Cẩm Nang Kỹ Thuật Nhân Giống Cây Trồng: Gieo Hạt - Chiết Cành - Giâm Cành - Ghép Cành

🔙 Quay lại trang tải sách pdf ebook Cẩm Nang Kỹ Thuật Nhân Giống Cây Trồng: Gieo Hạt - Chiết Cành - Giâm Cành - Ghép Cành - Tập 1 Ebooks Nhóm Zalo https://thuviensach.vn https://thuviensach.vn https://thuviensach.vn Héi ®ång chØ ®¹o xuÊt b¶n Chñ tÞch Héi ®ång TS. NguyÔn thÕ kû Phã Chñ tÞch Héi ®ång TS. NguyÔn Duy Hïng Thμnh viªn ts. NguyÔn an tiªm Ts. KhuÊt duy kim h¶i NguyÔn vò thanh h¶o 2 https://thuviensach.vn https://thuviensach.vn https://thuviensach.vn Lêi nhμ xuÊt b¶n Nh÷ng n¨m gÇn ®©y, nhê ®−îc h−ëng lîi tõ c¸c chÝnh s¸ch −u ®·i, nhÊt lμ vay vèn, ®Êt ®ai, khoa häc kü thuËt,... nªn khu vùc n«ng nghiÖp, n«ng d©n, n«ng th«n nãi chung vμ n«ng d©n nãi riªng ®· cã ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó ®Çu t− ph¸t triÓn m¹nh c¸c m« h×nh kinh tÕ v−ên, ®em l¹i thu nhËp cho ng−êi d©n. Tuy nhiªn, cßn mét sè ng−êi d©n ch−a cã nhiÒu kiÕn thøc còng nh− am hiÓu s©u vÒ kü thuËt nh©n gièng c©y trång nh−: gieo h¹t, chiÕt cμnh, gi©m cμnh vμ ghÐp cμnh, mμ hoμn toμn ®ang khai th¸c tõ tù nhiªn lμm c¹n kiÖt nguån tμi nguyªn, bÞ ®éng vÒ nguyªn liÖu,... ChÝnh v× vËy, viÖc h−íng dÉn kü thuËt nh©n gièng c©y trång cho bμ con n«ng d©n hiÖn nay lμ yªu cÇu mang tÝnh thùc tiÔn vμ cÊp thiÕt. Nh»m gióp b¹n ®äc còng nh− bμ con n«ng d©n cã thªm tμi liÖu vÒ c¸c kü thuËt nh©n gièng c©y trång, Nhμ xuÊt b¶n ChÝnh trÞ quèc gia - Sù thËt phèi hîp víi Nhμ xuÊt b¶n N«ng nghiÖp xuÊt b¶n 5 https://thuviensach.vn cuèn s¸ch CÈm nang kü thuËt nh©n gièng c©y trång: Gieo h¹t - ChiÕt cμnh - Gi©m cμnh - GhÐp cμnh do PGS.TS. NguyÔn Duy Minh biªn so¹n. Cuèn s¸ch gåm 7 ch−¬ng ®−îc chia thμnh hai tËp: TËp 1 - tõ Ch−¬ng I ®Õn Ch−¬ng III vμ TËp 2 - tõ Ch−¬ng IV ®Õn Ch−¬ng VII, giíi thiÖu vÒ c¸c dông cô vμ thiÕt bÞ, vËt liÖu phôc vô cho c«ng viÖc nh©n gièng; c¸ch nh©n gièng tõ rÔ, th©n, l¸; h−íng dÉn c¸ch ghÐp c©y vμ c¸ch ch¨m sãc c©y trång... §Ó b¹n ®äc tiÖn theo dâi, TËp 1 cña cuèn s¸ch ®−îc s¾p xÕp theo tr×nh tù sau: - Ch−¬ng I: Dông cô vμ chuÈn bÞ vËt liÖu; - Ch−¬ng II: Nh©n gièng tõ h¹t gièng; - Ch−¬ng III: Nh©n gièng tõ rÔ c©y; Xin giíi thiÖu TËp 1 cña cuèn s¸ch víi b¹n ®äc. Th¸ng 10 n¨m 2012 Nhμ xuÊt b¶n ChÝnh trÞ quèc gia - sù thËt6 https://thuviensach.vn LêI NãI §ÇU Kinh tÕ v−ên (v−ên gia ®×nh, v−ên −¬m) gi÷ vai trß quan träng trong nÒn n«ng, l©m nghiÖp n−íc ta. V−ên ®· mang l¹i nguån kinh tÕ thu nhËp ®¸ng kÓ cho ng−êi lμm v−ên. C¸c lo¹i qu¶ lμ nguån dinh d−ìng, nguån vitamin quý gi¸; c¸c lo¹i hoa, c©y c¶nh gãp phÇn t« ®Ñp ®êi sèng h»ng ngμy cña con ng−êi; c¸c c©y trong v−ên cßn cung cÊp gç cho x©y dùng vμ nguyªn liÖu cho nhiÒu ngμnh s¶n xuÊt kh¸c... C¸c kü thuËt nh©n gièng c©y trång: gieo h¹t, chiÕt cμnh, gi©m cμnh vμ ghÐp cμnh... lμ c¸c biÖn ph¸p truyÒn thèng vÉn ®−îc sö dông lμm c¬ së ®¶m b¶o më réng nguån gièng c©y míi, c¶i thiÖn chÊt l−îng vμ n©ng cao s¶n l−îng c©y trång. Tuy nhiªn, ®Ó hiÓu vμ n¾m v÷ng c¸c kü thuËt ®ã trªn c¬ së khoa häc còng nh− cñng cè vμ ph¸t triÓn c¸c kinh nghiÖm nh©n gièng c©y trång, cÇn ®i s©u vμ bæ sung cho ngμy cμng hoμn thiÖn lμ mét yªu cÇu vμ ®ßi hái cña ng−êi lμm v−ên. Cuèn s¸ch gåm 7 ch−¬ng vμ chia thμnh 2 tËp: TËp 1: tõ ch−¬ng I ®Õn ch−¬ng III; TËp 2: tõ ch−¬ng IV ®Õn ch−¬ng VII. 7 https://thuviensach.vn Ch−¬ng I giíi thiÖu vÒ c¸c dông cô vμ thiÕt bÞ vËt liÖu phôc vô cho c«ng viÖc nh©n gièng c©y trång; c¸c ch−¬ng II, III, IV, V,... giíi thiÖu c¸ch nh©n gièng tõ rÔ, th©n, l¸, ghÐp cμnh... Hy väng r»ng víi néi dung nh− trªn, cuèn s¸ch cã thÓ gióp cho c¸c kü thuËt viªn n«ng, l©m nghiÖp, c¸c b¹n yªu thÝch nghÒ lμm v−ên, bμ con n«ng d©n vμ b¹n ®äc t×m hiÓu vμ thùc hiÖn s¸ng t¹o nh©n vμ lai t¹o gièng míi, trao ®æi kinh nghiÖm vμ lμm phong phó c¸c kiÕn thøc vÒ nghÒ lμm v−ên. Cuèn s¸ch biªn so¹n lÇn ®Çu, cßn cã nhiÒu ®iÓm cÇn ®Ò cËp vμ bæ sung. RÊt mong b¹n ®äc ®ãng gãp ý kiÕn cho cuèn s¸ch ngμy mét hoμn thiÖn vμ thùc sù cã Ých cho ng−êi lμm v−ên. T¸c gi¶ 8 https://thuviensach.vn Ch−¬ng I DôNG Cô Vμ CHUÈN BÞ VËT LIÖU 1. DôNG Cô Vμ THIÕT BÞ §Ó nh©n gièng c©y cÇn cã mét diÖn tÝch lμm viÖc s¹ch sÏ vμ ng¨n n¾p, ®ñ c¸c dông cô vμ thiÕt bÞ tèt vμ phï hîp víi c«ng viÖc, thùc hiÖn c¸c quy tr×nh mét c¸ch nghiªm ngÆt. NÕu kh«ng sÏ mÊt kh¸ nhiÒu thêi gian t×m kiÕm dông cô vËt liÖu, lμm h¹n chÕ hiÖu qu¶ lμm viÖc. Phôc vô cho thao t¸c nh©n gièng nhÊt thiÕt ph¶i cã c¸c lo¹i dao, kÐo c¾t c©y, giÇm trång ®ñ s¾c; ph©n ñ thÝch hîp; mét sè chËu trång c©y víi kÝch cì kh¸c nhau, cïng mét lo¹t c¸c dông cô, phô tïng ®Ó thùc hiÖn c«ng viÖc víi sù chÝnh x¸c, kh«ng nhÇm lÉn khi xö lý vμ tiÕn hμnh nh©n gièng. §Ó tr¸nh kh«ng lμm t−íc r¸ch c©y khi nh©n gièng, ph¶i chó ý dïng dao c¾t, dao c¹o s¾c, tiÕn hμnh c«ng viÖc trªn mét tÊm kÝnh s¹ch sÏ. Kh«ng c¾m th¼ng ®o¹n cμnh vμo ®Êt ph©n mμ ph¶i dïng giÇm hay mét c¸i dïi t¹o lç råi míi ®Æt cμnh c©y vμo lç ®ã. C¸c giÇm, dïi ph¶i cã kÝch th−íc phï hîp víi kÝch th−íc ®o¹n th©n, cμnh c©y muèn nh©n gièng. 9 https://thuviensach.vn CÇn chuÈn bÞ mét bμn lμm viÖc thÝch hîp víi c«ng viÖc cña ng−êi lμm v−ên: chiÒu cao hîp lý cña bμn ph¶i thÊp h¬n bμn tay khi ®Ó c¸nh tay vu«ng gãc víi th©n ®Ó tay lμm viÖc trªn mÆt bμn ®−îc dÔ dμng. N¬i lμm viÖc ph¶i ®Çy ®ñ ¸nh s¸ng. Sau khi lμm viÖc, dông cô ph¶i lμm s¹ch vμ ®Ó ®óng vμo vÞ trÝ quy ®Þnh. C¸c dông cô vμ thiÕt bÞ th−êng dïng: - Dao (1), c¸c l−ìi dao c¹o cì lín (2), kÐo c¾t c©y (3). - §¸ mμi (4) - DÇu b«i tr¬n (5) - GiÎ lau s¹ch (6) - ChÊt hoμ tan (7) - GiÊy nh¸m (8) - TÊm gç nÐn chÆt ®Êt c¸c lo¹i (9) - C¸c lo¹i giÇm (10) - C¸c sμng r©y ®Êt, ph©n cã lç 3mm (11) - C¸c nh·n, bót ch× ghi vμ tÊm thiÕc máng (12) 10 https://thuviensach.vn - Sæ ghi chÐp (13) - Tói ni l«ng c¸c lo¹i (14) - C¸c lo¹i d©y buéc (15) - C¸c que b»ng tre dμi 30-40 cm lμm chç tùa (cäc) cho cμnh c©y (16) - B×nh phun n−íc lμm −ít l¸, th©n (b×nh phun s−¬ng) (17) 11 https://thuviensach.vn - B×nh t−íi (18) - ChÊt diÖt nÊm (19) - ChÊt diÖt cá (20) - C¸c chÊt kÝch thÝch ra rÔ (21) - C¸c b¶n kÝnh ®Ó che phñ chËu gieo hay chËu −¬ng c©y (22) vμ (23) - C¸c lo¹i chËu ®Ó gieo h¹t hay −¬ng c©y (24) vμ (25) - Ph©n vμ ®Êt trén lÉn (26) - Ph©n bãn d¹ng láng (dung dÞch) (27). 2. §IÒU CHØNH M¤I TR¦êNG Muèn nh©n gièng mét lo¹i c©y nμo ®ã, tr−íc hÕt cÇn b¶o ®¶m cho cho bé phËn c©y ®ã (h¹t, hom c©y...) ®−îc sèng cho ®Õn khi t¹o nªn c©y míi. Ngay tõ lóc ®Çu nÕu ta ®Æt c¸c bé phËn c©y tèt trong m«i tr−êng ®−îc ®iÒu chØnh thÝch hîp, quy tr×nh t¸i t¹o vμ h×nh thμnh bé phËn c©y míi sÏ ®−îc nhanh chãng, tr¸nh ®−îc c¸c rñi ro. Khi nh©n c©y hay gieo h¹t, th−êng chó ý 2 lo¹i m«i tr−êng: (1) m«i tr−êng khÝ cÇn quan t©m 4 yÕu tè: ®é Èm, nhiÖt ®é, c©n b»ng khÝ vμ ¸nh s¸ng mμ c©y thu nhËn; (2) m«i tr−êng ®Êt hay ph©n trén ®Êt (®Êt - ph©n) còng cÇn chó ý 4 yÕu tè: nhiÖt ®é, ®é Èm, sù tho¸ng khÝ cña ®Êt vμ c¸c ph¶n øng ho¸ häc ®Êt (axit hay kiÒm). 12 https://thuviensach.vn Mét m«i tr−êng lý t−ëng cho c©y bao gåm c¸c ®Æc tÝnh sau: ®é Èm bÞ hao hôt tèi thiÓu; nhiÖt ®é kh«ng khÝ lu«n duy tr× m¸t; ¸nh s¸ng ®Çy ®ñ ®Ó c©y cã thÓ quang hîp tèt; ®¶m b¶o c©n b»ng khÝ gi÷a m«i tr−êng ®Êt vμ kh«ng khÝ; tho¸t n−íc tèt; nhiÖt ®é cña ®Êt vμ ®Êt - ph©n Êm; ®Êt mang ®Æc ®iÓm axit/kiÒm = trung tÝnh. 2.1. C¸c khung l¹nh (hép l¹nh) Ta cã thÓ ®iÒu chØnh b−íc ®Çu trong mét m«i tr−êng l¹nh: lμ khung kÝnh kh«ng ®¸y, cã n¾p che b»ng kÝnh (hay nil«ng trong suèt) óp trªn ®Êt b×nh th−êng. Víi d¹ng hép nμy lμm t¨ng nhiÖt ®é ®Êt, h¹n chÕ c¸c biÕn ®éng nhiÖt ®é, duy tr× ®−îc ®é Èm vμ ®¶m b¶o ¸nh s¸ng lät vμo. Víi hÖ thèng nμy cã thÓ ®¶m b¶o nh©n gièng mét sè l−îng lín c¸c hom c©y. Sù bÊt lîi chñ yÕu cña kiÓu khung nμy lμ khi ¸nh s¸ng chiÕu m¹nh (lóc n¾ng to), m«i tr−êng kÝn dÔ t¨ng nhiÖt ®é, do ®ã ph¶i th«ng khÝ (n©ng cao c¸c n¾p ®Ëy) ®Ó gi¶m nhiÖt ®é, ®é Èm do ®ã còng bÞ gi¶m mÊt mét phÇn. ViÖc ®iÒu chØnh cÇn cho qu¸ tr×nh quang hîp. Trong thùc tÕ kiÓu khung l¹nh "Hμ Lan" lμ thÝch hîp. §ã lμ khung kÝnh cã kÝch th−íc 1,50 × 0,75m. Cã thÓ ®Æt trªn nÒn ®Êt ph¼ng cao 30cm víi ®é nghiªng vÒ phÝa nam (nÒn thÊp ®i cßn 22,5cm). C¸c khung ®Æt c¸ch nhau 1,45m. 13 https://thuviensach.vn 2.2. Nhμ kÝnh §Ó gãp phÇn b¶o ®¶m m«i tr−êng sèng cña c©y, ta dïng nhμ kÝnh víi c¸c thiÕt bÞ t−¬ng ®èi hoμn chØnh ®Æt trªn mÆt ®Êt hay treo trªn kh«ng. Nã bao gåm c¸c khung gç hay khung kim lo¹i ®−îc lμm ch¾c ch¾n ®Ó chèng ®æ khi giã to. Bªn trong nhμ kÝnh cã thÓ ®Æt c¸c hép phñ kÝnh, cã thiÕt bÞ ®Ó lμm Êm, t¨ng nhiÖt ®é khi cÇn nh©n gièng c©y, c¸c khu trång c©y trang trÝ cho néi thÊt nhμ ë (dïng c¸c ®iÖn trë n»m trong ®Êt, phñ líp c¸t lªn trªn... cã bé ®iÒu nhiÖt gióp ®iÒu chØnh chÝnh x¸c nhiÖt ®é khi cÇn). 2.3. M¸y phun s−¬ng mï Dïng ®Ó ®iÒu chØnh tù ®éng ®é Èm mong muèn. 14 https://thuviensach.vn Cô thÓ lμ khi mÆt trêi chiÕu s¸ng, nhiÖt ®é kh«ng khÝ lªn cao nh−ng nhiÖt ®é ®Êt vμ nhiÖt ®é ®Êt - ph©n vÉn kh«ng thay ®æi. Nguån n−íc ®Æt ë n¬i nh©n gièng cã nguån ®iÖn chiÕu s¸ng vμ m¸y phun s−¬ng mï ®iÒu chØnh ®é Èm. 2.4. C¸c nhμ kÝnh mini (nhá) Nhμ kÝnh nhá lo¹i nμy cã d¹ng c¸c lång, c¸c chuång thuû tinh x¸ch tay dïng bªn trong nhμ, ®Æt ë n¬i ®Çy ®ñ ¸nh s¸ng. Th−êng dïng mét ®¸y b»ng b«ng thuû tinh, bªn trong ®Ó c¸c sîi d©y ®iÖn lμm nãng vμ mét bé phËn ®iÒu nhiÖt. Trªn m¸i lîp c¸c chÊt liÖu chèng thÊm. Khi −¬m hay trång c©y trong c¸c nhμ kÝnh nhá nμy vμo mïa ®«ng nhiÖt ®é thÊp vÉn b¶o ®¶m c©y sinh tr−ëng tèt. 2.5. C¸c lång, hép b»ng chÊt dÎo Lo¹i hép, lång nμy cã gi¸ thμnh thÊp, kh«ng qu¸ tèn kÐm, l¹i ®¬n gi¶n... mμ vÉn b¶o ®¶m ®−îc kÕt qu¶ 15 https://thuviensach.vn −¬m hay nh©n gièng. Dïng polyetylen trong suèt trïm lªn c¸c khung (b»ng tre, kim lo¹i) ®· lμm s½n, óp lªn c¸c chËu hay miÕng ®Êt −¬m, gieo c©y. Cã thÓ bao tõng chËu hay óp lªn tõng c©y tuú theo kÝch th−íc, c©y. C¸c khung s¾t lμm thμnh khung d¹ng c¸c lång, lÒu, sau ®ã chôp polyetylen råi buéc hai ®Çu l¹i ®¶m b¶o ®é Èm vμ nhiÖt ®é. Khi cÇn ®iÒu chØnh, chØ cÇn th¸o hë tÊm polyetylen. 3. DAO C¾T §©y lμ dông cô quan träng trong nh©n gièng c©y. Tuú lo¹i c«ng viÖc mμ chän lo¹i dao c¾t thÝch hîp. Trong trång v−ên, th−êng chän lo¹i dao cã träng l−îng trung b×nh, l−ìi thÐp s¾c. Nh−ng khi dïng trong ghÐp c©y th× chän dao nÆng h¬n. ë cuèi c¸n dao cã mét l−ìi tï dïng t¸ch vá c©y khi ®Æt m¾t ghÐp. Víi c¸c hom c©y cøng th× dïng lo¹i dao c¹o. Muèn c¾t mét cμnh cøng, ®Ó cμnh bªn tay tr¸i, l−ìi dao ®Ó d−íi cμnh vμ ngãn c¸i phÝa trªn cμnh. C¾t nghiªng cμnh vμ gi÷ qu·ng c¸ch cÇn c¾t n»m gi÷a ngãn c¸i vÒ l−ìi dao. L−ìi dao cã thÓ s¾c mét bªn hoÆc c¶ 2 bªn. Th−êng mét con dao cã gi¸ ®¾t th× chÊt l−îng l−ìi dao cμng tèt. Mét l−ìi dao thÐp tèt dïng ®−îc trong thêi gian dμi. 16 https://thuviensach.vn C«ng dông cña dao rÊt nhiÒu: "Cã tíi hμng ngμn c«ng dông". Mét con dao nhÝp ®èi víi lμm v−ên cã thÓ lμm ®−îc kh¸ nhiÒu viÖc. Khi dïng dao c¾t mét cμnh c©y, nhùa c©y vμ c¸c chÊt hoμ tan trong c©y sÏ tiÕt ra, ph¶i lμm s¹ch b»ng mét giÎ s¹ch tÈm c¸c dung m«i hoμ tan nh− Ðt x¨ng, tetraclorua, cacbon hay giÊy mÞn. - C¸c lo¹i dao hay dïng: (1) (2) (3) (1). Lo¹i dao cã thÓ gËp vµo ®−îc; (2). Lo¹i dao cã l−ìi cè ®Þnh ë c¸n; (3). Lo¹i dao ghÐp cã phÇn ®u«i ng¾n ®Ó t¸ch vá. - Mμi dao s¾c: (1a). §æ mét Ýt dÇu trªn mÆt nh¸m cña ®¸ mμi. L−ìi dao nghiªng ®−îc gi÷ mét gãc x¸c ®Þnh so víi mÆt ®¸ mμi. 17 https://thuviensach.vn (1b). §−a nhÑ nhμng l−ìi dao trªn mÆt nh½n cña ®¸ mμi nhiÒu l−ît ®¶m b¶o l−ìi dao ph¼ng, mÞn, s¾c. (2). L−ìi dao 2 mÆt b»ng: ®−a ®Òu trªn mÆt ®¸ mμi nhiÒu lÇn. §−a chuyÓn l−ìi dao khi mμi suèt chiÒu dμi cña ®¸ mμi ®Ó ®¶m b¶o sù ®ång ®Òu bÒ mÆt l−ìi dao. Trªn thÞ tr−êng còng cã c¸c lo¹i ®¸ mμi mÆt h¬i cong, kÝch cì bÐ nh−ng sö dông khã h¬n, do ®ã theo tËp qu¸n th−êng dïng lo¹i ®¸ mμi cã bÒ mÆt ph¼ng. (1a) (1b) (2) 4. KÐO C¾T CμNH C¢Y Con dao s¾c lμ mét dông cô tèt cho ng−êi lμm v−ên. Tuy vËy kÐo c¾t cμnh c©y ®−îc sö dông cã 18 https://thuviensach.vn hiÖu qu¶ trong tr−êng hîp muèn c¾t ng¾n cμnh c©y, bëi nã tiÖn, nhanh vμ dÔ sö dông. Víi kÐo c¾t cμnh c©y ta cã thÓ c¾t cμnh ë bÊt kú vÞ trÝ nμo dï cμnh cã cøng vμ ch¾c mét chót vÉn dÔ dμng vμ thuËn tiÖn kh«ng lμm cho cμnh bÞ t−íc vá hay giËp. Cã mét sè lo¹i kÐo c¾t cμnh c©y: KÐo kiÓu "x−¬ng ®e" (hay kiÓu chiÕc ®e) vμ kiÓu d¹ng kÐo. KÐo c¾t c©y d¹ng kÐo KÐo c¾t c©y KÐo c¾t c©y lß xo kiÓu x−¬ng ®e 19 https://thuviensach.vn - KiÓu ®e gåm mét l−ìi s¾c c¾t cμnh ë mét kho¶ng c¸ch cña l−ìi kh¸c lμm gi¸ ®ì nh− chiÕc ®e (xem h×nh c¾t cμnh víi kÐo c¾t c©y d¹ng x−¬ng ®e). - KiÓu d¹ng kÐo chØ gåm c¸c l−ìi c¾t s¾c (nh− kÐo th−êng dïng). KiÓu kÐo nμy cã −u ®iÓm h¬n kiÓu ®e lμ c¾t gän, Ýt g©y th−¬ng tæn cho cμnh c©y. Khi chän kÐo c¾t c©y, cÇn l−u ý kÝch th−íc phï hîp víi c«ng viÖc. KiÓu kÐo c¾t cã lß xo tiÖn lîi h¬n ë chç tù ®éng kÐo më ra sau mçi lÇn c¾t; b¶o vÖ l−ìi dao tr¸nh va ch¹m c¸c l−ìi sau mçi lÇn c¾t. 4.1. B¶o qu¶n kÐo c¾t cμnh Sau mçi lÇn sö dông, lau s¹ch l−ìi kÐo b»ng Ðt x¨ng hay tetraclorua cacbon vμ lau b»ng v¶i mÞn, lo¹i bá c¸c nhùa dÝnh, c¸c dÞch c©y vμ c¸c chÊt kh¸c b¸m trªn l−ìi. B«i lªn l−ìi kÐo líp dÇu máng ®Ó chèng gØ. 4.2. TiÕn hμnh c¾t cμnh X¸c ®Þnh chÝnh x¸c vÞ trÝ cÇn c¾t. §èi víi kÐo c¾t c©y d¹ng x−¬ng ®e ph¶i ®Æt kÐo c¸ch xa vÞ trÝ cÇn c¾t mét chót. Khi mét cμnh c©y to dÇy, nªn c¾t vÒ mét phÝa, sau ®ã quay sang phÝa ®èi diÖn c¾t tõng phÇn cho ®Õn khi nμo c¾t ®−îc toμn bé cμnh c©y. D−íi ®©y lμ h×nh giíi thiÖu c¸ch c¾t cμnh: 20 https://thuviensach.vn + C¾t ®óng c¸ch: ®Ó l−ìi s¾c ë mÆt d−íi cµnh c¾t sau ®ã bãp m¹nh tay + C¾t sai ph−¬ng ph¸p: ®Ó l−ìi s¾c ë mÆt trªn cµnh c¾t + C¾t víi kÐo c¾t cµnh d¹ng ®e, phÇn ®e ®Ó phÝa d−íi cµnh ®Þnh c¾t 5. CHËU TRåNG C¢Y Lμ dông cô th−êng dïng cho nh©n gièng c©y. NÕu ta cÇn 3-4 lo¹i chËu cã kÝch th−íc kh¸c nhau nªn chän cïng mét lo¹i chËu, cïng d¹ng, dÔ cho t−íi vμ b¶o qu¶n c©y. §Ó tho¸t n−íc cho mçi chËu c©y, dïng tÊm lãt cã lç thñng ®Æt ë d−íi ®¸y chËu (thay cho dïng viªn ®¸ cuéi ë ®¸y chËu). ChËu cïng lo¹i cã kÝch th−íc kh¸c nhau 21 https://thuviensach.vn C¸c kiÓu tÊm tho¸t n−íc TÊm tho¸t n−íc ®Æt ë ®¸y chËu trßn vµ chËu vu«ng ChËu h×nh vu«ng tËn dông kh«ng gian tèi ®a h¬n lμ lo¹i trßn (l·ng phÝ kh«ng gian), l−îng ph©n bãn so víi bÒ mÆt còng tèt h¬n: mét chËu trßn cã ®−êng kÝnh 9cm kh«ng chøa nhiÒu ®Êt - ph©n h¬n lμ mét chËu h×nh vu«ng c¹nh 7cm. ChËu trßn khã lμm ®Çy ®Êt vμ kh«ng biÕt ®Êt ®· n»m kÝn ®Õn ®¸y ch−a. §é bÒn cña chËu ®−îc chó ý: c¸c gê dμy t¹o ®é bÒn cho chËu. Khi −¬m c©y th−êng dïng c¸c C¸c lo¹i chËu trång c©y chËu b»ng polyetylen mμu ®en, nhÑ nhμng, bÒn vμ rÎ tiÒn. 22 https://thuviensach.vn §Ó tiÕt kiÖm, nhiÒu ng−êi trång v−ên cßn tËn dông c¸c thïng, hép... ®ùng s÷a, phom¸t, thøc ¨n... ®Ó trång c©y víi ®iÒu kiÖn lμ b¶o ®¶m s¹ch sÏ, cã lç tho¸t n−íc thÝch hîp. - C¸c chËu ®−îc cÊu t¹o tõ c¸c chÊt h÷u c¬, b»ng giÊy, b»ng da, v.v. khi trång c©y, rÔ cã kh¶ n¨ng xuyªn thñng thμnh chËu. RÊt tiÖn lîi cho viÖc mang trång tiÕp ë ngoμi v−ên, trªn ®åi... Ngμnh l©m nghiÖp hay dïng c¸c lo¹i chËu nμy ë c¸c v−ên −¬m dÔ trång, tiÕt kiÖm thêi gian vμ b¶o ®¶m nguyªn tr¹ng bé rÔ ®Ó tiÕp tôc ph¸t triÓn ë n¬i trång míi. Tuy nhiªn lo¹i chËu nμy gi¸ thμnh cßn ch−a ®−îc rÎ. 6. BåN, CHËU TRåNG C¢Y Vμ §ÊT GIEO TRåNG Khi cÇn −¬m mét sè l−îng t−¬ng ®èi lín hom c©y hay h¹t gièng ta dïng c¸c khay trång c©y hay mét bån nhá. 23 https://thuviensach.vn Th−êng dïng c¸c khay 35×21,5 cm tuú theo nhu cÇu mμ cã chiÒu s©u tõ 5-6,5 cm. C¸c khay gç sau mét thêi gian sÏ môc nh−ng r¾n ch¾c vμ kÝn. Ngoμi ra cßn dïng c¸c khay b»ng chÊt dÎo cã cïng kÝch th−íc nh− vËy. VÊn ®Ò cÇn quan t©m lμ sù tho¸t n−íc cña nã. Mét khay C¸c lo¹i khay b»ng chÊt dÎo b»ng chÊt dÎo ®Æt trong nhμ trång c©y ®¶m b¶o ®é bÒn vμ dÔ röa, lμm vÖ sinh. Lo¹i khay 15×20 cm dμy 5 cm th−êng tiÖn dïng. Lo¹i khay chuÈn bÞ bÇu trång −¬m c©y gåm khung vu«ng rçng vμ mét ®¸y cã trô chÝnh gi÷a, ®Ó chuÈn bÞ ®Êt trång −¬m c©y ®Æt h¹t gièng hay hom ë gi÷a. NhiÒu lo¹i chËu, khay b»ng than bïn ®ãng côc, giÊy ®Æc biÖt, polyetylen cøng (nhiÒu chËu sau khi dïng th× bá ®i) lo¹i nμy bÒn víi nhiÖt gi÷ suèt trong thêi kú sinh tr−ëng. 24 https://thuviensach.vn ChuÈn bÞ c¸c chËu vμ ®Êt trång - §Êt mïn vµ ph©n bãn, than bïn ®−îc lµm Èm. Dïng khu«n (dông cô) Ên vµo khèi ®Êt gieo trång - Sau 24 giê chuÈn bÞ vµ Ên khu«n vµo ®Êt, th¸o khu«n ra ®Ó cã mét khèi ®Êt trång - Gieo h¹t hay hom c©y vµ xÕp vµo khay c¸c khèi ®Êt trång C¸c khu«n ®Êt trång cã thuËn lîi lμ sau khi gieo trång, rÔ c©y ph¸t triÓn ®−îc gi÷ nguyªn vμ ®em ®i trång n¬i kh¸c. - §Æt vµo khay c¸c khèi ®Êt trång, sau khi gieo th× t−íi Èm ®Êt - Gieo h¹t hay −¬m c©y vµo ®Êt ®· thÊm n−íc - §em trång c¸c c©y ra ®ång ruéng hay v−ên c©y 25 https://thuviensach.vn C¸c lo¹i ®Êt - ph©n ®Ó gieo trång c©y §Êt trång hay mét hçn hîp ®Êt - ph©n ®Ó trång c©y ph¶i ®¶m b¶o c¸c ®Æc tÝnh c¬ b¶n sau ®©y: tho¸ng khÝ, gi÷ n−íc, gi÷ ph©n vμ c¸c chÊt dinh d−ìng vμ dÉn nhiÖt. §Êt trång ph¶i ®−îc duy tr× l©u dμi suèt thêi gian sinh tr−ëng. Ngoμi ra, cÇn lμm tiÖt trïng ®Êt trång nμy ®Ó tr¸nh sù ph¸t triÓn cña s©u bä g©y h¹i, s©u bÖnh, cá d¹i,... Vμo nh÷ng ®ît trång trät cã yªu cÇu nghiªm ngÆt th× ®Êt trång ph¶i ®−îc tiÖt trïng ë c¸c ch¶o réng ë nhiÖt ®é 82oC trong 30 phót. Sau khi xö lý ®Êt ë nhiÖt ®é cao, phñ tÊm giÊy thiÕc hay giÊy nh«m lªn bÒ mÆt, nhiÖt t¨ng lªn sÏ lμm cho sù tiÖt trïng ®¹t hiÖu qu¶ cao h¬n. §Ó nguéi ®Êt míi ®em dïng. - §Êt cho gi©m cμnh: §Êt than bïn vμ c¸t mÞn (cã ®−êng kÝnh 1,5-3 mm) víi thÓ tÝch 2 phÇn ngang nhau. Tr−íc khi trén lÉn, than bïn cÇn ®−îc r©y qua sμng cã lç 0,6cm. Than bïn cã ®Æc ®iÓm gi÷ n−íc tèt. C¸t lμ yÕu tè ®¶m b¶o sù th«ng khÝ vμ tho¸t n−íc. Than bïn vμ c¸t mÞn lμ 2 thμnh phÇn lý t−ëng ®Ó gi©m cμnh. Cã thÓ thay than bïn b»ng mïn c−a, perlit, vermiculit, bôi than. - §Êt - ph©n cho gieo h¹t: bao gåm 2 phÇn than bïn ®· ®−îc r©y s¹ch + 2 phÇn c¸t mÞn (cì h¹t 1,5-3 mm) + 1 phÇn ®Êt mμu ®· ®−îc s¸t trïng + 50g v«i bét (cho 50 lÝt ®Êt ph©n) vμ 25g supe ph«tphat. 26 https://thuviensach.vn §Êt trén nμy thÝch hîp cho c©y non, cho h¹t n¶y mÇm... cho phÐp rÔ ph¸t triÓn m¹nh, ®¶m b¶o sù c©n b»ng axit - kiÒm vμ kh«ng qu¸ kh«, mμu gióp b¶o ®¶m ®é Èm vμ c¸c nguyªn tè kho¸ng. - §Êt - ph©n cho c©y non: * §Êt ph©n ®Ó cÊy c©y non: 7 phÇn ®Êt mμu s¸t trïng + 3 phÇn than bïn ®· r©y s¹ch + 2 phÇn c¸t h¹t cì 1,5-3 mm + 50g v«i bét + 200g ph©n bãn/cho 50 lÝt ®Êt ph©n. * §Êt ph©n kh«ng cã ®Êt mμu: gåm 3 phÇn than bïn r©y s¹ch + 1 phÇn c¸t h¹t 1,5-3mm + 200g v«i bét + 200g ph©n bãn/50 lÝt ®Êt ph©n. * §Êt ph©n cã ®Êt mμu: gåm 3 phÇn than bïn r©y s¹ch + 1 phÇn c¸t h¹t cì 1,5-3 mm + 1 phÇn ®Êt mμu tiÖt trïng + 200g v«i bét + 200g ph©n/50 lÝt ®Êt ph©n. C¸c c«ng thøc ®Êt - ph©n trªn ®¶m b¶o cho c©y non mäc tèt còng nh− h¹t n¶y mÇm thuËn lîi v× nã ®ñ n−íc, c©n b»ng axit vμ kiÒm, ®Çy ®ñ chÊt dinh d−ìng. Tèt h¬n c¶ lμ c«ng thøc cã ®Êt mμu, xem nh− thμnh phÇn thø hai (sau than bïn), ®¶m b¶o ®é Èm vμ chÊt dinh d−ìng. C©y non cã nhu cÇu ngμy cμng t¨ng chÊt dinh d−ìng, do ®ã cÇn ph¶i bæ sung thªm chÊt dinh d−ìng (ph©n bãn): ®é 3g/l ®Êt - ph©n. - ChuÈn bÞ cho ®Êt ph©n vμo chËu: §¶m b¶o cho ®Êt ®−îc trén ®Òu vμ ®óng tû lÖ. Dïng b×nh ®ong (1 b×nh 10 lÝt), cho tõng phÇn lªn ®¸y chËu 27 https://thuviensach.vn (cã lãt tÊm tho¸t n−íc). ë mçi líp ®Êt, c¸t, thªm v«i vμo ph©n bãn; dïng xÎng s¹ch vμ trén ®Òu. 7. C¸C CHÊT KÝCH THÝCH RA RÔ - C¸CH BãC Vá Mét sè ho¸ chÊt cã t¸c ®éng hay ®iÒu chØnh c¸c ph¶n øng sinh tr−ëng cña mét sè c©y, ë nång ®é thÊp. C¸c nhμ lμm v−ên kh«ng chØ dïng trong nh©n gièng c©y, mμ cßn dïng trong ghÐp cμnh ë c¸c c©y ¨n qu¶. C¸c chÊt kÝch thÝch th−êng ¸p dông ë c¸c nång ®é thÊp vμ trong mét giíi h¹n chÝnh x¸c, v× viÖc t¹o qu¶, sinh rÔ c©y hay diÖt cá d¹i, th−êng chØ thÝch hîp ë mét sè nång ®é x¸c ®Þnh kh¸c nhau. §Ó ®¶m b¶o cho mét c©y hay cμnh gi©m ®−îc khoÎ tèt th× khi dïng nång ®é chÊt kÝch thÝch cÇn ph¶i thËt chÝnh x¸c, nÕu qu¸ møc sÏ g©y t¸c ®éng k×m h·m. PhÇn lín c¸c chÊt hoocmon sinh rÔ b¸n ë thÞ tr−êng lμ d¹ng bét mÞn. §ã th−êng lμ axit β- indolylbutyric. C¸c chÊt diÖt nÊm th−êng ë d¹ng bét cèt ng¨n chÆn sù thèi rÔ cña hom c©y. Còng cã lo¹i hoocmon sinh rÔ ë d¹ng láng, c¸c chÊt ho¸ häc nμy tan trong n−íc hay dung m«i h÷u c¬ (nh− lμ r−îu). - C¸ch sö dông c¸c hoocmon sinh rÔ (kÝch thÝch sinh tr−ëng) 28 https://thuviensach.vn CÇn n¾m v÷ng c¸c nguyªn t¾c c¬ b¶n cña viÖc sö dông hoocmon sinh rÔ. BiÕt râ nång ®é cã Ých ®Ó t¹o rÔ. Vá cña hom c©y hÊp thô mét phÇn hoocmon, nh−ng phÇn gèc cña hom c©y míi lμ phÇn chÝnh cÇn cho sù t¹o rÔ. Kh«ng nªn nhóng s©u qu¸ 2cm chiÒu cao gèc hom c©y vμo bét hoocmon. Hoocmon t¹o rÔ ë phÇn gèc lμ chñ yÕu, nÕu hoocmon cã nhiÒu trªn phÇn vá sÏ g©y thèi vá. Trong nhiÒu tr−êng hîp sù h− h¹i cßn do nhiÒu nguyªn nh©n kh¸c n÷a. Trong tr−êng hîp gèc hom c©y hay cμnh c©y cã th©n gç kh« khã dÝnh bét, ng−êi ta th−êng nhóng gèc hom vμo n−íc cho −ít Èm råi míi nhóng vμo bét hoocmon. C¸ch sö dông ®óng bét C¸ch lµm sai hoocmon - Nhóng phÇn gèc cña hom c©y trong n−íc - §Æt phÇn gèc cña hom c©y ®· −ít vµo bét hoocmon - Kh«ng ®Ó bét hoocmon d©y lªn phÇn vá phÝa trªn cña gèc §èi víi mét sè hoocmon ë d¹ng viªn th× cÇn ph¶i hoμ tan víi mét Ýt n−íc theo c«ng thøc. Sau ®ã ®Æt phÇn gèc cña cμnh trong 12-24 giê. Do nång 29 https://thuviensach.vn ®é thÊp h¬n nhiÒu so víi bét cho nªn cã thÓ ng©m cμnh hay hom c©y ë bÊt kú mét chiÒu cao nμo cña cμnh vμ hom mμ kh«ng sî bÞ thèi vá. Cã khi dïng dung dÞch trong cån, sau khi nhá c¸c giät cån cã chøa hoocmon lªn gèc cña cμnh vμ hom, ®Ó mét thêi gian cån sÏ bèc h¬i cßn l¹i hoocmon cÇn kÝch thÝch. - C¸ch gät vá phÇn hom vμ cμnh c©y: ë mét sè lo¹i c©y, muèn kÝch thÝch ra rÔ nhanh, hay muèn cho sù sinh rÔ b×nh th−êng ph¶i tiÕn hμnh "gät vá". ë phÇn 2,5cm cña gèc cμnh hay gèc hom c©y dïng dao s¾c ®Ó t−íc c¾t vá vμ gç, cã thÓ c¾t 3 hay 4 l¸t c¾t nghiªng t−¬ng ®èi s©u ®Ó ®¹t tíi phÇn gç. Ph−¬ng ph¸p c¾t vá nμy mang l¹i kÕt qu¶ ®èi víi mét sè lo¹i c©y nh− c©y ®ç quyªn (Rhododendron), c©y b¸ch xï (Juniperus communis), c©y thôy h−¬ng (Daphne) vμ ®èi víi c¸c lo¹i cμnh, hom c©y cã gç cøng vμ r¾n. 8. T¦íI Vμ DÉN N¦íC §¶m b¶o n−íc cho sù sinh tr−ëng cña c©y trång trong chËu lμ cÇn thiÕt, ng−êi trång v−ên ph¶i t−íi sao cho ®ång ®Òu mét l−îng n−íc chÝnh 30 https://thuviensach.vn x¸c mμ c©y cÇn dïng. Cã thÓ dïng c¸ch t−íi tù ®éng hay b¸n tù ®éng. Trong qu¸ tr×nh nh©n gièng c©y, ®é Èm kh«ng khÝ lμ cÇn thiÕt ®Ó duy tr× søc tr−¬ng cña m«, do sù c¨ng cña rÔ gióp cho cμnh sinh rÔ mäc th¼ng, rÔ ®©m s©u b¸m chÆt vμo ®Êt. Muèn lμm Èm c¸c c©y non võa míi trång vμ c¸c hom c©y míi ra rÔ ph¶i dïng n−íc l· (kh«ng dïng n−íc l¹nh lμm gi¶m nhiÖt ®é m«i tr−êng vμ chËm sù sinh tr−ëng cña c©y). NÕu n−íc nhiÒu canxi, th× tèt nhÊt lμ dïng n−íc m−a. Trong nhμ kÝnh hay nhμ trång c©y, muèn cã ®é Èm thÝch hîp ta dïng thïng ®ùng ®Çy n−íc ®Ó n−íc bèc h¬i dÇn dÇn lμm cho ®é Èm m«i tr−êng ®−îc duy tr× cÇn thiÕt cho c©y. HoÆc dïng mét khay gç cã thμnh cao vμ tho¸t n−íc tèt, råi lãt vμi líp giÊy polyetylen ®· ®−îc khoan thñng c¸c lç thñng cÇn thiÕt ( φ 1,5cm). 31 https://thuviensach.vn §æ ®Çy c¸t mÞn, ®Æt c¸c chËu trång c©y vμo trong c¸t ®· lμm −ít ®Ém. Trong m«i tr−êng c¸t Èm nμy, ®¶m b¶o nhu cÇu n−íc cho c©y. Chó ý cã c¸c lç th«ng khÝ ë bªn thμnh khay (c¸ch ®¸y 1cm). Cã 3 h×nh thøc dÉn n−íc cho ®Êt trång c©y th−êng ®−îc sö dông: - §Æt chËu vµo khay cã mùc n−íc thÊp ë ®¸y chËu ®Ó lu«n cã ®é Èm cña ®Êt trång - Dïng giÊy thÊm n−íc nèi tõ b×nh n−íc víi ®Êt trång c©y - B¨ng thÊm n−íc tõ chËu trång c©y nèi víi nguån n−íc ë d−íi ®¸y chËu Chó ý: LÊp ®Çy cho líp c¸t s¸t víi thμnh khay ®ùng c¸t cã c¸c lç phÝa d−íi ®¶m b¶o sù tho¸t n−íc. Muèn vËy líp ®Êt - ph©n hay c¸t ph¶i kh« tr−íc khi cho vμo khay. NÕu ®Êt ph©n sau khi sÊy kh« khã hót Èm, cho thªm vμi giät n−íc xμ phßng ®Ó c¶i thiÖn sù thÊm n−íc trong ®Êt ph©n ë chËu trång c©y. Tuy nhiªn trong ®Êt trång cã than bïn ®· lμ yÕu tè lμm Èm ®Êt cã hiÖu qu¶. 32 https://thuviensach.vn Khi t−íi cho ®Êt ë khay vμ chËu víi mét sè l−îng x¸c ®Þnh th−êng ®Æt vßi n−íc xa khay vμ ®Õn khi n−íc ch¶y ®Òu míi t−íi n−íc vμo khay, kh«ng t−íi qu¸ Ýt, nh−ng t−íi vμi lÇn cho n−íc thÊm dÇn vμo ®Êt cho ®Òu l−îng n−íc trong chËu. 9. PH¢N BãN Cã c¸c nguyªn tè dinh d−ìng cÇn thiÕt cho dinh d−ìng cña c©y. Trong nh©n gièng c©y vμ c©y non yÕu tè nμy th−êng Ýt ®−îc chó ý. Cã 3 nguyªn tè quan träng: N, P, K cïng c¸c nguyªn tè C, H, O t¹o thμnh chÊt nu«i d−ìng c©y. Mét møc ®é cÊp thiÕt n÷a ph¶i kÓ ®Õn Ca, S, Mg víi mét sè l−îng võa ph¶i. Cuèi cïng lμ c¸c nguyªn tè vi l−îng, c©y chØ dïng víi mét sè l−îng Ýt ái: Fe, B, Mg, Mo,. Co. - N: cÇn thiÕt cho sù sinh tr−ëng cña c©y. C©y thiÕu N thÓ hiÖn ë sù sinh tr−ëng chËm, l¸ vμng nh¹t. C©y sö dông N d−íi d¹ng nitrat hay am«n. N lμ thμnh phÇn chñ yÕu cña sù thμnh t¹o protit trong c©y vμ t¹o nªn m« míi. Ta th−êng nãi N 33 https://thuviensach.vn cÇn cho sù sinh tr−ëng cña l¸, ngoμi ra còng rÊt cÇn thiÕt cho sù thμnh t¹o th©n, rÔ, hoa vμ h¹t. Ngoμi chøc n¨ng quan träng ®èi víi viÖc t¹o protit, N cßn lμ thμnh phÇn cña nhiÔm s¾c thÓ. - K: cÇn cho sinh tr−ëng cña c©y. Nã lμ mét chÊt xóc t¸c cÇn thiÕt cho c¸c ph¶n øng ho¸ häc, g¾n liÒn víi ph¶n øng quang hîp cho phÐp t¹o nªn chÊt dinh d−ìng d−íi t¸c ®éng cña n¨ng l−îng ¸nh s¸ng mÆt trêi. Còng nh− N, vai trß cña K ®èi víi sù sinh tr−ëng cña l¸ ë møc ®é thÊp h¬n. C©y thiÕu K lμm cho mÐp l¸ hÐo vμng vμ sau ®ã 34 ThiÕu N C¸c l¸ non cã mµu vµng ThiÕu N Sinh tr−ëng chËm vµ cßi cäc l¸ vµng nh¹t ThiÕu P Sinh tr−ëng chËm th©n cßi cäc l¸ ®á hay tÝm ThiÕu K L¸ vµng nh¹t hay n©u ThiÕu Mg C¸c l¸ giµ cã mµu vµng https://thuviensach.vn mμu vμng chuyÓn dÇn vμo gi÷a, cßn phÇn mÐp l¸ l¹i cã mμu n©u. - P: ®−îc c©y sö dông ë d¹ng ph«tphat, gi÷ 2 chøc n¨ng quan träng trong sinh tr−ëng cña c©y: mét mÆt nã lμ thμnh phÇn chñ yÕu cña protein rÊt ®Æc tr−ng t¹o nªn nhiÔm s¾c thÓ; mÆt kh¸c, nã lμ thμnh phÇn t¹o nªn n¨ng l−îng sö dông cho c¸c ph¶n øng ho¸ häc diÔn ra trong ®êi sèng cña c©y. TriÖu chøng thiÕu P kh«ng thÓ hiÖn ®Æc tr−ng nh− thiÕu N vμ K. Tuy vËy cã thÓ x¸c ®Þnh ®−îc khi c©y sinh tr−ëng cßi cäc, l¸ cã mμu tÝm sÉm (n©u) hay ®á, bé rÔ bÞ h− h¹i. - Fe vμ Mg: lμ c¸c nguyªn tè cã vai trß cho qu¸ tr×nh sinh tr−ëng. Khi thiÕu Fe vμ Mg, l¸ th−êng cã mμu vμng v× 2 nguyªn tè nμy cã vai trß thμnh t¹o diÖp lôc. Mg biÓu hiÖn l¸ giμ bÞ vμng (óa vμng ë l¸ giμ) trong khi ®ã thiÕu Fe thÓ hiÖn ë l¸ bÞ vμng, c¸c g©n vÉn cßn mμu xanh. - Sö dông ph©n bãn: CÇn b¶o ®¶m cho c©y non ®Çy ®ñ chÊt dinh d−ìng. NÕu ®Êt ph©n ®· ®−îc cung cÊp ®Çy ®ñ chÊt dinh d−ìng ®ã ®−îc xem lμ c©y ph¸t triÓn b×nh th−êng. Tr−êng hîp c©y non mäc trªn ®Êt ph©n chØ chøa photphat th× ngay tõ ®Çu c©y muèn cã l¸ xanh ®Ñp ph¶i thªm N vμ K. - Ng−êi trång v−ên cã thÓ chuÈn bÞ d¹ng ph©n láng (dung dÞch ph©n láng) dïng khi c©y cã 35 https://thuviensach.vn triÖu chøng thiÕu mét nguyªn tè nμo ®ã, vÝ dô thiÕu K th× khi chuÈn bÞ ph©n láng ph¶i cho hμm l−îng K nhiÒu h¬n trong dung dÞch ®ã. Khi t−íi ph©n láng ph¶i b¶o vÖ bé l¸ (dïng tay vuèt ®Ì bé l¸ råi t−íi ph©n bãn vμo chËu). Nªn t−íi ph©n láng vμo ban ®ªm cã nhiÖt ®é dÞu m¸t. - Ph©n h÷u c¬ nh− bét x−¬ng hay m¸u kh« t¸c ®éng chËm h¬n c¸c d¹ng ph©n nªu trªn. Kh«ng dïng c¸c ph©n v« c¬ (nitrat natri, sunphat amon, sunphat s¾t, sunphat kali vμ supephotphat) trong chËu hay khay cã m«i tr−êng ®Êt sÝt chÆt (kÝn) v× hiÖu qu¶ cña nã kh¸ m¹nh. - Khi quan s¸t thÊy cã dÊu hiÖu thiÕu Mg, ph¶i thay thμnh phÇn v«i cña ®Êt - ph©n b»ng dolomit. C¸c c©y −a axit vμ c¸c c©y hä ®ç quyªn (Ericaceae) nh− c©y thanh th¶o (Erica), c©y ®ç quyªn (Rhododendron) rÊt nh¹y c¶m víi sù thiÕu Fe. Tr−êng hîp ®ã xö lý b»ng c¸c hîp chÊt phøc t¹p (phøc chÊt) chøa Fe bãn vμo ®Êt hay phun lªn l¸. - Khi dïng ph©n láng phun trªn l¸ nhÊt thiÕt 36 https://thuviensach.vn ph¶i tu©n thñ h−íng dÉn cña nhμ s¶n xuÊt vμ t−íi b»ng b×nh t−íi cã hoa sen lç rÊt nhá. 10. GI÷ G×N VÖ SINH Khi nh©n gièng c©y, ®«i khi gÆp c©y chÕt do mét sè ký sinh trïng hay bÖnh. Trong nhiÒu tr−êng hîp ®Òu do c«ng t¸c vÖ sinh cã thiÕu sãt. §Ó cho sù nh©n gièng ®¹t ®−îc kÕt qu¶ tèt ®Ñp, cÇn x¸c ®Þnh c¸c ph−¬ng thøc phßng ngõa vμ chÕ ngù c¸c nguyªn nh©n g©y bÖnh. CÇn nªu râ c¸c quy t¾c cña c«ng t¸c gi÷ g×n vÖ sinh m«i tr−êng vμ dông cô trång trät còng nh− ®Êt, ph©n bãn vμ c¸c nguyªn liÖu thùc vËt. Khi cho ®Êt vμo chËu, khi bá ®Êt cò ®i trång míi, ph¶i lu«n b¶o ®¶m sù s¹ch sÏ, s¾p xÕp ng¨n n¾p. Khi ®Æt c©y vμo nhμ trång 37 https://thuviensach.vn c©y ph¶i vÖ sinh s¹ch sÏ c¸c gãc nhμ b»ng dung dÞch diÖt trïng. Nhμ trång c©y cã khung b»ng kim lo¹i dÔ l¾p ghÐp vμ gi÷ vÖ sinh tèt h¬n nhμ trång c©y khung gç. Lμm vÖ sinh vμo mïa ®«ng tèt h¬n c¶ v× ng−êi lμm v−ên ë thêi ®iÓm nμy cã nhiÒu thêi gian nhμn rçi. Khi c¸c vËt liÖu vμ nhμ trång c©y ®· s¹ch, dïng ho¸ chÊt ®Æc biÖt ®Ó diÖt t¸c nh©n g©y bÖnh nh− nhÖn ®á, ruåi tr¾ng, bÖnh mèc s−¬ng vμ c¸c nÊm mèc kh¸c. §Ó tr¸nh l©y lan bÖnh trong n¬i nh©n gièng c©y, cÇn cÊt gän c¸c chËu vμ dông cô ch−a dïng vμo kho. Lμm s¹ch tÊt c¶ c¸c chËu trång c©y ®Ó h¹n chÕ c¸c mÇm g©y bÖnh, lo¹i bá c¸c phÇn ®Êt, ph©n bãn, ho¸ chÊt cßn l¹i trong chËu, c¸c h¹t cá d¹i, c¸c C¸c vÕt ®Êt cßn b¸m trªn chËu ph¶i ®−îc lµm s¹ch mÇm mèng cña nÊm. Röa s¹ch b»ng n−íc xμ phßng. C¸c chËu ®Êt nªn ng©m l©u trong n−íc tr−íc khi röa. §Êt trång c©y còng ®−îc s¸t trïng: §Êt than bïn cã tÝnh rÊt axit, bao gåm mét møc ®é cao chÊt s¸t trïng, ngay c¶ khi thªm c¸t vμo 38 https://thuviensach.vn ho¸ chÊt. Tr−êng hîp cÇn thiÕt ph¶i ®Ó ®Êt trªn giÊy thiÕc, sÊy ë 82oC trong lß nung, ®Ó h¬i n−íc tho¸t nhanh khi sÊy. Sau khi sÊy kh« ®Ó ngoμi kh«ng khÝ trong mét thêi gian, bá vμo bao nil«ng. C¸c bé phËn cña c©y trång ®−îc s¸t trïng ®Ó khi hom c©y vμ c©y non s¹ch bÖnh: nhóng c¸c hom c©y cã l¸ trong dung dÞch chÊt diÖt nÊm (vÝ dô captan). Sau khi gieo trång l¹i t−íi dung dÞch captan vμ c¸c chÊt diÖt nÊm chøa ®ång nh»m h¹n chÕ sù ph¸ huû cña nÊm bÖnh. Trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn c¸c hom c©y, th−êng xuyªn phun chÊt diÖt nÊm, diÖt cá d−íi d¹ng giät s−¬ng hay d¹ng khãi ®Ó diÖt nÊm bÖnh. - Nhóng c¸c hom c©y cã l¸ trong mét dung dÞch chÊt diÖt nÊm (lo¹i captan) ®Ó tr¸nh nÊm bÖnh - §æ ®Çy ®Êt vµo chËu, gi©m cµnh sau ®ã t−íi dung dÞch diÖt nÊm - Phun lªn c¸c c©y non dung dÞch captan hay dung dÞch cã chøa Cu diÖt nÊm 39 https://thuviensach.vn C¸c s©u bä vµ ®éng vËt ph¸ ho¹i - RÖp: cã mÆt trªn hÇu hÕt c¸c lo¹i c©y, ë c¸c mïa. NhiÖt ®é vµ ®é Èm t¨ng lµm cho rÖp sinh tr−ëng nhanh. Dïng chÊt diÖt s©u bä, phun vµo buæi chiÒu tèi - NhÖn ®á: nhá, khã ph¸t hiÖn. Khi nhiÖt ®é cao nhÖn ®á sinh tr−ëng m¹nh trªn c¸c lo¹i d−a chuét, hoa lËt (Cyclamen), th−îc d−îc, c©y hä th«ng. Dïng dung dÞch dimethoat, hay malathion ®Ó diÖt nhÖn ®á - Ruåi ®en: Sím xuÊt hiÖn khi dïng ph©n vµ ®Êt than bïn, nhÊt lµ khi ®Êt Èm. Êu trïng tr¾ng n»m ë vïng rÔ. Ch÷a trÞ khã v× chóng di ®éng. Dïng dimethoat bét ®Ó diÖt Êu trïng - Bä ®Çu dµi ë c©y nho: Êu trïng g©y nhiÒu thiÖt h¹i cho vïng nh©n gièng. Trøng cña chóng ®Î trong ®Êt sinh ra Êu trïng tr¾ng, ®Çu n©u Lindan bét dïng trén vµo ®Êt ®Ó diÖt trøng vµ Êu trïng 40 https://thuviensach.vn - èc sªn: ph¸ ho¹i c¸c l¸ vµ th©n non ®Çu tiªn sau khi n¶y mÇm. Cã thÓ thÊy ë d−íi ®Êt. Dïng routin hay metaldehyt ®Ó diÖt C¸c bÖnh c©y Trong khu vùc −¬ng gièng c©y, khi c¸c ®iÒu kiÖn m«i tr−êng xÊu th−êng n¶y sinh c¸c bÖnh c©y. - Mèc x¸m: do nÊm Botrytis cinerea, ph¸t triÓn trong m«i tr−êng l¹nh vµ Èm −ít. NÊm tr¶i réng trªn l¸ nªn gäi lµ "m¸i ngãi". Khi c©y bÞ bÖnh cÇn nhæ bá c©y hay phun benomyl hay triophanat - metyl - NÊm sîi: phñ trªn ®Êt - ph©n. Khi gÆp c©y sîi nÊm x©m nhËp vµo c©y lµm c©y óa vµng. Tr¸nh trång mËt ®é qu¸ dµy, khi nhiÖt ®é qu¸ cao hay qu¸ thÊp nÊm Ýt g©y h¹i. Phun captan ®Ó diÖt nÊm - NÊm cæ rÔ: Do nÊm Rhizoctonia g©y ra ph¸ ho¹i c©y khi ®é Èm qu¸ cao hay nhiÖt ®é qu¸ thÊp. BÖnh th−êng cã trong nhμ trång c©y lo¹i nhá, cã m¸i che kÝn, trong chËu hay bao polyetylen. 41 https://thuviensach.vn Phßng tr¸nh bÖnh nμy ph¶i tiÖt trïng tõ 1 - 2 lÇn trong n¨m vμ chØ dïng chËu vμ dông cô s¹ch sÏ. BÖnh do virus DÊu hiÖu chñ yÕu khi c©y m¾c bÖnh lμ mÐp l¸ vμng hay l¸ ®èm vμng trªn l¸ non (kh¸c sù ho¸ vμng cña l¸ khi thiÕu Fe vμ Mg). C©y bÞ yÕu, sinh s¶n chËm. V× vËy kh«ng nh©n gièng b»ng cμnh c©y bÞ virus ph¸ ho¹i. Mét vμi bÖnh do virus ®−îc ph¸t t¸n b»ng rÖp. ë ®Êt kh«ng s¸t trïng, giun lμ t¸c nh©n vËn chuyÓn virus. VÖ sinh ®Êt, dông cô, tay... s¹ch sÏ khi lμm c¸c c«ng viÖc gieo trång còng lμ biÖn ph¸p h¹n chÕ virus. Virus cã ¶nh h−ëng tíi h¹t, c©y trång. Phæ biÕn nhÊt virus lo¹i Daphne mezereum. 42 https://thuviensach.vn Ch−¬ng II NH¢N GIèNG Tõ H¹T GIèNG Nh©n gièng c©y b»ng h¹t th−êng gÆp ë nhiÒu gièng c©y trång, nhÊt lμ ®èi víi nghÒ trång rõng. H¹t lμ kÕt qu¶ cña sù thô tinh gi÷a giao tö ®ùc vμ giao tö c¸i. H¹t thÓ hiÖn mét pha nghØ, nã bao gåm ph«i, l¸ mÇm s¶n sinh c©y míi cã tÝnh chÊt ®Æc tr−ng cña loμi. H¹t ®ç quyªn Rhododendron ×24 H¹t c¬m ch¸y Sambucusnigra ×10 C¸c h¹t th−êng ®−îc ®ãng gãi trong c¸c tói nhá. Mét sè lo¹i h¹t bÐ ®−îc bao bäc trong c¸c chÊt cã thÓ tù H¹t méc lan Magnolia M. grandiflora ×2 ph©n t¸ch ®−îc khi gÆp Èm, dÔ gieo trång. H¹t nhá nμy cã thÓ cè ®Þnh trªn mét d¶i giÊy dμi víi 43 https://thuviensach.vn qu·ng c¸ch thÝch hîp, khi cÇn chØ vïi s©u 1cm trong ®Êt. 1. THU L¦îM Vμ B¶O QU¶N H¹T Mét c©y ph¸t sinh trong qu¸ tr×nh giao phèi gi÷a 2 c©y kh¸c nhau, gäi ®ã lμ c©y lai. Ta dïng kü thuËt "lai F1" thùc hiÖn tõ hai dßng thuÇn hay gièng æn ®Þnh cña loμi nμo ®ã, lai víi nhau cho gièng lai F1. §Æc ®iÓm cña c¸c gièng lai nμy th−êng cã søc sèng m¹nh h¬n c©y mÑ vμ cã ®Æc tÝnh mong muèn (chiÒu cao, h×nh d¹ng, mμu s¾c). NÕu ta lai c¸c gièng F1 víi nhau, c¸c gièng lai thu ®−îc ë F2 kh«ng gièng víi gièng c©y ë F1, nã thÓ hiÖn nhiÒu ®Æc tÝnh cña gièng mÑ nguyªn chñng. ë F2 kh«ng cã ®Çy ®ñ c¸c ®Æc tÝnh mong muèn cña F1. Do ®ã hμng n¨m cÇn tuyÓn chän c¸c h¹t cña gièng F1. 1.1. Thu l−îm h¹t Trõ mét sè h¹t ph¶i thu vμ gieo lóc cßn "xanh" nh− lμ c©y giät s÷a (Galanthus nivalis) vμ c©y ch©n ngçng (Anenome coronaria), cßn phÇn lín c¸c h¹t cña c©y th©n cá ®−îc thu l−îm, t¸ch vμ sÊy kh« råi b¶o qu¶n. Thu l−îm h¹t lóc ®· chÝn tr−íc khi chóng ®−îc ph¸t t¸n. NhiÒu h¹t ®−îc n»m trong qu¶ bÕ hay khi chÝn h¹t vÉn n»m kÝn trong qu¶ tr−íc khi ph¸t t¸n. VÊn ®Ò chØ cßn lμ ph©n t¸ch h¹t vμ ®em ph¬i d−íi ¸nh n¾ng mÆt trêi, trong kh«ng khÝ kh« hay n¬i lμm kh«. 44 https://thuviensach.vn §èi víi c©y h»ng n¨m, c¸c c©y sinh ra tõ h¹t cã thÓ x¶y ra sù giao phÊn tù nhiªn t¹o nªn c¸c c¬ thÓ lai hay c©y kh¸c th−êng. (1). R¶i ®Òu c¸c qu¶ nang lªn tê giÊy ë ®¸y hép, ph¬i kh« ngoµi ¸nh n¾ng cho ®Õn lóc cã thÓ t¸ch h¹t ®−îc (2). §Æt c¸c chïm hoa: treo ®Çu xuèng phÝa d−íi tr−íc khi ®Æt chóng vµo bao giÊy n©u x¸m (3). Treo bao giÊy ®ùng h¹t ë n¬i tho¸ng. Tõng thêi gian, l¾c nhÑ bao ®Ó cho h¹t rông ra 1.2. B¶o qu¶n h¹t NÕu h¹t b¶o qu¶n l©u ngμy, chÊt dù tr÷ sÏ bÞ gi¶m sót, sù n¶y mÇm sÏ gi¶m. Ph¶i b¶o qu¶n h¹t khi h¹t kh«, trong c¸c bao giÊy xªl«phan hay tói v¶i. Gi÷ h¹t gièng ë n¬i m¸t trong kho hay tñ l¹nh. NÕu sî sinh ra ®é Èm bÊt lîi, ®ùng h¹t gièng trong c¸c tói polyetylen. NÕu ®· kh«, ®a sè h¹t cã thÓ b¶o qu¶n trong 2-3 th¸ng v× h¹t vÉn gi÷ ®−îc chÊt dù tr÷ hydrat cacbon. §èi víi h¹t chøa dÇu vμ chÊt bÐo, thêi gian sèng ng¾n h¬n. 45 https://thuviensach.vn ViÖc b¶o qu¶n tèt h¬n c¶ lμ b¶o ®¶m cho h¹t cã mét ®é Èm nhÊt ®Þnh nh− khi h¹t ph¸t t¸n. Do ®ã cÊt c¸c h¹t ®ã trong c¸c tói polyetylen vμ ®Æt c¸c bao ®ùng h¹t ®ã ë phÇn d−íi cña tñ l¹nh. Riªng ®èi víi h¹t c¸c lo¹i hoa kh«ng dïng c¸c bao polyetylen vμ c¸c lo¹i chÊt dÎo ®Ó ®ùng v× chóng gi÷ ®é Èm nhÊt ®Þnh. Thu l−îm c¸c h¹t bÐ cña c¸c lo¹i hoa khi hoa kh« hoμn toμn vμ ®Æt trong bao giÊy hë ®Ó c¸c hoa kh« kiÖt (4). Sau ®ã dïng tay lμm vì c¸c qu¶ nang kh«. Dïng r©y ®Ó ph©n t¸ch riªng c¸c h¹t (5). CÊt c¸c h¹t kh« ®ã trong c¸c bao v¶i hay bao giÊy. Ghi dÊu cÈn thËn, ®Ó n¬i kh«, m¸t (6). (4) (5) (6) 2. GIEO H¹T TRONG CHËU Vμ TRONG KHAY Gióp cho h¹t n¶y mÇm h×nh thμnh c©y non, tr−íc khi gieo vμo ®Êt ng©m h¹t vμo n−íc 12-24 giê. 46 https://thuviensach.vn §Êt ph¶i cã ®é tho¸ng ®Çy ®ñ, gi÷ ®−îc ®é Èm, pH, ®Êt trung tÝnh, ®Çy ®ñ ph«tphat. Ta gäi ®ã lμ mét "hçn hîp ®Ó gieo h¹t". §æ ®Çy ®Êt vμo chËu, ®¶m b¶o ®Êt kh«ng cã nhiÒu "lç khÝ". C¸c gãc vμ khe ë chËu ph¶i ®−îc lÊp ®Çy ®Êt trång nh−ng kh«ng nÐn qu¸ chÆt. Dïng mét chiÕc nÐn b»ng gç g¹t chç ®Êt thõa, ®Ó ®Êt b»ng thμnh trªn cña khay, chËu. Sau ®ã Ên vμ lμm ®Òu mÆt ®Êt trong chËu c¸ch thμnh trªn cña chËu 1cm. Nh− vËy xem nh− ®Êt gieo trång ®· ®−îc chuÈn bÞ ®Çy ®ñ. §èi víi c¸c h¹t bÐ, ®ùng trong c¸c bao giÊy di chuyÓn lÇn l−ît trªn bÒ mÆt ®Êt. Nªn trén vμo h¹t bÐ nμy mét Ýt c¸t kh« mÞn ®Ó h¹t r¶i ®Òu. Khi l−îng h¹t ®· hÕt 1/2 th× chuyÓn h−íng gieo ®Ó l−îng h¹t r¶i ®Òu trªn mÆt ®Êt. Sau ®ã phñ lªn líp h¹t ®· gieo mét Ýt ®Êt - ph©n (b»ng mét chiÕc r©y cã lç 3mm) ®Ó h¹t ®−îc phñ kÝn hÕt b»ng líp ®Êt ®ång ®Òu. Kh«ng ®−îc phñ ®Êt qu¸ dμy. §¸nh dÊu vμ t−íi n−íc vμo c¸c chËu, khay (t−íi d−íi d¹ng giät nhá) lμm cho n−íc thÊm ®Òu vμo líp ®Êt gieo trång, kh«ng t−íi trùc tiÕp 1 lÇn mμ t−íi nhiÒu l−ît. Sau cïng ®Ëy khay chËu b»ng tÊm kÝnh, phñ líp kÝnh b»ng tê giÊy, ®Æt n¬i tèi vμ Êm, gi÷ ë nhiÖt ®é 21oC. 47 https://thuviensach.vn (1). Ng©m c¸c h¹t gièng cã kÝch th−íc lín vµo n−íc 12-24 giê tr−íc khi gieo vµo ®Êt (4). G¹t ®Êt thõa b»ng c¸i nÐn ph¼ng cho ®Êt ngang víi thµnh khay 48 (2). §æ ®Çy ®Êt ph©n vµo khay cho ®Çy qu¸ thµnh khay (5). Ên nhÑ ®Êt b»ng c¸i nÐn cho ®Êt c¸ch thµnh chËu 1 cm (3). Ên ®Òu ®Êt ph©n tíi ®¸y khay (dïng ngãn tay Ên cho ®Êt tíi ®Òu ®¸y cña khay) (6). Gieo h¹t 1/2 sè l−îng b»ng c¸ch di chuyÓn bao giÊy ®ùng h¹t trªn mÆt ®Êt gieo trång https://thuviensach.vn (7). Gieo 1/2 sè l−îng h¹t cßn l¹i theo h−íng th¼ng gãc víi h−íng gieo h¹t lÇn ®Çu (10). T−íi n−íc trªn ®Êt gieo h¹t b»ng b×nh t−íi cã lç bÐ (8). Phñ mét líp ®Êt ph©n lªn h¹t ®· gieo. Dïng r©y cho ®Êt ®Òu trªn mÆt líp ®Êt cña khay (11). Phñ tÊm kÝnh ®Ó duy tr× ®é Èm vµ nhiÖt ®é (9). §¸nh dÊu khay h¹t gieo (tªn, lo¹i c©y, ngµy gieo h¹t) (12). §Æt mét tê giÊy trªn tÊm kÝnh ®Ó h¹n chÕ c¸c biÕn ®éng cña nhiÖt ®é 49 https://thuviensach.vn 3. Sù PH¸T TRIÓN C¢Y GIEO TRåNG 3.1. Sù n¶y mÇm Khi mét h¹t n¶y mÇm, ph«i ®· s¶n sinh rÔ, l¸ (l¸ mÇm) vμ c©y non. Trong qu¸ tr×nh sinh tr−ëng, vai trß cña n−íc rÊt quan träng. Ph«i ®· s¶n sinh c¸c thμnh phÇn cña c©y; chÊt dinh d−ìng hydrat cacbon ®−îc C¸c l¸ mÇm oxy ho¸ t¹o n¨ng l−îng cÇn thiÕt cho sinh tr−ëng. Do ®ã ®Ó cho sù n¶y mÇm ®−îc tèt, ®Êt ph¶i tho¸ng khÝ. Nhê cã n−íc bªn trong h¹t mμ c¸c ph¶n øng ho¸ häc ®· diÔn ra, do ®ã ®Êt gieo trång ph¶i ®−îc duy tr× mét l−îng n−íc nhÊt ®Þnh. Sù n¶y mÇm sÏ ®−îc xóc tiÕn khi nhiÖt ®é cao, ph¶n øng ho¸ häc sÏ nhanh chãng diÔn ra. Trong thùc tÕ, nÕu nÒn ®Êt gieo trång Êm, sù n¶y mÇm sÏ thuËn lîi. Tuy vËy c¸c ph¶n øng ho¸ häc trong ph¹m vi sinh häc, sù t¨ng nhiÖt ®é chØ cã ý nghÜa trong mét giíi h¹n. Th−êng nhiÖt ®é 21oC lμ cã ý nghÜa ®¸ng kÓ ®èi víi ®a sè sù n¶y mÇm cña h¹t. 50 https://thuviensach.vn Muèn duy tr× ®é Èm vμ nhiÖt ®é thÝch hîp cho sù n¶y mÇm th−êng che phñ c¸c khay, chËu gieo trång b»ng tÊm kÝnh, n−íc sÏ ng−ng tô ë bÒ mÆt tÊm kÝnh vμ r¬i xuèng nÒn ®Êt. Tr¸nh c¸c biÕn ®éng nhiÖt, ta phñ lªn tÊm kÝnh mét tê giÊy. Khi c©y ®· b¾t ®Çu mäc ®Òu, lÊy tÊm kÝnh vμ t−íi phun n−íc th−êng xuyªn cho c©y vμ ®Ó c©y ë n¬i cã ¸nh s¸ng, nh−ng tr¸nh n¬i qu¸ s¸ng lμm ch¸y c©y. Ngoμi ra phun captan hay chÊt diÖt nÊm chøa Cu. NÕu cÇn l−u gi÷ c©y non mét thêi gian trong khay, chËu, ph¶i t−íi thªm dung dÞch ph©n bãn v× phÇn lín ®Êt - ph©n gieo trång chØ chøa ph«tphat. (1). Bá tÊm kÝnh vµ tê giÊy che phñ khi c©y non xuÊt hiÖn vµ ®Æt n¬i s¸ng (2). T−íi phun n−íc ®Òu trªn c©y non nh−ng kh«ng qu¸ −ít ®Êt trång (3). T−íi cho c©y non dung dÞch diÖt nÊm ®Ó trõ nÊm bÖnh 51 https://thuviensach.vn 3.2. CÊy trång c©y non LÊy c©y non tõ khay ®em trång vμo chËu v−ên −¬m. (1). L¾c thµnh khay ®Ó t¸ch rêi ®Êt trång cã c©y non (2). T¸ch c¸c c©y non b»ng c¸c giÇm trång c©y (3). T¸ch hoµn toµn c©y non cã l¸ mÇm ®Çy ®ñ vµ n©ng lªn nhÑ nhµng (4). Mét tay gi÷ c©y non, mét tay dïng giÇm khoÐt lç cÊy c©y non. §Æt c©y c¸ch mÆt ®Êt 6-10mm ë khay trång c©y 52 (5). §Æt chiÕc giÇm vµo lç gi÷ rÔ c©y vµ lÊp ®Êt ph©n (6). T−íi n−íc cho c©y non sau khi ®· cÊy xong. §Æt khay c©y ë n¬i Êm (21oC) https://thuviensach.vn (7). Phñ c¸c khay trång c©y b»ng mét tÊm phñ dµy, b¶o vÖ c©y non kh«ng bÞ l¹nh vµ gi¸ rÐt (8). N©ng n¾p ®Ëy t¹o cho c©y non ®−îc cøng r¾n, tho¸ng khÝ (9). T−íi b»ng vßi cã lç nhá ®Ó chËu c©y ®−îc Èm. Thªm vµo chÊt diÖt nÊm vµ dung dÞch ph©n bãn vµo n−íc t−íi Sau khi cÊy c©y non, ph¶i hç trî cho c©y tiÕp tôc ph¸t triÓn, v−ît qua ®−îc nhiÖt ®é thÊp vμ c¸c biÕn chuyÓn nhiÖt ®é bÊt th−êng. Ta gäi ®ã lμ c¸ch lμm cho "cøng c©y". Bëi v× c¸c c©y non mäc trong m«i tr−êng ®−îc b¶o vÖ trong suèt thêi kú ®Çu khi ®em cÊy c©y sÏ ph¶i tr¶i qua nh÷ng bÊt lîi cña bªn ngoμi, ®a sè c©y lóc nμy kh«ng ®−îc khoÎ, l¹i cã thÓ chÞu sù tÊn c«ng cña nÊm bÖnh. MÆt kh¸c c©y ph¶i kÐo dμi ra v−¬n tíi ¸nh s¸ng. Nhu cÇu n−íc ë c¸c loμi kh¸c nhau ë trªn mét ®Þa ®iÓm vμ thêi gian gieo trång. Mét biÖn ph¸p tÝch cùc lμ kh«ng cÊy ngay c¸c c©y gièng, mμ ®Ó n¬i m¸t, tèt nhÊt lμ trong mét khung l¹nh ®−îc che phñ cÈn thËn. Sau mét thêi 53 https://thuviensach.vn gian, më hÐ n¾p ®Ëy, c©y ®−îc tho¸ng khÝ c¶ ngμy lÉn ®ªm. GÆp ngμy nãng Êm, bá hoμn toμn n¾p ®Ëy. Chó ý lμ d−íi - 4oC, c©y sÏ bÞ tæn h¹i do l¹nh, trong tr−êng hîp ®ã ph¶i che phñ b»ng c¸c tÊm che b»ng sîi hay lo¹i c©y nhÑ vμ lμm thμnh tÊm dμy ®Ó chèng l¹nh cho c©y non. Ch¨m sãc vμ t−íi c©y, kh«ng ®Ó ®Êt qu¸ Èm hay qu¸ kh«. Trong m«i tr−êng Èm, nÊm ph¸t triÓn m¹nh ph¸ huû rÔ c©y. NÕu ®Ó c©y gièng ë mËt ®é qu¸ dμy dÔ g©y h¹i cho l¸. Phun ®Òu dung dÞch diÖt nÊm mèc (nh− captan hay dung dÞch diÖt nÊm ®Æc tr−ng). CÇn quan t©m tíi dinh d−ìng cho c©y non. Trong m«i tr−êng cÊy c©y míi vμi tuÇn lÔ c©y cßn ®ãi thøc ¨n. Kh«ng ®−îc cung cÊp qu¸ møc c¸c lo¹i ph©n, nªn dïng dung dÞch ph©n bãn c©y dÔ hÊp thô. 4. GIEO TRåNG C¸C LO¹I C¢Y MäC TR£N NóI Gieo trång c¸c lo¹i c©y cã h¹t lín (hay mäc trªn nói ®åi) nh− c¸c c©y phong th¶o (Pulsatilla), c©y hoa lËt (Cyclamen neapolitanum), c©y b¸o xu©n (Primula) c©y long ®ëm (Gentiana)... lμ c¸c c©y thÝch hîp khi gieo t−¬i bëi khi c¸c h¹t lo¹i hoa nμy kh« dÔ mÊt toμn bé kh¶ n¨ng sèng. Th«ng th−êng ng−êi ta gieo c¸c h¹t c©y hoa nμy vμo c¸c chËu thÊp. Víi mét sè l−îng lín gieo 54 https://thuviensach.vn vμo c¸c chËu lín hay c¸c khay cã ®ñ chç cho c©y gieo trång. §a sè c¸c lo¹i c©y nμy kh«ng chÞu ®−îc ®é Èm cao. Th−êng gieo vμo mïa ®«ng nªn chÞu nhiÒu biÕn ®éng vÒ thêi tiÕt. Ph¶i chän lo¹i ®Êt - ph©n gieo trång cã sù tho¸t n−íc nhanh: gåm c¸c phÇn b»ng nhau: than bïn, c¸t vμ ®Êt mμu s¸t trïng céng thªm 6g supephotphat, 30g v«i cho 10 lÝt ®Êt ph©n; trén kü. Hçn hîp ®Êt ph©n nμy ®−îc nÐn nhÑ nhμng tíi ®¸y chËu vμ ®−îc lμm ph¼ng b»ng mét c¸i nÐn sao cho bÒ mÆt ®Êt ph©n thÊp h¬n thμnh chËu. Tr−êng hîp h¹t nhá (nh− Ramunda myconi) ph¶i trén vμo c¸t kh« mÞn vμ gieo ®Òu trªn mÆt ®Êt víi tói h¹t gièng gÇn ngay mÆt ®Êt. Gieo 1/2 sè l−îng h¹t, sau ®ã chuyÓn h−íng gieo 1/2 cßn l¹i. Tr−êng hîp h¹t lín (nh− h¹t lËt - Cyclamen neapolitanum), ta gieo tõng h¹t, nÐn b»ng mét c¸i nÐn gç sau ®ã phñ c¸t vμ san ®Òu. Nhê líp c¸t nμy b¶o vÖ h¹t suèt mïa ®«ng vμ lμm tho¸t n−íc bÒ mÆt, ng¨n c¶n sù sinh s¶n cña rªu, t¶o vμ dÔ dμng nhæ c¸c cá d¹i. §¸nh dÊu, t−íi vμ ®Æt chËu vμo mét vÞ trÝ thÝch hîp. §Ó bªn ngoμi trêi suèt mïa ®«ng, h¹t duy tr× ngñ bÞ ¶nh h−ëng bëi h¹t Èm. H¹t sÏ n¶y mÇm vμo mïa xu©n vμ c©y non cã thÓ ®em cÊy tr−íc mïa thu hay mïa xu©n n¨m sau. Th−êng xuyªn t−íi dung dÞch ph©n bãn theo kho¶ng thêi gian x¸c ®Þnh. 55 https://thuviensach.vn ChuÈn bÞ ®Êt trång: (1). Chän chËu dÔ tho¸t n−íc. §æ ®Êt vµ nÐn ®Òu (4). Gieo tõng h¹t lín b»ng tay víi kho¶ng c¸ch b»ng nhau 56 (2). G¹t phÇn ®Êt thõa cho b»ng thµnh chËu (5). NÐn cho h¹t n»m ®Òu nhau trªn mÆt ®Êt (b»ng c¸i nÐn gç) (3). NÐn líp ®Êt mÆt ®Ó líp ®Êt c¸ch thµnh chËu 1 cm (6). Phñ lªn h¹t mét líp sái nhá, ®Ó tay thÊp gÇn s¸t mÆt ®Êt https://thuviensach.vn (7). G¹t líp sái thõa ®Ó b»ng mÆt chËu. Ghi nh·n (8). T−íi n−íc vµ ®Æt chËu ra ngoµi trêi ë n¬i tho¸t n−íc (9). Th−êng xuyªn t−íi ph©n láng (dung dÞch ph©n bãn) khi h¹t n¶y mÇm 5. GIEO TRåNG C¢Y PH¸T TRIÓN HμNG LO¹T §ã lμ ph−¬ng ph¸p t−¬ng ®èi ®¬n gi¶n ®Ó t¹o ra sù në hoa ®ång lo¹t m¹nh mÏ vμ c©y non thu ho¹ch cïng mét lóc; tèc ®é n¶y mÇm nh− nhau, sù sinh tr−ëng cña c©y non, c¸c c©y cÊy cïng mét lóc... Tuú theo sè l−îng h¹t, ta gieo h¹t trªn chËu, khay thÊp. C¸c h¹t n¶y mÇm nhanh khi nhiÖt ®é t¨ng cao. §Êt trång lo¹i than bïn kh«ng thÝch hîp v× cho mét ®é Èm qu¸ møc g©y t¸c h¹i cho h¹t, c¶n trë sù ph¸t triÓn cña c©y non, t¹o ®iÒu kiÖn cho nÊm mèc ph¸t triÓn vμ sù ph¸ ho¹i cña loμi ruåi ®en. NhiÒu c©y sinh tr−ëng hμng lo¹t nh− c©y lé biªn (Lobelia) hay c©y thu h¶i ®−êng (Begonia 57 https://thuviensach.vn semperflorens) cã h¹t rÊt bÐ, khã gieo ®Òu. Ph¶i trén lÉn h¹t víi Ýt c¸t kh« mÞn ®Ó gieo ®Òu trªn mÆt ®Êt. Kh«ng ph¶i phñ ®Êt sau khi gieo h¹t. §Ó tay s¸t mÆt ®Êt, r¾c h¹t ®Òu sau ®ã chØ r¾c Ýt ®Êt ®Òu vμ máng. §¸nh dÊu vμ t−íi n−íc b»ng vßi phun cã lç bÐ nhá. Thªm vμo n−íc ®ã chÊt diÖt nÊm (captan), ®Ëy miÕng kÝnh lªn ®Ó gi÷ Èm. §Æt n¬i Êm (21oC) ®Ó kÝch thÝch n¶y mÇm, gÇn n¬i cã ¸nh s¸ng ®Ó kÝch thÝch sinh tr−ëng. Ýt l©u sau më n¾p kÝnh ra ®Ó tr¸nh kh«ng ®Ó ®é Èm cao, nÊm dÔ ph¸t triÓn. Gi÷ nhiÖt ®é cao cã thÓ cho phÐp thóc ®Èy sù sinh tr−ëng cña c©y non cho ®Õn khi ®em c©y cÊy n¬i kh¸c. (1). Trén c¸c h¹t bÐ vµo c¸t kh«, mÞn ®Ó dÔ gieo 58 (2). R¶i ®Òu hçn hîp c¸t vµ h¹t gièng thµnh líp máng (gi÷ tay gÇn s¸t ®Êt) (3). R©y mét líp ®Êt víi mét l−îng võa ph¶i ®Ó lµm líp phñ ®Òu https://thuviensach.vn (4). §¸nh dÊu chËu (tªn c©y, ngµy gieo) (5). T−íi dung dÞch chÊt diÖt nÊm (6). Phñ tÊm kÝnh vµ ®Æt n¬i Êm (21oC) (7). LÊy tÊm kÝnh ra khi c©y non h×nh thµnh, ®Æt chËu ngoµi s¸ng (8). CÊy c¸c c©y non vµo chËu riªng lín h¬n 6. GIEO TRåNG C¸C C¢Y TH¢N TH¶O §a sè c©y th©n th¶o khoÎ vμ ph¸t t¸n h¹t vμo mïa hÌ vμ mïa thu. C¸c h¹t h×nh thμnh kh«ng qua thêi gian nghØ mμ ®ßi hái mét thêi gian l¹nh nhÊt ®Þnh. Ph¶i gieo h¹t vμo mïa thu hay mïa ®«ng trong chËu ®Ó ngoμi nhμ ë vμ h¹t sÏ n¶y mÇm vμo mïa xu©n. 59 https://thuviensach.vn C©y th©n th¶o nμy në hoa sím vμo mïa xu©n, ph¸t t¸n h¹t vμo mïa hÌ. Mét vμi c©y th©n th¶o vμ ®Æc biÖt mét sè c©y hä ®Ëu (nh− Lupin) cã vá rÊt cøng, ng¨n c¶n sù n¶y mÇm cho ®Õn khi vá ph©n huû hoμn toμn ®Ó h¹t hÊp thô n−íc. §Ó kÝch thÝch sù n¶y mÇm cña c¸c c©y nμy ph¶i dïng l−ìi dao c¹o c¾t vá hay l¨n h¹t trªn giÊy nh¸m cho vá máng ra cã thÓ hÊp thô n−íc. Mét sè c©y th©n th¶o kh¸c nh− c©y hoa loa kÌn (Lilium longiflorum), hoa mÉu ®¬n (Paeonia) th× ng−îc l¹i, cã thêi gian ngñ nªn lμm chËm sù xuÊt hiÖn c©y non. NÕu ta gieo h¹t vμo mïa ®«ng hay ®«ng xu©n, c¸c h¹t n¶y mÇm ngay khi nhiÖt ®é cao, nh−ng chØ cho rÔ ngay cßn th©n ph¶i tr¶i qua l¹nh mïa ®«ng míi ph¸t triÓn. Cã nghÜa lμ c©y non xuÊt hiÖn vμo mïa xu©n n¨m sau. Cho nªn c¸c c©y nμy cÇn chó ý kh«ng nªn lo¹i bá c¸c c©y non lo¹i nμy v× mïa xu©n ®Çu tiªn sau khi gieo míi xuÊt hiÖn c©y non. C¸ch gieo h¹t c©y th©n th¶o: Gieo h¹t trong c¸c chËu, khay thÊp. Dïng ®Êt mμu nÕu cÇn ®Ó thêi gian l©u v× c©y mäc chËm; cßn ®Ó c©y mäc mÇm vμo mïa xu©n, th× dïng ®Êt than bïn. §èi víi h¹t lín, gieo tõng h¹t c¸ch ®Òu nhau. Ngoμi ra cã thÓ gieo kiÓu tung ®Òu. Sau khi gieo, nÐn c¸c h¹t ®Ó chóng n»m s©u vμo trong ®Êt, sau ®ã phñ c¸t lªn (nÕu ®Ó qua ®«ng) hay ®Êt (nÕu h¹t n¶y mÇm nhanh). §¸nh dÊu chËu vμ t−íi. NÕu cÇn l¹nh 60 https://thuviensach.vn th× ®Æt khay chËu ra ngoμi trêi n¬i tho¸t n−íc, nÕu kh«ng th× ®Æt chËu trong m«i tr−êng Êm (21oC). §«i khi c©y non kh¸ lín ®em cÊy ra chËu kh¸c. (1). §æ ®Êt vµo khay, Ên nhÑ vµ g¹t ®Êt thõa cho ®Òu mÆt ®Êt (4). Ên nhÑ c¸c h¹t n»m s©u vµo ®Êt (dïng c¸i nÐn ®Êt) (2). NÐn ®Êt ®Ó mÆt ®Êt c¸ch thµnh khay 1cm (5). Phñ c¸t to (hay ®Êt) lªn mÆt ®Êt tuú theo yªu cÇu (3). Gieo h¹t ®Òu nhau b»ng tay (h¹t lín) hay tung h¹t (h¹t bÐ) (6). G¹t c¸t (®Êt) thõa ®Ó ®Êt b»ng thµnh khay 61 https://thuviensach.vn (7). §¸nh dÊu, t−íi n−íc, ®Æt khay vµo chç tho¸t n−íc (8). Phun thuèc trõ nÊm cho c©y non tõ khi c©y mäc khái mÆt ®Êt (9). CÊy c¸c c©y non vµo chËu riªng ngay khi c©y ®· kh¸ lín 7. C¢Y D¦¥NG XØ L¸ d−¬ng xØ cã c¸c æ mang bµo tö ë mÆt d−íi Lo¹i d−¬ng xØ nh©n gièng b»ng bμo tö. Khi bμo tö ph¸t t¸n vμ n¶y mÇm, nã s¶n sinh ra nguyªn t¶n lμ mét c¬ quan h÷u tÝnh. Nã cã d¹ng qu¶ tim, nhá, mμu xanh mang c¬ quan sinh s¶n u vμ s. Sau khi thô tinh sÏ cho c©y d−¬ng xØ. 62 https://thuviensach.vn Muèn trång c¸c lo¹i d−¬ng xØ ph¶i thu l−îm c¸c bμo tö vμ gieo trång trong ®iÒu kiÖn Èm. C¾t l¸ d−¬ng xØ giμ cho vμo bao giÊy s¹ch, ®Ó vμo n¬i kh« vμ nãng tõ 1-2 ngμy vμ ®Ëp nhÑ cho c¸c bμo tö dån xuèng ®¸y tói. ChuÈn bÞ ®Êt gieo: gåm 8 phÇn than bïn, 2 phÇn ®Êt mμu tiÖt trïng, 1 phÇn bét than gç (®Ó lμm mÊt mïi xÊu, l¹). Dïng c¸c chËu thÊp, ®æ ®Çy hçn hîp ®Êt nμy, kh«ng nÐn chÆt. Lμm mÆt ph¼ng ®Òu råi phñ lªn mét líp máng bét g¹ch mÞn, trªn líp nμy r¶i ®Òu c¸c bμo tö, sau ®ã ®Ëy chËu b»ng tÊm kÝnh, ®Æt chËu lªn mét ®Üa ®Çy n−íc l·. §Æt ë n¬i Êm 21oC vμ tèi. (1). §æ ®Çy ®Êt vµo chËu. Thªm mét líp ®Êt bét g¹ch mÞn, r¾c c¸c bµo tö lªn trªn (2). §Ëy tÊm kÝnh, ®Æt chËu lªn 1 ®Üa ®Çy n−íc m−a, ®Ó n¬i tèi vµ Êm (21oC) (3). Gi÷ ®é Èm th−êng xuyªn vµ chØ rót tÊm kÝnh khi nguyªn t¶n xuÊt hiÖn 63 https://thuviensach.vn Sau thêi gian 3-4 tuÇn, c¸c nguyªn t¶n bÐ xuÊt hiÖn phñ ®Çy mÆt chËu. Lóc nμy ph¶i gi÷ chËu lu«n Èm ®Ó sù n¶y mÇm tiÕp tôc. C¸c lo¹i ruåi ®en ph¸ ho¹i nhanh chãng c¸c nguyªn t¶n nμy, do ®ã lu«n ®Ëy tÊm kÝnh b¶o vÖ. Sau 7-8 tuÇn c©y d−¬ng xØ h×nh thμnh, ph¶i bá tÊm kÝnh ®Ó gi¶m Èm, nh−ng vÉn ®Ó chËu ë n¬i 21oC. Khi c©y d−¬ng xØ ®· lín, cÊy riªng ra tõng chËu. (4). Bá kÝnh ®Ëy khi c©y d−¬ng xØ non xuÊt hiÖn, gi÷ chËu ë n¬i Êm (5). CÊy c¸c nhãm c©y d−¬ng xØ khi c©y t−¬ng ®èi lín ra khay lín (6). Ph©n t¸ch c¸c c©y d−¬ng xØ khi ®· dÔ dµng cÊy vµo chËu riªng 8. H¹T C¢Y Gç Vμ C¢Y BôI C¸c h¹t c©y gç vμ c©y bôi mang tÝnh di truyÒn ®Æc tr−ng. NÕu ta h¸i l−îm chÝnh x¸c mét lo¹i h¹t nμo th× sÏ cho c©y thuéc loμi ®ã. H×nh d¹ng cña mçi lo¹i h¹t kh¸c biÖt râ rÖt. Mçi lo¹i h¹t cã thêi gian ngñ kh¸c nhau. - Tr¹ng th¸i ngñ cña h¹t: 64 https://thuviensach.vn Mét h¹t gièng kh«ng n¶y mÇm, nh−ng vÉn sèng v× nã ë tr¹ng th¸i ngñ. NÕu h¹t n¶y mÇm ngay tøc lμ kh«ng cã thêi kú ngñ. C¸c c©y gç cã 3 lo¹i tr¹ng th¸i ngñ kh¸c nhau: (a). ë h¹t cã vá dÇy: lo¹i nμy ng¨n c¶n sù hÊp thô n−íc nªn h¹n chÕ sù n¶y mÇm. CÇn cã c¸c vi khuÈn, nÊm ph©n gi¶i vá h¹t ®Ó ph¸ ngñ b»ng c¸ch hÊp thô n−íc. (b). H¹t qua mét sù chÝn cña ph«i: Cã thÓ dïng nhiÖt ®é ®Ó thóc ®Èy n¶y mÇm. (c). H¹t ë vïng «n ®íi: Tr¹ng th¸i ngñ ®−îc kÕt thóc b»ng c¸ch vïi h¹t vμo ®Êt l¹nh mïa ®«ng. NhiÖt ®é thÊp thóc ®Èy hμng lo¹t ph¶n øng ho¸ häc, trung hoμ chÊt k×m h·m vμ cho phÐp sù n¶y mÇm khi ®iÒu kiÖn m«i tr−êng cho phÐp. C¸c lo¹i h¹t 1. Salix sp; 2. Juniperus deppeana; 3. Caragana arborescens; 4. Gleditsia × texana; 5. Cotoneaster horizontalis; 6. Corvlus cornuta var. californica; 7. Robinia pseudoacacia; 8. Pyrus communis; 9. Koelreuteria paniculata; 10. Alnus sinuata; 11. Calocedrus decurrens; 12. Mahonia aquifolium; 13. Morus alba f. tatarica; 14. Laburnum anagyroides; 15. Prunus armeniaca; 16. Ilex aquifolium; 17. Fraxinus americana; 18. Yucca elata; 19. Eucalyptus fastigiata; 20. Populus fremontii var. fremontii; 21. Crataegus sp.; 22. Carpinuss caroliniana; 23. Acacia melanoxylon; 24. Euonymus obovatus; 25. Malus floribunda; 26. Malus baccata; 27. Ulmus parvifolia; 28. Cedrus libani; 29. Clematis virginiana; 30. Cytisus scoparius; 65 https://thuviensach.vn 66 https://thuviensach.vn 31. Viburnum alnifolium; 32. Taxus baccata; 33. Juglans cinerea; 34. Asculus hippocastanum; 35. Rosa eglanteria; 36. Ceanothus americanes; 37. Catalpa speciosa; 38. Cornus racemosa. ë h¹t c©y chØ cã mét tr¹ng th¸i ngñ, viÖc ph¸ ngñ ®Ó c©y n¶y mÇm t−¬ng ®èi ®¬n gi¶n. Cßn lo¹i h¹t c©y cã nhiÒu tr¹ng th¸i ngñ (kÕt hîp cña 2 hay 3 d¹ng ngñ) viÖc ph¸ ngñ phøc t¹p h¬n, cÇn nhiÒu thêi gian. 67 https://thuviensach.vn - Tr¹ng th¸i ngñ cña c©y gç vμ c©y bôi: (a). H¹t cã vá dµy Acacia (c©y keo) Gleditschia (c©y bå kÕp) Ulex (c©y kim t−íc) Wistaria (c©y ®Ëu tÝa) Colutea (c©y ®Ëu bãng) Koelreuteria (c©y huyÒn hoa) Caragana (c©y ®Ëu cÈm) Robinia (c©y keo gai) Cytisus (c©y ®Ëu chåi) (b). H¹t cÇn mét thêi kú l¹nh Alnus (c©y tèng qu¸n sñi) Aeoculus (c©y ken) Cerasus (c©y anh ®μo) Juglans (c©y ãc chã) Castanea (c©y dÎ) Pylus (c©y lª) Quercus (c©y såi) Malus (c©y t¸o t©y) Clematis (c©y d©y «ng l·o) Prunus (c©y mËn) Berberis (c©y ®¹i hoμng liªn) Acer (c©y thÝch tr¾ng) Evonymus (c©y phu danh) Vitis (nho) Fagus (c©y såi vμng) (c). H¹t cã vá cøng vµ cÇn mét thêi kú l¹nh Crataegus (c©y ®μo gai) Acer (c©y thÝch hμng rμo) Carpinus (c©y duyªn ph−¬ng §«ng) Taxus (c©y th«ng ®á) Magnolia (c©y méc lan) Cornus (c©y thï du) Rosa (hoa hång) Daphne (c©y thôy h−¬ng) Viburnum (c©y gi¸ng cua) 68 https://thuviensach.vn (d). H¹t kh«ng qua thêi kú ngñ Catalpa (c©y ®inh t¸n) Populus (c©y d−¬ng) Eucolyptus (c©y b¹ch ®μn) Yucca (c©y ngäc gi¸) Morus (c©y d©u t»m) (®). H¹t cã vá cøng, ph«i ch−a thµnh thôc, cÇn thêi kú l¹nh §èi víi ng−êi lμm v−ên vμ trång rõng, khi thu ho¹ch h¹t hä th−êng tr¸nh c¬ chÕ ngñ cña h¹t. Muèn vËy ph¶i thu ho¹ch h¹t tr−íc khi chÝn vμ tr¸nh cho h¹t kh«ng kh«, cô thÓ lμ thu h¹t khi mμu s¾c cßn thÓ hiÖn gi÷a mμu xanh vμ mμu vμng vμ lóc mμ qu¶ ®ang ®óng lóc chÝn vμng. ë giai ®o¹n nμy, vá vμ qu¶ ®ang ®óng lóc kh« vμ thuËn lîi cho viÖc ph¸t t¸n h¹t, nã ®óng vμo pha mμ c¬ chÕ ngñ thÓ hiÖn (nh− Fraxinuss (c©y trÇn b×), Ilex (c©y nhùa ruåi)). 9. MUA Vμ THU HO¹CH H¹T C¢Y Gç - Mua h¹t: Mét nguyªn t¾c quan träng khi mua h¹t ph¶i chó ý lμ h¹t ë c©y trång cïng vÜ ®é ®Ó kÕt qu¶ gieo trång ®−îc b¶o ®¶m. Khi mua h¹t dÔ gÆp 2 ®iÒu bÊt lîi sau ®©y: + Sù ph¬i kh« lμm t¨ng sù chÝn cña h¹t, do ®ã tr¹ng th¸i nghØ còng t¨ng theo. + ë c¸c lo¹i h¹t chøa chÊt dinh d−ìng, tr−íc hÕt lμ lo¹i h¹t chøa nhiÒu chÊt bÐo, khi ph¬i kh« sÏ lμm cho chÊt dù tr÷ ph©n gi¶i kh¶ n¨ng sèng cña h¹t bÞ suy gi¶m. 69 https://thuviensach.vn Mét tay gi÷ cµnh, cßn tay kia thu l−îm qu¶, h¹t Dïng d¹ng kÐo c¾t cã c¸n dµi ®Ó thu l−îm c¸c nãn th«ng hay qu¶, h¹t cña c©y cao - Thu l−îm h¹t: Ph¶i thu l−îm h¹t trong ®iÒu kiÖn thÝch hîp nhÊt ®Ó kh«ng mÊt kh¶ n¨ng sèng cña h¹t, kh«ng bÞ nhiÔm s©u bÖnh. Trong thùc tÕ, c©y cã thÓ giao phÊn mét c¸ch ngÉu nhiªn lμm cho h¹t cho ra c©y kh«ng gièng mÑ cña chóng. Khi thu h¹t ph¶i ®¸nh dÊu tÊt c¶ c¸c tói ®ùng h¹t cho ®Õn khi ®em h¹t ®i gieo (dïng mùc kh«ng phai). Khi thu l−îm mét l−îng lín h¹t cßn xanh hay thÓ tÝch lín, kh«ng chøa trong c¸c chËu s©u ®Ó l©u h¹t cã thÓ bÞ nãng lªn g©y cho c¸c mÇm bÞ chÕt. Thu tõng l−îng nhá qu¶, h¹t trong c¸c tói polyetylen, gi÷ trong tñ l¹nh vμ gieo cμng sím cμng tèt. C¸c nãn th«ng thu tõng n¨m mét. 70 https://thuviensach.vn §ùng h¹t vμo c¸c tói thu l−îm, sau cho vμo tói nhá vμ ®¸nh dÊu ghi chÐp cÈn thËn. Tói ®eo riªng ®Ó ®ùng h¹t, qu¶ cßn 2 tay tù do ®Ó c¾t l−îm qu¶, h¹t §¸nh dÊu tõng l« h¹t (nh·n ghi bªn ngoµi vµ nh·n ®Ó vµo trong tói h¹t gièng) 10. T¸CH RêI H¹T CñA C¢Y Gç Vμ C¢Y BôI NhiÒu h¹t ph¶i t¸ch rêi khái qu¶ ®Ó b¶o qu¶n hay ®Ó gieo. Tuy nhiªn trong nhiÒu tr−êng hîp ph¶i b¶o qu¶n l©u tõ khi thu l−îm ®Õn khi gieo. C¸c qu¶ lín kh« cã d¹ng qu¶ nang th−êng ph¶i lùa h¹t qua chiÕc r©y (sμng) ®Ó ph©n t¸ch h¹t riªng ra. Mét sè h¹t kh¸c l¹i r¬i ra tõ c¸c nãn sau khi ®Ó kh«. 10.1. §èi víi c¸c nãn hä th«ng Qu¶ cã c¸nh cÇn ®−îc b¶o qu¶n cÈn thËn ®Ó kh«ng h− h¹i c¸c c¸nh ë h¹t. ë qu¶ thÞt ph¶i lo¹i 71 https://thuviensach.vn t¸ch h¹t trong n−íc ®Ó lo¹i bá phÇn thÞt cña chóng. ë qu¶ thÞt mμ h¹t lín, mÒm chØ cÇn Ðp m¹nh tay ®Ó h¹t tho¸t ra. Qu¶ nhiÒu thÞt ph¶i lo¹i bá thÞt trong b×nh n−íc nãng ®Ó h¹t kh« sau vμi ngμy, sau ®ã g¹n läc h¹t ra. Th−êng phÇn thÞt næi lªn trªn cßn phÇn h¹t n»m ë ®¸y chËu. Ph¶i thay n−íc 2-3 lÇn ®Ó lo¹i hÕt phÇn thÞt. CÊt c¸c nãn th«ng trong tói giÊy, ®Ó n¬i kh«. ThØnh tho¶ng l¾c hay dïng tay bãp nhÑ, h¹t sÏ r¬i ra Xoa ®Òu c¸c h¹t bÐ kh« ®Ó cho h¹t vµ c¸nh h¹t r¬i ra gi÷a 2 bµn tay Dïng r©y ®Ó läc, c¸c phÇn c¸nh vôn r¬i qua lç r©y, cßn l¹i h¹t trªn mÆt r©y C©y hä th«ng chØ cÇn cÊt c¸c nãn chøa h¹t vμo tói ®Ó n¬i kh«, l¾c ®Òu tói, h¹t sÏ r¬i ra. Sau ®ã t¸ch h¹t riªng. Kh«ng ®−îc ®Ó tói nãn th«ng sÊy kh« trªn lß s−ëi v× nhiÖt ®é sÊy cao lμm chÕt h¹t. 72 https://thuviensach.vn 10.2. §èi víi h¹t qu¶ thÞt (1). T¸ch qu¶ mäng thÞt thµnh nhiÒu phÇn nhá (4). G¹n phÇn thÞt qu¶ næi trªn mÆt n−íc, c¸c h¹t cßn l¹i n¬i ®¸y chËu. Thªm n−íc Êm vµo g¹n tiÕp (2). §Æt thÞt qu¶ trªn mÆt r©y, x¸t ®Òu b»ng c¸c nÐn gç ®Ó h¹t bong ra (5). T¸ch hÕt phÇn thÞt cßn dÝnh ë h¹t, lo¹i bá c¸c phÇn vá (3). Cho phÇn thÞt n¸t vµo chËu n−íc nãng, ®Ó vµi ngµy ë n¬i Êm (6). Muèn röa h¹t, quÊy vßng n−íc quanh chËu ng©m ph©n t¸ch mét lÇn n÷a ®Ó thÞt qu¶ vµ h¹t riªng rÏ 73 https://thuviensach.vn 11. B¶O QU¶N H¹T C¢Y Gç Tr−íc khi gieo h¹t c©y gç cÇn ph¸ vì thêi gian vμ tr¹ng th¸i ngñ cña h¹t, nhÊt lμ ®èi víi h¹t cã vá cøng. Dïng ph−¬ng ph¸p nh©n t¹o: - §èi víi h¹t lín, cøng: cÇn ph¶i ®Ó l¹nh mét thêi gian ®Ó ®¸nh thøc c¬ chÕ ngñ cña chóng. Muèn vËy ®Æt h¹t ë nhiÖt ®é cao (mïa hÌ, mïa thu) vμ ®Æt vμo nhiÖt ®é thÊp (mïa ®«ng) sau ®ã gieo vμo mïa xu©n sang n¨m. Víi h¹t lín cã thÓ dïng c¸ch r¹ch h¹t b»ng dao s¾c, t¹o ®iÒu kiÖn cho h¹t hót ®−îc n−íc. Tr¸nh kh«ng ch¹m vμo ph«i. Th¶ vμo n−íc ®Ó h¹t hÊp thô n−íc dïng cho sù n¶y mÇm. - §èi víi lo¹i h¹t nhá, cøng: 74 https://thuviensach.vn (1). Dïng mét lä nót xo¸y vµ lãt bªn trong mét giÊy thuû tinh (giÊy nh¸m) (2). Bá mét Ýt h¹t cã vá cøng vµo lä vµ ®ãng n¾p l¹i (3). L¾c lä ®Òu ®Òu cho ®Õn khi nµo vá máng ®i ®Ó ph«i cã thÓ hÊp thô n−íc §Ó t¹o ®iÒu kiÖn cho h¹t c©y gç khi gieo cã tû lÖ n¶y mÇm tèt nhÊt, ng−êi ta ®−a ra c¸c ph−¬ng ph¸p b¶o qu¶n h¹t c©y gç nh− sau: - B¶o qu¶n h¹t: Trong qu¸ tr×nh b¶o qu¶n h¹t cÇn quan t©m tíi 2 yÕu tè quan träng: Èm ®é vμ nhiÖt ®é. 75 https://thuviensach.vn (1). Lµm kh« bÒ mÆt cña tÊt c¶ c¸c h¹t ®Ó h¹t kh«ng bÞ thèi (2). CÊt h¹t trong tói polyetylen ®Ó ®¶m b¶o ®é Èm (3). §¸nh dÊu tói ®ùng h¹t (tªn h¹t) ®Æt ë phÇn trªn cña tñ l¹nh Lμm kh« bÒ mÆt h¹t ®Ó tr¸nh thèi vμ nÊm bÖnh. Duy tr× ®é Èm hiÖn cã gi÷a c¸c h¹t. Gi÷ vμi ngμy ë nhiÖt ®é trong phßng trong c¸c tói polyetylen ®Ó gi÷ Èm ®é m«i tr−êng. C¸c h¹t chøa dÇu vμ protein b¶o qu¶n khã h¬n v× cã sù ph©n gi¶i m¹nh c¸c chÊt dù tr÷ nμy. M«i tr−êng b¶o qu¶n h¹t ph¶i m¸t th× sau nμy h¹t mäc khoÎ. B¶o qu¶n h¹t trong tói polyetylen, ®¸nh dÊu vμ ®Æt trong tñ l¹nh ë phÇn l¹nh nhÊt. ë nhiÖt ®é thÊp viÖc b¶o qu¶n cμng cã hiÖu qu¶ cao, nh−ng kh«ng ®Ó h¹t bÞ ®ãng b¨ng. - Vïi thμnh tÇng trong ®Êt, c¸t: §èi víi c¸c h¹t c©y gç, c©y bôi ë vïng «n ®íi, tr¹ng th¸i ngñ phæ biÕn diÔn ra mét qu¸ tr×nh sinh ho¸ cã liªn quan tíi sù ph¸t triÓn cña ph«i vμ cho ®Õn khi nhiÖt ®é thÊp lμm ngõng qu¸ tr×nh ®ã. 76 https://thuviensach.vn Qu¸ tr×nh nμy gåm 2 pha: ®Çu tiªn lμ k×m h·m h¹t, sau ®ã ®Æt h¹t ë n¬i l¹nh. BiÖn ph¸p ®¬n gi¶n nhÊt lμ gieo h¹t ngoμi trêi, cho h¹t nhËn ®−îc "l¹nh" b×nh th−êng. NÕu mïa ®«ng rÐt ngät, l¹nh kh«ng ®ñ ®Ó ®¸nh thøc c¬ chÕ ngñ, sù n¶y mÇm chËm l¹i Ýt nhÊt 12 th¸ng. Muèn cho sù n¶y mÇm nhanh chãng, ph¶i xö lý nh©n t¹o, ®ã lμ c¸ch vïi thμnh tÇng trong ®Êt ®Ó bæ sung cho qu¸ tr×nh "l¹nh" cña h¹t. §Ó cã mét m«i tr−êng thÝch hîp cho viÖc nμy ta cho vμo khay ®Çy ®Êt than bïn kh« (qua r©y cã lç 0,6cm). Trén mét thÓ tÝch n−íc ®Ó t¹o thμnh mét d¹ng ®Êt −ít. Sau ®ã trén 4 thÓ tÝch ®Êt than bïn −ít nμy víi 1 thÓ tÝch h¹t ®Ó cã mét m«i tr−êng −ít Èm. NÕu m«i tr−êng qu¸ sÝt chÆt th× thªm mét thÓ tÝch c¸t ®Ó ®¶m b¶o sù tho¸ng khÝ. §æ tÊt c¶ vμo mét tói polyetylen, ®¸nh dÊu bªn ngoμi. §Ó 2-3 ngμy n¬i Êm ®Ó h¹t hót Èm vμ tr−¬ng phång. Muèn t¹o l¹nh: ®Æt tói vμo tñ l¹nh ë n¬i l¹nh nhÊt. Xoay tói vμ l¾c ®Òu tr¸nh kh«ng cho ®Êt bÞ sÝt chÆt vμ b¶o ®¶m tho¸ng khÝ quanh h¹t. Thêi gian lμm l¹nh h¹t ë c¸c loμi h¹t kh¸c nhau th−êng Ýt nhÊt tõ 3-4 tuÇn ®Õn 16-18 tuÇn. NhiÒu h¹t kh«ng chÞu ®−îc sù kÐo dμi l¹nh nh− vËy: ph¶i ®îi ®iÒu kiÖn tèt ®Ó h¹t n¶y mÇm vμo mïa xu©n. Mét vμi lo¹i h¹t n¶y mÇm ngay khi nhiÖt ®é lμm l¹nh. 77 https://thuviensach.vn - Vïi h¹t vμo ®Êt: (1). §æ bèn thÓ tÝch ®Êt than bïn vµo khay (4). Trén ®Òu thªm mét thÓ tÝch c¸t nÕu hçn hîp qu¸ kh«, chÆt 78 (2). Thªm mét thÓ tÝch n−íc cho ®Êt ngÊm n−íc khi ta ®Æt tay vµo (5). §Æt hçn hîp trong tói polyetylen, ®¸nh dÊu, ®Æt n¬i Êm 2-3 ngµy (3). §ong mét thÓ tÝch h¹t ®æ r¾c vµo hçn hîp ®Êt (6). §Æt tói polyetylen nµy vµo tñ l¹nh. §æi chiÒu vµ l¾c m¹nh ®Òu gi÷ vµ l−u th«ng khÝ https://thuviensach.vn