🔙 Quay lại trang tải sách pdf ebook Công Nghệ Sinh Học Cho Nông Dân Nuôi Trồng Thủy Đặc Sản Ebooks Nhóm Zalo https://thuviensach.vn https://thuviensach.vn CÔNG NGHỆ SINH HỌC CHO NÔNG DÂN NUÔI TRỒNG THỦY ĐẶC SẢN https://thuviensach.vn Héi ®ång chØ ®¹o xuÊt b¶n Chñ tÞch Héi ®ång TS. NguyÔn ThÕ Kû Phã Chñ tÞch Héi ®ång TS. NguyÔn Duy Hïng Thμnh viªn TS. NguyÔn An Tiªm TS. KhuÊt Duy Kim H¶i NguyÔn Vò Thanh H¶o 2 https://thuviensach.vn CÔNG NGHỆ SINH HỌC CHO NÔNG DÂN NUÔI TRỒNG THỦY ĐẶC SẢN NHÀ XUẤT BẢN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA NHÀ XUẤT BẢN HÀ NỘI HÀ NỘI - 2012 https://thuviensach.vn nhãm biªn so¹n néi dung lª thanh b×nh lª xu©n tμi nguyÔn thÞ xu©n hiÖu ®Ýnh gs. ts. nguyÔn thiÖn, Héi Ch¨n nu«i ViÖt Nam ban biªn tËp néi dung Chñ tÞch Héi ®ång: TS. Lª Xu©n Rao, Gi¸m ®èc Së Khoa häc c«ng nghÖ Hμ Néi ThS. Vò Nh− H¹nh, Gi¸m ®èc Trung t©m Tin häc vμ Th«ng tin khoa häc c«ng nghÖ NguyÔn Thu T©m, Th− ký Tßa so¹n T¹p chÝ Th¨ng Long Khoa häc vμ C«ng nghÖ Mai ThÞ Xu©n, Biªn tËp viªn RPC https://thuviensach.vn chó dÉn nhμ xuÊt b¶n Thùc hiÖn §Ò ¸n trang bÞ s¸ch cho c¬ së x·, ph−êng, thÞ trÊn cña Ban Tuyªn gi¸o Trung −¬ng vμ nh»m triÓn khai Ch−¬ng tr×nh träng ®iÓm ph¸t triÓn vμ øng dông c«ng nghÖ sinh häc trong lÜnh vùc n«ng nghiÖp vμ ph¸t triÓn n«ng th«n ®Õn n¨m 2020 ®· ®−îc Thñ t−íng ChÝnh phñ phª duyÖt víi môc tiªu t¹o ra c¸c gièng c©y trång, vËt nu«i, chñng vi sinh vËt, c¸c chÕ phÈm c«ng nghÖ sinh häc n«ng nghiÖp míi cã n¨ng suÊt, chÊt l−îng vμ hiÖu qu¶ kinh tÕ cao, phôc vô tèt nhu cÇu chuyÓn ®æi c¬ cÊu kinh tÕ trong lÜnh vùc n«ng nghiÖp vμ ph¸t triÓn n«ng th«n, Nhμ xuÊt b¶n ChÝnh trÞ quèc gia - Sù thËt phèi hîp cïng Nhμ xuÊt b¶n Hμ Néi xuÊt b¶n cuèn s¸ch C«ng nghÖ sinh häc cho n«ng d©n nu«i trång thñy ®Æc s¶n. Cuèn s¸ch gåm hai phÇn. PhÇn I. C«ng nghÖ sinh häc trong ch¨n nu«i thñy s¶n; PhÇn II. Nh©n gièng vμ nu«i mét sè lo¹i thñy s¶n phæ biÕn. §©y lμ cuèn s¸ch n»m trong bé s¸ch C«ng nghÖ sinh häc cho n«ng d©n, ®−îc coi lμ cÈm nang cña bμ con n«ng d©n trong viÖc ®Èy nhanh qu¸ tr×nh sö dông c«ng nghÖ sinh häc trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. Xin giíi thiÖu cuèn s¸ch cïng b¹n ®äc. Th¸ng 11 n¨m 2012 NHμ XUÊT B¶N CHÝNH TRÞ QUèC GIA - sù thËt5 https://thuviensach.vn 6 https://thuviensach.vn Lêi nãi ®Çu C«ng nghÖ sinh häc lμ mét b−íc tiÕn míi nhÊt trong nç lùc l©u dμi chinh phôc tù nhiªn ®Ó n©ng cao ®êi sèng vμ søc kháe con ng−êi. Môc tiªu cña c«ng nghÖ sinh häc lμ n©ng cao n¨ng suÊt vμ nh÷ng ®Æc tÝnh tèt cña c¸c s¶n phÈm l−¬ng thùc cã nguån gèc ®éng vËt vμ thùc vËt gãp phÇn gi¶m n¹n ®ãi, ®¸p øng nhu cÇu l−¬ng thùc cña mét hμnh tinh víi d©n sè ®ang gia t¨ng vÒ sè l−îng vμ n©ng tuæi thä trong khi vÉn gi¶m ®−îc nh÷ng t¸c ®éng tiªu cùc ®èi víi m«i tr−êng. §Õn n¨m 2007, cã 23 quèc gia canh t¸c c©y trång c«ng nghÖ sinh häc bao gåm 12 n−íc ®ang ph¸t triÓn vμ 11 n−íc c«ng nghiÖp. Hoa Kú, ¸chentina, Braxin, Cana®a, Ên §é vμ Trung Quèc lμ nh÷ng quèc gia ®−a c©y trång c«ng nghÖ sinh häc vμo canh t¸c nhiÒu nhÊt. Tæng diÖn tÝch ®Êt trång c©y c«ng nghÖ sinh häc tõ n¨m 1996 ®Õn n¨m 2007 ®¹t 690 triÖu ha (1,7 tû mÉu) t¨ng 67 lÇn so víi n¨m 1996 víi gi¸ trÞ thÞ tr−êng c©y trång c«ng nghÖ sinh häc theo −íc tÝnh cña H·ng ph©n tÝch thÞ tr−êng Cropnosis lμ 6,9 tû ®«la, ®−a c«ng nghÖ sinh häc trë thμnh thμnh tùu ®−îc øng 7 https://thuviensach.vn dông nhanh nhÊt trong n«ng nghiÖp. ViÖc n«ng d©n ®−a c©y trång c«ng nghÖ sinh häc vμo canh t¸c víi tèc ®é rÊt cao ®· cho thÊy c©y trång c«ng nghÖ sinh häc ®ang ph¸t triÓn rÊt tèt, mang l¹i lîi Ých vÒ kinh tÕ, m«i tr−êng, søc khoÎ vμ x· héi cho n«ng d©n ë c¸c n−íc ph¸t triÓn vμ ®ang ph¸t triÓn. Ch−¬ng tr×nh träng ®iÓm ph¸t triÓn vμ øng dông c«ng nghÖ sinh häc trong lÜnh vùc n«ng nghiÖp vμ ph¸t triÓn n«ng th«n ®Õn n¨m 2020 ®−îc Thñ t−íng ChÝnh phñ phª duyÖt víi môc tiªu t¹o ra c¸c gièng c©y trång, vËt nu«i, chñng vi sinh vËt, c¸c chÕ phÈm c«ng nghÖ sinh häc n«ng nghiÖp míi cã n¨ng suÊt, chÊt l−îng vμ hiÖu qu¶ kinh tÕ cao, phôc vô tèt nhu cÇu chuyÓn ®æi c¬ cÊu kinh tÕ trong lÜnh vùc n«ng nghiÖp vμ ph¸t triÓn n«ng th«n. Giai ®o¹n 2006 - 2010, Ch−¬ng tr×nh ®· t¹o ra hoÆc tiÕp nhËn vμ lμm chñ ®−îc mét sè c«ng nghÖ sinh häc hiÖn ®¹i, øng dông cã hiÖu qu¶ vμo s¶n xuÊt, chän t¹o ®−îc mét sè gièng c©y trång, vËt nu«i b»ng kü thuËt sinh häc ph©n tö vμ ¸p dông vμo s¶n xuÊt; chän t¹o ®−îc mét sè dßng c©y trång biÕn ®æi gen trong ph¹m vi phßng thÝ nghiÖm vμ thö nghiÖm trªn ®ång ruéng. Nh»m gãp phÇn ®Èy nhanh qu¸ tr×nh sö dông c«ng nghÖ sinh häc trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp Trung t©m Tin häc vμ Th«ng tin khoa häc c«ng nghÖ phèi hîp víi Trung t©m Nghiªn cøu hç trî xuÊt b¶n tæ chøc biªn so¹n vμ xuÊt b¶n bé s¸ch “C«ng nghÖ sinh häc cho n«ng d©n”. 8 https://thuviensach.vn §©y lμ lÇn xuÊt b¶n ®Çu tiªn cho tñ s¸ch x·, ph−êng, thÞ trÊn nªn khã tr¸nh khái cã nh÷ng thiÕu sãt, mong b¹n ®äc gãp ý, chØnh söa ®Ó lÇn xuÊt b¶n sau ®−îc hoμn thiÖn h¬n. Xin c¶m ¬n! ban biªn tËp néi dung 9 https://thuviensach.vn 10 https://thuviensach.vn PhÇn I C«ng nghÖ sinh häc trong ch¨n nu«i thñy s¶n I. Chän t¹o gièng - sinh s¶n ë vËt nu«i vμ thuû s¶n C«ng nghÖ sinh häc lμ ch×a kho¸ cho ®æi míi trong ch¨n nu«i, nu«i trång - chÕ biÕn thuû s¶n vμ cã t¸c ®éng to lín ®Õn c¶ hai ngμnh nμy. TiÕn bé trong sinh häc ph©n tö vμ sù ph¸t triÓn nhanh chãng vÒ sinh häc sinh s¶n ®· ®em ®Õn nh÷ng c«ng cô m¹nh cho viÖc ®æi míi nμy. C¸c c«ng nghÖ nh− lËp b¶n ®å gen vμ ®¸nh dÊu ph©n tö ®em l¹i lîi Ých to lín vÒ nhËn thøc, hÖ thèng ho¸ vμ qu¶n lý ®èi víi c¸c nguån gen vËt nu«i, thuû s¶n còng nh− víi c©y n«ng nghiÖp vμ l©m nghiÖp. Kü thuËt di truyÒn øng dông trong ch¨n nu«i vμ thuû s¶n mÆc dï cã sù kh¸c biÖt vÒ kü thuËt nh−ng c«ng nghÖ sinh s¶n l¹i ®Æc biÖt ®−îc chó träng trong hai ngμnh nμy. Môc tiªu chÝnh cña c«ng nghÖ sinh s¶n ë vËt nu«i nh»m t¨ng hiÖu qu¶ sinh s¶n vμ c¶i thiÖn di truyÒn ë vËt nu«i. C¶i thiÖn gièng vËt nu«i néi ®Þa 11 https://thuviensach.vn lμ mét chiÕn l−îc ph¸t triÓn ch¨n nu«i bÒn v÷ng ë c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn. C«ng nghÖ sinh häc sinh s¶n ë thuû s¶n t¹o c¬ héi ®Ó t¨ng tû lÖ nu«i trång vμ t¨ng c−êng qu¶n lý c¸c loμi thuû s¶n nu«i trång, h¹n chÕ tiÒm n¨ng sinh s¶n cña c¸c loμi thuû s¶n biÕn ®æi gen. Gièng lμ kh©u rÊt quan träng trong nu«i trång thñy s¶n, gièng tèt, th¶ nu«i ®óng thêi vô cã ý nghÜa rÊt lín trong viÖc n©ng cao n¨ng suÊt vμ s¶n l−îng nu«i trång thñy s¶n. Do vËy viÖc tËp trung nghiªn cøu vμ øng dông c«ng nghÖ s¶n suÊt gièng tiªn tiÕn, chÊt l−îng cao, sinh tr−ëng nhanh, kh¸ng bÖnh tèt; viÖc nu«i thö nghiÖm gièng míi, phï hîp cho n¨ng suÊt cao ®¶m b¶o an toμn vÖ sinh thùc phÈm vμ nh©n réng trong nh©n d©n lμ ®Æc biÖt quan träng. Nh÷ng n¨m gÇn ®©y, c«ng nghÖ chän t¹o, nh©n gièng thñy s¶n; c¸c ch−¬ng tr×nh s¶n xuÊt gièng nh»m khai th¸c, sö dông nguån gen b¶n ®Þa vμ gièng nhËp néi phôc vô ®a d¹ng hãa s¶n phÈm nu«i... ®−îc triÓn khai tÝch cùc, hiÖu qu¶. C«ng t¸c khoa häc vμ c«ng nghÖ vÒ gièng ®· ®−îc ®Èy m¹nh (b»ng nhiÒu gi¶i ph¸p ®ång bé), nh−: chØ ®¹o t¨ng c−êng bæ sung nh©n lùc vμ trang thiÕt bÞ cho c¸c tæ chøc khoa häc vμ c«ng nghÖ trong ngμnh. TËp trung nguån lùc chñ yÕu cho nghiªn cøu c¬ së khoa häc b¶o tån quü gen; nghiªn cøu thuÇn hãa gièng nhËp néi; n©ng cao chÊt l−îng gièng ®èi víi 12 https://thuviensach.vn c¸c loμi c¸ n−íc ngät; nghiªn cøu c«ng nghÖ sinh s¶n nh©n t¹o mét sè ®èi t−îng thñy s¶n cã gi¸ trÞ kinh tÕ cao vμ quý hiÕm; tæ chøc b¶o tån ®μn gièng vμ hoμn thiÖn c«ng nghÖ s¶n xuÊt gièng. §Çu t− cho c«ng t¸c chuyÓn giao c«ng nghÖ s¶n xuÊt gièng c¸c loμi thñy s¶n néi ®Þa tõ c¸c c¬ së nghiªn cøu trong n−íc ®Õn tõng ®Þa ph−¬ng; nhËp khÈu c«ng nghÖ s¶n xuÊt gièng (®èi víi mét sè loμi thñy s¶n cã gi¸ trÞ) cña n−íc ngoμi. HiÖn nay, c¶ n−íc cã h¬n 500 tr¹i gièng thñy s¶n n−íc ngät, s¶n xuÊt kho¶ng 12 tû con gièng/n¨m, riªng ë miÒn T©y Nam Bé cã 145 tr¹i, mçi n¨m cung cÊp 4 tû con gièng c¸ da tr¬n (c¸ tra, ba sa), h¬n 5.000 tr¹i gièng t«m só (s¶n xuÊt h¬n 20 tû con gièng/n¨m) vμ hμng ngh×n tr¹i gièng s¶n xuÊt gièng c¸c loμi c¸ biÓn, gi¸p x¸c, ®éng vËt th©n mÒm, bß s¸t, l−ìng c−... cung cÊp con gièng phôc vô nhu cÇu ph¸t triÓn nu«i trång cña nh©n d©n ë c¸c vïng sinh th¸i kh¸c nhau. C«ng nghÖ s¶n xuÊt nh÷ng gièng c¸ n−íc ngät chñ lùc ®· ®−îc phæ th«ng hãa, ng−êi d©n vμ doanh nghiÖp ®· cã thÓ tù s¶n xuÊt con gièng... Nh×n chung, c«ng t¸c gièng ®· ®¸p øng t−¬ng ®èi tèt nhu cÇu cña s¶n xuÊt. §Æc biÖt lμ, c¸c nhμ khoa häc ®· t¹o ®−îc mét sè ®èi t−îng thñy s¶n n−íc ngät míi cã n¨ng suÊt cao nh− c¸ chÐp lai, trª lai, r« phi dßng GIFT; chän gièng vμ nghiªn cøu thμnh c«ng c«ng nghÖ sinh s¶n nh©n t¹o mét 13 https://thuviensach.vn sè ®èi t−îng thñy s¶n quý hiÕm, cã gi¸ trÞ kinh tÕ cao (nh− c¸c loμi c¸ song, c¸ giß, c¸ l¨ng, t«m só, t«m r¶o, cua biÓn, ghÑ, trai ngäc, hμu, sß huyÕt, èc h−¬ng, vÑm xanh...). Mét sè loμi kh¸c, cã gi¸ trÞ kinh tÕ cao (nh− c¸ Mrigal, c¸ Rohu, v−îc, c¸ chim tr¾ng n−íc ngät...) ®· ®−îc di gièng thuÇn ho¸ thμnh c«ng. Loμi rong sôn ®á, mét ®èi t−îng cã gi¸ trÞ kinh tÕ, ®−îc du nhËp, thuÇn vμ nh©n gièng h¬n 10 n¨m nay, ®· ph¸t triÓn tèt ë c¸c lo¹i thñy vùc n−íc mÆn kh¸c nhau (Nam Trung Bé, Nam Bé), t¹o nguån s¶n phÈm xuÊt khÈu cã gi¸ trÞ vμ khèi l−îng lín. C¸c tiÕn bé vÒ c«ng nghÖ s¶n xuÊt gièng ®· gióp gi¶i quyÕt ®−îc phÇn lín sè l−îng gièng cho nhu cÇu nu«i trång, nhÊt lμ c¸c ®èi t−îng nu«i xuÊt khÈu ®ang gi÷ vÞ trÝ “chñ lùc” nh− t«m só, c¸ tra, c¸ ba sa, t«m cμng xanh... H¬n n÷a, ®· cã nh÷ng thμnh c«ng trong nh÷ng nghiªn cøu c«ng nghÖ s¶n xuÊt gièng rÊt ®éc ®¸o ch¼ng h¹n nh− øng dông c«ng nghÖ s¶n xuÊt t«m cμng xanh toμn ®ùc ®Ó ®−a vμo nu«i th−¬ng phÈm (v× con c¸i t¨ng tr−ëng chËm); hoÆc c«ng nghÖ chuyÓn giíi tÝnh c¸ r« phi, t¹o ra hμng lo¹t c¸ ®¬n tÝnh ®ùc (®Ó kh¾c phôc nh−îc ®iÓm c¸ ®Î nhiÒu lÇn trong n¨m, kÝch cì nhá, n¨ng suÊt thÊp)... ®· t¹o ra n¨ng suÊt vμ hiÖu qu¶ kinh tÕ cao, t¨ng søc c¹nh tranh cña s¶n phÈm trªn thÞ tr−êng quèc tÕ. Chóng ta còng ®· lμm chñ ®−îc c«ng nghÖ s¶n xuÊt gièng c¸c loμi vi sinh vËt, t¶o biÓn lμm thøc 14 https://thuviensach.vn ¨n t−¬i sèng cho Êu trïng (t«m c¸), sö dông loμi vi t¶o biÓn ph©n bè tù nhiªn trong vïng biÓn n−íc ta, kÕt hîp víi du nhËp c¸c gièng vi t¶o tèt tõ bªn ngoμi, b¶o ®¶m cã ®ñ bé gièng vi t¶o lμm thøc ¨n trong giai ®o¹n −¬m nu«i Êu trïng. §©y lμ mét ®ãng gãp cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh n©ng cao tû lÖ sèng cña Êu trïng, ®−a c¸c c«ng nghÖ s¶n xuÊt gièng thuû s¶n trë nªn dÔ ¸p dông cho ng−êi d©n vμ n©ng cao hiÖu qu¶ kinh tÕ trong kh©u s¶n xuÊt con gièng. Bªn c¹nh nh÷ng nghiªn cøu øng dông thμnh c«ng c¸c c«ng nghÖ s¶n xuÊt gièng thñy s¶n; c¸c tiÕn bé kü thuËt quan träng nh− øng dông sinh häc ph©n tö vμ miÔn dÞch trong phßng vμ trÞ bÖnh nguy hiÓm ®èi víi t«m, c¸; kü thuËt nh©n gièng vi sinh vËt vμ nu«i t¶o trong nu«i d−ìng Êu trïng; sö dông chÕ phÈm sinh häc ®Ó t¨ng kh¶ n¨ng chèng chÞu bÖnh cña vËt nu«i trong qu¸ tr×nh th©m canh... ®· ®−îc phæ cËp vμo thùc tiÔn s¶n xuÊt. Nh÷ng kÕt qu¶ nghiªn cøu vÒ c¸c ph−¬ng ph¸p b¶o qu¶n l¹nh tinh ®éng vËt thñy s¶n còng ®· gãp phÇn tÝch cùc cho c«ng t¸c chän gièng vμ b¶o qu¶n quü gen c¸c loμi quý hiÕm. Trong nh÷ng n¨m tíi, khoa häc vμ c«ng nghÖ vÒ gièng thñy s¶n sÏ h−íng tíi nh÷ng ®Çu t− ph¸t triÓn c«ng nghÖ cao, øng dông c«ng nghÖ sinh häc... §· cã nh÷ng ý kiÕn (cña c¸c nhμ khoa häc) ®Ò xuÊt: cÇn tiÕp tôc ®Çu t− x©y dùng vμ n©ng cÊp 15 https://thuviensach.vn c¸c phßng thÝ nghiÖm ®Ó cã kh¶ n¨ng nghiªn cøu tèt h¬n c¸c vÊn ®Ò cã liªn quan ®Õn s¶n xuÊt gièng thuû s¶n. TËp trung nghiªn cøu ph¸t triÓn c«ng nghÖ s¶n xuÊt gièng ®èi víi nh÷ng ®èi t−îng cã lîi thÕ thÞ tr−êng, nh÷ng ®èi t−îng nu«i trång míi cã gi¸ trÞ vμ chó ý nh÷ng ®èi t−îng b¶n ®Þa ®Ó lμm phong phó mÆt hμng xuÊt khÈu. TiÕp tôc c¸c h−íng b¶o tån vμ khai th¸c quü gen, n©ng cao chÊt l−îng di truyÒn cña mét sè ®èi t−îng thñy s¶n nu«i cã gi¸ trÞ kinh tÕ. Cïng víi viÖc b¶o tån nguån gen ®éng vËt thñy s¶n sèng, cÇn tõng b−íc ph¸t triÓn ng©n hμng b¶o qu¶n l¹nh; x©y dùng ng©n hμng gen vi sinh vËt vμ vi t¶o phôc vô s¶n xuÊt thøc ¨n t−¬i sèng cho nu«i trång; s¶n xuÊt chÕ phÈm sinh häc phôc vô qu¶n lý søc kháe ®éng vËt thñy sinh vμ m«i tr−êng... II. C¸c nguån tμi nguyªn di truyÒn vËt nu«i cña thÕ giíi Tæ chøc N«ng L−¬ng Liªn hîp quèc ®· yªu cÇu c¸c n−íc thμnh viªn thùc hiÖn chiÕn l−îc toμn cÇu ®Ó qu¶n lý c¸c nguån tμi nguyªn gièng vËt nu«i. Lμ mét phÇn trong chiÕn l−îc quèc gia ®Ó qu¶n lý c¸c nguån tμi nguyªn gièng vËt nu«i, FAO ®· mêi 188 n−íc thμnh viªn tham gia chuÈn bÞ B¸o c¸o ®Çu tiªn vÒ thùc tr¹ng c¸c nguån tμi nguyªn vËt nu«i vμ hoμn thμnh vμo n¨m 2006. §Õn nay ®· cã 145 n−íc ®ång ý göi b¸o c¸o vμ 30 b¸o c¸o ®· ®−îc 16 https://thuviensach.vn ph©n tÝch. Nh÷ng ph©n tÝch nμy cho thÊy thô tinh nh©n t¹o lμ mét c«ng nghÖ phæ biÕn nhÊt ®−îc øng dông trong ngμnh ch¨n nu«i ë c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn. NhiÒu n−íc yªu cÇu ®−îc hç trî ®μo t¹o vÒ thô tinh nh©n t¹o, trong khi ®ã c¸c b¸o c¸o còng nªu nh÷ng t¸c ®éng tiªu cùc tõ thô tinh nh©n t¹o nh− kÕ ho¹ch ph¸t triÓn kh«ng phï hîp vμ trùc tiÕp ®e däa ®Õn viÖc b¶o tån c¸c loμi vËt nu«i b¶n ®Þa. MÆc dï, viÖc sö dông qu¸ tr×nh rông trøng kÐp ®Ó truyÒn cÊy ph«i ®−îc nhiÒu n−íc ®Ò cËp ®Õn vμ c¸c n−íc nμy ®Òu mong muèn ®−îc tiÕp nhËn hoÆc më réng c«ng nghÖ nμy nh−ng môc tiªu cña c«ng nghÖ nμy l¹i kh«ng ®−îc ®Ò cËp râ rμng. TÊt c¶ c¸c n−íc ®Òu mong muèn tiÕp nhËn vμ ph¸t triÓn kü thuËt ph©n tö ®Ó bæ sung cho qu¸ tr×nh chän läc theo tÝnh tr¹ng. B¶o tån vËt liÖu di truyÒn ë nhiÖt ®é l¹nh s©u ®−îc x¸c ®Þnh lμ h−íng ®i −u tiªn cña nhiÒu n−íc; c¸c n−íc còng ®Ò cËp ®Õn viÖc h×nh thμnh c¸c ng©n hμng gen nh−ng cßn thÓ hiÖn nhiÒu h¹n chÕ. C¸c ®éng vËt biÕn ®æi gen còng ®−îc ®Ò cËp ®Õn nh−ng c¸c n−íc ®Òu thiÕu c¸c quy ®Þnh vμ h−íng dÉn phï hîp cho viÖc s¶n xuÊt, sö dông vμ trao ®æi s¶n phÈm cuèi cïng. Mét sè n−íc cho r»ng c«ng nghÖ sinh häc trong ngμnh ch¨n nu«i lμ mét h−íng ®i tÊt yÕu nh−ng kh«ng nªn theo ®uæi b»ng ®−îc mμ chØ nªn coi ®ã lμ mét phÇn trong chiÕn l−îc chung ®Ó c¶i t¹o gièng vËt nu«i. 17 https://thuviensach.vn III. Thô tinh nh©n t¹o vμ truyÒn cÊy ph«i TiÕn bé trong thô tinh nh©n t¹o vμ kü thuËt rông trøng kÐp ®Ó phôc vô cho truyÒn cÊy ph«i ®· cã t¸c ®éng ®¸ng kÓ ®Õn c¸c ch−¬ng tr×nh c¶i t¹o gièng vËt nu«i ë c¸c n−íc ph¸t triÓn vμ nhiÒu n−íc ®ang ph¸t triÓn v× c¸c n−íc nμy ®Èy nhanh ®−îc qu¸ tr×nh c¶i t¹o gièng, gi¶m nguy c¬ l©y truyÒn bÖnh, nh©n nhanh sè l−îng gièng vËt nu«i tõ c¸ thÓ gièng tèt h¬n, vÝ dô nh− con ®ùc trong thô tinh nh©n t¹o vμ con c¸i trong tr−êng hîp truyÒn cÊy ph«i. C¸c n−íc nμy còng khuyÕn khÝch lÜnh vùc t− nh©n tham gia ho¹t ®éng nghiªn cøu, chän gièng vËt nu«i vμ ®· më réng ®−îc thÞ tr−êng cho gièng bè mÑ tèt. Thô tinh nh©n t¹o chØ hiÖu qu¶ khi c¸c trang tr¹i ch¨n nu«i cã n¨ng lùc kü thuËt, thÓ chÕ vμ tæ chøc cao h¬n h¼n vμ con ®ùc ®−îc sö dông trùc tiÕp vμo môc ®Ých nh©n gièng. VÒ mÆt tÝch cùc, n«ng d©n sö dông thô tinh nh©n t¹o sÏ kh«ng ph¶i ®èi mÆt víi chi phÝ s¶n xuÊt cao hoÆc hiÓm häa trong nu«i d−ìng ®ùc gièng mμ vÉn cã thÓ tiÕp cËn ®−îc nguån tinh trïng ë mäi n¬i trªn thÕ giíi. MÆc dï thô tinh nh©n t¹o ®−îc sö dông réng r·i ë c¸c n−íc ph¸t triÓn vμ nhiÒu n−íc ®ang ph¸t triÓn, bao gåm c¶ trong c¸c ph−¬ng thøc ch¨n nu«i quy m« nhá nh−ng cã kü thuËt tiªn tiÕn, tuy nhiªn thô tinh nh©n t¹o chØ ®−îc ¸p dông ë c¸c trang tr¹i 18 https://thuviensach.vn ch¨n nu«i th©m canh c¸c vËt nu«i cã gi¸ trÞ cao. Kh«ng cã lý do gi¶i thÝch râ rμng cho ®iÒu nμy v× c¸c vÊn ®Ò kü thuËt liªn quan ®Õn s¶n xuÊt, b¶o qu¶n vμ c¸c kü n¨ng thô tinh nh©n t¹o ®Òu ®· ®−îc tiªu chuÈn ho¸ vμ chøng minh lμ cã hiÖu qu¶ ë m«i tr−êng nhiÖt ®íi. Thªm vμo ®ã cßn cã nhiÒu h¹n chÕ vÒ tæ chøc, thÓ chÕ vμ ®μo t¹o cho n«ng d©n vÒ kü thuËt thô tinh nh©n t¹o ®· ¶nh h−ëng tíi chÊt l−îng vμ hiÖu qu¶ cña c«ng nghÖ nμy. Nu«i cÊy ph«i ®· ®i mét b−íc xa h¬n thô tinh nh©n t¹o kÓ c¶ trong thμnh tùu vÒ di truyÒn, tr×nh ®é kü thuËt vμ tæ chøc cÇn cã. Nu«i cÊy ph«i lμ c¸c c«ng nghÖ c¬ b¶n ®Ó ¸p dông cho c¸c c«ng nghÖ sinh häc cao h¬n trong sinh s¶n nh− sinh s¶n v« tÝnh vμ chuyÓn gen. Lîi thÕ tiÒm n¨ng chÝnh cña c«ng nghÖ nu«i cÊy ph«i ë c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn cã thÓ lμ nhËp khÈu ph«i ®«ng l¹nh thay cho nhËp ®éng vËt sèng, ®Ó thμnh lËp c¸c ®μn gièng h¹t nh©n thÝch nghi ®−îc víi ®iÒu kiÖn së t¹i vμ gi¶m thiÓu rñi ro trong vÖ sinh thó y. IV. BiÕn ®æi bé nhiÔm s¾c thÓ vμ chuyÓn ®æi giíi tÝnh ë c¸ KiÓm so¸t giíi tÝnh vμ kh¶ n¨ng sinh s¶n cña c¸ cã tÇm quan träng trong th−¬ng m¹i vμ m«i tr−êng. Trong ch¨n nu«i thuû s¶n cã thÓ giíi tÝnh nμy quan träng h¬n giíi tÝnh kh¸c, vÝ dô chØ cã c¸ tÇm c¸i ®Î trøng vμ c¸ ®ùc Tilapia lín nhanh h¬n 19 https://thuviensach.vn c¸ c¸i. V« sinh ë c¸ ®«i khi lμ mét tÝnh tr¹ng ®−îc con ng−êi quan t©m v× khi sinh s¶n nã ¶nh h−ëng ®Õn h−¬ng vÞ, vÝ dô ë loμi hμu hoÆc c¸c loμi vËt nu«i (chuyÓn gen hoÆc kh«ng chuyÓn gen) cã thÓ ®−îc nu«i cïng víi c¸c quÇn thÓ tù nhiªn. BiÕn ®æi bé nhiÔm s¾c thÓ vμ chuyÓn ®æi giíi tÝnh lμ mét kü thuËt ®· ®−îc thiÕt lËp ®Ó kiÓm so¸t c¸c yÕu tè nμy. BiÕn ®æi bé nhiÔm s¾c thÓ, xö lý nhiÖt, ho¸ chÊt vμ sèc ¸p suÊt ®èi víi trøng c¸ ®Ó t¹o ra c¸c c¸ thÓ tam béi chø kh«ng ph¶i lμ l−ìng béi th«ng th−êng. Nh÷ng c¸ thÓ c¸ tam béi kh«ng tËp trung n¨ng l−îng cho sinh s¶n vμ nh− vËy chóng lμ d¹ng v« sinh. Sö dông mét sè lo¹i hoãcm«n cho c¸ ¨n cã thÓ chuyÓn ®æi giíi tÝnh ë c¸. VÝ dô c¸ ®ùc Tilapia chuyÓn thμnh c¸ c¸i khi xö lý víi oestrogene. Lo¹i c¸ ®ùc nμy khi giao phèi víi c¸ c¸i b×nh th−êng sÏ ®Î ra toμn c¸ ®ùc. V. Kü thuËt di truyÒn trong ch¨n nu«i thuû s¶n C«ng nghÖ gen ë vËt nu«i cã thÓ ®−îc sö dông ®Ó ®−a mét gen l¹ vμo hÖ gen cña vËt nu«i hoÆc v« hiÖu ho¸ mét gen nμo ®ã ®−îc chän. Ph−¬ng ph¸p ®−îc sö dông phæ biÕn nhÊt lμ b¾n ®o¹n AND vμo tiÒn nh©n cña trøng ®· thô tinh. HiÖn nay c«ng nghÖ nμy ®· thμnh c«ng víi ph−¬ng ph¸p míi lμ truyÒn nh©n vμ sö dông virus Lenti lμm vÐct¬ truyÒn AND. 20 https://thuviensach.vn MÆc dï thuËt ng÷ th× ®¬n gi¶n nh−ng c«ng nghÖ gen ®ßi hái ph¶i cã nguån lùc m¹nh míi cã thÓ ¸p dông ®−îc. Cho ®Õn nay ch−a cã øng dông c«ng nghÖ gen nμo thμnh c«ng trong lÜnh vùc th−¬ng m¹i n«ng nghiÖp. øng dông c«ng nghÖ gen trong t−¬ng lai cã thÓ chØ giíi h¹n trong viÖc s¶n xuÊt c¸c vËt nu«i chuyÓn gen ®Ó s¶n xuÊt c¸c s¶n phÈm c«ng nghiÖp hoÆc d−îc phÈm. C«ng nghÖ gen lμ mét lÜnh vùc n¨ng ®éng trong nghiªn cøu vμ ph¸t triÓn cña ngμnh thuû s¶n. KÝch th−íc lín vμ søc chÞu ®ùng tèt cña nhiÒu lo¹i trøng c¸ cho phÐp øng dông c«ng nghÖ truyÒn gen mét c¸ch thuËn lîi b»ng c¸ch tiªm trùc tiÕp mét gen l¹ vμo trøng hoÆc nhê thiÕt bÞ truyÒn tõ ®Ó trî gióp truyÒn gen th«ng qua sù chªnh lÖch tõ tr−êng. TruyÒn gen ë c¸ liªn quan ®Õn c¸c gen s¶n xuÊt hãcm«n sinh tr−ëng vμ c¸c hoãcm«n nμy thóc ®Èy t¨ng tr−ëng nhanh ë c¸ chÐp, c¸ Tilapia vμ c¸c loμi c¸ kh¸c. H¬n n÷a, mét gen cña c¸ b¬n m· ho¸ s¶n xuÊt lo¹i protein chèng b¨ng gi¸ ®−îc ®−a vμo c¸ håi víi hy väng kÐo dμi mïa vô nu«i c¸ håi. Gen nμy kh«ng s¶n xuÊt ®ñ lo¹i protein ®Ó kÐo dμi thêi gian loμi c¸ nμy sèng trong vïng n−íc l¹nh nh−ng l¹i cho phÐp c¸ håi tiÕp tôc t¨ng tr−ëng trong mÊy th¸ng mïa ®«ng, trong khi c¸ håi b×nh th−êng kh«ng thÓ t¨ng tr−ëng. Nh÷ng øng dông nμy vÉn cßn ®ang trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu vμ ph¸t triÓn; hiÖn nay c¸c s¶n phÈm c¸ chuyÓn gen vÉn ch−a cã mÆt trªn thÞ tr−êng. 21 https://thuviensach.vn VI. C«ng nghÖ sinh häc trong chÈn ®o¸n bÖnh vμ dÞch tÔ BÖnh ë thùc vËt vμ ®éng vËt khã chÈn ®o¸n v× c¸c triÖu chøng th−êng kh«ng ®iÓn h×nh hoÆc thËm chÝ hoμn toμn kh«ng thÓ hiÖn cho ®Õn khi dÞch bÖnh ®· lan réng. C¸c lo¹i kÝt thö dùa trªn nÒn t¶ng c«ng nghÖ sinh häc cao cho phÐp x¸c ®Þnh c¸c nh©n tè g©y bÖnh vμ gi¸m s¸t t¸c ®éng cña c¸c ch−¬ng tr×nh kiÓm so¸t bÖnh ë møc ®é chÝnh x¸c cao mμ tr−íc ®©y ch−a hÒ cã. DÞch tÔ ph©n tö ®Æc tr−ng bëi c¸c mÇm bÖnh (virus, vi khuÈn, ký sinh vμ nÊm) cã thÓ x¸c ®Þnh ®−îc nguån l©y nhiÔm cña chóng th«ng qua ph−¬ng ph¸p nh©n gen. ChÈn ®o¸n sím cã vai trß quan träng trong kiÓm so¸t dÞch tÔ v× nã gióp con ng−êi x¸c ®Þnh ®−îc t©m ®iÓm cña vïng dÞch ®Ó cã ph−¬ng thøc phßng, chèng phï hîp. VÝ dô, kÝt thö ELISA (thuèc thö enzym hÊp thô miÔn dÞch liªn kÕt) ®· trë thμnh mét ph−¬ng ph¸p chuÈn vμ gi¸m s¸t nhiÒu lo¹i bÖnh dÞch ë vËt nu«i vμ c¸ trªn toμn thÕ giíi; kü thuËt PCR (chuçi ph¶n øng ®a ph©n tö) ®−îc sö dông nhiÒu trong chÈn ®o¸n cña ngμnh b¶o vÖ thùc vËt vμ ®ang ®−îc øng dông ngμy cμng nhiÒu trong chÈn ®o¸n bÖnh ë vËt nu«i vμ thñy s¶n. HiÖu qu¶ cña c¸c ch−¬ng tr×nh b¶o vÖ thùc vËt vμ thó y ngμy cμng ®−îc n©ng cao lμ nhê vμo nh÷ng tiÕn bé trong c«ng nghÖ di truyÒn tiªn phong cho phÐp x¸c ®Þnh c¸c mÇm bÖnh ë d¹ng m«, d¹ng vËt sèng hoÆc thËm chÝ lμ mÉu n−íc hoÆc mÉu ®Êt. 22 https://thuviensach.vn VII. Dinh d−ìng vËt nu«i C«ng nghÖ sinh häc ®· hç trî tÝch cùc cho lÜnh vùc dinh d−ìng vËt nu«i nh− c¸c lo¹i enzym, c¸c lo¹i probiotics, c¸c lo¹i protein ®¬n bμo vμ c¸c chÊt phô gia thøc ¨n ch¨n nu«i cã nguån gèc kh¸ng sinh mμ ®−îc phÐp sö dông réng r·i trong hÖ thèng ch¨n nu«i th©m canh trªn toμn cÇu nh»m n©ng cao tÝnh chñ ®éng vÒ dinh d−ìng trong thøc ¨n ch¨n nu«i, t¨ng n¨ng suÊt vËt nu«i vμ thñy s¶n. C¸c c«ng nghÖ biÕn ®æi gen ngμy cμng ®−îc ¸p dông réng r·i nh»m c¶i thiÖn dinh d−ìng vËt nu«i nh− th«ng qua viÖc biÕn ®æi thøc ¨n ®Ó vËt nu«i dÔ tiªu ho¸ h¬n hoÆc lμ kÝch thÝch hÖ thèng tiªu ho¸ vμ h« hÊp cña vËt nu«i ®Ó chóng cã thÓ sö dông thøc ¨n hiÖu qu¶ h¬n. MÆc dï vËy th× tiÕn bé trong ph−¬ng ph¸p thø hai vÉn ch−a gióp chóng ta hiÓu ®Çy ®ñ vÒ di truyÒn, sinh lý vμ an toμn sinh häc. VIII. Tãm l−îc C«ng nghÖ sinh häc lμ mét lÜnh vùc nghiªn cøu bæ sung chø kh«ng thÓ thay thÕ cho nhiÒu lÜnh vùc nghiªn cøu n«ng nghiÖp truyÒn thèng. C«ng nghÖ sinh häc ®em l¹i nhiÒu c«ng cô ®Ó n©ng cao hiÓu biÕt cña chóng ta vμ t¨ng c−êng c«ng t¸c qu¶n lý c¸c nguån tμi nguyªn di truyÒn cho l−¬ng thùc, thùc phÈm vμ n«ng nghiÖp. C¸c c«ng cô nμy ®· ®ãng gãp cho c¸c ch−¬ng tr×nh chän gièng, b¶o 23 https://thuviensach.vn tån gièng vËt nu«i vμ trî gióp trong chÈn ®o¸n, ®iÒu trÞ, vμ phßng ngõa c¸c bÖnh ë thùc vËt, ®éng vËt. øng dông c«ng nghÖ sinh häc ®· ®em l¹i cho c¸c nhμ khoa häc nh÷ng kiÕn thøc míi vμ c«ng cô míi ®Ó hä cã thÓ ®¹t ®−îc nh÷ng kÕt qu¶ nghiªn cøu tèt h¬n vμ hiÖu qu¶ h¬n. Theo h−íng nμy, c¸c ch−¬ng tr×nh nghiªn cøu dùa trªn c«ng nghÖ sinh häc cã thÓ ®−îc xem nh− phÇn më réng cã tÝnh chÝnh x¸c cao h¬n cña c¸c ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu truyÒn thèng. §ång thêi, c«ng nghÖ gen cã thÓ lμ mét b−íc nh¶y trong chän t¹o gièng truyÒn thèng, v× c«ng nghÖ nμy trang bÞ cho céng ®ång khoa häc mét c«ng cô m¹nh ®Ó cÊy truyÒn vËt chÊt di truyÒn gi÷a c¸c sinh vËt mμ kh«ng thÓ chän t¹o theo c¸c ph−¬ng ph¸p truyÒn thèng. C«ng nghÖ sinh häc trong n«ng nghiÖp lμ khoa häc ®a ngμnh vμ ®a lÜnh vùc. §a sè c¸c kü thuËt ph©n tö vμ viÖc øng dông c¸c kü thuËt nμy liªn quan ®Õn nhiÒu lÜnh vùc cña l−¬ng thùc, thùc phÈm vμ n«ng nghiÖp nh−ng c«ng nghÖ sinh häc kh«ng thÓ ®øng riªng mét m×nh nã. VÝ dô, c«ng nghÖ gen trong trång trät kh«ng thÓ thùc hiÖn ®−îc khi kh«ng cã kiÕn thøc c¬ b¶n vÒ bé gen vμ nã sÏ Ýt ®−îc øng dông khi kh«ng cã c¸c ch−¬ng tr×nh chän t¹o gièng c©y trång. Môc tiªu cña bÊt cø nghiªn cøu nμo còng ®ßi hái sù tinh th«ng vÒ c¸c yÕu tè c«ng nghÖ. C«ng nghÖ sinh häc ph¶i lμ mét bé phËn cña mét ch−¬ng tr×nh nghiªn cøu 24 https://thuviensach.vn n«ng nghiÖp toμn diÖn vμ tÝch hîp ®Ó cã thÓ tËn dông lîi thÕ tõ c¸c ch−¬ng tr×nh ngμnh, ®a ngμnh vμ quèc gia. §iÒu nμy cã thÓ cã ý nghÜa cho c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn vμ c¸c ®èi t¸c ph¸t triÓn cña nh÷ng n−íc nμy khi hä x©y dùng vμ thùc thi c¸c chÝnh s¸ch nghiªn cøu, c¸c viÖn nghiªn cøu vμ c¸c ch−¬ng tr×nh x©y dùng n¨ng lùc quèc gia. C«ng nghÖ sinh häc trong n«ng nghiÖp mang tÇm quèc tÕ. MÆc dï, ®a sè c¸c nghiªn cøu c¬ b¶n vÒ sinh häc ph©n tö ®−îc thùc hiÖn ë c¸c n−íc ph¸t triÓn nh−ng nh÷ng nghiªn cøu ®ã còng mang l¹i lîi Ých cho c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn v× chóng t×m ra nh÷ng ph¸t hiÖn míi vÒ sinh lý cña tÊt c¶ c¸c loμi ®éng thùc vËt. Nh÷ng ph¸t hiÖn tõ c¸c dù ¸n lËp b¶n ®å gen ë ng−êi vμ ë chuét ®· ®em l¹i nh÷ng lîi Ých trùc tiÕp cho ch¨n nu«i; ng−îc l¹i c¸c nghiªn cøu vÒ ng« vμ g¹o l¹i cung cÊp thªm kiÕn thøc cho viÖc canh t¸c c¸c c©y trång kh¸c nh− lóa miÕn vμ lóa m¹ch ®en. Tuy nhiªn, cÇn cã nh÷ng nghiªn cøu cô thÓ vÒ c¸c gièng vËt nu«i vμ c¸c lo¹i vËt nu«i cã tÇm quan träng ®èi víi c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn. C¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn lμ n¬i cã sù ®a d¹ng sinh häc trong n«ng nghiÖp cao nhÊt thÕ giíi nh−ng l¹i cã rÊt Ýt nghiªn cøu vÒ hÖ thèng ho¸ c¸c loμi ®éng thùc vËt ë møc ®é ph©n tö ®Ó ®¸nh gi¸ tiÒm n¨ng s¶n xuÊt cña chóng, kh¶ n¨ng kh¸ng bÖnh vμ kh¸ng stress vÒ m«i tr−êng cña chóng hoÆc ®Ó cã chiÕn l−îc b¶o tån chóng l©u dμi. 25 https://thuviensach.vn ViÖc øng dông c¸c c«ng nghÖ sinh häc ph©n tö míi vμ c¸c chiÕn l−îc chän gièng míi cho gièng c©y trång vμ gièng vËt nu«i phï hîp víi ph−¬ng thøc s¶n xuÊt quy m« nhá ë c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn sÏ cã thÓ cßn h¹n chÕ trong t−¬ng lai gÇn v× rÊt nhiÒu lý do: ThiÕu nh÷ng nghiªn cøu dμi h¹n, thiÕu n¨ng lùc kü thuËt vμ ho¹t ®éng phï hîp, gi¸ trÞ th−¬ng m¹i thÊp cña c©y trång vμ vËt nu«i, thiÕu c¸c ch−¬ng tr×nh chän t¹o gièng truyÒn thèng phï hîp vμ ch−a lùa chän ®−îc m«i tr−êng s¶n xuÊt phï hîp. Tuy nhiªn, c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn ®· vμ ®ang cÇn ph¶i ®¸nh gi¸ ®Çy ®ñ vÒ c¸c lo¹i c©y trång biÕn ®æi gen vμ c¸c n−íc nμy sÏ ph¶i c©n nh¾c ®Õn kh¶ n¨ng sö dông c¸c c©y trång, vËt nu«i vμ thñy s¶n biÕn ®æi gen. C«ng nghÖ míi ®em ®Õn nhiÒu c¬ héi ®Ó t¨ng s¶n l−îng, chÊt l−îng s¶n phÈm vμ ph−¬ng thøc ch¨n nu«i bÒn v÷ng, nh−ng c«ng nghÖ còng t¹o ra th¸ch thøc míi cho lÜnh vùc nghiªn cøu vμ n¨ng lùc ®iÒu hμnh cña c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn. 26 https://thuviensach.vn PhÇn II Nh©n gièng vμ nu«i mét sè loμi thñy s¶n phæ biÕn I. S¶n xuÊt gièng vμ nu«i c¸ chÐp 1. S¶n xuÊt gièng vμ nu«i c¸ chÐp chän gièng V1 C¸ chÐp chän gièng V1 (c¸ chÐp lai ba m¸u) lμ kÕt qu¶ lai ghÐp ba dßng (c¸ chÐp tr¾ng ViÖt Nam, c¸ chÐp vÈy Hunggari víi c¸ chÐp vμng In®«nªxia), ®−îc ViÖn Nghiªn cøu Nu«i trång Thñy s¶n I (Bé Thñy s¶n) chän t¹o thμnh c«ng. C¸ chÐp gièng V1 nu«i mau lín, cho n¨ng suÊt cao, thÞt th¬m ngon, b¸n ®−îc gi¸ trªn thÞ tr−êng. 1.1. Ao nu«i vç thμnh thôc c¸ bè mÑ Ao nu«i c¸ c¸i cã diÖn tÝch 500 - 2.000m2, møc n−íc s©u 1,2 - 1,5m, ®¸y cã líp bïn dμy 0,15 - 0,2m, bê cao, kh«ng bÞ rß rØ, ®é pH tõ 6,5 - 8. Ao nu«i c¸ ®ùc chØ cÇn réng 400 - 1.000m2 vμ còng cã nh÷ng ®iÒu kiÖn nh− trªn, ph¶i tÈy v«i cho ao víi l−îng 7- 10kg v«i/100m2. Tuæi c¸ bè mÑ thÝch hîp 27 https://thuviensach.vn lμ 2 - 6 tuæi; cì nhá nhÊt ®èi víi c¸ c¸i: 1kg/con, c¸ ®ùc: 0,7kg/con. MËt ®é nu«i c¸ c¸i 10kg/100m2, c¸ ®ùc 15kg/100m2. Hμng tuÇn bãn 30 - 40kg ph©n lîn vμ 30 - 40kg ph©n xanh/100m2 ao. Tõ th¸ng 10 - 12 dïng thøc ¨n hçn hîp cã l−îng ®¹m trªn 25% (gåm c¸m g¹o, bét ng«, ®ç t−¬ng, bét c¸) cho ¨n hμng ngμy. L−îng thøc ¨n b»ng 3 - 5% khèi l−îng c¸ cã trong ao. Tõ th¸ng 1 - 2 mçi ngμy cho c¸ ¨n thªm 50g thãc mÇm. 1.2. Cho c¸ chÐp ®Î tù nhiªn ChuyÓn c¸ bè mÑ vμo ao n−íc s¹ch. Lμm c¸c khung th¶ bÌo lôc b×nh, rong hoÆc c¸c lo¹i sîi kh¸c ®Ó lμm gi¸ thÓ cho trøng b¸m sau khi c¸ ®Î. Vít c¸c gi¸ thÓ cã trøng b¸m chuyÓn sang bÓ Êp hoÆc xÕp vμo sμn Êp, th−êng xuyªn t−íi n−íc gi÷ Èm. 1.3. Cho c¸ ®Î theo ph−¬ng ph¸p nh©n t¹o Tiªm kÝch dôc tè cho c¸ c¸i hai lÇn (lÇn 1 vμo lóc 5 - 6 giê chiÒu, cø 1 - 2kg c¸ tiªm mét n·o chÐp; lÇn 2 vμo lóc 1 - 2 giê s¸ng, 1kg c¸ tiªm 3 n·o chÐp). ë nhiÖt ®é n−íc 20 - 250C, tõ 6 - 8 giê sau khi tiªm lÇn 2 trøng sÏ rông. Khi ®ã ph¶i b¾t c¸ nhÑ nhμng, tay bÞt lç sinh dôc, bäc c¸ trong v¶i mÒm, dïng v¶i mμn thÊm kh« bông c¸, vuèt nhÑ theo l−ên bông c¸ xu«i tõ phÝa ®Çu xuèng ®u«i. Trøng ®−îc høng vμo c¸c b¸t men lín hoÆc chËu nhùa, b¾t Ýt nhÊt 2 - 3 con c¸ ®ùc vuèt sÑ vμo b¸t hoÆc chËu trøng. Dïng l«ng c¸nh gμ khuÊy trén ®Òu trøng, 28 https://thuviensach.vn sau ®ã ®æ n−íc ngËp trøng vμ tiÕp tôc khuÊy ®Òu trong 5 - 10 phót ®Ó trøng thô tinh. Dïng gi¸ thÓ ®Ó cho trøng b¸m vμ ®−a vμo bÓ hay sμn Êp... C¸ bét sÏ në hÕt sau 3 - 5 ngμy ë nhiÖt ®é 24 - 280C. 1.4. Ch¨m sãc c¸ −¬ng TÈy dän kü ao −¬ng c¸ bét vμ bãn ph©n chuång, ph©n xanh. MËt ®é −¬ng trung b×nh 100 con/m2. Trong ba tuÇn −¬ng, mçi tuÇn bãn 10 - 15kg ph©n chuång, 10 - 15kg ph©n xanh/100m2 ao; dïng ph©n ®¹m vμ l©n ®Ó bãn ®iÒu chØnh mμu n−íc. Cho c¸ ¨n bét c¸m g¹o, bét ®Ëu t−¬ng, bét c¸ nh¹t trén lÉn, sao cho ®¹t l−îng ®¹m 25 - 30%. Trong 10 ngμy ®Çu, thøc ¨n ph¶i nÊu chÝn thμnh ch¸o, pha vμo n−íc råi r¶i ®Òu quanh ao. Nh÷ng ngμy sau, cho c¸ ¨n thøc ¨n d¹ng bét, mçi ngμy cho ¨n hai lÇn vμo s¸ng sím vμ chiÒu m¸t: cø 1 v¹n c¸ trong tuÇn thø nhÊt cho ¨n 0,2 - 0,4kg thøc ¨n tinh; tuÇn thø hai tõ 0,4 - 0,5kg; tuÇn thø ba tõ 0,5 - 1kg; sau 21 - 25 ngμy −¬ng tû lÖ sèng cña c¸ ®¹t 40 - 70%, cì c¸ 0,6 - 1g/con. 1.5. Bãn ph©n vμ cho c¸ ¨n khi −¬ng c¸ bét thμnh c¸ h−¬ng §iÒu kh¸c lμ ë chç mËt ®é −¬ng th−a h¬n (10 - 15 con/m2) vμ ph¶i cho c¸ ¨n nhiÒu h¬n. Cø 1 v¹n c¸ trong tuÇn 1 - 2 cho ¨n 1 - 4kg; tuÇn 3 - 4: 4 - 6kg, tuÇn 5 - 6: 6 - 8,5kg, tuÇn 7: 8,5 - 10kg. Cø 100m2 ao mçi tuÇn bãn 25 - 30kg ph©n chuång, 29 https://thuviensach.vn 20 - 25kg ph©n xanh. Sau 45 - 50 ngμy −¬ng, tû lÖ c¸ sèng b×nh qu©n ®¹t 50 - 70%, cì 15 - 20g/con. Khi nu«i ghÐp nhiÒu loμi c¸ trong ao c¸ thÞt chØ nªn th¶ c¸ chÐp víi tû lÖ 5 - 10%, mét con c¸ chÐp cÇn tõ 10 - 20m2 ®¸y ao. Khi nu«i c¸ chÐp ë ruéng tròng cã thÓ t¨ng tû lÖ th¶ c¸ chÐp tíi 60%. Khi nu«i ®¬n c¸ chÐp muèn cã c¸ thÞt cì 0,3 - 0,4kg/con sau 6 - 8 th¸ng nu«i th× cÇn th¶ gièng víi mËt ®é mét con/1,5 - 2m2; cì 0,7 - 0,8kg/con th¶ mËt ®é mét con/4 - 5m2. §Ó t¹o ra sù ph¸t triÓn ®éng vËt ®¸y lμm thøc ¨n cho c¸ cÇn bãn thªm ph©n chuång vμ ph©n xanh, mçi lo¹i 4 - 6 tÊn/ha ao. Dïng c¸m g¹o, bét ®Ëu t−¬ng, kh« dÇu, bét c¸ nh¹t trén ®Òu víi n−íc råi n¾m l¹i thμnh tõng n¾m nhá ®Ó cho c¸ ¨n. Theo c¸ch nu«i nμy, c¸ chÐp ®¹t tû lÖ sèng 80 - 90%; sau t¸m th¸ng nu«i cì c¸ trung b×nh ®¹t 0,5 - 0,7kg/con, n¨ng suÊt b×nh qu©n ®¹t 2 tÊn/ha. 2. Kü thuËt nu«i vç c¸ bè mÑ C¸ ®−a vμo nu«i vç cã ngo¹i h×nh ®Ñp, khoÎ m¹nh kh«ng cã biÓu hiÖn m¾c bÖnh. C¸ ®ùc tõ 0,8kg/c¸ thÓ trë lªn, c¸ c¸i tõ 1,0kg/c¸ thÓ trë lªn. C¸ ®ùc vμ c¸ c¸i ®−îc nu«i riªng ë c¸c ao kh¸c nhau víi mËt ®é 1kg/4 - 5m2. Thêi gian nu«i vç: C¸ ®−îc nu«i vç tõ cuèi th¸ng 9 n¨m tr−íc, ®Õn th¸ng 2 n¨m sau c¸ cã thÓ b¾t ®Çu sinh s¶n. 30 https://thuviensach.vn Ch¨m sãc: LiÒu l−îng thøc ¨n chiÕm 3 - 5% träng l−îng quÇn ®μn. Nu«i vç tÝch cùc hμm l−îng thøc ¨n ®−îc gi¶m dÇn tõ 5 - 3% tuú thuéc vμo thÓ tr¹ng c¸ qua kiÓm tra ®Þnh kú (mét lÇn/th¸ng). Nu«i vç thμnh thôc th−êng tr−íc khi cho c¸ ®Î tõ 30 - 45 ngμy ®èi víi chÝnh vô vμ 10 - 15 ngμy víi c¸ ®Î t¸i ph¸t. Trong thêi gian nu«i vç thμnh thôc cÇn cho c¸ ¨n thªm mÇm thãc. 2.1. Chän c¸ cho ®Î Chän c¸ c¸i cã bông mÒm, phÇn phô sinh dôc mμu hång. H¹t trøng rêi nhau, c¨ng ®Òu, mμu s¸ng tr¾ng. C¸ ®ùc ®−îc chän lμ nh÷ng c¸ thÓ khi vuèt nhÑ bông gÇn phÇn phô sinh dôc thÊy cã sÑ mμu tr¾ng s÷a. - KÝch dôc tè KÝch dôc tè th−êng dïng lμ LRH-A kÕt hîp víi DOM. C¸ c¸i ®−îc tiªm kÝch dôc tè hai lÇn. LÇn 1 tiªm 1/4 - 1/5 l−îng thuèc cÇn tiªm, sau kho¶ng 6 ®Õn 8 giê tiªm hÕt sè thuèc cßn l¹i. C¸ ®ùc chØ tiªm mét lÇn, tr−íc khi tiªm lÇn 2 cho c¸ c¸i kho¶ng hai giê. - Thu trøng vμ sÑ Trøng c¸ ®−îc vuèt vμo b¸t men hoÆc nhùa cã ®−êng kÝnh kho¶ng 18 - 22cm, lßng b¸t ph¶i tr¬n bãng. Sau khi ®· thu ®−îc trøng cÇn nhanh chãng vuèt sÑ vμo b¸t trøng ®Ó thô tinh cho trøng. Trøng cña mçi c¸ c¸i cÇn ®−îc thô tinh tèi thiÓu bëi tinh cña ba c¸ ®ùc. 31 https://thuviensach.vn - Thô tinh cho trøng Sö dông l«ng vò kh« cña gia cÇm khuÊy nhÑ nhμng, ®¶o ®Òu trøng víi sÑ tr−íc khi cho 5 - 10ml n−íc s¹ch vμo b¸t trøng. Sau khi cho n−íc s¹ch vμo tiÕp tôc khuÊy thªm 1 - 3 phót. - Khö dÝnh cho trøng Trøng ®−îc khö dÝnh b»ng dung dÞch n−íc døa (dung dÞch khö dÝnh). L−îng dung dÞch khö dÝnh th−êng gÊp 5 - 7 lÇn khèi l−îng trøng cÇn ®−îc khö dÝnh. §æ kho¶ng 1/3 - 1/4 l−îng dung dÞch khö dÝnh vμo b¸t trøng ®· ®−îc thô tinh khuÊy ®Òu cho trøng t¸ch rêi nhau. Sau ®ã bæ sung sè l−îng dung dÞch khö dÝnh cßn l¹i, nhÑ nhμng khuÊy ®Òu tõ 20 - 25 phót tuú thuéc vμo nhiÖt ®é kh«ng khÝ t¹i thêi ®iÓm khuÊy trøng. Sau 20 - 25 phót kiÓm tra ®é dÝnh cña trøng, nÕu trøng kh«ng dÝnh l¹i víi nhau lμ ®−îc. - Êp trøng Trøng ®· khö dÝnh, röa s¹ch ®−îc Êp trong b×nh v©y cã thÓ tÝch 300 lÝt víi mËt ®é tèi ®a 40.000 trøng/lÝt. L−îng n−íc qua b×nh kho¶ng 4 lÝt/gi©y. Trong qu¸ tr×nh Êp trøng cÇn vÖ sinh m¹ng trμn th−êng xuyªn, nhÊt lμ khi trøng në. - ¦¬ng nu«i c¸ bét lªn c¸ h−¬ng C¸ bét ®−îc −¬ng nu«i trong ao víi mËt ®é 100 - 150 c¸ thÓ/m2. Dïng bét ®Ëu t−¬ng nghiÒn 32 https://thuviensach.vn mÞn trong b¶y ngμy ®Çu, b¶y ngμy tiÕp theo sö dông thøc ¨n d¹ng bét mÞn. Cho c¸ chÐp ®Î tù nhiªn trong ao. 2.2. Mïa vô cho ®Î Mïa ®Î chÝnh lμ mïa xu©n vμ mïa thu. - Cho c¸ ®Î tù nhiªn + Chän thêi tiÕt thÝch hîp. + TuyÓn chän c¸ cho ®Î. 2.3. Chän n¬i c¸ ®Î Chän ao hoÆc chän ruéng. Bê ruéng cao h¬n møc n−íc, cao nhÊt kho¶ng 50 - 60cm, cã m¸ng dÉn n−íc vμ cèng tiªu n−íc thuËn tiÖn. Cöa cèng dÉn n−íc ph¶i ch¾n phªn ®Ó ng¨n c¸ t¹p theo vμo ruéng. Tr−íc khi cho c¸ ®Î, th¸o n−íc vμo ruéng s©u kho¶ng 40 - 50cm. NÕu ruéng ®ã cßn dïng ®Ó −¬ng trøng nªn ®μo s½n ë gãc ruéng mét c¸i hè réng kho¶ng 4m2, s©u 0,6m vμ cã xÎ m−¬ng s©u 0,2m lμm ®−êng cho c¸ ®i l¹i lªn xuèng kiÕm ¨n. MÆt hè cã che l¸ cä hoÆc lμm giμn trång m−íp, bÇu, bÝ ®Ó che n¾ng cho c¸. 2.4. ChuÈn bÞ æ ®Î Chän c¸c lo¹i x¬ mÒm cã nhiÒu l«ng t¬ nhá ®Ó lμm æ cho c¸ chÐp ®Î trøng c¸ dÔ b¸m nh−: bÌo t©y, x¬ dõa, sîi nilon. Phæ biÕn nhÊt lμ dïng bÌo t©y, nÕu dïng bÌo ph¶i chän lo¹i rÔ b¸nh tÎ. Bá 33 https://thuviensach.vn hÕt rÔ bÌo thèi, röa s¹ch ®Êt, cÆn b¸m ë rÔ vμ s¸t trïng b»ng n−íc muèi 5% (0,5kg muèi ¨n pha trong 10 lÝt n−íc) hoÆc Xanhmalachite nång ®é 3mg/lÝt ng©m 15 phót råi vít ra th¶ vμo æ ®Î. Dïng c©y nøa qu©y bÌo thμnh khung h×nh ch÷ nhËt ®Ó khi c¸ vËt ®Î kh«ng lμm bÌo t¶n m¸t. 2.5. Thμnh lËp nhãm c¸ ®Î Tr−íc khi cho c¸ ®Î cÇn x¸c ®Þnh tû lÖ ®ùc, c¸i thÝch hîp ®Ó l−îng tinh dÞch ®ñ b¶o ®¶m cho sè trøng ®Î ra ®−îc thô tinh hoμn toμn. C¸ chÐp thô tinh ngoμi, tinh dÞch cña c¸ ®ùc phãng vμo n−íc bÞ pha lo·ng, nÕu Ýt tinh dÞch sÏ kh«ng b¶o ®¶m cho tinh trïng gÆp ®−îc trøng ®Ó thô tinh. Trong ®iÒu kiÖn nu«i vç tèt cã thÓ ghÐp 1 c¸ c¸i + 2 c¸ ®ùc, còng cã n¬i ghÐp 2 c¸ c¸i + 3 c¸ ®ùc, tû lÖ trøng thô tinh vÉn cao. Cho c¸ ®Î tù nhiªn còng cÇn l−u ý: - KiÓm tra ao, ruéng... n¬i c¸ ®Î, xem nguån n−íc, chÊt l−îng n−íc vμ ®Æc biÖt lμ thêi tiÕt ph¶i Êm ¸p, ®¹t 18 - 250C. - Khi th¶ nªn th¶ c¸ c¸i vμo buæi s¸ng, th¶ c¸ ®ùc vμo buæi chiÒu cïng ngμy. NÕu thêi tiÕt thuËn lîi, c¸ cã thÓ ®Î tõ 3 - 4 giê s¸ng tíi 7 - 8 giê s¸ng. - NÕu 5 giê s¸ng ch−a thÊy c¸ vËt ®Î ph¶i b¬m n−íc vμo ao hay ruéng, thêi gian b¬m tõ 1 - 2 giê nh»m kÝch thÝch cho c¸ ®Î. C¸ cã thÓ ®Î 2 ®ªm liªn tôc, khi trøng b¸m võa ph¶i th× thay æ míi. NÕu ®Ó 2 34 https://thuviensach.vn ®ªm liÒn c¸ vÉn kh«ng ®Î, ph¶i b¾t c¸ trë l¹i ao nu«i vç tiÕp, kho¶ng 20 - 30 ngμy sau l¹i cho c¸ ®Î. 2.6. ¦¬ng c¸ chÐp lai ba m¸u C¸ chÐp lai ba m¸u ®−îc t¹o ra tõ c¸c dßng: c¸ chÐp vμng tr¾ng cña ViÖt Nam, c¸ chÐp Hunggari vμ c¸ chÐp vμng In®«nªxia. §Ó cã c¸ chÐp lai gièng nu«i th−¬ng phÈm, ngay tõ khi −¬ng c¸ bét lªn c¸ h−¬ng cÇn chó ý nh÷ng biÖn ph¸p sau: a) Ao nu«i Chän ao nu«i ë n¬i kh«ng bÞ cím rîp, dÔ qu¶n lý, ch¨m sãc. DiÖn tÝch ao 200 - 2.000m2, s©u tõ 0,8 - 1m, cã bê ao ch¾c ch¾n, kh«ng rß rØ n−íc, m¸i bê phÝa lßng kh«ng cã hang hèc. §Ønh bê cao h¬n mùc n−íc Ýt nhÊt 0,5m. - §¸y ao Ýt bïn, b»ng ph¼ng vμ dÔ th¸o c¹n n−íc. N−íc cÊp cho ao ph¶i s¹ch, kh«ng bÞ « nhiÔm. Tr−íc khi −¬ng c¸, ao ph¶i ®−îc c¶i t¹o kü: lμm c¹n n−íc, bèc vÐt bïn (møc bïn kh«ng qu¸ 15cm). Dïng v«i ®Ó c¶i t¹o ao víi l−îng tõ 8 - 10kg/100m2 ao, r¶i v«i kh¾p ®¸y ao vμ tiÕn hμnh vμo ngμy n¾ng. - Ph¬i ao tõ 1 - 2 ngμy, sau ®ã dÉn n−íc ngËp ®¸y ao tõ 20 - 30cm, kiÓm tra ao b¾t diÖt c¸ r«, c¸ qu¶ cßn sãt; dïng ph©n chuång ñ hoai bãn cho ao ®Ó g©y mμu n−íc, t¹o thøc ¨n ban ®Çu cho c¸ víi l−îng ph©n tõ 20 - 30kg/100m2, r¶i ®Òu ®¸y ao. 35 https://thuviensach.vn - DÉn n−íc vμo ao cho ®ñ møc quy ®Þnh vμ kiÓm tra c¸c ®iÒu kiÖn m«i tr−êng ®¹t yªu cÇu míi th¶ c¸: pH 6,5 - 8; «xy hoμ tan 3mg/lÝt trë lªn; ®é trong cña n−íc 20 - 30cm; kh«ng cã ®Þch h¹i cña c¸ trong ao... b) C¸ chÐp lai tr−íc khi th¶ vμo ao ph¶i ®−îc kiÓm tra chÊt l−îng theo tiªu chuÈn: mμu s¾c, ngo¹i h×nh, tr¹ng th¸i ho¹t ®éng. C¸ch kiÓm tra: th¶ c¸ bét vμo b¸t n−íc s¹ch, nÕu c¸ cã mμu ghi sÉm, b¬i ch×m d−íi n−íc, th©n c¸ kh«ng dÞ h×nh lμ c¸ tèt. - Tr−íc khi th¶ c¸ ra ao ®em tói nilon chøa c¸ bét th¶ xuèng ao ng©m 15 - 20 phót cho c¸ quen m«i tr−êng nu«i, råi më tói cho c¸ tõ tõ ra ao, kh«ng nªn th¶ c¸ bét vμo ngμy n¾ng g¾t hoÆc ®ang m−a rμo. - Dïng thøc ¨n tæng hîp gåm: bét c¸ nh¹t 30% + kh« ®ç t−¬ng 10% + c¸m g¹o 60% cho c¸ bét ¨n trong qu¸ tr×nh −¬ng. Trong 10 ngμy ®Çu thøc ¨n nÊu chÝn thμnh ch¸o, pha lo·ng trong n−íc tÐ ®Òu ao. Ngμy cho ¨n hai lÇn vμo s¸ng sím vμ chiÒu m¸t víi l−îng 1 v¹n c¸ bét/0,2 - 0,4kg thøc ¨n/ngμy; tõ ngμy thø 11 - 18 cho ¨n tõ 0,4 - 0,5kg/v¹n c¸ bét/ngμy; tõ ngμy 19 ®Õn thu ho¹ch cho ¨n 0,5 - 1kg/v¹n c¸ bét/ngμy. - Trong qu¸ tr×nh nu«i cÇn bæ sung thªm ph©n chuång tõ 20 - 30kg/100m2. TuÇn bãn mét lÇn vμ hoμ ph©n trong n−íc tÐ ®Òu kh¾p ao. 36 https://thuviensach.vn - KiÓm tra ao th−êng xuyªn ®Ó ph¸t hiÖn rß rØ n−íc, ®Þch h¹i cña c¸ ®Ó kÞp thêi phßng ngõa. §Ó b¾t c¸ r«, c¸ qu¶ cã thÓ dïng l−íi hoÆc c¾m c©u, dïng dÇu ho¶ ®æ vμo khung næi kÐo rª kh¾p mÆt ao. DiÖn tÝch khung tõ 2 - 4m2, dïng 0,2 - 0,5 lÝt dÇu ho¶ ®èi víi ao 200m2. - Sau khi −¬ng 25 ngμy tiÕn hμnh thu ho¹ch c¸. Tr−íc khi thu ho¹ch 4 - 5 ngμy tiÕn hμnh luyÖn c¸ (dïng cμnh rμo kÐo ®ôc ao, lμm vμo buæi s¸ng, mçi ngμy mét lÇn). Sau mçi lÇn luyÖn c¸ cho thªm n−íc vμo ao cho ®ñ quy ®Þnh. Dïng l−íi c¸ h−¬ng kÐo b¾t dÇn, th¸o c¹n n−íc ao dïng vît b¾t toμn bé. Ruéng th−êng cã diÖn tÝch 150 - 200m2, ®¸y ®Êt pha c¸t, cã thÓ lÊy n−íc vμo dÔ dμng vμ lu«n gi÷ ®−îc n−íc. Ruéng ph¶i ®−îc cμy bõa san ph¼ng vμ ph¬i mÊy ngμy cho se cøng ®¸y (kh«ng ®−îc nøt nÎ) diÖn tÝch réng hay hÑp tïy thuéc theo sè l−îng cho c¸ ®Î nhiÒu hay Ýt. Chän ao cã ®¸y tr¬, tèt nhÊt lμ c¸t pha sÐt. Nguån n−íc ®−a vμo ao ph¶i s¹ch, kh«ng chua mÆn, kh«ng « nhiÔm. Ao ®−îc tÈy dän kü, cã mùc n−íc s©u kho¶ng 1m. Lóc s¾p phãng tinh trïng, nÕu vuèt nhÑ hoÆc cÇm m¹nh c¸, tinh dÞch còng ch¶y ra cã mμu tr¾ng nh− n−íc vo g¹o vμ ®Æc sÒn sÖt nh− s÷a hép. Tr−êng hîp tinh dÞch cßn lo·ng, tuy vÉn cã mμu tr¾ng nh−ng kh«ng ®Æc qu¸nh lμ cßn non. Khi s¾p ®Î, bông to kÒnh, lËt ngöa lªn thÊy gi÷a bông cã mét ngÊn h»n lâm vμo kÐo dμi tõ v©y ngùc ®Õn tËn hËu m«n. Sê vμo bông 37 https://thuviensach.vn thÊy mÒm nhòn, da bông máng, nhÊt lμ phÝa cuèi. Lç sinh dôc ®á thÉm vμ h¬i låi. NÕu vuèt nhÑ vμo thμnh bông, trøng sÏ ch¶y ra, mμu vμng sÉm, trong suèt vμ rêi thμnh tõng h¹t lμ trøng ®· giμ, nh÷ng c¸ nμy cã thÓ ®Î ngay ®ît ®Çu. Tr−íc khi cho ®Î ph¶i kiÓm tra c¸ bè mÑ. NÕu thÊy c¸ cã hiÖn t−îng nh« v©y, hë ®u«i hay l−în s¸t ven bê lμ trøng, sÑ cña c¸ ®· giμ, c¸ ®· muèn ®Î. B¾t vμi con lªn kiÓm tra cho chÝnh x¸c. C¸ch kiÓm tra nh− sau: nhiÖt ®é thÝch hîp nhÊt tõ 18 - 250C, trêi l¹nh d−íi 180C c¸ chÐp kh«ng ®Î. Tèt nhÊt lμ nh÷ng ngμy ®Çu xu©n, h«m nμo trêi Êm ¸p, ®ªm n»m chØ ®¾p ch¨n ®¬n, bªn ngoμi nghe tiÕng Õch nh¸i kªu inh ái lμ h«m Êy c¸ chÐp ®Î tèt. II. Nh©n gièng vμ nu«i c¸ trª C¸ trª nu«i phæ biÕn hiÖn nay cã 3 loμi. Hai loμi ph©n bè tù nhiªn lμ c¸ trª tr¾ng Clarias batrachus vμ c¸ trª vμng Clarias macrocephalus, loμi thø ba lμ c¸ trª phi Clarias gariepinus (tr−íc ®©y cßn cã tªn khoa häc lμ C. lazera) ®−îc De Kimpe, mét nhμ nghiªn cøu nu«i c¸ ng−êi Ph¸p nhËp vμo n−íc ta tõ ®Çu n¨m 1975. Tõ ViÖt Nam, c¸ trª phi ®−îc nhËp qua Lμo, Campuchia, Th¸i Lan. Loμi nμy cßn cã ë mét sè n−íc Nam ¸ kh¸c nh− B¨ngla®Ðt. ë ch©u ¢u, c¸ trª phi ®−îc nu«i nhiÒu ë Hμ Lan, Céng hßa SÐc... 38 https://thuviensach.vn Cã thÓ ph©n biÖt ba loμi c¸ trª ë Nam Bé qua h×nh th¸i bªn ngoμi, ®Æc biÖt lμ qua phÇn cuèi x−¬ng chÈm. Ph©n biÖt c¸ trª vμng, trª tr¾ng vμ trª phi theo h×nh th¸i x−¬ng chÈm: (1): Trª vμng (2): Trª tr¾ng (3): Trª phi. C¸ trª ®−îc nu«i phæ biÕn hiÖn nay ë miÒn Nam lμ con lai F1 gi÷a c¸ trª vμng c¸i vμ c¸ trª phi ®ùc. H−íng dÉn nμy còng tËp trung vμo kü thuËt sinh s¶n nh©n t¹o con lai nãi trªn. 1. Ph©n biÖt ®ùc c¸i vμ chän c¸ bè mÑ thμnh thôc ë c¸c loμi c¸ trª th× con ®ùc thμnh thôc cã gai sinh dôc (låi h¼n ra ngoμi vμ cã ®Çu nhän) nªn rÊt dÔ ph©n biÖt víi c¸ c¸i kh«ng cã ®iÓm nμy. Lç sinh dôc c¸ trª c¸i h×nh trßn h¬i c−¬ng nh−ng kh«ng dμi vμ nhän. 39 https://thuviensach.vn Ph©n biÖt ®ùc c¸i ë c¸ trª: c¸ ®ùc bªn tr¸i cã ®o¹n cuèi cña èng dÉn tinh h×nh gai nhän. §Æc ®iÓm sinh dôc phô lμ nh÷ng biÓu hiÖn vÒ h×nh th¸i (cã khi lμ c¶ tËp tÝnh) bªn ngoμi kh«ng cã liªn hÖ trùc tiÕp víi tuyÕn sinh dôc nh−ng chÞu sù ®iÒu khiÓn cña c¸c hoãcm«n sinh dôc, nhÊt lμ c¸c hoãcm«n sinh dôc ®ùc. Nh÷ng ®Æc ®iÓm nμy biÓu hiÖn khi c¸ tr−ëng thμnh, cã tuyÕn sinh dôc ph¸t triÓn nh−ng næi bËt nhÊt vμo mïa sinh s¶n. Trong thêi gian gi÷a hai mïa sinh s¶n sù biÓu hiÖn cña ®Æc ®iÓm sinh dôc phô cã thÓ suy gi¶m ë nh÷ng møc ®é kh¸c nhau. ë tÊt c¶ c¸c loμi c¸ trª hiÖn cã ë n−íc ta, c¬ quan sinh dôc ngoμi cña con ®ùc vμ con c¸i cã sù kh¸c biÖt vÒ h×nh th¸i t−¬ng ®èi râ. PhÇn cuèi cña èng dÉn niÖu sinh dôc cña c¸ ®ùc phÝa ngoμi th©n gièng nh− gai nhän. ë c¸ c¸i lç sinh dôc h×nh trßn. 40 https://thuviensach.vn Nh÷ng c¸ ®ùc thμnh thôc tèt cã “gai sinh dôc” ph¸t triÓn næi bËt, cã tËp tÝnh hung h¨ng. Mçi khi bÞ ch¹m vμo, nh÷ng c¸ ®ùc th−êng quÉy m¹nh vμ nhiÒu h¬n c¸c c¸ kh¸c. C¸ trª c¸i thμnh thôc tèt th−êng cã bông to, áng, mÒm, phÇn ngoμi lç sinh dôc h¬i c−¬ng, cã thÓ tiÕt ra trøng khi nÆn nhÑ ë vïng bông gÇn lç sinh dôc. Trong tr−êng hîp ch−a thμnh th¹o x¸c ®Þnh møc ®é thμnh thôc cña c¸ c¸i, ng−êi ta cã thÓ lÊy mÉu trøng ®Ó kh¶o s¸t. Th«ng th−êng cã thÓ lÊy mÉu trøng b»ng dông cô gäi lμ èng th¨m trøng hoÆc dïng b¬m tiªm cã g¾n èng nhùa mÒm luån qua lç sinh dôc ®Ó hót trøng. 41 https://thuviensach.vn Ph−¬ng ph¸p lÊy trøng b»ng b¬m tiªm Trøng lÊy ra ®−îc ®Æt trªn lam kÝnh hoÆc ®Üa petri, nhá vμo ®Êy vμi giät dung dÞch EPA. Dung dÞch nμy gåm cån (ethanol) phormalin vμ acid acetic ®Ëm ®Æc theo tû lÖ thÓ tÝch lμ 6:3:1. Sau vμi phót ®−îc ng©m trong dung dÞch EPA, trøng c¸ trë nªn trong suèt cßn nh©n no·n bμo (cßn gäi lμ tói mÇm) th× tr¾ng ®ôc. C¸ c¸i ®· thμnh thôc tèt ph¶i cã nh÷ng h¹t trøng ®¹t kÝch th−íc tíi h¹n, rêi, c¸c mao m¹ch trªn nang trøng nhá hoÆc kh«ng cßn thÊy ®−îc vμ quan träng nhÊt lμ cã ®Õn trªn 60% h¹t trøng ®· lÖch t©m, tøc lμ nh©n no·n bμo kh«ng cßn n»m ë gi÷a n÷a. 2. Gieo tinh nh©n t¹o Gieo tinh nh©n t¹o lμ t¹o ®iÒu kiÖn cho sù gÆp nhau cña trøng ®· rông víi tinh trïng trong ®iÒu kiÖn nh©n t¹o. §Ó gieo tinh nh©n t¹o thu ®−îc kÕt qu¶ tèt, nghÜa lμ tû lÖ thô tinh cao cÇn l−u ý nh÷ng ®iÒu sau ®©y: - Trøng ph¶i ®−îc lÊy vμ gieo tinh ngay khi b¾t ®Çu cã sù rông trøng ®ång lo¹t, v× phÈm chÊt trøng rông kÐm dÇn theo thêi gian. - Tr−íc khi gieo tinh, trøng vμ tinh sμo ®−îc lÊy ra vμ ®ùng trong thau s¹ch vμ kh«, khi ch¹m vμo m«i tr−êng n−íc, trøng vμ tinh trïng ®−îc ho¹t hãa vμ mÊt søc sèng rÊt nhanh (1 - 2 phót). 42 https://thuviensach.vn - M«i tr−êng n−íc lμ cÇn thiÕt cho sù ho¹t hãa vμ th©m nhËp cña tinh trïng vμo trøng v× thÕ ngay sau khi r¾c tinh trïng lªn trøng, cÇn thªm n−íc ®ång thêi víi sù khuÊy trén. Sau ®ã, tiÕp tôc khuÊy trong 2 - 3 phót n÷a. Nh÷ng viÖc cô thÓ khi gieo tinh nh− sau: khi ph¸t hiÖn c¸ c¸i b¾t ®Çu rông trøng hμng lo¹t th× b¾t lªn, quÊn trong kh¨n b»ng v¶i b«ng, lau kh« m×nh c¸ ®Æc biÖt lμ lç sinh dôc. Gi÷ c¸ chóc ®u«i xuèng thÊp, vuèt nhÑ bông c¸ tõ phÝa ®Çu. Trøng ch¶y ra ®−îc høng trong mét c¸i chÐn hoÆc t«, chËu s¹ch (nÕu muèn tr¸nh vì do c¸ quÉy, cã thÓ dïng ®å tr¸ng men hoÆc ®å nhùa). Khi thÊy trøng rông khã ra hoÆc trøng lÉn m¸u th× ng−ng vuèt. §èi víi nh÷ng loμi c¸ ®ùc cã nhiÒu tinh nh− c¸c loμi mÌ, tr¾m, chÐp... th× dïng b¬m tiªm ®Ó rót tinh dÞch. C¸ch nÆn tinh vμ lau t−¬ng tù nh− khi lÊy trøng rông. §èi víi c¸c lo¹i c¸ trª, kh«ng thÓ thu nhËn tinh dÞch b»ng c¸ch vuèt bông, ng−êi ta ph¶i mæ c¸ ®ùc lÊy tinh sμo. Mçi nh¸nh tinh sμo cña c¸ ®ùc trª phi cì 0,5kg ®Ó gieo tinh cho 1 lÝt trøng. Trong tr−êng hîp cÇn gi÷ l¹i c¸ ®ùc cho ®ît sinh s¶n sau ng−êi ta chØ c¾t 3/4 nh¸nh tinh sμo tõ mçi bªn råi kh©u bông l¹i. 43 https://thuviensach.vn Gi¶i phÉu c¸ trª ®ùc lÊy 3/4 tinh sμo råi kh©u l¹i Sau khi kh©u, c¸ ®−îc gi÷ l¹i trªn bÓ vμ ®−îc tiªm kh¸ng sinh 2 - 3 lÇn trong vßng 8 - 10 ngμy. Lóc vÕt th−¬ng gÇn nh− lμnh h¼n, c¸ míi ®−îc th¶ vμo ao ®Ó nu«i vç tiÕp. Sau s¸u th¸ng nu«i vç tiÕp cho phÐp c¸ ®ùc tõng ®−îc gi¶i phÉu thμnh thôc trë l¹i. §Ó gieo tinh, nh¸nh tinh ®−îc nÆn thμnh tõng giät tr¾ng ®ôc nhá xuèng thau ®ùng trøng, råi nh¸nh tinh ®−îc c¾t nhá thμnh nhiÒu m¶nh r¬i xuèng thau. Ngay sau ®ã, ®èi víi mçi lÝt trøng ng−êi ta thªm chõng 300ml n−íc s¹ch råi khuÊy trén trøng víi tinh b»ng l«ng c¸nh gia cÇm trong kho¶ng 3 - 5 phót. N−íc s¹ch tiÕp tôc ®−îc thªm 44 https://thuviensach.vn vμo thau ®ùng trøng ®· ®−îc gieo tinh råi ®−îc chuyÓn ®Õn dông cô Êp. Trøng c¸ trª vμng cã tÝnh dÝnh nh−ng kh«ng dÝnh ch¾c nh− trøng c¸ trª phi, c¸ tra hay trøng c¸ chÐp. Ng−êi ta r¾c trøng lªn l−íi cøng hoÆc cho dÝnh vμo nh÷ng m¶nh l−íi mÒm ®Æt trong bÓ chøa n−íc s¹ch cã ®é s©u 20 - 30cm, ®−îc sôc khÝ. Khi c¸ në xong vá trøng vÉn cßn dÝnh vμo gi¸ thÓ. Ng−êi ta nhÊc c¸c m¶nh l−íi khái bÓ Êp ®Ó giÆt s¹ch, ph¬i kh«, chuÈn bÞ cho lÇn Êp sau. 3. Kü thuËt −¬ng nu«i c¸ bét lªn c¸ gièng trong ao ®Êt 3.1. ChuÈn bÞ ao C¸c ao −¬ng cã diÖn tÝch tõ 500 - 1.000m2 rÊt tiÖn cho viÖc ch¨m sãc vμ thu ho¹ch. Mùc n−íc thÝch hîp trong ao 1 - 1,2m. §¸y ao ph¶i dèc vÒ phÝa bäng tho¸t n−íc. Sau mét vô nu«i cÇn ph¶i c¶i t¹o ao ®Ó diÖt mÇm bÖnh, rót hÕt n−íc vμ diÖt t¹p b»ng d©y thuèc c¸ 3 - 5kg/1.000m2. Sau ®ã tiÕn hμnh r¶i v«i bét ®Ó diÖt khuÈn liÒu l−îng: 10 - 15kg/100m2, ph¬i ®¸y ao 3 - 5 ngμy, cho n−íc vμo ao 0,8 - 1m; nÕu ao míi ®μo liÒu l−îng v«i t¨ng tõ 15 - 20kg/100m2. Bãn ph©n t¹o thøc ¨n tù nhiªn: Sö dông ph©n chuång (h÷u c¬) hay ph©n hãa häc (ph©n v« c¬) ®Ó g©y mμu n−íc. 45 https://thuviensach.vn NÕu bãn ph©n chuång: ph©n gμ liÒu l−îng tõ 4 - 5kg/100m2, ph©n heo: 8 - 10kg/100m2, ph©n bß 10 - 15kg/100m2. C¸c lo¹i ph©n nμy, tr−íc khi bãn xuèng ao ph¶i ®−îc ñ cho hoai môc hay ph¬i thËt kh« nh»m tr¸nh ao bÞ d¬ vμ bÞ nhiÔm khuÈn. Kho¶ng 1 tuÇn, n−íc sÏ lªn mμu xanh. NÕu bãn ph©n hãa häc: dïng ph©n l©n NPK liÒu l−îng 3 - 5kg/1.000m2, cã thÓ bãn thªm bét c¸ 1 - 2kg/1.000m2. Kho¶ng 3 - 4 ngμy sau, n−íc lªn mμu xanh vμ tiÕn hμnh th¶ c¸. MËt ®é th¶ −¬ng: Tõ 250 - 400 con/m2. 3.2. Thøc ¨n vμ c¸ch cho ¨n Sau khi th¶ c¸ ®−îc 3 - 4 ngμy th× b¾t ®Çu cho c¸ ¨n thªm trøng n−íc hoÆc giun quÕ. Ngoμi ra, cã thÓ cho c¸ bét ¨n c¸ hÊp hoÆc luéc bãp nhuyÔn, c¸m nÊu chÝn... Thøc ¨n ®−îc r¶i ®Òu kh¾p ao, ngμy cho c¸ ¨n 4 - 5 lÇn. Theo dâi l−îng thøc ¨n hμng ngμy ®Ó ®iÒu chØnh, tr¸nh thøc ¨n d− thõa g©y « nhiÔm n−íc. 3.3. Ch¨m sãc c¸ −¬ng - Th−êng xuyªn theo dâi c¸c ho¹t ®éng b¬i léi, b¾t måi cña c¸ ®Ó ph¸t hiÖn kÞp thêi c¸ bÖnh. - Trong thμnh phÇn thøc ¨n nªn bæ sung thªm vitamin C: 5 - 10 gam/10kg thøc ¨n vμ premix tõ 1 - 2% l−îng thøc ¨n cho c¸. C¸ −¬ng trong ao rÊt mau lín, chØ sau 13 - 14 ngμy c¸ ®¹t tíi cì 4 - 6cm chiÒu dμi. 46 https://thuviensach.vn 4. Kü thuËt nu«i c¸ trª th−¬ng phÈm 4.1. ChuÈn bÞ ao Ao nu«i c¸ trª nªn cã diÖn tÝch 1.000 - 3.000m2 lμ tèt v× sÏ thuËn lîi cho viÖc cho ¨n vμ ch¨m sãc. C¸c b−íc chuÈn bÞ ao trong nu«i c¸ trª th−¬ng phÈm t−¬ng tù nh− trong −¬ng c¸ trª bét lªn c¸ gièng. 4.2. Chän gièng c¸ Chän cì c¸ ®ång ®Òu, khoÎ m¹nh, kh«ng bÞ x©y x¸t, kh«ng nhiÔm bÖnh, b¬i léi nhanh nhÑn, ®¸nh mãng m¹nh. 4.3. MËt ®é th¶ - Nu«i ®¬n: ChØ nu«i mét lo¹i c¸ trª vμng lai. - Nu«i ghÐp: Cã thÓ th¶ ghÐp c¸ trª vμng lai chung víi c¸c loμi c¸ nh− r« phi, chÐp, tr¾m cá, tr«i. - Nu«i c¸ ®¸nh tØa th¶ bï: Th−êng ph¶i chuÈn bÞ thªm mét ao nhá ®Ó −¬ng c¸ løa th¶ bï, diÖn tÝch ao kho¶ng 100 - 300m2. 4.4. Thøc ¨n nu«i c¸ vμ ch¨m sãc - C¸ trª vμng lai ¨n t¹p, rÊt h¸u ¨n. Thøc ¨n dïng nu«i c¸ gåm c¸c lo¹i phô phÕ phÈm ®«ng l¹nh nh− ®Çu vá t«m, da c¸, ®Çu c¸, lßng c¸, èc, cua..., c¸m, thøc ¨n gia sóc, c¸m g¹o, bét b¾p,... - L−îng thøc ¨n cho c¸ ¨n trong ngμy b»ng 10 - 15% träng l−îng c¸, cho c¸ ¨n 2 lÇn/ngμy. 47 https://thuviensach.vn - Trong qu¸ tr×nh nu«i nªn ®Þnh kú 1 tuÇn/1 lÇn bæ sung thªm vitamin C víi l−îng 5 - 10g/10kg thøc ¨n cho c¸ trong ngμy. - Trong tuÇn ®Çu tiªn th¶ c¸ th× thøc ¨n cho c¸ nªn ®−îc nÊu chÝn. - Kho¶ng 5 - 7 ngμy thay n−íc mét lÇn, thay 30% n−íc trong ao. - Bãn v«i bét (CaCO3) 1 - 2kg/100m2 ®Þnh kú 15 ngμy/lÇn. 4.5. Thu ho¹ch Sau 2 - 3 th¸ng nu«i, c¸ ®¹t kÝch cì 150 - 250g/con cã thÓ tiÕn hμnh thu tØa nh÷ng c¸ lín. Kho¶ng 15 ngμy sau, cã thÓ tiÕn hμnh thu ®ît hai. Cø tiÕp tôc nh− vËy ®Õn khi thu hÕt c¸ trong ao. 5. Kü thuËt nu«i vμ phßng, trÞ bÖnh cho c¸ trª lai C¸ trª lai cã kh¶ n¨ng thÝch hîp ®−îc víi nhiÒu lo¹i h×nh nu«i nh−: ao tï, m−¬ng r·nh vμ cã thÓ nu«i ë n¬i cã hμm l−îng oxy thÊp... Nu«i c¸ trª lai th−êng kh«ng qu¸ cÇu kú vÒ kü thuËt nh−ng hiÖu qu¶ vÉn rÊt cao. 5.1. Kü thuËt nu«i Ao nu«i: Cã thÓ nu«i ë tÊt c¶ c¸c lo¹i ao th−êng nu«i c¸, thËm chÝ c¶ ë ao tï, bÈn, cã ®iÒu kiÖn nu«i 48 https://thuviensach.vn ®¬n ®Ó tiÖn ch¨m sãc. DiÖn tÝch ao tõ vμi chôc ®Õn vμi tr¨m m2. Mùc n−íc 0,8 - 1,2m. §¸y tr¬, Ýt bïn, bê v÷ng ch¾c, cã ®iÒu kiÖn nªn kÌ xung quanh, gÇn nguån n−íc. MËt ®é th¶ gièng: cì c¸ gièng 3 - 5cm, mËt ®é th¶ 15 - 25 con/m2 ao nhá. Cì c¸ gièng 4 - 6cm, mËt ®é th¶ 15 - 20 con/m2 ao võa. Cì c¸ gièng 5 - 7cm, mËt ®é th¶ 10 - 15 con/m2 ao lín, cã ®iÒu kiÖn tÈy dän s¹ch. Thøc ¨n: l−îng ®¹m cÇn cho th¸ng thø nhÊt tõ 20 - 30%, th¸ng thø 2 tõ 10 - 20%, th¸ng thø 3 tõ 10 - 15% tæng sè thøc ¨n. Dïng c¸c lo¹i thùc phÈm chÊt l−îng kÐm nh− c¸m g¹o, ng«, b· r−îu, bét c¸ nh¹t, c¸ t¹p, t«m, cua, èc nh¸i, giun ®Êt, ph©n gia sóc, gia cÇm... L−îng thøc ¨n th−êng 4 - 6% khèi l−îng c¸/ngμy theo thøc ¨n kh«, 8 - 10% theo thøc ¨n −ít. Ch¨m sãc: n−íc qu¸ nhiÔm bÈn (cã mïi thèi) nªn thay n−íc. CÇn duy tr× n−íc s©u, th¶ bÌo t©y, che giã ®Ó phßng rÐt, chèng nãng. §Æc biÖt chó ý vμo mïa m−a c¸ dÔ ®i vμ chèng b¾t trém. Thu ho¹ch: th¶ èng, ®¸nh l−íi, thu tØa b»ng c©u, t¸t c¹n b¾t s¹ch. Trong ®iÒu kiÖn nu«i d−ìng tèt, nu«i 3 - 4 th¸ng nÆng 200 - 300g/con, 5 - 6 th¸ng ®−îc 400 - 500g/con. 49 https://thuviensach.vn 5.2. Phßng, trÞ bÖnh cho c¸ trª BÖnh nhÇy da: khi nhiÔm bÖnh c¸ bét b¬i th¼ng ®øng trªn mÆt n−íc, v©y bÞ ¨n mßn, r©u qu¨n. Da cã ®¸m chÊt nhÇy. BÖnh nμy do ký sinh trïng. §iÒu trÞ b»ng Sunphat ®ång 0,3g/m3 t¾m trong 2 - 3 ngμy. Dïng Fomalin 25g/m3 t¾m trong hai ngμy. BÖnh tr¾ng da khoang th©n: khi m¾c bÖnh c¸ bét th−êng næi trªn mÆt n−íc, da bÞ loÐt. Th©n cã nh÷ng ®¸m vÖt tr¾ng. V©y côt. BÖnh do vi khuÈn Flexiloacter columnanis g©y ra. §iÒu trÞ b»ng Chloroxit, Tetracilin, Penixilin t¾m cho c¸ trong 30 phót. LiÒu l−îng mét viªn 250mg/10 lÝt n−íc. BÖnh trïng qu¶ d−a: th©n c¸ gèc v©y ngùc cã chÊm nhá nh− h¹t tÊm mμu tr¾ng. C¸c chÊt nμy vì ra vμo trong n−íc, t¹o nªn c¸c vÕt loÐt ë chç vì. §iÒu trÞ b»ng c¸ch t¾m Vernalachite hay Greenmetil 0,1g/m3 trong 3 - 4 ngμy; Formalin 25g/m3 trong t¸m ngμy. BÖnh s¸n l¸ 16 mãc: C¸ cã mμu ®en, ®Çu to ®u«i nhá, mang bÞ rùng, c¸ b¬i chËm ch¹p dùng ®øng thμnh dông cô −¬ng. BÖnh do vi khuÈn Dactylogyrus g©y nªn. §iÒu trÞ b»ng c¸ch t¾m trong n−íc muèi 3% trong 3 - 5 phót. Phun trùc tiÕp Dipterex 0,25 - 0,5g/m3 trong 1 - 2 ngμy. 50 https://thuviensach.vn 5.3. Kinh nghiÖm nu«i trª lai - ChuÈn bÞ ao: vÐt bïn ®¸y ao, lÊp c¸c lç mäi, ®¾p bê bao, ph¬i ®¸y ao 2 - 3 ngμy, bãn v«i tõ 30 - 50kg/1.000m2 ®Ó diÖt t¹p vμ ®iÒu chØnh ®é pH cña n−íc ao. Bãn lãt ph©n chuång víi l−îng 100 - 150kg ph©n/1.000m2. LÊy n−íc qua l−íi läc vμo ao ®Ó ng¨n ngõa c¸ d÷, ®Þch h¹i theo vμo trong ao. Sau 5 - 7 ngμy cã thÓ th¶ c¸ vμo nu«i ®−îc. Mùc n−íc lóc ban ®Çu lÊy vμo ao kho¶ng 0,8m - 1m, sÏ ®−îc t¨ng dÇn lªn sau mét th¸ng nu«i ®Õn khi ®¹t ®é s©u 1,2 - 1,5m. NÕu lμ ao míi ®μo th× bãn víi liÒu l−îng 70 - 100kg/1.000m2 ®Ó gi÷ cho ®é pH cña n−íc tõ 6 - 7,5 lμ tèt nhÊt. - Chän gièng c¸: chän cì c¸ ®ång ®Òu, khoÎ m¹nh, kh«ng bÞ x©y x¸t, kh«ng bÞ bÖnh, b¬i léi nhanh nhÑn vμ ®· qua kiÓm dÞch gièng thuû s¶n. - MËt ®é: 20 - 40 con/m2, mËt ®é cßn tuú thuéc vμo kh¶ n¨ng ®Çu t− cña hé. - Thøc ¨n: thøc ¨n viªn c«ng nghiÖp hoÆc thøc ¨n tù chÕ biÕn. Thøc ¨n viªn c«ng nghiÖp ®ñ thμnh phÇn dinh d−ìng vμ cho ¨n theo h−íng dÉn cña nhμ s¶n xuÊt. Thøc ¨n tù chÕ biÕn: c¸ trª lai lμ loμi ¨n t¹p, rÊt h¸u ¨n, thøc ¨n th−êng lμ c¸c phô, phÕ phÈm cña c¸c nhμ m¸y ®«ng l¹nh vμ phô phÈm n«ng nghiÖp. Ngoμi ra, ®Ó gióp c¸ t¨ng tr−ëng nhanh, Ýt bÖnh trong qu¸ tr×nh nu«i cÇn bæ sung premix, 51 https://thuviensach.vn vitamin C mét tuÇn mét lÇn víi l−îng 1 - 2% tæng thøc ¨n cho ¨n hμng ngμy. Trong hai tuÇn ®Çu míi th¶ c¸ cßn nhá nªn b¨m thøc ¨n: ®Çu c¸, lßng c¸, ruét gμ vÞt vμ tÊt c¶ c¸c phô, phÕ phÈm nhμ m¸y ®«ng l¹nh,... B¾p xay nªn ng©m n−íc cho në kho¶ng 15 - 20 phót tr−íc khi nÊu. Sau khi nÊu chÝn trén víi c¸m kh« theo tû lÖ 1/1 råi trén tiÕp víi con ruèc hoÆc c¸ ph©n. NÕu cho ¨n thøc ¨n t−¬i (®Çu t«m, lßng c¸, ruét c¸...) l−îng thøc ¨n cho c¸ ¨n trong mét ngμy b»ng 10 - 15% tæng träng l−îng c¸ dù ®o¸n d−íi ao. NÕu dïng thøc ¨n tinh nh− c¸m, b¾p,... l−îng thøc ¨n cho c¸ ¨n trong mét ngμy b»ng 5 - 7% träng l−îng c¸ dù ®o¸n. - Cho ¨n: nªn cho c¸ ¨n nh÷ng vÞ trÝ cè ®Þnh trong ao, th−êng xuyªn theo dâi ®iÒu chØnh thøc ¨n cho phï hîp. Tr¸nh tr−êng hîp cho ¨n qu¸ d− thõa lμm thèi bÈn n−íc ao, t¹o ®iÒu kiÖn cho bÖnh c¸ ph¸t triÓn. 5.4. Ch¨m sãc vμ qu¶n lý - Th−êng xuyªn kiÓm tra bê bao, cèng bäng vμ sù ph¸t triÓn cña c¸. - Theo dâi ho¹t ®éng cña c¸, mμu n−íc trong ao. Sau mét th¸ng ®Çu c¸ t−¬ng ®èi lín cã thÓ ®Þnh kú thay n−íc cho ao, cø 5 - 7 ngμy mét lÇn thay kho¶ng 30% l−îng n−íc cã trong ao. Sö dông 52 https://thuviensach.vn thøc ¨n t−¬i th× cÇn chó ý thay n−íc nhiÒu h¬n, tèt nhÊt thay n−íc theo thñy triÒu. 5.5. Thu ho¹ch Sau bèn th¸ng th¶ nu«i c¸ sÏ ®¹t kÝch cì th−¬ng phÈm (150 - 250g/con), tiÕn hμnh thu ho¹ch ®ît mét xong sÏ tiÕp tôc cho ¨n tÝch cùc, kho¶ng 10 - 15 ngμy sau sÏ thu ho¹ch ®ît hai. Th−êng ë ®ît nμy l−îng c¸ thu ho¹ch ®−îc sÏ nhiÒu h¬n vμ t−¬ng ®èi ®ång ®Òu vÒ kÝch cì so víi ®ît mét. NÕu trong ao vÉn cßn mét sè c¸ ch−a ®¹t quy cì th× sÏ nu«i tiÕp tôc hai tuÇn n÷a th× thu ho¹ch toμn bé. III. C¸ Tr¾m cá (Ctenopharyngodon idella Grass carp) C¸ tr¾m cá lμ tªn quen gäi dùa vμo thμnh phÇn thøc ¨n chñ yÕu cña nã lμ thùc vËt thuû sinh, ph©n bè ë nhiÒu n−íc trªn thÕ giíi nh−ng chñ yÕu ë c¸c l−u vùc s«ng hå thuéc vïng Trung ¸, ®ång b»ng Trung Quèc, h¹ l−u s«ng Amua, sau ®ã du nhËp vμo c¸c n−íc Mü Latinh, §«ng ¢u, §«ng Nam ¸. ë ViÖt Nam, theo P. Chevey vμ J. Lenasso (1937) c¸ tr¾m cá ®−îc ph¸t hiÖn ë s«ng Hång. §iÒu tra n¨m 1956 - 1957 chØ thÊy cã ë s«ng Kú Cïng (L¹ng S¬n). C¸ tr¾m cá chóng ta ®ang nu«i hiÖn nay lμ do nhËp tõ Trung Quèc vμo n¨m 1958, c¸ ph¸t triÓn tèt, sinh tr−ëng nhanh, c¸ ba tuæi cã con nÆng 9 - 12kg, lμ loμi c¸ quý ë nhiÒu 53 https://thuviensach.vn n−íc trªn thÕ giíi. C¸ ë s«ng D−¬ng Tö cã con nÆng 50kg, theo Chen (1933) con nÆng nhÊt cã träng l−îng ®Õn 180kg. 1. H×nh th¸i cÊu t¹o Th©n thon dμi, vÈy to võa ph¶i, bông trßn, ®Çu réng, mâm tËn cïng vμ h¬i chÕch miÖng, hμm trªn h¬i co d·n ®−îc, hμm d−íi chØ nhËn thÊy râ bªn mÐp. 2. Ao nu«i 2.1. TÈy dän ao - T¸t hoÆc th¸o c¹n, dän s¹ch cá, tu söa bê, ®¨ng cèng, vÐt bïn nÕu l−îng bïn qu¸ nhiÒu. Bãn v«i kh¾p ®¸y ao ®Ó diÖt c¸ t¹p vμ c¸c mÇm bÖnh b»ng c¸ch r¶i ®Òu tõ 7 - 10kg v«i bét cho 100m2 ®¸y ao. - Sau tÈy v«i ba ngμy, bãn lãt b»ng c¸ch r¶i ®Òu kh¾p ao tõ 20 - 30kg ph©n chuång vμ 50kg l¸ xanh cho 100m2 (lo¹i l¸ c©y th©n mÒm ®Ó lμm ph©n xanh). L¸ xanh ®−îc b¨m nhá r¶i ®Òu kh¾p ®¸y ao, vïi vμo bïn hoÆc bã thμnh c¸c bã nhá tõ 5 - 7kg d×m ë gãc ao. - LÊy n−íc vμo ao ngËp tõ 0,3 - 0,4m, ng©m 5 - 7 ngμy, vít hÕt b· x¸c ph©n xanh, lÊy n−íc tiÕp vμo ao ®¹t ®é s©u 1m. CÇn ph¶i läc n−íc vμo ao b»ng ®¨ng hoÆc l−íi ®Ò phßng c¸ d÷, c¸ t¹p x©m nhËp. 54 https://thuviensach.vn C¸ tr¾m cá sèng ë tÇng n−íc gi÷a, thøc ¨n chÝnh lμ c©y xanh nh− cá th©n mÒm, rau, bÌo d©u, bÌo tÊm, l¸ chuèi, l¸ s¾n, c©y chuèi non b¨m nhá, rong, th©n c©y ng« non, c¸ tr¾m cá còng ¨n c¸c lo¹i bét ng«, khoai, s¾n, c¸m g¹o. C¸ nu«i sau 10 - 12 th¸ng ®¹t träng l−îng tõ 0,8 - 1,5kg/con (trung b×nh 1kg mçi con). 2.2. Th¶ c¸ gièng - Cã hai thêi kú th¶ c¸ gièng: + Vô xu©n tõ th¸ng 2 - th¸ng 3; + Vô thu tõ th¸ng 8 - th¸ng 9. - CÇn th¶ c¸ gièng lín, khoÎ m¹nh, kh«ng x©y x¸t, kh«ng cã bÖnh. - MËt ®é th¶ tõ 1 - 2 con cho 1m2. Cì c¸ th¶ 8 - 10cm. 2.3. Qu¶n lý - ch¨m sãc ao a. Thøc ¨n Thøc ¨n xanh gåm: c¸c lo¹i cá, rong, bÌo tÊm, bÌo d©u, l¸ chuèi, l¸ s¾n nªn cho c¸ ¨n ®ñ hμng ngμy. Sau khi c¸ ¨n cÇn vít bá c¸c cäng cá, c©y, l¸ giμ c¸ kh«ng ¨n ®−îc. Cho c¸ ¨n thªm c¸m g¹o, c¸m ng«... Cø 100 con cho ¨n tõ 2 - 3kg thøc ¨n xanh, sau t¨ng dÇn theo sù lín lªn cña c¸ b»ng c¸ch theo dâi hμng ngμy. Muèn t¨ng träng 1kg thÞt c¸ tr¾m cá cÇn tõ 30 - 40kg thøc ¨n xanh nh−: rong, cá, bÌo... 55 https://thuviensach.vn Víi cá t−¬i cho ¨n 30 - 40% träng l−îng th©n; víi rong, bÌo cho ¨n 70% träng l−îng th©n. b. Qu¶n lý ao - Theo dâi th−êng xuyªn bê ao, cèng tho¸t n−íc, xem mùc n−íc ao vμo c¸c buæi s¸ng. - Vμo s¸ng sím theo dâi xem c¸ cã bÞ næi ®Çu v× ng¹t thë kh«ng, c¸ cã næi ®Çu kÐo dμi kh«ng. NÕu cã, t¹m dõng cho ¨n vμ thªm n−íc vμo ao. - Khi thÊy c¸ bÞ bÖnh hoÆc chÕt r¶i r¸c cÇn hái c¸n bé kü thuËt hoÆc khuyÕn ng− ®Ó biÕt c¸ch xö lý. 2.4. Thu ho¹ch - Sau 5 - 6 th¸ng nu«i cã thÓ ®¸nh tØa, thu ho¹ch sè c¸ lín vμ th¶ bï c¸ gièng ®Ó t¨ng n¨ng suÊt nu«i. Ph¶i ghi l¹i sè l−îng c¸ ®· thu ho¹ch vμ th¶ l¹i sau mçi lÇn ®¸nh tØa (ghi c¶ sè con vμ sè kg c¸). - Cuèi n¨m thu toμn bé c¸ (cã thÓ chän nh÷ng c¸ nhá gi÷ l¹i lμm gièng cho vô nu«i sau). Sau khi thu ho¹ch toμn bé ph¶i ghi l¹i s¶n l−îng c¸ thu ho¹ch ®−îc (bao gåm c¶ c¸ ®¸nh tØa vμ c¸ thu ho¹ch cuèi n¨m) nh»m s¬ bé h¹ch to¸n trong qu¸ tr×nh nu«i ®Ó cã c¬ së cho ®Çu t− tiÕp ë vô nu«i sau. 3. Nu«i ë lång bÌ trªn s«ng, hå Lång cã d¹ng h×nh khèi ch÷ nhËt hoÆc mïng, kÝch th−íc dμi x réng x cao phæ biÕn hiÖn nay lμ: 3 x 2 x 1,7m hoÆc 4 x 3 x 1,7m. 56 https://thuviensach.vn - Lång lμm b»ng tre hãp c¶ c©y, gç hoÆc nhùa composite. Hai ®Çu ®Ó khe hë tõ 0,5 - 1cm ®Ó n−íc l−u th«ng dÔ dμng, hai mÆt bªn vμ ®¸y th−êng b»ng v¸n gç khÝt kh«ng ®Ó lät thøc ¨n. + Do nu«i ë s«ng nªn tèc ®é dßng ch¶y 0,2 - 0,3m/gi©y. §Æt mçi côm 20 lång, c¸c côm c¸ch nhau 150 - 200m. + Nu«i ë hå chøa n−íc l−u th«ng 0,1 - 0,2m/gi©y. Nu«i côm 15 lång, c¸c côm ®Æt c¸ch nhau 200 - 300m. Tr−íc khi th¶ c¸ gièng vμo nu«i, lång bÌ ph¶i ®−îc c¶i t¹o, vÖ sinh. - §èi víi lång bÌ ph¶i cä röa s¹ch, ph¬i kh« vμ dïng n−íc v«i hoÆc clorua v«i phun ®Òu toμn bé lång nu«i c¸. Sau ®ã ph¬i kh« 1 - 2 ngμy, cä röa s¹ch vμ h¹ thuû. Lång ®Æt ngËp n−íc 1,2 - 1,5m, c¸ch ®¸y 3 - 4m. 3.1. Tiªu chuÈn c¸ gièng, mËt ®é nu«i a. Tiªu chuÈn c¸ gièng: - Ngo¹i h×nh c©n ®èi, kh«ng dÞ h×nh, v©y, vÈy hoμn chØnh, cì ®ång ®Òu, b¬i léi nhanh nhÑn. - Kh«ng cã dÊu hiÖu bÖnh lý. - KÝch cì c¸ 8 - 10cm. b. MËt ®é nu«i: - Nu«i trong lång bÌ 70 - 80 con/m3. C¸ cã träng l−îng lín h¬n th× 30 - 50 con/m3. 57 https://thuviensach.vn - Tr−íc khi th¶ c¸ xuèng ao, c¸ gièng ®−îc khö trïng b»ng ng©m t¾m trong n−íc muèi 3% tõ 10 - 15 phót. - Thêi vô nu«i: ë miÒn B¾c b¾t ®Çu tõ th¸ng 4, ë miÒn Nam cã thÓ nu«i quanh n¨m. 3.2. Thøc ¨n vμ chÕ ®é cho ¨n Thøc ¨n xanh: cá, rong, bÌo, l¸ ng«, s¾n... Víi cá t−¬i cho ¨n 30 - 40% träng l−îng th©n; víi rong, bÌo cho ¨n 70% träng l−îng th©n. 3.3. Ch¨m sãc c¸ nu«i - Theo dâi ho¹t ®éng cña c¸: Th−êng xuyªn kiÓm tra ho¹t ®éng cña c¸, nÕu thÊy c¸ b¬i léi kh¸c th−êng ph¶i vít lªn kiÓm tra. NÕu næi ®Çu do thiÕu «xy ph¶i kÐo lång ra xa khu vùc m«i tr−êng « nhiÔm. Cã thÓ t¨ng c−êng khuÊy sôc khÝ lμm t¨ng l−îng «xy hßa tan. KiÓm tra sμn ¨n ®Ó x¸c ®Þnh kh¶ n¨ng b¾t måi cña c¸ ®Ó ®iÒu chØnh thøc ¨n. Cø ba ngμy vÖ sinh lång c¸ mét lÇn vμ kiÓm tra lång. 3.4. Phßng trÞ bÖnh cho c¸ nu«i Mét sè bÖnh: nÊm thuû mi, trïng b¸nh xe, trïng qu¶ d−a, s¸n l¸ ®¬n chñ, mçi lo¹i bÖnh cã triÖu chøng vμ bÖnh lý riªng, cÇn th−êng xuyªn theo dâi biÓu hiÖn cña c¸ ®Ó phßng trÞ. 58 https://thuviensach.vn §Ó chñ ®éng phßng ngõa bÖnh cho c¸ nu«i, trong qu¸ tr×nh nu«i nªn tiÕn hμnh dïng v«i ®Ó c¶i t¹o m«i tr−êng. + §èi víi v«i: ®ùng trong bao treo ë ®Çu nguån n−íc, c¸ch mÆt n−íc kho¶ng 1/2 ®é s©u cña n−íc trong lång. LiÒu l−îng 3 - 4kg v«i cho 10m3 n−íc trong lång. + Sunphat ®ång (CuSO4) phßng ký sinh ®¬n bμo, liÒu l−îng 50g/10m3 n−íc, mét tuÇn/2 lÇn. Kh«ng dïng thuèc, ho¸ chÊt kh¸ng sinh ®· cÊm sö dông. IV. C¸ Chim tr¾ng n−íc ngät C¸ chim tr¾ng n−íc ngät cã nguån gèc tõ c¸c s«ng, suèi vïng Amazon - ch©u Mü, ®−îc nhËp vμo ViÖt Nam n¨m 1998 qua Trung Quèc. H×nh d¸ng cña c¸ chim tr¾ng n−íc ngät gÇn gièng c¸ chim biÓn. Trong ao, c¸ chim tr¾ng sèng ë c¸c tÇng n−íc gi÷a vμ ®¸y, kiÕm ¨n theo ®μn. Phæ thøc ¨n cña c¸ chim rÊt réng. Lóc cßn nhá, c¸ chim tr¾ng ¨n chñ yÕu ®éng vËt phï du, giai ®o¹n tr−ëng thμnh, c¸ ¨n t¹p. C¸c lo¹i thøc ¨n cña c¸ chim tr¾ng gåm: rau cá, mïn b·, ®éng vËt thuû sinh, bét ngò cèc, thÞt ®éng vËt... Cã thÓ nu«i c¸ chim tr¾ng trong c¸c m« h×nh nu«i c¸ ao, nu«i c¸ ruéng vμ nu«i c¸ lång. C¸ chim tr¾ng lμ loμi c¸ dÔ nu«i, tèc ®é sinh tr−ëng nhanh. C¸ nu«i mét n¨m cã thÓ cho cì thu 59 https://thuviensach.vn ho¹ch tõ 1 - 2kg. Cì th−¬ng phÈm trªn thÞ tr−êng tõ 0,8 - 1,5kg. Kh¶ n¨ng chÞu rÐt cña c¸ chim tr¾ng t−¬ng ®èi kÐm, kh«ng nªn nu«i c¸ th−¬ng phÈm qua ®«ng. Muèn gi÷ c¸ gièng qua ®«ng ph¶i cã biÖn ph¸p chèng rÐt cho c¸. Tuæi thμnh thôc sinh dôc cña c¸ chim tr¾ng lμ tuæi thø 4, nh−ng c¸ chim tr¾ng kh«ng cã kh¶ n¨ng sinh s¶n tù nhiªn trong ao. 1. Kü thuËt nu«i c¸ chim tr¾ng 1.1. DiÖn tÝch ao nu«i Ao nu«i cã diÖn tÝch tõ 1.000 - 10.000m2. Cã møc n−íc ngËp th−êng xuyªn tõ 1,2 - 1,5m. Bê ao ch¾c ch¾n kh«ng bÞ rß rØ, ngËp trμn khi m−a lò, ao cã hai cöa cèng cÊp vμ tho¸t n−íc. Ao nu«i dÔ qu¶n lý vμ ch¨m sãc, cã nguån n−íc s¹ch vμ chñ ®éng cÊp tho¸t, ao nu«i tèt nhÊt lμ tr¸nh ®−îc h−íng chÝnh cña giã mïa ®«ng b¾c, cã hÖ thèng giao th«ng vμ ®iÖn l−íi thuËn tiÖn. 1.2. ChuÈn bÞ ao nu«i §èi víi ao cò tr−íc khi ®−a vμo nu«i ph¶i c¶i t¹o kü: ph¸t quang bê ao, san lÊp c¸c hang hèc, tu söa l¹i ®¨ng, cèng, t¸t c¹n n−íc vμ bèc vÐt hÕt bïn, ao cμng Ýt bïn cμng tèt. Dïng v«i ®Ó c¶i t¹o ®¸y ao vμ diÖt t¹p, tuú theo pH cña ®¸y ao mμ dïng l−îng v«i kh¸c nhau, 60 https://thuviensach.vn nÕu ao pH b×nh th−êng dïng tõ 7 - 10kg/100m2. R¶i v«i ®Òu ®¸y ao, bê ao, nªn tiÕn hμnh vμo ngμy n¾ng, ph¬i ao cho ®Õn lóc nÎ ch©n chim sau ®ã lÊy n−íc vμo ao qua l−íi läc ®¹t ®é s©u 30 - 50cm, tiÕn hμnh bãn ph©n g©y mμu n−íc. Dïng ph©n chuång ñ hoai tèt nhÊt lμ ph©n gμ víi l−îng 35 - 40kg/100m2 vμ ®¹m 0,3kg/100m2. Sau khi bãn ph©n ®−îc 3 - 5 ngμy phiªu sinh vËt ph¸t triÓn ta tiÕp tôc ®−a n−íc vμo ao cho ®¹t møc quy ®Þnh vμ tiÕn hμnh th¶ c¸. 1.3. Kü thuËt nu«i a. §èi t−îng nu«i vμ tiªu chuÈn c¸ gièng C¸ chim tr¾ng cã thÓ nu«i riªng vμ nu«i ghÐp. Tèt nhÊt lμ nªn nu«i ghÐp víi c¸c lo¹i c¸ kh¸c nh»m tËn dông tèt mÆt n−íc vμ thøc ¨n. * Tiªu chuÈn c¸ gièng - C¸ cã ngo¹i h×nh v©y, v¶y hoμn chØnh, kh«ng bÞ dÞ h×nh, kh«ng bÞ mÊt nhít vμ x©y x¸t, cì c¸ ®ång ®Òu. - Tr¹ng th¸i ho¹t ®éng nhanh nhÑn, b¬i ch×m vμ theo ®μn. - Cì c¸ gièng th¶ cã chiÒu dμi 5 - 6cm, träng l−îng 15 - 20g/con. - Tû lÖ th¶ nu«i ghÐp c¸ chim tr¾ng lμ 70%, cßn c¸ tr¾m cá 10%, c¸ mÌ tr¾ng 12%, c¸ mÌ hoa 2%, 61 https://thuviensach.vn c¸c lo¹i c¸ kh¸c 6%. Víi mËt ®é th¶ th«ng th−êng lμ 2 - 2,5 con/m2. * Xö lý c¸ gièng tr−íc khi th¶ nu«i C¸ tr−íc lóc th¶ nu«i ®−îc t¾m trong Xanhmalachite víi nång ®é 5g/m3 víi thêi gian 10 - 15 phót hoÆc trong n−íc muèi 3%. * Ch¨m sãc qu¶n lý - Thøc ¨n: cho c¸ ¨n b»ng thøc ¨n c«ng nhiÖp cã l−îng ®¹m 18 - 25% vμ c¸c lo¹i rau s¹ch, bÌo tÊm... röa s¹ch. - L−îng thøc ¨n c«ng nhiÖp hμng ngμy b»ng 3 - 4% khèi l−îng c¸ nu«i. Khi c¸ ®¹t träng l−îng 150g trë lªn l−îng cho ¨n 2 - 3% vμ giai ®o¹n sau cho ¨n 2%. Mçi ngμy cho ¨n hai lÇn, s¸ng vμ tèi. CÇn cho c¸ ¨n ®ñ l−îng, b¶o ®¶m chÊt l−îng vμ ®óng giê ®Ó t¹o ph¶n x¹ kiÕm ¨n cho c¸. b. Phßng bÖnh cho c¸ §Þnh kú dïng c¸c lo¹i vËt t− sau ®©y ®Ó phßng bÖnh cho c¸: - Dïng v«i víi nång ®é 20g/m3 hoμ víi n−íc råi tÐ ®Òu kh¾p ao hai tuÇn/lÇn. - Dïng Chlorin víi nång ®é 1g/m3 hoμ víi n−íc tÐ ®Òu kh¾p ao mét tuÇn/lÇn vμo buæi s¸ng. - Formol mét tuÇn/2 lÇn, nång ®é 1,5g/m3. 62 https://thuviensach.vn Th−êng xuyªn theo dâi quan s¸t mùc n−íc trong ao ®Ó ®iÒu chØnh cho ®ñ n−íc theo quy ®Þnh. Theo dâi thêi tiÕt khÝ hËu vμ ho¹t ®éng cña c¸ ®Ó ®iÒu chØnh l−îng thøc ¨n trong ngμy cho c¸. C¸ nu«i trong ao víi thêi gian 7 - 8 th¸ng ®¹t träng l−îng 0,6 - 1,0kg/con cã thÓ tiÕn hμnh thu ho¹ch. V. C¸ Tra, c¸ Ba sa C¸ tra, c¸ ba sa ph©n bè ë l−u vùc s«ng Mª K«ng, cã mÆt ë c¶ bèn n−íc Lμo, ViÖt Nam, Campuchia, Th¸i Lan. ë Th¸i Lan cßn thÊy xuÊt hiÖn ë l−u vùc s«ng Mª K«ng vμ Chao Phraya. ë n−íc ta c¸ bét vμ c¸ gièng vít ®−îc chñ yÕu trªn s«ng TiÒn, c¸ tr−ëng thμnh chØ thÊy trong c¸c ao nu«i, rÊt Ýt khi t×m thÊy trong tù nhiªn. C¸ tra, c¸ ba sa ®−îc di gièng ra miÒn B¾c tõ n¨m 1979, phæ biÕn tõ n¨m 2001 - 2002. §Õn nay, c¸ tra, c¸ ba sa ®· thμnh ®èi t−îng nu«i t−¬ng ®èi phæ biÕn ë c¸c tØnh phÝa B¾c. Nu«i th−¬ng phÈm th©m canh cho n¨ng suÊt rÊt cao, c¸ tra nu«i trong ao ®¹t tíi 200 - 300 tÊn/ha, c¸ tra vμ ba sa nu«i trong bÌ cã thÓ ®¹t tíi 100 - 300kg/m3 bÌ. §ång b»ng s«ng Cöu Long vμ c¸c tØnh Nam Bé mçi n¨m cho s¶n l−îng c¸ tra vμ ba sa nu«i hμng tr¨m ngh×n tÊn. NghÒ nu«i c¸ bÌ cã lÏ b¾t nguån tõ BiÓn Hå (Tonlesap) cña Campuchia ®−îc mét sè kiÒu d©n ViÖt Nam håi h−¬ng ¸p dông khëi ®Çu tõ vïng Ch©u §èc, T©n Ch©u thuéc tØnh An Giang vμ 63 https://thuviensach.vn Hång Ngù thuéc tØnh §ång Th¸p vμo kho¶ng cuèi thËp niªn 1950. DÇn dÇn nhê c¶i tiÕn, bæ sung kinh nghiÖm còng nh− kü thuËt. Nu«i c¸ bÌ ®· trë thμnh mét nghÒ hoμn chØnh vμ v÷ng ch¾c. §ång b»ng s«ng Cöu Long cã h¬n 50% sè tØnh nu«i c¸ bÌ, nh−ng tËp trung nhiÒu nhÊt lμ ë hai tØnh An Giang vμ §ång Th¸p, víi h¬n 60% sè bÌ nu«i vμ cã n¨m ®· chiÕm tíi 76% s¶n l−îng nu«i c¸ bÌ cña toμn vïng. Nguån gièng c¸ tra vμ ba sa tr−íc ®©y hoμn toμn phô thuéc vμo vít trong tù nhiªn. Hμng n¨m vμo kho¶ng ®Çu th¸ng 5 ©m lÞch, khi n−íc m−a tõ th−îng nguån s«ng Cöu Long (Mª K«ng) b¾t ®Çu ®æ vÒ th× ng− d©n vïng T©n Ch©u (An Giang) vμ Hång Ngù (§ång Th¸p) dïng mét lo¹i l−íi h×nh phÔu gäi lμ “®¸y” ®Ó vít c¸ bét. C¸ tra bét ®−îc chuyÓn vÒ ao ®Ó −¬ng nu«i thμnh c¸ gièng cì 7 - 10cm vμ ®−îc vËn chuyÓn ®i b¸n cho ng−êi nu«i trong ao vμ bÌ kh¾p vïng Nam Bé. Khu vùc −¬ng nu«i c¸ gièng tËp trung chñ yÕu ë c¸c ®Þa ph−¬ng nh− T©n Ch©u, Ch©u §èc, Hång Ngù, c¸c cï lao trªn s«ng TiÒn Giang nh− Long Kh¸nh, Phó ThuËn. Trong nh÷ng thËp niªn 60 - 70 thÕ kû XX, s¶n l−îng c¸ bét vít mçi n¨m tõ 500 - 800 triÖu con vμ c¸ gièng −¬ng nu«i ®−îc tõ 70 - 120 triÖu con. S¶n l−îng vít c¸ bét ngμy cμng gi¶m do biÕn ®éng cña ®iÒu kiÖn m«i tr−êng vμ sù khai th¸c qu¸ møc cña con ng−êi. §Çu thËp niªn 1990, s¶n l−îng c¸ bét vít hμng n¨m chØ ®¹t 150 - 200 triÖu con (V−¬ng Häc Vinh, 1994). Nghiªn cøu sinh s¶n 64 https://thuviensach.vn nh©n t¹o c¸ tra ®−îc b¾t ®Çu tõ n¨m 1978 vμ c¸ ba sa tõ 1990. Mçi n¨m nhu cÇu con gièng c¸ ba sa tõ 20 - 25 triÖu con. Tõ n¨m 1996, tr−êng §¹i häc CÇn Th¬, ViÖn Nghiªn cøu Nu«i trång Thñy s¶n II, C«ng ty Agifish An Giang ®· nghiªn cøu nu«i vç thμnh thôc c¸ bè mÑ vμ cho sinh s¶n nh©n t¹o c¸ ba sa thμnh c«ng, chñ ®éng gi¶i quyÕt con gièng cho nghÒ nu«i c¸ ba sa. Kh¶ n¨ng chèng chÞu víi m«i tr−êng cña c¸ tra, c¸ ba sa t−¬ng ®èi tèt. Chóng sèng ®−îc trong c¸c ao tï bÈn. C¸ tra lμ loμi c¸ ¨n t¹p, phæ thøc ¨n rÊt réng: c¸c lo¹i thøc ¨n ®éng vËt, rau bÌo, phÕ vμ phô phÈm n«ng nghiÖp, c¸c lo¹i bét ngò cèc, c¸c lo¹i thøc ¨n tæng hîp, ph©n chuång... C¸ tra, c¸ ba sa cã thÓ nu«i ao, nu«i lång cho n¨ng suÊt cao, s¶n l−îng lín. Tèc ®é sinh tr−ëng cña c¸ tra, c¸ ba sa t−¬ng ®èi nhanh. C¸ mét n¨m tuæi cã thÓ ®¹t 1 - 1,5kg/con. HiÖn nay, n−íc ta ®· nghiªn cøu thμnh c«ng kü thuËt cho sinh s¶n nh©n t¹o ®èi víi c¸ tra, c¸ ba sa, do vËy l−îng con gièng cã thÓ chñ ®éng ®−îc. ë miÒn B¾c hiÖn nay, gièng c¸ tra ®Òu ®−îc ®−a ra tõ c¸c tØnh miÒn Nam. 1. Kü thuËt nu«i c¸ tra, c¸ ba sa th−¬ng phÈm trong ao Nu«i c¸ th−¬ng phÈm lμ giai ®o¹n cuèi cïng ®Ó cã ®−îc s¶n phÈm vμ cung cÊp thùc phÈm cho 65 https://thuviensach.vn con ng−êi. Trong xu thÕ chung hiÖn nay nu«i c¸ tra trong ao ®· ph¸t triÓn c¸c h×nh thøc nu«i th©m canh, mang tÝnh c«ng nghiÖp cho n¨ng suÊt rÊt cao vμ hiÖu qu¶ kinh tÕ lín. S¶n phÈm c¸ nu«i ngoμi tiªu chuÈn vÒ quy cì, cÇn ph¶i ®¹t ®−îc tiªu chÝ s¶n phÈm s¹ch, tøc lμ ®¶m b¶o ®−îc c¸c tiªu chuÈn vÒ vÖ sinh an toμn thùc phÈm. S¶n phÈm c¸ s¹ch ph¶i ®−îc nu«i trong m«i tr−êng s¹ch, kh«ng bÞ « nhiÔm, c¸ kh«ng bÞ nhiÔm hay tån d− c¸c ho¸ chÊt, kim lo¹i nÆng hoÆc kh¸ng sinh ®· bÞ cÊm hay h¹n chÕ sö dông. S¶n phÈm c¸ s¹ch lμ khi sö dông lμm thùc phÈm kh«ng ¶nh h−ëng ®Õn søc khoÎ ng−êi tiªu dïng, khi b¸n ra thÞ tr−êng trong vμ ngoμi n−íc ®Òu ®−îc chÊp nhËn. C¸ tra cã ®Æc tÝnh chÞu ®−îc ®iÒu kiÖn kh¾c nghiÖt cña m«i tr−êng ao nu«i nh−ng ®Ó ®¹t ®−îc c¸c yªu cÇu cho s¶n phÈm s¹ch, ng−êi nu«i cÇn tu©n thñ nghiªm ngÆt c¸c yªu cÇu vÒ kü thuËt nu«i. a. ChuÈn bÞ ao nu«i: HiÖn nay cã mét sè lo¹i h×nh chÝnh nu«i c¸ tra th−¬ng phÈm trong ao nh− sau: - Nu«i trong ao hå nhá. - Nu«i trong ao cã thay n−íc liªn tôc. - Nu«i ao Ýt thay n−íc, sö dông chÕ phÈm vi sinh kÕt hîp sôc khÝ. - Nu«i ao ®¨ng quÇng (®ång b»ng s«ng Cöu Long). Ao nu«i c¸ tra th«ng th−êng cã diÖn tÝch tõ 500m2 trë lªn, cã ®é s©u n−íc 2,5 - 3m, bê ao ch¾c 66 https://thuviensach.vn ch¾n vμ cao h¬n mùc n−íc cao nhÊt trong n¨m. CÇn thiÕt kÕ cèng cÊp tho¸t n−íc dÔ dμng cho ao. Cèng cÊp n−íc nªn ®Æt cao h¬n ®¸y ao, cèng tho¸t n−íc nªn ®Æt phÝa bê ao thÊp nhÊt ®Ó dÔ th¸o c¹n n−íc. §¸y ao b»ng ph¼ng vμ h¬i nghiªng vÒ phÝa cèng tho¸t. Ao nªn gÇn nguån n−íc nh− s«ng, kªnh m−¬ng lín ®Ó cã n−íc chñ ®éng. Ao ®¨ng quÇng lμ dïng ®¨ng ch¾n mét vïng ngËp n−íc ven s«ng hoÆc vïng ngËp lò vμ th¶ c¸ nu«i, diÖn tÝch tuú theo vïng ngËp vμ kh¶ n¨ng ®Çu t−. §¨ng th−êng ghÐp b»ng thanh tre, thanh gç hoÆc l−íi kim lo¹i kh«ng rØ (inox). §é s©u mùc n−íc trong ®¨ng tõ 3 - 3,5m. N¬i cÊp n−íc cho ao ph¶i xa c¸c cèng th¶i n−íc sinh ho¹t, n−íc th¶i c«ng nghiÖp. Kh«ng lÊy n−íc bÞ nhiÔm phÌn vμo ao. Xung quanh ao vμ mÆt ao ph¶i tho¸ng, kh«ng cã t¸n c©y che phñ. C¸c chØ tiªu chñ yÕu cña m«i tr−êng ao cÇn ®¹t nh− sau: + NhiÖt ®é n−íc 26 - 300C. + §é pH thÝch hîp 7 - 8. + Hμm l−îng «xy hßa tan >3mg/lÝt. Nguån n−íc cÊp cho ao nu«i cÇn ph¶i s¹ch, thÓ hiÖn ë chØ sè c¸c chÊt « nhiÔm chÝnh d−íi møc giíi h¹n cho phÐp: + NH3-N: < 1mg/lÝt. + Coliform: < 10.000 MPN/100ml. 67 https://thuviensach.vn + Ch× (kim lo¹i nÆng) : 0,002 - 0,007mg/lÝt. + Cadimi (kim lo¹i nÆng) 0,80 - 1,80mg/lÝt. Tr−íc khi th¶ c¸ ph¶i thùc hiÖn c¸c b−íc chuÈn bÞ ao nh− sau: - Th¸o c¹n hoÆc t¸t c¹n ao, b¾t hÕt c¸ trong ao. Dän s¹ch rong, cá d−íi ®¸y vμ bê ao. - VÐt bít bïn láng ®¸y ao, chØ ®Ó l¹i líp bïn dμy 0,2 - 0,3m. - LÊp hÕt hang hèc, lç mäi rß rØ vμ tu söa l¹i bê, m¸i bê ao. - Dïng v«i bét [Ca(OH)2] r¶i kh¾p ®¸y ao vμ bê ao víi l−îng v«i 7 - 10kg/100m2 ®Ó ®iÒu chØnh ®é pH thÝch hîp, ®ång thêi diÖt hÕt c¸c mÇm bÖnh cßn tån l−u ë ®¸y ao. - Ph¬i ®¸y ao 2 - 3 ngμy. §èi víi nh÷ng ao Ýt thay n−íc, sö dông chÕ phÈm vi sinh th× bè trÝ sôc khÝ ®¸y ao hoÆc qu¹t n−íc. Sau cïng cho n−íc tõ tõ vμo ao qua cèng cã ch¾n l−íi läc ®Ó ng¨n c¸ d÷ vμ ®Þch h¹i lät vμo ao, khi ®¹t møc n−íc yªu cÇu th× tiÕn hμnh th¶ c¸ gièng. b. C¸ gièng nu«i HiÖn nay c¸ gièng c¸ tra ®· hoμn toμn chñ ®éng tõ nguån sinh s¶n nh©n t¹o. C¸ th¶ nu«i cÇn ®−îc chän lùa cÈn thËn ®¶m b¶o phÈm chÊt ®Ó c¸ t¨ng tr−ëng tèt trong qu¸ tr×nh nu«i. C¸ ph¶i m¹nh kháe, kh«ng bÞ nhiÔm bÖnh, ®Òu cì, kh«ng bÞ x©y x¸t, nhiÒu nhít, b¬i léi nhanh nhÑn. C¸ 68 https://thuviensach.vn gièng míi ®−a vÒ, tr−íc khi th¶ xuèng ao nªn t¾m b»ng n−íc muèi 2 - 3% trong 5 - 6 phót ®Ó lo¹i trõ hÕt c¸c ký sinh vμ chèng nhiÔm trïng c¸c vÕt th−¬ng hoÆc vÕt x©y x¸t trªn th©n c¸. - KÝch cì c¸ th¶: 10 - 12cm (15 - 17g/con). - MËt ®é th¶ nu«i: 15 - 20 con/m2. + Ao hå nhá 15 - 20 con/m2. + Ao thay n−íc liªn tôc 20 - 30 con/m2. + Ao sö dông chÕ phÈm vi sinh vμ kÕt hîp sôc khÝ 25 - 30 con/m2. + §¨ng quÇng 30 - 40 con/m2. c. Mïa vô nu«i C¸c tØnh miÒn Nam tõ §μ N½ng trë vμo, do thêi tiÕt vμ khÝ hËu Êm nãng, nªn cã thÓ nu«i quanh n¨m. Gi÷a c¸c vô nu«i nªn cã thêi gian c¶i t¹o ao kü vμ ph¬i ®¸y ao thËt kh«. C¸c tØnh miÒn B¾c nªn dùa vμo thêi tiÕt, nhiÖt ®é m«i tr−êng ®Ó x¸c ®Þnh mïa vô thÝch hîp víi tõng ®Þa ph−¬ng. NÕu cã c¸ gièng nu«i l−u qua ®«ng, nªn tranh thñ nu«i sím vμo th¸ng 2 hoÆc th¸ng 3 ®Ó cã thÓ thu ho¹ch vμo th¸ng 10 - 11 tr−íc mïa ®«ng. C¸ gièng chuyÓn tõ miÒn Nam ra còng ph¶i th¶ nu«i chËm nhÊt vμo th¸ng 4. d. Thøc ¨n cho c¸ nu«i Thøc ¨n cho c¸ nu«i hiÖn nay cã hai lo¹i chñ yÕu lμ thøc ¨n viªn c«ng nghiÖp vμ thøc ¨n hçn hîp tù chÕ biÕn. 69 https://thuviensach.vn - Thøc ¨n viªn c«ng nghiÖp lμ thøc ¨n kh« Ðp viªn do c¸c nhμ m¸y chÕ biÕn theo d©y chuyÒn c«ng nghiÖp. Thøc ¨n viªn c«ng nghiÖp ®−îc tÝnh to¸n vμ phèi trén hîp lý c¸c thμnh phÇn dinh d−ìng phï hîp víi tõng ®èi t−îng nu«i. Cã thøc ¨n viªn d¹ng ch×m vμ d¹ng næi víi c¸c cì thøc ¨n kh¸c nhau cho c¸ ë tõng giai ®o¹n ph¸t triÓn, d¹ng thøc ¨n viªn næi th× c¸ dÔ dμng sö dông h¬n. Sö dông thøc ¨n c«ng nghiÖp ®¶m b¶o ®−îc vÖ sinh m«i tr−êng vμ gióp c¸ t¨ng tr−ëng nhanh. Ngoμi ra viÖc vËn chuyÓn, b¶o qu¶n vμ cho c¸ ¨n còng ®−îc dÔ dμng, Ýt tèn c«ng lao ®éng cho kh©u chÕ biÕn thøc ¨n vμ cho c¸ ¨n. NÕu dïng thøc ¨n c«ng nghiÖp, cung cÊp nh− sau: + Trong hai th¸ng ®Çu míi th¶ nu«i, cho ¨n lo¹i thøc ¨n cã hμm l−îng ®¹m 28 - 30%. + C¸c th¸ng tiÕp theo gi¶m dÇn hμm l−îng ®¹m xuèng 25 - 26%. + Hai th¸ng cuèi cïng sö dông thøc ¨n cã hμm l−îng ®¹m 20 - 22%. - Thøc ¨n tù chÕ biÕn sö dông c¸c nguyªn liÖu s½n cã t¹i ®Þa ph−¬ng ®Ó phèi hîp vμ chÕ biÕn cho c¸ ¨n. C¸c nguyªn liÖu cÇn ®−îc tÝnh to¸n hîp lý ®¶m b¶o hμm l−îng dinh d−ìng, quan träng nhÊt lμ ®¹m cã ®ñ theo yªu cÇu. C¸c nguyªn liÖu ®−îc xay nhuyÔn (mÞn), trén ®Òu cïng chÊt kÕt dÝnh (bét m×, 70 https://thuviensach.vn bét s¾n, bét l¸ gßn), nÊu chÝn ®Ó nguéi vμ vo thμnh n¾m nhá hoÆc Ðp ®ïn d¹ng viªn cho c¸ ¨n. * C¸ch cho ¨n Thøc ¨n tù chÕ biÕn sau khi vo thμnh viªn nhá, r¶i tõ tõ cho c¸ ¨n tõng Ýt mét cho ®Õn khi hÕt thøc ¨n. Cã thÓ dïng m¸y Ðp ®ïn ®Ó viªn thøc ¨n r¬i tõ tõ xuèng cho c¸ ¨n. Thøc ¨n viªn c«ng nghiÖp còng r¶i tõ tõ ®Ó c¸ sö dông triÖt ®Ó. Mçi ngμy cho c¸ ¨n 2 lÇn, s¸ng tõ 6 - 10 giê, chiÒu tõ 16 - 18 giê. KhÈu phÇn thøc ¨n tù chÕ biÕn 5 - 7% träng l−îng th©n, thøc ¨n viªn c«ng nghiÖp 2 - 2,5%. Khi sö dông thøc ¨n viªn c«ng nghiÖp ph¶i chó ý ®Õn chÊt l−îng vμ vÖ sinh an toμn thùc phÈm. Thøc ¨n kh«ng ®−îc nhiÔm Salmonella, nÊm mèc ®éc (Aspergillus flavus), ®éc tè (Aflatoxin). Nguyªn liÖu chÕ biÕn thøc ¨n tù chÕ biÕn cã nguån gèc ®éng vËt nh− c¸ t¹p ph¶i t−¬i, kh«ng bÞ −¬n thèi; bét c¸ cßn míi cã mïi th¬m ®Æc tr−ng, kh«ng pha lÉn t¹p chÊt; c¸ t¹p kh« kh«ng bÞ s©u mät, kh«ng bÞ nhiÔm Salmonella. C¸c nguån nguyªn liÖu kh¸c dïng ®Ó phèi chÕ thøc ¨n kh¸c kh«ng bÞ s©u mät, kh«ng nhiÔm nÊm mèc g©y bÖnh. TÊt c¶ c¸c lo¹i thøc ¨n kh«ng ®−îc chøa c¸c kh¸ng sinh ®· bÞ cÊm sö dông. e. Qu¶n lý ch¨m sãc Theo dâi møc ®é ¨n cña c¸ ®Ó ®iÒu chØnh t¨ng gi¶m cho phï hîp. Khi b¾t ®Çu cho ¨n v× c¸ ®ãi 71 https://thuviensach.vn nªn tËp trung ®Ó giμnh ¨n. Khi ¨n ®ñ no th× c¸ t¶n ra xa, kh«ng chôm l¹i n÷a. MÆc dï c¸ tra, c¸ ba sa chÞu rÊt tèt trong ®iÒu kiÖn nu«i mËt ®é cao vμ n−íc ao Ýt thay ®æi, nh−ng ph¶i chó ý ®Þnh kú thay bá n−íc cò vμ cÊp n−íc míi ®Ó m«i tr−êng ao lu«n s¹ch, phßng cho c¸ kh«ng bÞ nhiÔm bÖnh. Cø 10 ngμy th× thay 1/2 - 1/3 n−íc cò vμ cÊp ®ñ n−íc s¹ch cho ao. f. Thu ho¹ch Thêi gian nu«i trung b×nh 10 th¸ng, c¸ ®¹t cì 0,7 - 1,5kg/con. Cã thÓ thu ho¹ch mét lÇn vμ gi÷ l¹i c¸ nhá ch−a ®¹t cì th−¬ng phÈm. Sau vô thu ho¹ch ph¶i t¸t c¹n ao vμ lμm c«ng t¸c chuÈn bÞ cho vô nu«i kÕ tiÕp. VI. Kü thuËt nu«i c¸ qu¶ (c¸ lãc) 1. §Æc ®iÓm sinh häc vμ sinh s¶n C¸ qu¶ th−êng gÆp vμ ph©n bè réng cã hai loμi lμ: Ophiocephalus maculatus vμ Ophiocephalus arbus, nh−ng ®èi t−îng nu«i quan träng nhÊt lμ loμi O. maculatus thuéc bé c¸ qu¶, hä c¸ qu¶, gièng c¸ qu¶. 1.1. §Æc ®iÓm h×nh th¸i V©y l−ng cã 40 - 46 v©y; v©y hËu m«n cã 28 - 30 tia v©y, v¶y ®−êng bªn 41 - 55 c¸i. §Çu c¸ qu¶ O. maculatus cã ®−êng v©n gièng nh− ch÷ “nhÊt” 72 https://thuviensach.vn vμ hai ch÷ b¸t cßn ®Çu c¸ O. arbus t−¬ng ®èi nhän vμ dμi gièng nh− ®Çu r¾n. 1.2. TËp tÝnh sinh häc ThÝch sèng ë vïng n−íc ®ôc cã nhiÒu rong cá, th−êng n»m phôc ë d−íi ®¸y vïng n−íc n«ng cã nhiÒu cá. TÝnh thÝch nghi víi m«i tr−êng xung quanh rÊt m¹nh, nhê cã c¬ quan h« hÊp phô nªn nã cã thÓ hÝt thë ®−îc «xy trong kh«ng khÝ. ë vïng n−íc hμm l−îng «xy thÊp c¸ vÉn sèng ®−îc, cã khi kh«ng cÇn n−íc chØ cÇn da vμ mang c¸ cã ®é Èm nhÊt ®Þnh c¸ vÉn cã thÓ sèng ®−îc thêi gian kh¸ l©u. 1.3. TÝnh ¨n C¸ qu¶ thuéc lo¹i c¸ d÷. Thøc ¨n lμ ch©n chÌo vμ r©u ngμnh; khi kÝch th−íc th©n dμi 3 - 8cm c¸ qu¶ ¨n c«n trïng, c¸ con vμ t«m con; th©n dμi trªn 8cm ¨n c¸ con. Khi träng l−îng nÆng 0,5kg cã thÓ ¨n 100g c¸. Trong ®iÒu kiÖn nu«i nã còng ¨n thøc ¨n chÕ biÕn. Mïa ®«ng kh«ng b¾t måi. 1.4. Sinh tr−ëng C¸ qu¶ sinh tr−ëng t−¬ng ®èi nhanh. Con lín nhÊt ®Õn 5kg, nh×n chung c¸ mét tuæi th©n dμi 19 - 39cm nÆng 95 - 760g; C¸ hai tuæi th©n dμi 38,5 - 40cm, nÆng 625 - 1.395g; c¸ ba tuæi th©n dμi 45 - 59cm, nÆng 1.467 - 2.031g (con ®ùc vμ c¸i chªnh lÖch lín); khi nhiÖt ®é trªn 200C sinh tr−ëng nhanh, d−íi 150C sinh tr−ëng chËm. 73 https://thuviensach.vn 1.5. TËp tÝnh sinh s¶n Mïa vô ®Î trøng tõ th¸ng 4 - 7, ré nhÊt trung tuÇn th¸ng 4 - 5. C¸ trßn mét tuæi, th©n dμi 20cm nÆng 130g ®· thμnh thôc ®Î trøng. Sè l−îng trøng tuú theo c¬ thÓ to nhá mμ thay ®æi. C¸ nÆng 0,5kg cho sè l−îng trøng 8.000 - 10.000 c¸i, c¸ nÆng 0,25kg, sè l−îng trøng 4.000 - 6.000 c¸i. a. §Î tù nhiªn DiÖn tÝch ao ®Î tõ 190 - 200m2. §¸y ao chia lμm hai phÇn: PhÇn s©u 1m, phÇn n«ng 0,3m. Trong ao nªn trång mét Ýt c©y thùc vËt thñy sinh nh− rong, bÌo, bê ao ®Çm nÖn chÆt vμ cø ®Ó cho cá mäc tù nhiªn. Xung quanh ao rμo cao 30 - 40cm ®Ò phßng c¸ phãng ra ngoμi. Thøc ¨n lμ c¸ con, l−îng cho ¨n 25g/con, hμng ngμy cho ¨n mét lÇn, kh«ng nªn cho ¨n qu¸ nhiÒu phßng c¸ qu¸ bÐo. Mçi m3 n−íc th¶ 1 con ®ùc vμ 2 - 3 con c¸i. Nh÷ng con c¸ ®ùc thμnh thôc th× th©n d−íi cã mμu tÝm hång, bông bÐo mÒm, lç sinh dôc cã mμu phÊn hång. Con c¸i thμnh thôc cã bông to, phÇn ngùc c¨ng trßn vÈy tr¾ng, miÖng h¬i vμng, lç sinh dôc to vμ låi ra cã h×nh tam gi¸c. ë chç cã nhiÒu rong cá c¸ c¸i dïng cá lμm æ, sau ®ã c¸ c¸i vμ c¸ ®ùc kÐo ®Õn ®Î trøng vμ thô tinh ë ®©y (®Î trøng vμo s¸ng sím). §Î xong c¶ con ®ùc vμ c¸i kh«ng rêi khái æ mμ n»m phôc d−íi ®¸y b¶o vÖ trøng cho ®Õn khi në thμnh con míi rêi æ vμ dÉn ®μn con ®i kiÕm ¨n, lóc nμy còng lμ lóc mμ c¸ bè mÑ ¨n c¶ thÞt nh÷ng 74 https://thuviensach.vn con c¸ con kh¸c ®· t¸ch ®μn, cho nªn ®Õn mïa sinh s¶n s¸ng sím th¨m ao hÔ ph¸t hiÖn thÊy cã c¸ con lμ vít ®em −¬ng sang ao kh¸c. b. Sinh s¶n nh©n t¹o Dïng n·o thïy c¸ chÐp, c¸ mÌ vμ prolan B ®Ó tiªm cho c¸. Sè l−îng thuèc tiªm lμ 14 n·o c¸ mÌ/kg c¸ mÑ (1 n·o c¸ chÐp b»ng 2,7 - 3 n·o mÌ). Tiªm lÇn thø nhÊt 2/5 sè l−îng, lÇn thø hai tiªm sè cßn l¹i. Dïng prolan B th× 1.600 - 2.000 UI/kg c¸ mÑ, tiªm lÇn thø nhÊt lμ 1/3 sè thuèc, lÇn thø hai: sè cßn l¹i. C¸ ®ùc tiªm b»ng 1/2 c¸ c¸i. Tiªm xong ghÐp c¸ c¸i vμ ®ùc vμo bÓ ®Î, sau 14 tiÕng c¸ ®éng hín vμ ®Î trøng, trøng thô tinh míi ®Çu ch×m d−íi ®¸y bÓ sau khi hót n−íc tr−¬ng lªn næi l¬ löng trong n−íc. Vít trøng thô tinh cho vμo b×nh Êp hoÆc bÓ Êp. Dông cô Êp tr−íc khi cho Êp ph¶i tiªu ®éc b»ng 0,1ppm Xanhmetylen, tiªu ®éc xong lÊy n−íc vμo mét ®Çu, ®Çu kia th¸o n−íc ra gi÷ møc n−íc kh«ng thay ®æi, trong thêi gian Êp gi÷ nhiÖt ®é n−íc Ýt thay ®æi, biªn ®é thay ®æi chØ d−íi 20C nÕu kh«ng sÏ ¶nh h−ëng ®Õn tû lÖ në. NhiÖt ®é n−íc 250C, thêi gian Êp në lμ 36 tiÕng, nhiÖt ®é 26 - 270C, thêi gian Êp në lμ 25 tiÕng. 2. Ph−¬ng ph¸p nu«i 2.1. Nu«i c¸ bét vμ gièng Còng gièng nh− −¬ng nu«i c¸c loμi c¸ bét kh¸c, tr−íc khi th¶ c¸ ph¶i tÈy dän ao s¹ch, g©y 75 https://thuviensach.vn nu«i thøc ¨n tù nhiªn s½n trong ao. MËt ®é nu«i 5 - 10 v¹n/666m2, th«ng th−êng lμ 6 - 7 v¹n. Trong 7 - 8 ngμy ®Çu ch−a cÇn cho ¨n, sau ®ã võa cho ¨n võa bãn ph©n, mçi v¹n c¸ bét cho ¨n 3 - 4kg t¶o trÇn, nu«i nh− vËy 18 - 20 ngμy khi toμn th©n c¸ biÕn thμnh mμu vμng b¾t ®Çu xuÊt hiÖn v¶y, sau ®ã biÕn thμnh mμu ®en, th©n dμi 3 - 6cm, tû lÖ sèng 60 - 65%. Nu«i tiÕp 20 ngμy n÷a, th©n dμi 6cm, lóc nμy cã thÓ cho ¨n c¸ con, t«m con hoÆc thøc ¨n chÕ biÕn giμu ®¹m. Sau hai th¸ng nu«i, c¸ ®¹t 9 - 12cm, lóc nμy cã thÓ th¶ vμo ao to ®Ó nu«i thμnh c¸ thÞt. 2.2. Nu«i c¸ thÞt a) Nu«i th«: Nu«i ghÐp trong c¸c ao c¸ kh¸c ®Ó tËn dông hÕt tiÒm n¨ng cña vùc n−íc vμ lîi dông c¸ qu¶ ®Ó tiªu diÖt c¸c loμi c¸ t¹p kh¸c c¹nh tranh thøc ¨n, kh«ng gian vμ d−ìng khÝ lμm cho c¸ nu«i ph¸t triÓn tèt. Ao cã nu«i ghÐp c¸ qu¶, bê ph¶i cao h¬n mÆt n−íc 30 - 40cm, kh«ng cã lç rß. Mçi ao 360m2 nu«i ghÐp 30 c¸ qu¶ cì 12cm hoÆc 160 c¸ qu¶ cì tõ 3cm. Sau 5 - 6 th¸ng nu«i, c¸ lín ®−îc 0,2 - 0,6kg, tû lÖ sèng 80%. b) Nu«i tinh (nu«i ®¬n): - Ao nu«i: diÖn tÝch ao 600 - 1.300m2 ®Ó dÔ qu¶n lý. Xung quanh ao th¶ bÌo t©y hoÆc bÌo c¸i, dïng tre, nøa ch¾n gi÷ c¸ qu¶ kh«ng nh¶y ra ngoμi ao, ®ång thêi còng t¹o ®−îc n¬i nghØ ng¬i kÝn ®¸o cho c¸. Ao s©u 1,5 - 2m, nguån n−íc phong phó. 76 https://thuviensach.vn - MËt ®é nu«i: cÇn dùa vμo nguån thøc ¨n vμ chÊt n−íc ®Ó quyÕt ®Þnh, nh×n chung th¶ 10 con/m2 (c¸ 3cm), sau ®ã xem t×nh h×nh sinh tr−ëng cña c¸, dïng l−íi ®¸nh b¾t nh÷ng con sinh tr−ëng qu¸ nhanh ®Ó tr¸nh t×nh tr¹ng c¸ lín nuèt c¸ bÐ, mËt ®é cuèi cïng lμ 2 - 3 con/m2, nÕu nguån n−íc phong phó còng cã thÓ t¨ng thªm mËt ®é. NÕu th¶ c¸ cì 12 - 18cm nu«i ®Õn cuèi n¨m cã thÓ ®¹t 0,6kg/con. Ngoμi ra cã thÓ th¶ ghÐp vμo mét Ýt c¸ mÌ ®Ó khèng chÕ chÊt n−íc. - LuyÖn cho ¨n: c¸ qu¶ ®Òu cã thÓ ¨n ®−îc thøc ¨n sèng vμ thøc ¨n chÕ biÕn. Thøc ¨n sèng gåm: t¶o trÇn, c¸ r« phi con, t«m con, giun, dßi. Khi cho ¨n c¸ con cÇn khèng chÕ l−îng thøc ¨n, qu¸ nhiÒu dÔ sinh ra hiÖn t−îng næi ®Çu. NÕu cho ¨n thøc ¨n chÕ biÕn ph¶i luyÖn ngay tõ nhá (cì 2cm) tèt nhÊt nu«i trong ao xim¨ng cã n−íc ch¶y, mçi m2 th¶ 500 con, b¾t ®Çu cho ¨n giun Ýt t¬, thøc ¨n cho vμo sμn ®Æt c¸ch mÆt n−íc 10cm khi c¸ ®· quen ¨n råi dÇn dÇn gi¶m sè l−îng giun Ýt t¬ t¨ng sè l−îng c¸ t¹p nghiÒn n¸t cho ®Õn khi c¸ qu¶ quen víi thøc ¨n chÕ biÕn th× th«i, lóc nμy c¸ ®· ®¹t 4 - 5cm (tû lÖ sèng 20%). Khi luyÖn cho ¨n thøc ¨n chÕ biÕn kh«ng ®−îc cho ¨n thøc ¨n sèng. Thøc ¨n chÕ biÕn th−êng dïng 70% c¸ t¹p nghiÒn n¸t; bét ®Ëu t−¬ng hay b¸nh kh« dÇu 20%, men tiªu ho¸ 5%, mét Ýt vi l−îng vμ chÊt kh¸ng sinh, vitamin. Mçi ngμy cho ¨n hai lÇn vμo buæi s¸ng vμ tèi. Sè l−îng cho ¨n 5 - 7% träng l−îng 77 https://thuviensach.vn th©n. Mïa sinh tr−ëng nhanh còng kh«ng cho ¨n qu¸ 10%. C¸ nu«i mét n¨m ®¹t 0,5kg/con, s¶n l−îng 160kg/360m2. - Qu¶n lý ch¨m sãc: c¸ qu¶ cã kh¶ n¨ng nh¶y phãng rÊt cao (nh¶y cao khái mÆt n−íc 1,5m); nÕu n−íc ë ngoμi ao thÊp h¬n n−íc trong ao th× c¸ nh¶y qua ao cã n−íc thÊp, n−íc ch¶y hoÆc trêi m−a cμng kÝch thÝch c¸ qu¶ nh¶y ®i. V× vËy nhÊt lμ khi cã m−a rμo ph¶i th¨m ao. C¸ qu¶ cÇn thøc ¨n ph¶i t−¬i vμ s¹ch, cho nªn tr−íc khi cho ¨n ph¶i dän röa sμn ¨n. Tuy c¸ qu¶ cã kh¶ n¨ng chÞu ®−îc m«i tr−êng n−íc kÐm nh−ng kh«ng ph¶i v× thÕ mμ ®Ó n−íc bÈn. Ph¶i th−êng xuyªn bæ sung thªm n−íc míi, b¶o ®¶m n−íc trong s¹ch, tèt nhÊt cã dßng ch¶y. 3. Chó ý khi nu«i c¸ lãc con vμ c¸ lãc thÞt C¨n cø vμo tÝnh ¨n cña c¸ lãc cã thÓ nu«i ghÐp víi c¸ nu«i nh− c¸ mÌ, tr«i, chÐp, tr¾m cá, r« phi, diÕc ®Ó khèng chÕ mËt ®é cña nh÷ng loμi c¸ t¹p vμ nh÷ng c¸ sinh ®Î nhiÒu nh− c¸ r« phi, c¸ diÕc nh»m ®¶m b¶o thøc ¨n cho c¸c loμi c¸ kinh tÕ chñ yÕu, c¶i t¹o vμ n©ng cao søc s¶n xuÊt c¸c vïng n−íc. Tuy vËy, khi nu«i, cÇn tÝnh to¸n kü tû lÖ, mËt ®é, kÝch cì c¸ th¶. 3.1. Nu«i c¸ lãc con Tr−íc khi nu«i c¸ lãc ph¶i dän tÈy ao s¹ch sÏ ®Ó cho sinh vËt phï du ph¸t triÓn m¹nh míi th¶ 78 https://thuviensach.vn