🔙 Quay lại trang tải sách pdf ebook Cái Nôi Của Thiên Tài - Tony Buzan full mobi pdf epub azw3 [Tư Duy] Ebooks Nhóm Zalo LỜI NÓI ĐẦU Lời nhắn gửi từ Đứa trẻ của tương lai T hưa quý độc giả, Một chiếc xe (thứ đơn giản hơn rất nhiều so với một ngón tay của bé nhà bạn) được đi kèm với quyển sách hướng dẫn một trăm trang. Chiếc máy tính một megabyte (thứ kém thông minh hơn so với chỉ một trong số tỉ tỉ tế bào não của con bạn) được đi kèm với quyển sách hướng dẫn vận hành một ngàn trang. Vậy, tại sao không có một cuốn sách hướng dẫn cách nuôi dạy trẻ… từ quan điểm của trẻ? Bộ não tí hon chính là quyển sách như thế. Bởi vậy, hãy để tôi ngay lập tức chuyển sang chủ đề và chủ thể của quyển sách: Đứa trẻ đến từ tương lai. Con chào mẹ! Con chào ba! Bộ não tí hon là bộ sách con xin dành tặng cho ba mẹ, được viết từ quan điểm của con – đứa con tương lai của ba mẹ. Bộ não tí hon là một bộ sách lý tưởng, chứa đựng đầy đủ mọi thứ mà con thực sự mong muốn trong quá trình lớn lên của mình để giúp con phát triển tối đa năng lực tiềm tàng của trí não, cơ thể và tâm hồn theo cách đơn giản hơn, vui hơn, nhẹ nhàng hơn cho cả con và ba mẹ. Con chắc là ba mẹ cũng đã từng nghe rằng con, bé con của ba mẹ, sở hữu một mẩu thiết bị phức tạp đáng kinh ngạc, được tạo nên bởi bàn tay của tự nhiên: bộ não, món quà thực sự diệu kỳ cho cả ba mẹ lẫn cho con. Chưa hết đâu, con cũng sở hữu một cơ thể tinh xảo với những giác quan cực kỳ siêu việt. Quyển sách này sẽ giải thích tại sao bộ não của mỗi đứa trẻ lại là một món quà kỳ diệu, và vai trò quan trọng mà ba mẹ, những người yêu dấu gần gũi nhất của con, đã và sẽ tiếp tục lãnh nhận trong quá trình phát triển của nó. Phần lớn những quyển sách nuôi dạy trẻ đều chỉ tập trung vào việc ăn uống nuôi dưỡng cơ thể, còn quyển sách này tập trung vào vấn đề bồi dưỡng trí não. Khi được sinh ra, bộ não kỳ diệu của con đã chứa sẵn một triệu triệu (1.000.000.000.000) tế bào não. Xin hãy giúp con dưỡng nuôi chúng hợp lý, thưa ba mẹ! Gửi đến ba mẹ thật nhiều yêu thương, Bé con thông minh của ba mẹ Mới đây, tôi vừa hoàn thành loạt phim tài liệu In Search of Genius (tạm dịch: Tìm kiếm Thiên tài) cùng với hãng BBC. Đây là một nghiên cứu vô cùng thú vị: điều gì sẽ xảy ra khi bạn đón nhận những đứa trẻ bị cho là vô phương cứu vãn và nuôi dạy các bé theo cách để cho các bé tự do thể hiện cá tính nổi trội của mình. Kết quả cho thấy chính cách thức nuôi nấng mới là yếu tố quan trọng nhất trong việc phát triển (hoặc làm thui chột) những tài năng tiềm ẩn. Những đứa trẻ trong chương trình này đã hoàn toàn thay đổi khả năng tiếp thu, thái độ ứng xử, khả năng làm việc nhóm, niềm vui cá nhân và cả sự tự tin so với trước đó. Thực vậy, những nghiên cứu khoa học gần đây đã chứng minh rằng khi được khơi dậy hết khả năng tiềm tàng sẵn có thì cơ thể và trí tuệ của trẻ sẽ có đủ sức mạnh làm thay đổi cả vũ trụ này. Tôi hoàn toàn không có chút nghi ngờ nào về việc nếu có được sự khuyến khích thích hợp và môi trường nuôi dưỡng đúng đắn, mọi đứa trẻ đều có thể bộc lộ tài năng nổi bật của mình. Và điều quan trọng nhất là, sau này chúng sẽ trở thành những con người hoàn thiện và hạnh phúc. LỜI GIỚI THIỆU B ộ não tí hon bao gồm 2 tập. Tập 1, Cái nôi của thiên tài, sẽ giúp chúng ta nhận ra chức năng tuyệt vời của bộ não con người, các loại hình trí thông minh, những kỹ năng trí tuệ quan trọng như ghi nhớ, sáng tạo, Bản đồ Tư duy… và những yếu tố quan trọng ảnh hưởng đến sự phát triển trí tuệ. Tập 2, Thay đổi thế giới, đề cập đến những vấn đề đang gây tranh cãi trong thời gian gần đây về sự phát triển và hành vi của bé. Quan điểm của tác giả nghiêng về khuynh hướng đồng tình với sự phát triển tự nhiên của bé. Bố mẹ, bạn bè, môi trường sống, nhà trường là các nhân tố chính góp phần cấu thành nên trí tuệ, thể chất và cảm xúc của bé. Kiến thức của bố mẹ sẽ giúp hướng cho bé trở thành “thiên thần”. ĐIỀU CẦN LÀM Bộ sách được viết ra để giúp cho những người sắp trở thành ông bố bà mẹ dần làm quen với những kiến thức quan trọng về việc nuôi dạy con cái. Mỗi chương sách đều có mục những ĐIỀU CẦN LÀM, tập hợp các kinh nghiệm mà chúng ta đều biết, nhưng không may là thường có xu hướng bỏ qua! Ngoài ra, các ông bố bà mẹ sẽ nhận ra mình cũng là những thiên tài bẩm sinh, cũng sở hữu những tài năng tiềm ẩn như của bé, qua đó giúp họ phát triển bản thân hơn nữa. Tuy nhiên, có lẽ mục đích quan trọng nhất của tác giả là giới thiệu cho các bậc phụ huynh một bộ công cụ tối ưu và thiết thực nhất để giúp trẻ phát triển toàn diện – nhìn nhận mọi việc theo cách của bé – đồng thời cân nhắc những câu hỏi như: - Những kinh nghiệm, trải nghiệm đầu tiên của bé nên là gì? - Môi trường nào sẽ ảnh hưởng đến giác quan và nhận thức thông qua các giác quan của bé? - Làm thế nào để giúp bé nhận ra được khả năng của trí não và cách để khuyến khích bé phát huy tối đa khả năng ấy? - Làm sao để giúp bé vận dụng tối đa năng lực trí tuệ của mình? - Làm thế nào để hỗ trợ và dẫn dắt bé trong giai đoạn then chốt này – giai đoạn phát triển tinh thần, thể chất, tình cảm? - Thực phẩm nào là tốt nhất cho sự phát triển trí não và cơ thể của bé? - Cách khuyến khích bé trân trọng sự độc đáo, khác biệt của mình để trở thành “con thiên nga xinh đẹp”, một con người hạnh phúc, đầy tự tin? PHẦN 1 KỲ QUAN TRÍ NÃO Chương 1 NHỮNG "CON CHIP" SINH HỌC “Bộ não, đó là một công cụ kỳ diệu.” - Tiến sĩ Glenn Doman V i mạch “máy tính sinh học” của bộ não chính là tế bào não. Ngay từ khi mới sinh, bộ não của bé đã chứa khoảng một ngàn tỉ (1.000.000.000.000) tế bào não, hay nơ-ron thần kinh. Để có thể hình dung về độ lớn của con số này, hãy so sánh nó với dân số của cả thế giới vào những năm đầu thế kỷ 21 – khoảng sáu tỉ người. Như vậy, tính sơ sơ bên trong đầu của bé có lượng tế bào não nhiều gấp 166 lần số lượng người đang sống trên hành tinh này! Mỗi một tế bào não có hàng trăm, hàng ngàn nhánh hay tua, giống như con bạch tuộc kỳ quái. Mỗi một tua lại có hàng ngàn đuôi gai, là điểm kết nối giữa các tế bào não. Rồi mỗi đuôi gai đó lại chứa hàng ngàn túi hóa chất, giữ vai trò truyền tin giữa các tế bào não – chứa đựng tất cả thông tin là những ý nghĩ, kinh nghiệm, trải nghiệm và ký ức mà bé đang và sẽ có. Khi bé suy nghĩ, một xung điện từ sẽ truyền dọc theo một nhánh của tế bào não, kích hoạt các hóa chất ở một trong những đuôi gai, khiến chúng ào ạt truyền dọc theo một khe nhỏ (khe synapse) để kích hoạt hóa chất tại một đuôi gai khác, từ đây tạo ra một xung điện phản ứng tại một tế bào não liền kề. Tiến trình cứ tiếp tục như vậy, giống như một con đường len lỏi giữa khu rừng rậm khổng lồ. Chất hóa học ồ ạt truyền từ đuôi gai này đến đuôi gai khác – khi quan sát qua kính hiển vi điện tử, trông nó giống như dòng thác Niagara hùng vĩ đang cuồn cuộn tuôn chảy. Những gì tôi miêu tả ở trên chỉ mới là một ý nghĩ, một phần rất nhỏ trong một phần rất nhỏ của một phần rất rất nhỏ những cảm nhận, suy nghĩ, ý tưởng và trí nhớ của con bạn. Tế bào não nhỏ đến nỗi có thể đặt một trăm tế bào trên đầu chiếc đinh gút; còn nếu bạn nối một ngàn tỉ tế bào não lại với nhau, chúng có thể vươn dài đến mặt trăng rồi quay ngược trở lại trái đất. Số lượng những luồng suy nghĩ (thông tin tiếp thu được, thói quen hay ký ức) có thể có của con bạn, được đưa ra vào những năm 1960, là con số 1 với một trăm số 0 phía sau. (100000000000000000000000000000000000000000000000 0000000000000000000000000000000000000000000000000 0000) Con số này còn lớn hơn tổng số ngôi sao từng được biết đến trong vũ trụ! Nhưng tính toán này đã không chính xác. Vào những năm đầu thập niên 1970, số lượng được tính toán lại và họ đã đưa ra một con số mới: số 1 với tám trăm số 0 phía sau. (100000000000000000000000000000000000000000000000 0000000000000000000000000000000000000000000000000 0000000000000000000000000000000000000000000000000 0000000000000000000000000000000000000000000000000 0000000000000000000000000000000000000000000000000 0000000000000000000000000000000000000000000000000 0000000000000000000000000000000000000000000000000 0000000000000000000000000000000000000000000000000 0000000000000000000000000000000000000000000000000 0000000000000000000000000000000000000000000000000 0000000000000000000000000000000000000000000000000 0000000000000000000000000000000000000000000000000 0000000000000000000000000000000000000000000000000 0000000000000000000000000000000000000000000000000 0000000000000000000000000000000000000000000000000 0000000000000000000000000000000000000000000000000 000000000000000000) Con số này tương đương với lượng nguyên tử có trong toàn vũ trụ. Tuy nhiên con số khổng lồ ấy hóa ra cũng không đúng! Ngay trước khi qua đời vào năm 1974, Petr Anokhin, nhà khoa học nổi tiếng người Nga chuyên nghiên cứu về thần kinh và là học trò của Pavlov, đã tính toán lại con số trên. Trong công bố cuối cùng của mình, ông thông báo con số chính xác là: “… lớn đến nỗi nếu viết tay bình thường thì dãy số sẽ dài 10,5 triệu kilômét. Với con số như vậy, bộ não con người chẳng khác nào một bàn phím có thể chơi hàng triệu triệu giai điệu khác nhau. Chưa người nào từng tồn tại trên cõi đời có thể khai thác hết năng suất tối đa của bộ não. Không có một giới hạn nào trong sức mạnh của bộ não con người – nó thực sự là vô hạn.” Để có thể hình dung được tiềm năng to lớn mà bé con của bạn đang sở hữu, chúng ta hãy cùng xem xét bộ não của một con ong. (Tất cả những loài côn trùng, cá và động vật cũng có cùng loại tế bào não như chúng ta. Về số lượng thì ít hơn, nhưng chức năng, cấu trúc và khả năng của tế bào não thì giống nhau.) Một con ong có ít hơn một triệu tế bào não, nhưng đây là những gì nó có thể làm: - Bay - Chiến đấu - Xây dựng - Kiểm soát nhiệt độ - Ghi nhớ - Chơi - Nhìn - Nghe - Đếm - Bảo vệ - Nuôi dưỡng - Sinh sản - Ngửi - Nếm - Tiếp xúc - Định hướng - Bò - Chạy - Hợp tác - Chưa có tới một triệu tế bào não mà một con ong có thể làm được những việc như vậy, thì hãy nghĩ xem bé con của bạn có thể làm gì với một bộ não có một triệu triệu tế bào não. Vẫn chưa hết! Thêm một khả năng phi thường khác của tế bào não là nó chứa một trăm triệu tỉ (100.000.000.000.000.000) phân tử protein, năng lượng và cấu trúc thông tin chính trong bộ não. Không có gì đáng ngạc nhiên khi Charles Sherrington, nhà khoa học nghiên cứu về sinh lý học thần kinh nổi tiếng người Anh, cha đẻ của ngành sinh lý học thần kinh hiện đại, đã so sánh bộ não của bé con bạn với vũ trụ bằng lời mô tả đầy chất thơ: “Bộ não con người là một khung cửi kỳ diệu, nơi hàng triệu con thoi nhịp nhàng dệt nên những họa tiết chồng lấp, đan xen nhau, luôn có ý nghĩa nhưng không bao giờ là vĩnh cửu. Nó giống như dải Ngân hà chuyển động theo điệu nhảy của vũ trụ.” Vào năm 1989, hiểu biết của con người về sự vĩ đại đáng kinh ngạc của tế bào não đã có bước tiến lớn. Đó là khi phòng thí nghiệm Max Planck của Thụy Sĩ lần đầu tiên trong lịch sử quay được thước phim về một tế bào não sống trong đĩa petri, thông qua một kính hiển vi điện tử cực mạnh. Những gì diễn ra dưới kính hiển vi đã khiến hết thảy mọi người sửng sốt. Sinh vật sống ấy (thực sự là như vậy) là một thực thể độc lập, vô cùng phức tạp và cũng cực kỳ năng động. Nhiều cuộc thăm dò đã được thực hiện để hỏi về ấn tượng của người xem khi lần đầu tiên trông thấy một tế bào não sống như vậy. Câu trả lời thường gặp nhất là: CẢM NGHĨ VỀ TẾ BÀO NÃO SỐNG (cũng là lời mô tả chính xác về bé cưng của bạn!) - Đáng kinh ngạc - Phi thường - Hoàn hảo - Tuyệt vời - Không tưởng - Bí ẩn - Hoàn hảo - Quyến rũ - Quý báu - Đẹp đẽ Kỳ tài - Độc đáo - Hài hòa - Không thể chê được - Đáng ngạc nhiên - Lạ lùng - Không thể tin được g ợ - Chao ôi! - Sôi nổi - Kỳ lạ - Mạnh mẽ - Kỳ diệu Đây là những câu trả lời hoàn toàn tự nhiên, không hề được chuẩn bị trước hay phải suy tính. Chúng mô tả chính xác về bản thân bạn. Chúng mô tả chính xác về chúng ta. Chúng mô tả chính xác về bé cưng của bạn. ĐIỀU CẦN LÀM - Nuôi dưỡng bộ não của bé bằng tất cả những cách có thể thực hiện. Khi bạn đọc cuốn sách này, bạn đã đi đúng hướng rồi đấy. Hãy tiếp tục đọc, rồi bạn sẽ tìm thấy được nhiều gợi ý để thực hiện công việc này. - Phóng to và in ra phần Cảm nghĩ về Tế bào Não sống đã được trình bày bên trên rồi dán ở vị trí dễ thấy nhất trong nhà bạn. Bằng cách này, bạn sẽ luôn nhìn thấy và khắc ghi chúng vào trong đầu mình. Mỗi khi trông thấy bé con nhà bạn, hãy nhìn bé qua “lăng kính - cảm nghĩ” ấy. - Ghi lại Cảm nghĩ về Tế bào Não sống bằng những kiểu chữ ấn tượng rồi treo trang trí trong phòng của con bạn. Nó sẽ nhắc nhở cho cả bạn lẫn bé yêu về những tiềm năng phi thường mà bé sở hữu. - Đến khi con có thể hiểu những gì bạn nói (sẽ sớm thôi!), hãy nói cho bé biết về những khả năng của con ong. Câu chuyện này sẽ giúp bé gần gũi hơn với tự nhiên và những sinh vật sống nói chung. Nó cũng giúp bé tự tin hơn vào bản thân mình, tin tưởng về những khả năng phi thường mình có được. Chương 2 BỘ NÃO CẦN PHÁT TRIỂN “LỚN” ĐẾN MỨC NÀO? B ộ não chính là bộ phận phức tạp nhất trong cơ thể bé. Mặc dù khi trưởng thành, bộ não chỉ chiếm 2% - 4% khối lượng của cả cơ thể, nhưng vào những tuần đầu tiên của thai kỳ, nó đã chiếm một nửa kích cỡ cơ thể. Đối với phần lớn những bộ phận khác, sự phát triển cấu trúc cơ bản được hoàn thành chỉ trong một giai đoạn tương đối ngắn ngay từ lúc còn trong bụng mẹ. Sự phát triển kích cỡ về sau sẽ diễn ra tương ứng với sự lớn lên của cơ thể, và đó chỉ đơn giản là sự phân chia tế bào. Nhưng bộ não thì không như vậy! Bộ não của bé mất nhiều thời gian để đạt đến sự phát triển toàn diện, hơn hết thảy những bộ phận khác; và trước khi được sinh ra rất lâu, nó đã có được lượng tế bào não cực đại. Vì vậy, việc gia tăng “kích cỡ” không phải ở số lượng tế bào, mà là ở những mối liên kết giữa các tế bào não với nhau. Số lượng tăng lên đó được quyết định bởi cách nuôi dạy trẻ. Là cha mẹ, người lớn chúng ta có được đặc quyền giúp trẻ tăng cường khả năng tư duy và học tập, điều này sẽ giúp tạo ra một bộ não “đẹp” cả về dáng vẻ lẫn chất lượng. Sự phát triển về cấu trúc sẽ còn tiếp tục suốt cả đời. Nhờ được nuôi dưỡng hợp lý(*), các tế bào não được kích thích sẽ kết nối với nhau “chằng chịt” hơn nữa. (*)Xem chương Thực phẩm cho trí não Cột mốc phát triển đầu tiên của não Trong năm tuần đầu tiên sau khi thụ thai, phôi thai tách phần đầu ra khỏi đuôi. Trong vòng năm tuần, phần đầu hình thành bộ não sơ khai và uốn cong lại thành hình dấu hỏi. Chỉ một thời gian ngắn sau đó, ở tuần thứ tám, cột mốc đầu tiên trong hai cột mốc phát triển chính của bộ não bắt đầu diễn ra. Gọi là cột mốc, bởi chúng là thời kỳ diễn ra sự phát triển vượt bậc của não. Cột mốc đầu tiên bắt đầu từ tuần thứ tám và tiếp tục kéo dài năm tuần sau đó, cho đến tuần thứ mười bốn sau khi thụ thai. Cột mốc đầu tiên này là quá trình sản sinh hàng triệu triệu tế bào được gọi là nguyên bào thần kinh. Đó là những “con nhộng” của tế bào não, để từ đó phát triển thành những “cánh bướm”, tức tế bào não thực thụ. Số lượng nguyên bào thần kinh hình thành trong giai đoạn này sẽ quyết định số lượng tế bào não cuối cùng mà con bạn sở hữu. Từ tuần 14 đến tuần 26, những nguyên bào thần kinh này biến đổi thành những tế bào não. Cột mốc phát triển thứ hai của não Số lượng tế bào não là yếu tố quan trọng trong sự phát triển trí tuệ của con bạn. Nhưng có một điều còn quan trọng hơn nữa, đó là mức độ liên kết giữa các tế bào não với nhau. Quá trình đặc biệt này diễn ra trong cột mốc phát triển thứ hai, bắt đầu từ khoảng mười tuần sau khi con bạn ra đời và tiếp tục cho đến ít nhất là hai năm sau đó. Phần lớn kiến thức cơ bản sẽ được bé tiếp thu trong giai đoạn này. Suốt cột mốc phát triển thứ hai, mỗi một tế bào trong triệu triệu tế bào não bắt đầu tỏa ra một số lượng lớn những sợi mềm, mảnh. Chúng sẽ tìm kiếm và kết nối với hàng ngàn, hàng chục ngàn tế bào não khác ở xung quanh. Đôi khi, những kết nối thậm chí sẽ còn phát sinh giữa những tế bào não thuộc hai bán cầu não khác nhau. Ba giai đoạn phát triển liên kết giữa các tế bào não Suốt quá trình tối quan trọng này, các tế bào thần kinh ngày càng lớn hơn,“rắn chắc” hơn. Và vỏ não cũng trở nên dày, đàn hồi hơn. Khi triệu triệu tế bào não liên kết lại với nhau, những sợi tua liên kết được bao bọc bởi một chất cách nhiệt gọi là myalin. Nhiệm vụ của lớp vỏ myalin này là giúp việc dẫn truyền tín hiệu của các dây thần kinh được nhanh chóng và hiệu quả. Chính sự gia tăng kết nối một cách ồ ạt này đã dẫn đến sự phát triển phi thường của bộ não. Khi ra đời, bộ não của bé cân nặng xấp xỉ 1/3 kilôgam (25% khối lượng lúc trưởng thành). Đến khi quá trình kết nối diễn ra, khối lượng của bộ não tăng lên một cách đáng kinh ngạc: một miligam mỗi phút! Độ tuổi - % cân nặng của bộ não trưởng thành 6 tháng - 50 2 tuổi rưỡi - 75 5 tuổi - 90 Ở giai đoạn này, phần chính trong “kiến trúc vỏ não” của con bạn đã được dựng xong. Điều quan trọng là không phải kích cỡ bộ não hay số lượng tế bào não, mà độ lớn của mạng lưới liên kết giữa các tế bào não mới chính là yếu tố quyết định trí thông minh của con bạn. Số lượng các liên kết này được quyết định phần lớn bởi những Thực phẩm cho não. Do đó, cha mẹ đóng một vai trò rất quan trọng trong việc nuôi dưỡng và hình thành nên “kỳ quan - bộ não” của con mình. ĐIỀU CẦN LÀM - Khi mang thai, hãy đảm bảo môi trường bên trong lẫn bên ngoài đều là tối ưu cho sự phát triển của thai nhi. Chăm sóc bản thân thật tốt cả trước và trong khi mang thai. Dùng những loại thực phẩm lành mạnh; tránh xa thức uống có cồn và thuốc lá; ngủ đủ và giữ đầu óc thư thái, hạn chế căng thẳng, lo âu. - Ăn uống đầy đủ dưỡng chất để nuôi dưỡng bộ não của cả bạn và bé. Bên cạnh thức ăn, suy nghĩ và cảm xúc tích cực của mẹ cũng là nguồn “dưỡng chất” quan trọng đối với bé - Kích thích sự phát triển của các giác quan và trí thông minh ở trẻ để tạo càng nhiều mối liên kết giữa các tế bào não càng tốt. Tự tạo môi trường khơi dậy sự sáng tạo cho bản thân và gia đình, ví dụ như trang trí nhà bằng nhiều màu sắc, mở nhạc, trò chuyện và cười đùa thường xuyên. Chương 3 LOGIC HAY MƠ MỘNG? Đ ến nửa sau thế kỷ 20, Roger Sperry, một nhà khoa học xuất chúng có tinh thần ham học hỏi một cách đặc biệt, thực hiện một cuộc nghiên cứu mà sau đó đã mang lại cho ông giải Nobel Sinh lý học và Y học. Nghiên cứu này đã làm thay đổi sự hiểu biết của thế giới về bộ não, và chắc chắn giúp bạn thay đổi cách nhìn về bộ não của con bạn. Nghiên cứu của Giáo sư Sperry phân loại các chức năng khác nhau của hai bán cầu não. Để thực hiện nghiên cứu, ông cho những người tham gia đội những chiếc mũ được thiết kế đặc biệt có thể đo lường sóng não mà bộ não phát ra khi họ thực hiện những hoạt động khác nhau. Các hoạt động này bao gồm: nghe nhạc, làm toán, đọc thơ, đọc sách, xem tranh, mơ mộng, nói chuyện, suy nghĩ logic, tư duy sáng tạo… Và kết quả thu được vô cùng thú vị! Giáo sư Sperry phát hiện ra rằng bộ não có khuynh hướng chia các hoạt động thành hai nhóm riêng biệt: một nhóm được điều khiển bởi bán cầu não trái, và nhóm kia được điều khiển bởi bán cầu não phải. Khi một bán cầu não “hoạt động” thì bán cầu não còn lại “nghỉ ngơi”. Nhìn chung, bán cầu não trái hoạt động khi bộ não phải xử lý những vấn đề liên quan tới logic, danh sách, từ ngữ, con số, phân tích; còn bán cầu não phải hoạt động khi bộ não xử lý những vấn đề liên quan tới nhịp điệu, màu sắc, hình ảnh (tưởng tượng), mơ mộng và “nhìn tổng thể bức tranh”. Một điều quan trọng khác trong nghiên cứu này đó là Giáo sư Sperry phát hiện mỗi bộ não đều có đầy đủ những khả năng tiềm ẩn. Sự khác nhau giữa các bộ não chỉ đơn giản là sự phát triển vượt trội hơn ở một vài khả năng tiềm ẩn ấy. Con bạn hoàn toàn có đủ tất cả các tiềm năng. Bổ sung thêm ý nghĩa quan trọng của phát hiện này là một nghiên cứu tiếp sau đó của Giáo sư Robert Ornstein, Tiến sĩ Robert Bloch, bản thân tôi và một số cộng sự khác nữa. Nghiên cứu chỉ ra rằng sự phát triển hài hòa của cả hai nhóm hoạt động sẽ làm gia tăng tính hiệp trợ giữa những khả năng cơ bản (xem chương Nguyên lý Kết hợp). Chẳng hạn như, Albert Einstein kết hợp khả năng suy luận logic, số học và phân tích với khả năng tưởng tượng và mơ mộng phi thường của mình để mang lại cho chúng ta một thành tựu tuyệt vời: lý thuyết về hình dạng và cấu trúc của vũ trụ. Chính ông đã từng nói: “Tôi tin vào trực giác và cảm hứng… Có những lúc tôi cảm thấy chắc chắn rằng mình đúng trong khi không hiểu lý do tại sao… Trí tưởng tượng còn quan trọng hơn nhiều so với tri thức. Bởi tri thức thì giới hạn, trong khi trí tưởng tượng bao trùm cả thế giới, khuyến khích sự tiến bộ và thúc đẩy sự tiến hóa”. Tương tự như vậy, Leonardo da Vinci, bậc thầy trong việc sử dụng cả hai bán cầu não, cho rằng để phát triển bộ não và những kỹ năng suy nghĩ vượt trội, chúng ta phải “học lấy nghệ thuật khoa học và khoa học nghệ thuật này”. Những thiên tài vĩ đại ấy kết luận rằng để nhận ra đầy đủ tiềm năng của bộ não, bạn chỉ cần vận dụng tất cả các kỹ năng đã được Tạo hóa ban tặng. Tuy nhiên, hệ thống giáo dục hiện đại có xu hướng chia trẻ em, thậm chí cả những em còn rất nhỏ, theo hướng “trái” (khoa học và học thuật) hoặc “phải” (nghệ thuật và kinh doanh). Giới phê bình khuyến cáo rằng điều này chỉ khuyến khích sử dụng một nửa tiềm năng của trẻ và tạo ra một thế giới ương dở! g ạ ộ g g Không chỉ dừng ở đó, thực tế còn đáng ngại hơn rất nhiều! Để hiểu rõ hơn, hãy xem xét hình ảnh ẩn dụ là việc chạy bộ. Nếu tôi yêu cầu bạn chạy một quãng ngắn với “đầy đủ khả năng sẵn có”, tức sử dụng cả hai tay và hai chân, thì kết quả đạt được sẽ thế nào? Tất nhiên là bạn có thể có được thành tích không đến nỗi tồi, thậm chí là rất tốt. Rồi cũng với yêu cầu đó, nhưng tôi đề nghị bạn sử dụng một nửa khả năng sẵn có thôi. Nói cách khác, tôi sẽ cột cổ tay phải vào mắt cá chân phải của bạn. Chỉ với “một nửa khả năng sẵn có” ấy, liệu kết quả sẽ giảm đi phân nửa? Rõ ràng là không. Chỉ một hai bước lò cò là bạn sẽ ngã lăn ra đất. Kết quả còn tệ hơn gấp trăm lần! Với bộ não của con bạn, câu chuyện cũng tương tự như vậy, chỉ có điều sự chênh lệch giữa “một nửa” và “toàn bộ” là cực kỳ lớn. Nếu bé được tạo điều kiện phát huy tất cả những khả năng trí tuệ của mình thì thành tích của bé không chỉ tốt hơn hàng trăm lần, mà sẽ tốt hơn đến hàng ngàn lần. Do vậy, đừng buộc bé phải trở thành người suy nghĩ và phát triển “lệch”! Kết quả của việc sử dụng “một nửa khả năng sẵn có”! ĐIỀU CẦN LÀM Hãy tạo điều kiện cho bé phát triển toàn diện bằng cách khuyến khích sự phát triển của cả hai bán cầu não. Ví dụ như, ngay từ khi còn nhỏ, hãy tập cho bé quan tâm đến càng nhiều môn học, chủ đề, lĩnh vực càng tốt. Đừng để bé chỉ đi theo một hướng. Khuyến khích bé trở thành người “đa tài” bằng cách cho tiếp xúc và rèn luyện nhiều lĩnh vực khác nhau (yêu thích và giỏi cả nghệ thuật lẫn vật lý thì thật tuyệt!). Ngày nay thì điều này là rất quan trọng, bởi xã hội ngày càng đòi hỏi những người đa năng và sáng tạo. Tạo môi trường kích thích hoạt động và chức năng của cả hai bán cầu não. Ví dụ, nếu con bạn muốn thiết kế một bộ đồ hóa trang cho bữa tiệc, hãy gợi ý bé phác họa một bản thiết kế yêu thích, liệt kê các nguyên phụ liệu cần thiết. Bạn có thể chỉ cho bé loại vải, các phụ liệu và số lượng phù hợp; còn bé sẽ phụ trách tính toán chi phí và mua sắm. Sau đó, bạn giúp may và trang trí trang phục. Kết quả là bé sẽ cảm thấy thỏa mãn và tự hào với những gì mình làm được, đồng thời cũng giúp sử dụng cả hai bán cầu não. Khuyến khích bé sử dụng cả hai tay, để ý xem bé thuận tay nào hơn rồi thiết kế những trò chơi giúp sử dụng tay còn lại, hoặc sử dụng cả hai tay cùng lúc. Bạn có thể bắt đầu từ những việc đơn giản như cho bé cầm thức ăn hay tự đút thức ăn, tiến tới là cầm bút chì màu để vẽ. Sau đó, để bé tập sử dụng cả hai tay cho những việc phức tạp hơn như may vá, ủi quần áo, nấu ăn, sử dụng các dụng cụ bằng tay. Điều này rất có ích, vì nhỡ không may tay thuận có bị trặc hay gãy thì bé vẫn có thể dùng tay còn lại dễ dàng. Hãy luôn quan tâm khuyến khích bé thực hiện các chức năng “phải/trái”, bao gồm cả việc chơi thể thao, tham gia bằng hết các hoạt động mà bạn có thể nghĩ tới. Chỉ cần quan tâm một chút, bạn sẽ nghĩ ra được nhiều loại trò chơi hào hứng, sáng tạo và vui vẻ cho bé con của mình. Khuyến khích bé vẽ bằng cả hai tay Chương 4 TRÍ THÔNG MINH ĐA DIỆN N hững năm gần cuối thế kỷ 20, con người đã có được nhận thức mới: bộ não của chúng ta không chỉ có một năng lực trí tuệ, mà còn có đa dạng các năng lực trí tuệ khác nhau. Khi đến với thế giới này, bé con của bạn được trang bị đầy đủ các dạng trí tuệ khác nhau – chỉ chờ được khai phá và phát triển. Có thể hình dung như vầy, con bạn đang tập chơi bản công-xét tô mang tên Cuộc đời trên chiếc đàn dương cầm. Hãy xem mỗi ngón tay của bé là một loại hình trí thông minh. Rõ ràng bé hoàn toàn có thể chơi đàn với chỉ một ngón tay, hoặc mổ cò với hai ngón trỏ – không may là phương pháp này lại được rất nhiều người trong chúng ta sử dụng. Nhưng khi bé sử dụng tất cả các ngón tay để lướt trên bàn phím, bạn hãy tưởng tượng xem, bản nhạc sẽ hay hơn rất nhiều, và bản thân bé cũng cảm thấy thoải mái, tự tin hơn. Trí thông minh đa diện của con bạn bao gồm: - Trí tuệ Ngôn ngữ - Trí tuệ Logic/Toán học - Trí tuệ Kỹ thuật/Không gian - Trí tuệ Cảm giác - Trí tuệ Thân thể/Vận động - Trí tuệ Sáng tạo Trí tuệ Cá nhân Trí tuệ Xã hội - Trí tuệ Tâm linh Trí tuệ Ngôn ngữ Loại trí tuệ này chiếm phần lớn trong những bài kiểm tra mức thông minh (IQ). Nó liên quan tới năng lực nhận ra nghĩa của từ; đối với trẻ lớn hơn thì là khả năng vận dụng vốn từ đã biết để nói và viết, hiểu những cấu trúc từ phức tạp (gồm cụm từ, câu, đoạn văn và toàn bộ quyển sách). Nó cũng liên quan tới việc nhận biết những mối liên hệ ngôn ngữ dạng như chơi chữ, đối đáp… Loại trí tuệ này không “cố định”, có thể được cải thiện hay mai một đi ở mọi lứa tuổi. ĐIỀU CẦN LÀM - Làm phong phú thêm vốn từ, cả nói lẫn viết, của bé. Hãy để việc phát triển vốn từ và chơi với từ ngữ trở thành một phần không thể thiếu trong sinh hoạt của gia đình. Có thể bắt đầu hoạt động này ngay từ khi bé mới lọt lòng, bằng việc thường xuyên trò chuyện và hát cho bé nghe. Đừng nghĩ rằng bé không thể hiểu được bạn bởi bé chưa biết nói. Hai tháng tuổi, bé đã bắt đầu phát ra những âm thanh có chủ ý. Khi bé ở giai đoạn đi chập chững, bạn có thể để bé tham gia vào những cuộc trò chuyện của gia đình, ví dụ trong bữa cơm. Cách này không chỉ làm phong phú thêm vốn từ của bé, mà còn giúp bé nhận ra những ý chính trong một cuộc trò chuyện. - Cùng bé xem sách hình, bạn chỉ vào tranh khi đọc hay kể chuyện cho bé nghe vì từ ngữ thường liên kết với hình ảnh. Việc này sẽ nhanh chóng trở thành một hoạt động ưa thích đối với bé. Hãy sắp xếp đưa vào lịch sinh hoạt hằng ngày của bạn và bé, chẳng hạn như dành ra nửa giờ đọc truyện trước khi ngủ. Nó sẽ giúp hình thành thói quen đọc sách khi con bạn lớn hơn. Theo thời gian, sách hình sẽ không cần thiết nữa bởi bé có thể tự hình dung ra hình ảnh trong đầu. Trí tuệ Logic/Toán học Loại trí tuệ này liên quan đến khả năng “chơi” với con số, từ mức độ đơn giản (như đếm từ một đến hàng triệu triệu) đến mức độ trung bình (như làm các phép tính cộng trừ nhân chia), rồi cao cấp. Trí tuệ Logic cũng bao gồm khả năng nhận ra mối liên hệ giữa các con số, ví dụ “điền vào chỗ trống: 2, 4, 6, --, 10, 12, 14”. Loại trí tuệ này, cũng giống như Trí tuệ Ngôn ngữ, có thể thay đổi đáng kể thông qua quá trình rèn luyện. Đây rõ ràng là một kỹ năng quan trọng, giúp nâng cao năng lực xử trí của ta trong nhiều tình huống cuộc sống, từ mua sắm cho đến học hành, công việc. ĐIỀU CẦN LÀM - Hãy chắc rằng bé có thể đếm một cách dễ dàng và hăng hái trước khi bé bắt đầu đi học. Điều này sẽ rất hữu ích trong việc gia tăng sự tự tin ở bé. Bạn có thể biến việc học đếm trở thành một trò vui, ví dụ như trò đếm cây, đếm cột điện khi đi trên đường. Nếu bé không thích đi bộ (điều thường gặp ở các bé ở tuổi chập chững tập đi), trò vui này sẽ giúp bé cảm thấy hứng thú hơn. - “Chơi” với con số. Khi cả nhà đi dạo, hãy chia làm hai nhóm và thi xem đội nào đếm được nhiều xe hơn, đếm được nhiều em bé trên xe đẩy hơn… - Khi con bạn đã lớn hơn, hãy giúp bé tính nhẩm và đoán câu trả lời cho các câu đố vui, đố mẹo. Những thiên tài toán học vĩ đại, như Trachtenburg, từng nói rằng ước lượng là một trong những bước quan trọng giúp họ nhận thấy môn toán dễ và vui hơn nhiều. Bạn có thể giúp con mình trở thành chuyên gia tính toán bằng cách khuyến khích bé nhẩm tính mà không cần ghi ra giấy, hoặc ước tính câu trả lời thay vì đưa ra con số chính xác. Ví dụ, khi đã học về các phép tính, bé thường thích ước tính tòa nhà cao bao nhiêu bằng cách nhân độ cao ước tính của một tầng với số tầng của tòa nhà. Hãy biến việc tính toán trở thành trò đố vui hơn là một bài toán cần giải cho chính xác. Trí tuệ Kỹ thuật/Không gian Loại trí tuệ này cho phép con bạn định hướng tốt thế giới không gian ba chiều đầy phi thường và hấp dẫn. Trí tuệ Không gian bao gồm khả năng quan sát các mối liên hệ trong thế giới vi mô, đến khả năng xử lý “không gian cục bộ” của họa sĩ, nhà điêu khắc, kiến trúc sư, bác sĩ phẫu thuật hay kỹ sư cơ khí, và cho đến khả năng bao quát không gian bao la rộng lớn của thủy thủ, phi công hay nhà thiên văn. Cũng giống như các loại trí tuệ khác, Trí tuệ Không gian có thể bồi dưỡng và nâng cao. Nếu được quan tâm phát triển thì tất cả các khả năng được kể đến ở trên, thậm chí cả một số lĩnh vực khác như hình học, bản đồ, khí tượng học và các loại hình kỹ thuật sẽ trở nên vô cùng hấp dẫn, lôi cuốn bé vào những hoạt động nghiên cứu sâu hơn. ĐIỀU CẦN LÀM - Chơi những trò chơi trí tuệ với bé, đặc biệt là trò ghép hình, cờ vua, cờ vây. - Khi bé có biểu hiện thích thú tìm hiểu cách thức hoạt động của đồ vật, hãy khuyến khích bé tìm hiểu bằng cách tháo rời chúng ra (nếu được) rồi gắn trở lại như cũ – nhưng chỉ nên “chơi” trò này khi bé đã đủ lớn, không còn nhai nuốt những vật nhỏ. - Cho bé chơi những loại đồ chơi giúp phát triển Trí tuệ Kỹ thuật/Không gian như ghép hình, bộ đồ chơi xây dựng, các loại đồ chơi đòi hỏi phải lắp ráp bằng tay; ngoài ra, hãy khuyến khích bé kết hợp các bộ đồ chơi khác nhau lại. - Ví dụ, những khối gỗ có thể dùng làm cầu cho xe lửa đi qua. Thay vì mua những loại đồ chơi đắt tiền, hãy đổi đồ chơi với các gia đình khác. Hoặc khi ông bà, họ hàng hỏi về quà sinh nhật nên mua cho bé, hãy đề nghị những món bé thật sự cần. - Bạn cũng có thể sử dụng những vật liệu sẵn có để cùng làm đồ chơi với bé. Làm búp bê vải rất đơn giản: chỉ cần một mảnh vải vuông, nhồi bông hay len để làm đầu rồi lấy dây thun cột lại, đính dây len làm tóc, gắn nút làm mắt, mũi… Để làm nhà cho búp bê, lấy bốn hộp giày gắn lại để làm thành bốn phòng. Sơn lớp tường bên ngoài bằng sơn nước, dán giấy hoa bên trong. Có thể tận dụng vải thừa để làm rèm, thảm trải sàn; còn bàn ghế làm từ các hộp diêm cũ. Bất cứ điều gì bạn và bé cùng chung tay làm, thì đó đều là hoạt động sáng tạo và là bài học bổ ích cho bé. Là cha mẹ, nếu bạn không ngừng nuôi sức sáng tạo của mình thì con bạn cũng sẽ trở nên sáng tạo y như vậy. - Ngay từ khi còn nhỏ, hãy chỉ bé cách sử dụng la bàn (bạn nên tặng bé một chiếc la bàn thật xinh làm quà) kết hợp với việc đọc bản đồ. Khi bạn và bé ra ngoài, hãy đề nghị bé giúp bạn tìm đường. Điều này sẽ giúp bé cảm thấy mình hữu ích và cũng giúp gia tăng Trí tuệ Kỹ thuật/Không gian của bé. - Khi cả gia đình cùng đi nghỉ, hãy thiết kế những trò chơi định hướng, tìm đường… Trong trò chơi đó, bạn cung cấp cho bé các thông tin về không gian, bao gồm hướng la bàn, khoảng cách từ điểm khởi đầu đến điểm đích và một số cột mốc để bé tự định hướng. Bạn cũng có thể “cải tiến” trò Trốn tìm bằng cách sử dụng thêm la bàn để tìm người đi trốn. Những trò chơi như thế này sẽ giúp phát triển Trí tuệ Không gian của bé, đồng thời sẽ là nền tảng cho sự phát triển trí nhớ và kỹ năng tư duy (xem chương Trí nhớ). Bạn cũng nên hướng dẫn cho bé cách sử dụng kính thiên văn và kính hiển vi. - Tập cho bé thói quen trao đổi, tận dụng đồ cũ. Thay vì mua đồ chơi mới, bạn có thể để bé lựa đồ chơi cũ không còn dùng đến rồi bán lại cho các cửa hàng mua bán, trao đổi đồ cũ. Với số tiền có được, bé có thể lựa chọn những món đồ chơi “mới” ở đó. Trí tuệ Cảm giác Loại trí tuệ này liên quan đến năm giác quan chính là thị giác, thính giác, khứu giác, vị giác và xúc giác. Thật ra ta không nên xem đó là một, mà là năm loại trí tuệ riêng biệt. Những bộ óc vĩ đại và có trí nhớ tốt nhất lịch sử đều phát triển rất cao loại hình trí tuệ này. Họ cũng thường “pha trộn” các giác quan của mình, chẳng hạn như “nếm” màu sắc và “thấy” âm thanh. Kỹ năng này được gọi là “kết hợp cảm giác”. Bé của bạn sẽ làm được điều này một cách tự nhiên. Hãy khuyến khích bé. ĐIỀU CẦN LÀM - Đọc thêm tập 2 của bộ sách này, quyển Bộ não tí hon – Thay đổi thế giới để nhận thấy rõ mỗi giác quan là một loại hình trí tuệ chuyên biệt có thể bồi đắp và phát triển. - Chơi trò “pha trộn” cảm giác với bé. - Bạn và bé có thể nghe các loại nhạc khác nhau, rồi đề nghị bé vẽ lại cảm nhận của mình về âm nhạc. Hãy tán thưởng bé và treo bức tranh đó trong phòng bé. Cùng khám phá các thể loại nhạc với bé, ví dụ như Soul, Hip Hop, Flamenco, Blues, Jazz, Rock and Roll v.v. - Khuyến khích bé khám phá và thể hiện những cảm nhận của mình. Bạn có thể đề nghị bé tìm vật có cảm giác êm ái nhất trong nhà (chiếc mền bông hoặc chiếc gối lông ngỗng chẳng hạn), hoặc vật nhám xù nhất (bàn chải giặt đồ hoặc miếng rửa chén). Có thể để bé tham gia nấu nướng, bắt đầu từ những việc đơn giản như nhào bột, rây bột, rửa đậu v.v. Nếu bạn may vá, hãy để bé thử áp các loại vải khác nhau lên má và cảm nhận sự khác nhau. Trí tuệ Cơ thể/Vận động Đây là loại trí tuệ vô cùng quan trọng cho con bạn ngay từ lúc còn thơ đến khi trưởng thành, bởi nó thể hiện khả năng tương giao, theo một cách tự chủ và cân bằng, với bản thân và với thế giới xung quanh. Loại trí tuệ này liên quan đến khả năng phản ứng với nhiều tốc độ khác nhau, từ vô cùng chậm đến đặc biệt nhanh, khả năng nhận biết vị trí của bản thân trong không gian so với các vật thể khác, khả năng phán đoán khoảng cách của các vật thể chuyển động, nhờ vào sức mạnh cơ bắp, sự linh hoạt thể chất và sức chịu đựng của tim mạch. Thật không may là vào thế kỷ 20, chúng ta đã sai lầm khi cho rằng “đầu óc ngu si, tứ chi phát triển”. Bây giờ thì chúng ta đã biết sự thật không phải như vậy. Người La Mã đã nhận ra, mens sana in corpore sano (tinh thần minh mẫn, cơ thể tráng kiện). Để nhận ra loại trí tuệ này đặc biệt thế nào, hãy tưởng tượng một siêu máy tính mạnh nhất thế giới được đặt ở cuối sân bóng đá với quả bóng trước mặt và một chương trình được cài đặt phải rê bóng xuyên qua mười hậu vệ kỳ cựu để ghi bàn vào khung thành đối phương. Trong khi đó, nhiệm vụ này cũng được giao cho một cầu thủ không hề có bằng cấp học thuật kinh người để xem anh ta xử lý quả bóng như thế nào. Chắc chắn người làm kinh ngạc hàng ngàn khán giả trên sân vì những cú dẫn bóng thông minh, chính xác không phải là siêu máy tính kia. Sự phát triển trí tuệ thể chất của bé luôn phát triển song song với các dạng trí tuệ khác. Đây cũng là dạng trí tuệ cần được coi trọng và tán dương. ĐIỀU CẦN LÀM - Tạo thật nhiều cơ hội cho bé vận động, đặc biệt trong năm năm đầu đời. Không ít bậc cha mẹ cảm thấy không thuận tiện khi để bé tự do vận động bởi luôn phải để mắt trông chừng bé (để tránh nguy hiểm như ổ điện hay cầu thang), thế nên họ dùng đến xe tập đi. Để bé có cơ hội vận động, hãy cho bé vào khu vực chơi có hàng rào chắn, hoặc một chiếc cũi đủ rộng, đặt vào đó các món đồ chơi hấp dẫn để bé có thể tự chơi khi bạn không thể luôn để mắt trông bé. Nếu con bạn chỉ thích nằm thẳng và không muốn bò, hãy thử đặt bé nằm sấp để bé quen dần với tư thế này. - Hằng ngày, hãy chơi các trò chơi vận động cùng với con – hoạt động này cũng giúp bạn tập thể dục luôn đấy! Bạn và bé có thể cùng thi chạy, hoặc chơi đá bóng để giúp bé luyện tập khả năng phối hợp. Bóng mềm sẽ thích hợp với trẻ nhỏ, còn bóng nhỏ và cứng hơn thì phù hợp với trẻ lớn hơn. - Hãy xóa bỏ định kiến “đầu óc ngu si, tứ chi phát triển”. Giỏi vận động cơ thể thì cũng đáng khen, đáng tự hào như giỏi vận động đầu óc vậy. - Biến các hoạt động thể chất trở thành nếp sinh hoạt đặc trưng của gia đình bạn, qua đó bé cũng cảm thấy thích thú và ham muốn tham gia. Nếu bản thân bạn có chơi môn thể thao nào đó, bạn có thể mang bé đi cùng. Bé sẽ nhanh chóng nhận ra thể thao cũng rất vui và thoải mái. Ví dụ như, nếu bạn tập judo, hãy mang bé theo cùng và khi bé đủ tuổi, cho bé tham gia vào lớp học dành cho trẻ em. Trí tuệ Sáng tạo Trong khi dạng trí thông minh truyền thống (Trí tuệ Ngôn ngữ và Toán học) có xu hướng tập trung vào việc tư duy phân tích và logic, thì Trí tuệ Sáng tạo hướng đến cách tư duy kết hợp và đột phá. Trí tuệ sáng tạo cũng quan trọng như dạng trí thông minh truyền thống. Tuy nhiên, không giống như nhiều người nghĩ, khả năng sáng tạo của chúng ta là vô tận. Loại trí thông minh này đang ngày càng trở nên đặc biệt quan trọng nên có hẳn hai chương dành để nói về chủ đề này (xem chương Óc sáng tạo và Thiết lập Bản đồ Tư duy). ĐIỀU CẦN LÀM - Đọc chương Óc sáng tạo và Thiết lập Bản đồ Tư duy để nhận thức rõ hơn về loại hình trí thông minh quan trọng này. - Khuyến khích bé trau dồi các kỹ năng sáng tạo, đặc biệt là nghệ thuật, âm nhạc và khiêu vũ. Tuy nhiên, không cần phải kéo lê bé từ lớp bồi dưỡng này đến lớp năng khiếu khác sau giờ học chính khóa ở trường. Nếu bé muốn tham gia lớp học, hãy để bé chọn môn mà bé thật sự hứng thú thay vì môn khiến bé cảm thấy mình “phải” học. Có rất nhiều hoạt động sáng tạo mà bé có thể làm ở nhà. Chỉ cần đưa bé xấp giấy một mặt bạn không dùng tới nữa và một nắm bút chì màu. Âm nhạc luôn khiến trẻ thấy vui hơn, vì vậy hãy chơi vài bản nhạc cùng bé, hoặc rủ bé nhảy theo các điệu nhạc tươi vui cùng với bạn hoặc với các anh chị em trong nhà. Trí tuệ Cá nhân Trí tuệ Cá nhân ngày càng được xem là nhân tố trọng yếu trong trí thông minh đa diện, còn được gọi là Mức trí não (Brain Quotient – BQ). Loại trí tuệ này thể hiện mối quan hệ sâu sắc và phức tạp của cá nhân với chính bản thân – có “bản thể” đóng vai trò như là kẻ thù đáng ghét nhất luôn chỉ trích la rầy, và cũng có “bản thể” đóng vai trò như là bạn tri âm tri kỷ, luôn luôn đồng cam cộng khổ. Sự phát triển của Trí tuệ Cá nhân liên quan mật thiết tới bốn loại “thực phẩm” dành cho não: oxy, chất dinh dưỡng, tình yêu và thông tin. Thiếu hụt những yếu tố này sẽ sinh ra mối nghi ngờ, sự chối bỏ và căm ghét bản thân; trong khi có đầy đủ “dưỡng chất” sẽ nuôi dưỡng thêm lòng tự tin và tình yêu đối với bản thân – một trạng thái Trí tuệ Cá nhân cao độ. Trẻ nhỏ phát triển loại trí tuệ đặc biệt này sẽ luôn tự tin vào bản thân trong mọi hoàn cảnh, vừa có thể ở một mình hay chơi một mình, trong khi vẫn cảm thấy thoải mái tham gia các hoạt động xã hội. Theo sự phát triển của trẻ, Trí tuệ Cá nhân sẽ ngày càng liên quan chặt chẽ đến sự hiểu biết bản thân. Tự tin và biết quý trọng bản thân là hành trang giúp bé vững bước trên đường đời ĐIỀU CẦN LÀM - Cung cấp cho bé đầy đủ thực phẩm dành cho trí não: oxy, chất dinh dưỡng, tình yêu và thông tin. - Ngay từ khi còn nhỏ, hãy tập cho bé vẫn vui khi ở một mình. Đây sẽ là bước đệm quan trọng cho tương lai. Người hài lòng với bản thân, có thể “tự lực cánh sinh”, sẽ là người tự tin và có một cuộc sống trọn vẹn hơn. Hãy tập cho bé chơi một mình, đồng thời vẫn dạy bé hòa nhập với bạn bè xung quanh. Chơi một mình cũng giúp gia tăng hơn nữa sự tập trung. - Trí tuệ Xã hội Giáo sư Howard Gardner thuộc Đại học Harvard, một trong những “chiến binh” mạnh mẽ trong cuộc đấu tranh cho sự hiểu biết về khả năng đa dạng của bộ não, đã miêu tả Trí tuệ Xã hội như là loại hình trí thông minh quan trọng hơn hết. Loại trí tuệ này liên quan đến khả năng bẩm sinh của con người – khả năng hòa nhập với mọi người xung quanh. Trí tuệ Xã hội sẽ “nở rộ” theo độ tuổi và kết hợp chặt chẽ với những loại hình trí thông minh khác. Việc thiếu vắng Trí tuệ Xã hội sẽ dẫn đến sự cô đơn, tuyệt vọng; còn ngược lại, Trí tuệ Xã hội mạnh mẽ sẽ mang lại thành công tột bậc. Người mạnh về Trí tuệ Xã hội sẽ thích ứng với mọi tính cách khác nhau của con người, hòa hợp được với mọi dạng người, có khả năng lãnh đạo người khác để đạt được mục tiêu đề ra, có thể thương lượng để đôi bên cùng có lợi, biết thấu hiểu và cảm thông với người khác, là đối tượng thường được nhờ giúp đỡ, người có khả năng gây cười và mang lại cảm giác dễ chịu cho mọi người, có khả năng trình bày quan điểm của mình một cách thành công mà không gây ra sự đối địch, được xem là người nổi bật giữa đám đông. Những người lãnh đạo giỏi cũng có thể hoán đổi vai trò và trở thành người thừa hành mẫn cán. Đây cũng là loại trí tuệ có thể được rèn luyện và phát triển. Những “hạt giống” lãnh đạo kiệt xuất sẽ được ươm mầm từ những cuộc chơi này ĐIỀU CẦN LÀM - Chú ý phát triển các loại hình trí thông minh khác để hỗ trợ và nâng cao cho loại trí tuệ này. - Giúp trẻ thấu hiểu bản chất cơ bản của người khác. Quá trình này có thể diễn ra từ từ và nhẹ nhàng theo thời gian. Hãy chơi trò đóng vai với bé, trong đó bé tưởng tượng và đóng vai thành một người giàu hoặc một người nghèo, một con nhện, một người đang bệnh, một nhà vô địch… Trò chơi này sẽ giúp bé (và cả bạn nữa!) đặt mình vào vị trí của người khác để hiểu họ nhiều hơn, đồng thời cũng giúp gia tăng Trí tuệ Sáng tạo ở bé. - Cho trẻ chơi và tiếp xúc với nhiều người ở nhiều độ tuổi, quốc tịch, ngành nghề, tính cách… Shakespeare đã từng nói: “Cả thế giới là một sân khấu…”, vì vậy sẽ rất cần thiết cho bé khi được gặp gỡ thật nhiều “diễn viên” khác nhau. - Tạo cơ hội cho bé được trình diễn trước đám đông, có thể là đọc sách, nói chuyện, đàn hát… Bạn cũng có thể phối hợp với các phụ huynh khác để tạo một sân khấu cho con mình và các bạn của bé. Các bé sẽ tự viết kịch bản, dựng cảnh, làm trang phục và biểu diễn có bán vé để quyên góp cho một tổ chức từ thiện nào đó do các bé tự chọn. Với sự giúp đỡ của bạn, biết đâu con bạn sẽ trở thành một Shakespeare tương lai. Trí tuệ Tâm linh Trí tuệ Tâm linh được nhà tâm lý học người Mỹ A. A. Maslow xem như là đích cao nhất trong tháp nhu cầu của con người. Trí tuệ Tâm linh đạt đến khi những yêu cầu cơ bản như thức ăn, chỗ ở, giáo dục, tiện nghi, an toàn đã đạt được. Người mạnh về Trí tuệ Tâm linh cảm thấy cuộc sống của mình đầy đủ và có mục tiêu tích cực, họ hiểu rõ về bản thân và cảm nhận được mối liên hệ sâu sắc với vũ trụ. Họ có khả năng quân bình giữa sự khiêm tốn với lòng tự tin, và thường được đánh giá là chín chắn và sâu sắc. Đây là loại trí tuệ “trưởng thành”, bởi nó được phát triển từ ấu thơ. Dù vậy, cũng có nhiều trẻ đã tỏ ra sâu sắc trước tuổi mà chúng ta thường hay gọi là “cụ non”. Do đó, đừng bao giờ đánh giá thấp con của bạn! Với tâm hồn trong sáng, trẻ nhỏ vốn là những bậc thầy thông thái! ĐIỀU CẦN LÀM - Hãy giúp bé, bằng cách tinh tế nhất có thể, thiết lập một mục đích sống tích cực và một tầm nhìn rộng. Giúp bé cảm nhận sự đa chiều của cuộc sống, cảm nhận vẻ đẹp và sự bí ẩn của thế giới tự nhiên, hình thành sự ham tìm hiểu lẫn lòng tôn kính. Ý tưởng đơn giản nhất mà bạn có thể bắt đầu là “Mọi thứ trong cuộc sống này đều có liên hệ với nhau”. Hãy chỉ cho bé thấy kết cục tích cực cho mọi vấn đề trong cuộc sống. Hãy thiết kế cho bé những chuyến thám hiểm nho nhỏ, có thể chỉ là cuộc đi dạo bình thường, nhưng dành thời gian để nhìn ngắm và khám phá mọi thứ xung quanh. Bạn và bé cũng có thể thảo luận về mọi vấn đề như cây lá, xe hơi, loài vật, mây trời… Điều này cũng sẽ giúp khơi dậy tinh thần ham học hỏi trong bạn. - Tạo bầu không khí vui vẻ trong gia đình, ví dụ như tập thói quen kể chuyện cười, kể lại chuyện đã xảy ra trong ngày dưới góc nhìn hài hước… Tiếng cười có thể giúp các thành viên trong gia đình cảm thấy dễ chịu hơn, giúp giảm bớt căng thẳng và mệt nhọc. Nhưng hãy chú ý rằng việc châm chọc trẻ – dù chỉ với hàm ý yêu thương, trìu mến – sẽ có thể gây tổn hại và để lại hậu quả lâu dài. - Nuôi thú cưng. - Mua những quyển sách tranh đẹp về vũ trụ và hệ mặt trời cho con bạn. - Những quyển sách này sẽ giúp bé thấy được sự mênh mông, đẹp đẽ của vũ trụ nơi bé được sinh ra, đồng thời cũng tạo cho bé cảm giác liên kết với thế giới tự nhiên hùng vĩ, khơi dậy ở bé lòng ham thích tìm hiểu và sự tôn kính. Chương 5 TRÍ TUỆ CẢM XÚC V iệc biểu lộ cảm xúc và sự phát triển của Trí tuệ Cảm xúc, từng được xem là hoàn toàn không liên quan với nhau, thì nay được xem là yếu tố quan trọng trong sự phát triển toàn diện ở con bạn. Trí tuệ Cảm xúc, cũng giống như các loại trí tuệ khác, có thể được dưỡng nuôi và phát triển. Nhiều nghiên cứu cho rằng sức khỏe cảm xúc của trẻ khởi đầu từ trong bụng mẹ, phụ thuộc rất lớn vào trạng thái cảm xúc và Trí tuệ Cảm xúc của cha mẹ, đặc biệt là người mẹ. Không lâu sau Chiến tranh Thế giới lần thứ hai, Thomas Verney và nhóm nghiên cứu của ông đã thực hiện cuộc nghiên cứu về phản ứng cảm xúc và cơ chế đương đầu với nghịch cảnh của những phụ nữ vừa mới mang thai thì được tin chồng tử trận. Họ cũng nghiên cứu trạng thái cảm xúc của các em bé sinh ra từ những bà mẹ này. Khám phá đáng chú ý của nghiên cứu này là các bà mẹ đó gần như phản ứng giống hệt nhau khi nghe tin dữ: choáng váng, đau đớn và tuyệt vọng. Sự khác biệt là ở khả năng ứng phó với nỗi đau. Sau một thời gian ngắn, một vài người phụ nữ lại bắt đầu nhen nhóm hy vọng ở tương lai, họ dần lấy lại sức mạnh và mục đích sống khi nghĩ về đứa con chưa chào đời của mình. Những người phụ nữ còn lại không được như vậy. Họ không vượt qua được nỗi mất mát lớn ấy nên càng chìm sâu vào tuyệt vọng, trở nên thụ động và không thể suy nghĩ được điều gì tích cực về tương lai. Nghiên cứu về sức khỏe cảm xúc của những đứa trẻ được sinh ra đã hé lộ mối tương quan rất mật thiết với cảm xúc của người mẹ: 1. Người mẹ nào vượt qua được nỗi đau và lạc quan về tương lai thì con của họ ít khóc, ngủ ngoan, ngủ nhiều và nhìn chung là khỏe mạnh hơn. 2. Người mẹ nào không vượt qua được nỗi đau mất mát thì con của họ có khuynh hướng bứt rứt, ngủ chập chờn, thường xuyên quấy khóc. Chúng cũng kém khỏe mạnh hơn và có chiều hướng bị đau bụng. Sức khỏe cảm xúc và sự phát triển cảm xúc bắt đầu từ trong bụng mẹ – nhiều nhất là từ trong tâm trí của người mẹ. Cảm xúc – tiêu cực và tích cực Do chúng ta thường chỉ tập trung vào những cảm xúc tiêu cực của trẻ và tìm cách “đối phó” với chúng nên chúng ta chỉ nhận được sự giận dữ, thất vọng, bạo lực, khóc lóc, hờn dỗi, cáu kỉnh và cứng đầu. Sẽ tốt hơn nhiều nếu chúng ta tập trung vào những cảm xúc tích cực (như hạnh phúc, nhiệt tình, hân hoan, điềm tĩnh, vui vẻ) và sự phát triển của chúng ở trẻ. Nhiều nghiên cứu đã được thực hiện về các dạng biểu cảm trên nét mặt, và kết quả đã làm ngạc nhiên rất nhiều người. Trẻ nhỏ là những nghệ sĩ tài ba, có đầy đủ các trạng thái biểu cảm nét mặt. Chỉ cần được người lớn làm mẫu là bé có thể bắt chước và diễn lại tất cả những cung độ cảm xúc. Nếu không có những “tấm gương” này, khuôn mặt trẻ sẽ chỉ như là phiến đá vô tri, chứ không đầy biểu cảm như một diễn viên kiệt xuất. Biểu lộ cảm xúc Trong một số xã hội, việc biểu lộ cảm xúc, cả tiêu cực và tích cực, đều bị cho là biểu hiện của sự non nớt, thiếu chín chắn, là hành vi không phù hợp nên bị bác bỏ và cự tuyệt. Vì vậy, cảm xúc thường bị che giấu dưới những khuôn mặt lạnh lùng, vô cảm. Điều này rất nguy hiểm, bởi nó ngăn chặn cơ chế giải tỏa tự nhiên của cơ thể và gây ra sự căng thẳng không cần thiết. Vì vậy cứ để cho con bạn được khóc khi bé bị đau hay buồn, để bé được một mình khi bé có việc riêng cần làm, để bé được phấn khích, ồn ào khi bé vui sướng. Hãy nhìn nhận trạng thái cảm xúc cũng giống như cơ thể, cần phát triển sức mạnh tối đa, sự linh hoạt tối đa và sức chịu đựng tối đa. Trẻ cần được làm mẫu để bắt chước và học hỏi. Chúng đã, đang và sẽ hiểu tất cả các cung bậc cảm xúc (ngay cả cảm xúc tiêu cực) nếu những cảm xúc đó được thể hiện, được xem là tự nhiên và được xử lý phù hợp. Tôi vẫn còn nhớ những khi cha tôi buồn bã, thất vọng hay giận dữ, ông thường vào xưởng làm việc của mình, mở to bản nhạc Bach yêu thích và chế tạo ra một món đồ nào đó. Đến khi trở ra, ông lại trở nên vui vẻ. Ngay từ rất nhỏ, tôi đã học được một bài học vô giá rằng tâm trạng buồn bã, thất vọng, giận dữ thường đến rất tự nhiên, chúng có thể đầy xúc cảm và sáng tạo chứ không phải luôn dẫn đến bạo lực và đập phá. Cũng như những cơn bão vậy, rồi chúng sẽ qua thôi… Khi con bạn lớn dần, bạn có thể chỉ cho bé bài tập “đếm đến 10” khi cần phải kiềm chế những phản ứng cảm xúc không phù hợp với hoàn cảnh. ĐIỀU CẦN LÀM - Hãy nhớ rằng mỉm cười sẽ dễ dàng cho các cơ trên khuôn mặt hơn là cái nhăn mặt khó chịu. Khi cười, bạn không chỉ giao cho khuôn mặt một nhiệm vụ dễ dàng, mà còn gửi đến bộ não dòng hóa chất tích cực. Hãy cho con bạn một cuộc sống dễ chịu. Nếu bạn cười nhiều với bé, bạn sẽ nhanh chóng nhận được những nụ cười đáp lại của bé dành cho bạn và cho mọi người khác nữa – sẽ rất có lợi cho cuộc sống của bé sau này (trong những cuộc phỏng vấn xin việc, những hoàn cảnh khó khăn, những cuộc tranh cãi hay gây hấn bạo lực). Nụ cười có thể giúp bé nhiều hơn những gì bạn có thể tưởng tượng. - Thường xuyên biểu lộ cảm xúc, đặc biệt là những cảm xúc tích cực. Khi con bạn còn nhỏ, hãy dành nhiều thời gian cho việc nhìn nhau giữa bạn và bé. Bạn sẽ sớm nhận được sự đáp trả của bé, và đó chính xác là những gì bạn đã trao đi. - Hãy để bạn bè, người thân xúm xít quanh con bạn, bế bé hay chơi đùa cùng bé. Bé sẽ học được nhiều biểu hiện cảm xúc trên khuôn mặt họ. - Bất cứ khi nào có thể, hãy để bé tự do biểu lộ cảm xúc của mình và hướng dẫn bé điều chỉnh hành vi thích hợp. Ví dụ, con bạn thật sự giận dữ về một điều gì đó đến nỗi không thể kiểm soát được, hãy để bé được bùng nổ rồi sau đó mới hướng dẫn để bé không lặp lại. Dù là rất khó, nhất là ở nơi công cộng, nhưng hãy cố đừng điều chỉnh hành vi hay cố xoa dịu bé (trừ khi bé gây hại cho bản thân hay cho người khác). Bạn cũng cố đừng tỏ ra thất vọng hay buồn phiền, mà hãy ở bên bé. Khi “giông tố” qua đi, hãy trò chuyện nhẹ nhàng với bé thay vì kết tội về những gì đã xảy ra. Có thể bé cũng cảm thấy sợ hãi bởi chính hành vi của mình và cần được trấn an rằng đó là điều bình thường. - Hãy chỉ cho con bạn biết tầm quan trọng của việc bày tỏ cảm xúc với người khác. Bạn có thể lấy chính mình ra làm gương, bày tỏ tình cảm của mình với bạn bè và người thân, cho họ thấy bạn yêu thương và quan tâm đến họ thế nào. Con bạn sẽ làm theo và thể hiện cảm xúc của mình với bạn bè. Một đứa trẻ đáng yêu sẽ làm gương cho những đứa trẻ xung quanh, sẽ tạo thành một nhóm trẻ đáng yêu. Đó là cách tốt nhất để dạy trẻ ngoan ngoãn, bởi khi bạn dạy bảo và yêu cầu bé phải ngoan, kết quả thường sẽ ngược lại. Cách người lớn nói chuyện sẽ hình thành nên tâm hồn con trẻ Chương 6 TRÍ NHỚ T rí nhớ của bé có tiềm năng trở thành kho dữ liệu khổng lồ. Khả năng lưu trữ tự nhiên của bộ não bé là “mười ki lô-mét rưỡi số 0 theo sau số 1” mẫu dữ liệu hay ký ức. Con số này triệu triệu triệu lần lớn hơn số lượng nguyên tử từng được biết đến trong vũ trụ. “Cơ bắp trí nhớ” khổng lồ này, cũng giống như các cơ bắp và kỹ năng trí óc khác, có thể được nuôi dưỡng, lớn lên và mạnh mẽ hơn nhờ tập luyện đúng cách. Trí nhớ của con người, và cũng là của con bạn, hoạt động dựa trên ba nguyên tắc chủ yếu sau: - Nhớ những thứ LIÊN KẾT - Nhớ những thứ NỔI BẬT - Nhớ những thứ LẶP LẠI Liên kết Bộ não thực tế là một cỗ máy liên kết, giúp kết nối những sự vật, sự kiện khác nhau lại. Việc học nói, nhận biết niềm vui hay nỗi đau, hiểu biết các thuật ngữ, hiểu bản tính con người, con vật và những sự vật khác xung quanh đều là chức năng của công cụ này. Bé sẽ không ngừng học tập và ghi nhớ theo cách: quả bóng là để chơi, muỗng dùng để đưa thức ăn vào miệng, thú bông mang lại cảm giác dễ chịu và thân thuộc, bếp lò nóng sẽ gây bỏng, nụ cười thể hiện niềm vui v.v. Ôm ấp + hôn + mỉm cười + chú ý + … = Yêu thương Câu chuyện về Larisa và Ivan Larisa Curiel là mẹ của bé Ivan, và đây là câu chuyện cô kể: “Trong xe của ba” Con trai Ivan của tôi không còn là một em bé bé bỏng nữa. Bé được một tuổi chín tháng rồi, và nay đã trở thành một cậu bé vô cùng đáng yêu. Bé rất thích chơi, thích nhảy và hát. Một trong những trò chơi bé thích nhất là kéo một bên ống tay áo dài ra để giấu bàn tay mình vào trong rồi quay sang tôi bảo: “Mẹ, không có bàn tay nào trong này cả”. Khi tôi nhìn bé một cách ngạc nhiên và hỏi: “Nó đâu rồi, Ivan?”, bé sẽ mỉm cười trả lời: “Trong xe của ba”. Không chỉ bàn tay giấu đi của bé ở “trong xe của ba”, mà tất cả mọi thứ biến đi đâu mất đều đang ở “trong xe của ba” hết! Chồng tôi và tôi rất buồn cười trước câu trả lời của bé và tự hỏi tại sao mọi thứ đều ở “trong xe của ba”?! Thế rồi một ngày, đột nhiên chúng tôi phát hiện ra tại sao bé lại nói như vậy. Vài ngày trước khi bé bắt đầu trả lời “trong xe của ba” cho câu hỏi mọi thứ ở đâu, gia đình chúng tôi trở về nhà sau chuyến đi nghỉ cuối tuần. Ngày hôm sau, khi Ivan bảo tôi mở bài nhạc yêu thích của bé vào giờ ăn trưa như thường lệ, tôi bảo: “Đĩa nhạc không có ở đây con à. Chúng ở trong xe của ba rồi”. Chúng tôi đã quên lấy chúng ra khỏi xe mà vào lúc đó, ba bé đã lái xe đi làm. Đó chỉ là câu trả lời đơn giản cho một câu hỏi đơn giản, nhưng bé đã ghi nhớ vào trong tâm trí mình. Vì thế khi một thứ không có ở đây thì nó phải ở “trong xe của ba”! Câu chuyện này cho thấy rằng, dù chỉ mới một năm chín tháng tuổi, bé đã phát triển một trí nhớ mạnh mẽ, có sức liên kết tuyệt vời và phân tích logic hoàn hảo dựa trên cơ sở dữ liệu hiện tại cũng như óc hài hước đáng kinh ngạc. Địa điểm Một nhánh nhỏ hơn của Liên kết là địa điểm, nghĩa là chúng ta ghi nhớ sự việc nhờ vào mọi thứ xung quanh nơi nó diễn ra (đa liên kết). Bạn sẽ thấy bé thường xuyên áp dụng điều này, thậm chí đến mức chỉ nhớ được điều gì đó khi bối cảnh được dựng lại. Một ví dụ đơn giản là khi đang ngồi ở phòng khách, bạn chợt thấy muốn uống thứ gì đó. Bạn bước vào bếp, rồi chợt dừng lại, bối rối vì quên mất mình đang tính làm gì, cũng không hiểu vì sao mình lại đang đứng đây. Dù có cố thế nào, bạn cũng không thể nhớ được. Ấy vậy mà khi vừa trở ra phòng khách, bạn lập tức nhớ ra điều mình muốn. Nổi bật Bộ não sẽ nhớ rõ những gì nổi bật và độc đáo. Đặc tính này còn được biết đến với cái tên Hiệu ứng Von Restorff, được đặt theo tên của nhà tâm lý học người Đức đã khám phá ra rằng, vì mục đích sinh tồn, não người được “thiết kế” để chú ý và ghi nhớ những thứ khác biệt, nổi bật hẳn so với môi trường xung quanh. Ấn tượng đầu tiên Một nhánh nhỏ của hiệu ứng Von Restorff là hiệu ứng Những điều đầu tiên sẽ xuất hiện trước. Con bạn có xu hướng nhớ kỹ những gì diễn ra “lần đầu tiên” – lần đầu đi máy bay, lần đầu nằm viện, lần đầu được lãnh thưởng… Những năm tháng đầu đời luôn đầy ắp những trải nghiệm đầu tiên, đó là lý do con người có xu hướng ghi nhớ những năm đó hơn những năm tháng sau này. Quãng đời tiếp theo thường là những chuỗi ngày lặp lại, những thói quen thường lệ không có gì đặc biệt, nên nó không được ưu tiên in đậm trong trí nhớ. Ấn tượng sau cùng Bộ não của bé có xu hướng ghi nhớ rõ những gì “sau cuối” – chuyến nghỉ mát gần đây nhất, bữa ăn gần nhất, lần gần nhất họp bạn, chuyến viếng thăm gần đây nhất của ông bà, bài học gần đây nhất ở trường… Các giác quan Hiệu ứng Von Restorff càng mạnh mẽ khi có sự tham gia của các giác quan. Tất cả các phương pháp ghi nhớ “siêu việt” đều dựa trên sự kết hợp những hình ảnh nổi bật với những cảm nhận giác quan khác nhau. Ký ức đầu tiên của Tony Những ký ức đầu tiên của tôi là ở thời điểm cuối năm 1944, đầu năm 1945, vào giai đoạn kết thúc của Thế chiến thứ hai, khi tôi khoảng từ hai tuổi đến hai tuổi rưỡi. Tôi vẫn còn nhớ rõ ngày mình đứng trước tấm màn cửa dày mượt trong phòng khách, kẹp giữa cái ấm áp, mềm mại của nó và cái lạnh lẽo của khung cửa kính nhìn ra khu vườn sau nhà. Từ chân trời phía xa vang lên tiếng gầm rú ngày một to, đến nỗi làm rung bần bật mặt sàn nhà nơi tôi đang đứng, và rồi xuất hiện một phi đội máy bay ném bom thuộc Không lực Hoàng gia. Trong ánh mắt trẻ thơ của tôi lúc ấy, trông chúng thật kỳ bí, hư ảo và to lớn tuyệt vời. Chỉ một lúc sau sự xuất hiện của những chiếc máy bay, ký ức tiếp theo của tôi, cũng rõ ràng và sinh động không kém, là tiếng rít chói tai của chiếc máy bay Doodlebug trên bầu trời rồi đột nhiên im bặt trước khi lao thẳng xuống mặt đất, chẳng biết đáp xuống nơi chốn nào. Sau một vài giây im lặng, chiếc máy bay chạm đất đâu đó cách nhà tôi vài trăm thước. Cú va chạm gây ra cơn chấn động làm rung cả tòa nhà, và áp lực kinh khủng của vụ nổ làm vỡ tấm kính dày của cửa chính nhà tôi. Những mảnh kính vỡ bị thổi bạt vào bên trong sảnh, óng ánh những tia sáng nhiều màu trên sàn nhà. Tôi nhớ mình đứng đó, thích thú và say mê nhìn ngắm những sắc cầu vồng lung linh phản chiếu trên đống kính vỡ. Tôi nhẹ nhàng cầm chúng trên tay, như thể nâng niu một con vật mỏng manh yếu đuối, nhưng dù ở độ tuổi nhỏ như vậy, tôi vẫn ý thức được rằng những cạnh sắc là rất nguy hiểm. Những mẩu kính, những tia sáng lung linh nhiều màu và toàn bộ khung cảnh thần bí lúc đó vẫn còn hiện lên sống động trong tâm trí tôi đến tận ngày hôm nay, như thể tôi vẫn còn đang nhìn thấy nó bằng chính đôi mắt của mình vậy. Những ký ức đầu tiên này thể hiện rõ tầm quan trọng của sự liên kết, hiệu ứng Von Restorff và các giác quan trong tâm trí trẻ. Cũng nên nói thêm rằng đối với người lớn, nỗi sợ hãi là mạng lưới liên kết dày đặc, khổng lồ của nỗi đau, chiến tranh và chết chóc, nhưng trẻ nhỏ thì vẫn chưa hiểu được điều đó. Người lớn vẫn thường sai lầm “nhồi” những ý nghĩa tiêu cực hay nỗi sợ hãi lên trẻ em, trong khi đó là điều mà chúng chưa biết đến. Lặp lại và ôn lại Trẻ em học bằng cách lặp lại, thích lặp lại và cần lặp lại. Trong ba năm đầu đời, để học nói, học đọc, trẻ cần lặp lại từ hàng chục đến hàng trăm lần. Khi trí nhớ của bé đã hoàn thiện hơn, nguyên tắc lặp lại năm lần của Von Restorff sẽ thích hợp cho việc chuyển từ trí nhớ ngắn hạn (short-term memory – STM) sang trí nhớ dài hạn hay trí nhớ suốt đời (long-term memory/ life-time memory– LTM). Nguyên tắc chung chính là ôn lại… lần thứ 1 ngay sau khi sự kiện diễn ra, lần thứ 2 vào ngày hôm sau, lần thứ 3 là một tuần sau, lần thứ 4 là một tháng sau, và lần thứ 5 là ba hoặc sáu tháng sau. Lý do nhiều người trưởng thành thường cho rằng khi họ càng lớn tuổi thì trí nhớ của họ càng giảm sút là bởi họ không áp dụng nguyên tắc trên. Nếu áp dụng, trí nhớ sẽ luôn được cải thiện theo tuổi tác. Những món đồ chơi luôn nhắc nhở chúng ta về những ký ức đẹp tuổi thơ ĐIỀU CẦN LÀM - Áp dụng nguyên tắc Liên kết trong quá trình học của con bạn. Hãy đặt những câu hỏi như: “Điều đó khiến con nghĩ/liên tưởng đến cái gì?”. Hướng dẫn bé cách sử dụng Bản đồ Tư duy để thấy rõ sự liên kết. - Kích thích tất cả các giác quan của con bạn để giúp bé có thêm công cụ lưu giữ những thông tin quanh mình. Mùi hương là một công cụ đặc biệt mạnh mẽ. Với người lớn, mùi hương có thể ngay lập tức gợi nhớ những kỷ niệm xưa cũ từ hàng chục năm trước. Bạn hãy khuyến khích con mình để ý đến mùi hương. Ví dụ, ngửi hương hoa khi đi dạo, hít vị mằn mặn của gió biển khi đi nghỉ và thưởng thức mùi bánh mì nướng thơm phức khi vào hiệu bánh. Sau chục năm nữa, một trong những mùi hương đó sẽ đánh thức những ký ức thời thơ ấu của con bạn. - Tạo cho con bạn những trải nghiệm mới mẻ trong những năm tuổi thơ. Đó có thể là chuyến viếng thăm những địa điểm mới, gặp gỡ những người mới, nếm thử những món ăn mới, tham gia những hoạt động mới… Hãy giúp những trải nghiệm gần nhất của con bạn trở nên tích cực, nhất là đối với sự chia ly. Nếu buổi chia ly buồn bã, không dễ chịu thì sẽ khiến ký ức và cảm xúc của bé trong khoảng thời gian giữa lần gặp cuối và lần gặp tiếp theo đầy căng thẳng, tiêu cực. Ngược lại, nếu đó là cuộc chia ly vui vẻ và lạc quan, thì ký ức sẽ là tích cực và dễ chịu. - Ngay khi con bạn có thể cầm bút, hãy hướng dẫn bé thiết lập Bản đồ Tư duy. Đưa bé xấp giấy và nắm bút, rồi chờ xem điều gì xảy ra. Một vài chủ đề gợi ý dành cho bạn là: Kỳ nghỉ của tôi, Chó cưng của tôi, Gia đình tôi, Cuộc sống của tôi, Bạn tôi, Ông tôi… (xem Bản đồ Tư duy Bạn tôi, Sally và Tôi đây!). - Khám phá ký ức của chính mình, đặc biệt là những ký ức nổi trội nhất, và xem nguyên tắc nào được áp dụng cho ký ức đó. - Tìm hiểu về trí nhớ rồi áp dụng những gì mình biết được cho việc học của con bạn. Tất cả mọi người sẽ ngạc nhiên và thích thú trước tiến bộ của bé. - Cùng con bạn ôn lại. Bạn có thể tổ chức giờ “tổng kết cuối ngày” để mỗi thành viên trong gia đình lần lượt kể lại những điều đặc biệt đã diễn ra với mình trong ngày. Chụp hình và quay phim cũng là một công cụ tuyệt vời để ôn lại. - Nhiều gia đình có sổ kỷ niệm dành riêng cho con mình. Đó là cuốn album chứa đựng những tấm hình, giấy tờ, những dòng ghi lại sự kiện nổi bật, những món quà, bức vẽ mang đậm ký ức… - Chơi trò ghi nhớ. Bạn xếp khoảng 20 đến 30 vật khác nhau trên bàn, cho bé xem trong vài phút rồi che lại. Nhiệm vụ của bé là kể ra những vật có mặt, càng nhiều càng tốt. Một dạng khác phức tạp hơn là ghi nhớ cả vị trí và đặc điểm của vật. Một trò chơi khác mà bạn cũng nên thử: trò kết đôi. Bạn dùng một xấp hình giống nhau từng cặp, xếp úp mặt ngẫu nhiên trên bàn. Bé được lật hai hình ở vị trí bất kỳ cùng lúc, nếu giống nhau thì lật ngửa, nếu khác nhau thì úp lại và lật tiếp hai hình khác. Hãy sáng tạo những trò chơi liên quan tới con số, ví dụ như xem ai nhớ được nhiều số hơn trong dãy số dài. Bạn cũng có thể tự tạo những trò chơi thử trí nhớ liên quan đến giác quan (ngửi những bông hoa khác nhau, nếm những món ăn khác nhau, nghe những âm thanh khác nhau của nhạc cụ/chim/loài vật…) Câu chuyện về Tatiana Giá trị của những trò chơi này được minh chứng một cách tuyệt vời qua câu chuyện của Tatiana Cooley. Vào ngày 5 tháng 2 năm 1997, lúc 9 giờ sáng, giải Vô địch Trí nhớ toàn nước Mỹ chuẩn bị bắt đầu. Khi Tony Dottino, đồng tổ chức giải và tôi chuẩn bị khai mạc thì một cô gái có đôi mắt sáng, thở hổn hển xuất hiện nơi cửa, hỏi một cách nhiệt tình rằng liệu cô có còn kịp tham gia hay không. Tôi hỏi tại sao cô muốn tham gia, cô trả lời một cách thích thú: “Cháu không thể nghĩ ra điều gì nên làm hơn là sử dụng ngày thứ Bảy ở New York để đùa chơi với trí nhớ của mình”. Và thế là cô được tham gia. Theo diễn tiến của cuộc thi, Tatiana dần dẫn đầu một cách dễ dàng các đối thủ khác gồm chuyên gia IT, giảng viên đại học, các sinh viên thuộc tốp đầu ở trường đại học, sinh viên nghiên cứu về trí nhớ, nhà báo, giáo viên và nhà tâm lý học. Càng tiến vào vòng trong, sự thể hiện của Tatiana càng xuất sắc và cuối cùng vượt qua những thử thách trí nhớ về con số, danh sách mua sắm dài dằng dặc, các bài thơ phức tạp và các cỗ bài, Tatiana trở thành quán quân đầu tiên của giải Vô địch Trí nhớ toàn nước Mỹ. Trong bài phát biểu đầy cảm động lúc nhận giải, Tatiana giải thích cách thức mà cô, ngay từ lúc chưa đầy ba tuổi, đã “phải lòng” trí nhớ đến như thế nào. Lý do cho tình yêu này bắt nguồn từ cha cô. Những ký ức đầu tiên về tuổi thơ của Tatiana là những trò chơi cả về thể chất lẫn trí não, đặc biệt là những trò về trí nhớ cùng với cha. Nó bao gồm những trò liên kết nhanh, trò nhìn nhanh 20 vật (hay nhiều hơn) đặt trên bàn trước khi bị che phủ rồi liệt kê lại càng nhiều càng tốt, và nhiều trò luyện trí nhớ khác nữa liên quan tới từ ngữ, con số, tình huống và câu chuyện. Mỗi lần hai cha con đi đâu đó cùng nhau, cha Tatiana sẽ hỏi những câu như: “Tatiana à, con có thấy chiếc tàu lửa kia không? Nó có bao nhiêu toa vậy nhỉ?”. Ông hỏi như vậy lúc chỉ cho cô chiếc tàu lửa chở hàng xuyên quốc gia đặc biệt dài với 73 toa hàng. Tatiana bé nhỏ sẽ đếm và hân hoan thông báo kết quả cho cha. Một vài tuần sau đó, trong một lúc ngẫu nhiên, cha Tatiana hỏi con: “Tatiana nè, con còn nhớ lúc cha con mình về quê cách đây không lâu, có thấy một chiếc tàu lửa rất dài không? Nó có bao nhiêu toa vậy?”. Tatiana sẽ nói lại với cha câu trả lời chính xác. Bằng những trò chơi như vậy, cha Tatiana không những củng cố trí nhớ cho con gái mình, mà còn khiến cô thích thú hơn với thế giới xung quanh, giúp cô mở rộng các giác quan và đặc biệt khuyến khích trí tưởng tượng phong phú của cô. Hãy chơi những trò chơi như vậy với con mình, bạn nhé! Chương 7 ÓC SÁNG TẠO Mối liên kết tự nhiên L eonardo da Vinci, người có thể được xem là thiên tài sáng tạo vĩ đại nhất của thiên niên kỷ vừa qua, đã để lại một số nguyên tắc mà ông đã áp dụng trong đời mình để phát triển một trí tuệ vượt bậc. Một trong những nguyên tắc quan trọng nhất của ông là Liên kết tự nhiên: nhận thức khi quan sát, tìm hiểu hay học hỏi điều gì đó, rằng “mọi thứ đều liên kết với nhau”. Hay nói cách khác, luôn có một sự liên kết, bằng hình thức này hay hình thức khác, giữa điều bất kỳ nào đó với mọi thứ xung quanh. Cũng cần nói thêm rằng trong quá trình tìm kiếm những nguyên tắc phát triển trí tuệ, Leonardo đã đề cập đến điểm giống nhau rất lớn giữa trí nhớ và sự sáng tạo. Ông đã hé lộ lý thuyết cơ bản, vốn là nền tảng cho hệ thống trí nhớ. Lý thuyết đó đã mở ra bằng chứng đầu tiên cho thấy khả năng của bộ não con người là vô hạn. Quá trình sáng tạo chính là sự kết hợp điều (a) với điều (b) để tạo nên cái mới (c) (Ví dụ: quả táo + đầu = trọng lực; dòng điện + kim loại = ánh sáng;…). Trong hệ thống này, trong đầu người ghi nhớ có một danh sách dài những từ ngữ, hoặc bản đồ, hoặc địa điểm theo lộ trình với nhiều hình ảnh gắn với chúng. Điều mới cần ghi nhớ phải liên kết với hình ảnh sẵn có để tạo nên một hình ảnh mới sống động hơn, gắn với cảm nhận đa giác quan; để rồi ngay khi được khơi gợi, nó sẽ ngay lập tức xuất hiện. Vì mỗi người có “bộ” hình ảnh cố định khác nhau, và vì điều cần ghi nhớ có thể là “mọi thứ”, nên rõ ràng hệ thống trí nhớ phải dựa vào một sự thật cơ bản, cũng giống với khám phá của Leonardo về Tư duy Sáng tạo, rằng “mọi thứ, ở một khía cạnh nào đó, luôn có liên hệ với tất cả những thứ khác”.Bao nhiêu “thứ” có thể dùng làm hình ảnh ghi nhớ cố định? Bao nhiêu “thứ” có thể ghi nhớ? Rõ ràng câu trả lời cho cả hai câu hỏi trên là vô tận. Và bộ phận nào được sử dụng để thực hiện nhiệm vụ vĩ đại này? Đó chính là bộ não con người! Và thế là chúng ta có được bằng chứng đơn giản rằng bộ não của con bạn thực sự là một cỗ máy liên tưởng vô tận, rằng trí nhớ và sự sáng tạo hoạt động theo những cách thức tương tự, và việc rèn luyện một trong hai kỹ năng trí tuệ to lớn này sẽ tự động rèn luyện luôn cả kỹ năng còn lại. Hai nguyên liệu quan trọng nhất của sự sáng tạo mà mọi em bé đều được thừa hưởng ngay từ khi mới ra đời là sự tưởng tượng và liên kết. Chúng cần được nuôi dưỡng xuyên suốt những năm đầu đời. Hiểu được sự tồn tại cũng như vai trò của chúng sẽ giúp các ông bố, bà mẹ trẻ hiểu rõ hơn về con mình, giải đáp được nhiều thắc mắc và tránh được những bối rối thường gặp phải. Sự sáng tạo và trí thông minh (IQ) Hai yếu tố này thường bị lẫn lộn và đôi khi, với những người thiếu kinh nghiệm, còn có thể bị xem là tương phản. Tất nhiên thực tế không đúng như vậy. Chúng cần được rèn luyện đồng thời và hỗ trợ nhau cùng phát triển. Khi bài kiểm tra trí thông minh cho trẻ em được thực hiện bởi những người thiếu kinh nghiệm, hai trong số những điểm mạnh chính yếu (thực ra là yêu cầu bắt buộc!) của suy nghĩ sáng tạo – sự mới mẻ (nhìn sự vật theo cách chưa từng có trước kia) và tính đa chiều (nhìn sự vật ở nhiều góc nhìn khác nhau) – có thể khiến trẻ bị cho điểm thấp hơn khả năng thật sự của trẻ. Hai ví dụ sau sẽ minh họa cho điều đó: Một cậu bé 10 tuổi thực hiện bài kiểm tra IQ, trong đó có những câu hỏi nêu ra nhiều lựa chọn. Nhiệm vụ của cậu là phải chọn đáp án đúng trong bốn câu đáp án cho sẵn. Có một câu hỏi đưa ra bốn hình ảnh khác nhau, có ghi tên bên dưới. Hình ảnh đầu tiên là mặt trời, hình ảnh thứ hai là mặt trăng, hình ảnh thứ ba là trái đất, hình ảnh thứ tư là quả chanh. Câu hỏi là hãy chọn ra “hình ảnh khác với hình ảnh còn lại”. Câu trả lời “hiển nhiên” được trông đợi là quả chanh. Nhưng cậu bé ngay lập tức chọn câu số 3, trái đất (tốc độ chính là nhân tố chính của suy nghĩ sáng tạo). Điểm số của cậu rất thấp, bởi trong câu hỏi này cũng như nhiều câu hỏi khác, cậu không nhìn ra được câu trả lời rõ ràng và “logic”. Thậm chí nhiều câu trả lời của cậu, điển hình như câu trên, kỳ lạ đến nỗi người kiểm tra tự hỏi liệu cậu có bị chậm phát triển trí tuệ hay không. Kết quả là họ gửi cậu bé đến phòng khám, kiểm tra lại từng câu trả lời của cậu và đề nghị cậu giải thích lý do lựa chọn của mình. Lời giải thích của cậu bé thật sự đáng kinh ngạc, thậm chí khiến những nhà tâm lý có mặt cảm thấy mình trở nên thật kém cỏi. Khi họ hỏi tại sao cậu chọn trái đất chứ không chọn quả chanh, cậu mở to mắt kinh ngạc rồi trả lời với giọng cảm thương cho sự thiếu hiểu biết đó: “Bởi vì đó là thứ duy nhất có màu xanh!”. Câu trả lời cho thấy sự hiểu biết về không gian, quy mô, màu sắc, và một quá trình suy nghĩ phức tạp, sáng tạo hơn nhiều so với phương án đơn giản mà những chuyên gia kiểm tra trí thông minh trông đợi. Rõ ràng bộ não của cậu bé suy nghĩ theo một cách thức hoàn toàn mới và hoàn toàn sáng tạo, tương tự câu chuyện về Calvin và Spaceman Spiff ở những chương tiếp theo. Bài kiểm tra thứ hai cũng là những câu hỏi nhiều lựa chọn, nhưng lần này là những bức hình nhiều màu sắc, không có chú thích đi kèm. Người tham gia là một cô bé 10 tuổi. Bức hình đầu tiên trong câu hỏi là một đống than, bức thứ hai là một bông hoa thủy tiên vàng, thứ ba là một chiếc xẻng, và cuối cùng là một lò sưởi trống. Cũng giống như trong bài thi đầu tiên, cô bé được yêu cầu chọn ra bức không tương thích với những bức còn lại bằng cách đánh dấu chéo ngang bức hình. Cô bé gạch chéo bức hình có đống than. Và một lần nữa, cô bé không ghi điểm bởi không chọn câu trả lời “hợp lý”: câu số 2 – bông hoa thủy tiên. Khi được hỏi tại sao lại chọn câu trả lời đó, cô bé trả lời: “Ồ, cháu nghĩ câu trả lời đúng là bông hoa thủy tiên, nhưng đó là một bức hình đẹp nên cháu không nỡ làm hỏng chút nào.” Câu trả lời của cô bé cũng dễ thương như chính cô vậy, thể hiện sự sáng tạo tuyệt vời và một Trí tuệ Tâm linh (Spiritual Intelligence) đáng nể. Vấn đề nan giải giữa món quà Giáng sinh đắt tiền và chiếc hộp quà Vào ngày sinh nhật cũng như những dịp tặng quà khác trong năm, cha mẹ và họ hàng thường bỏ thời gian, công sức để tìm kiếm (chưa kể đến khoản chi phí không hề dễ chịu tí nào!) để mua món đồ chơi mới nhất với đủ màu sắc tươi sáng và một vài tính năng đặc biệt cho đứa trẻ mà họ yêu quý. Nhưng rồi điều khiến những người lớn ấy cảm thấy vô cùng bối rối, ngượng ngùng là đứa bé sẽ vồ lấy món đồ chơi mới, nghiến ngấu tìm hiểu nó bằng tất cả các giác quan trong vòng vài phút vỏn vẹn, rồi vứt nó sang một bên. Cả giờ sau, ngày hôm sau, thậm chí là cả tuần sau đó, đứa bé chỉ chơi với chiếc hộp. Tại sao lại như vậy? Vì bộ não của bé luôn ham muốn tìm tòi cái mới và có khả năng suy nghĩ sáng tạo vô tận. Món đồ chơi đẹp đẽ nhiều màu sắc kia thường có cấu trúc ổn định, chỉ gồm một vài chi tiết lắp ráp và thường chỉ có một hoặc hai chức năng. Nó có thể hoạt động bằng pin và chỉ để nhìn ngắm. Thời gian là bao nhiêu để nhà khoa học siêu đẳng trẻ tuổi ấy tìm hiểu? Chẳng mất chút thời gian nào cả! Còn chiếc hộp thì sao? Theo trí tưởng tượng sáng tạo của bé, chiếc hộp có thể là con tàu, chiếc xe hơi, tàu vũ trụ, cổng vào một hang động khổng lồ, chiếc xe trượt, chỗ ẩn nấp lý tưởng, con ngựa… Mỗi một khả năng đó mở ra một chuyến phiêu lưu vô tận của trí tưởng tượng. Trong khi thế giới hiện đại kêu gào mọi người đào sâu suy nghĩ “bên ngoài chiếc hộp”, tức suy nghĩ vượt qua lối thông thường, thì con bạn sẽ giúp bạn nhận ra điều đó thật sự dễ dàng khi bạn ở bên trong chiếc hộp. Chuyến tàu điện Một ngày nọ, tôi có việc phải di chuyển bằng tàu điện ngầm. Đã từng đi chuyến tương tự như vậy vài tháng trước nên tôi biết rõ thời gian ngồi tàu, và đã chuẩn bị sẵn lịch trình đọc sách/làm việc/nghỉ ngơi/nhìn ngắm mọi người xung quanh. Trong chuyến đi, tôi ngồi phía sau một người mẹ đi cùng cô con gái bé bỏng của bà. Khi tàu đã đi được một nửa hành trình, tôi giật mình nhận ra con tàu đang lao đi nhanh hơn bình thường, và dường như ngày càng tăng tốc. Tôi bắt đầu lo lắng và kinh hãi hình dung ra kết cục bi thảm khi con tàu không còn kiểm soát được tốc độ. Khi tâm trí tôi như tê liệt trước nỗi sợ hãi ngày càng tăng thì cô bé ngồi trước tôi cũng nhận ra được tốc độ khác lạ của con tàu. Cô quay sang, bám lấy tay mẹ và nói một cách đầy phấn khích: “Mẹ ơi, nếu con tàu cứ càng lúc càng chạy nhanh như vầy thì chẳng mấy chốc nó sẽ đủ nhanh để chở mình đến ngày mai. Thật tuyệt vì khi chúng ta trở về, con sẽ có thể nói cho bố biết chuyện gì sẽ xảy ra vào ngày mai”. Phản ứng của người mẹ là quay sang mắng cô bé: “Đừng nói thêm bất cứ điều gì ngu ngốc và điên rồ như vậy với mẹ nữa. Giờ thì con phải giữ im lặng, ngồi yên ở đó và chỉ nói với mẹ khi có điều gì quan trọng mà thôi.”. Thế là cô bé rút vào “chiếc vỏ ốc” của mình. Cô bé, một thiên tài ngay từ trước những ngày đầu đến lớp, đã phóng trí tưởng tượng của mình vào lãnh địa từng hấp dẫn biết bao nhà vật lý vĩ đại của thế kỷ 19 và 20. Nếu được khuyến khích một cách hợp lý, tôi tin chắc chúng ta sẽ được nhìn thấy một trong những người phụ nữ đoạt giải Nobel ở đầu thế kỷ 21 này. ĐIỀU CẦN LÀM - Hãy khuyến khích sự sáng tạo của bé. Trong những năm đầu đời, con bạn chỉ có ít thông tin trong “cỗ máy liên hợp” khổng lồ của mình, vì thế khả năng liên tưởng của bé đôi khi làm nảy sinh những ý tưởng có thể khiến người lớn phải kinh ngạc bởi tính độc đáo, sáng tạo. - Khi quan sát và đánh giá hành vi của con mình, hãy luôn nhớ trường hợp hành tinh xanh và bông hoa thủy tiên vàng, và hãy tìm hiểu quá trình hơn là kết quả. Nếu người lớn chúng ta thực hành điều này từ vài ngàn năm trước thì giờ đây chúng ta đã sở hữu một khả năng trí tuệ và kho tàng tri thức mà phải đến cuối thế kỷ 21 này loài người mới có thể đạt đến. - Hãy cho con bạn những món đồ chơi có thể khơi dậy, mở rộng và khuyến khích trí tưởng tượng hơn là những món tẻ nhạt, hạn chế sức sáng tạo. Tận dụng những gì sẵn có trong nhà để làm đồ chơi cho bé. Không cần phải tiêu tốn quá nhiều tiền để mua đồ chơi. Bạn có thể dùng hũ sữa chua, hộp đựng trứng, chai nhựa rỗng, ca đo lường hay những đồ vật dư thừa khác trong nhà bếp để cho bé thỏa sức sáng tạo. Cũng không cần hướng dẫn hay gợi ý, hãy cung cấp những nguyên liệu thô đó và để bé vận dụng trí tưởng tượng của mình. Với những trẻ lớn hơn, bạn có thể đưa cho bé hồ dán, giấy thừa, cọ vẽ… để bé tạo nên những công trình sáng tạo của riêng mình. Ví dụ một vài lõi giấy vệ sinh hay lõi màn bọc thực phẩm nhà bếp có thể gắn với nhau để tạo thành đường đua kỳ thú cho mấy chiếc xe hơi đồ chơi. - Chơi những trò chơi kết hợp với con. Từ khi còn rất nhỏ, bé đã rất thích trò ghép từ, và hoạt động này cũng giúp bé phát triển tính hài hước. Trò chơi ghép chữ luôn khiến các bé thích thú bởi nó kết nối những hình ảnh trong trí não và tự động khiến bé cười. Chương 8 NHỮNG NGƯỜI BẠN TƯỞNG TƯỢNG Mối liên kết tự nhiên N hững người bạn tưởng tượng là một trong những vấn đề đã gây ra rất nhiều tranh cãi không cần thiết, cũng giống như vấn đề giữa thiên hướng tự nhiên với điều kiện giáo dục, nuôi dưỡng(*) và IQ với khả năng sáng tạo. (*)Xem chương 1, phần 1 của tập 2 – quyển Bộ não tí hon – Thay đổi thế giới Mơ mộng là khả năng vốn có của mọi bộ não. Bộ não trong trẻo của con bạn còn có thể tưởng tượng mạnh mẽ và sinh động đến kinh ngạc. Đó là trạng thái lý tưởng, “trạng thái hồn nhiên trong sáng” mà các nghệ sĩ sáng tạo vĩ đại luôn cố gắng để quay trở lại. Trong bộ não của bé, việc “sản sinh” những người bạn tưởng tượng là một quá trình tương tự quá trình đã từng được vận dụng bởi những tên tuổi lớn như Lewis Carroll (truyện Alice ở xứ thần tiên) và Antoine de Saint Exupéry (“cha đẻ” của Hoàng tử bé); những nhà văn lớn viết nên những bộ tiểu thuyết bất hủ như Dickens và Dostoyevsky; các nhà sản xuất và nhà sáng tạo những bộ phim vang bóng như Walt Disney (cùng những người bạn tưởng tượng của ông là chuột Mickey, nai Bambi, vịt Donald và Hiawatha), hay Gene Roddenberry (người sáng tạo nên Star Trek với những người bạn tưởng tượng gồm thuyền trưởng Kirk, Uhuru, Spock, Scottie…). Thế giới thần tiên của bé Tưởng tượng sẽ mang lại những lợi ích như: 1. Rèn luyện khả năng tưởng tượng đa chiều. 2. Cho con bạn những nhân vật ảo với những hành động khác nhau, ứng biến linh hoạt trong tình huống thực tế mà bé đang cố gắng tìm hiểu. 3. Là người bạn thân thiết mà bé có thể tâm sự những chuyện riêng tư. 4. Cũng giống như thú cưng, người bạn tưởng tượng “luôn biết lắng nghe và luôn luôn thấu hiểu”. 5. Là người bạn đồng hành thực sự chứ không chỉ tưởng tượng. Nghiên cứu đã chứng minh rằng bộ não phản ứng giống nhau với hình ảnh tưởng tượng và hình ảnh thu nhận từ đôi mắt trong thế giới thật. 6. Tập cho bé vui vẻ khi chỉ có một mình với những suy nghĩ của mình; qua đó khuyến khích phát triển Trí thông minh Sáng tạo, Trí thông minh Hướng nội (Intra-personal Intelligence) và Trí thông minh Tương tác (Inter-personal Intelligence). 7. Giúp gia tăng sự tự tin. ĐIỀU CẦN LÀM - Chào đón những người bạn tưởng tượng (như Ông già Noel…) đến với gia đình, thậm chí có thể dành riêng một chỗ cho người bạn ấy trong bữa cơm gia đình. Nếu những đứa con lớn hơn châm chọc em mình và những người bạn tưởng tượng ấy thì hãy nói chuyện riêng với chúng, nhắc chúng nhớ lại bản thân mình lúc còn nhỏ bằng em bây giờ. Khuyến khích chúng tham gia với em nếu có thể. - Hỏi thăm về người bạn tưởng tượng của bé. Khi bé trực tiếp hay gián tiếp giới thiệu những người bạn tưởng tượng của mình với bạn, hãy hỏi bé những câu hỏi tích cực và hàm ý quan tâm tìm hiểu, chẳng hạn như: “Bạn con có anh hay chị gì không? Bạn ấy có nhiều bạn không? Bạn ấy chắc có nuôi một con thú cưng nhỉ?”. Những câu hỏi này sẽ giúp bạn tìm hiểu thêm về những nhân vật “phụ” tưởng tượng. Nếu không tồn tại những nhân vật “phụ” ấy thì ngay lập tức trẻ sẽ nghĩ ra chúng với tốc độ và sự độc đáo mà biết bao nhà văn sẽ đánh đổi cả gia tài để có được. Đây là cơ hội tuyệt vời để đánh thức “con người thiên tài” bên trong bé, đồng thời dạy và định hướng cho bé trở thành một nhà văn tài năng theo một cách hoàn toàn tự nhiên. Nhiều câu chuyện thần tiên sống mãi với thời gian, như Alice ở xứ thần tiên, đều là những câu chuyện kể của gia đình đấy thôi! - “Cả thế giới là một sân khấu”, hãy để bé được là nhà sản xuất, đạo diễn, diễn viên và khán giả của sân khấu này. - Lập nhóm kể chuyện gia đình. Nhiều câu chuyện cổ tuyệt vời cho trẻ em được viết bởi chính cha mẹ, cô dì, chú bác, những họ hàng và bạn bè của gia đình. Hãy tận dụng nguồn sáng tạo vô tận ấy. Một người trong nhóm sẽ bắt đầu một câu chuyện tưởng tượng, rồi bỏ lửng ở một tình tiết kịch tính nào đó. Đến lượt người thứ hai sáng tác tiếp từ đoạn bỏ lỡ ấy, dẫn câu chuyện tiến triển thêm theo ý mình rồi lại dừng lại ở một chi tiết mới. Cứ tiếp tục như vậy, từng người trong nhóm sẽ đóng góp và tạo nên một câu chuyện hoàn chỉnh. Khi đã xong, cả nhóm sẽ chỉnh sửa lại rồi in thành sách có vẽ tranh minh họa màu sắc, mỗi trang không quá ba câu cho bé dễ đọc rồi góp vào thư viện sách của bé. Khi đọc truyện cho bé, cha mẹ nên chỉ tay vào từng từ để bé nhận biết mặt chữ, và cũng nên khuyến khích bé đọc theo mình. Trong quá trình sáng tác quyển sách truyện của gia đình, ba mẹ nên ghi nhận và khen ngợi sự tham gia của bé. Điều này giúp bé nhận ra mình là một nhà sáng tạo, một nghệ sĩ, một nhà văn. Hãy tưởng tượng bé sẽ dễ dàng thế nào trong bài văn sẽ gặp ở trường. Bản đồ Tư duy là một công cụ lý tưởng giúp ta có được cái nhìn tổng quan về câu chuyện: toàn bộ nhân vật, bối cảnh, chủ đề, tình tiết. Chẳng hạn, hãy xem Bản đồ Tư duy Cuộc phiêu lưu của chiếc nón. Câu chuyện bao gồm 6 chương: Chương 1 – bà Montgomery mua chiếc nón ở một cửa hàng sang trọng, thường đội nó để đi xem đua ngựa, rồi để quên trên xe lửa. Cuối cùng nó được chuyển vào phòng chứa đồ thất lạc. Chương 2 – cô Matilda mua lại chiếc nón từ cửa hàng từ thiện (được chuyển từ phòng chứa đồ thất lạc), trang trí thêm vài bông hoa xinh xắn và đội đi dự tiệc cưới của người bạn thân. Nhưng không may là cô lại để chiếc nón ở phía sau, thế là ai đó nhầm lẫn đưa cho cô bé Susie. Chương 3 – Susie cất chiếc nón vào hộp đồ hóa trang, rồi trang trí lại để đội trong vở kịch của trường. Chiếc nón lại bị để quên trên sân trường và nhân viên bảo vệ trường lấy đưa cho cô Batty. Chương 4 – cô Batty gắn vài chiếc lông vũ màu xanh dương lên chiếc nón và đội để làm vườn. Chiếc nón lại bị bỏ vất vưởng trong cơn mưa. Chương 5 – lão Fred nhặt được nó và đội mỗi ngày. Nón được máng lên móc và “được” con mèo trưng dụng làm ổ. Cuối cùng, nón bị ném vào thùng rác. Chương 6 – những người lang thang cơ nhỡ nhặt được chiếc nón và nó đã được Tom đội trong bữa tiệc của những người lang thang, ở đó nó được hết thảy mọi người trầm trồ ngưỡng mộ. Chương 9 THỰC PHẨM CHO TRÍ NÃO K hi nhắc đến thực phẩm, chúng ta thường chỉ nghĩ về đồ ăn cung cấp dinh dưỡng. Nhưng đồ ăn dinh dưỡng chỉ là một trong bốn loại “thực phẩm” cần thiết cho trí não, gồm: oxy, chất dinh dưỡng, tình yêu thương và thông tin. Bốn loại “thực phẩm” này đều giữ vai trò quan trọng như nhau, và rất cần thiết cho sự tồn tại của bé. Oxy Hãy đảm bảo rằng con bạn nhận được càng nhiều oxy càng tốt trong suốt thời kỳ còn nằm trong bụng mẹ lẫn những năm tháng đầu đời. Oxy là nhiên liệu sống còn và là nguồn năng lượng không thể thiếu. Một cơ thể càng khỏe khoắn, cân đối thì bộ não càng được cung cấp nhiều dưỡng chất “có chỉ số octan cao”. Bộ não của bé cũng giống như chiếc xe đua công thức một vậy, và xăng ở đây chính là máu! Nếu bé không đủ sức khỏe thì chiếc “siêu xe” não bộ sẽ chỉ nhận được xăng chất lượng kém. Để hoạt động được ở khả năng cao nhất, bộ não cần nguồn cung cấp oxy tốt nhất. Chất dinh dưỡng Phần lớn năng lượng của triệu triệu tế bào não được cung cấp từ đồ ăn, thức uống mà chúng ta đưa vào cơ thể hàng ngày. Vì vậy, việc cung cấp dinh dưỡng qua bữa ăn hàng ngày cũng quan trọng như việc cung cấp oxy cho não vậy. Hãy đảm bảo bữa ăn của bạn luôn đa dạng, tươi mới, chứa nhiều vitamin, khoáng chất, protein, carbohydrate và chất béo mà cơ thể cần. Tình yêu thương Bộ não cần đón nhận rất nhiều tình yêu thương, bởi tình yêu thương giúp não sống và phát triển. Vì vậy, tình yêu không chỉ là một thứ “dễ thương”, mà nó còn đóng vai trò tối quan trọng. Các cuộc nghiên cứu đã chỉ ra rằng không có tình yêu, não sẽ chết. Bộ não hút lấy tình yêu như ong hút mật ngọt vậy! Do đó, hãy cho bé nhiều tình yêu hết mức có thể, vì tình yêu không bao giờ là quá nhiều đối với bộ não. Tình yêu là một trong bốn loại “thực phẩm” mà não cần để tồn tại. Nhưng ở đây chúng ta không chỉ nói đến sự phát triển nhân cách hay tình cảm, mà còn là sự tăng trưởng của cấu trúc não bộ. Câu chuyện về hai chú khỉ con sau đây sẽ minh chứng cho điều đó. Câu chuyện về hai chú khỉ con Khi Jeepers được sinh ra ở sở thú, chú được mẹ dành cho tình yêu thương và sự chăm sóc cũng giống như bao bà mẹ khỉ vẫn thường dành cho con mình. Mẹ Jeepers mang chú đi khắp nơi, chải lông cho chú, nện cho vài cái khi chú quấy phá, nói chuyện với chú hàng ngày và cho bú mỗi khi chú đói bụng. Hai mẹ con cùng sống trong một chuồng chung với nhiều chú khỉ khác. Chẳng mấy chốc Jeepers đã có thể nhốn nháo chạy đùa cùng các bạn khỉ con. Creepers thì không được may mắn như vậy. Mẹ chú chết không lâu sau khi chú được sinh ra, và Creepers phải ở chung chuồng với một con khỉ đực trưởng thành. Người giữ thú vẫn cho chú ăn đều đặn hàng ngày, nhưng chú không có mẹ âu yếm, không được trò chuyện, chải lông và cũng không ai chăm sóc. Suốt ngày, Creepers chỉ ngồi yên một mình, trông bộ dạng vô cùng khổ sở. Khi hai chú khỉ được gần một tuổi thì cả sở thú bị nhiễm bệnh và đáng buồn là Jeepers và Creepers đều chết. Một nhà tâm lý g J p p ộ ý học nghiên cứu về hành vi ở loài khỉ đã khám nghiệm não của hai chú. Ông vô cùng kinh ngạc khi thấy hệ thống thần kinh phát triển của Jeepers. Nó giống như một cây sồi khỏe mạnh với hàng triệu nhánh liên kết chằng chịt. Ngược lại, hệ thống thần kinh của Creepers như một cây non khô héo. Nó không hề phát triển. Thế đấy, tình yêu thương đã giúp cho não bộ, cũng như cơ thể, hoạt động tốt và phát triển tối đa. Thông tin Thông tin cũng là thực phẩm cho trí não. Môi trường thích hợp sẽ giúp bộ não tạo ra vô vàn những mối liên kết. Thế giới tự nhiên là nguồn cung cấp thông tin dồi dào nhất; vì vậy, hãy để bé ở bên “bà mẹ thiên nhiên” càng lâu càng tốt. Bảo tàng, phòng triển lãm, buổi trưng bày dành cho trẻ em cũng là nguồn “thực phẩm” tuyệt vời. Một trong những nguồn thông tin quan trọng khác nữa là câu trả lời của bạn cho mọi câu hỏi của bé và môi trường giàu thông tin, kiến thức về tất cả mọi lĩnh vực. ĐIỀU CẦN LÀM Áp dụng tất cả các đề nghị trong chương này với con bạn, và hãy yêu thương bé bằng cả trí óc, cả tâm hồn, cả trái tim. Chương 10 THIẾT LẬP BẢN ĐỒ TƯ DUY B ản đồ Tư duy thể hiện cách thức hoạt động của bộ não con người. Bản đồ Tư duy là một phương pháp có thể khai thác: - Năng lực Trí nhớ - Khả năng Liên kết - Địa điểm - Sự nổi bật – hiệu ứng Von Restorff Cùng tất cả những kỹ năng của bán cầu não phải và trái.