🔙 Quay lại trang tải sách pdf ebook Công Nghệ Sinh Học Cho Nông Dân - Chăn Nuôi Sạch Ebooks Nhóm Zalo https://thuviensach.vn https://thuviensach.vn CÔNG NGHỆ SINH HỌC CHO NÔNG DÂN CHĂN NUÔI SẠCH https://thuviensach.vn Héi ®ång chØ ®¹o xuÊt b¶n Chñ tÞch Héi ®ång TS. NguyÔn ThÕ Kû Phã Chñ tÞch Héi ®ång TS. NguyÔn Duy Hïng Thμnh viªn TS. NguyÔn An Tiªm TS. KhuÊt Duy Kim H¶i NguyÔn Vò Thanh H¶o 2 https://thuviensach.vn KS. Trần Thị Thanh Thuyết - KS. Nguyễn Thị Xuân CÔNG NGHỆ SINH HỌC CHO NÔNG DÂN CHĂN NUÔI SẠCH NHÀ XUẤT BẢN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA SỰ THẬT HÀ NỘI 2012 https://thuviensach.vn nhãm biªn so¹n néi dung lª thanh b×nh lª xu©n tμi nguyÔn thÞ xu©n hiÖu ®Ýnh gs. ts. nguyÔn thiÖn, Héi ch¨n nu«i ViÖt Nam ban biªn tËp néi dung Chñ tÞch Héi ®ång: TS. Lª Xu©n Rao, Gi¸m ®èc Së Khoa häc C«ng nghÖ Hμ Néi ThS. Vò Nh− H¹nh, Gi¸m ®èc Trung t©m Tin häc vμ Th«ng tin khoa häc c«ng nghÖ NguyÔn Thu T©m, Th− ký Tßa so¹n T¹p chÝ Th¨ng Long Khoa häc vμ C«ng nghÖ Mai ThÞ Xu©n, Biªn tËp viªn RPC https://thuviensach.vn chó dÉn cña nhμ xuÊt b¶n Thùc hiÖn §Ò ¸n trang bÞ s¸ch cho c¬ së x·, ph−êng, thÞ trÊn cña Ban Tuyªn gi¸o Trung −¬ng vμ nh»m triÓn khai Ch−¬ng tr×nh träng ®iÓm ph¸t triÓn vμ øng dông c«ng nghÖ sinh häc trong lÜnh vùc n«ng nghiÖp vμ ph¸t triÓn n«ng th«n ®Õn n¨m 2020 ®· ®−îc Thñ t−íng ChÝnh phñ phª duyÖt víi môc tiªu t¹o ra c¸c gièng c©y trång, vËt nu«i, chñng vi sinh vËt, c¸c chÕ phÈm c«ng nghÖ sinh häc n«ng nghiÖp míi cã n¨ng suÊt, chÊt l−îng vμ hiÖu qu¶ kinh tÕ cao, phôc vô tèt nhu cÇu chuyÓn ®æi c¬ cÊu kinh tÕ trong lÜnh vùc n«ng nghiÖp vμ ph¸t triÓn n«ng th«n, Nhμ xuÊt b¶n ChÝnh trÞ quèc gia - Sù thËt phèi hîp cïng Nhμ xuÊt b¶n Hμ Néi xuÊt b¶n cuèn s¸ch C«ng nghÖ sinh häc cho n«ng d©n. Ch¨n nu«i s¹ch. Cuèn s¸ch gåm ba ch−¬ng: Ch−¬ng I. Më ®Çu; Ch−¬ng II. Ch¨n nu«i lîn s¹ch; Ch−¬ng III. Ch¨n nu«i gμ s¹ch. §©y lμ cuèn s¸ch n»m trong bé s¸ch C«ng nghÖ sinh häc cho n«ng d©n, ®−îc coi lμ cÈm nang cña bμ con n«ng d©n trong viÖc ®Èy nhanh qu¸ tr×nh sö dông c«ng nghÖ sinh häc trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. Xin giíi thiÖu cuèn s¸ch víi b¹n ®äc. Th¸ng 11 n¨m 2012 NHμ XUÊT B¶N CHÝNH TRÞ QUèC GIA - sù thËt5 https://thuviensach.vn 6 https://thuviensach.vn Lêi nãi ®Çu C«ng nghÖ sinh häc lμ mét b−íc tiÕn míi nhÊt trong nç lùc l©u dμi chinh phôc tù nhiªn ®Ó n©ng cao ®êi sèng vμ søc kháe con ng−êi. Môc tiªu cña c«ng nghÖ sinh häc lμ n©ng cao n¨ng suÊt vμ nh÷ng ®Æc tÝnh tèt cña c¸c s¶n phÈm l−¬ng thùc cã nguån gèc ®éng vËt vμ thùc vËt, gãp phÇn gi¶m n¹n ®ãi, ®¸p øng nhu cÇu l−¬ng thùc cña mét hμnh tinh víi d©n sè ®ang gia t¨ng vÒ sè l−îng vμ n©ng tuæi thä trong khi vÉn gi¶m ®−îc nh÷ng t¸c ®éng tiªu cùc ®èi víi m«i tr−êng. §Õn n¨m 2007, cã 23 quèc gia canh t¸c c©y trång c«ng nghÖ sinh häc bao gåm 12 n−íc ®ang ph¸t triÓn vμ 11 n−íc c«ng nghiÖp. Hoa Kú, ¸chentina, Braxin, Cana®a, Ên §é vμ Trung Quèc lμ nh÷ng quèc gia ®−a c©y trång c«ng nghÖ sinh häc vμo canh t¸c nhiÒu nhÊt. Tæng diÖn tÝch ®Êt trång c©y c«ng nghÖ sinh häc tõ n¨m 1996 ®Õn 2007 ®¹t 690 triÖu ha (1,7 tØ mÉu) t¨ng 67 lÇn so víi n¨m 1996 víi gi¸ trÞ thÞ tr−êng c©y trång c«ng nghÖ sinh häc theo −íc tÝnh cña H·ng ph©n tÝch thÞ tr−êng Cropnosis lμ 6,9 tØ ®«la, ®−a c«ng nghÖ 7 https://thuviensach.vn sinh häc trë thμnh thμnh tùu ®−îc øng dông nhanh nhÊt trong n«ng nghiÖp. ViÖc n«ng d©n ®−a c©y trång c«ng nghÖ sinh häc vμo canh t¸c víi tèc ®é rÊt cao ®· cho thÊy c©y trång c«ng nghÖ sinh häc ®ang ph¸t triÓn rÊt tèt, mang l¹i lîi Ých vÒ kinh tÕ, m«i tr−êng, søc khoÎ vμ x· héi cho n«ng d©n ë c¸c n−íc ph¸t triÓn vμ ®ang ph¸t triÓn. Ch−¬ng tr×nh träng ®iÓm ph¸t triÓn vμ øng dông c«ng nghÖ sinh häc trong lÜnh vùc n«ng nghiÖp vμ ph¸t triÓn n«ng th«n ®Õn n¨m 2020 ®−îc Thñ t−íng ChÝnh phñ phª duyÖt víi môc tiªu t¹o ra c¸c gièng c©y trång, vËt nu«i, chñng vi sinh vËt, c¸c chÕ phÈm c«ng nghÖ sinh häc n«ng nghiÖp míi cã n¨ng suÊt, chÊt l−îng vμ hiÖu qu¶ kinh tÕ cao, phôc vô tèt nhu cÇu chuyÓn ®æi c¬ cÊu kinh tÕ trong lÜnh vùc n«ng nghiÖp vμ ph¸t triÓn n«ng th«n. Giai ®o¹n 2006-2010, Ch−¬ng tr×nh ®· t¹o ra hoÆc tiÕp nhËn vμ lμm chñ ®−îc mét sè c«ng nghÖ sinh häc hiÖn ®¹i vμ øng dông cã hiÖu qu¶ vμo s¶n xuÊt, chän t¹o ®−îc mét sè gièng c©y trång, vËt nu«i b»ng kü thuËt sinh häc ph©n tö vμ ¸p dông vμo s¶n xuÊt; chän t¹o ®−îc mét sè dßng c©y trång biÕn ®æi gen trong ph¹m vi phßng thÝ nghiÖm vμ thö nghiÖm trªn ®ång ruéng. Nh»m gãp phÇn ®Èy nhanh qu¸ tr×nh sö dông c«ng nghÖ sinh häc trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp Trung t©m Tin häc vμ Th«ng tin khoa häc c«ng 8 https://thuviensach.vn nghÖ phèi hîp víi Trung t©m Nghiªn cøu hç trî xuÊt b¶n tæ chøc biªn so¹n vμ xuÊt b¶n bé s¸ch “C«ng nghÖ sinh häc cho n«ng d©n”. §©y lμ lÇn xuÊt b¶n ®Çu tiªn cho tñ s¸ch x·, ph−êng, thÞ trÊn nªn khã tr¸nh khái cã nh÷ng thiÕu sãt, mong b¹n ®äc gãp ý, chØnh söa ®Ó lÇn xuÊt b¶n sau ®−îc hoμn thiÖn h¬n. Xin c¶m ¬n! Ban Biªn tËp néi dung 9 https://thuviensach.vn 10 https://thuviensach.vn Ch−¬ng I Më §ÇU I. øng dông c«ng nghÖ sinh häc trong n«ng nghiÖp Trong n«ng nghiÖp, øng dông c«ng nghÖ sinh häc tËp trung vμo nh÷ng lÜnh vùc chÝnh nh− chuyÓn gen mang nh÷ng tÝnh tr¹ng tèt vμo gièng c©y trång, vËt nu«i t¹o ra nh÷ng gièng cã n¨ng suÊt cao, thÝch nghi h¹n h¸n, dÞch bÖnh hoÆc t¹o ra c¸c chÕ phÈm sinh häc b¶o vÖ c©y trång, vËt nu«i... ë ViÖt Nam, nhiÒu n«ng d©n ®· øng dông c«ng nghÖ sinh häc trong trång trät, ch¨n nu«i ®em l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ kh¸ cao. §a sè n«ng d©n ®Òu øng dông c«ng nghÖ sinh häc cho ®μn lîn, bß b»ng c¸ch thô tinh nh©n t¹o, t¹o ra nh÷ng ®μn lîn, bß cã tØ lÖ thÞt ë bß vμ n¹c ë lîn cao. TiÕn sÜ NguyÔn V¨n B¾c, Trung t©m KhuyÕn n«ng - khuyÕn ng− quèc gia, cho biÕt: "HiÖn nay, tØ lÖ bß thô tinh nh©n t¹o cña c¶ n−íc lμ 55%, viÖc sö dông tinh nh©n t¹o ®· gióp bß tr−ëng thμnh cã träng l−îng ®ang tõ 180 kg/con ®· t¨ng lªn 250-280 kg/con vμ tØ lÖ thÞt xÎ t¨ng 1,5 lÇn". Bªn c¹nh ®ã, n«ng d©n cßn øng dông c«ng nghÖ sinh 11 https://thuviensach.vn häc vμo trong ñ, chÕ biÕn thøc ¨n ch¨n nu«i cho gia sóc, gia cÇm ®Ó tËn dông c¸c phÕ phÈm n«ng nghiÖp, gi¶m ®−îc chi phÝ ®Çu vμo t¨ng lîi nhuËn. II. An toμn sinh häc trong ch¨n nu«i 1. Qu¶n lý vËt nu«i míi nhËp tr¹i - ng¨n ngõa sù x©m nhËp cña bÖnh dÞch BÖnh truyÒn nhiÔm th−êng lan truyÒn trùc tiÕp tõ con vËt mang mÇm bÖnh sang con vËt ch−a m¾c bÖnh. Cã ba chØ dÉn chung ®Ó ng¨n ngõa dÞch bÖnh x©m nhËp vμo tr¹i khi cã løa vËt nu«i míi: 1.1. §ãng kÝn ®μn vËt nu«i Tr¹i nu«i nªn ¸p dông c¸c nguyªn t¾c chung sau: - Sö dông vËt nu«i sinh tr−ëng trong tr¹i cña m×nh ®Ó duy tr× vμ ph¸t triÓn quy m« ch¨n nu«i. - Kh«ng cho vËt nu«i tiÕp xóc "qua hμng rμo" víi ®éng vËt bªn ngoμi. - Kh«ng cho con ®ùc tõ ngoμi vμo ®Ó giao phèi. - Kh«ng ®−a vËt nu«i ra ngoμi tr¹i råi l¹i ®−a vμo tr¹i. - Kh«ng nu«i hçn ®én nhiÒu løa, nhiÒu gièng vμ vËt nu«i cã nhiÒu ®é tuæi kh¸c nhau trong cïng chuång, d·y. - Trong cïng mét ng¨n, mét d·y nªn thùc hiÖn nguyªn t¾c "cïng nhËp, cïng xuÊt", kh«ng nu«i gèi ®Çu, lu©n chuyÓn trong mét khu chuång. 12 https://thuviensach.vn 1.2. C¸ch ly vËt nu«i míi nhËp tr¹i ViÖc nu«i c¸ch ly løa vËt nu«i míi nhËp tr¹i lμ ®iÒu b¾t buéc, cÇn thùc hiÖn c¸c viÖc sau: - Sö dông chuång nu«i, hÖ thèng cÊp thøc ¨n vμ b·i ch¨n (nÕu cã) riªng biÖt ®Ó nu«i løa míi. - Kh«ng cho vËt nu«i cò vμ míi tiÕp xóc nhau. - ChÊt th¶i ®μn vËt nu«i míi nhËp kh«ng ®−îc ®−a qua khu vùc nu«i chung. - Nu«i c¸ch ly ®ñ thêi gian cÇn thiÕt (tuú thuéc vμo lo¹i vËt nu«i) vμ theo dâi mäi biÓu hiÖn cña bÖnh dÞch. KiÓm tra bÖnh dÞch tr−íc khi th¶ løa míi vμo chuång nu«i chung. 1.3. BiÕt râ nguån gèc løa míi vμ qua kiÓm tra thó y CÇn biÕt râ lai lÞch cña løa míi, t×nh tr¹ng bÖnh dÞch cña n¬i b¸n vμ c¸c lo¹i v¾cxin ®· ®−îc tiªm vμo vËt nu«i. 2. H¹n chÕ sù dÞch chuyÓn trong tr¹i cña c¸c vËt chñ mang bÖnh - ng¨n ngõa bÖnh dÞch ph¸t t¸n MÇm mèng bÖnh dÞch nh− vi khuÈn, virus, nÊm... cã thÓ ®−îc mang theo tõ ng−êi vμ c¸c lo¹i ®éng vËt kh¸c vμo tr¹i vμ trong ®iÒu kiÖn thuËn lîi sÏ ph¸t triÓn vμ ph¸t t¸n trong kh¾p tr¹i. CÇn thùc hiÖn c¸c biÖn ph¸p sau: 13 https://thuviensach.vn 2.1. KiÓm so¸t chim Chim chãc bay quanh tr¹i cã thÓ mang mÇm bÖnh trong ch©n vμ hÖ tiªu hãa. §Ó h¹n chÕ chim trong tr¹i: - Lo¹i bá tÊt c¶ c¸c lç, hèc nhá chim cã thÓ lμm tæ trong c¸c m¸i nhμ, bøc t−êng, bôi c©y trong tr¹i. - C¸c lç th«ng h¬i vμ qu¹t giã cÇn cã l−íi ch¾n. Kh«ng cho chim ®Ëu vμo khu vùc chÕ biÕn thøc ¨n ch¨n nu«i cña tr¹i. - Lo¹i bá nh÷ng vËt gÇn chuång nu«i mμ chim cã thÓ ®Ëu. 2.2. KiÓm so¸t loμi gÆm nhÊm, chuét vμ chã, mÌo Chuét vμ c¸c lo¹i gÆm nhÊm rÊt dÔ mang mÇm bÖnh vμo thøc ¨n cña vËt nu«i v× b¶n th©n chóng lμ nh÷ng æ bÖnh tiÒm tμng. §Ó h¹n chÕ chuét vμ c¸c loμi gÆm nhÊm: - C¸c chuång nu«i ®−îc thiÕt kÕ chèng sù x©m nhËp cña c¸c loμi gÆm nhÊm. - Lo¹i bá c¸c tæ chuét, n¬i tró Èn cña loμi gÆm nhÊm trong tr¹i nu«i. - Kho chøa thøc ¨n vμ bÓ n−íc c¸ch xa chuång nu«i. - Th−êng xuyªn tæ chøc diÖt chuét vμ c¸c loμi gÆm nhÊm trong vμ xung quanh tr¹i nu«i. - KiÓm tra sù di chuyÓn cña chã vμ mÌo trong tr¹i. 14 https://thuviensach.vn - H¹n chÕ chã, mÌo tiÕp xóc trùc tiÕp víi vËt nu«i hoÆc vμo khu vùc cho vËt nu«i ¨n. - Chã vμ mÌo nu«i trong trang tr¹i ph¶i tiªm v¾cxin. 2.3. KiÓm so¸t ng−êi Ng−êi cã thÓ mang mÇm bÖnh trªn giμy, quÇn ¸o vμ trªn tay. CÇn thùc hiÖn c¸c biÖn ph¸p: + KiÓm so¸t kh¸ch th¨m: - Th«ng b¸o cho mäi nh©n viªn, kh¸ch th¨m hoÆc l¸i xe vμo tr¹i vÒ c¸c biÖn ph¸p phßng dÞch vμ ®Ò nghÞ hä hîp t¸c thùc hiÖn. - Kh«ng khuyÕn khÝch kh¸ch th¨m vμo chuång nu«i vμ n¬i vËt nu«i ¨n. - H¹n chÕ tèi ®a kh¸ch ®· ®i th¨m tr¹i ch¨n nu«i kh¸c 1-5 ngμy tr−íc khi ®Õn tr¹i m×nh. - Ngoμi cæng tr¹i nu«i treo biÓn "CÊm vμo" vμ kh«ng cho ng−êi l¹ tù do vμo tr¹i. - Kh«ng cho kh¸ch th¨m tiÕp xóc trùc tiÕp víi vËt nu«i. - Cho kh¸ch chØ ®−îc vμo nh÷ng khu vùc nhÊt ®Þnh trong tr¹i. - B¾t buéc kh¸ch th¨m röa giμy khi vμo vμ ra tr¹i b»ng c¸ch nhóng ch©n vμo hè chøa dung dÞch s¸t trïng. - CÊp ñng cao su hoÆc tói bã giμy b»ng chÊt dÎo, ¸o kho¸c s¹ch cho kh¸ch. 15 https://thuviensach.vn + KiÓm so¸t nh©n viªn: - C«ng nh©n sau khi tiÕp xóc víi vËt nu«i b»ng tay ph¶i röa tay. - C«ng nh©n lμm viÖc trong chuång nu«i ph¶i mÆc trang phôc vμ ®éi mò b¶o hiÓm lao ®éng. QuÇn ¸o lao ®éng trong tr¹i cÇn ®−îc khö trïng tr−íc khi giÆt. - H¹n chÕ tèi ®a c«ng nh©n ®i tõ khu vùc ch¨n nu«i nμy sang khu vùc ch¨n nu«i kh¸c trong tr¹i hay tiÕp xóc víi qu¸ nhiÒu nhãm vËt nu«i trong mét ngμy. - Kh«ng mang c¸c lo¹i thùc phÈm sèng vμo khu vùc quanh chuång nu«i ®Ó nÊu ¨n. Kh«ng mang thøc ¨n cã nguån gèc s¶n phÈm thÞt vμo tr¹i nu«i. 2.4. KiÓm so¸t ph−¬ng tiÖn chuyªn chë trong tr¹i - Tæ chøc ®−êng vËn chuyÓn thøc ¨n kh«ng qua khu vùc bÞ nhiÔm ph©n. - Kh«ng chung ph−¬ng tiÖn vËn chuyÓn ph©n víi tr¹i nu«i bªn c¹nh. - Kh«ng dïng ph−¬ng tiÖn chë ph©n ®Ó chë thøc ¨n, trong tr−êng hîp cÇn ph¶i dïng th× cÇn röa rÊt s¹ch tr−íc khi chë thøc ¨n. - Bè trÝ kho thøc ¨n c¸ch xa hè chøa ph©n, tr¸nh lμm ®−êng ®i chung ®Õn hai n¬i. 16 https://thuviensach.vn 2.5. KiÓm so¸t thøc ¨n vμ ®å dïng cho vËt nu«i ¨n - Mua thøc ¨n cã chÊt l−îng b¶o ®¶m vμ ®· ®−îc kiÓm tra. - Tr¸nh ®Ó thøc ¨n bÞ nhiÔm hãa chÊt, chÊt b¶o vÖ thùc vËt vμ thuèc ch÷a bÖnh trong qu¸ tr×nh b¶o qu¶n. - Kh«ng ®Ó thøc ¨n bÞ nhiÔm ph©n. - S¾p xÕp c¸c lo¹i thøc ¨n cÈn thËn ®Ó kh«ng cho vËt nu«i ¨n nhÇm thøc ¨n. - B¶o qu¶n thøc ¨n ®óng quy c¸ch. - Cho vËt nu«i uèng n−íc cã chÊt l−îng b¶o ®¶m, ®· ®−îc khö trïng vμ lu«n lμm s¹ch hÖ thèng cÊp n−íc. 2.6. Lμm s¹ch dông cô ch¨n nu«i - Mçi khu chuång nªn cã dông cô ch¨n nu«i riªng. NÕu cÇn lu©n chuyÓn trong tr¹i th× ph¶i röa s¹ch vμ khö trïng khi ®−a tõ khu chuång nμy sang khu chuång kh¸c. - Dông cô ch¨n nu«i mang vμo hoÆc mang ra khái tr¹i cÇn ®−îc röa s¹ch vμ khö trïng bªn trong, bªn ngoμi vμ sau thêi gian khö trïng cÇn thiÕt míi dïng. 3. Qu¶n lý vÖ sinh vμ khö trïng - ng¨n chÆn sù ph¸t sinh cña dÞch bÖnh Sù ph¸t sinh cña dÞch bÖnh tõ bªn trong tr¹i nu«i gi¶m khi c¸c biÖn ph¸p vÖ sinh phßng bÖnh ®−îc thùc hiÖn: 17 https://thuviensach.vn 3.1. Xö lý x¸c sóc vËt VËt dông chuyªn chë x¸c sóc vËt cã thÓ g©y nguy hiÓm cho ng−êi vμ c¸c lo¹i ®éng vËt kh¸c. ThËm chÝ ®Êt, n−íc, kh«ng khÝ ë trong khu vùc ®ã còng ph¶i ®−îc chó ý mét c¸ch ®Æc biÖt. Nh»m gi¶m thiÓu møc ®é l©y nhiÔm nguy hiÓm cÇn ph¶i: - §−a ra ngoμi tr¹i x¸c ®éng vËt chÕt trong vßng 48 tiÕng (sau khi ®éng vËt chÕt). Gäi ®éi chuyªn xö lý x¸c ®éng vËt chÕt ®Õn ®Ó mang x¸c ®i. - NÕu ph¶i ch«n trong tr¹i th× cÇn ch«n x¸c vËt nu«i tèi thiÓu ë ®é s©u 0,6 m. - VÖ sinh vμ khö trïng toμn bé khu vùc ngay sau khi ®· ®−a x¸c vËt nu«i ®i. - MÆc quÇn ¸o b¶o hé khi vÖ sinh vμ khö trïng chuång tr¹i l−u gi÷ x¸c vËt nu«i. - Gi÷ x¸c vËt nu«i nhá trong nh÷ng thïng chøa cho ®Õn khi ®em vøt bá. 3.2. Qu¶n lý ph©n vμ chèng ruåi nhÆng Sù l©y lan dÞch bÖnh th«ng th−êng tõ ph©n, n−íc tiÓu vμ tõ x¸c chÕt cña vËt nu«i. T¸c nh©n trung gian cã thÓ g©y bÖnh lμ tõ thøc ¨n, n−íc uèng vμ chuång tr¹i. C¸c biÖn ph¸p sau lμm gi¶m bít sù l©y lan dÞch bÖnh qua ph©n vËt nu«i: - X©y dùng vμ l¾p ®Æt hÖ thèng chøa ph©n nh»m ng¨n chÆn sù « nhiÔm m«i tr−êng phï hîp víi c¸c tiªu chuÈn vÒ vÖ sinh ch¨n nu«i. 18 https://thuviensach.vn - ñ vμ chøa ®ùng ph©n ®óng quy c¸ch ®Ó lo¹i trõ hÇu hÕt c¸c lo¹i dÞch bÖnh tõ vi khuÈn. - Th−êng xuyªn lÊy ph©n cò trong c¸c bÓ chøa ®Ó kh«ng cho ®éng vËt ký sinh vμ ruåi sèng qua chu kú sèng ë ®ã. - H¹n chÕ sù ph¸t triÓn cña ruåi b»ng c¸ch dän ph©n, sö dông c¸c lo¹i bÉy, c¸c lo¹i måi vμ giÊy dÝnh ruåi, sö dông thuèc diÖt c«n trïng. 3.3. Khö trïng chuång nu«i - Chuång nu«i ph¶i ®−îc lμm vÖ sinh h»ng ngμy vμ ph¶i ®−îc khö trïng ®Þnh kú theo chÕ ®é phßng bÖnh cña thó y. - Sau khi xuÊt toμn bé vËt nu«i ph¶i tiÕn hμnh khö trïng toμn bé chuång nu«i theo chÕ ®é tæng vÖ sinh vμ khö trïng tr−íc khi nu«i løa míi. - Tr−êng hîp trong chuång nu«i cã vËt nu«i bÞ chÕt v× bÖnh dÞch th× ph¶i thùc hiÖn chÕ ®é khö trïng cÊp b¸ch theo h−íng dÉn cña thó y. 3.4. Sö dông c¸c chÊt khö trïng §Ó khö trïng tr¹i ch¨n nu«i cÇn sö dông thuèc khö trïng cã c¸c tÝnh chÊt sau: - Ph¶i cã t¸c dông diÖt khuÈn, nÊm vμ virus. - Cã t¸c dông khö trïng r¸c h÷u c¬ (nhiÔm ph©n). - Kh«ng bÞ gi¶m t¸c dông khi pha vμo trong n−íc cã ®é cøng cao. 19 https://thuviensach.vn - L−u t¸c dông trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh sau khi ®· tiÕp xóc víi vËt ®−îc khö trïng. - Cã thÓ kÕt hîp sö dông víi c¸c lo¹i xμ phßng hoÆc chÊt tÈy röa. - Cã thÓ sö dông cho c¸c dông cô, thiÕt bÞ ch¨n nu«i (kh«ng ¨n mßn, lμm háng). - Kh«ng lμm « nhiÔm m«i tr−êng vμ ®−îc phÐp sö dông. ThÝch hîp víi môc ®Ých sö dông (v× th«ng th−êng kh«ng ph¶i chÊt khö trïng nμo còng ®Òu diÖt ®−îc tÊt c¶ vi trïng, siªu vi trïng g©y bÖnh). Thùc hiÖn tèt an toμn sinh häc kÕt hîp víi tiªm v¾cxin cho vËt nu«i lμ c¬ së b¶o ®¶m cho thμnh c«ng trong viÖc phßng, chèng dÞch bÖnh. B¶o vÖ m«i tr−êng sinh th¸i trong ch¨n nu«i. 20 https://thuviensach.vn Ch−¬ng II CH¡N NU¤I LîN s¹ch I. Nu«i vμ ch¨m sãc lîn n¸i, lîn con 1. Chuång tr¹i Chuång tr¹i ë n«ng hé hay ë trang tr¹i ®Òu ph¶i b¶o ®¶m Êm vμo mïa ®«ng, tho¸ng m¸t vÒ mïa hÌ. Chuång cã kh«ng khÝ trong lμnh, Ýt bôi, Ýt khÝ ®éc, Ýt vi khuÈn lμ tiÒn ®Ò cho lîn sèng tho¶i m¸i, kháe m¹nh, Ýt bÖnh tËt, lîn hay ¨n chãng lín. 1.1. §Þa ®iÓm Nu«i lîn ë quy m« nhá hay lín ®Òu cÇn tÝnh to¸n quy ho¹ch khu x©y dùng chuång tr¹i sao cho ®ñ ®iÒu kiÖn ch¨n nu«i, hîp vÖ sinh l©u dμi, gi¶m thiÓu « nhiÔm m«i tr−êng. Chän ®Þa ®iÓm x©y dùng víi c¸c ®iÒu kiÖn sau: - Chän khu ®Êt cao r¸o s¹ch sÏ, tho¸ng m¸t, dÔ tho¸t n−íc, c¸ch xa khu d©n c−, kh«ng bÞ che khuÊt bëi nói ®åi cao, yªn tÜnh, xa chî, cã thÓ cã diÖn tÝch réng khi cÇn. Chän n¬i gÇn vïng cung 21 https://thuviensach.vn øng thøc ¨n ch¨n nu«i, vËt t−, con gièng vμ vïng tiªu thô s¶n phÈm. - N¬i x©y dùng chuång tr¹i ph¶i n»m trong vïng quy ho¹ch cho ch¨n nu«i l©u dμi cña ®Þa ph−¬ng, ph¶i b¶o ®¶m vÖ sinh m«i tr−êng, ®Þnh h−íng ph¸t triÓn nÒn n«ng nghiÖp sinh th¸i. Chän n¬i cã nguån n−íc s¹ch hoÆc khoan giÕng, n−íc s«ng, suèi ph¶i x©y bÓ läc míi ®−îc sö dông. - Chuång tr¹i ph¶i x©y dùng ë cuèi h−íng giã, ®Çu h−íng giã lμ khu v¨n phßng, khu ë cña c«ng nh©n vμ kho chøa thøc ¨n dông cô. Nªn x©y dùng chiÒu dμi chuång theo h−íng ®«ng - t©y ®Ó tr¸nh bøc x¹ mÆt trêi. Chuång mét d·y nªn x©y theo h−íng nam, ®«ng - nam, chuång hai d·y nªn x©y theo h−íng nam b¾c, tr¸nh n¾ng buæi chiÒu vμ giã mïa gi¸ rÐt. H−íng chuång cã ¸nh n¾ng buæi s¸ng räi vμo diÖt khuÈn, gióp lîn t¾m n¾ng. - MÆt b»ng trang tr¹i gåm: v¨n phßng giao dÞch; khu thó y (phßng thay quÇn ¸o, phßng thuèc, kho dông cô); chuång kh« r¸o, c¸ch ly lîn èm; nhμ xuÊt b¸n lîn; hè ph©n (hÇm bioga c¸ch xa chuång nu«i vμ nguån n−íc). Cã quy ho¹ch trång c©y bãng m¸t kh«ng che ch¾n ¸nh s¸ng räi vμo chuång, gi÷ ®−îc th«ng tho¸ng. Kh«ng trång c©y hoa qu¶ ®Ó tr¸nh chim trêi mang mÇm bÖnh tíi khu trang tr¹i. ë miÒn nói, trung du cã ®åi v−ên réng, cã thÓ nu«i lîn ch¨n th¶ nh−ng ph¶i cã hμng rμo bao quanh (nu«i lîn rõng, lîn gièng néi). X©y khu 22 https://thuviensach.vn chuång nhèt lîn ban ®ªm vμ nh÷ng lóc thêi tiÕt xÊu, x©y m¸ng ¨n, m¸ng uèng, t¸ch riªng s©n ch¬i nu«i th¶. Nªn ph©n lo¹i khu nu«i theo løa tuæi cña lîn ®Ó dÔ dμng qu¶n lý, ch¨m sãc, nu«i d−ìng theo quy tr×nh kû luËt h»ng ngμy. ë vïng ®ång b»ng, c¸c n«ng hé nu«i lîn thÞt th−êng nhèt lîn trong chuång; cã s©n cho lîn con, lîn nhì vËn ®éng; lîn vç bÐo th× nhèt hoμn toμn, yªn tÜnh trong chuång ¸nh s¸ng nhÑ. 1.2. Kü thuËt x©y dùng chuång tr¹i KiÓu chuång vμ x©y dùng chuång tr¹i Cã lo¹i chuång mét d·y, hai d·y, nÒn x©y, mét bËc, hai bËc, ba bËc… dïng nguyªn liÖu ®Þa ph−¬ng. NÒn chuång tèt nhÊt lμ ®Çm g¹ch, c¸n xi m¨ng (kh«ng l¸ng bãng tr¸nh tr¬n tr−ît); t−êng ng¨n cã thÓ x©y hoÆc dïng gç, tre, b¹ch ®μn, tÊm s¾t ng¨n; m¸i (ngãi, pr« xi m¨ng, t«n chèng nãng…). Víi thêi tiÕt nh− ë n−íc ta tèt nhÊt lμ kiÓu chuång tho¸ng tù nhiªn, bèn m¸i (hai m¸i phô ë nãc). Kho¶ng c¸ch x©y dùng gi÷a c¸c chuång nu«i tèi thiÓu b»ng hai lÇn chiÒu cao cña chuång ®Ó tho¸ng khÝ, b¶o ®¶m ¸nh s¸ng. DiÖn tÝch chuång n¸i nu«i con kho¶ng 5-6 m2/con, cã « óm cho lîn con tõ 0,8-1 m2/«. Cã m¸ng ¨n, nóm uèng tù ®éng riªng biÖt ®óng kÝch cì. NÒn chuång c¸n xi m¨ng, cã ®é dèc kho¶ng 2%, kh«ng t« l¸ng (®Ó tr¸nh hiÖn t−îng lîn bÞ tr−ît), xung quanh cã c¸c tÊm ng¨n cã ch¾n song s¾t trßn 23 https://thuviensach.vn Φ4 - Φ6, cao 0,8 m, th«ng tho¸ng, c¸ch nhau 10 cm. ¤ chuång cã chiÒu dμi kho¶ng 3 m, chiÒu réng b»ng m¸ng ¨n (3 m cho 10 con). KÝch cì « chuång nhá, nhèt Ýt ®Ó tr¸nh lîn c¾n nhau, giμnh ¨n… g©y stress, gi¶m t¨ng träng. Cã ®iÒu kiÖn nªn nu«i lîn n¸i b»ng lång s¾t, dïng nóm uèng tù ®éng (tham kh¶o kiÓu chuång ë c¸c tr¹i ch¨n nu«i tiªn tiÕn). B¶ng 1: DiÖn tÝch chuång, s©n cho lîn thÞt Lo¹i lîn ¤ chuång, m2 S©n, m2 Sè lîn/ « chuång óm lîn con 1,5-2 Chung víi lîn mÑ 8-12 Lîn 18- 20 kg 6-12 6-12 8-16 Lîn 50-100 kg 9-18 0 7-15 B¶ng 2: diÖn tÝch chuång cho c¸c lo¹i lîn Khèi l−îng lîn (kg) DiÖn tÝch chuång/lîn ChiÒu dμi m¸ng ¨n/lîn 15-40 0,5-0,6 m2 0,2 m 40-65 0,6-0,7 m2 0,25 m 65-100 0,8-0,9 m2 0,3 m B¶ng 3: L−îng ph©n, n−íc tiÓu h»ng ngμy cña lîn N−íc tiÓu (lÝt) Ph©n (kg) N¸i 20-25 kg 1-1,5 1-2 N¸i t¬ 50-90 kg 2-4 5-8 N¸i nu«i con 5-7 10-15 Lîn thÞt - 500/n¨m 24 https://thuviensach.vn B¶ng 4: M¸ng ¨n, uèng cña lîn C¸c lo¹i lîn/kg ChiÒu dμi m¸ng (m) 11-18 15 19-45 25 46-68 29 69-95 33 Lîn n¸i 35 2. Chän lîn gièng 2.1. C¸c gièng lîn nu«i phæ biÕn ë vïng ®ång b»ng c¸c tØnh phÝa b¾c lμ lîn Mãng C¸i, lîn Ø, lîn lang hång, lîn M−êng Kh−¬ng Lμo Cai; c¸c tØnh phÝa nam lμ lîn Thuéc Nhiªu, lîn Ba Xuyªn; ë miÒn Trung cã lîn tr¾ng Phó Kh¸nh, lîn MÑo ë NghÖ An, lîn cá ë T©y Nguyªn. C¸c gièng lîn néi ®Òu lμ lîn h−íng mì, tØ lÖ n¹c thÊp. Do ®ã khi chän gièng nu«i cÇn cã tæ hîp lai thÝch hîp ®Ó cã −u thÕ lai t¨ng träng nhanh, nhiÒu n¹c, tiªu tèn thøc ¨n tèt. NhiÒu gièng lîn ngo¹i nhËp nu«i thÝch nghi tèt víi ®iÒu kiÖn sinh th¸i cña n−íc ta vμ lai víi gièng lîn néi, t¹o ra tæ hîp lai cã −u thÕ lai t¨ng khèi l−îng vμ tØ lÖ n¹c cao. Nu«i víi sè l−îng lín nªn chän lîn gièng Yorkshire hoÆc lai gi÷a Yorkshire víi lîn Landrace. Kh«ng nªn chän lîn lai 3-4 m¸u ®Ó lμm n¸i hËu bÞ. Lîn lai kinh tÕ nu«i thÞt, chØ gi÷ l¹i cÆp lai lμm gièng bè mÑ ®Ó lai tiÕp víi lîn ®ùc cuèi cïng t¹o con lai th−¬ng phÈm cã chÊt l−îng tèt. 25 https://thuviensach.vn 2.2. Chän lîn nu«i n¸i: chän ë c¸c giai ®o¹n kh¸c nhau, ®Æc biÖt chän giai ®o¹n lîn 7-8 th¸ng tuæi ®¹t träng l−îng 90-100 kg ®Ó phèi gièng. Chän nh÷ng con dμi th©n, m«ng vai në, h¸ng réng, bèn ch©n th¼ng, ch¾c ch¾n, cã bé mãng tèt, ©m hé (hoa) ph¸t triÓn tèt, nóm vó næi râ, hai hμng vó th¼ng, ph©n bè ®Òu, kho¶ng c¸ch hai hμng vó gÇn nhau lμ tèt. Lîn n¸i cã Ýt nhÊt 12 vó trë lªn, sè vó ch½n, lîn ®ùc vμ lîn c¸i thÓ hiÖn tÝnh di truyÒn tèt cña bè mÑ. Chó ý nªn chän nh÷ng con cã tÝnh t×nh hiÒn lμnh. Cã thÓ chän mua lîn gièng ë c¸c tr¹i ch¨n nu«i, hoÆc chän lîn con tõ nh÷ng con n¸i tèt cña hμng xãm. 2.3. Chän lîn nu«i thÞt: nu«i lîn thÞt cã thÓ tõ lîn cai s÷a hoÆc tõ lîn choai cho ®Õn vç bÐo nu«i thÞt. §èi víi lîn thÞt nªn chän nu«i lîn lai 3 m¸u ®Ó ph¸t huy −u thÕ lai (heo mau lín, kh¶ n¨ng chèng bÖnh cao, tØ lÖ n¹c nhiÒu…). Chän con gièng nu«i thÞt cã th©n m×nh dμi (dμi trßn) l−ng th¼ng hoÆc h¬i cong (vâng) tïy theo gièng; m«ng, ngùc, vai në, bông thon, gän, ch©n thanh v÷ng ch¾c, da máng hång hμo, l«ng th−a, nhanh nhÑn, m¾t s¸ng, ham ho¹t ®éng… Nh÷ng ®Æc ®iÓm nμy tïy theo gièng, chän nh÷ng con ®¹t tréi trong gièng ®ã. Tïy theo gièng cã khèi l−îng ë 45-55 ngμy tuæi ®¹t 10-15 kg trë lªn hoÆc 2-3 th¸ng tuæi ®¹t 16-20 kg trë lªn. C¸c gièng lîn nhËp néi ch−a ®−îc c¶i tiÕn cã thÓ bÐ h¬n. Lîn con gièng ®−îc tiªm phßng v¾cxin phßng bÖnh phã th−¬ng hμn, tô huyÕt 26 https://thuviensach.vn trïng, dÞch t¶... Tr¸nh chän nh÷ng con gièng nghi cã bÖnh, lîn cßi, da dμy, l«ng cøng, ®Ýt nhän, co róm, chËm ch¹p. Chän gièng lîn nu«i thÞt ph¶i dùa vμo nguån thøc ¨n cã ®−îc ë ®Þa ph−¬ng, ë n«ng hé. Nguån thøc ¨n thùc vËt, ®éng vËt giμu protein nªn nu«i lîn lai 2 m¸u néi hoÆc lîn lai ngo¹i x néi, cã thÓ nu«i lîn cã tØ lÖ n¹c cao (lîn ngo¹i thuÇn). Chän gièng lîn ®Ó nu«i cßn tïy thuéc vμo tr×nh ®é kü thuËt cña ng−êi ch¨n nu«i. Nu«i lîn n¨ng suÊt cao, nhiÒu n¹c ®ßi hái cã kiÕn thøc, kü thuËt, thùc hiÖn ®óng quy tr×nh ch¨n nu«i, phßng bÖnh míi b¶o ®¶m ®μn lîn t¨ng träng nhanh, mau lín. Khi ®· cã ®μn n¸i tèt, lÊy ®ùc gièng tèt th× viÖc chän lîn con gièng nu«i thÞt ®¬n gi¶n vμ tin t−ëng v× ®· chän cÆp bè mÑ tèt cho lai gièng, nh−ng cÇn ch¨m sãc, nu«i d−ìng, theo dâi bÖnh tËt vμ tiªm phßng cho ®μn con. Chän mua lîn gièng ph¶i cã h«ng réng, khi vËn chuyÓn tíi nhμ ph¶i th¶ lîn ra chuång, ra s©n ngay cho lîn vËn ®éng, nh−ng kh«ng cho uèng n−íc ngay ®Ó tr¸nh ®ét ngét thay ®æi m«i tr−êng sèng, chØ cho uèng n−íc sau khi lîn ®−îc nghØ ng¬i 1 giê. 3. Lîn lªn gièng vμ phèi gièng 3.1. Phèi gièng cho lîn vμo thêi gian 7-8 th¸ng tuæi ®¹t träng l−îng tõ 90-120 kg. 27 https://thuviensach.vn 3.2. Lîn lªn gièng ¨n Ýt hoÆc bá ¨n, c¾n ph¸ chuång, kªu rÐo liªn tôc, nh¶y lªn l−ng cña lîn kh¸c, ©m hé s−ng ®á, cã thÓ cã n−íc nhÇy ch¶y ra. 3.3. Thêi gian lîn lªn gièng tõ 3-5 ngμy, phèi gièng vμo cuèi ngμy thø hai hoÆc sang ngμy thø ba lμ tèt. Phèi vμo lóc lîn chÞu ®ùc. BiÓu hiÖn lîn chÞu ®ùc: lîn ®øng im cho con kh¸c nh¶y lªn l−ng nã, hoÆc ng−êi dïng hai tay Ên m¹nh lªn l−ng lîn vÉn ®øng im, dÞch nhên ©m hé keo ®Æc l¹i. 3.4. Cã thÓ phèi gièng b»ng lîn ®ùc nh¶y trùc tiÕp hoÆc b¬m tinh nh©n t¹o, nªn phèi kÐp (phèi hai lÇn), lÇn phèi thø hai c¸ch lÇn phèi thø nhÊt tõ 6-8 giê. 3.5. Kh«ng nªn dïng lîn ®ùc cã träng l−îng qu¸ lín nh¶y víi lîn n¸i míi phèi lÇn ®Çu. Chuång cho lîn phèi gièng ph¶i s¹ch sÏ, nªn r¶i r¬m hoÆc cá kh« xuèng d−íi nÒn chuång lμ tèt nhÊt. 4. Ch¨m sãc nu«i d−ìng lîn n¸i mang thai 4.1. Sau thêi gian phèi tõ 18-21 ngμy nÕu lîn kh«ng ®ßi ®ùc l¹i th× coi nh− lîn ®· cã chöa. Thêi gian lîn chöa 114 ngμy (3 th¸ng + 3 tuÇn + 3 ngμy) ± 3 ngμy. 4.2. Giai ®o¹n 1-90 ngμy tïy tÇm vãc cña lîn n¸i mËp, gÇy mμ cho ¨n l−îng thùc phÈm hîp lý 2-2,5 kg/ con/ngμy. Tõ 91 ngμy trë ®i cho lîn ¨n t¨ng lªn tõ 2,5-3,0 kg/con/ngμy. Tr−íc khi sinh ba ngμy ph¶i 28 https://thuviensach.vn gi¶m thøc ¨n xuèng tõ 3 kg - 2 kg - 1 kg/ngμy. Ngμy lîn ®Î cã thÓ kh«ng cho ¨n ®Ó tr¸nh sèt s÷a. 4.3. Trong thêi gian chöa hai th¸ng ®Çu kh«ng nªn di chuyÓn lîn nhiÒu, tr¸nh g©y sî sÖt lîn sÏ bÞ s¶y thai. Trong thêi gian chöa nªn cho lîn ¨n thªm rau xanh, cá xanh. 4.4. Cung cÊp n−íc s¹ch cho lîn uèng theo nhu cÇu. 5. Ch¨m sãc lîn n¸i ®Î vμ lîn con theo mÑ 5.1. Tr−íc ngμy lîn ®Î 2-3 ngμy, vÖ sinh chuång tr¹i, t¾m ch¶i lîn mÑ s¹ch sÏ, diÖt ký sinh trïng ngoμi da. 5.2. Lîn n¸i s¾p ®Î biÓu hiÖn: Øa ®¸i vÆt, bÇu vó c¨ng mäng, bãp ®Çu vó s÷a vät ra, khi thÊy n−íc èi vμ ph©n xu, lîn n¸i rÆn tõng c¬n lμ lîn con s¾p ra. 5.3. Lîn con ®Î ra dïng giÎ s¹ch lau nhít ë miÖng, mòi, lau kh«, c¾t rèn, bÊm r¨ng nanh råi bá vμo « óm (s¸t trïng cuèng rèn vμ dông cô b»ng b«ng y tÕ nhóng cån ièt). Sau ®ã cho lîn con bó "s÷a ®Çu" cμng sím cμng tèt ®Ó cã søc ®Ò kh¸ng chèng l¹i nh÷ng nhiÔm khuÈn phæ biÕn, gi÷ Êm cho lîn con tõ 31-330C trong mÊy ngμy ®Çu b»ng bãng ®Ìn ®iÖn hoÆc r¬m, bao bè. 5.4. B×nh th−êng lîn ®Î 5-10 phót/con. NÕu ra n−íc èi vμ ph©n xu sau 1-2 giê rÆn ®Î nhiÒu mμ 29 https://thuviensach.vn kh«ng ®Î hoÆc con nä c¸ch con kia trªn 1 giê th× ph¶i mêi thó y can thiÖp. 5.5. Tr−êng hîp lîn mÑ kháe, b×nh th−êng kh«ng n»m ®Ì con th× nªn cho lîn con bó tù do lμ tèt nhÊt. NÕu nhèt vμo « óm th× tèi thiÓu cho bó 1 giê/lÇn. Nªn s¾p xÕp lîn con cã khèi l−îng nhá cho bó vó phÝa tr−íc ®Ó ®μn lîn con ph¸t triÓn ®Òu. 5.6. Lîn con ®Î ra trong 1-3 ngμy ®Çu chÝch s¾t liÒu 200 mg/con (1-2 cc/con). NÕu lîn mÑ thiÕu s÷a th× cã thÓ cho lîn con ¨n dÆm thªm c¸c chÕ phÈm dinh d−ìng dμnh cho lîn con s¬ sinh. Tõ 7-10 ngμy tËp cho lîn con ¨n b»ng lo¹i thøc ¨n dÔ tiªu. ThiÕn lîn ®ùc vμo kho¶ng 3-7 ngμy tuæi. 5.7. Nªn tËp cho lîn con ¨n sím ®Ó cã thÓ cai s÷a. Tïy ®iÒu kiÖn thøc ¨n vμ t×nh tr¹ng ®μn lîn mμ cai s÷a hîp lý. Nªn cai s÷a vμo kho¶ng tõ 28-35 ngμy tuæi. TËp qu¸n ë nhiÒu cïng nu«i lîn n¸i cho lîn con cai s÷a muén (50-60 ngμy tuæi), lμm cho lîn mÑ hao mßn c¬ thÓ, gÇy yÕu, ®éng hín trë l¹i chËm, sè løa ®Î trong n¨m thÊp. Lîn con tËp ¨n chËm, bé m¸y tiªu hãa kÐm ph¸t triÓn. HiÖn nay ch¨n nu«i lîn n¸i ®ang theo h−íng tËp cho lîn con cai s÷a sím, ¨n sím ®Ó t¨ng løa ®Î cña lîn mÑ. Lîn con cã thÓ t¸ch mÑ tõ 4-5 tuÇn tuæi. TËp cho lîn con ¨n sím tõ kho¶ng 10 ngμy tuæi, cho nhÊm nh¸p dÇn thøc ¨n nhá. 30 https://thuviensach.vn 5.8. Lîn mÑ ®Î xong, theo dâi sè l−îng nhau ra. Thôt röa tö cung b»ng thuèc tÝm 0,1%. Ngμy thôt 2 lÇn, mçi lÇn 2-4 lÝt, nÕu sèt cao ph¶i chÝch kh¸ng sinh, hoÆc mêi thó y can thiÖp. 5.9. Lîn n¸i ®Î xong nªn cho ¨n t¨ng dÇn, tõ ngμy thø 3 hoÆc thø 4 trë ®i cho ¨n tháa m·n nhu cÇu. 5.10. Thêi kú lîn n¸i nu«i con, thøc ¨n ph¶i tèt, m¸ng ph¶i s¹ch sÏ, kh«ng ®Ó thøc ¨n mèc, thõa, m¸ng uèng ph¶i lu«n ®Çy n−íc v× lîn tiÕt s÷a sÏ uèng rÊt nhiÒu n−íc, kh«ng nªn thay ®æi thøc ¨n cña lîn n¸i. 6. Ch¨m sãc lîn con cai s÷a Giai ®o¹n nμy lîn con ph¸t triÓn nhanh, tÝch lòy chÊt h÷u c¬ nhanh, tiªu tèn thøc ¨n cho 1 kg t¨ng träng lμ thÊp nhÊt trong qu¸ tr×nh nu«i lîn thÞt. Nu«i d−ìng lîn con thêi kú nμy, thøc ¨n ph¶i cÇn t−¬ng ®èi ®ñ thμnh phÇn dinh d−ìng ®¸p øng nhu cÇu cho sinh tr−ëng ph¸t triÓn nhanh, ®Æc biÖt chuyÓn tõ thøc ¨n tËp ¨n t−¬ng tù nh− s÷a mÑ sang thøc ¨n b×nh th−êng cña lîn con. 6.1. GÇn ngμy cai s÷a nªn gi¶m lÇn bó cña lîn con vμ t¨ng l−îng thøc ¨n ®Ó chuÈn bÞ cho giai ®o¹n sèng tù lËp. §ång thêi gi¶m thøc ¨n cña lîn mÑ ®Ó gi¶m tiÕt s÷a. 6.2. Ngμy cai s÷a, cho lîn mÑ nhÞn ¨n, sau ®ã cho ¨n t¨ng lªn ®Ó sím ®éng dôc l¹i. Sau cai 31 https://thuviensach.vn s÷a 4-7 ngμy lîn n¸i ®éng dôc l¹i lμ tèt. Lîn con gi¶m 1/2 khÈu phÇn sau ®ã t¨ng lªn tõ tõ theo ®ñ nhu cÇu. 6.3. Lîn con sau cai s÷a cÇn ®−îc ch¨m sãc vμ nu«i d−ìng tèt, nªn nu«i lîn trªn lång s¾t sau cai s÷a lμ tèt nhÊt. Nªn nhèt riªng nh÷ng con nhá h¬n ®Ó tiÖn ch¨m sãc. Mçi « chuång chØ nªn nhèt 20-30 lîn con ®ång ®Òu, ®Ó ®Õn thêi kú lîn choai chia mçi « chuång 10 con lμ võa. Thêi kú nμy cÇn ch¨m sãc th−êng xuyªn, thøc ¨n chÊt l−îng cao cho lîn con ¨n ®−îc ®ñ no, trong ngμy cho ¨n nhiÒu lÇn. Thøc ¨n kh«ng ®−îc Èm mèc, kh«ng ®Ó d− thøc ¨n trong m¸ng, lîn ¨n thøc ¨n thõa dÔ bÞ tiªu ch¶y, chËm lín, sót c©n, dÔ nhiÔm bÖnh tËt. Cho lîn con ¨n tõng Ýt mét, chia ra 7-8 lÇn/ngμy. Tèt nhÊt lμ cho lîn con ¨n thøc ¨n hçn hîp d¹ng viªn, kh«ng nªn trén n−íc, cho ¨n kh« vμ cã nóm uèng n−íc s¹ch riªng. T¹o m«i tr−êng « chuång tho¸ng m¸t, cã s©n cho lîn vËn ®éng, ch¹y nh¶y tho¶i m¸i. II. Nu«i vμ ch¨m sãc lîn thÞt 1. Ch¨m sãc lîn choai Thêi kú nμy tõ 4-7 th¸ng tuæi, thÓ träng kho¶ng 50-70 kg, lîn ®ang lín ph¸t triÓn c¬ b¾p, Ýt t¹o mì, v× thÕ ph¶i cho ¨n nhiÒu b÷a, t¨ng khÈu phÇn ®Ó lîn ¨n ®−îc nhiÒu nhÊt. Lîn choai tiªu 32 https://thuviensach.vn hãa thøc ¨n th« xanh nhiÒu h¬n, bμ con chó ý t¨ng c−êng rau xanh, tØ lÖ protein kh«ng cÇn cao l¾m trong khÈu phÇn. Thêi kú nμy lîn ph¸t triÓn bé m¸y tiªu hãa, cã thÓ dμi ra, cao lªn, t¹o khung x−¬ng cho giai ®o¹n vç bÐo. Suèt c¶ chu kú nu«i lîn thÞt tõ lóc s¬ sinh ®Õn kÕt thóc, khÈu phÇn sinh tr−ëng chiÕm 20-25% l−îng thøc ¨n sö dông, chñ yÕu vμo giai ®o¹n lîn choai. 2. Ch¨m sãc lîn giai ®o¹n vç bÐo Tïy theo gièng nu«i lîn lai, lîn ngo¹i… cuèi thêi kú choai ®¹t 60-70 kg (lîn gièng néi nhá h¬n) th× vç bÐo. Lîn bÐo 80-100 kg th× b¸n thÞt. Thêi kú vç bÐo th−êng mÊt 2 th¸ng tõ khi 6-7 th¸ng tuæi cho ®Õn 8-9 th¸ng tuæi, lîn ngo¹i cã thÓ ng¾n h¬n. Nu«i vç bÐo cÇn thøc ¨n giμu n¨ng l−îng, ®Çy ®ñ protein, vitamin vμ kho¸ng. Ng«, c¸m, ®Ëu khoai mú… lμm thøc ¨n vç bÐo rÊt tèt, t¨ng tØ lÖ n¹c vμ mì tÝch lòy ch¾c. Thøc ¨n cho giai ®o¹n kÕt thóc cña ch¨n nu«i lîn thÞt chiÕm kho¶ng 50-55% l−îng thøc ¨n sö dông. Qu¸ tr×nh nu«i d−ìng khi chuyÓn ®æi thøc ¨n theo c¸c giai ®o¹n tuæi cÇn chó ý lμ kh«ng thay ®æi ®ét ngét mμ cÇn thay ®æi dÇn: 2 ngμy ®Çu trén 25% thøc ¨n míi; 2 ngμy tiÕp theo trén 50% thøc ¨n míi, 2 ngμy sau trén 75% thøc ¨n míi; tiÕp ®Õn 100% thøc ¨n míi. 33 https://thuviensach.vn Lîn vç bÐo cÇn ®−îc yªn tÜnh, tho¸ng, cho vËn ®éng Ýt, tr¸nh tiªu hao n¨ng l−îng. Chuång cã ¸nh s¸ng nhÑ, h¬i tèi cho lîn ngñ nhiÒu, chãng bÐo, « chuång nhá ®Ó nu«i Ýt lîn, kho¶ng 6 m2 cho 5 lîn lμ võa. Mïa ®«ng che ch¾n chuång cho Êm, mïa hÌ cÇn t¾m, ch¶i cho lîn, tr¸nh xua ®uæi. 3. Thøc ¨n vμ c¸ch cho ¨n 3.1. Thøc ¨n Thøc ¨n lμ yÕu tè quan träng nhÊt trong ch¨n nu«i lîn thÞt, thøc ¨n tèt gióp lîn mau lín, l·i suÊt cao, n©ng cao phÈm chÊt thÞt. C¸c gièng lîn cã h−íng s¶n xuÊt kh¸c nhau th× nhu cÇu dinh d−ìng thøc ¨n cã kh¸c nhau. C¸c gièng lîn ngo¹i thuÇn, lîn lai ngo¹i x néi h−íng n¹c vμ n¹c cao ®ßi hái khÈu phÇn cã tØ lÖ protein cao ®Ó s¶n sinh ra thÞt. C¸c gièng lîn néi cã h−íng s¶n xuÊt mì th× thøc ¨n nhiÒu chÊt bét (®−êng glucid). Trong ch¨n nu«i, yÕu tè dinh d−ìng cã vai trß quyÕt ®Þnh ®Õn viÖc thμnh b¹i cña nghÒ ch¨n nu«i v× thøc ¨n chiÕm tíi 75-80% tæng chi phÝ ®Ó s¶n xuÊt ra s¶n phÈm thÞt. Cho nªn muèn t¨ng hiÖu qu¶ kinh tÕ th× ph¶i lμm nh− thÕ nμo ®Ó chi phÝ ®Çu t− vμo thøc ¨n thÊp nhÊt mμ vÉn b¶o ®¶m chÊt l−îng. Muèn vËy, ng−êi ch¨n nu«i ph¶i cã hiÓu biÕt vμ vËn dông ®−îc kiÕn thøc vÒ dinh d−ìng cho lîn ®Ó tõ ®ã cã c¸c biÖn ph¸p ®Çu t− vμo thøc ¨n h÷u hiÖu nhÊt, ®em l¹i lîi Ých kinh tÕ nhÊt. 34 https://thuviensach.vn Tïy theo ®iÒu kiÖn cô thÓ cña tõng hé ch¨n nu«i mμ sö dông c¸c ph−¬ng thøc sau: - Dïng thøc ¨n ®Ëm ®Æc trén nguyªn liÖu s½n cã ë ®Þa ph−¬ng. - Dïng thøc ¨n tù trén. - Dïng thøc ¨n hçn hîp (hay c¸m bao) cña c¸c c«ng ty s¶n xuÊt thøc ¨n gia sóc cã uy tÝn. Trong ch¨n nu«i lîn nÕu sö dông thøc ¨n tËn dông sÏ kh«ng b¶o ®¶m dinh d−ìng cho lîn t¨ng tr−ëng vμ ph¸t triÓn; nÕu sö dông thøc ¨n c«ng nghiÖp gi¸ thμnh rÊt cao, hiÖu qu¶ kinh tÕ thÊp; sö dông thøc ¨n tù chÕ biÕn võa b¶o ®¶m ®ñ dinh d−ìng cho lîn ph¸t triÓn, võa h¹ gi¸ thμnh s¶n phÈm; tØ lÖ n¹c cao vμ tËn dông ®−îc c¸c nguån nguyªn liÖu s½n cã cña c¸c n«ng hé. Tõ ®ã nhãm nghiªn cøu ®Ò xuÊt ®−a ra quy tr×nh s¶n xuÊt vμ phèi trén thøc ¨n tù chÕ dïng trong ch¨n nu«i lîn nh− sau: 3.2. ChuÈn bÞ c¸c lo¹i nguyªn liÖu ®Ó trén thøc ¨n + Nhãm thøc ¨n giμu n¨ng l−îng gåm: nh÷ng thøc ¨n nhiÒu tinh bét, ®−êng nh− ng«, thãc, g¹o, c¸m g¹o, bét s¾n, bét khoai,... Khèi l−îng nhãm thøc ¨n nμy chiÕm tõ 70-80% khèi l−îng thøc ¨n hçn hîp, yªu cÇu b¶o ®¶m kh«ng Èm, mèc, thèi (®é Èm d−íi 13%), thøc ¨n ®−îc sμng s¹ch kh«ng bôi bÈn, kh«ng lÉn t¹p chÊt. 35 https://thuviensach.vn + Nhãm thøc ¨n giμu protein: thøc ¨n giμu protein rÊt quan träng trong viÖc ch¨n nu«i lîn thÞt, tØ lÖ n¹c cao kh«ng thÓ thiÕu ®−îc trong thøc ¨n hçn hîp hoμn chØnh. Nguyªn liÖu gåm ®ç t−¬ng, kh« ®ç, kh« l¹c, c¸, bét c¸, bét x−¬ng. Khèi l−îng nhãm thøc ¨n nμy chiÕm 20-30% khèi l−îng thøc ¨n hçn hîp. Yªu cÇu chÊt l−îng c¸c lo¹i thøc ¨n nμy lμ ®ç t−¬ng ph¶i ®−îc xö lý nhiÖt tr−íc khi cho ¨n, c¸c lo¹i kh« ®ç, kh« l¹c cßn th¬m kh«ng mèc, kh«ng ®æi mμu, kh«ng ®æi mïi. Bét c¸ cßn th¬m kh«ng lÉn t¹p chÊt, kh«ng thèi mèc, ®ãng hßn, tØ lÖ muèi kh«ng qu¸ 10%. + Nhãm thøc ¨n bæ sung: tØ lÖ nhãm thøc ¨n nμy chiÕm rÊt Ýt trong thøc ¨n hçn hîp tõ 1-3%, song v« cïng quan träng kh«ng thÓ thiÕu ®−îc trong viÖc chÕ biÕn hçn hîp thøc ¨n hoμn chØnh. Nh÷ng thøc ¨n bæ sung nμy cung cÊp kho¸ng, vitamin vμ axit amin kh«ng thay thÕ th−êng thiÕu trong thøc ¨n (ligin). Yªu cÇu chÊt l−îng cña c¸c thøc ¨n nμy b¶o ®¶m kh«ng Èm mèc, ®ãng vãn, chuyÓn mμu, chuyÓn mïi, nªn chän mua cña c¸c h·ng s¶n xuÊt cã uy tÝn, cßn h¹n sö dông kh«ng bôc r¸ch bao vá. 3.3. Kü thuËt chÕ biÕn phèi trén + NghiÒn nhá c¸c lo¹i nguyªn liÖu thøc ¨n: ®Ó b¶o ®¶m hçn hîp ®−îc trén ®Òu c¸c lo¹i thøc ¨n nguyªn liÖu ph¶i ®−îc nghiÒn nhá. Tuú tõng quy m« ch¨n nu«i lín hay nhá, c¸c hé ®Çu t− m¸y nghiÒn cã c«ng suÊt thÝch hîp, yªu cÇu khi nghiÒn m¸y ph¶i 36 https://thuviensach.vn ®−îc vÖ sinh s¹ch sÏ kh«ng lÉn c¸c lo¹i thøc ¨n kh¸c. Sö dông sμng cã m¾t sμng nhá 2 mm. + C©n khèi l−îng tõng lo¹i thøc ¨n nguyªn liÖu ®· nghiÒn nhá: c¨n cø vμo nhu cÇu tiªu chuÈn tõng lo¹i lîn, tõng giai ®o¹n sinh tr−ëng ph¸t triÓn ®Ó phèi trén khÈu phÇn thøc ¨n phï hîp nhÊt vμ c¨n cø vμo gi¸ thμnh, gi¸ trÞ dinh d−ìng tõng lo¹i thøc ¨n nguyªn liÖu ®Ó lùa chän c¸c nguyªn liÖu thøc ¨n hçn hîp cã gi¸ thμnh rÎ nhÊt, tèt nhÊt. Nguyªn t¾c lμ thøc ¨n hçn hîp cμng nhiÒu lo¹i thøc ¨n nguyªn liÖu cμng tèt. C¸c c«ng thøc phèi trén khÈu phÇn thøc ¨n cho lîn theo tõng lo¹i, tõng giai ®o¹n sinh tr−ëng vμ ph¸t triÓn cña lîn thÞt nh− sau: B¶ng 5: C«ng thøc phèi hîp khÈu phÇn cho lîn lai (ngo¹i x néi): nu«i thÞt theo ba giai ®o¹n STT Lo¹i thøc ¨n nguyªn liÖu (%) Lîn tõ 10-30 kg Lîn tõ 31-60 kg Lîn tõ 61-100 kg 1 Bçng r−îu 18 40 46 2 C¸m g¹o 42 42 40 3 TÊm 20 - - 4 Bét c¸ 8 6 6 5 Kh« ®ç t−¬ng 10 10 6 6 Bét x−¬ng 1 1 1 7 Premix - VTM 1 1 1 8 Tæng sè 100 100 100 9 N¨ng l−îng trao ®æi (kcal/kg) 3.104 3.010 2.918 10 Protein th« (%) 14,50 15,28 13,50 37 https://thuviensach.vn * Chó ý: Khi phèi hîp khÈu phÇn cÇn l−u ý ®Õn tØ lÖ tèi ®a cña mét sè nguyªn liÖu. - Khoai m×: cã chøa HCN rÊt ®éc, nªn sö dông nguyªn liÖu ®· qua chÕ biÕn. - §Ëu nμnh ph¶i ®−îc rang chÝn, nh−ng kh«ng nªn rang ch¸y, nÕu cho ¨n sèng dÔ g©y tiªu ch¶y. - Bét c¸: sö dông bét c¸ lo¹i tèt, kh«ng nªn ®Ó lÉn s¹n, c¸t… - Premix: lμ chÕ phÈm bæ sung thªm axit amin, vitamin, kho¸ng vi l−îng… Premix cã nhiÒu lo¹i kh¸c nhau Aminaxit (Mü), Vitamin (NhËt), Embavit (Anh), premix cho c¸c lo¹i lîn sè 1-4 (Bayer), Polypac (§¹i häc N«ng l©m Thμnh phè Hå ChÝ Minh). LiÒu l−îng theo sù chØ dÉn cña c¬ së s¶n xuÊt. 3.4. ChÕ ®é cho ¨n Khi lîn míi mua vÒ cho ë chuång riªng cμng xa lîn cò cμng tèt. Ngμy ®Çu kh«ng nªn t¾m lîn, nªn cho lîn ¨n (nhÊt lμ lîn con) ¨n kho¶ng 1/2 nhu cÇu, sau 3 ngμy míi cho ¨n no, thêi gian ®Çu sö dông cïng lo¹i thøc ¨n víi n¬i b¸n lîn, sau ®ã nÕu thay ®æi lo¹i thøc ¨n th× ph¶i thay ®æi tõ tõ. C¨n cø vμo ®Æc ®iÓm ph¸t triÓn cña lîn vμ ®iÒu kiÖn ch¨n nu«i cña tõng hé mμ cã hai ph−¬ng thøc cho ¨n: - Ph−¬ng thøc cho ¨n tù do: cho lîn ¨n tù do theo nhu cÇu tõ cai s÷a ®Õn xuÊt chuång. Ph−¬ng thøc nμy cã −u vμ khuyÕt ®iÓm nh− sau: 38 https://thuviensach.vn + ¦u ®iÓm: lîn mau lín nªn thêi gian nu«i ng¾n, quay vßng vèn nhanh. + KhuyÕt ®iÓm: kh«ng tiÕt kiÖm ®−îc thøc ¨n, lîn cã tØ lÖ mì cao. - Ph−¬ng thøc cho ¨n ®Þnh l−îng: Heo d−íi 60 kg: ë giai ®o¹n nμy cho ¨n tù do theo nhu cÇu ph¸t triÓn cña lîn (ë giai ®o¹n d−íi 30 kg nªn cho lîn ¨n nhiÒu b÷a trong ngμy). Tõ 61 kg ®Õn lóc giÕt thÞt: ë giai ®o¹n nμy nÕu cho ¨n nhiÒu lîn sÏ mËp do tÝch lòy mì, nªn cho ¨n h¹n chÕ kho¶ng 2,3-2,7 kg/con/ngμy vμ sö dông ®óng lo¹i thøc ¨n dμnh cho lo¹i lîn nμy. Ph−¬ng thøc nμy cã −u vμ khuyÕt ®iÓm nh− sau: + ¦u ®iÓm: tiÕt kiÖm ®−îc thøc ¨n, lîn cã tØ lÖ n¹c cao h¬n ph−¬ng thøc cho ¨n tù do. + KhuyÕt ®iÓm: thêi gian nu«i kÐo dμi. N−íc uèng cho lîn ph¶i s¹ch sÏ vμ ®ñ l−îng n−íc theo nhu cÇu. 4. Ch¨m sãc - Lu«n b¶o ®¶m ®μn lîn s¹ch sÏ, tho¸ng m¸t, khu vùc ch¨n nu«i ph¶i yªn tÜnh, kh«ng x¸o trén ¶nh h−ëng ®Õn lîn. - Th−êng xuyªn kiÓm tra, ph¸t hiÖn nh÷ng tr−êng hîp bÊt th−êng x¶y ra. §¸nh dÊu theo dâi, kiÓm tra thøc ¨n h»ng ngμy ®Ó ®iÒu chØnh kÞp thêi. - Th−êng xuyªn kiÓm tra n−íc uèng, thøc ¨n tr−íc khi dïng. 39 https://thuviensach.vn III. phßng vμ ®iÒu trÞ bÖnh 1. Phßng ngõa dÞch bÖnh 1.1. VÖ sinh chuång tr¹i - Ng¨n c¸ch khu vùc ch¨n nu«i lîn víi c¸c sóc vËt kh¸c nh− chã, mÌo… - Röa vμ phun thuèc s¸t trïng chuång tr¹i s¹ch sÏ Ýt nhÊt 3-7 ngμy tr−íc khi th¶ lîn vμo chuång. - H»ng ngμy ph¶i quÐt ph©n trong chuång, gi÷ cho chuång lu«n kh« r¸o, s¹ch sÏ. - Xö lý x¸c chÕt gia sóc nghiªm ngÆt: ch«n s©u, ®èt... - Röa chuång s¹ch sÏ, phun thuèc s¸t trïng vμ diÖt ruåi, muçi. 1.2. VÖ sinh thøc ¨n vμ n−íc uèng - Th−êng xuyªn kiÓm tra thøc ¨n tr−íc khi cho lîn ¨n, thøc ¨n ph¶i b¶o ®¶m chÊt l−îng, kh«ng bÞ thiu, thèi, mèc… NÕu sö dông thøc ¨n tù trén th× ®Þnh kú ph¶i trén kh¸ng sinh vμo thøc ¨n ®Ó ngõa bÖnh cho lîn. - N−íc uèng ph¶i ®ñ, s¹ch vμ kh«ng bÞ nhiÔm bÈn. 1.3. Tiªm phßng cho lîn Lîn n¸i - Tr−íc khi phèi gièng cÇn chÝch ngõa ®Çy ®ñ c¸c lo¹i v¾cxin phßng bÖnh dÞch t¶, tô huyÕt trïng, phã th−¬ng hμn. 40 https://thuviensach.vn - §Þnh kú chÝch ngõa cho lîn n¸i c¸c bÖnh gi¶ d¹i, parvovirus, viªm phæi, bÖnh tai xanh theo sù h−íng dÉn cña nhμ s¶n xuÊt. Lîn con - ChÝch ngõa ®Çy ®ñ c¸c lo¹i v¾cxin phßng bÖnh phã th−¬ng hμn, tô huyÕt trïng, dÞch t¶, sau 2-3 tuÇn chÝch lÆp l¹i lÇn hai. - B¾t buéc chÝch ngõa bÖnh lë måm long mãng vμ cÊp giÊy chøng nhËn tiªm phßng bÖnh lë måm long mãng theo sù h−íng dÉn cña tr¹m thó y ®Þa ph−¬ng. 2. Mét sè bÖnh phæ biÕn cña lîn vμ c¸ch phßng trÞ 2.1. BÖnh dÞch t¶ lîn BÖnh dÞch t¶ lîn lμ mét bÖnh truyÒn nhiÔm g©y ra do virus dÞch t¶ ph©n bè réng ë c¸c vïng s¶n xuÊt ë n−íc ta, x¶y ra quanh n¨m, nh−ng th−êng xuÊt hiÖn nhiÒu tõ cuèi mïa ®«ng sang mïa xu©n (vμo dÞp TÕt ©m lÞch). - Nguyªn nh©n: bÖnh g©y ra do virus dÞch t¶ lîn. Lîn n¸i ®· tiªm v¾cxin phßng bÖnh vÉn cã thÓ nhiÔm virus, th¶i virus ra m«i tr−êng tù nhiªn, lμm l©y nhiÔm sang lîn con. Virus cã thÓ tån t¹i ngoμi m«i tr−êng tù nhiªn tõ 1-2 ngμy, ¸nh n¾ng mÆt trêi vμ c¸c thuèc s¸t trïng (Han Iodin, Virkon, v«i bét) ®Òu diÖt ®−îc virus. TriÖu chøng: thêi gian ñ bÖnh tõ 2-4 ngμy. 41 https://thuviensach.vn Lîn bÖnh thÓ hiÖn: sèt cao mÊy ngμy ®Çu (41-420C), ¨n Ýt hoÆc bá ¨n, uèng n−íc nhiÒu, ch¶y n−íc m¾t, n−íc mòi, m¾t cã nhiÒu dö tr¾ng, n»m mét chç, trªn da cã nh÷ng ®¸m tô m¸u ®á lÊm tÊm, tËp trung ë tai, mâm vμ bèn ch©n. Sau ®ã, nhiÖt ®é cña lîn gi¶m thÊp h¬n nhiÖt ®é b×nh th−êng (37-37,50C), vμ lîn Øa ch¶y liªn tôc. Ph©n lóc ®Çu t¸o, sau Øa láng vät cÇn c©u, ph©n mμu x¸m xanh hoÆc x¸m vμng, cã mïi tanh nh− mïi c¸ mÌ. Lîn gÇy réc, da nh¨n nheo do mÊt n−íc, cuèi cïng sÏ chÕt do kiÖt søc sau thêi gian bÞ bÖnh (trung b×nh tõ 3-7 ngμy). Lîn n¸i mang thai sÏ s¶y thai khi bÞ bÖnh dÞch t¶. Lîn n¸i ®−îc tiªm v¾cxin phßng bÖnh vÉn cã thÓ mang virus dÞch t¶, th¶i virus, l©y nhiÔm cho lîn con vμ lîn trong cïng chuång. - BÖnh tÝch: mæ lîn èm, thÊy l¸ l¸ch nhåi m¸u s−ng cém h×nh r¨ng c−a, cã mμu tÝm sÉm, van håi manh trμng cã nh÷ng vÕt loÐt næi gê, phñ bùa vμng x¸m, h¹ch l©m ba s−ng, c¾t ngang tr«ng gièng nh− ®¸ hoa c−¬ng, bμng quang cã tô huyÕt vμ xuÊt huyÕt ®á, thËn cã lÊm tÊm tô huyÕt trªn mÆt. §−êng l©y truyÒn bÖnh: bÖnh l©y lan chñ yÕu qua ®−êng tiªu hãa do lîn khoÎ ¨n uèng ph¶i virus cã trong thøc ¨n vμ n−íc uèng. Lîn ë c¸c løa tuæi ®Òu cã thÓ nhiÔm virus dÞch t¶ vμ ph¸t bÖnh nÕu tr−íc ®ã ch−a ®−îc tiªm v¾cxin phßng bÖnh. 42 https://thuviensach.vn - Ph¸t hiÖn bÖnh: c¨n cø vμo c¸c dÊu hiÖu l©m sμng: sèt rÊt cao, gi¶m nhiÖt ®é vμ Øa ch¶y nÆng, ph©n cã mïi tanh kh¼n, cã vÕt loÐt ë van håi manh trμng (chç ruét non nèi víi ruét giμ), l¸ l¸ch nhåi huyÕt s−ng næi cém nh− h×nh r¨ng c−a ë xung quanh… - §iÒu trÞ: hiÖn ch−a cã thuèc ®iÒu trÞ bÖnh dÞch t¶ lîn. - Phßng bÖnh: + Tiªm v¾cxin phßng bÖnh dÞch t¶ lîn theo ®Þnh kú: 6 th¸ng/lÇn. Tiªm v¾cxin bæ xung cho lîn con løa tuæi 30-45 ngμy. + Ph¸t hiÖn sím lîn bÖnh ®Ó xö lý: lîn chÕt ph¶i ch«n s©u gi÷a hai líp v«i bét. + Chuång tr¹i kh« s¹ch, ®Þnh kú phun thuèc s¸t trïng (Han Iodin 5%, Virkon). Chuång cã lîn èm, lîn chÕt ph¶i dän s¹ch, r¾c v«i bét, ®Ó trèng 2-3 tuÇn míi nu«i lîn trë l¹i. + Khi cã dÞch x¶y ra kh«ng ®−îc xuÊt, nhËp lîn vμ giÕt mæ. + Khi nhËp lîn míi ph¶i nu«i c¸ch ly hai tuÇn, lîn kh«ng cã dÊu hiÖu bÖnh míi cho nhËp ®μn. 2.2. BÖnh cóm lîn BÖnh cóm lîn lμ mét bÖnh truyÒn nhiÔm cÊp tÝnh l©y lan nhanh víi c¸c triÖu chøng ®Æc tr−ng ë lîn: sèt cao, ho vμ thë khã do viªm ®−êng h« hÊp. BÖnh cã thÓ tõ lîn bÖnh l©y sang ng−êi. 43 https://thuviensach.vn - Nguyªn nh©n bÖnh: bÖnh g©y ra do virus thuéc nhãm chñng H1N1 (gäi lμ Virus A H1N1). Ngoμi ra, ng−êi ta còng x¸c ®Þnh virus cóm A H3N2 vμ virus A H1N2 còng g©y bÖnh cho lîn, nh−ng ®éc lùc cña hai chñng virus nμy thÊp h¬n vμ g©y thÓ bÖnh cóm nhÑ h¬n ë lîn. Virus tån t¹i ®−îc 2-3 tuÇn ë m«i tr−êng tù nhiªn, bÞ diÖt ë nhiÖt ®é 65-700C vμ c¸c thuèc s¸t trïng th«ng th−êng. TriÖu chøng: Thêi gian ñ bÖnh tõ 3 ngμy. Lîn m¾c bÖnh th−êng ë løa tuæi 1-3 th¸ng. C¸c triÖu chøng ë lîn bÖnh: sèt cao 41,5-42,50C, ly b× tõ 2-3 ngμy; khi sèt lîn run r¶y n»m tôm l¹i víi nhau, ch¶y n−íc m¾t, n−íc mòi, ho vμ thë khã. BÖnh l©y rÊt nhanh nªn chØ sau 1-2 ngμy, ®μn lîn trong c¬ së ch¨n nu«i vμ trong th«n xãm ®Òu m¾c bÖnh; lîn ¨n kÐm hoÆc bá ¨n, chØ uèng n−íc. Mét sè lîn ho vμ thë khã t¨ng lªn do viªm phæi nÆng cã thÓ chÕt, nh−ng tØ lÖ chÕt thÊp, kho¶ng 1%. Sau 3-4 ngμy, ®μn lîn gi¶m sèt, ¨n uèng trë l¹i vμ bÖnh håi phôc nhanh. ë ViÖt Nam, bÖnh cóm lîn chØ x¶y ra ë lîn víi thÓ bÖnh nhÑ, lîn chÕt rÊt Ýt ch−a thÊy l©y sang ng−êi. - BÖnh tÝch: mæ kh¸m lîn bÖnh, thÊy niªm m¹c mòi vμ phÕ qu¶n tô huyÕt ®á vμ cã nhiÒu dÞch vμ bät khÝ; c¸c thuú phæi bÞ viªm vμ tô huyÕt ®á 44 https://thuviensach.vn tõng ®¸m. NÕu cã viªm kÕ ph¸t do vi khuÈn, phæi bÞ tô huyÕt, x−ng thòng, c¾t ra cã nhiÒu dÞch mñ. - §−êng l©y truyÒn vμ ®iÒu kiÖn l©y lan: bÖnh l©y truyÒn qua ®−êng h« hÊp khi lîn khoÎ hÝt thë kh«ng khÝ cã virus. Virus vμo niªm m¹c mòi vμ phÕ qu¶n ®i vμo m¸u, t¨ng lªn rÊt nhanh vμ g©y bÖnh cho lîn. - BÖnh x¶y ra ë lîn cã thÓ l©y sang ng−êi: bÖnh th−êng x¶y ra trong c¸c th¸ng cã thêi tiÕt l¹nh Èm, tõ mïa ®«ng ®Õn ®Çu mïa xu©n. + C¨n cø vμo triÖu chøng l©m sμng ®Ó ph¸t hiÖn bÖnh: bÖnh l©y lan rÊt nhanh, bÖnh x¶y ra ë lîn con tõ 1-3 th¸ng tuæi víi triÖu chøng sèt cao, ho vμ thë khã; nh−ng tØ lÖ chÕt thÊp: 1% so víi sè lîn bÖnh. + LÊy bÖnh phÈm göi ®Õn c¸c phßng chÈn ®o¸n thó y ®Ó ph©n lËp x¸c ®Þnh virus vμ lμm c¸c ph¶n øng huyÕt thanh. - §iÒu trÞ: ch−a cã thuèc ®Æc hiÖu ®iÒu trÞ bÖnh cóm lîn. Do vËy, ®iÒu trÞ lîn bÖnh chñ yÕu lμ ®iÒu trÞ triÖu chøng, ch÷a nhiÔm khuÈn thø ph¸t, trî søc vμ n©ng cao søc ®Ò kh¸ng cho lîn bÖnh. - §iÒu trÞ triÖu chøng: tiªm Analgin ®Ó h¹ nhiÖt cho lîn khi sèt cao. Tiªm Ephebrin ®Ó gi¶m ho vμ thë khã. Tiªm Dexamethazone ®Ó chèng viªm. 45 https://thuviensach.vn Khi ®iÒu trÞ cÇn theo liÒu h−íng dÉn ghi ë hép thuèc. + Ch÷a nhiÔm khuÈn thø ph¸t: Tiªm mét trong c¸c lo¹i thuèc sau: Septiofure: (Hamseft, Septisus, Navet - cell). LiÒu dïng: 01 ml/15 kg thÓ träng lîn/ngμy. C¸ch mét ngμy, tiªm mét ngμy. Tiªm 1-2 liÒu kÓ trªn. Florfenicol (Hanflor, Flocol). LiÒu dïng: 01 ml/20 kg thÓ träng/ngμy. Dïng thuèc ba ngμy liÒn. Enrovet 50T (Ennrofloxacin): LiÒu dïng: 01 ml/15 kg thÓ träng/ngμy. Dïng ba ngμy liÒn. + Trî søc vμ n©ng cao thÓ träng: Tiªm vitamin B1, vitamin C, Cafein vμ cho lîn uèng dung dÞch ®iÖn gi¶i (Oresol, Electrolytes). - Phßng bÖnh: + Thùc hiÖn tèt vÖ sinh chuång tr¹i vμ m«i tr−êng ch¨n nu«i: dän vÖ sinh chuång h»ng ngμy; ®Þnh kú sö dông thuèc s¸t trïng (Iodine, Benkocid, v«i bét…) 2 tuÇn/lÇn; b¶o ®¶m chuång tho¸ng m¸t mïa hÌ, kÝn Êm mïa ®«ng. + Theo dâi ph¸t hiÖn lîn bÖnh ®Ó ®iÒu trÞ kÞp thêi hoÆc xö lý nÕu kh«ng ch÷a ®−îc theo quy ®Þnh cña ngμnh thó y, h¹n chÕ bÖnh l©y lan. + Thùc hiÖn tiªm c¸c lo¹i v¾cxin phßng c¸c bÖnh truyÒn nhiÔm do lîn, trong ®ã cã v¾cxin phßng, chèng bÖnh cóm lîn A H1N1. HiÖn nay, n−íc ta ch−a s¶n xuÊt vμ còng ch−a nhËp v¾cxin tiªm phßng bÖnh cóm lîn (2009). 46 https://thuviensach.vn + Nu«i d−ìng vμ ch¨m sãc tèt ®μn lîn ®Ó n©ng cao søc ®Ò kh¸ng víi bÖnh. 2.3. Héi chøng rèi lo¹n sinh s¶n vμ h« hÊp ë lîn (bÖnh lîn tai xanh) Héi chøng rèi lo¹n sinh s¶n vμ h« hÊp ë lîn cßn gäi lμ "bÖnh tai xanh", v× lîn m¾c bÖnh tai th−êng tô huyÕt ®á sÉm, sau biÕn thμnh mμu tÝm xanh, lμ mét bÖnh truyÒn nhiÔm cÊp tÝnh ë lîn, kh«ng l©y nhiÔm sang c¸c loμi gia sóc kh¸c vμ ng−êi víi c¸c triÖu chøng ®Æc tr−ng: lîn n¸i bÞ s¶y thai hoÆc khi sinh th× lîn con chÕt yÓu; lîn con theo mÑ vμ sau cai s÷a viªm ®−êng h« hÊp cÊp, lîn ®ùc gièng viªm dÞch hoμn, trong tinh dÞch cã virus g©y bÖnh. BÖnh ph©n bè réng ë hÇu hÕt c¸c n−íc trªn thÕ giíi, g©y nhiÒu tæn thÊt cho ch¨n nu«i lîn. ë ViÖt Nam, bÖnh ®−îc ph¸t hiÖn lÇn ®Çu n¨m 1999, nh−ng ch−a g©y thμnh dÞch. Tõ ®Çu n¨m 2004 ®Õn nay, bÖnh ®· g©y thμnh dÞch lín ë hÇu hÕt c¸c tØnh vïng ®ång b»ng s«ng Hång vμ c¸c tØnh miÒn Trung. Trong n¨m 2007, ®· cã h¬n 34.000 lîn ë 7 tØnh vïng ®ång b»ng s«ng Hång bÞ m¾c bÖnh, trong ®ã cã 17.500 lîn bÞ chÕt vμ ph¶i tiªu huû. - Nguyªn nh©n bÖnh: bÖnh g©y ra do virus rèi lo¹n sinh s¶n vμ h« hÊp viÕt t¾t theo tªn quèc tÕ lμ PRRS. HiÖn ®· x¸c ®Þnh ®−îc hai chñng virus 47 https://thuviensach.vn g©y bÖnh lîn tai xanh lμ virus cã nguån gèc ch©u ¢u (virus ®−îc ®Æt tªn: Lelystad) cã ®éc lùc kh«ng cao vμ virus cã nguån gèc ch©u Mü, ký hiÖu lμ VR 2332 cã ®éc lùc m¹nh, g©y bÖnh nÆng vμ lμm cho lîn chÕt víi tØ lÖ cao. Virus tån t¹i l©u trong c¬ së ch¨n nu«i lîn gièng, v× cã mét sè lîn ®ùc gièng vμ lîn c¸i nhiÔm virus mμ kh«ng cã triÖu chøng l©m sμng, vÉn th¶i virus ra m«i tr−êng vμ l©y nhiÔm sang lîn khoÎ. Virus bÞ diÖt bëi c¸c thuèc s¸t trïng th«ng th−êng vμ nhiÖt ®é 56-600C. TriÖu chøng: lîn n¸i ë giai ®o¹n mang thai: sèt cao 40-420C, ¨n kÐm, s¶y thai, mÖt nhäc th−êng s¶y thai vμo giai ®o¹n chöa kú 2 hoÆc thai chÕt l−u chuyÓn thμnh thai gç; mét sè lîn n¸i ®Î non vμo thêi gian chöa kú 3 hoÆc lîn s¬ sinh chÕt yÓu ngay sau khi ®Î. Lîn n¸i nu«i con bÞ m¾c bÖnh còng sèt cao 40-420C, kÐm ¨n hoÆc bá ¨n, viªm vó vμ c¹n s÷a, ®ê ®Én, h«n mª cã thÓ chÕt nÕu bÞ bÖnh nÆng. + Lîn con theo mÑ, lîn sau cai s÷a: sèt cao 40-420C, bá ¨n hoÆc ¨n Ýt, da tai ®á sÉm do xuÊt huyÕt, sau tÝm xanh, ho vμ thë khã t¨ng dÇn v× bÞ viªm ®−êng h« hÊp cÊp. BÖnh ë lîn sÏ rÊt nÆng nÕu cã viªm phæi kÕ ph¸t do vi khuÈn liªn cÇu vμ tô cÇu, lîn chÕt víi tØ lÖ cao (30-60% sè lîn bÖnh). + Lîn ®ùc gièng: ¨n kÐm, Ýt ho¹t ®éng, gi¶m h−ng phÊn vμ dôc tÝnh, viªm x−ng dÞch hoμn. 48 https://thuviensach.vn Nh−ng phÇn lín lîn ®ùc gièng nhiÔm virus mμ kh«ng cã triÖu chøng l©m sμng, nh−ng cã virus trong tinh dÞch. - BÖnh tÝch: ë lîn n¸i m¾c bÖnh (s¶y thai): ©m m«n x−ng ®á, sau tÝm xanh niªm m¹c ©m ®¹o vμ tö cung xung huyÕt, tô huyÕt, ch¶y nhiÒu dÞch nhμy. NÕu cã viªm phæi th× phæi x−ng thòng, tô huyÕt cã nhiÒu dÞch vμ bät khÝ. - ë lîn con theo mÑ vμ sau cai s÷a: phÕ qu¶n vμ phæi x−ng tô huyÕt ®ç tõng ®¸m, chøa nhiÒu dÞch vμ bät khÝ. NÕu cã nhiÔm khuÈn kÕ ph¸t, trong phÕ qu¶n vμ phæi cã dÞch mñ. §−êng l©y truyÒn vμ ®iÒu kiÖn l©y lan bÖnh: + BÖnh l©y truyÒn qua ®−êng h« hÊp do lîn hÝt thë kh«ng khÝ cã virus; qua ®−êng phèi gièng do trong tinh dÞch cña lîn ®ùc cã virus khi truyÒn tinh virus sÏ l©y nhiÔm sang lîn c¸i; lîn con bÞ l©y virus do lîn mÑ bÞ bÖnh truyÒn cho lîn con qua tiÕp xóc vμ bó s÷a. + Lîn c¸i vμ lîn ®ùc sau khi khái bÖnh vÉn mang virus, th¶i virus tõ 2-3 th¸ng vμ lμm l©y nhiÔm sang lîn khoÎ. + BÖnh l©y nhiÔm vμ cã thÓ ph¸t sinh c¸c æ dÞch quanh n¨m trong c¸c c¬ së ch¨n nu«i lîn gièng, tËp trung vμo thêi gian cã nhiÒu lîn n¸i ®Î con. - Ph¸t hiÖn bÖnh: c¸c c¨n cø ®Ó chÈn ®o¸n l©m sμng: ë c¬ së ch¨n nu«i lîn mμ ®ét nhiªn lîn n¸i s¶y thai tõ 8-10%; lîn con theo mÑ vμ lîn choai bÞ 49 https://thuviensach.vn viªm phæi (ho, thë khã) chÕt víi tØ lÖ cao (20-30% sè lîn bÖnh). + Göi bÖnh phÈm tõ lîn bÖnh ®Õn c¸c phßng chÈn ®o¸n thó y ®Ó x¸c ®Þnh virus g©y bÖnh vμ lμm c¸c ph¶n øng huyÕt thanh miÔn dÞch. - §iÒu trÞ: hiÖn kh«ng cã thuèc ®iÒu trÞ bÖnh ®Æc hiÖu nªn lîn èm vμ chÕt trong c¸c æ dÞch ph¶i tiªu huû vμ ®−îc hç trî theo QuyÕt ®Þnh sè 719 cña ChÝnh phñ. + Tuy nhiªn, ng−êi ch¨n nu«i vÉn ®iÒu trÞ lîn bÞ bÖnh nhÑ b»ng c¸c biÖn ph¸p sö dông c¸c kh¸ng sinh: Oxytetracyclin, Kanamycin, Ampicillin... ®Ó ®iÒu trÞ nhiÔm khuÈn kÕ ph¸t vμ n©ng cao søc ®Ò kh¸ng cña lîn bÖnh víi viÖc sö dông vitamin B1, vitamin C, Cafein, c¸c chÊt ®iÖn gi¶i. Lîn cã thÓ khái bÖnh vÒ l©m sμng, nh−ng vÉn cßn mang vμ th¶i virus sau 2-3 th¸ng. - Phßng bÖnh: thùc hiÖn c¸c biÖn ph¸p vÖ sinh thó y: quÐt dän chuång s¹ch sÏ h»ng ngμy, ®Þnh kú sö dông thuèc s¸t trïng (Iodin, Benkocid, Cloramin B, n−íc v«i 10%...) 2 tuÇn/lÇn. + Tæ chøc tiªm c¸c lo¹i v¾cxin phßng c¸c bÖnh truyÒn nhiÔm cho lîn (bÖnh dÞch t¶ lîn, bÖnh tô huyÕt trïng, bÖnh ®ãng dÊu lîn, bÖnh phã th−¬ng hμn...). ë c¸c c¬ së ®· x¶y ra dÞch lîn tai xanh cÇn tiªm v¾cxin BSL-PS100 hoÆc v¾cxin Emervac - PRRS phßng bÖnh cho ®μn lîn, ®Æc biÖt lμ lîn n¸i vμ lîn ®ùc gièng. 50 https://thuviensach.vn + Khi nhËp lîn gièng cÇn nhËp lîn tõ c¸c c¬ së an toμn vÒ bÖnh tai xanh vμ ph¶i theo dâi lîn míi nhËp sau 2 tuÇn, kh«ng cã triÖu chøng bÖnh míi cho nhËp ®μn. + Nu«i d−ìng ®μn lîn víi khÈu phÇn ®Çy ®ñ chÊt dinh d−ìng vμ ch¨m sãc tèt ®μn lîn ®Ó n©ng cao søc ®Ò kh¸ng víi bÖnh. 2.4. BÖnh tô huyÕt trïng lîn BÖnh tô huyÕt trïng lμ mét bÖnh truyÒn nhiÔm cÊp tÝnh ë lîn g©y ra do vi khuÈn, th−êng x¶y ra r¶i r¸c quanh n¨m ë nhiÒu ®Þa ph−¬ng, g©y nhiÒu thiÖt h¹i cho ng−êi nu«i lîn. ë c¸c tØnh trung du vμ miÒn nói n−íc ta, bÖnh ph¸t sinh vμo c¸c th¸ng nãng Èm vμ m−a nhiÒu (tõ th¸ng 6 ®Õn th¸ng 9). - Nguyªn nh©n: t¸c nh©n g©y bÖnh lμ vi khuÈn tô huyÕt trïng lîn. Vi khuÈn cã thÓ c− tró trong h¹ch hÇu cña mét sè lîn khoÎ. Khi lîn gi¶m søc ®Ò kh¸ng do thêi tiÕt thay ®æi, do thøc ¨n thiÕu, vi khuÈn sÏ g©y bÖnh vμ lμm chÕt lîn. Vi khuÈn cã thÓ tån t¹i 1-2 tuÇn ë m«i tr−êng tù nhiªn. - TriÖu chøng: thêi gian ñ bÖnh 1-3 ngμy. Lîn bÖnh thÓ hiÖn: sèt cao (41-420C), ch¶y n−íc mòi, n−íc m¾t, bá ¨n, n»m bÖt, ngoμi da cã nh÷ng m¶ng ®á sÉm ë tai, mâm, l−ng, bông,... Lîn bÖnh thë rÊt khã kh¨n, khi thë ph¶i ngåi nh− chã 51 https://thuviensach.vn ngåi. Lîn con 2-3 th¸ng tuæi khi sèt cao cã dÊu hiÖu thÇn kinh: kªu la, ®i vßng trßn, hóc ®Çu vμo t−êng, råi d·y chÕt. Lîn bÞ bÖnh cÊp tÝnh th−êng rÊt nÆng, chÕt nhanh, chØ sau 1-2 ngμy bÞ bÖnh. §Æc biÖt, cã tr−êng hîp lîn chÕt ®ét ngét mμ kh«ng thÓ hiÖn râ c¸c triÖu chøng. - BÖnh tÝch: mæ kh¸m lîn bÖnh, thÊy toμn bé tæ chøc d−íi da vμ thÞt ®Òu tô m¸u ®á. C¸c phñ t¹ng - phæi, gan, l¸ch, thËn còng ®Òu s−ng vμ tô m¸u ®á sÉm. - §−êng l©y truyÒn bÖnh: bÖnh l©y truyÒn chñ yÕu qua ®−êng tiªu ho¸ do lîn ¨n ph¶i vi khuÈn tõ thøc ¨n vμ n−íc uèng bÞ « nhiÔm. Lîn ë c¸c løa tuæi ®Òu cã thÓ bÞ bÖnh. - Ph¸t hiÖn bÖnh: c¨n cø vμo c¸c triÖu chøng ®Æc tr−ng cña lîn bÖnh nh− sèt cao, ngoμi da ®á sÉm tõng m¶ng, thë rÊt khã, chÕt nhanh, c¸c phñ t¹ng ®Òu tô huyÕt ®á sÉm. - §iÒu trÞ: dïng mét trong c¸c lo¹i kh¸ng sinh sau ®©y: + Streptomycin. LiÒu dïng 30 mg/kg thÓ träng, tiªm liªn tôc 3-4 ngμy. + Kanamycin. LiÒu dïng 30 mg/kg thÓ träng, tiªm liªn tôc 3-4 ngμy. + Hanceft (Ceptisus). LiÒu dïng 01 ml/12 kg thÓ träng, tiªm b¾p thÞt; cø ba ngμy tiªm mét lÇn. 52 https://thuviensach.vn + Oxytetracyclin. LiÒu dïng 30 mg/kg thÓ träng; tiªm liªn tôc 3-4 ngμy. Cã thÓ dïng Hanocyclin hoÆc OTC 10% tiªm theo liÒu 01 ml/12 kg thÓ träng lín. Cã thÓ dïng phèi hîp mét trong nh÷ng kh¸ng sinh trªn víi Bisepton theo liÒu 40 mg/kg thÓ träng, cho uèng liªn tôc 3-4 ngμy hoÆc Salfamthazol theo liÒu 30 mg/kg thÓ träng, tiªm 3-4 ngμy. + Thuèc trî søc: tiªm Cafªin, vitamin B1, vitamin C, cho lîn uèng dung dÞch ®iÖn gi¶i hoÆc n−íc ®−êng. + Ch¨m sãc lîn bÖnh: c¸ch ly lîn èm ®Ó ch÷a, thùc hiÖn vÖ sinh chuång tr¹i, nu«i d−ìng tèt lîn bÖnh trong thêi gian ®iÒu trÞ. - Phßng bÖnh: tiªm v¾cxin phßng bÖnh tô huyÕt trïng cho lîn theo ®Þnh kú 6 th¸ng/lÇn. Ph¸t hiÖn sím lîn bÖnh, c¸ch ly triÖt ®Ó vμ ®iÒu trÞ kÞp thêi. Lîn chÕt ph¶i ch«n s©u cã ®æ v«i bét hoÆc thuèc s¸t trïng (Crªsyl 5%). Khi nhËp lîn míi ph¶i nu«i c¸ch ly hai tuÇn míi cho nhËp ®μn. + Th−êng xuyªn thùc hiÖn vÖ sinh chuång tr¹i vμ m«i tr−êng ch¨n nu«i s¹ch sÏ, sö dông thuèc s¸t trïng (Han Iodin) phun ®Þnh kú 2 tuÇn/lÇn. ñ ph©n ®Ó diÖt vi trïng g©y bÖnh. 2.5. BÖnh ®ãng dÊu lîn BÖnh ®ãng dÊu lîn lμ mét bÖnh truyÒn nhiÔm ë lîn g©y ra do vi khuÈn, cã thÓ l©y sang ng−êi, 53 https://thuviensach.vn ph©n bè réng ë c¸c vïng sinh th¸i n−íc ta. C¸c æ dÞch th−êng x¶y ra vμo hai thêi ®iÓm: cuèi mïa thu sang mïa ®«ng vμ cuèi mïa xu©n sang mïa hÌ, g©y nhiÒu thiÖt h¹i cho ®μn lîn. - Nguyªn nh©n: bÖnh g©y ra do vi khuÈn ®ãng dÊu lîn. Vi khuÈn cã thÓ tån t¹i tõ 2-4 tuÇn ë m«i tr−êng tù nhiªn, nhÊt lμ nh÷ng n¬i thiÕu ¸nh s¸ng mÆt trêi vμ Èm −ít. - TriÖu chøng: thêi gian ñ bÖnh 2-4 ngμy. Lîn bÖnh cã c¸c triÖu chøng: sèt cao 41-420C, hai - ba ngμy liÒn, ch¶y n−íc m¾t, n−íc mòi, ¨n kÐm hoÆc bá ¨n, thÝch n»m chç tèi. Trªn bÒ mÆt da lîn næi c¸c dÊu ®á h×nh vu«ng, trßn, ch÷ nhËt,... to nhá kh¸c nhau. Do vËy mμ ng−êi ta gäi lμ "bÖnh ®ãng dÊu lîn". Lîn bÞ bÖnh thÓ cÊp tÝnh chÕt rÊt nhanh, tõ 1-3 ngμy. Cã tr−êng hîp lîn chÕt ®ét ngét mμ kh«ng cã c¸c triÖu chøng bÖnh. Lîn bÞ bÖnh thÓ m·n tÝnh th× c¸c triÖu chøng nhÑ h¬n, kÐo dμi tõ 10-20 ngμy. C¸c dÊu ®á trªn da bÞ ho¹i tö, bong ra tõng m¶ng vμ ch¶y n−íc vμng. Lîn bÞ viªm khíp gÇy yÕu dÇn vμ chÕt do kiÖt søc. - BÖnh tÝch: mæ kh¸m lîn bÖnh thÊy c¸c dÊu ®á trªn da ¨n s©u vμo tËn líp mì, l¸ch s−ng vμ næi cém tõng ®¸m, trªn mÆt thËn cã c¸c vÕt tô m¸u ®á, ®Æc biÖt khi lîn bÞ bÖnh m·n tÝnh, van tim bÞ sïi nh− hoa sóp l¬. 54 https://thuviensach.vn - §−êng l©y truyÒn: bÖnh l©y truyÒn qua ®−êng tiªu ho¸ do lîn ¨n ph¶i thøc ¨n vμ n−íc uèng nhiÔm khuÈn. Vi khuÈn còng cã thÓ vμo c¬ thÓ qua c¸c vÕt th−¬ng trªn mÆt da. Lîn ë c¸c løa tuæi ®Òu bÞ bÖnh. - Ph¸t hiÖn bÖnh: c¨n cø theo c¸c dÊu hiÖu ®Æc tr−ng cña lîn bÖnh ®Ó ®o¸n bÖnh: trªn da cã c¸c dÊu ®á víi c¸c h×nh d¹ng vμ kÝch th−íc kh¸c nhau, ¨n s©u vμo tËn líp mì, c¸c dÊu ®á trªn da cã thÓ bong ra, ch¶y dÞch, l¸ch s−ng cém, van tim sÇn sïi (tr−êng hîp bÞ bÖnh m·n tÝnh)... - §iÒu trÞ: dïng Pªnicillin víi liÒu 30.000 ®¬n vÞ/kg thÓ träng lîn, phèi hîp víi Streptomycin víi liÒu 30 mg/kg thÓ träng, chia liÒu thuèc lμm hai lÇn tiªm trong ngμy, dïng thuèc liªn tôc: 3-4 ngμy. + Cã thÓ thay Pªnicillin b»ng Ampicillin víi liÒu 30 mg/kg thÓ träng, thay Streptomycin b»ng Kanamycin, dïng liÒu nh− Streptomycin. + Enrovet 50. LiÒu dïng 01 ml/15 kg thÓ träng lîn, dïng liªn tôc 3-4 ngμy. + Thuèc trî søc: tiªm Cafªin, vitamin C, vitamin B1. Ch¨m sãc: c¸ch ly lîn èm ®Ó ®iÒu trÞ, gi÷ g×n chuång tr¹i s¹ch sÏ, nu«i d−ìng tèt lîn bÖnh. - Phßng bÖnh: tiªm v¾cxin bÖnh lîn ®ãng dÊu cho lîn theo ®Þnh kú 6 th¸ng/lÇn. Ph¸t hiÖn lîn èm, c¸ch ly vμ ®iÒu trÞ kÞp thêi. Thùc hiÖn vÖ sinh 55 https://thuviensach.vn chuång tr¹i vμ m«i tr−êng ch¨n nu«i lîn. Khi cã dÞch x¶y ra vμ cã lîn chÕt th× xö lý nh− ®èi víi bÖnh dÞch t¶ lîn vμ bÖnh tô huyÕt trïng. 2.6. BÖnh phã th−¬ng hμn BÖnh phã th−¬ng hμn lμ bÖnh truyÒn nhiÔm do vi khuÈn g©y ra ë lîn con 1-3 th¸ng tuæi. BÖnh cã ë kh¾p n¬i vμ th−êng x¶y ra r¶i r¸c quanh n¨m, g©y nhiÒu thiÖt h¹i cho c¸c c¬ së ch¨n nu«i sinh s¶n vμ lîn gièng. - Nguyªn nh©n: bÖnh g©y ra do vi khuÈn phã th−¬ng hμn tån t¹i l©u trong chuång tr¹i vμ m«i tr−êng ch¨n nu«i, tõ vμi tuÇn ®Õn 2-3 th¸ng. - TriÖu chøng: thêi gian ñ bÖnh tõ 3-6 ngμy. Lîn bÖnh thÓ hiÖn: thêi kú ®Çu sèt cao 41-420C, khi sèt lîn cã c¸c c¬n run rÈy, ®i l¹i chÖnh cho¹ng, ¨n Ýt hoÆc bá ¨n, chØ thÝch uèng n−íc. Sau thêi kú sèt, lîn ®i Øa ch¶y d÷ déi, ph©n lóc ®Çu t¸o, sau láng, cã mμu vμng x¸m, ®«i khi lÉn m¸u, mïi tanh kh¼m. Lîn con th−êng cã tô huyÕt tÝm tai, tÝm mâm vμ bèn ch©n. Lîn con 1-2 th¸ng tuæi bÞ bÖnh ë thÓ cÊp tÝnh, chÕt sau 3-4 ngμy do mÊt n−íc. Lîn bÞ bÖnh thÓ m·n tÝnh th× c¸c triÖu chøng nhÑ h¬n, lîn lóc Øa láng, lóc ph©n t¸o, gÇy yÕu vμ thiÕu m¸u kÐo dμi, tõ 1-2 th¸ng, kÕt thóc lîn còng chÕt do kiÖt søc. 56 https://thuviensach.vn Lîn n¸i mang thai bÞ nhiÔm vi khuÈn kh«ng cã triÖu chøng bÖnh, nh−ng th−êng bÞ s¶y thai. - BÖnh tÝch: niªm m¹c ruét giμ vμ van håi manh trμng cã c¸c vÕt loÐt cã bê phñ bùa vμng x¸m. L¸ l¸ch x−ng to gÊp hai lÇn vμ dai nh− cao su. - §−êng l©y truyÒn: bÖnh l©y truyÒn qua ®−êng tiªu ho¸ do lîn ¨n thøc ¨n vμ n−íc uèng cã vi khuÈn phã th−¬ng hμn. BÖnh chØ gÆp ë lîn con tõ 1-3 th¸ng tuæi. BÖnh cã thÓ l©y nhiÔm sang ng−êi. - Ph¸t hiÖn bÖnh: lîn con tÝm tai, tÝm mâm vμ bÞ Øa ch¶y kÐo dμi, gÇy yÕu vμ suy nh−îc dÇn; niªm m¹c ruét giμ ho¹i tö vμ van håi manh trμng cã c¸c vÕt loÐt h×nh cóc ¸o cã bê. §iÒu trÞ: cã thÓ dïng mét trong hai ph¸c ®å sau: + Thuèc ®iÒu trÞ: dïng phèi hîp kh¸ng sinh vμ Sulffamide: Oxytetracyclin víi liÒu 30 mg/kg thÓ träng phèi hîp víi Sulffaguanidin víi liÒu 40 mg/kg thÓ träng, dïng thuèc tõ 5-6 ngμy. + Colistin víi liÒu 30 mg/kg thÓ träng phèi hîp víi Bisepton víi liÒu 30 mg/kg thÓ träng, thêi gian tõ 5-6 ngμy. Trî søc: tiªm Cafªin, vitamin B1, vitamin C cho lîn. - Ch¨m sãc: c¸ch ly lîn bÖnh ®Ó ®iÒu trÞ, nu«i d−ìng lîn èm b»ng thøc ¨n dÔ tiªu, dän chuång s¹ch sÏ vμ tiªu ®éc b»ng thuèc s¸t trïng 2 tuÇn/lÇn (Halamit 3%, Benkocid 2%, n−íc v«i 10%, v«i bét…). 57 https://thuviensach.vn - Phßng bÖnh: tiªm v¾cxin phßng bÖnh phã th−¬ng hμn cho lîn con: tiªm hai lÇn: lÇn thø nhÊt khi lîn 18-20 ngμy tuæi lÇn thø hai khi lîn 45 ngμy tuæi. Thùc hiÖn vÖ sinh chuång tr¹i vμ m«i tr−êng ch¨n nu«i. Chèng « nhiÔm nguån n−íc vμ b¶o ®¶m vÖ sinh thøc ¨n. ñ ph©n diÖt mÇm bÖnh. 2.7. BÖnh lîn nghÖ BÖnh lîn nghÖ (bÖnh lepto), lμ bÖnh truyÒn nhiÔm chung cho lîn, tr©u, bß, dª, chã,... l©y sang ng−êi, da vμ niªm m¹c sóc vËt bÖnh vμng nh− nghÖ, cã mïi khÐt. BÖnh x¶y ra quanh n¨m ë c¸c tØnh miÒn nói vμ trung du, g©y nhiÒu tæn thÊt cho ng−êi ch¨n nu«i. - Nguyªn nh©n: bÖnh g©y ra do c¸c chñng vi khuÈn lepto. Vi khuÈn th¶i ra m«i tr−êng qua n−íc tiÓu tõ sóc vËt bÞ bÖnh. Chuét lμ vËt chñ trung gian l©y truyÒn bÖnh cho sóc vËt vμ ng−êi. - TriÖu chøng: thêi gian ñ bÖnh 5-10 ngμy. Lîn bÖnh thÓ hiÖn: giai ®o¹n ®Çu sèt cao 41-41,50C, ¨n kÐm, mÖt nhäc, Ýt ho¹t ®éng, sau ®ã lîn vμng da vμ c¸c niªm m¹c, n−íc tiÓu lóc ®Çu nh− n−íc vo g¹o, sau vμng sÉm vμ Ýt dÇn, b¹i liÖt ch©n sau, ®i l¹i khã kh¨n. Lîn m¾c bÖnh thÓ cÊp tÝnh th−êng chÕt sau 7-12 ngμy. Lîn bÞ bÖnh m·n tÝnh nhÑ h¬n, kÐo dμi t×nh tr¹ng suy nh−îc vμ chÕt do kiÖt søc sau 2-3 th¸ng. 58 https://thuviensach.vn Lîn n¸i mang thai nhiÔm vi khuÈn lepto sÏ bÞ tiªu thai hoÆc s¶y thai. - BÖnh tÝch: mæ kh¸m lîn bÖnh thÊy da vμ mì vμng nh− nghÖ, cã mïi khÐt, gan nhît nh− mμu ®Êt thã, mËt teo vμ n−íc mËt ®Æc qu¸nh. - §−êng l©y truyÒn: bÖnh l©y truyÒn theo hai ®−êng. + Vi khuÈn x©m nhËp qua da, niªm m¹c vμ vÕt th−¬ng vμo c¬ thÓ sóc vËt. Chuét lμ vËt chñ m«i giíi th¶i vi khuÈn vμo m«i tr−êng qua n−íc tiÓu. Vi khuÈn tån t¹i l©u ë n−íc cèng r·nh, ao, hå. Lîn tiÕp xóc víi nguån n−íc cã vi khuÈn sÏ bÞ l©y bÖnh. + Vi khuÈn cã thÓ x©m nhËp qua niªm m¹c ®−êng tiªu ho¸ khi lîn ¨n hoÆc uèng n−íc cã vi khuÈn. - Ph¸t hiÖn bÖnh: c¨n cø vμo c¸c dÊu hiÖu ®Æc tr−ng cña lîn bÖnh: da, niªm m¹c, mì ®Òu vμng nh− nghÖ vμ cã mïi khÐt, lîn n¸i th−êng bÞ tiªu thai, s¶y thai. - §iÒu trÞ: bÖnh rÊt khã ®iÒu trÞ, nÕu lîn ®· bÞ bÖnh kÐo dμi. §iÒu trÞ lîn bÞ bÖnh giai ®o¹n ®Çu b»ng mét trong c¸c ph¸c ®å sau: Pªnicillin. LiÒu dïng 30 mg/kg thÓ träng phèi hîp víi Streptomycin: liÒu dïng 30 mg/kg thÓ träng, dïng thuèc liªn tôc 5-7 ngμy. Cã thÓ thay Pªnicillin b»ng Ampicillin víi liÒu 30 mg/kg thÓ träng, Streptomycin b»ng Kanamycin víi liÒu 30 mg/kg thÓ träng. 59 https://thuviensach.vn Trî søc: tiªm Cafªin, vitamin B1, vitamin C, vitamin B12. Ch¨m sãc: c¸ch ly lîn èm ®Ó ®iÒu trÞ, nu«i d−ìng tèt lîn bÖnh khi ®iÒu trÞ. + Enrovet 50. LiÒu dïng 01 ml/15 kg thÓ träng. Dïng thuèc liªn tôc 5-7 ngμy. + Thuèc trî søc vμ ch¨m sãc lîn èm nh− ph¸c ®å sö dông Pªnicillin. + Hanflor. LiÒu dïng 01 ml/15-20 kg thÓ träng; dïng liªn tôc 3-4 ngμy. + Dïng thuèc trî søc vμ ch¨m sãc lîn bÖnh nh− khi dïng Pªnicillin. - Phßng bÖnh: tiªm v¾cxin phßng bÖnh lîn nghÖ cho lîn theo ®Þnh kú 6 th¸ng/lÇn. + DiÖt chuét b»ng ®¸nh bÉy, dïng b¶ chuét; h¹n chÕ kh«ng cho chuét vμo chuång lîn, n¬i chøa thøc ¨n b»ng c¸ch rμo l−íi thÐp, nu«i mÌo. + Thùc hiÖn vÖ sinh chuång tr¹i: kh¬i th«ng, lμm kh« cèng r·nh vμ c¸c ao tï ®Ó diÖt vi khuÈn ë m«i tr−êng tù nhiªn. 2.8. BÖnh lîn con ph©n tr¾ng BÖnh ph©n tr¾ng ë lîn con lμ bÖnh viªm ruét phæ biÕn cña lîn con. §Æc ®iÓm cña bÖnh: lîn con Øa ph©n láng, tr¾ng vμ cã mïi tanh. NÕu kh«ng ®−îc ®iÒu trÞ sím, lîn bÖnh sÏ chÕt do mÊt n−íc, rèi lo¹n ®iÖn gi¶i vμ chÕt do kiÖt søc. BÖnh x¶y ra 60 https://thuviensach.vn ë tÊt c¶ c¸c c¬ së ch¨n nu«i lîn n¸i sinh s¶n ë n−íc ta, th−êng ph¸t sinh nhiÒu vμo c¸c th¸ng l¹nh Èm tõ mïa ®«ng ®Õn mïa xu©n, g©y tæn thÊt ®¸ng kÓ cho ng−êi ch¨n nu«i. - Nguyªn nh©n: + Nguyªn nh©n tiªn ph¸t: khi thøc ¨n cña lîn mÑ t¨ng l−îng mì vμ l−îng ®¹m ®ét ngét, lμm cho s÷a cã tØ lÖ mì vμ ®¹m qu¸ cao, lîn con kh«ng tiªu ho¸ hÕt sÏ bÞ rèi lo¹n liªu ho¸. Khi thêi tiÕt l¹nh vμ Èm, søc ®Ò kh¸ng cña lîn con gi¶m thÊp dÉn ®Õn rèi lo¹n tiªu ho¸, kh«ng tiªu ho¸ hÕt s÷a bó tõ lîn mÑ. + Nguyªn nh©n kÕ ph¸t: tõ rèi lo¹n tiªu ho¸, s÷a kh«ng tiªu hÕt ë ruét lîn con, c¸c vi khuÈn cã s½n trong ®−êng tiªu ho¸ ®Æc biÖt lμ vi khuÈn Ecoli ph¸t triÓn nhanh, g©y viªm ruét vμ Øa ph©n tr¾ng. - TriÖu chøng: thêi kú ñ bÖnh tõ 1-2 ngμy Lîn con cã biÓu hiÖn: bó mÑ gi¶m, mÖt mái, cã thÓ th©n nhiÖt t¨ng nhÑ 1-2 ngμy ®Çu (39,5-400C); sau ®ã lîn con Øa ph©n láng, mμu tr¾ng h¬i vμng, rÊt tanh; lîn bÖnh gÇy sót nhanh, da nh¨n nheo, l«ng döng do mÊt n−íc. Lîn sÏ chÕt sau 2-4 ngμy do mÊt n−íc kiÖt søc, nÕu kh«ng ®−îc ®iÒu trÞ sím. Lîn ®−îc ®iÒu trÞ khái bÖnh, sau cai s÷a, nu«i thÞt th−êng vÉn bÞ cßi cäc, chËm lín so víi lîn kh«ng bÞ Øa ph©n tr¾ng. - BÖnh tÝch: mæ kh¸m lîn bÖnh thÊy niªm m¹c ruét viªm tô huyÕt tõng ®o¹n, bªn trong lßng ruét chøa ®Çy ph©n láng tr¾ng cã mïi tanh. 61 https://thuviensach.vn §−êng l©y truyÒn vμ ®iÒu kiÖn l©y lan bÖnh: bÖnh l©y lan qua ®−êng tiªu ho¸. Khi lîn con bÞ rèi lo¹n tiªu ho¸, vi khuÈn Ecoli cã s½n trong ruét ph¸t triÓn rÊt nhanh vμ g©y ra bÖnh lîn con Øa ph©n tr¾ng. Lîn con chØ bÞ bÖnh ë thêi kú theo mÑ. Thêi tiÕt l¹nh Èm vμo mïa ®«ng vμ ®Çu mïa xu©n còng nh− ®iÒu kiÖn vÖ sinh thó y ë c¬ së ch¨n nu«i lîn gièng sÏ lμm lîn con bÞ bÖnh vμ chÕt víi tØ lÖ cao. - Ph¸t hiÖn bÖnh: cã thÓ dÔ dμng nhËn ra bÖnh khi thÊy lîn con Øa láng, ph©n tr¾ng vμ cã mïi tanh. Göi bÖnh phÈm ®i xÐt nghiÖm. - §iÒu trÞ: c¶i thiÖn ®iÒu kiÖn sèng cña lîn con: gi¶m bít l−îng thøc ¨n bÐo vμ ®¹m trong khÈu phÇn ¨n cña lîn mÑ. Lîn con bó s÷a lîn mÑ cã tØ lÖ mì vμ ®¹m b×nh th−êng, sÏ tiªu ho¸ hÕt vμ kh«ng bÞ rèi lo¹n tiªu ho¸. Vμo vô ®«ng xu©n cÇn gi÷ chuång lîn con kh« s¹ch, che kÝn Êm vμ cã thÓ s−ëi cho lîn con (b»ng ®Ìn 60 W hoÆc ®Ìn tö ngo¹i) sÏ h¹n chÕ ®−îc lîn con bÞ bÖnh. Sö dông thuèc ®Ó diÖt vi khuÈn Ecoli g©y bÖnh: cã thÓ dïng mét trong c¸c kh¸ng sinh sau: + Colistin. LiÒu dïng 50 mg/kg thÓ träng lîn/ngμy. Thuèc pha n−íc cho uèng trùc tiÕp hoÆc tiªm. Dïng thuèc liªn tôc 3-4 ngμy. + Hanocylin LA. LiÒu dïng 01 ml/15 kg thÓ träng lîn/ngμy. Dïng tiªm cho lîn 3 ngμy liªn tôc. 62 https://thuviensach.vn + RTD Coliquinin Oral: nhá trùc tiÕp vμo miÖng lîn 01 ml/5 kg thÓ träng ngμy theo liÒu. §iÒu trÞ liªn tôc 3 ngμy. KÕt hîp thuèc ch÷a bÖnh, sö dông c¸c thuèc trî søc, dung dÞch ®iÖn gi¶i vμ c¸c vitamin Bcomplex, RTD glucovit C ®Ó t¨ng søc ®Ò kh¸ng cho lîn bÖnh. - Phßng bÖnh: gi÷ chuång kh« s¹ch; thøc ¨n n−íc uèng hîp vÖ sinh; khi thêi tiÕt l¹nh Èm ph¶i che kÝn, Êm chuång tr¹i vμ s−ëi cho lîn con; ®Þnh kú sö dông Iodin pha 1% phun chuång tr¹i 2 tuÇn/lÇn. + Sö dông kh¸ng thÓ Hanvet KTE: cho uèng 2-5 ml/lîn con/ngμy. + Tiªm v¾cxin Rokovac II. Tiªm theo liÒu: 2 ml/lîn mÑ tr−íc khi sinh 3 tuÇn, kh¸ng thÓ tõ lîn n¸i truyÒn cho lîn con qua s÷a. 2.9. BÖnh phï ®Çu ë lîn sau cai s÷a BÖnh phï ®Çu cßn gäi lμ bÖnh phï thòng th−êng gÆp ë lîn sau cai s÷a, lμ mét bÖnh truyÒn nhiÔm cÊp tÝnh ë lîn víi biÓu hiÖn ®Æc tr−ng: phï thòng ë nhiÒu n¬i trªn c¬ thÓ lîn, nÆng nhÊt lμ phï ë ®Çu, lμm lîn chÕt víi tØ lÖ cao, g©y thiÖt h¹i nhiÒu vÒ kinh tÕ. BÖnh ®−îc ph¸t hiÖn ë hÇu hÕt c¸c tØnh tõ B¾c ®Õn Nam. - Nguyªn nh©n: vÖ sinh thó y ë c¬ së ch¨n nu«i kÐm t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c chñng Ecoli dung huyÕt tån t¹i. 63 https://thuviensach.vn + C¸c chñng Ecoli nμy x©m nhËp vμo lîn con; khi lîn con cai s÷a kh«ng cßn l−îng kh¸ng thÓ tõ lîn mÑ truyÒn qua s÷a, søc ®Ò kh¸ng cña lîn con gi¶m vμ Ecoli dung huyÕt ph¸t triÓn nhanh, tiÕt ®éc tè vμo m¸u ph¸ vì hÖ mao m¹ch cña lîn vμ g©y ra bÖnh phï ®Çu. - TriÖu chøng: thêi gian ñ bÖnh tõ 2-4 ngμy. Lîn bÞ m¾c bÖnh thÓ hiÖn: lîn con sau cai s÷a tõ 1-2 tuÇn ®ét ngét ph¸t bÖnh, kªu thÐt, d·y dôa, råi l¨n ra chÕt rÊt nhanh. HiÖn t−îng nμy x¶y ra vμo ®Çu æ dÞch phï ®Çu. Sau ®ã, lîn trong ®μn ph¸t bÖnh r¶i r¸c, ¨n kÐm, Ýt ho¹t ®éng thë khã, xuÊt hiÖn c¸c æ phï thòng tô huyÕt d−íi da vμ nÆng nhÊt ë ®Çu mÆt, xung quanh m¾t, cæ vμ ngùc. Lîn chÕt víi tØ lÖ cao (60-70% lîn bÖnh) sau thêi gian ph¸t bÖnh tõ 3-5 ngμy. BÖnh tÝch: c¸c æ phï thòng chøa nhiÒu dÞch h¬i vμng, mïi tanh. Mμng n·o cã tô huyÕt vμ tÝch n−íc. Thμnh d¹ dμy, chïm h¹ch ruét ®Òu bÞ phï thòng vμ tô huyÕt ®á. Tæ chøc phÕ nang vμ c¬ tim còng bÞ phï nÒ vμ tô huyÕt. - §−êng l©y truyÒn vμ ®iÒu kiÖn l©y lan: bÖnh l©y truyÒn qua ®−êng tiªu ho¸ do lîn ¨n thøc ¨n hoÆc uèng n−íc cã vi khuÈn Ecoli dung huyÕt. §iÒu kiÖn vÖ sinh trong ch¨n nu«i kÐm t¹o ®iÒu kiÖn cho mÇm bÖnh tån t¹i vμ l©y lan bÖnh trong ®μn lîn. 64 https://thuviensach.vn Ph¸t hiÖn bÖnh: lîn bÞ phï thòng vμ tô huyÕt ë ®Çu, mÆt, quanh m¾t vμ cæ lμ dÊu hiÖu l©m sμng ®Æc tr−ng ®Ó nhËn ra bÖnh. Göi mÉu bÖnh phÈm ®i xÐt nghiÖm. §iÒu trÞ bÖnh: sö dông mét trong c¸c chÕ phÈm sinh häc sau ®©y ®Ó ®iÒu trÞ lîn bÖnh: + Tiªm kh¸ng thÓ RTD - Ecoli vμo phóc m¹c víi liÒu 01 ml/kg thÓ träng, 3-4 ngμy liÒn. BÖnh nÆng tiªm 2 lÇn/ngμy. + Tiªm Hanvet KTE. HI vμo phóc m¹c víi liÒu 0,3-0 5 ml/kg thÓ träng/ngμy, tiªm liªn tôc 2-4 ngμy. + Navet - cell: dïng 01 ml/15 kg thÓ träng, tiªm d−íi da. Dïng thuèc trong 3 ngμy. Cã thÓ thay b»ng Hanceft hoÆc Septisus. + Hanflor 4%: dïng trén thøc ¨n theo liÒu 2 g/kg thøc ¨n, liªn tôc tõ 4-5 ngμy. Trî søc, n©ng cao søc ®Ò kh¸ng cho lîn: Vitamin B complex, Vitamin C, Cafªin, dung dÞch ®iÖn gi¶i. - Phßng bÖnh: tiªm v¾cxin phßng bÖnh phï ®Çu cho lîn tr−íc khi cai s÷a 2 tuÇn lÔ. §©y lμ lo¹i v¾cxin chuång s¶n xuÊt tõ c¸c chñng Ecoli g©y bÖnh. HiÖn c¸c ®Þa ph−¬ng dïng lo¹i v¾cxin do ViÖn Thó y s¶n xuÊt. + Khi dÞch ®· x¶y ra trong trang tr¹i lîn th× dïng kh¸ng thÓ Hanvet KTE. HI tiªm cho toμn ®μn lîn ®· cã con ph¸t bÖnh víi liÒu 0,3-0,5 ml/kg thÓ träng vμo phóc m¹c. 65 https://thuviensach.vn + Thùc hiÖn tèt biÖn ph¸p vÖ sinh thó y: dän chuång h»ng ngμy ®Ó nÒn chuång lu«n kh« s¹ch, ®Þnh kú dïng thuèc s¸t trïng (Iodin, Benkorid 2 tuÇn/lÇn). 2.10. BÖnh xuyÔn lîn BÖnh xuyÔn lîn lμ mét bÖnh truyÒn nhiÔm ®−êng h« hÊp, l−u hμnh cã tÝnh ®Þa ph−¬ng víi ®Æc ®iÓm: lîn bÖnh ho, thë khã do viªm phæi nhôc ho¸ kÐo dμi. BÖnh x¶y ra phæ biÕn ë c¸c c¬ së ch¨n nu«i lîn trong n«ng hé tõ B¾c ®Õn Nam. H»ng n¨m bÖnh g©y nhiÒu thiÖt h¹i kinh tÕ cho ng−êi ch¨n nu«i. - Nguyªn nh©n: bÖnh g©y ra do vi khuÈn xuyÔn lîn (Mycoplasma hyopeumoniae). Vi khuÈn cã thÓ tån t¹i trong chuång tr¹i vμ m«i tr−êng ch¨n nu«i tõ 2-4 tuÇn lÔ. C¸c thuèc s¸t trïng th«ng th−êng ®Òu diÖt ®−îc vi khuÈn. - TriÖu chøng: thêi gian ñ bÖnh cña lîn tõ 7-16 ngμy. Lîn bÖnh thÓ hiÖn: sèt ë giai ®o¹n ®Çu tõ 40,5-41,50C; sau ®ã khan vμ thë khã t¨ng dÇn, khi thë lîn ph¶i ngåi nh− chã vμ "thë thÓ bông". BÖnh kÐo dμi tõ 2-3 th¸ng hoÆc h¬n lμm cho lîn suy h« hÊp, gÇy yÕu, gi¶m t¨ng träng ë lîn thÞt vμ gi¶m kh¶ n¨ng sinh s¶n ë lîn n¸i. Lîn bÞ bÖnh nÆng kÐo dμi sÏ chÕt do suy h« hÊp hoÆc do nhiÔm kÕ ph¸t c¸c bÖnh kh¸c (bÖnh liªn cÇu khuÈn, bÖnh tô huyÕt trïng...). 66 https://thuviensach.vn - BÖnh tÝch: trong c¸c nh¸nh phÕ qu¶n cã tô huyÕt, nhiÒu dÞch vμ bät khÝ. + §Ønh c¸c thuú phæi bÞ viªm t¨ng sinh, ®Æc l¹i tr«ng nh− mμu thÞt nªn gäi lμ "nhôc ho¸". Tr−êng hîp bÖnh nÆng, mμng phæi cã thÓ dÝnh vμo lång ngùc. - §−êng l©y truyÒn vμ ®iÒu kiÖn l©y lan: bÖnh l©y truyÒn theo ®−êng h« hÊp. Lîn kháe hÝt thë kh«ng khÝ cã mÇm bÖnh vμ m¾c bÖnh. + Lîn c¸c løa tuæi ®Òu bÞ bÖnh xuyÔn nh−ng th−êng thÊy lîn sau cai s÷a vμ lîn n¸i m¾c bÖnh víi tØ lÖ cao ë c¬ së ch¨n nu«i cã l−u hμnh bÖnh. + BÖnh th−êng x¶y ra nhiÒu, ®«i khi thμnh dÞch khi thêi tiÕt thay ®æi tõ Êm ¸p sang l¹nh Èm kÐo dμi t¹i c¸c c¬ së ch¨n nu«i mμ ®iÒu kiÖn vÖ sinh kh«ng tèt (chuång chËt chéi), kÐm th«ng tho¸ng, bÈn thØu. Ph¸t hiÖn bÖnh: lîn bÞ ho thë khã kÐo dμi dÉn ®Õn suy h« hÊp vμ gÇy yÕu. Mæ lîn bÖnh, thÊy c¸c ®Ønh thuú phæi bÞ viªm nhôc ho¸. - §iÒu trÞ: sö dông mét trong c¸c kh¸ng sinh sau: + Tylospec (dung dÞch tiªm). LiÒu dïng 01 ml/10 kg thÓ träng lîn/ngμy. LiÖu tr×nh: tiªm b¾p thÞt 5-6 ngμy liÒn. + Tiamuhn (=Hanmulin, RTD Tiamulin) (dung dÞch tiªm). LiÒu dïng 1,5 ml/10 kg thÓ träng lîn/ngμy. LiÖu tr×nh: tiªm b¾p hoÆc d−íi da 5-6 ngμy liÒn. 67 https://thuviensach.vn + Enrovet 10% INJ (dung dÞch tiªm). LiÒu dïng 01 ml/20 kg thÓ träng lîn/ngμy. LiÖu tr×nh: tiªm b¾p thÞt 5-6 ngμy liÒn. + Septisus (Navet - cell, Hanceft) dung dÞch tiªm. LiÒu dïng: 01 ml/10 kg thÓ träng lîn/ngμy. LiÖu tr×nh: tiªm b¾p thÞt 3 ngμy liÒn. Cïng phèi hîp víi thuèc ®iÒu trÞ ph¶i sö dông thuèc trî søc: tiªm Cafein, vitamin B1, vitamin C vμ cho uèng dung dÞch ®iÖn gi¶i. - Hé lý: khi ®iÒu trÞ ph¶i nhèt c¸ch ly lîn èm, gi÷ chuång lu«n kh« s¹ch, nu«i d−ìng tèt lîn bÖnh. Phßng bÖnh: thùc hiÖn vÖ sinh chuång tr¹i: quÐt dän chuång h»ng ngμy ®Ó nÒn chuång lu«n kh« s¹ch; chuång nu«i tho¸ng m¸t mïa hÌ vμ kÝn Êm mïa ®«ng; kh«ng nu«i lîn qu¸ chËt chéi; ®Þnh kú sö dông thuèc s¸t trïng phun chuång tr¹i 2 lÇn/th¸ng. Kh«ng nhËp lîn gièng tõ c¬ së cæ l−u hμnh bÖnh xuyÔn lîn. + Tiªm v¾cxin phßng bÖnh cho ®μn lîn theo ®Þnh kú 6 th¸ng/lÇn. Lîn thÞt sÏ tiªm v¾cxin tr−íc khi cai s÷a 1 tuÇn. Sau 4 tuÇn, tiªm nh¾c l¹i lÇn 2. Cã thÓ sö dông mét trong hai lo¹i v¾cxin sau theo h−íng dÉn cña nhμ s¶n xuÊt: v¾cxin M+PAC; v¾cxin Nobilis MHYO. 2.11. BÖnh s¸n l¸ ruét lîn BÖnh s¸n l¸ ruét lîn do s¸n l¸ ruét g©y ra, chØ thÊy ë c¸c n−íc nhiÖt ®íi ch©u ¸ vμ ch©u Phi. ë 68 https://thuviensach.vn ViÖt Nam, bÖnh cã ë kh¾p c¸c tØnh tõ B¾c ®Õn Nam. Lîn bÞ nhiÔm s¸n víi tØ lÖ cao, tõ 30-50%, gÇy yÕu, gi¶m t¨ng träng, g©y thiÖt h¹i kinh tÕ cho ng−êi ch¨n nu«i. - Nguyªn nh©n: t¸c nh©n g©y bÖnh lμ s¸n l¸ ruét ký sinh ë ruét non cña lîn. S¸n tr−ëng thμnh ®Î trøng trong ruét. Trøng theo ph©n ra ngoμi, në thμnh Êu trïng cã l«ng (mao Êu), Êu trïng chui vμo èc ký chñ trung gian, ph¸t triÓn qua bèn giai ®o¹n thμnh vÜ Êu (Êu trïng cã ®u«i). VÜ Êu ra khái èc, rông ®u«i thμnh kÐn. Giai ®o¹n Êu trõng kÐo dμi 3-3,5 th¸ng. Lîn ¨n ph¶i kÐn vμo ruét në ra s¸n non. S¸n non ph¸t triÓn thμnh s¸n tr−ëng thμnh trong ruét kho¶ng 3-3,5 th¸ng. - TriÖu chøng: s¸n ký sinh kÝch thÝch niªm m¹c d¹ dμy, ruét, g©y n«n vμ lîn kÐm ¨n. S¸n chiÕm ®o¹t chÊt dinh d−ìng khiÕn lîn gÇy yÕu, suy nh−îc, thiÕu m¸u. §éc tè cña s¸n t¸c ®éng lªn niªm m¹c ruét g©y rèi lo¹n tiªu ho¸, viªm ruét Øa ch¶y. - BÖnh tÝch: trong ruét cã s¸n l¸ g©y niªm m¹c ruét sÇn sïi, t¨ng sinh, viªm loÐt. - §−êng l©y truyÒn: bÖnh l©y truyÒn qua ®−êng tiªu ho¸ do lîn ¨n ph¶i kÐn s¸n. Nh÷ng ®Þa ph−¬ng cã tËp qu¸n cho lîn ¨n rau thuû sinh sèng tØ lÖ nhiÔm s¸n ë lîn rÊt cao. S¸n l¸ ruét lîn cã thÓ 69 https://thuviensach.vn l©y nhiÔm sang ng−êi khi ng−êi ¨n rau thuû sinh sèng (rau ngæ, rau rÊp). Ph¸t hiÖn bÖnh: kiÓm tra trøng s¸n trong ph©n. Mæ lîn t×m s¸n ruét lîn. - §iÒu trÞ: tÈy s¸n cho lîn b»ng Trichlabendazol (Fascinex, Handerti - B) theo liÒu 10-12 mg/kg thÓ träng. Praziquentel: theo liÒu 10 mg/kg thÓ träng. Thuèc trén víi thøc ¨n cho lîn ¨n. - Phßng bÖnh: tÈy s¸n cho lîn theo ®Þnh kú 6 th¸ng/lÇn b»ng ho¸ d−îc trªn. ñ ph©n diÖt trøng s¸n. Thùc hiÖn vÖ sinh chuång tr¹i vμ n¬i ch¨n th¶ lîn. H¹n chÕ cho lîn ¨n rau thuû sinh sèng ®Ó tr¸nh nhiÔm kÐn s¸n. 2.12. BÖnh giun ®òa lîn BÖnh giun ®òa lμ mét bÖnh ký sinh trïng ®−êng tiªu ho¸ ph©n bè réng ë kh¾p n¬i trªn thÕ giíi. - Nguyªn nh©n: bÖnh g©y ra do giun ®òa lîn ký sinh ë ruét non cña lîn, lÊy chÊt dinh d−ìng tõ ruét lîn ®Ó sèng; Êu trïng giun di hμnh trong m¸u ®Õn phæi, gan g©y ra c¸c ®iÓm ho¹i tö; giun tr−ëng thμnh di chuyÓn g©y ra c¸c tæn th−¬ng ë niªm m¹c ruét vμ tiÕt ®éc tè g©y rèi lo¹n tiªu ho¸ cho lîn. Giun tr−ëng thμnh ®Î trøng trong ruét lîn, trøng theo ph©n ra ngoμi, ph¸t triÓn thμnh Êu trïng trong trøng gäi lμ trøng c¶m nhiÔm. Lîn ¨n ph¶i trøng c¶m nhiÔm sÏ bÞ nhiÔm giun ®òa. 70 https://thuviensach.vn TriÖu chøng: lîn con tõ 1-3 th¸ng tuæi bÞ nhiÔm giun th−êng rèi lo¹n tiªu ho¸, tiªu tèn thøc ¨n, nh−ng l¹i gÇy cßm, gi¶m t¨ng träng tõ 20-30% so víi lîn kh«ng nhiÔm giun Êu trïng. C¸c tr−êng hîp bÞ nhiÔm giun nÆng, lîn cã thÓ bÞ giun lμm t¾c ruét, chäc thñng ruét vμ g©y chÕt lîn. - BÖnh tÝch: ë gan vμ phæi cã nhiÒu ®iÓm ho¹i tö khi Êu trïng giun ®òa di hμnh ®Õn ®ã. Giun ®òa tr−ëng thμnh g©y tæn th−¬ng viªm t¸ng sinh niªm m¹c ruét. - §−êng l©y nhiÔm vμ ®iÒu kiÖn l©y nhiÔm: lîn bÞ l©y nhiÔm giun qua ®−êng tiªu ho¸ do nuèt ph¶i trøng c¶m nhiÔm lÉn trong rau xanh vμ n−íc uèng. C¸c c¬ së ch¨n nu«i lîn mμ ®iÒu kiÖn vÖ sinh kÐm, Èm −ít sÏ lμm cho bÖnh giun ®òa tån t¹i vμ l©y lan trong ®μn lîn. - Ph¸t hiÖn bÖnh: lîn con løa tuæi 1-3 th¸ng gÇy yÕu, gi¶m t¨ng träng vμ thØnh tho¶ng cã th¶i giun ®òa lÉn trong ph©n. KiÓm tra ph©n, soi d−íi kÝnh hiÓn vi, t×m trøng giun ®òa. §iÒu trÞ: tÈy giun ®òa b»ng mét trong c¸c hãa d−îc sau: + Piperazin. LiÒu dïng 0,30-0,50 g/kg thÓ träng lîn. Thuèc trén víi thøc ¨n cho lîn. TÈy mét liÒu. + Tetranisol. LiÒu dïng 10-12 mg/kg thÓ träng lîn. Thuèc trén víi thøc ¨n cho lîn. Cã thÓ sö dông dung dÞch thuèc tiªm pha s½n víi liÒu 01 ml/12 kg thÓ träng lîn. Tiªm d−íi da mét liÒu. 71 https://thuviensach.vn + Levamisol. Dïng dung dÞch thuèc tiªm 7,5% víi liÒu 01 ml/12,5 kg thÓ träng lîn. Tiªm mét liÒu vμo d−íi da. + Ivermectin (Hanmectin). Dïng dung dÞch tiªm 1% víi liÒu 01 ml/30 kg thÓ träng lîn. Phßng bÖnh: sö dông tÈy giun ®Þnh kú cho lîn 3-4 th¸ng/lÇn b»ng mét trong c¸c lo¹i thuèc trªn. Lîn con chØ cÇn tÈy mét liÒu ngay sau khi cai s÷a. + Thùc hiÖn tèt vÖ sinh chuång tr¹i: quÐt dän ph©n r¸c h»ng ngμy; gi÷ nÒn chuång lu«n kh« s¹ch; ®Þnh kú sö dông thuèc s¸t trïng 2 tuÇn/lÇn (Rodin, Benkocid, v«i bét...). + B¶o ®¶m thøc ¨n vμ nguån n−íc s¹ch cho lîn. + ñ ph©n ®Ó diÖt trøng giun tr−íc khi bãn ruéng. 72 https://thuviensach.vn Ch−¬ng III Ch¨n nu«i gμ s¹ch I. Tiªu chuÈn kü thuËt ë trang tr¹i TËp qu¸n ch¨n nu«i gia cÇm nãi chung vμ gμ nãi riªng ë ViÖt Nam tõ x−a ®Õn nay th−êng nhá lÎ vμ th¶ ®ång. §©y lμ mét vÊn ®Ò nan gi¶i cho viÖc phßng, chèng dÞch bÖnh, nhÊt lμ tõ n¨m 2003 dÞch cóm gia cÇm b¾t ®Çu xuÊt hiÖn ë n−íc ta. Nh−ng kh«ng ph¶i mét sím mét chiÒu cã thÓ xo¸ bá ®−îc ph−¬ng thøc ch¨n nu«i nμy v× ®©y lμ mét nguån sinh sèng cña n«ng d©n, nh− ë ®ång b»ng s«ng Cöu Long, 40% thu nhËp cña n«ng d©n lμ nu«i gia cÇm. Tæng ®μn vÞt th¶ ®ång ë n−íc ta cã lóc lªn ®Õn 70 triÖu con. VÊn ®Ò quan träng hiÖn nay lμ ph¶i thiÕt lËp ®−îc h×nh thøc ch¨n nu«i tËp trung, h¹n chÕ dÇn ch¨n nu«i ph©n t¸n, nhá lÎ, khã kiÓm so¸t th× míi cã ®iÒu kiÖn phßng, chèng ®−îc dÞch bÖnh. Tuy nhiªn, ®Ó cã thÓ thùc hiÖn ®−îc nu«i gμ trang tr¹i th× ph¶i cã c¸c ®iÒu kiÖn nh− vèn, tËp huÊn kiÕn thøc ch¨n nu«i gμ s¹ch cho ng−êi d©n vμ ®Æc biÖt ph¶i cã ®Êt ®Ó x©y dùng trang tr¹i nu«i gμ. 73 https://thuviensach.vn Khi x©y dùng trang tr¹i ®Ó nu«i gμ s¹ch, cÇn quan t©m c¸c néi dung sau: - Chän ®Þa ®iÓm: chän vÞ trÝ cao r¸o, kho¶nh ®Êt h¬i dèc ®Ó dÔ tho¸t n−íc, xung quanh kh«ng cã vïng n−íc ®äng. §Þa ®iÓm c¸ch xa khu d©n c−, xa ®−êng giao th«ng lín vμ ®Æc biÖt lμ xa chî. Tr¹i nu«i gμ kh«ng lμm chung víi chuång lîn, chuång tr©u, nhμ nu«i chim c¶nh. - Chän h−íng: chuång x©y theo h−íng nam hoÆc ®«ng nam ®Ó ®ãn ¸nh n¾ng ban mai, tho¸ng m¸t vÒ mïa hÌ vμ tr¸nh ®−îc giã rÐt mïa ®«ng. Tr−êng hîp ph¶i x©y h−íng t©y, nªn chän vÞ trÝ sau lïm c©y ®Ó che bít n¾ng chiÒu, c¶n bít luång giã m¹nh hay m−a to. - Nguån n−íc: ®©y lμ mét yÕu tè ®Æc biÖt quan träng, nh−ng nhiÒu khi kh«ng ®−îc quan t©m ®óng møc. ë trang tr¹i ch¨n nu«i cÇn n−íc cho gμ uèng vμ ®Ó tÈy uÕ chuång tr¹i. Do ®ã, l−îng n−íc cung cÊp ph¶i dåi dμo vμ s¹ch quanh n¨m. N−íc võa lμ chÊt dinh d−ìng, võa lμ m«i tr−êng ®−a d−îc phÈm (thuèc thó y) vμo c¬ thÓ gμ. T¹i Héi nghÞ Iowa n¨m 1995 vμ t¹i Héi nghÞ gia cÇm Minesota lÇn 11 ®· nªu râ tÇm quan träng cña n−íc ®èi víi gia cÇm. N−íc chiÕm 65% toμn bé qu¶ trøng, chiÕm 85% gia cÇm non 1 tuÇn tuæi, chiÕm 80% trong c¸c tÕ bμo vμ c¸c tæ chøc, m¸u, dÞch l©m ba, chiÕm 98% trong n−íc bät vμ 75% trong gan vμ c¬. N−íc lμ dung m«i hoμ tan vμ vËn chuyÓn phÇn 74 https://thuviensach.vn lín c¸c chÊt dinh d−ìng cho c¬ thÓ hÊp thu còng nh− th¶i cÆn b· ra ngoμi. Th−êng xuyªn khö trïng n−íc b»ng pH acid vμ pH base vμ tÈy trïng b»ng oxy giμ, iod hoÆc chlor. - CÊu tróc tr¹i: cÊu tróc tr¹i ch¨n nu«i gμ hîp lý, bao gåm c¸c khu v¨n phßng, khu ch¨n nu«i, khu chÕ biÕn thøc ¨n, nhμ Êp trøng, phßng thó y, phßng thay quÇn ¸o b¶o hé cho c¸n bé, c«ng nh©n ch¨n nu«i, phßng kü thuËt. §Æc biÖt, khu xö lý chÊt th¶i ph¶i lμm xa khu ch¨n nu«i vμ cuèi chiÒu giã. Xung quanh chuång nu«i cã thÓ trång c©y ®Ó lÊy bãng m¸t nh−ng kh«ng qu¸ rËm r¹p, lμm chç tró cho chim trêi vμ chÝnh nh÷ng chim di tró nμy lμ ký chñ trung gian mang mÇm bÖnh cho gμ. DiÖn tÝch trang tr¹i lín hay nhá tuú sè l−îng gμ ®Þnh nu«i, cã c¸c khu nu«i gμ con, nu«i gμ giß, nu«i gμ m¸i vμ nu«i gμ thÞt. §èi víi gμ thÞt, chó ý thùc hiÖn ph−¬ng ch©m "cïng vμo cïng ra" (all in all out - nhËp gμ vμo cïng tuæi, cïng mét lóc vμ xuÊt b¸n toμn bé cïng mét lóc) ®Ó thuËn tiÖn cho viÖc tÈy uÕ vμ ®Ó trèng chuång mét thêi gian tr−íc khi b¾t ®Çu ®ît nu«i míi. C¸c khu chuång c¸ch nhau tèi thiÓu 15 m. Xung quanh trang tr¹i cÇn x©y t−êng bao. Tr−íc cæng ra vμo ph¶i cã hè s¸t trïng. C¸c ph−¬ng tiÖn vËn chuyÓn gia cÇm hay c¸c nguyªn vËt liÖu phôc vô ch¨n nu«i tõ n¬i kh¸c ®Õn ph¶i dõng l¹i ngoμi hμng rμo trang tr¹i ®Ó tÈy trïng 75 https://thuviensach.vn cÈn thËn tr−íc vμ sau khi chÊt vμ dì hμng; tÈy trïng kü vμ ®Ó cho thuèc tÈy trïng ®äng l¹i trªn bÒ mÆt ph−¬ng tiÖn Ýt nhÊt 10 phót. II. Kü thuËt ch¨n nu«i gμ s¹ch 1. Chuång tr¹i vμ c¸c thiÕt bÞ, dông cô ch¨n nu«i gμ 1.1. Yªu cÇu chuång tr¹i ch¨n nu«i gμ Trong ®iÒu kiÖn ViÖt Nam, chuång tr¹i nªn th«ng tho¸ng tù nhiªn, x©y theo h−íng nam hoÆc ®«ng nam, vÞ trÝ cao, dÔ tho¸t n−íc, m¸t vÒ mïa hÌ, tr¸nh rÐt mïa ®«ng. Chuång cã thÓ x©y t−êng hoÆc thay b»ng khung l−íi s¾t, phÝa ngoμi khung l−íi che b¹t hoÆc nil«ng ®Ó ®ãng më dÔ dμng. NÕu x©y t−êng, chuång ph¶i cã nhiÒu cöa sæ cho tho¸ng (tØ lÖ diÖn tÝch cöa sæ/diÖn tÝch nÒn chuång ®èi víi gμ lín ë miÒn Nam lμ 1/10, miÒn B¾c 1/12; gμ con 1/8). Chuång tr¹i cÇn chia thμnh bèn khu riªng biÖt: chuång nu«i gμ con, chuång nu«i gμ giß hËu bÞ, chuång nu«i gμ bè mÑ vμ chuång nu«i gμ thÞt. C¸c khu chuång c¸ch nhau tõ 15-20 m. NÒn chuång ph¶i v÷ng ch¾c, chÞu ®−îc lùc nÐn cña toμn bé phÇn trªn vμ chèng Èm −ít, mÆt chuång nh½n, l¸ng xi m¨ng ®Ó tiÖn quÐt dän, tÈy uÕ. ChÊt ®én chuång lμ phoi bμo, trÊu hoÆc r¬m c¾t ng¾n 4-5 cm, tr¶i dμy 10-15 cm, ®· ®−îc ph¬i kh« vμ tÈy trïng cÈn thËn. 76 https://thuviensach.vn DiÖn tÝch chuång tuú quy m« ®μn gμ mμ quyÕt ®Þnh vÒ mËt ®é; víi gμ hËu bÞ: 1 m2 nu«i 8-10 con, gμ m¸i ®Î: 1 m2 nu«i 4-5 con, gμ thÞt: 1 m2 nu«i 10-12 con. §Çu mçi chuång cã mét gian kho chøa thøc ¨n, dông cô ch¨n nu«i, chç cho c«ng nh©n ghi chÐp sè liÖu, thay ¸o quÇn b¶o hé lao ®éng. Mçi chuång dμi cã thÓ ng¨n ra mét sè « nhá diÖn tÝch trªn d−íi 40 m2 ®Ó dÔ ch¨m sãc qu¶n lý ®μn gμ, tr−íc cöa mçi « chuång cã hè s¸t trïng, cã cöa ra vμo s©n th¶ cho c«ng nh©n ®i l¹i, cöa sæ cã l−íi m¾t c¸o cho tho¸ng vμ d−íi cöa sæ s¸t nÒn cã cöa ra vμo cho gμ (30 x 30 cm). Mçi cöa cÇn cã c¸nh cöa c¨ng l−íi ®Ó ban ®ªm h¹ xuèng võa tho¸ng m¸t l¹i võa chèng ®−îc c¸o, chån, chuét... M¸i chuång: cã thÓ lμm mét hoÆc hai m¸i, hoÆc m¸i tr−íc ng¾n, m¸i sau dμi vμ thÊp, lîp b»ng ngãi nung hoÆc fi-br« xim¨ng. ë nh÷ng vïng nói, cã thÓ tËn dông nguyªn liÖu ®Þa ph−¬ng ®Ó lîp nh− l¸ cä, cá tranh... Chuång nªn cã trÇn ®Ó gi÷ Êm vÒ mïa ®«ng vμ m¸t vÒ mïa hÌ. 1.2. ThiÕt bÞ dông cô ch¨n nu«i gμ - M¸ng ¨n: gμ con míi në ®Õn 21 ngμy tuæi dïng m¸ng vu«ng b»ng t«n, mçi c¹nh ®¸y 40-60 cm, chiÒu cao 5 cm. M¸ng gμ giß cã thÓ ®ãng b»ng gç, dμi 110 cm, réng 15 cm, cao 5-7 cm, cã thanh ngang ë trªn miÖng m¸ng (®Ó dÔ x¸ch vμ ®Ó ng¨n c¶n gμ nh¶y vμo trong lßng m¸ng). Mçi gμ cÇn 5-10 cm chiÒu dμi m¸ng. 77 https://thuviensach.vn HiÖn nay, ng−êi ta th−êng dïng m¸ng trßn b»ng nhùa, t«n hoÆc nh«m, mçi m¸ng dïng cho 15-20 gμ. Víi gμ m¸i, mçi m¸ng dμi 100-110 cm, réng 22 cm, cao 15 cm, dïng cho 20 m¸i. NÕu dïng m¸ng trßn th× treo cao 15-20 cm (ngang tÇm l−ng gμ) cho 15 con. C¸c m¸ng ¨n bè trÝ kho¶ng c¸ch tèi thiÓu gÊp ba lÇn chiÒu dμi th©n gμ ®Ó khi chóng ¨n kh«ng chen lÊn nhau. - M¸ng uèng: m¸ng b»ng nhùa hoÆc t«n, dung tÝch 4 lÝt cho 80-100 gμ con. Víi gμ giß, mçi con cÇn 0,2 lÝt cho mét ngμy ®ªm. H»ng ngμy röa s¹ch m¸ng uèng. VÒ mïa nãng, gμ uèng nhiÒu n−íc, v× vËy, cÇn bæ sung n−íc vμo m¸ng ngay khi thÊy m¸ng c¹n n−íc. - M¸ng ®ùng kho¸ng: CÇn ®Ó cho gμ tù do ¨n thªm kho¸ng. M¸ng dμi 40 cm, réng 15 cm, s©u 10 cm cho 150-200 gμ giß hoÆc 100 m¸i ®Î. M¸ng nªn lμm b»ng gç, kh«ng lμm b»ng kim lo¹i ®Ó tr¸nh bÞ ¨n mßn. - CÇu gμ ®Ëu: cÇu ®Ó cho gμ ®Ëu th−êng ®−îc lμm b»ng gç bμo tr¬n (hoÆc thanh tre vãt nh½n) b¶n réng 3-4 cm, ghÐp c¸ch nhau 25-30 cm, kª cao c¸ch mÆt nÒn 30-40 cm. Mçi gμ giß cÇn kho¶ng c¸ch 10-15 cm trªn chiÒu dμi cÇu ®Ëu, mçi gμ m¸i cÇn 20 cm. - Hè t¾m c¸t: d−íi m¸i hiªn vμ s©n ch¬i, nªn x©y thªm hè c¸t cho gμ t¾m ®Ó gμ rò s¹ch nh÷ng tÕ bμo giμ ngoμi da vμ ®Ó trõ m¹t, rËn. Hè t¾m c¸t 78 https://thuviensach.vn