🔙 Quay lại trang tải sách pdf ebook Còn Nương Tựa Thì Còn Dao Động Ebooks Nhóm Zalo https://thuviensach.vn CÒN NƯƠNG TỰA THÌ CÒN DAO ĐỘNG 2 https://thuviensach.vn CÒN NƯƠNG TỰA THÌ CÒN DAO ĐỘNG Nguyễn Duy Nhiên ___ Bìa, trình bày, biên tập: Thái Đức Phương thaiducphuong.wordpress.com ___ Update lần cuối: 12/12/2021 3 https://thuviensach.vn Nguyễn Duy Nhiên CÒN NƯƠNG TỰA THÌ CÒN DAO ĐỘNG 4 https://thuviensach.vn Mục lục Phần 1. Không dừng lại và cũng không vội vã 7 Ngã giữa ngàn hoa thu 8 Còn nương tựa thì còn dao động 14 Cái này không thì cái kia không 19 Hoa nở vẫn còn thơm ngát 26 Không dừng lại và cũng không vội vã 34 Cỏ thơm đến, hoa rụng về 42 Buộc mái chèo vào hoàng hôn 49 Vẫn sáng một vầng trăng 57 Cuộc đời có mặt để thay đổi ta 63 Hạnh phúc một ngày một giờ 68 Đừng xem dự báo thời tiết 76 Hồ Walden 84 Một nghệ thuật hạnh phúc 90 Vì pháp tánh vốn là như vậy 96 Tiếng vỗ của một bàn tay 1035 https://thuviensach.vn Cánh bướm hạnh phúc 118 Kéo rụng bao nhiêu sao? 122 Hoa thông rụng ngát vườn 126 Lời khuyên cho em 129 Phần 2. Bắt đầu từ nơi đâu? 135 Năm phút nhiệm mầu 143 Ánh trăng trong trang kinh xưa 150 Món quà của sự chờ đợi 157 Vấn đề ước muốn và hạnh phúc 163 Cái biết và cái chấp 168 Sống trong và sống cho hiện tại 173 Cửa tùng 182 Biết nhiều và hiểu sâu 190 Hãy bước tới thong dong 197 Sức mạnh của lòng từ ái 201 Ai sẽ lo cho ta? 209 6 https://thuviensach.vn Phần 1. Không dừng lại và cũng không vội vã 7 https://thuviensach.vn Ngã giữa ngàn hoa thu Nơi này trời đã bắt đầu vào xuân từ mấy tuần trước, vậy mà sáng nay thức dậy nhìn ra ngoài, thấy tuyết phủ trắng sân nhà. Vào những ngày tháng giao mùa thì trời đất không đoán biết được. Thành phố tôi ở có bốn mùa rõ rệt, và mùa xuân có hoa nở thật đẹp. Một buổi sáng trên con đường đến sở làm, tôi chợt thấy những hoa vàng, đỏ, tím xuất hiện đầy trên những cành cây, bụi cỏ bên đường, mà dường như hôm trước chỉ là những cành cây khô trụi lá. Triết gia Ralph Waldo Emerson có viết rằng “The Earth laughs in flowers” (Mặt đất cười bằng những đóa hoa.) Mùa xuân, vũ trụ chung quanh tôi đang nở trăm ngàn những nụ cười đầy màu sắc. Mỗi đóa hoa là một nụ cười tươi, là một hạnh phúc nhỏ trên con đường chúng ta đi. Chăm sóc quả trái hạnh phúc Trong cuộc sống, chúng ta thường được nhắc nhở là mình nên chăm sóc và nuôi dưỡng những hạt giống hạnh phúc trong ta. Nhưng bạn biết không, thật ra tôi nghĩ việc chăm sóc những quả trái hạnh phúc của mình cũng rất quan trọng. Quả trái hạnh phúc là những gì 8 https://thuviensach.vn bình thường, an vui đang có mặt trong ta và chung quanh ta trong giờ phút này. Chúng cũng cần sự chăm sóc của mình. Vì khi ta chăm sóc cho những quả trái ấy trong hôm nay là cũng đang nuôi dưỡng và tưới tẩm những hạt giống hạnh phúc trong tương lai rồi, phải không bạn? Trong đời sống hằng ngày, tôi tập nuôi dưỡng chúng bằng cách tiếp xúc với những niềm vui trong tôi và chung quanh tôi, những hạnh phúc nhỏ như là một đóa hoa, một chiếc lá thu, một tách cà phê, sự có mặt của một người thân… những điều bình thường mà dầu đang ở nơi nào ta cũng vẫn có. Lẽ dĩ nhiên, ta cũng cần một sự thực tập. Tôi nhớ trong khoa học vật lý có một định luật nói rằng: “There are always more ways to impair a working system than to improve it” (Bao giờ cũng có nhiều cách để phá hỏng một hệ thống hoạt động, hơn là để cải thiện nó.) Tôi nghĩ định luật đó áp dụng rất đúng cho các hiện tượng vật lý, mà cũng rất đúng trong đời sống của chúng ta nữa. Một tình thân, một công việc… gây dựng lên thì rất công phu và qua nhiều thời gian, nhưng mà khi nó sụp đổ xuống thì rất nhanh. Nhiều khi chỉ bằng một câu nói vô tình, một hành động nhỏ, một sự hiểu lầm mà thôi. Hãy giữ gìn những tình thân, những người thương và hiểu mình, những niềm vui bình thường mình đang có... Quả trái hạnh phúc nào cũng cần phải có sự nuôi dưỡng của ta. 9 https://thuviensach.vn Sức mạnh của trẻ con Trong cuộc đời này, hận thù và tàn phá bao giờ cũng dễ làm hơn là tha thứ và xây dựng. Có lần, Phật bị một kẻ cướp tên là Angulimala cầm gươm đuổi theo định hại ngài. Angulimala rất tự hào và cho rằng mình là một kẻ có rất nhiều quyền năng, vì đã có biết bao nhiêu người đã chết dưới lưỡi gươm của anh. Đức Phật nói với Angulimala: “Trước khi anh giết ta, ta có vài điều muốn yêu cầu, anh hãy chặt đứt cành cây này cho ta đi.” Angulimala đưa nhát gươm mình lên, và cành cây kia bị cắt đứt lìa. Anh hỏi Phật: “Bây giờ ông muốn gì nữa?” Phật nói tiếp: “Bây giờ anh hãy gắn liền cành cây này lại trên cành như trước đi.” Angulimala cười to và nói rằng: “Ông có điên rồ không mà nghĩ rằng bất cứ ai lại có thể làm được chuyện đó!” Phật nói: “Ngược lại, chính anh mới là kẻ điên rồ, khi nghĩ rằng mình có sức mạnh là vì mình có thể đi sát hại và tàn phá. Đó là công việc của trẻ con. Người có dũng lực, có sức mạnh là những ai có thể đi xây dựng và chữa lành những vết thương trên cuộc đời này.” Lưỡi gươm ấy cũng có thể là một lời nói của ta, và trong thời đại của kỷ nguyên tin học ngày nay thì chúng ta có biết bao nhiêu phương tiện khác để gây dựng, chữa lành hoặc tàn phá... 10 https://thuviensach.vn Hạnh Phúc là một nghệ thuật Tu học là một nghệ thuật (art) chứ không phải là một kỹ thuật (technique). Bạn biết không, nếu có ai hỏi ta: “Tại sao ta lại muốn có hạnh phúc?” Ta sẽ trả lời sao đây? Một hạnh phúc chân thật thì tự nó là cứu cánh, là đầy đủ hết rồi, nó đâu cần có một cái gì khác để nương tựa. Ta đâu dùng hạnh phúc để đạt đến một cái gì khác nữa đâu! Nhưng nếu ai hỏi: “Tại sao ta lại cần những vật chất này, hay là vì sao ta lại muốn có những thành đạt kia?” Thì ta dễ dàng có câu trả lời: “Vì tôi muốn sống thoải mái hơn, tôi muốn được an vui, tôi muốn có an ninh, tôi muốn có hạnh phúc...” Tôi cần những điều đó là vì tôi nghĩ chúng sẽ mang đến cho tôi hạnh phúc. Bây giờ ta hãy thử nhìn lại những gì mình đang có, hoặc đang gây dựng, và ý thức rằng mục tiêu của chúng là để mang lại cho ta hạnh phúc. Và rồi ta hãy thành thật tự trả lời cho chính mình: chúng có thật sự mang lại cho ta một hạnh phúc nào không? Tôi muốn nói một hạnh phúc chân thật. Mục đích của chiếc bè là để mang ta sang bờ bên kia, còn ngoài ra nó không còn có một công dụng nào khác. Nếu bên này mình chưa thể nhìn thấy được những đóa hoa đẹp, những nụ cười tươi, thì sang bên kia ta cũng sẽ phải thực tập mà thôi, bạn có nghĩ vậy không? 11 https://thuviensach.vn Có một vị giáo thọ cư sĩ Tây phương kể lại nhiều năm trước ông có sang Thái Lan và vào xin xuất gia tại một tu viện trong rừng. Ông được giao cho phận sự quét lá trên con đường dài nhỏ dẫn vào thiền đường, vì tu viện nằm ở giữa rừng nên lá đổ quanh năm. Ông kể, vừa quét được nửa đường, khi nhìn lại quãng đường vừa quét xong, lá đã rơi xuống phủ đầy. Nhưng mỗi ngày, ông vẫn cứ tiếp tục làm công việc của mình, vì ông ý thức được rằng công việc của ta làm tự nó là đầy đủ rồi. Ông biết rằng đó là một sự thực tập: có ngay hạnh phúc trong những việc mình làm. Ngã giữa ngàn hoa thu Sáng nay bước ra ngoài được thấy những đóa hoa đang nở, mỗi nụ cười là một hạnh phúc. Thở vào không khí mát lạnh mang lại cho tôi một sự tỉnh táo, hơi thở là một hạnh phúc. Trong căn phòng nhỏ với tách ly cà phê thơm, được ngồi yên là một hạnh phúc. Dầu cuộc đời có bận rộn và nhiêu khê đến đâu, hãy nhớ dừng lại để thở, để nhìn nụ cười trong những đóa hoa, mây bay trong tách cà phê thơm, để được ngồi yên… Cuộc sống bao giờ cũng sẽ tiếp tục có những mệt mỏi và bận rộn, cuộc đời sẽ không bao giờ dừng lại cho ta nghỉ ngơi đâu bạn. Ngày mai này cũng sẽ vậy thôi. Hãy chăm sóc những hạnh phúc đang có mặt vì chúng 12 https://thuviensach.vn cũng đang nuôi dưỡng và chăm sóc cho chính ta. Đó cũng là nơi cho mình nương tựa. Nếu có một lần vấp ngã, chung quanh ta cũng sẽ vẫn còn nhiều hạnh phúc nhỏ để nâng đỡ mình. Đi, đi mãi Dầu có ngã trên đường Cánh đồng hoa thu (Basho) Mai đây có ngã trên đàng, Cho tôi xin ngã giữa ngàn hoa thu! (Không biết tên người dịch) 13 https://thuviensach.vn Còn nương tựa thì còn dao động Có một ông phú hộ kia rất giàu có nhưng không hạnh phúc. Một hôm, ông tuyên bố với mọi người rằng ông có một viên ngọc quý báu nhất trong gia tài của mình, và hứa sẽ tặng cho người nào có thể chỉ cho ông biết cách làm sao để có hạnh phúc. Nhưng vẫn không ai có thể trả lời được câu hỏi ấy cho ông. Một hôm, có người nói với ông rằng có một vị đạo sĩ sống trên một ngọn đồi nọ, tuy ông ta sống một mình nhưng rất an lạc, nếu ông tìm đến hỏi thì có lẽ vị đạo sĩ ấy sẽ chỉ cho ông cách nào để có được hạnh phúc. Ông phú hộ bèn mang viên ngọc quý của mình và lên đường đi tìm gặp vị đạo sĩ. Sau mấy ngày đường, ông gặp được vị đạo sĩ trong một khu rừng sâu. Ông nói: “Thưa ngài, xin ngài hãy chỉ cho tôi phương cách nào để có được hạnh phúc. Tôi có viên ngọc quý giá này, nó cũng là cả gia tài của tôi, và tôi sẽ sẵn sàng dâng tặng ngài, nếu ngài có thể giúp tôi.” Vị đạo sĩ thinh lặng hồi lâu rồi nói: “Thế viên ngọc của ông đâu hãy mang ra cho ta xem thử!” Ông phú hộ cầm viên ngọc quý ra và đưa cho vị đạo sĩ xem. Đột nhiên, vị đạo sĩ giựt lấy viên ngọc quý từ tay ông phú hộ và bước đi mất 14 https://thuviensach.vn hút vào rừng sâu. Ông phú hộ hoảng hốt không kịp phản ứng vì sự việc xảy ra quá bất ngờ. Sau khi lấy lại được bình tĩnh, ông vội vàng đi tìm vị đạo sĩ, trong lòng rất đau đớn vì vừa đánh mất hết cả gia sản của mình. Với tâm trạng khổ đau và nuối tiếc, ông lang thang khắp nơi tìm kiếm. Đến khi trời bắt đầu nhá nhem tối, ông mệt mỏi và tuyệt vọng ngồi xuống dưới một gốc cây. Khi ấy, từ xa ông chợt thấy bóng dáng của vị đạo sĩ đang chậm rãi đi lại nơi ông ngồi. Vị đạo sĩ không nói một lời nào, bước lại gần và cầm viên ngọc đưa trả lại cho ông. Trong giây phút ấy, ông phú hộ chợt thấy mình là một người rất hạnh phúc… Chúng ta tuy không có một viên ngọc quý như ông phú hộ trong câu chuyện ấy, nhưng chúng ta cũng có những thứ mà nếu mất đi chắc mình sẽ rất khổ đau. Nhiều khi cũng như ông phú hộ ấy, ta lại cứ tưởng rằng mình đã có thể buông bỏ chúng được rồi. Nếu ta chưa nhận thấy được điều ấy thì mình cũng khó thể nào có được hạnh phúc phải không bạn? Còn nương tựa thì còn dao động Có một vị thiền sư nói rằng: trong đạo Phật, sự tu tập không phải là một sự rèn luyện để ta được trở thành một cái gì đó, cho dù đó là tốt đẹp hơn, mà tu tập là một sự buông bỏ để ta không trở thành một cái gì hết. 15 https://thuviensach.vn Vì hễ còn trở thành một cái gì là nó vẫn còn cần có sự nương tựa, mà “Cái gì có nương tựa, cái ấy có dao động. Cái gì không nương tựa, cái ấy không dao động. Không có dao động thì có khinh an. Có khinh an thì không có thiên về. Không có thiên về thì không có đến và đi; không có đến và đi thì không có diệt và sanh; không có diệt và sanh thì không có đời này, không có đời sau, không có đời ở giữa. Ðây là sự đoạn tận khổ đau.” (Kinh Phật Tự Thuyết - Udàna). Chúng ta không có hạnh phúc có lẽ là vì ta chưa thật sự nhìn thấy rõ được chính mình, bạn có nghĩ vậy không? Ta không thật sự thấy được những gì mình còn mong cầu, những gì mình vẫn còn đang nương tựa. Vị đạo sĩ ấy đã chỉ cho ông phú hộ thấy rõ rằng ông không thể nào có được hạnh phúc nếu ông vẫn chưa thật sự thấy được những gì mình vẫn còn đang bị dính mắc. Mà tôi nghĩ, vấn đề khổ đau phần lớn là do cái không thấy-được ấy của mình. Vì một cái thấy sáng tỏ, chánh kiến, là bước đầu cần thiết trên con đường hạnh phúc. Có lẽ ta không nhìn thấy được là vì mình vẫn chưa thành thật với chính mình. Đôi khi, cái nguyên nhân khổ đau cũng rõ rệt và hiển nhiên, nhưng chúng ta thì cứ mãi lo tìm kiếm ở một nơi xa xôi nào khác. Như câu chuyện người mất chìa khóa: 16 https://thuviensach.vn Có lần một người hàng xóm đi ngang thấy ông Nasrudin đang bò dưới đất ngoài đường. Anh dừng lại hỏi: “Ông đang tìm gì thế?” Ông trả lời: “Tìm cái chìa khóa của tôi.” Và cả hai người cùng bò xuống đất đi tìm. Tìm một hồi lâu không thấy, người hàng xóm hỏi: “Ông làm rơi chìa khóa ở nơi đâu vậy?” Nasruddin trả lời: “Tôi đánh mất chìa khóa trong nhà.” Người bạn thắc mắc: “Vậy chứ tại sao ông lại ra tìm chìa khóa ở đây?” Ông trả lời: “Bởi vì ở ngoài đây có nhiều ánh sáng hơn. Trong nhà tôi tối quá!” Con đường tu học là một con đường hạnh phúc. Trong đạo Phật thì hạnh phúc ấy chỉ thật sự có mặt khi ta biết buông bỏ và bớt dính mắc hơn. Nhưng nếu ta chưa thấy rõ và thành thật với chính mình thì làm sao ta có thể buông bỏ được phải không bạn? Ấm một bình minh Trong một cuộc sống mà phần lớn những hạnh phúc của ta vẫn còn nương tựa và dao động, tôi thấy chút an ổn khi được đi thiền hành trên con đường nhỏ nhiều lá, hay những buổi sáng ban mai ngồi yên trên thiền đường, khi vạn vật ngoài kia còn lờ mờ tối. Bao quanh chúng tôi là một không gian rộng lớn. Buổi sáng này, sau giờ ngồi thiền, mở mắt ra tôi thấy nắng ấm phủ núi đồi ngoài kia. Vạn vật lại mới tinh 17 https://thuviensach.vn mơ. Bốn mùa chuyển đổi, nhưng bầu trời sáng nay vẫn xanh và trong, vì bản chất của nó bao giờ cũng vậy. Hôm qua và ngày mai, trong cuộc đời của chúng ta có thể sẽ có những ngày mưa, nhưng rồi cũng qua. Những cơn mưa đôi khi lại làm bầu trời sáng nay trong hơn. Tôi đoán buổi chiều sẽ trở lạnh. Sáng mai tôi sẽ dậy thật sớm, mặc thêm một chiếc áo khoác cho ấm, xuống thiền đường ngồi nghe tiếng chim hót và nhìn mặt trời hồng. Buổi sáng nơi này mặt trời mùa thu thật đẹp. Dãy núi xa, những đóa hoa dại bên đường, con suối giữa rừng, và con đường nhỏ phủ đầy lá trải dài ngoài kia cũng đang có mặt trong tôi, đang ngồi yên đây. Bạn biết không, một trong những đặc tính của giáo pháp Đức Phật là ehipassiko, nghĩa là trở về để thấy. Tôi nghĩ, ngồi lại cho yên, bước những bước thảnh thơi cũng là một cách quay trở về, nó giúp cho cái thấy của mình được chút sáng tỏ hơn, và hạnh phúc của ta cũng bớt chút gì dao động hơn. Ðặt nhẹ dùi vào chuông, tôi nguyện tiếng chuông này thỉnh lên sáng nay sẽ làm những bình minh trong cuộc đời thêm ấm áp. 18 https://thuviensach.vn Cái này không thì cái kia không Ngày xưa, người ta thường có quan niệm cho rằng một bức tranh đẹp là một bức tranh vẽ thật chính xác đối tượng của mình. Một nhà hoạ sĩ tài giỏi là người vẽ lại được cảnh vật hoặc người giống y như thật. Vào năm 1872, một họa sĩ người Pháp tên là Claude Monet đã vẽ một bức tranh về cảnh mặt trời mọc ở vịnh Le Havre. Bức tranh này bị những nhà phê bình đương thời chỉ trích là nét vẽ thật luộm thuộm, mặt trời thì đỏ chói lại mờ ảo, bầu trời lại lù mù sương khói, và những bóng đen của các chiếc tàu trên biển thì quá tệ. Họ nói tranh ông Monet vẽ không giống gì với lại cảnh bình minh ở vịnh Le Havre, và đặt tên cho ông là một nhà ấn tượng - impressionist. Khi được hỏi thì về bức tranh ấy thì Monet giải thích rằng đó là cái thấy, cảm nhận của ông về cảnh mặt trời mọc trên vịnh Le Harve. Nó có thể không tả chân được khung cảnh ấy, nhưng bức tranh đã ghi lại được cái cảm nhận, tiếp xúc của chính ông về những gì mình thấy. 19 https://thuviensach.vn Mà bạn biết không, thật ra chúng ta cũng không khác gì với ông Monet đâu! Trong kinh có nói tâm của mỗi chúng ta cũng là một họa sĩ, nó có thể vẽ vời ra hết đủ mọi sự việc: hạnh phúc và khổ đau. Có lẽ chúng ta cũng là những họa sĩ thuộc trường phái ấn tượng phải không bạn? Không biết sự thật là như thế nào nhưng mà ta nhìn thấy chúng là như vậy đó. Tôi nghĩ, những vấn đề khó khăn, những phiền muộn của ta có thể cũng như bức tranh của ông Monet, chỉ là cái thấy và cảm nhận của mình thôi, chứ sự thật chưa chắc là như vậy. Sự thật và những gì ta tiếp nhận về nó chưa chắc là giống nhau. Nguyên nhân của khổ đau Có một chị bạn kể với tôi rằng mỗi khi gặp bạn bè, chị khó có thể chia sẻ về chuyện tu học của mình với họ. Đa số những bạn của chị đều là những người thành đạt, có sự nghiệp, và họ nghĩ rằng những gì họ có đã và đang mang lại cho họ an ổn và hạnh phúc trong cuộc sống rồi, họ không có khổ đau, cảm thấy đầy đủ, và cũng không cần thấy có một sự thay đổi nào hết. Chúng ta thường nghe nói mục đích của đạo Phật là để chấm dứt khổ đau. Nhưng bạn biết không, Đức Phật dạy rằng nguyên nhân của khổ đau không phải do những thành công hay thất bại, được thua trong cuộc 20 https://thuviensach.vn sống, mà thật ra là do ở cái thấy sai lầm của mình. Nếu cái thấy của ta chưa được đúng thì làm sao mình có thể có một hạnh phúc chân thật được phải không bạn! Có thể ta không thấy khổ đau, nhưng cái thấy sai lầm của mình có thể mang lại cho người chung quanh, những người thân của mình, khổ đau. Trong kinh gọi cái thấy sai lầm ấy là vọng tưởng, và mục đích của sự tu học là giúp ta thay đổi được điều đó. Tôi nhớ trong một khóa tu, có một thiền sinh chia sẻ về quan niệm sống của cô là sống thật với mình. Cô nói, mỗi việc gì trên đời này đều có một cái giá phải trả, nếu ta sẵn sàng và bằng lòng chấp nhận thì mình sẽ có hạnh phúc khi ta làm những gì mình muốn. Ta chỉ cần sống thật với mình thôi! Nhưng ta có thể nào sống thật với mình nếu ta vẫn chưa thấy được sự thật? Ta có thấy được rằng mình không riêng rẽ và cô lập như ta tưởng, mà thật ra tất cả đều có liên hệ và dính dáng với nhau? Và như vậy thì đâu phải chỉ có ta là người sẽ nhận lãnh kết quả cho những việc mình làm thôi đâu, phải không bạn? Cái này có là vì cái kia có Một triết gia Trung Quốc là ông Hồ Thích có đưa ra một thuyết là trong chúng ta ai cũng có thể trở thành bất hủ hết (immortal). Ông ví dụ: có một anh thư sinh 21 https://thuviensach.vn ngồi một mình trong nhà, buồn lấy đàn ra gảy chơi. Anh ta chỉ ngồi đàn cho mình nghe, nhưng lúc ấy có một người thi sĩ đi ngang qua, anh thi sĩ nghe tiếng đàn ấy và xúc cảm, về nhà làm ra một bài thơ. Có một nhà nhạc sĩ đọc bài thơ ấy rồi sáng tác ra một bài nhạc, rồi bài nhạc ấy lại được truyền tụng đi khắp nơi. Và bài nhạc ấy lại làm cảm hứng tạo nên những sáng tác khác nữa: có người đặt thêm những bài thơ mới, có người tạc tượng, vẽ tranh... chúng có tác động sâu xa đến đời sống mọi người, trong mọi giới, ở mọi nơi. Anh thư sinh ngồi trong nhà một mình lấy đàn ra gảy đâu có thấy hay biết được ảnh hưởng của việc mình làm ấy nó đi xa và rộng đến đâu. Ông Hồ Thích lại có một ví dụ khác. Cách đây hơn hai ngàn năm ở Ấn độ, có một gia đình thuộc giới cùng đinh kia, trong nhà có người vừa qua đời, vì quá nghèo túng nên họ không có tiền chôn cất, họ vất cái thây ấy ra ngoài đường. Lúc ấy, có một chiếc xe của một vị thái tử đi ngang qua, vị thái tử ấy tên là Siddhartha, ngài nhìn thấy xác người chết ấy và xúc động. Và vì xúc động trước tình trạng khổ đau của con người, thái tử lập ý định bỏ gia đình đi tìm đạo. Ngài đã thành Phật và để lại một giáo lý giải thoát, và mấy ngàn năm sau có chúng ta ngồi ở nơi đây thực tập theo lời dạy ấy. 22 https://thuviensach.vn Ông Hồ Thích cũng đưa ra nhiều ví dụ tương tự với ý nói rằng chúng ta ai cũng có thể là bất hủ hết, dù mình có ý thức được điều đó hay không. Bạn biết không, trong kinh cũng có viết: “Nhược thử hữu tắc bỉ hữu, nhược thử sinh tắc bỉ sinh, nhược thử vô tắc bỉ vô, nhược thử diệt tắc bỉ diệt.” Cái này có thì cái kia có, cái này sinh thì cái kia sinh, cái này không thì cái kia không, cái này diệt thì cái kia diệt. Vì cái này liên hệ tới cái kia, không có cái kia thì cái này không có. Cái này như thế này là vì cái kia như thế kia, nếu cái này không như vầy nữa thì cái kia sẽ không như thế kia nữa. Người khác như thế kia là bởi vì ta như thế này. Nếu ta đừng như vầy nữa thì có lẽ người kia cũng sẽ không như thế kia nữa. Đó là một cái thấy rất sâu sắc, nó giúp ta có thể chuyển hóa được những khó khăn của mình. Cái thấy chân thật ấy giúp ta hiểu rằng mình không cần phải tiêu diệt cái đối tượng khổ đau của mình, vấn đề nằm ở chỗ biết chuyển hóa nó mà thôi. Tôi nghĩ, đôi khi sự chuyển hóa ấy chỉ cần một người thôi, có thể chỉ cần chính ta. Ta có thể thay đổi được tình trạng bởi vì ta cũng là nhân duyên, điều kiện cho tình trạng ấy có mặt. Nếu ta không làm một yếu tố, điều kiện cho vấn đề ấy nữa thì việc ấy sẽ phải thay đổi thôi. Ví dụ như một cây mọc lên tươi tốt thì cũng phải 23 https://thuviensach.vn cần có đầy đủ mặt trời, nắng mưa, có mây, có phân bón, người trồng... Nếu thiếu một trong những yếu tố đó thì cây khó có thể mọc lên xanh tươi được. Khổ đau cũng vậy thôi. Nếu ta không làm điều kiện đóng góp cho khổ đau có mặt nữa, và thiếu một nhân duyên thôi, tình trạng cũng có thể sẽ dần dà được thay đổi, phải không bạn? Đừng xem thường một hạnh phúc nhỏ Tất cả phải cần được đặt trên nền tảng của một cái thấy chân thật và sâu sắc. Chung quanh ta có rất nhiều quan niệm về hạnh phúc. Nhưng có bao giờ ta thật sự tự hỏi mình thế nào là hạnh phúc chăng? Mà thật sự ta có biết được không? Một người có cái thấy sai lầm thì cũng có thể nghĩ rằng mình đang có đầy đủ và hạnh phúc. Nhưng nếu hạnh phúc của ta được đặt trên một nền tảng không vững chắc, từ một cái thấy sai lầm, thì hạnh phúc đó không thể nào là thật được. Tôi nghĩ, mục đích của sự tu học là giúp cho ta tiếp xúc được với một hạnh phúc chân thật (a genuine happiness), và hạnh phúc ấy cũng sẽ có một ảnh hưởng đến cuộc sống chung quanh mình. Nếu ta là một người có hạnh phúc và nhiều tình thương thì ta sẽ để lại cuộc đời này những dấu tích hạnh phúc và thương yêu của mình. Nếu ta là người có nhiều sầu não và khó khăn thì 24 https://thuviensach.vn ta sẽ để lại những dấu tích sầu não và khó khăn của mình. Ta để lại một phần của ta qua những người ta tiếp xúc, trong đó có người thân của mình, bạn bè của mình, và ngay cả với những người ta không quen biết, bằng lời nói, bằng hành động và thái độ của ta. Ðừng xem thường ảnh hưởng của một nụ cười, một lời nói dễ thương, một hành động nhỏ. Nó có ảnh hưởng đến hạnh phúc của tất cả mọi người, và trước hết là chính ta. Nếu đó là một hạnh phúc chân thật thì mình cũng sẽ không ngại gì mà cầu mong cho nó sẽ được tiếp tục đi luân hồi và lan xa mãi trong cuộc đời này phải không bạn... Sáng nay, bên ngoài cửa sổ bầu trời trong một màu xanh. Ngồi một mình nơi bàn viết nhỏ, tôi thấy những tia nắng ban mai trong tách cà phê của mình, tôi biết tia nắng nhỏ ấy sẽ làm tách cà phê của tôi thơm hơn, một ngày được hạnh phúc hơn, và nó cũng có thể sẽ chuyển hóa được hết những khổ đau của cuộc đời này, biết đâu được phải không bạn? 25 https://thuviensach.vn Hoa nở vẫn còn thơm ngát Vài tuần trước, tôi nhận được lá thư của một thầy giáo cũ thời trung học, sau hơn ba mươi mấy năm trời mất liên lạc. Nhận được thư của ông, tôi rất vui và cũng thật bất ngờ. Tôi viết cho ông, “Ngày xưa khi mới gặp thầy, mình đang chuẩn bị bước vào đời, với bao ước mơ vào tương lai không biết ngày mai sẽ như thế nào. Hôm nay, viết cho thầy đây, thì cũng đang vào cái tuổi của 'tri thiên mệnh' rồi! Tương lai của ngày nào bây giờ đã trở thành một quá khứ. Nhắc lại cứ tưởng như tất cả chỉ mới là hôm qua đây thôi! Mà trong khoảng thời gian ấy, biết bao nhiêu mênh mông việc đã xảy ra thầy nhỉ?” Thời gian yên lặng mà lại trôi rất nhanh. Thân ta hiểu được lý vô thường Có lần đức Khổng Tử đứng nhìn một dòng sông và cất lời cảm thán: “Thệ giả như tư phù bất xả trú dạ!” (Ngày đêm chảy mãi thế này ư!”) Chúng ta trôi theo ngày tháng, rồi một ngày nhìn lại tóc màu sương khói bao giờ không hay. 26 https://thuviensach.vn Mà chúng ta bắt đầu “già” từ lúc nào bạn nhỉ? Bà Darlene Cohen, một vị giáo thọ của thiền viện San Francisco Zen Center, có những chia sẻ như sau: “Ba tôi, qua đời với chứng bệnh ung thư ruột già. Có lần, trong lúc bị hành hạ với căn bệnh, ông quay sang bảo tôi: ‘Nhớ đừng bao giờ già nghe con!’ Câu nói ấy của ông mỉa mai ở điều là: làm như người ta có thể tránh được tuổi già vậy. Ba tôi thì lúc nào cũng thường hay tự châm biếm cái tuổi già của mình, ông nói: ‘Ba già lắm rồi. Ba quen biết với cả cha mẹ của Thượng Đế!’ Khi tôi được 28 tuổi, tôi tìm đến thiền viện San Francisco Zen Center với một ý định duy nhất: để bước vào cảnh giới an lạc tuyệt vời của Niết Bàn, và rồi sẽ không bao giờ bước ra nữa. Tôi dự định là sau khi đạt được niềm an vui vĩnh cửu ấy rồi, tôi sẽ rời bỏ tu viện chán ngắt ấy để làm một cái gì đó với cuộc đời mình; ví dụ như mở trường lớp, dạy thiền, giảng triết lý, giúp tham vấn... Tôi sẽ tự tại đến đi mà chẳng có chút gì là bận tâm với cuộc đời. Nhưng tôi lại không ngờ sự buồn chán trong đời sống ở tu viện đã giúp tôi khám phá được lại chính mình sâu sắc hơn, khiến tôi không còn muốn làm một điều gì khác nữa. Cuối cùng, tôi đã ở lại và sống trong thiền viện San Francisco Zen Center trong suốt một 27 https://thuviensach.vn thời gian dài. Bây giờ nhìn lại, tôi mới thấy rằng nhờ bỏ đi cái ý định hấp tấp ‘đánh rồi chạy’ ban đầu ấy mà tôi cũng đã ngẫu nhiên dùng một phần lớn cuộc đời mình để chuẩn bị cho: bệnh, lão và tử. Khoảng vài năm trước đây, tôi bắt đầu nhận thấy rằng mỗi khi nhìn mùa xuân đến, tự nhiên tôi có một cảm giác sầu muộn, tiếc nuối nhẹ nhàng nơi lồng ngực, như mỗi khi tôi nhìn ánh nắng chiều vàng óng trên những chiếc lá bắt đầu đổi màu, báo hiệu sự chấm dứt của một mùa hè. Tôi ghi nhận điều này với một chút mâu thuẫn trong lòng: một mặt tôi cảm thấy hạnh phúc vì vẻ đẹp thiên nhiên đã giúp tôi dừng lại, bước ra khỏi những bận rộn của cuộc sống hằng ngày, nhưng một mặt, tôi lại cảm thấy có chút gì buồn lo trong sự chú ý đột ngột đến những thay đổi của ngày tháng. Tại sao bây giờ tôi lại có những cảm xúc như thế này nhỉ? Tôi đoán có lẽ tôi bắt đầu ý thức được rằng cũng sẽ chẳng còn bao nhiêu những mùa xuân xanh lá và mùa thu rực rỡ nữa để làm cho tôi dừng lại trên con đường nhỏ mình đi. Rồi còn có bao nhiêu lần mà tôi sẽ thoát ra được khỏi những buồn lo của mình, khi dừng lại và ngửi mùi hương phảng phất trong không gian lành lạnh lúc trời bắt đầu vào đông? Tôi có chia sẻ những cảm nghĩ riêng tư này với một vị giáo thọ trong 28 https://thuviensach.vn khóa tu vừa qua, bà ta nói: ‘Phải rồi, thân này của ta hiểu được giáo lý vô thường sâu sắc hơn ai hết.’” Có lần, vào một tiệm sách, tôi thấy có một quyển sách với tựa là How To Be Sick: A Buddhist-Inspired Guide for the Chronically Ill, viết về phương cách làm sao để ta sống với tật bệnh của mình theo giáo lý của đạo Phật. Tác giả chia sẻ những kinh nghiệm tu học để giúp đỡ cho những ai đang phải đối diện và sống với một chứng bệnh kinh niên nào đó. Bạn biết không, tôi nghĩ chúng ta cần phải có nhiều hơn những sách thuộc loại này, vì đạo Phật phải giúp chúng ta chuyển hóa được những khó khăn cụ thể của mình trong cuộc sống. Tôi nghĩ giáo lý của Phật sâu sắc nhưng cũng rất thực tiễn, nó có thể giúp ta sống hạnh phúc giữa những khó khăn và phiền não của cuộc đời. Ngày xưa, có một vị thầy viết quyển Nói với tuổi 20. Quyển sách ấy cũng giúp tôi được nhiều. Bây giờ thì mình cũng cần thêm những quyển Nói với tuổi 40, 50+ nữa rồi phải không bạn? Tiếng cây lá chuyển mùa Bây giờ đang bắt đầu vào cuối mùa hè, nhưng tôi cũng đã thấy bóng dáng của mùa thu đang về. Tôi không biết một chiếc lá bắt đầu “thu” từ lúc nào, chỉ biết một buổi sáng thức dậy nhìn sang khu rừng cạnh 29 https://thuviensach.vn nhà, thấy toàn màu sắc. Trong cuộc đời cũng vậy, chúng ta bắt đầu biết là mình “già” khi nào bạn nhỉ? Khi nhìn đứa con của mình ra trường, đi làm, lập gia đình; hoặc khi thấy người chủ mới trong công ty còn trẻ hơn mình; hay khi thấy vị bác sĩ khám cho ta, người cảnh sát chận ta lại, chỉ đáng tuổi con cháu mình mà thôi… Nhạc sĩ Trịnh Công Sơn có viết về chiếc lá thu phai với những “chập chùng lau trắng trong tay”. Ông ví tuổi này như một chiếc lá mùa thu mà còn bị phai màu! Nhưng lá thu nơi đây không có phai mà lại rất đậm màu! Tôi thích mùa thu nơi này, vì nó không phải là màu của hoàng hôn, của đoạn cuối, mà tôi thấy chúng tượng trưng cho sự sống và sự chín tới. Vùng tôi ở có không gian rất đẹp vào mùa thu, khi những chiếc lá bắt đầu đổi màu. Tôi thích được đi thiền hành dưới những cơn mưa của màu sắc, có tiếng gió lùa những chiếc lá khô chạy đuổi nhau lào xào trên mặt đường cuốn theo mỗi bước chân. Vòm cây bóng mát che ngang trên con đường nhỏ mình đi có muôn màu lá chín. Mỗi tờ lá cũng có một mùi thơm riêng của nó! Bạn có tưởng được trên vũ trụ này có biết bao nhiêu là màu vàng khác nhau không? Biết bao nhiêu là những màu cam, màu tím, màu đỏ khác nhau không? Một 30 https://thuviensach.vn ngày ngồi yên trong rừng, ta có thể lắng nghe được tiếng cây lá chuyển mùa. Một buổi chiều toàn vẹn Bạn biết không, khi đến một tuổi mà ta chợt ý thức rằng “cũng sẽ chẳng còn bao nhiêu những mùa xuân xanh lá và mùa thu rực rỡ nữa để làm cho tôi dừng lại trên con đường nhỏ mình đi”, thì ta cũng bắt đầu hiểu được những gì mình thật sự có chỉ là giây phút này mà thôi, ngoài ra không còn gì khác hơn nữa. Ta cũng biết được rằng mình không bao giờ nắm bắt được một điều gì hết, chúng sẽ xảy ra và rồi sẽ qua đi, dù ta có mong cầu hay ghét bỏ. Có lẽ cái Tôi của mình cũng không còn cứng nhắc như xưa, ta dễ tiếp nhận và sống thật với những gì xảy ra hơn. Tôi cũng kinh nghiệm rằng những lời nói dầu hay đẹp đến đâu cũng không có giá trị bằng cách ta đối xử với nhau; rằng sự chấp nhứt là gốc rễ của mọi thứ khổ đau, và biết buông bỏ là cánh cửa của hạnh phúc. Tất cả cũng chỉ là một sự thực tập mà thôi, và nếu không phải là lúc này thì sẽ là lúc nào đây bạn nhỉ? Một chiếc lá chín cũng cần ngày tháng... Cuộc sống qua nhanh lắm! Có một người bạn chia sẻ rằng anh thấy cuộc đời này rất ngắn, vì vậy câu châm ngôn sống của anh vào tuổi này là “Just Do it!” Tôi thì nghĩ khác, vì 31 https://thuviensach.vn cuộc sống này ngắn nên mình cần sống cho chân thật hơn và sâu sắc hơn. Just do it is not enough! Ngày nay, tôi tập thở có ý thức, bước đi cho vững chãi, giữ cho lưng mình được thẳng để có thể tiếp xử với những bất ngờ và khó khăn xảy đến, và giữ cho lòng mình được mở rộng để vẫn có thể cảm thông được những khổ đau của nhau. Tôi không còn tìm kiếm xa xôi, mà ý thức được rằng phép lạ là được đi từng bước thong dong và hạnh phúc trên mặt đất này. Có những ngày đi trên con đường nhỏ phủ lá quanh bờ hồ, nhìn mặt nước phẳng lặng phản chiếu bóng rừng cây màu lá, tôi cảm thấy một hạnh phúc thật vững vàng và bình yên. Trong cuộc sống, nhiều khi vì thôi kiếm tìm mà ta lại có thể tiếp xúc được với những hạnh phúc rất tự nhiên, chân thật và sâu sắc. Đó có thể là một buổi chiều cuối thu, tuy tiếng chuông ngân từ một ngôi chùa xa đã ngừng vang, nhưng trong không gian vẫn còn vương mãi hương thơm ngát… Temple bells die out. The fragrant blossoms remain. A perfect evening! (Basho) Chùa xưa, chuông lặng tiếng ngân. 32 https://thuviensach.vn Hương hoa vẫn thoảng. Chiều buông vẹn toàn! 33 https://thuviensach.vn Không dừng lại và cũng không vội vã Hakuin là một thiền sư Nhật vào cuối thế kỷ 17 (1685–1768), ông cũng là người có công khôi phục lại dòng thiền Lâm Tế tại Nhật. Thiền sư Hakuin là một nhà tu, mà cũng vừa là một nhà thơ và lại là một họa sĩ rất tài. Những bức thư pháp và tranh vẽ của Hakuin, còn được gọi là nét cọ giác ngộ, có những nét đơn sơ và rất mới lạ, chúng đã mang lại nhiều cảm hứng và cũng là sự hướng dẫn tu học cho biết bao thế hệ thiền sinh. Trong những bức họa của ông, có lẽ tôi thích nhất là bức tranh về ba người mù. Thiền sư Hakuin vẽ ba người mù đang cùng nhau dò dẫm bước qua một chiếc cầu khỉ, làm bằng một thân cây ngã. Trong bức tranh ấy, chiếc cầu mỗi lúc lại càng trở nên nhỏ hẹp và người đi lại phải càng vất vả hơn. Người mù thứ nhất, phía bên phải, một tay cầm đôi dép của mình, một tay cầm cây gậy cẩn thận dò dẫm cố vói tới phía trước. Người mù thứ hai, vắt chiếc gậy vào thắt lưng, anh cúi xuống dùng bàn tay mình vịn vào thân cây lần mò bước tới. Người mù thứ ba, anh treo đôi dép vào đầu chiếc gậy của 34 https://thuviensach.vn mình để giữ thăng bằng, và quỳ hẳn xuống để bò mà đi tới. Nếu ta nhìn sang bên trái, chiếc cầu cheo leo ấy không đưa đến bờ bên kia mà chỉ treo lơ lửng giữa không trung, ở phía xa xa là một dãy núi khuất trong mây và bên dưới là một vực sâu thẳm… Chúng ta tự hỏi, không biết họ sẽ làm gì khi đi lần được đến cuối chiếc cầu khỉ ấy? Bạn biết không, thiền sư Hakuin cũng là tác giả của công án “Tiếng vỗ của một bàn tay”, nên có lẽ bức tranh ấy cũng là một công án để cho chúng ta quán chiếu. Hay là ý của thiền sư Hakuin muốn diễn tả về hành trình tu học của một thiền sinh? Như những người mù ấy, chúng ta dò dẫm bước tới trên một chiếc cầu nhỏ cheo leo, ai có thể thật sự biết được mình đang đi về đâu, và nơi cuối con đường ấy là gì? Nhưng tôi thì không quan tâm lắm về việc ấy. Tôi nghĩ trên hành trình tu học, con đường ta đang đi cũng quan trọng như nơi ta sẽ đến, vì nơi nào ta đến mà không phải là bây giờ và ở đây phải không bạn? Nếu nơi này ta tập cho mình có được an vui thì nơi ấy chắc cũng sẽ được an vui. Còn nếu nơi này ngày không vui 35 https://thuviensach.vn và trời không xanh, thì chắc gì nơi ta về sẽ là gì khác hơn. Bộc Lưu Bức tranh ấy của thiền sư Hakuin làm tôi nhớ đến một bài kinh trong Tương Ưng Bộ (Samyutta - Nikáya) có tựa là Bộc Lưu. Có người hỏi Đức Phật rằng bằng cách nào mà ngài đã vượt qua được dòng nước lũ. Đức Phật chỉ đơn giản đáp: - Này Hiền giả, không đứng lại, không vội vã, ta vượt khỏi dòng nước lũ. - Thưa ngài, làm sao không đứng lại, không vội vã, ngài vượt khỏi dòng nước lũ? - Người ấy hỏi. - Này hiền giả, khi ta đứng lại, thời ta bị chìm xuống. Khi ta vội vã, thời ta bị cuốn trôi. Do vậy, này hiền giả, không đứng lại, không vội vã, ta vượt khỏi dòng nước lũ. Tôi nghĩ Đức Phật muốn dạy rằng trên con đường tu học, chúng ta phải biết khéo léo và từ tốn với chính mình, và hãy có niềm tin vào mỗi bước chân đi tới. Nhờ tiếp tục bước tới, không dừng lại và cũng không vội vã, với một thái độ vững chãi và thảnh thơi, ta sẽ vuợt qua những khó khăn của mình, bước qua được dòng nước lũ. 36 https://thuviensach.vn Trên bước đường tu học và trong cuộc sống thường ngày, chắc chắn có những lúc ta sẽ phải đối diện với những nghịch cảnh, với những khó khăn tưởng chừng như không có lối ra, nhưng ta hãy cứ vững lòng và thong thả bước tới, và cũng đừng bao giờ dừng lại. Hãy giữ cho lòng ta mềm và lưng ta thẳng Nhưng làm thế nào để ta có thể vừa vững chãi, mà cũng lại vừa có thể thảnh thơi bước tới trong một cuộc sống nhiều nhiêu khê và đầy những bất ngờ này bạn nhỉ? Có một vị thiền sư dạy cho chúng ta một phương cách thực tập rất hay. Ngài khuyên ta hãy tập giữ cho lòng mình luôn được mềm dịu nhưng lưng ta lúc nào cũng được thẳng (soft front and strong back). Một tấm lòng mềm dịu là một tâm từ, một thái độ chấp nhận và biết thứ tha, nó giúp ta mở rộng lòng mình ra và tiếp xúc được với những khó khăn, bất ngờ của cuộc sống. Một lưng ngay thẳng là năng lượng của chánh niệm, một dũng lực giúp mình tiếp tục vững chãi và khéo léo bước tới. Với sự thực tập ấy, chúng ta sẽ có thể đối diện với những khổ đau, tiếp xúc được với những hoàn cảnh khó khăn trước mắt, nhưng không để cơn nước lũ lôi cuốn ta đi hoặc nhấn chìm ta vào trong giây phút hiện tại. Chánh niệm chính là chiếc lưng thẳng, đó là năng 37 https://thuviensach.vn lượng của tuệ giác giúp ta có dũng lực vượt qua những thử thách của cuộc đời. Tình thương, khả năng biết cảm thông với những khổ đau của cuộc đời, dám tiếp xúc với hạnh phúc niềm vui… chính là tấm lòng mềm dịu giúp ta bước đi giữa cuộc đời như một dòng suối mát. Tiếp xúc với cuộc đời bằng sự mềm dịu của tình thương giúp ta có thể tiếp nhận những gì xảy ra mà không đóng kín trái tim mình lại, vẫn giữ được nụ cười, biết tha thứ cho những khổ đau. Ta có thể giữ được thái độ ấy bằng sự thực tập chánh niệm, năng lượng của tuệ giác và sự vững chãi. Hơi thở ý thức Bạn biết không, trong cuộc đời có lẽ chúng ta sẽ không thể nào thật sự chuẩn bị trước cho một việc gì hết, từ những việc bình thường như là đi làm, lập gia đình, có con; hoặc là đối diện với cái bệnh, già, và chết… cho dù mình có cố gắng đến đâu. Thật ra ta chỉ có thể tiếp xử với cuộc sống khi nó đang xảy ra mà thôi. Ta đâu thể chuẩn bị trước cho một sự mất mát nào, cho một hạnh phúc nào, hoặc cho một khổ đau nào. Nó chỉ có thể là giây phút này mà thôi. Vì vậy mà sự tu học không phải chỉ là một công phu thực tập trên tọa cụ, nó cũng chính là biết sống thật với mình, có mặt với những 38 https://thuviensach.vn kinh nghiệm nào đang có mặt và xảy ra trong giây phút này. Hơi thở ý thức là một phương cách rất mầu nhiệm để giúp ta tiếp xúc được với sự sống đang có mặt. Hơi thở ý thức chỉ đơn giản có nghĩa là mình có ý thức về hơi thở của mình, thở và biết được rằng mình đang thở. Nó đem sự sống về có mặt. Bạn hãy thử thở vào một hơi thở sâu và nhẹ đi, ta sẽ thấy vai và lưng mình ngay thẳng lên, ta trở nên vững chãi hơn; và khi thở ra một hơi nhẹ, ta thấy ngực bụng của mình trở nên mềm dịu tự nhiên. Hơi thở ý thức sẽ giúp ta có khả năng làm được việc ấy. Hạnh phúc trong vô thường Tôi nghĩ bức tranh người mù qua cầu của thiền sư Hakuin cũng nói lên sâu sắc lẽ vô thường của đời sống. Trên hành trình của cuộc sống, chúng ta nên tiếp xúc, sờ chạm, vào thực tại cho thật sâu sắc, và rồi buông bỏ để tiếp tục bước tới. Đời sống thay đổi nhanh đến bất ngờ! Mỗi ngày trên đường đi làm, tôi thấy những phố xá, nhà cửa biến đổi. Những cửa tiệm thân quen bao nhiêu năm, chợt một ngày đi ngang qua thấy cửa đóng kín im ỉm. Có biết bao cuộc đời chung quanh cũng ảnh hưởng theo. 39 https://thuviensach.vn Một người bạn kể, có một lần phải từ giã căn phòng làm việc mà anh đã có mặt nơi đó mỗi ngày hơn hai mươi mấy năm trời. Ngày cuối anh ngồi thật yên, sắp đặt lại vài quyển sách, và đưa tay chạm vào mặt bàn, chiếc ghế, tủ sách... không gian ấy thật lâu. Như người mù trong bức tranh của thiền sư Hakuin, anh sờ chạm vào hiện tại, những gì đang có mặt trong giờ phút này, và rồi buông bỏ hết, để tiếp tục bước tới vào một nơi mình không hề biết. Tôi nghĩ, sống trong đời, chúng ta phải biết tiếp xúc với sự sống của mình. Sự sống của mình được làm bằng những gì bạn nhỉ? Nếu nhìn cho sâu sắc ta sẽ thấy rằng thật ra nó không phải được làm bằng những gì lớn lao, mà chỉ là những buổi sáng, buổi trưa, buổi tối; bằng những người bạn, người thương của mình; bằng con đường mình đi; bằng những giọt mưa, những sợi nắng... hằng ngày. Nếu ta không có mặt để tiếp xúc với những cái bình thường ấy thì làm sao ta có thể thật sự sống được phải không bạn! Tôi nhớ có lần được đọc rằng: “You are not able to enjoy life because you are not able to enjoy the things in life.” Sự thật đơn giản là vậy. Nếu ta không biết có hạnh phúc với những gì đơn sơ bình thường đang có mặt chung quanh ta, thì làm sao ta có thể sống hạnh phúc được? Chúng là một đóa hoa, một hạt sỏi, một 40 https://thuviensach.vn ánh trăng... mà ta chỉ có dịp gặp một lần trên con đường mình qua. Trong cuộc đời, đối diện với những khó khăn dễ làm tấm lòng ta trở nên khô khan và chai cứng, lưng ta oằn xuống với những muộn phiền chồng chất. Hãy ý thức để thở nhẹ và sâu, nó sẽ giúp bạn ngồi thẳng lên và đem hạnh phúc với tình thương trở về. Trên con đường bạn đi, hãy nhớ sờ chạm vào sự sống cho sâu sắc và nhìn cho thật rõ bạn nhé. Không cần dừng lại cũng không cần vội vã, hãy tiếp tục bước tới, ta sẽ có được một bình yên và niềm tin ngay giữa những biến đổi vô thường. 41 https://thuviensach.vn Cỏ thơm đến, hoa rụng về Bạn có nghĩ sự tu học sẽ làm ta mất đi lòng say mê của mình đối với cuộc sống chăng? Nó có khiến chúng ta trở nên không còn tự nhiên trong lối tiếp xử hằng ngày của mình? Có người bạn bảo rằng sau khi “tu thiền” một thời gian thì dường như chị bớt xúc cảm. Có một nhà soạn kịch chia sẻ là từ ngày biết “tu thiền”, anh đã không còn có thể “khóc cười với kịch” được nữa! Đôi khi chúng ta nghĩ rằng khi bước vào con đường tu học ta sẽ phải đánh mất đi sự say mê và những bén nhạy tự nhiên của mình đối với cuộc sống chung quanh. Dường như thiền tập sẽ khiến ta trở thành một người vô cảm! Nhưng sự thật có đúng như vậy chăng? Thế nào là tự nhiên? Tôi thấy vấn đề có lẽ là vì chúng ta có một quan niệm sai lầm, một lối hiểu khác về thế nào là tánh tự nhiên của mình; có thể ta lầm lẫn tính tự nhiên với những tập quán và thói quen sẵn có của mình; và cũng có lẽ ta nghĩ rằng những hành động nào mà không suy tính, phản ứng theo cảm xúc, thì mới là tự nhiên. 42 https://thuviensach.vn Thật ra, phần lớn những hành động mà ta cho là “tự nhiên” ấy chỉ là những phản ứng bị điều kiện hóa của mình mà thôi. Chúng ta bị điều kiện bởi các thói quen và tập quán lâu đời, chúng là sự huân tập của những buồn vui, ham muốn, ghét bỏ qua năm tháng. Chúng ta hành xử theo chúng, đôi khi làm mà không hề ý thức được hậu quả của việc mình làm. Và rồi ta bị trôi lăn theo những bận rộn, lo âu của cuộc sống hằng ngày, phản ứng máy móc theo hoàn cảnh chung quanh; ta lại vô tình cho đó là sự say mê và tánh tự nhiên của mình. Bạn biết không, ngày nay với công nghệ truyền thông dễ dàng, với những video clips được đăng trên mạng, chúng ta thường được chứng kiến và xem những hình ảnh rất bất nhẫn, những thái độ tàn bạo, những thờ ơ trước khổ đau của con người với nhau… Tôi không thể nào tin rằng đó lại là sự tự nhiên của mình được. Thật ra tôi nghĩ chính sự tu học sẽ giúp ta tiếp xúc lại được những gì là chân thật tự nhiên trong ta và chung quanh ta. Nếu ta ít còn bị sai sử theo những tập quán và thói quen xưa cũ, những cố chấp và thù ghét; có lẽ cái nhìn của ta sẽ được sâu sắc hơn. Từ một cái thấy rộng mở ấy, nó sẽ mang lại cho mình một tình thương lớn. 43 https://thuviensach.vn Nhất kỳ nhất hội Nếu bạn có dịp bước vào một ngôi trà thất, có lẽ bạn sẽ nhìn thấy một tờ thư pháp treo trên tường với dòng chữ “nhất kỳ nhất hội” (one time one meeting). Đó là một câu châm ngôn trong trà đạo. Chúng ta chỉ có thể gặp nhau, tiếp xúc nhau một lần duy nhất mà thôi. Tuy trong cuộc sống ta có thể đã gặp nhau nhiều lần, đã cùng ngồi uống với nhau bao nhiêu tách trà, nhưng mỗi lần là một lần hoàn toàn mới. Bao giờ cũng chỉ có thể là một lần gặp mặt này thôi và chỉ là một tách trà này mà thôi, không thể là một lần thứ hai. Nếu ta biết có mặt trọn vẹn với giây phút ấy, ta mới có thể tiếp xúc được với sự tự nhiên chân thật của sự sống. Bà Maurine Stuart là một giáo thọ thuộc dòng thiền Lâm Tế, và cũng là một nhạc sĩ trình tấu piano, có chia sẻ như sau: “Chúng ta bao giờ cũng là đang bắt đầu. Lúc nào cũng sẽ là lần đầu tiên của mình. Khi chơi piano, tôi thường đánh nhạc đến dấu hiệu lặp trở lại (repeat sign) trong bài nhạc. Thật ra ta có thể nào lặp lại đoạn nhạc ấy được chăng? Mỗi khi dạy học trò mình chơi piano, và khi đánh đến dấu lặp trở lại ấy, tôi bảo các em rằng không có sự lặp lại. Chúng ta trở lại đầu của đoạn nhạc ấy, nhưng nó sẽ không bao giờ giống y như trước. Lúc nào cũng sẽ là mới tinh khôi.” 44 https://thuviensach.vn Sự sống của ta cũng vậy. Thật ra đó mới chính là cái ý nghĩa chân thật, sâu xa của sự tự nhiên, nó khác biệt với những phản ứng và lối hành xử máy móc có điều kiện kia biết là bao nhiêu! Tuy hoàn cảnh có thể không thay đổi, năm tháng vẫn vậy, cũng tách trà ấy, cũng trời mây ấy, nhưng những điều kiện chung quanh ta, và ngay chính ta, chắc gì vẫn như xưa? Nếu ta không thật sự có mặt thì mình có thể nào sống với một lòng say mê tự nhiên như ta nghĩ được chăng? Vì cuộc sống không bao giờ có một sự lặp lại, nhưng nhiều khi ta vẫn cứ ôm ấp và tiếp nối mãi những nỗi muộn phiền xưa cũ của mình... Về lại với chính tôi Một văn hào Pháp của thế kỷ thứ 16, ông Montaigne, có chia sẻ về một phương cách giúp ông tiếp xúc với hạnh phúc trong cuộc sống: “Khi tôi khiêu vũ, tôi khiêu vũ; khi tôi ngủ, tôi ngủ; vâng, và khi tôi đi dạo một mình trong một vườn cây đẹp, nếu thỉnh thoảng sự suy nghĩ của tôi có trôi dạt về một nơi chốn xa xôi nào đó, tôi mang nó trở về với những bước chân của mình, với vườn cây chung quanh, với sự có mặt của một sự tĩnh lặng ngọt ngào, về lại với chính tôi.” Ông Montaigne chia sẻ những thực tập của ông như là một nhà thiền bạn nhỉ? Và chúng ta cũng có thể như 45 https://thuviensach.vn ông, tập dừng lại để tiếp xúc được với những gì đang xảy ra trên con đường mình đi mỗi ngày. Nhiều khi ta lại có thể khám phá ra rằng thật ra trong giây phút này không có những bất an và lo âu như ta nghĩ, mà “có mặt của một sự tĩnh lặng ngọt ngào” khi ta biết quay “về lại với chính ta”. Trong nhà thiền có một phương cách rất hay giúp ta trở về lại với chính mình bằng cách tiếp xúc với những gì đang có mặt. Bạn có thể bắt đầu bằng cách trở về với hơi thở của mình, và lắng nghe những âm thanh nào đang có mặt chung quanh ta. Dù là ta đang đứng giữa một khu phố ồn ào náo nhiệt hay đang ngồi trong một căn phòng yên lắng cũng không có gì khác biệt. Ta chỉ cần đơn giản chú ý đến hơi thở của mình và những âm thanh nào đang có mặt chung quanh ta. Khi ta ý thức được những âm thanh khác nhau tiếp nối nhau khởi lên rồi qua đi, ta sẽ cảm thấy mình được mở rộng ra hơn, tĩnh lặng hơn. Bạn cũng có thể đặt câu hỏi rằng: “Cái gì biết là mình đang nghe những âm thanh ấy?” Ta đang nghe đó, nhưng cái gì đang biết? Không phải là ai biết mà là cái gì đang biết? Câu hỏi ấy sẽ mang ta trở về có mặt trong giờ phút hiện tại, và nó cũng giúp cho mình không bị dính mắc vào những gì đang có mặt. Bạn biết không, bài tập đơn giản ấy có thể giúp ta dừng lại và bớt bị sai sử bởi những thói quen và tập 46 https://thuviensach.vn quán mà có thể mang mình từ khổ đau này sang khổ đau khác. Trong cuộc sống cũng có lúc ta cần nương tựa vào hơi thở và sự thực tập để giúp ta có thể xác định phương hướng mỗi khi mình cảm thấy như đang lạc lối; những khi cuộc sống quá bấp bênh; khi ta đang bối rối trước những mất mát, hờn giận, hay những tật bệnh. Khi đối diện với những hoàn cảnh khó khăn, ta thường dễ bị những thói quen, tập quán xưa sai sử bằng những xúc cảm trong ta. Nhiều khi chúng lại khiến cho tình trạng phức tạp hơn, phiền não hơn mà thôi. Biết nương tựa vào sự thực tập của mình, ta sẽ thấy được con đường trở về. Sau theo hoa rụng về Có một lần, thiền sư Trường Sa đi dạo chơi trong núi trở về trễ. Khi ông về đến thiền viện, vị thủ tọa đứng chờ hỏi, “Thưa thầy đi đâu về, tăng chúng đang chờ thầy?” Trường Sa đáp: “Ta đi dạo trong núi chơi.” Vị thủ tọa hỏi: “Đến chỗ nào thầy mới trở về?” Ông đáp: “Hoa anh đào trong rừng rất đẹp, trong khi bước theo nhìn, chúng dẫn ta đi vào thật sâu trong núi. Có cả hoa bồ công anh, và đóa hoa dại ba lá nở rộ trên cỏ, với những cánh bướm bay vờn bên trên. Khi say mê nhìn ngắm chúng, ta thấy con đường quay trở về 47 https://thuviensach.vn nhà.” (Thủy tùy phương thảo khứ, Hựu trục lạc hoa hồi.) Thiên nhiên cũng có một năng lượng nuôi dưỡng hạnh phúc và chuyển hóa muộn phiền trong ta rất lớn, có lẽ nhờ sự tự nhiên của nó. Có một lần, tôi ở trên một tu viện trên núi, một bên là biển. Có những đêm, nhìn xuống xa ngoài kia phía chân trời, tôi thấy lấp lánh đèn những chiếc ghe đánh cá ngoài biển xa, bên trên là ngàn sao lóng lánh như những hạt thủy tinh vụn vỡ. Không gian ấy chợt mang ta trở về sự rộng lớn tự nhiên của chính mình. Trong cuộc sống, ta vẫn cần phải biết ứng xử sao cho thích hợp, nhưng đừng để đánh mất sự tự nhiên của mình theo những buồn vui xưa cũ. Có lẽ những hạnh phúc chân thật chỉ có mặt khi ta có khả năng trở về với một sự trong sáng tự nhiên trong giờ phút này. Bạn biết không, dù ở nơi đâu thì mỗi bước đi tới của ta cũng có thể là một bước trở về với chính mình. Trước tùy cỏ thơm đến, Sau theo hoa rụng về. Những hạnh phúc cũng đang có mặt trên con đường ta đi, và “khi say mê nhìn ngắm chúng, ta thấy con đường quay trở về nhà...” 48 https://thuviensach.vn Buộc mái chèo vào hoàng hôn Mùa đông năm nay ấm hơn mọi năm. Nhớ năm trước có những trận bão tuyết ngập phố xá khiến các trường phải đóng cửa hết mấy ngày. Vậy mà bây giờ cũng đã vào cuối đông, chỉ có nhiều những ngày mưa. Mùa đông không có một ngày tuyết, lại cảm như thấy thiếu. Thời gian vào lúc chuyển mùa thường khiến ta bước chậm lại đôi chút, khi trên con đường mình đi chợt bắt gặp những mầm lá xanh trên một cành cây khô gầy, hay nhìn thấy vài nụ hoa nhỏ trong một bụi cây trơ trụi bên đường. Mà đời sống cũng vậy, những thăng trầm của cuộc sống chung quanh cũng thường khiến ta chậm bước lại. Thường thì chính những khó khăn bất ngờ trong cuộc sống lại giúp ta ý thức được những tạm bợ và đổi thay của cuộc đời, và biết nhìn lại sâu xa hơn. Cái khăn sạch Trong chúng ta có lẽ không ai lại không bị ảnh hưởng bởi những khó khăn của tình trạng kinh tế ngày 49 https://thuviensach.vn nay. Tôi nghe nói tình trạng kinh tế sụp đổ hôm nay là cũng do ở lòng tham của chúng ta mà ra. Lòng tham ấy không phải của riêng một nhóm người nào, mà là của tất cả chúng ta, của kẻ bán lẫn người mua, muốn làm lợi một cách nhanh chóng và dễ dàng. Cũng mong rồi người ta sẽ tìm được phương cách để thoát ra được khỏi tình trạng này. Nhưng nếu ta không nhìn thấy được gốc rễ của vấn đề thì mình cũng khó thật sự chuyển đổi được nó phải không bạn. Tôi có đọc một bài báo kể lại một câu chuyện về chiếc khăn sạch của nhà văn Trần Quốc Tiến. Có một ông bác bảo đứa cháu trai sáu tuổi lấy khăn lau cho sạch cái bàn để ông chuẩn bị tiếp khách. Thằng bé vâng lời, mang khăn lên lau bàn. Nhưng sau mỗi lần nó lau xong ông đều kiểm tra lại, và thấy cái bàn bẩn vẫn hoàn bẩn. Người bác xem lại và hiểu ra nguyên do khiến thằng bé lau mãi mà cái bàn vẫn không thể sạch. Ông hỏi: “Cháu có biết tại sao không?” Thằng bé thật thà bảo: “Dạ không ạ.” Người bác đưa cho nó xem cái khăn rất bẩn, ôn tồn bảo: “Cái khăn này quá bẩn, cháu thấy không, cho nên cháu lau mãi mà bàn vẫn chưa sạch được là phải. Muốn lau bàn thật sạch, trước hết cháu phải giặt cái khăn cho sạch đi đã.” Thằng bé vâng lời rồi đi giặt khăn. 50 https://thuviensach.vn Chuyện đơn sơ thôi nhưng sâu sắc phải không bạn. Dùng cái khăn dơ để lau chùi thì vật được lau chùi ấy không thể nào sạch được, mà nhiều khi còn lại dơ hơn lúc chưa lau chùi. Có người bảo rằng cuộc đời sẽ tốt đẹp hơn biết bao nếu có được thêm những người giàu có như Warrent Buffett, Bill Gates… Họ biết đem san sẻ sự giàu có của mình, đóng góp vào các công việc từ thiện, giúp nâng cao cuộc sống của người chung quanh. Lẽ dĩ nhiên, đó là một điều quá hay đẹp rồi phải không bạn! Nhưng trong cuộc sống, tôi nghĩ chúng ta cần một cái nhìn rộng lớn hơn nữa. Chúng ta cần nhìn sâu xa hơn để thấy rõ được nguyên nhân của khổ đau. Chúng ta sẽ không thể thật sự thay đổi được gì nếu mình không thấy được những gì cần chuyển hóa. Ngày là ngày và đêm là đêm Khi đứng trước một cây khô héo với những chiếc lá vàng úa, nếu ta biết chăm sóc cho gốc rễ của nó thay vì chỉ tưới nước vào những chiếc lá khô héo, thì cây ấy sẽ dễ dàng trở lại xanh tươi hơn, phải không bạn. Trên con đường tu học, thấy rõ được thực tại của mình là một phương cách rất nhiệm mầu để chuyển hóa những khổ đau trong ta và cuộc sống chung quanh mình. 51 https://thuviensach.vn Trong Kinh Tương Ưng, Phật có dạy rằng chúng ta chỉ có thể chuyển hóa những ham muốn, buồn giận, sợ hãi, khổ đau bằng cách nhìn thấy nó một cách chân thật. Ngày xưa Phật thường đi vào những nơi rừng vắng để tham thiền. Vào những đêm khuya tối trời, mỗi tiếng động, mỗi cành cây khô gẫy, mỗi tàng lá lung lay, mỗi bóng một con thú đều có thể làm phát sinh lên trong ta một sự tưởng tượng, một nỗi khiếp sợ. Phật kể, nếu nỗi sợ ấy phát sinh trong khi đang đi thì ngài sẽ tiếp tục đi và “không dừng bước, không ngồi xuống, không nằm”, nếu nỗi sợ ấy phát sinh trong khi đang đứng thì ngài sẽ vẫn tiếp tục đứng, “không đi, không ngồi, không nằm.” Phật sẽ vẫn giữ nguyên tư thế ấy và tĩnh lặng quan sát cho đến khi nào nỗi sợ qua đi ngài mới đổi oai nghi. “Này Janussoni, lúc ta đang đi, nỗi sợ hãi kinh hoàng lại phát sanh. Biết vậy, ta không dừng bước, không ngồi xuống, không nằm, sáng suốt cương quyết đương đầu với thử thách và chế ngự nó. Khi ta đang đứng, nỗi lo sợ cũng phát sanh. Biết vậy, ta không đi, không ngồi, không nằm, sáng suốt cương quyết đương đầu với thử thách và chế ngự nó. Khi ta đang nằm, nỗi lo sợ cũng phát sanh. Biết vậy, ta không đứng dậy, không đi, không ngồi, sáng 52 https://thuviensach.vn suốt cương quyết đương đầu với thử thách và chế ngự nó. Này Janussoni, có nhiều đạo sĩ cho rằng ngày và đêm cũng như nhau, Như Lai lại nói: ‘Ngày là ngày và đêm vẫn là đêm.’” Trong khi những đạo sĩ khác nói với Phật rằng phương cách của họ là quán tưởng rằng ban đêm cũng như ban ngày, tuy trong đêm tối họ vẫn cảm thấy như ban ngày, nên không có một nỗi sợ hãi nào hết. Nhưng Phật không đồng ý, ngài đối diện với thực tại để thấy được gốc rễ của vấn đề: “ngày là ngày và đêm vẫn là đêm.” Đức Phật không tránh né, cũng không tưởng tượng thêm gì khác hơn, ngài chỉ đơn sơ tiếp xúc với những gì đang xảy ra và thấy được nó như-là. Đức Phật đối diện với những nỗi sợ của mình bằng một thái độ từ tốn và ôn hòa. Ngài chế ngự chúng bằng một cái thấy tĩnh lặng, sáng suốt, không phản ứng. Quay về nương tựa với chính mình, và nhờ một cái thấy tĩnh lặng và trong sáng ấy, tuy không làm gì hết, mà những khổ đau lại tự nhiên được chuyển hóa. Bạn biết không, trên con đường tu học, nhiều khi chúng ta vẫn mong tìm một phương pháp nhiệm mầu nào đó để chuyển hóa khổ đau của mình. Nhưng nhiều khi ta chỉ cần biết dừng lại và đối diện với chính nó mà thôi, thấy được rõ những gốc rễ khổ đau nào đang có 53 https://thuviensach.vn mặt trong ta. Tôi nghĩ, nếu mình vẫn chưa nhìn thấy thì có lẽ sẽ khó có một phương pháp nào lại có thể giúp ta thấy được. Đó cũng là con đường của Phật dạy về một cái thấy chân thật, chánh kiến, phải không bạn. Nhìn vào thực tại đang có mặt, nương tựa vào sự trong sáng của chính mình, để thấy được rằng ngày là ngày và đêm là đêm. Buộc chèo vào hoàng hôn Bầu trời hoàng hôn của một cuối đông mang một vẻ đẹp rất riêng. Có những buổi chiều trên con đường về nhà, tôi nhìn những áng mây pha lẫn màu vàng tím nhuộm thẩm chân trời, thật đẹp. Dường như những sắc màu của mùa thu năm trước cũng vẫn còn vướng quyện trong áng mây cuối trời vào những ngày hết đông. Tôi nhớ đến một bài thơ của cụ Nguyễn Trãi viết trong một buổi chiều tà khi ông lên thăm một ngôi chùa nằm trên núi cao. Du Sơn Tự Đoản trạo hệ tà dương Thông thông yết thượng phương Vân quy thiền tháp lãnh Hoa lạc giản lưu hương 54 https://thuviensach.vn Nhật mộ viên thanh cấp Sơn không trúc ảnh trường Cá trung chân hữu ý Dục ngữ hốt hoàn vương. Lên chùa trên núi Buộc chèo vào hoàng hôn Lên lễ Phật bước dồn Mây về giường thiền lạnh Hoa rụng suối đưa hương Trời lặn, tiếng vượn gấp Núi không, bóng trúc trườn Trong cảnh thật có ý Định nói, bỗng quên luôn. (Phạm Thảo Nguyên dịch) Tôi thích câu thơ dịch ấy “Buộc chèo vào hoàng hôn”. Chiếc thuyền nhỏ trên sông dưới bóng chiều tà. Không gian trôi chạm nhẹ vào với thời gian. Ta có mặt ngay nơi đây rất tự nhiên mà không thấy một sự cố gắng nào hết. Chiếc mái chèo ngắn gác vào với bầu trời hoàng hôn, yên nghỉ. Không còn gì xao động. Nước sông tĩnh lặng. 55 https://thuviensach.vn Trên con đường lên núi, mây trôi ngang qua một am thiền trống không, hoa rụng bên bờ suối hương tỏa ngát núi rừng, vạt ánh nắng vàng vắt ngang cuối chân mây, đâu đây tiếng vượn kêu giữa núi vắng không, bóng trúc đổ vươn dài theo ánh hoàng hôn. Và giữa một hiện hữu trong sáng, ta chợt ý thức rằng có lời nào cần để nói nữa đâu… 56 https://thuviensach.vn Vẫn sáng một vầng trăng Buổi sáng bước ra khỏi phòng, bãi cỏ xanh trải dài đến tận cuối chân trời. Phía xa kia là một dãy núi nằm yên trong sương mờ. Cơn mưa nhỏ chiều qua đã tạnh, tôi thấy những giọt nước còn đọng trên một tờ lá lấp lánh mặt trời. Hôm qua, tôi với Duy đi xuống thăm bờ ao trong khu rừng nhỏ dưới đồi. Duy cứ lăn xăng chạy trước đòi dẫn đường cho tôi. Nó bảo nó biết đường vì đã theo các chị xuống đây nhiều lần rồi. Con đường dốc phủ một lớp những sợi lá thông khô tròn dài và nhỏ. Tôi phải bước cẩn thận vì những sợi lá thông khiến con dốc có nơi dễ trơn trợt. Thế mà Duy vẫn cứ chạy thoăn thoắt phía trước, tôi phải gọi với theo mấy lần bắt nó chậm lại. Gió qua lay trúc Chúng tôi xuống đến bên con ao nhỏ, và ngồi ở chiếc ghế gỗ cạnh đó. Duy tìm đâu được một nhánh thông dài, nó chạy đến gần mé bờ ao cầm đánh xuống mặt nước làm gợn sóng. Nó vừa cầm cây đánh mặt nước và nói chuyện huyên thuyên, hết hỏi việc này, rồi lại kể cho tôi nghe chuyện khác. Chuyện các chị nó dọa rằng 57 https://thuviensach.vn ở trong kia có ông kẹ để nó không dám vào nơi đấy. Nó hỏi tôi tin có ông kẹ không. Nó hỏi tôi có thích nơi đây không. Nó hỏi ao nước này để làm gì. Nó hỏi tôi có biết đường về không... Buổi sáng ở nơi đây có âm thanh của tiếng chim hót, của gió reo trên đầu ngọn thông, của mặt ao loáng thoáng mây trời xanh cao. Phong lai sơ trúc, phong khứ nhi trúc bất lưu thanh. Nhạn quá hàn đàm, nhạn khứ nhi đàm vô lưu ảnh. (Gió qua lay trúc, gió đi rồi trúc không giữ âm thanh. Nhạn lướt mặt hồ, nhạn đi rồi hồ không lưu hình ảnh.) Nơi đây không có trúc, không có nhạn, nhưng có thông reo với gió và mây chạm mặt hồ. Gió mây đi qua rồi, chỉ thấy rừng thông đứng yên và một mặt hồ tĩnh lặng. Tất cả là của nhau Những ngày ở đây trong một khóa tu nơi miền rừng núi, tôi thấy được sự có mặt của hạnh phúc. Tôi nghĩ, hạnh phúc sâu sắc nhất phải là những hạnh phúc thật đơn sơ, và chúng phải là những gì đang thật sự hiện hữu ở nơi này. 58 https://thuviensach.vn Tôi thấy hạnh phúc có mặt trong con đường mình đi, trên con dốc nhỏ xuống bờ sông, băng ngang qua một rừng hoa dại màu tím. Đi trong khu rừng thưa, những hạt mưa ngày hôm qua đọng trên những chiếc lá rơi xuống làm tươi mới tấm áo mình đi qua. Tôi chợt thấy ngày mưa hôm qua làm trong sáng thêm mặt trời của buổi sáng này. Tôi thấy bờ sông ở dưới chân đồi rất đẹp. Một trưa nào tôi sẽ tìm xuống đó đứng nhìn hai bờ cát rộng bên con sông nhỏ. Tôi sẽ nhặt hòn sỏi nhỏ để liệng sang bờ bên kia. Bạn biết không, chúng ta có mặt bên này là vì sự có mặt của bờ bên kia. Đứng bên đây, tôi cũng không thấy mình cần gì phải vội vã. Vì bên kia cũng chỉ có mặt vì bờ bên này. Tôi thấy trong cuộc sống vô thường, vẫn có mặt trời và nắng ấm, mây vẫn bay, hoa vẫn nở, chim vẫn hót, lá vẫn xanh, hiện hữu vẫn nhiệm mầu. Trên lối đi, tôi thấy mỗi hạt nước trên lá cỏ phản ảnh một khía cạnh riêng của giọt nắng mặt trời. Trong mỗi giọt nắng, tôi thấy cả một hành trình bắt đầu từ ngàn dặm xa. Tôi thấy con đường tu học không bao giờ là dài hoặc ngắn. Như trong khu rừng nhỏ đầy hoa vàng tím này, làm sao tôi có thể biết được lá đã rụng bao nhiêu lần! Chúng tôi bước yên trên bốn mùa đang nằm im dưới đất. Hạnh phúc là những bước chân thong dong về lại 59 https://thuviensach.vn không gian ấm áp bên bếp lửa hồng trong chiếc cốc nhỏ sáng này. Tôi thấy nơi đây có những cây sồi già cao xanh lá. Cây sồi to cạnh chiếc cốc nhỏ của tôi đã chết mấy năm về trước. Năm nay, tôi thấy ngay giữa lòng thân cây mục, có một nhánh sồi nhỏ đang vươn lên cao. Nó nhỏ bé, mong manh nhưng mọc lên ở giữa, và được nuôi dưỡng bởi gốc rễ của thân cây sồi năm trước. Tôi biết, hạnh phúc tuy tiềm ẩn nhưng lúc nào cũng có mặt. Ngày mưa hôm qua và ngày nắng hôm nay sẽ làm những hạt giống nhỏ chuyển lớn thành cây lá xanh tươi, che mát cuộc đời. Tôi về đây để vớt một giọt sương trên lá, để với tay nắm một nhánh thông rồi buông ra cho nó bay vào vũ trụ mênh mông. Cuộc đời không bao giờ là nhỏ bé. Phải chi tay áo lễ của ta rộng lớn đủ để ôm trùm hết những nỗi đau của nhau, ôm ấp cho chúng đừng bao giờ trở thành phiền não. Những bước chân của ta đi nếu có được an ổn, cũng sẽ không bao giờ chỉ là niềm vui của riêng mình. Hạnh phúc là chiếc lá xanh, là cọng cỏ ướt, là ao nhỏ bên đường thiền hành, là một ngọn nến sáng nay ta thắp trên bàn Phật. Trong khóa tu, tôi thích những buổi sáng tinh mai ngồi yên trên thiền đường, khi vạn vật ngoài kia còn lờ mờ tối. Bao quanh chúng tôi là những khung cửa sổ 60 https://thuviensach.vn lớn. Dãy núi, rừng hoa dại mùa xuân, con ao nhỏ giữa rừng thông, và ngọn đồi cỏ trải dài ngoài kia đang có mặt trong mỗi chúng tôi, ngồi yên đây. Buổi sáng này, sau giờ ngồi thiền, mở mắt ra tôi thấy nắng ấm phủ núi đồi ngoài kia. Vạn vật lại mới tinh mơ. Bầu trời sáng nay vẫn xanh và trong, vì bản chất của nó bao giờ cũng vậy. Vẫn sáng một vầng trăng Ngồi bên ao, tôi nghe tiếng chuông báo chúng vọng xuống từ trên đồi. Tôi gọi Duy về. Nó nhờ tôi giữ nhành cây thông và mang về nhà cho nó. Duy lại bỏ chạy lên trước. Thỉnh thoảng nó dừng lại chờ tôi. Lên gần đến nơi, nó dặn tôi cứ theo con đường cũ mà đi, còn nó sẽ băng ngang dốc mà lên cho nhanh. Tôi băng ngang qua một khu rừng nhỏ đầy lá non. Mùa nào cũng đẹp. Tôi chợt ý thức rằng hạnh phúc không hẳn là sự vắng mặt của khổ đau! Trời xanh bao giờ cũng vẫn có mặt, dẫu trong một ngày mưa. Cuộc đời không phải lúc nào cũng dễ dàng cho những bước ta đi. Có những ngày con đường ta đi lắm bụi đỏ làm mờ mắt cay mi. Nhưng bạn biết không, hai bên đường, những đóa hoa vàng tím vẫn nở rộ. Có lần, một người bạn hỏi tôi rằng vì sao hạnh phúc không thể hạnh phúc hơn? Tôi rót cho nhau một chén 61 https://thuviensach.vn trà thơm; ở nơi đây, tôi biết nó có ướp hương của trăng, mây và gió. Đưa người bạn ra về, tôi nhìn ánh nắng chiều vàng trên đầu rừng và có một vầng trăng sớm mới về ngang đỉnh núi. Tôi biết, vì hạnh phúc là một thực tại. Chúng tôi đi rồi, chiếc ao xưa giờ đã trở nên tĩnh lặng. Mây vẫn trôi, thông vẫn reo, năm tháng bốn mùa có lưu giữ lại hình bóng nào! Vầng trăng xưa vẫn trong sáng như một vầng trăng. 62 https://thuviensach.vn Cuộc đời có mặt để thay đổi ta Giả sử như có một người ngồi trên một chuyến xe lửa đi từ nơi này đến nơi khác, và nếu có một lúc người ấy cảm thấy con đường đi gặp nhiều dằn vật và khó khăn, anh ta muốn đổi hướng cho chuyến xe của mình đi ngược trở lại. Chiếc xe lửa đang chạy từ đông sang tây, ta muốn quay trở lại để đi từ tây sang đông. Ta nghĩ rằng nếu hạnh phúc không có ở con đường sang hướng tây thì có lẽ nó sẽ có mặt ở con đường sang hướng đông. Nhưng bạn biết không, thật ra nếu ta vẫn đi trên cùng một con đường ấy thì tôi nghĩ hướng nào ta đi cũng sẽ chỉ vậy thôi. Chuyến xe cũng sẽ chạy trên cùng một con đường rầy ấy, cũng vẫn bao nhiêu những dao động ấy, những nghiêng ngả ấy, những dằn vật ấy. Trong cuộc sống cũng thế, có những lúc ta cảm thấy hướng mình đi có nhiều muộn phiền, ta muốn đổi một hướng khác. Nhưng nếu con đường ta đi cũng vẫn được bẻ lái theo những mong cầu, thương ghét, buồn giận xưa cũ thì tôi nghĩ hướng nào ta về cũng sẽ vậy thôi. Có lẽ cách hay nhất là ta hãy dừng lại và bước khỏi con đường rầy ấy. 63 https://thuviensach.vn Dưới cây hồng táo Giáo pháp của Phật còn được định nghĩa là Ehipassiko, nghĩa là quay lại để thấy. Tôi nghĩ quay lại không phải chỉ đơn giản là đổi một hướng đi, mà còn có nghĩa là ta hãy biết dừng lại. Dừng lại để mình không còn bị tiếp tục lao theo con đường rầy xưa cũ, và ý thức được những gì đang thật sự xảy ra. Dừng lại cũng có nghĩa là ta có mặt trọn vẹn để thấy rõ được những ham muốn, ghét bỏ của mình; chúng là những phản ứng và sai sử của các tập quán, thói quen xưa cũ, mà đã tạo nên những khổ đau của ta. Chúng ta đâu thể nào tiếp xúc được với sự trong sáng tự nhiên của giờ phút hiện tại, nếu ta vẫn còn có một sự ghét bỏ hay tìm cầu nào khác, cho dù đó là trong đời sống hay trên con đường tu học của mình. Thiền sư Tăng Xán nói Đạo lớn không khó, chỉ cần chúng ta bớt đi những lựa chọn và thương ghét của mình, thì cuộc sống này sẽ tự nhiên trong sáng. Tôi nhớ câu chuyện về Đức Phật trong thời gian ngài còn đang trên con đường tìm đạo. Trước khi giác ngộ dưới cội bồ đề, Phật đã có thời gian đi theo con đường khổ hạnh. Ngài nhịn ăn, nhịn uống, không ngủ, thân ngài chỉ còn da bọc xương mà thôi. Cho đến một hôm, quá đuối sức, Phật tự nghĩ “Nếu mà những bậc tu sĩ khác có thực tập khổ hạnh thì cũng chỉ đến mức này 64 https://thuviensach.vn mà thôi! Nhưng tại sao ta vẫn không cảm thấy chút gì là giác ngộ, hay được giải thoát! Phải có một con đường nào khác nữa chứ!” Lúc đó Phật chợt nhớ lại ngày xưa khi còn là một thái tử, có một lần được theo Vua cha ra ngoài thành, đến một miền đồng quê. Trong khi Vua đang quan sát người khác làm việc, thái tử tìm đến dưới gốc một cây hồng táo ngồi lặng yên. Bỗng nhiên khi đó tâm ngài trở nên rất tĩnh lặng. Thái tử nhập được vào sơ định, và cảm thấy bên trong mình có một niềm hỷ lạc rất sâu sắc. Niềm vui ấy không hề xuất phát từ bất cứ một sự tìm cầu hay thành đạt nào. Nó có mặt ngay bên trong, với một tâm tĩnh lặng. Nhưng trên con đường tìm kiếm và tu tập khổ hạnh, Phật đã vô tình đánh mất đi cái hạnh phúc ban đầu đó. Một hạnh phúc rất đơn sơ và tự nhiên khi ta không có một sự tìm cầu nào nữa. Trên con đường tu học, đôi khi chúng ta cũng muốn đi tìm một cái gì đó, một pháp môn cao siêu nào, một phương pháp thiện xảo nào để giúp cho cuộc đời… Nhưng nếu ta không nhìn thấy rõ được mình thì những gì ta làm có chắc sẽ thật sự mang lại được hạnh phúc nào cho ai. 65 https://thuviensach.vn Cuộc đời có mặt để thay đổi ta Có lần, một thiền sinh hỏi Kyodo Roshi: “Thưa thầy, làm thế nào để cho sự tu tập của con được sâu sắc thêm lên?” Ông cười to rồi đáp: “Sâu sắc thêm lên? Thiền tập chỉ có một tầng lớp mà thôi. Con đừng nên có cố gắng để làm ‘sâu sắc’ thêm lên làm gì!” Có lẽ ý ông muốn nói rằng những cố gắng của mình có thể vô tình lại chỉ tạo thêm một cái Ta khổ đau khác mà thôi. Chúng ta không thể tiếp xúc với hiện tại bằng một sự tập luyện hay cố gắng nào hết, nhưng bằng một thái độ buông thả tự nhiên, cho phép và quan sát những gì đang có mặt. Sự có mặt đòi hỏi một thái độ cởi mở và tiếp nhận. Chúng ta không thể nào vừa có mặt với hiện tại mà cũng lại vừa có một ý muốn làm cho nó khác đi; vì khi ta cố gắng thay đổi thực tại là ta không cho phép thực tại có mặt. Ngài Shantideva của thế kỷ thứ 8 có nói: “Chúng ta có mặt ở nơi này không phải để thay đổi cuộc đời, mà cuộc đời có mặt để thay đổi ta.” Khi ta có thể mở lòng ra với thực tại, những khổ đau có mặt sẽ giúp cho ta thấy được những dính mắc của mình, và chúng cũng giúp ta buông bỏ để trở lại sự trong sáng của mình. Thật ra chính những dằn vặt trên con đường ta đi giúp ta thấy được những gì mình cần phải buông xả. 66 https://thuviensach.vn Đầu sào trăm trượng Trong nhà Thiền có đưa ra hình ảnh của một người đang đứng trên đầu sào trăm trượng và bước tới thêm một bước nữa. Bách trượng can đầu tu tấn bộ, Thập phương thế giới thị toàn thân. (Đầu sào trăm thước thêm một bước, Mười phương thế giới hiện toàn thân.) Ta đừng ngồi yên mãi trên một chuyến xe chạy tới lui trên một con đường rầy xưa cũ. Hãy bước xuống đi thôi. Nếu trong cuộc sống mà ta không còn có những chọn lựa và thương ghét nữa thì cuộc sống này sẽ ra sao? Tất cả có sụp đổ hết chăng? Như người đứng trên đầu sào trăm trượng và bước thêm một bước nữa… Bạn biết không, tôi nghĩ nếu ta có rơi ngã thì thực tại này sẽ hứng đỡ mình. Đó là một nụ cười của người thân, một chiếc lá trong nắng, một lời chào hỏi, một giọt mưa trên con đường sỏi nhỏ, một bước chân tự tại… là những gì đang thật sự có mặt trong giờ phút này. Nếu có sụp đổ chăng thì đó có lẽ là một cái ta ảo tưởng của mình, và rồi có thể chăng, thế giới này sẽ hiển lộ được toàn chân… 67 https://thuviensach.vn Hạnh phúc một ngày một giờ Có lần tôi tham dự một buổi thiền trà trong một khóa tu. Buổi thiền trà do vị thầy hướng dẫn làm trà chủ, và có một vị trà giả phụ giúp ông trong việc pha và rót trà để mời những vị trà khách đến tham dự. Sau phần uống trà nghi lễ, vị trà chủ mời mọi người cùng chia sẻ, có thể là một bài thơ, một niềm vui, hay là một khó khăn nào đó nếu có. Đến phiên vị trà giả, chị chia sẻ: “Công việc của tôi là pha trà mời mọi người uống, mong tất cả được thưởng thức một tách trà thơm ngon.” Xong buổi thiền trà, sau khi mọi người đã ra về, vị thầy quay sang nói với người trà giả “Con nói như vậy là không đúng, đó không phải là ‘công việc’ mà phải là ‘niềm vui’ của mình mới đúng chứ!” Thiết thực hiện tại Trên con đường tu học của mình cũng vậy, tôi nghĩ đó phải là một niềm vui. Con đường của Phật dạy có hai yếu tố là thiết thực và hiện tại, hay nói một cách khác là nó có thể mang lại sự an vui cho ta ngay bây giờ và ở đây. Giáo lý của Phật dạy rất sâu sắc và nhiệm 68 https://thuviensach.vn màu, nhưng đừng vì thế mà chúng ta đánh mất đi yếu tố thiết thực hiện tại của nó. Có một câu chuyện vui kể về nhà hiền triết Nasrudin. Có lần vì gia cảnh túng thiếu nên ông Nasrudin phải đi buôn để kiếm thêm tiền. Nhà ông ở gần biên giới nên mỗi sáng ông cứ đi bộ sang xứ láng giềng và đến chiều thì ông cưỡi một con lừa đi về. Từ đó, ông trở nên giàu có hơn, nhà cửa xây cất rộng lớn hơn. Lính biên phòng nghi ngờ, nghĩ là ông mua bán thứ gì đó mà không khai báo để trả thuế, nên mỗi ngày khi ông trở về họ khám xét con lừa của ông cưỡi rất kỹ, xem ông có cất giấu một món hàng nào đó không. Nhưng ngày qua ngày, khám xét mãi họ vẫn không tìm thấy một điều gì khác thường. Cuối cùng, người lính biên phòng nói với Nasrudin: “Chúng tôi biết là ông buôn bán một thứ gì đó mà không khai báo, nhưng tìm không ra. Thôi bây giờ ông cứ nói thật đi, chúng tôi cũng chẳng làm khó dễ ông đâu.” Nasrudin quay sang nói nhỏ với người lính biên phòng: “Tôi buôn lừa!” Chúng ta cũng dễ giống như những người lính ấy, có thể vì lo tìm kiếm sâu xa quá mà quên nhìn thấy những gì ở ngay trước mắt. Ta vô tình đánh mất đi những niềm vui thiết thực hiện tại của mình. Bạn biết không, với một rừng kinh điển mênh mông, chúng ta có thể nghĩ rằng những điều Phật dạy rất 69 https://thuviensach.vn huyền bí, cao siêu, khó hiểu, khó thấy; nhưng thật ra chúng cũng rõ ràng ngay trước mắt ta. Tăng Chi Bộ Kinh kể rằng có một người ngoại đạo tên Sivaka đến hỏi Phật “Con nghe nói giáo pháp của ngài là rõ ràng ngay trước mắt. Thưa ngài, thế nào là rõ ràng ngay trước mắt?” Đức Phật đáp “Nếu nội tâm có tham, ông có biết ‘nội tâm ta có tham’; nội tâm không có tham, ông có biết ‘nội tâm ta không có tham’ chăng?” Ông Sivaka thưa: “Thưa có.” Phật bảo: “Này Sivaka, nội tâm có tham, ông có biết ‘nội tâm ta có tham’; nội tâm không có tham, ông có biết ‘nội tâm ta không có tham’. Như vậy, này Sivaka, pháp ấy là rõ ràng ngay trước mắt...” Chúng ta đâu cần phải tìm kiếm đâu xa xôi để chuyển hóa những muộn phiền và khó khăn của mình phải không bạn? Bình đẳng và bao dung Đức Phật dạy rằng chúng ta sẽ có nhiều niềm vui trong giờ phút hiện tại nếu ta biết nhìn lại và tiếp xúc với cái hay, cái đẹp của mình. Tôi nghĩ trong đạo Phật thì những cái hay và đẹp này không phải là sự tài giỏi, thông minh hoặc những thành đạt của ta, mà là ở tấm lòng của mình. 70 https://thuviensach.vn Trong chúng ta ai cũng có một tấm lòng ấy. Bạn nghĩ đi, những khi ta làm một việc tốt, dầu không ai biết đến, nhưng mình cũng cảm thấy an vui; khi nghe kể những hoàn cảnh bất hạnh, ta cảm thấy thương xót và muốn chia sẻ, giúp đỡ; mỗi khi làm một việc gì không tốt, ta cảm thấy bứt rứt, khó chịu. Chúng ta cảm nhận được những điều ấy là vì trong ta, tự bản chất, có những hạt giống tốt lành rất lớn. Ngày xưa, Đức Phật đã giúp cho biết bao nhiêu người, từ bậc vua chúa, tu sĩ, cho đến những hạng thấp nhất trong xã hội. Tiếp xúc với ai Phật cũng nhìn thấy được cái bản chất hay đẹp, những hạt giống thiện lành đang có mặt sẵn trong tất cả mọi người. Có một lần, trên đường đi, A Nan gặp một cô thiếu nữ đứng bên cạnh một giếng nước, ngài đến gần và xin cô ta một bát nước. Cô thiếu nữ vừa thấy ngài A Nan đến vội tránh xa ra và nói rằng: “Thưa ngài, tôi thuộc giai cấp hạ tiện, tôi không có quyền cúng dường nước cho ngài, tôi sợ sẽ làm ô uế ngài.” A nan nhìn cô thiếu nữ và nói rằng: “Tôi đâu có hỏi hay xin địa vị, giai cấp của cô đâu. Tôi chỉ muốn hỏi xin cô nước thôi.” Lời nói của ngài A Nan thật bao dung quá phải không bạn. Chúng ta nhiều khi cũng giống như cô thiếu nữ ấy, có những quá khứ, có những việc xưa cũ mà 71 https://thuviensach.vn mình cứ ôm ấp và giữ chặt mãi khiến ta không còn có thể tiếp xúc được với niềm vui hiện tại. Empty your cup of suffering Có lần, thiền sư Nan-in tiếp một vị giáo sư đại học đến để tham vấn về Thiền. Nan-in rót trà mời khách, ông rót đầy tách của vị giáo sư, và cứ tiếp tục rót thêm. Vị giáo sư nhìn trà tràn ra ngoài cho đến lúc ông không nhịn được nữa: “Thưa ngài, tách trà đã đầy tràn ra ngoài rồi, không còn thêm được nữa!” “Như là tách trà này,” Nan-in nói, “nếu ông đã có đầy ý niệm và thành kiến rồi, làm sao tôi có thể chỉ gì thêm cho ông nữa. Ông hãy đổ sạch tách của ông đi!” Tôi nghĩ lời khuyên của ngài Nan-in cũng có thể áp dụng cho vấn đề hạnh phúc của chúng ta nữa. Hạnh phúc sẽ không thể có mặt nếu tách trà của mình còn đầy những muộn phiền. Thật ra chúng ta cũng đâu cần phải đi tìm kiếm hay xây dựng một trạng thái hạnh phúc nào mới lạ đâu, điều chúng ta cần chỉ là biết buông bỏ mà thôi. Ta buông bỏ những ganh tỵ, tham lam, nhỏ nhoi của mình. Có người nghĩ rằng nếu mình bỏ hết rồi thì ta sẽ còn lại gì đây? Nhưng ta đâu phải chỉ là những tham lam, giận hờn thôi đâu! Chúng là gốc rễ của khổ đau, thật ra ta chỉ buông bỏ những nguyên nhân của khổ đau mà thôi. Hễ không cái này thì là có 72 https://thuviensach.vn cái kia. Không mưa thì nắng, không bóng tối thì ánh sáng, không khổ đau thì hạnh phúc, không có giận hờn thì ta sẽ có niềm vui. Buông cái này thì ta sẽ được cái kia. Bạn biết không, nếu ta cứ cầm mãi một tách trà trên tay thì dầu có nhẹ đến đâu rồi nó cũng sẽ trở thành nặng. Nếu ta không đặt tách trà xuống thì làm sao mình có thể nhặt một chiếc lá thu, viết một bài thơ, hứng một hạt mưa, hay nắm tay một người thân. Nếu một tay ta cứ nắm chặt vào khổ đau bên này thì dù có cố với mấy ta cũng sẽ không thể nào chạm được hạnh phúc phía bên kia. Buông bỏ là để giúp ta có khả năng đi tới, nhờ buông thả khổ đau mà ta tiếp xúc được với hạnh phúc đang có mặt. Trong kinh có một danh từ chuyên môn gọi là kiết sử hay nội kết (samyojana). Chúng là những nút thắt, những khối vui buồn, khổ đau được kết tụ lại trong lòng ta theo ngày tháng. Trong chúng ta ai cũng có một số những muộn phiền hoặc khó khăn nào đó. Tôi thấy đôi khi muốn mở những nút thắt ấy, ta cũng không cần tìm cách tháo gỡ chúng ra, mà chỉ cần đừng cột chặt thêm vào nữa mà thôi. Sự sống là một dòng sông linh động, nó luôn trôi chảy và biến đổi, không có một hờn giận, muộn phiền nào sẽ còn mãi nếu ta thôi đừng ôm chặt nó lại. Đừng nhốt sự sống của mình vào một tách 73 https://thuviensach.vn nước nhỏ bé. Nước nếu bị cô đọng thì dầu trong mát đến đâu cũng sẽ trở thành nước ao tù. Hãy để cho nó được tiếp tục lưu chuyển, để ta có thể tiếp nhận được một hạnh phúc mới của ngày hôm nay. Ánh xuân về trên đóa hoa tươi Trên con đường tu học, ta ý thức rằng trong giây phút hiện tại này, chúng ta có thể tiếp xúc được với niềm vui, nếu mình muốn. Chúng ta không phải ai cũng đang có hạnh phúc, nhưng đa số chúng ta ai cũng đang có những điều kiện của hạnh phúc. Nếu chúng ta vẫn còn sức khỏe, vẫn còn nhìn thấy được trời xanh mây trắng, vẫn còn bước đi được trên con đường nhỏ… đó là những điều kiện của hạnh phúc. Tôi nghĩ, nếu sự tu học của mình có hay hơn người khác chăng là ở chỗ mình đã thực tập ý thức điều này được bao nhiêu mà thôi. Tôi nhớ đến bài thơ của Tế Hanh: “Nếu không có hạnh phúc một đời Thì tìm hạnh phúc một năm một tháng Nếu không có hạnh phúc một năm một tháng Thì tìm hạnh phúc một ngày một giờ Sáng nay Tôi tìm thấy hạnh phúc 74 https://thuviensach.vn Sau một đêm yên giấc Tôi nhìn thấy ánh xuân về Trên một đóa hoa tươi.” Nếu mình có được hạnh phúc trong một ngày một giờ thì ta cũng sẽ có hạnh phúc trong một đời, phải không bạn. Vì đời sống cũng chỉ làm bằng ngày hôm nay, và hạnh phúc cũng có thể rất đơn sơ như một sợi nắng vàng trên đóa hoa tươi của buổi sáng này... 75 https://thuviensach.vn Đừng xem dự báo thời tiết Ai cũng biết lo xa và chuẩn bị cho ngày mai. Trước khi đi đâu, ta thường xem những dự báo thời tiết để biết mình cần nên sửa soạn như thế nào. Trong cuộc sống cũng vậy, ta muốn đoán trước được những gì có thể xảy ra để mình hành xử cho thích ứng. Một người bạn thân kể rằng nhiều năm trước chị có lần bị trộm vào nhà lục tung hết đồ đạc, tuy không mất gì quý giá, nhưng sau lần đó, chị gắn trong nhà một hệ thống báo động. Trước khi ra khỏi nhà, hay mỗi đêm trước khi đi ngủ, chị mở hệ thống báo động lên để bảo vệ hết những lối ra vào. Chị kể, có những đêm khuya thức dậy, nhìn ánh đèn nhỏ tí của hệ thống vẫn sáng, không gian yên lặng, chung quanh mọi người đều ngủ yên, chị cảm thấy mình rất có an ninh. Nhưng chị chợt nghĩ đến trong cuộc sống, dầu mình có dự đoán và chuẩn bị đến đâu, đời sống bao giờ cũng có những đổi thay bất ngờ mà không ai có thể bảo vệ cho ta được, như tuổi già, tai nạn, bệnh tật… Chúng đến tuy thầm lặng nhưng xảy ra lại rất bất ngờ, chỉ trong phút chốc. Chị nói ánh đèn leo lét bé tí kia cũng chỉ là một ảo tưởng mà thôi. 76 https://thuviensach.vn Tôi nghĩ, trong cuộc sống có lẽ ta cũng không cần phải đoán biết được ngày mai, vì đó cũng là một chuyện không tưởng. Đôi khi, ta chỉ cần tập tiếp xúc với những gì xảy ra trong giờ phút hiện tại cho thật trọn vẹn mà thôi, và nhờ vậy mà mình lại thật sự có được nhiều hạnh phúc hơn. Tôi có đọc được một bài viết này của anh Pico Iyer. Anh là một nhà văn đã du hành khắp nơi, và thường viết về đời sống ở các tu viện Phật giáo xa xôi khắp nơi trên thế giới. Có người gọi đùa anh là “Thomas Merton on a frequent flier pass.” Anh chia sẻ như sau: Đừng xem những dự báo thời tiết “Tôi đã học được là không bao giờ đọc những đoạn toát yếu in ngoài bìa những quyển sách mà tôi cầm lên. Tôi không đọc những bài điểm sách hoặc phê bình cho đến khi nào tôi đã đọc xong quyển sách, hay xem xong truyện phim ấy. Không phải là tôi không tin những gì người ta viết, mà tôi không tin tâm ý mình có thể sử dụng những dữ kiện ấy có ích. Tôi khám phá ra rằng tâm ý ta rất tài giỏi trong việc biến một vấn đề thật đơn giản và rõ ràng thành một cái gì phức tạp và rắc rối. Nó có thể lấy một chi tiết nhỏ nhặt nhất và dựng lên thành một tấn tuồng hoặc một thế giới tưởng tượng đầy màu sắc. Tôi không muốn nghe kể về cuộc đời của cô Anne Frank trước khi gặp cô, vì nếu không thì tôi sẽ chỉ gặp 77 https://thuviensach.vn một hình ảnh chủ quan của một người khác về cô, thay vì là cái thực tại đầy mới lạ và kỳ diệu của chính Anne Frank. Người Phật tử nào cũng biết được điều đó, tôi nghĩ vậy, nhưng cũng phải mất một thời gian dài tôi mới học được bài học ấy. Nhiều năm trước đây, tôi có rủ một người bạn lâu năm về một tu viện rất tuyệt vời mà tôi tìm được. Nơi ấy rất thích hợp với một cuộc sống ẩn dật và tĩnh tâm. Tôi kể với người bạn mình: ‘Khi anh bước chân về đến đó rồi thì tất cả những suy nghĩ về quá khứ và tương lai sẽ rơi rụng hết. Anh sẽ hoàn toàn có mặt trong giây phút hiện tại, và sống giữa một vùng đại dương của sóng nước và các vì tinh tú. Anh sẽ cảm thấy mình tan biến đi và trở thành rộng lớn, mênh mông như vũ trụ chung quanh mình. Nơi ấy không có muộn phiền, không có lo nghĩ, vì dường như là có một cái gì đó thanh lọc hết những điều bất tịnh trong ta.’ Lẽ dĩ nhiên là người bạn rất phấn khởi vì những lời diễn tả của tôi, anh rất muốn về thử nơi ấy. Anh gọi ghi danh trước mấy tháng, và chọn cùng thời gian mà tôi cũng sẽ về nơi đó. Tôi về đến tu viện trước anh. Mỗi sáng thức dậy, giữa sự thinh lặng và chờ đợi người bạn đến, tôi đã nhìn mọi vật với đôi mắt của anh ta. Tôi cầu nguyện - mặc dù tôi ít khi cầu nguyện - cho những ngày ở đây trời sẽ luôn được trong xanh và thời tiết ấm áp 78 https://thuviensach.vn hơn. Tôi lo lắng - mặc dù nơi này ta không thể nào lo âu được - rằng nó sẽ bị ồn ào hơn bình thường, hoặc là một vị thầy nào đó không dễ thương sẽ đứng bán hàng trong tiệm sách... Tôi lo rằng con đường lên đây sẽ bị đóng, hoặc là sẽ có những nhóm học sinh ồn ào ghé sang thăm. Tôi bắt đầu sợ rằng nơi này sẽ không giống với một nơi mà người bạn đã tưởng tượng qua sự diễn tả của tôi. Ngày này sang ngày khác, ngay trong một sự tĩnh lặng ngời sáng, tôi đã tự đẩy mình ra khỏi cái không gian nhiệm màu ấy bằng cách sống trong sự tưởng tượng của tôi về những phản ứng của người bạn, thay vì là có mặt ngay trong giây phút hiện tại này. Tôi làm hư hao cõi cực lạc của tôi, trong khi cứ lo sợ rằng nó sẽ không phải là của anh ta. Lẽ dĩ nhiên, sự đời bao giờ cũng vậy, vào những ngày cuối của tôi sau hai tuần ở nơi ấy, người bạn gọi lên và hủy bỏ chuyến đi của anh. Tôi chợt hiểu rằng những diễn tả của tôi về nơi ấy không hề làm người bạn cảm thấy sự tĩnh lặng của anh bớt đi chút nào, hay có gì là thiếu thốn (vì anh đã không bao giờ lên tu viện), nhưng nó lại đã làm cho tôi mất mát khá nhiều. Đó chỉ là một ví dụ nhỏ, nhưng qua những điều nhỏ nhặt ấy mà tôi kinh nghiệm được những sự dính mắc rất tức cười của mình. Đa số những lần tôi lo âu hay 79 https://thuviensach.vn bực mình về một buổi hẹn nào đó thì người ta lại hủy bỏ nó. Đa số khi tôi lo sợ về một việc gì sắp sửa đến thì nó lại không bao giờ xảy ra. Tôi thấy rằng thật ra tôi không cần phải thay đổi thế giới này, mà tôi chỉ cần ý thức được ảnh hưởng của tâm ý tôi đối với những gì xảy ra mà thôi. Tôi không đọc những bản tin dự báo thời tiết, tôi cũng ít mở máy tính xách tay của mình lên, vì tôi biết rằng tất cả những bản tin ngắn, kiến thức vụn vặt, trò tiêu khiển, những xao lãng, những học thuyết vĩ đại, và bao nhiêu là những dữ kiện khác... đang chờ đợi tôi nơi đó. Chúng không phải là những gì tôi đã mơ tưởng khi mình còn bé, háo hức giở những trang từ điển bách khoa hay lật từng trang sách thơm. Ngày nay, đối với tôi, không-biết-gì lại là một trạng thái rất hạnh phúc mà tôi biết. Cho dù ngày mai này trời sẽ ngập tuyết, hay là một bình minh rực rỡ, mỗi giây phút xảy ra cũng sẽ đều là một sự kiện mới lạ và nhiệm màu. Bạn biết không, không đọc những tiên đoán thời tiết lại chính thật là một cách chắc chắn nhất để tôi nhận thấy rằng đa số, mặc dù không phải hết tất cả, những ngày sắp tới đều là những ngày nắng đẹp.” 80 https://thuviensach.vn