quang nắm tay ông cùng xuống bến, hai người vừa đi vừa nói chuyện. Nắng trưa lấp lóa ngoài doi cát. Hơn một chục người đáp đò qua sông Kiều, sang bên rừng. https://thuviensach.vn CỬA SÔNG Nguyễn Minh Châu www.dtv-ebook.com Chương 7 Suốt buổi chiều, đoàn cán bộ ở bên kia sông. Cũng như ngày xưa, ông Vàng lại hướng dẫn cho Quang đi nghiên cứu từng ngõ ngách trong rừng sú. Xong việc nghiên cứu địa hình, ông Lâm phải trở về huyện ngay để kịp dự cuộc họp huyện ủy mở rộng, còn Quang bị ông Vàng giữ lại. Ông Vàng nhất định mời Quang về nhà mình. Ông Vàng vẫn ở ngôi nhà ba gian, lụp xụp dựng lên từ ngày mới ngừng tiếng súng. Mấy năm qua, các xã viên đua nhau làm nhà mới, riêng ông Vàng vẫn nghèo, vẫn ở vậy, "bao giờ hợp tác xã làng Kiều này giàu phất lên thì ông sẽ dựng nhà ngói một thể" - Ông thường nói đùa như thế. Buổi tối, ăn cơm xong, vợ con đã đi ngủ cả, ông Vàng còn ngồi nói chuyện với Quang không dứt ra được. Họ vui vẻ nhắc lại chuyện cũ. Hai người, tuy bây giờ địa vị xã hội khác nhau nhưng đã ngồi với nhau bên một ấm nước, một điếu thuốc thì mọi cách biệt đều bị xóa sạch. Những kỷ niệm thời kháng chiến chẳng khác gì viên ngọc trai nằm sâu trong đáy lòng từng người, họ vẫn gìn giữ nó mà không biết, bỗng một lúc trí nhớ chiếu ánh sáng chói lọi vào, những kỷ niệm vụt hiện ra đẹp đẽ lạ thường, và cuộc sống xung quanh họ cũng đẹp đẽ lạ thường! Cả hai người đều trải qua cuộc kháng chiến lần thứ nhất. Quang và ông Vàng là hình ảnh cụ thể của hai hạng người - cán bộ địa phương và cán bộ quân đội, suốt mười năm đã chung lưng đấu cật, rất gay go và dai dẳng, vật lộn với thằng giặc chẳng khác gì một con thú dữ ở vùng đồng bằng. https://thuviensach.vn Những người như Quang, ngày xưa ông Vàng quen nhiều lắm. Đêm hôm ấy, ông đã nhắc tới và kể tên không biết bao nhiêu người - những anh trung đội, đại đội hay tiểu đoàn mà ông đã từng gặp và cùng làm việc. Mỗi người được nhắc đến đều gắn liền với một trận đánh, một chiến dịch càn quét của địch. Ôi làm sao mà quên được những ngày ấy, những con người ấy! Một chiếc quần nâu xắn lên tận bẹn, một khẩu súng ngắn nhét dưới đáy chiếc bị cói khoác trên vai, rồi bàn tay gõ khe khẽ tấm liếp: "Đồng chí có phải là đồng chí Vàng không?". Những người chỉ huy đơn vị bộ đội thường xuất hiện như vậy. Rồi ánh đèn pin rọi lên một cái bốt, một cái xóm trên tấm bản đồ quân sự đã nhàu nát. Những đêm gần sáng không một tiếng gà gáy, không một tiếng chó sủa, chỉ có tiếng gió lùa qua bãi lác ven sông Kiều hoang vu, ông dẫn họ đi trinh sát trận địa trở về. Ông và họ nằm vật xuống ven bãi, nằm ép lưng vào nhau, cùng nghe tiếng sóng ngoài cửa sông và thao thức. Khi giấc ngủ chập chờn kéo đến, ông vẫn còn nghe tiếng điếu cày rít, một cái lưng ấp vào lưng mình, có ai vừa đắp choàng qua người mình một tấm áo và cất tiếng hỏi se sẽ bên tai: "Chúng nó xuống mỗi tháng mấy lần?", "Đồng bào bị khủng bố có nản không? Đồng bào có đói lắm không?" Những cuộc gặp gỡ như vậy sẽ kết thúc bằng một trận đánh bất ngờ vào giữa lòng địch. Quân địch co lại một ít. Phong trào dậy lên một ít. Vùng căn cứ lấn ra một ít. Những con người xa lạ đã trở thành ruột thịt với ông lại khoác súng ra đi. Họ đi đến những xóm làng, những chiến trường khác hay nằm lại mãi mãi trên những cánh bãi ven sông Kiều. Và những đêm gần sáng, ông lại thấy họ đến ngồi bên, đắp cho ông một tấm áo và cất tiếng hỏi se sẽ: "Đồng bào bị khủng bố có nản không? Đồng bào có đói lắm không?"... Ông Vàng say sưa nhắc chuyện cũ chán rồi vỗ vào đùi Quang: - Đồng chí làm cán bộ cao, chắc hẳn biết nhiều tin tức, đồng chí cho tôi biết với. Chúng tôi là loại cán bộ xã chỉ nghe đồn lõm bõm, mà trình độ https://thuviensach.vn phân tích thì chẳng có. Họ trao đổi, lý giải những sự kiện phức tạp trên thế giới, trong phe ta, rồi nói chuyện tình hình đánh nhau trong miền Nam bằng một giọng rất hào hứng và tin tưởng. Hai người thức đến gà gáy lần thứ nhất, ông Vàng rót thêm dầu và thổ lộ tâm sự mình: - Phen này tôi quyết định xin trở lại bộ đội, đồng chí Quang ạ. Đồng chí đừng tưởng tôi yếu. Tôi còn theo trâu hết buổi được thì còn đủ sức theo bộ đội chiến đấu được năm năm nữa. Quang khuyên ông Vàng nên ở lại làng. Quang nói: - Giữa lúc này, Đảng lại càng cần những cán bộ như đồng chí ở xã. Việc cầm súng đánh Mỹ lần này, chúng tôi xin lo... Phải nói thật rằng hôm tôi nghe anh Lâm nói đồng chí vẫn còn ở đây, nghĩ lại được gặp đồng chí, tôi mừng và cảm động lắm. Gần sáng hai người mới đi nghỉ. Quang đặt mình xuống bên cạnh ông Vàng, trên chiếc giường tre đơn sơ. Đêm hôm ấy, ông Vàng cứ nằm trằn trọc, thao thức. Trong lòng ông có cái gì náo nức, muốn trỗi dậy. Lâu nay, ông vẫn nghĩ mình chữ nghĩa ít, tác phong chậm chạp, khả năng kém, không thể nào theo kịp mọi người. Lâu nay ông vẫn tự xếp mình vào loại cán bộ già cỗi, tuy có tinh thần nhưng cũng không thể theo kịp bước tiến mới của cách mạng được nữa. Sáng hôm sau, trước khi ra về, Quang đề nghị ông Vàng dẫn đi xem cái xác tàu chiến mà đơn vị mình đã đánh đắm trên cửa sông Kiều năm 1950. Quang rất lấy làm thú vị khi nghe ông Vàng kể đồng bào đã quen gọi cánh bãi là bãi tàu đắm. Hai người lên đê, Quang đưa mắt ngắm dải cát lẫn váng bùn ăn lan ra ngoài mép nước, rau diếp dại, cỏ lông gà mọc trùm lên https://thuviensach.vn những đám cói mới thả, Quang cố nhớ lại cái thế trận phục kích tàu ngày xưa và hỏi: - Nó chìm ở quãng nào nhỉ? Ông Vàng cười, đưa tay chỉ về phía một vạt cói tốt lút, xanh ngăn ngắt như cánh rừng sú ở cuối bãi: - Nó nằm kia, ta cứ lội xuống vạch cói ra thì thấy xác cái thằng Tây còn nằm kia! Quang xắn quần theo ông Vàng lội xuống giữa bãi cói. Chiếc tàu chiến của giặc Pháp nom đến thảm hại, chỉ còn là một đống sắt méo mó bị nước mặn ăn mòn, xung quanh đít tàu bám đầy hà. Quang quay lại hỏi ông Vàng: - Mấy năm qua, bác không biết gỡ sắt ra mà làm gì ư? Lâu nay ông Vàng vẫn nghĩ cái đống sắt gỉ chẳng làm gì được, đã để nước mặn ăn mòn đi nhiều, bây giờ nghĩ lại lại thấy tiếc! Tay gõ gõ vào một mảnh sắt, ông Vàng nói với Quang: - Cũng chẳng phải của vất đi đâu. Sắt này là loại sắt tốt, tuy đã lâu ngày nhưng mới hỏng lớp vỏ ngoài, còn dùng được. Nay mai tôi sẽ cho anh em dân quân lập một cái bệ rèn, rèn gươm mác đủ trang bị cho cả làng này ấy chứ! https://thuviensach.vn CỬA SÔNG Nguyễn Minh Châu www.dtv-ebook.com Chương 8 Sau khi đoàn cán bộ nghiên cứu về được mấy ngày, ông Vàng huy động toàn lực lượng xã viên tập trung gặt cánh lúa ở bãi Tàu đắm bên ngoài đê. Trên các thửa ruộng pha cát của cánh bãi bây giờ chỉ còn trơ gốc rạ lởm chởm. Ngoài ngã ba con đường cái và dốc bờ đê vào làng, mới cắm một tấm gỗ đề hàng chữ sơn đỏ "Bến đò Kiều, 1500m". Từng đoàn ô tô vận tải quân sự chở những khối máy móc trùm vải bạt kín mít chạy rì rì ngoài đường cái. Những chiến sĩ lái xe ngó ra ngoài buồng lái, ngắm tấm biển đỏ ở ngã ba đường và quay xe thẳng theo đoạn đường đê vào làng. Chỉ trong vài hôm, trên các thửa ruộng mới gặt đã hiện ra từng đống máy móc cao lù lù, che bạt kín mít. Một tiểu đội chiến sĩ hải quân mặc quần áo thợ lem luốc suốt ngày hì hục quanh những chiếc máy mới chở đến. Vì còn phải giữ bí mật kế hoạch quân sự, các cán bộ xã chưa phổ biến cho nhân dân biết những công việc của anh em bộ đội. Tuy vậy, bà con làng Kiều cũng đã đoán biết được. Trong làng, từ các ông cụ già đến các thanh niên, các em bé đều phấn khởi. Trong những năm kháng chiến, mối tình giữa những người dân làng Kiều với bộ đội rất khăng khít, mỗi người trong làng đều nhớ tên tuổi một vài chiến sĩ thuộc đơn vị này, đơn vị khác mà gia đình mình đã từng đón tiếp, nuôi nấng. Mấy năm hòa bình yên tĩnh, vùng cửa sông Kiều vắng bặt bóng anh bộ đội. Những người lính từng nằm gai nếm mật, nhường cơm sẻ áo với nhân dân đã rút về các đơn vị tập trung đóng trong các doanh trại ở xa. Bà con làng Kiều vốn sẵn có cảm tình với bộ đội, bây giờ nghe tin "anh em" sắp trở về, ai nấy đều vui vẻ và sẵn sàng giúp đỡ. Trông thấy từng đoàn ô tô xếp hàng dãy dài trên đê, và những khối máy móc dỡ trên xe xuống xếp đầy cánh bãi, mọi người càng phấn khởi và https://thuviensach.vn tin tưởng. Bộ đội mình bây giờ đã lớn mạnh, đến thằng Pháp ngày xưa ở đây cũng không thể có nhiều xe cộ, máy móc như thế kia được! Công việc đầu tiên của đồng bào trong làng là thu xếp việc đồng áng để chuyển gấp số máy móc của bộ đội sang bên kia sông. Buổi chiều trên cánh đồng làng Kiều hôm nay việc gặt hái càng tấp nập, hối hả. Trời vừa chạng vạng, lúa đã được chuyển về sân kho gần hết. Trên các thửa ruộng suốt năm dải đồng vắng bặt bóng người. Theo lệnh của ông Vàng, mọi người chuyển gấp lúa về, kịp ăn cơm để ra bến cho sớm. Đêm nay, cả làng Kiều tập trung sức chuyển máy sang rừng sú. Trời vừa tối, trong các xóm và ngoài bãi tấp nập người đi lại. Ngoài bến đò trước cửa trường học rộn lên những tiếng ồn ào. Từ các trẻ em và người già, đều kéo ra bến đò. Các giáo viên và các em học sinh trường cấp hai đêm nay cũng ra bến. Ăn cơm xong, Thùy vội vàng thay bộ quần áo mới mặc chiếc áo vải nâu cô vẫn thường mặc đi đào hào. Cô khóa cửa, vừa bước ra sân vừa quấn hai dải tóc lên sát gáy. Ngoài sân, các em học sinh và các thầy giáo đã đến đông đủ. Thùy cùng mọi người ra tới nơi, thấy bà con xã viên trong làng đã kéo ra đông nghịt. Ông Vàng ngước lên nhìn trời đang lác đác có hạt mưa, động viên mọi người: - Đêm nay chúng mình phải khiêng suốt đêm mới xong. Bà con chúng ta hãy cố gắng lên! Dưới bến, thuyền nan đỗ san sát. Ngoài bãi, các chiến sĩ đã tháo rời các bộ phận máy móc và chèn lót cẩn thận. Mọi người chia thành từng tốp, lần lượt khiêng xuống thuyền. Tiếng cười nói, tiếng gọi nhau ầm ĩ trên khúc sông. Thùy hòa mình vào cái không khí ồn ào chung quanh. Cô nhập vào một tốp. Gần một chục người xúm xít quanh bốn chiếc đòn khiêng lồng vào https://thuviensach.vn một khối máy rất lớn. Sau tiếng hô "hai, ba" tất cả đứng lên. Chiếc đòn dồn sức nặng trên đôi vai bé nhỏ của Thùy. Cô vịn tay lên vai mấy người đàn bà đi bên cạnh, nhích từng bước xuống phía bờ sông. Ván cầu và be thuyền trơn tuột, dính đầy bùn. Từng người lần lượt bước lên. Thùy đang cố lấy đà bước lên chiếc cầu gỗ, chợt có người gọi phía trước "Cô đấy à?". Thùy ngửng lên, trông thấy một bóng người đàn bà cao lớn, cô nhận ngay ra bác Thỉnh. Từ trên thuyền, bác Thỉnh vội vã len qua mấy người đàn ông, bước nhanh xuống và ghé vai vào đoạn đòn khiêng sau lưng Thùy. Bộ phận máy được đặt xuống nhẹ nhàng, chiếm gần hai khoang thuyền. - Sức tôi còn con gái mà thua bác. Không có bác đỡ, tôi khó mà lên cầu được! - Thùy thở phào, nói một cách ngượng nghịu. Bác Thỉnh kêu: - Tôi chưa thấy cô giáo nào như cô, việc gì cũng cứ lăn vào! Thùy đáp: - Hôm nay các giáo viên đều đi khiêng máy, cả các em học sinh lớn nữa! Chiếc thuyền từ từ trôi ra giữa sông, nước đã mấp mé bên mạn. Bác Thỉnh ngồi sát bên Thùy, hỏi thăm: - Vừa rồi cô về thăm nhà, cụ có mạnh khỏe không? - Tôi chưa về trên nhà được, bác ạ! Câu hỏi của bác Thỉnh làm cho Thùy lại nghĩ đến mẹ. Đã gần một tháng, cô chưa về nhà. Trước kia, hồi tình hình còn yên tĩnh, tuần nào cô https://thuviensach.vn cũng về trên phố thăm mẹ một lần. Thế mà lâu nay, công việc nhà trường và công việc địa phương quá bề bộn, mặc dầu cô luôn luôn nghĩ đến mẹ, càng thương mẹ nhiều hơn, vẫn không thể về được. Một lát, bác Thỉnh đưa mắt nhìn ra mé cửa sông và hỏi Thùy: - Lâu nay, ngoài trường cũng không nhận được lá thư nào của thằng Bân ư? Thùy còn ngồi yên lặng chưa kịp đáp, bác đã nói tiếp: - Cái thằng gan thế. Cô ngồi sát vào đây kẻo nước sánh vào ướt hết. Nó đánh nhau bị thương nặng mà chẳng hề báo tin gì về nhà đấy! Thùy nghe và giật mình: - Ai báo cho bác cái tin ấy? - Ông Lâm bảo với tôi mà! Từ hôm ông Lâm về nói cái tin ấy, tôi thương nó quá. Chả lẽ lại đi giận con? Vài hôm nữa, tôi định đi thăm nó, xem nó bị thương ra làm sao mà chẳng gửi thư từ về nhà... Chiếc thuyền đã sang đến bãi. Mọi người đứng dậy lại bám quanh những chiếc đòn khiêng. Bờ đất bên này càng tối. Tất cả chìm trong một màu đen dày đặc. Những cành sú chi chít, kết chặt lấy nhau như một bức thành. Mấy người đi đầu phải vừa đi vừa đưa tay ra phía trước sờ soạng để lần lối đi. Thùy như người bị lạc giữa bóng tối trong rừng. Cô chỉ nghe tiếng nói lao xao, và bốn phía sờ chỗ nào cũng tua tủa những cành cây. Dưới đất xông lên mùi bùn, đặt bàn chân xuống chỗ nào cũng lún ngập đến gối. Bác Thỉnh bảo Thùy: https://thuviensach.vn - Đoạn này khó đi lắm, cô để tôi khiêng một mình. Từ đấy cho đến khi vào đến chân núi, một mình bác Thỉnh giữ một đầu đòn. Máy nặng, trời tối, rừng như vây lấy nhưng bác vẫn cứ bước băng băng. Hình như bác cũng đã quên cả việc Bân bị thương và nỗi lo lắng của mình. Chốc chốc, Thùy tới bên cạnh: - Bác để cho tôi khiêng một đoạn. Bác Thỉnh trao chiếc đòn cho Thùy, nhưng chỉ một lát, bác đã ghé đôi vai chắc chắn của mình vào phía sau. Trong khi những chiếc thuyền của hợp tác xã làng Kiều liên tiếp chở những chuyến máy đầu tiên sang rừng thì dân công các xã ở gần cũng tới, đứng rải rác hay tập hợp thành hàng ngũ bên kia sông. Trên bờ đê, đàn ông, đàn bà chen chúc, áo tơi lá và chăn chiếu loạt soạt, tiếng người phụ trách hô khẩu lệnh tập họp, tiếng cười ré lên trong đám con gái, những đốm thuốc lá cháy lác đác... Trước cửa trường học, ông Vàng lật đật xách chiếc đèn bão chạy đi tìm các đồng chí phụ trách các xã. Các thứ máy chất đầy trên bãi Tàu đắm vẫn chưa đưa qua sông được bao nhiêu. Sau chuyến đầu tiên, số người chuyển máy được tách ra làm hai. Một nửa phụ trách khiêng máy từ bãi lên thuyền và một nửa khác, toàn là những người khỏe mạnh chuyển tiếp từ thuyền vào tận chân núi. Bác Thỉnh và Thùy đều xung phong ở lại bên rừng. Trong khi chờ chuyến thuyền thứ hai sang, bác Thỉnh dắt Thùy đến bên một gốc sú mọc sát bên bờ sông, mặt đất tương đối khô ráo và bằng phẳng. Bác với tay bẻ một cành lá đưa cho Thùy xua muỗi, rồi bảo: - Ta ngồi đây nghỉ một lát. https://thuviensach.vn Thùy ngồi xuống, tay không ngừng phe phẩy cành lá trên đôi bắp chân còn dính đầy bùn. Thùy bắt đầu nói với bác Thỉnh tất cả mọi việc mà cô đã biết. Cách đây mấy hôm, Bân đã biên thư trả lời cho cô biết anh sắp ra viện, anh rất khỏe mạnh, chỉ còn mấy ngày nữa là được trở về đơn vị; và Bân dặn cô không cần phải cho gia đình anh biết chuyện anh bị thương làm gì. Bác Thỉnh nghe xong, bác rất mừng vì Bân đã khỏi, nhưng lại trách Thùy: - Sao cô biết nó bị thương mà không bảo cho tôi biết? Thùy thú thực: - Hôm tôi vào ăn cơm, tôi đã định nói nhưng lại sợ... bác sinh ra lo lắng, tôi lại không dám... - Cô tưởng tôi lo, rồi đâm quýnh lên chứ gì? Chẳng phải đâu cô ạ, cháu nó đi đánh giặc, trước mũi tên hòn đạn bị sây sát là chuyện thường. Mình đánh nó thì nó cũng đánh mình. Rồi anh em trong đơn vị lại chăm sóc cho nó khỏi. Số đàn bà như tôi suốt đời chỉ thấy vất vả với lo lắng nên đã quen với những chuyện ấy đi rồi! Chỗ hai người đang ngồi, muỗi bay tỏa ra như trấu. Bác Thỉnh vẫn cởi trần, cầm chiếc áo cánh đập phành phạch vào hai bên vai. Bác vừa xua muỗi vừa kể lại trận càn năm đầu kháng chiến, ông cụ Lâm và ông Vàng phải rúc trong rừng gần nửa tháng, muỗi đốt sưng vù cả hai bắp tay. Lần địch càn ấy, người em trai ông Lâm làm quân báo xã bị địch phục kích bắt được. Nó đánh suốt nửa tháng, không còn sót một thứ đòn gì. Bác Thỉnh sót ruột vì thương em chồng, ngày nào cũng xách liễn cháo lên đồn khóc lóc đòi tiếp tế, đêm đêm lại nắm cơm đem lén ra rừng cho ông cụ. Người em bị địch bắt nhưng nhất định không chịu khuất phục. Về sau, chúng đã đổ thuốc đạn lên bụng và đốt. Một buổi trưa bác Thỉnh xách liễn cháo lên https://thuviensach.vn đến cổng bốt Kiều, liền vứt ngay xuống và chạy vào sân cõng xác em chồng về... Bác Thỉnh kể cho Thùy nghe những đận gian lao thời kháng chiến, bác ngồi suy nghĩ một lát rồi tâm sự: - Đời người ta cũng có nhiều thứ khổ. Đói là một. Nhưng cái đói cũng không bằng thằng giặc. Hồi kháng chiến, giặc bắt bớ lùng sục, nay bắt người, mai phục kích tra khảo. Có những lúc tôi lo đến nẫu gan nẫu ruột. Nhưng ngồi mà lo cũng chẳng được! Tôi vẫn ăn vẫn làm, vẫn đẻ con, nuôi con. Người ta vẫn bảo cái con mẹ Thỉnh không có ruột, chỉ biết làm như trâu. Thế đấy cô ạ! Trời sinh ra người đàn bà để mà gánh vác... Kìa, thuyền đã sang rồi, chuyến này tôi xem ra còn nặng hơn chuyến trước đấy! Bác Thỉnh mặc áo đứng dậy và đi xuống gần mép nước. Bóng bác cao lớn, đôi vạt áo cánh buông lòa xòa. Thùy cũng đi theo bác. Năm chiếc thuyền sang cùng một lúc. Cả năm chiếc đều không chở máy mà dành để chở dân công mấy xã tranh thủ sang rừng trước. Trong phút chốc, khu rừng sú như bừng tỉnh. Xung quanh chỗ hai người đứng, nổi lên tiếng dao phát cây rào rào. Tận trong khe sâu sát chân núi vang ra tiếng cây đổ. Một ngọn đuốc soi lập lòe. Lửa đuốc loang ra càng nhiều. Đoàn người các xã vẫn ùn ùn đổ vào các ngách rừng. Tiếng dao chặt gốc cây chan chát. Một cây cao đổ ập xuống làm cho một cặp chim le le đang ngủ chợt giật mình thức giấc, cất lên mấy tiếng kêu hốt hoảng rồi đập cánh bay ra ngoài sông. Thùy đứng giữa khu rừng tối, lập lòe ánh đuốc và lắng tai nghe những tiếng động của rừng ở chung quanh, tự nhiên cô quờ tay nắm lấy bàn tay rất to và ráp của bác Thỉnh. Khu rừng sú âm u, gần mười năm nay chỉ có chim le le và giống cá nác ở đã thức dậy đột ngột, như mười năm kháng chiến, nó vẫn thức để https://thuviensach.vn lắng nghe từng tiếng bước chân địch đi càn và vây rừng. https://thuviensach.vn CỬA SÔNG Nguyễn Minh Châu www.dtv-ebook.com Chương 9 Sau khi đi nghiên cứu địa hình với Quang, Lâm trở về huyện để triệu tập cuộc họp huyện ủy mở rộng, bàn công tác quốc phòng và chuẩn bị chiến đấu theo kế hoạch của tỉnh. Trong cuộc họp có đông đủ các bí thư và chủ tịch các xã, Lâm báo cáo nghị quyết của huyện ủy về những công tác sắp tới và dành thời gian rộng rãi cho các cán bộ thảo luận. Suốt hai ngày liền, Lâm đi đến từng tổ chăm chú nghe các ý kiến. Một số cán bộ dưới nhắc huyện ủy không được quên việc xây dựng kinh tế. Một số khác đòi phải tập trung sự lãnh đạo vào công tác quốc phòng và chuẩn bị chiến đấu hơn nữa. Sau khi nghe rất nhiều ý kiến, Quang hiểu các cán bộ hơn và cũng hiểu mình hơn. Khi kết luận cuộc thảo luận, Lâm đã vận dụng chủ trương của Đảng để giải quyết mối quan hệ giữa kinh tế và quốc phòng trong phạm vi địa phương của mình. Trong tình thế mới, cần trang bị cơ khí nhỏ cho các hợp tác xã, phát triển thêm màng lưới thủy lợi, càng phải đẩy năng suất lúa lên cao hơn nữa, nhưng tuyệt đối không thể ỷ vào nhiệm vụ kinh tế mà lơ là nhiệm vụ quốc phòng. Trước mắt, nhân dân toàn huyện phải dốc sức hoàn thành căn cứ tàu hải quân ở cửa sông Kiều. Khi cùng huyện ủy quyết định như thế, Lâm đã suy nghĩ rất kỹ, đã tính toán số nhân công phải huy động, biết rõ nhân dân sẽ rất vất vả nhưng cũng biết rõ nhân dân sẽ quyết tâm làm. Lâm đặt mình vào cương vị đại diện cho Đảng, lại đặt mình vào quần chúng để xem xét các công việc làm của mình. Đứng ở cương vị một người cầm đầu phong trào địa phương, nếu Lâm lãnh đạo sản xuất kém, nhân dân sẽ coi ông như một bí thư huyện kém tinh thần trách nhiệm và năng lực; nhưng giữa lúc cả nước đang có chiến tranh, lúc đất nước đang phải đương https://thuviensach.vn