🔙 Quay lại trang tải sách pdf ebook Các Kiểu Kiến Trúc Trên Thế Giới Ebooks Nhóm Zalo Các Kiểu Kiến Trúc Trên Thế Giới NHÀ XUẤT BẢN TRẺ CÁC KIỂU KIẾN TRÚC TRÊN THẾ GIỚI NGUYỄN TỨ CÁC KIỂU KIẾN TRÚC TRÊN THẾ GIỚI NHÀ XUẤT BẢN TRẺ HOAN NGHÊNH BẠN ĐỌC GÓP Ý PHÊ BÌNH NHÀ XUẤT BẢN TRẺ 161B Lý Chính Thắng - Quận 3 - Thành phố Hồ Chí Minh ĐT: 9.316289 - 9.317849 - 9.316211 - Fax: 84.8.8437450 KHÁI NIỆM VỀ CÁC CÔNG TRÌNH KIẾN TRÚC CÁC KIỂU NHÀ ĐẦU TIÊN Con người luôn cần nơi trú ngụ, do đó ngay từ buổi đầu trong lịch sử nhân loại, tổ tiên chúng ta đã bắt đầu xây dựng chỗ ở. Họ dùng bất kỳ vật liệu nào có sẵn, chẳng hạn gỗ, đất, đá, da thú. Chẳng bao lâu, các cấu trúc cơ bản phát triển với khung gỗ, hoặc tường rắn làm từ bùn hoặc đá. Các tảng đá giữ cấu trúc vào vị trí LỀU BẰNG CÁC CÀNH CÂY GÃY Khoảng 380.000 năm trước, tổ tiên chúng ta tạo dựng chỗ ở đơn giản từ các cành cây gãy xếp khít với nhau và dằn bằng đá. Các lều như thế này chỉ để ở một khoảng thời gian nào đó trong năm. Người ta thường di chuyển đây đó để tìm thức ăn. 7 8CHỖ Ở CÓ KHUNG BẰNG GỖ Các dãy lều có khung bằng gỗ được xây dựng ở Monte Verde, Chile, khoảng năm 12.000 trước Công nguyên. Khung được bọc bằng da thú, các lỗ trũng đào chìm vào đất để làm bếp lò. Các lều này ở Chile là chỗ ở được biết đến Lỗ bếp lò Da thú sớm nhất ở châu Mỹ GÓP NHẶT * Các ngôi nhà đầu tiên phát triển từ cấu trúc dạng lều tạm thời. * Những thợ xây đầu tiên ở Ukraina và Siberia dùng xương voi mamut làm khung nhà. * Di tích nhiều túp lều của người Neanderthal được tìm thấy trong một hang động ở Pháp. NHÀ TRÒN Cư dân ven biển của Israel, Syria và Lebanon (Li Băng) xây dựng các nhà tròn như thế này vào khoảng năm 10.000 trước Công nguyên. Nhà kiểu này được xây dựng bởi những người định cư, họ hái lượm thức ăn hoang dã. Tường bằng đá, chìm một phần vào lòng đất, tạo ra một cấu trúc vĩnh viễn Tường đá Mặt cắt cho thấy phần chìm bên trong Nhà tròn ở Ain Mallaha, Israel 9 10 CÁC THỊ TRẤN ĐẦU TIÊN Vào khoảng năm 6.000 trước Công nguyên, các thị trấn đầu tiên, chẳng hạn Catal Hüyük ở Thổ Nhĩ Kỳ, được xây dựng. Thị trấn có các nhà bằng gạch bùn nằm sát với nhau. Muốn vào nhà phải chui qua cửa sập trên mái bằng, mái nhà có thể dùng như là nơi làm việc khi trời không quá nóng. SânThang dẫn từ mái xuống để vào nhà Mái bằng Thị trấn Catal Hüyük ở Thổ Nhĩ Kỳ KIẾN TRÚC LÀ GÌ? Các chỗ trú ngụ và nhà ở đơn giản đầu tiên được xây dựng bởi những người ở trong đó. Nhưng đối với các cấu trúc lớn hơn và phức tạp hơn, chẳng hạn đền thờ, nhà công cộng hoặc hoàng cung, thì việc xây dựng phải được quy hoạch. Các công trình như vậy được kiến trúc sư thiết kế để có đúng chức năng, hấp dẫn và tiện nghi. Địa điểm được chuẩn bị, vật liệu được đặt hàng, lực lượng lao động được tổ chức. Các kiến trúc sư thường có phong cách của riêng họ. THỢ ĐÁ Một số trong những nhân công quan trọng nhất trên công trường xây dựng thời La Mã là các thợ đá. Về sau, vào thời Trung cổ, đốc công thợ đá giữ vai trò của kiến trúc sư. 11 12ĐỀN THỜ Ở AI CẬP Một trong những kiến trúc sư đầu tiên mà chúng ta biết đến là Imhotep, ông là người thiết kế Kim tự tháp đầu tiên. Người Ai Cập đã tạo ra một số công trình lớn nhất của thế giới cổ đại. Việc xây dựng các đền thờ, chẳng hạn ngôi đền ở Abu Ghurab như hình bên, đòi hỏi một lực lượng lao động đông đảo để vận chuyển số lượng đá rất lớn. Đền này thờ thần Mặt trời Ra, với một đài kỷ niệm bằng đá vượt cao lên trên Đường đắp cao Đền phụ Đền thờ thần Ra ở Ai Cập Sân trong lộ thiên Bàn thờ ĐỒNG HỒ MẶT TRỜI CỦA NHÀ THỜ REIMS Các công trình xây dựng thường mang nhiều ý nghĩa hơn là chỉ tạo ra chỗ trú ngụ. Ngay cả ngôi nhà xoàng xĩnh nhất cũng có vài nét trang trí nhằm phản ánh sở thích của người xây dựng hoặc chủ sở hữu. Hình bên là đồng hồ mặt trời của nhà thờ Reims ở Pháp, nó giữ một phần chức năng trang trí, và cũng báo giờ cho giáo dân đi lễ misa. Các kiểu miệng ống máng dẫn nước mưa từ mái nhà thờ xuống MIỆNG ỐNG MÁNG Các miệng ống máng của nhà thờ gôtic được xem là các lính canh chống lại ma quỷ, thường được chạm trổ theo hình dáng kỳ dị. 13 Các đường tròn và đường xoắn ốc tương phản với các công trình xung quanh 14VIỆN BẢO TÀNG NGHỆ THUẬT Kiến trúc sư thường trở nên nổi tiếng như các công trình của họ. Hình bên là Viện bảo tàng nghệ thuật do Frank Lloyd Wright thiết kế. Khách tham quan dùng thang máy lên tầng trên cùng rồi tản bộ xuống dọc theo một đường dốc xoắn ốc để xem tranh và tượng. Hình dáng đặc trưng của đường dốc này được nhìn thấy từ bên ngoài. Bảo tàng Guggenheim ở New York Đường dốc xoắn ốc 15 CÔNG TRÌNH DÀNH CHO CON NGƯỜI Mặc dù các xu hướng trong kiến trúc thường được quy định bởi các công trình công cộng lớn hoặc nhà ở được đặt làm riêng, nhưng đại đa số công trình trên thế giới là cấu trúc nhỏ - nhà ở của con người, mà đôi khi cũng rộng gấp đôi chỗ làm việc của họ. Phần lớn nhà ở đều gồm các bức vách và một mái được xây dựng theo nhiều kiểu khác nhau. GÓP NHẶT * Nhà dài có thể dài đến 45 mét. * Trên các vùng hoang mạc nóng ở Úc, một số nhà đã được xây dựng dưới mặt đất. * Thời đại công nghiệp cho thấy càng có nhiều nhà mọc lên bởi những người xây dựng chuyên nghiệp. 16 Nhà ở và nơi làm việc Nhà ở trên thế giới rất khác nhau, tùy thuộc vào khí hậu và môi trường. Ví dụ, một vùng dễ bị ngập lụt thì nhà ở sẽ được xây dựng trên các cọc; hoặc ở vùng hoang mạc nóng, các bức vách dày sẽ giữ cho nhà được mát vào ban ngày nhưng ấm vào ban đêm. NHÀ SÀN Nhà sàn mái tranh ở Thái Lan dựng trên các cọc để tránh ngập nước vào mùa mưa. Kiểu nhà như thế này đã được xây dựng ở Đông Nam Á trong mấy trăm năm nay. Nhà sàn ở Thái Lan Mái tranh Sườn gỗ Cọc Vách phên trát đất Mái tranh Nhà dài ở Bylany, Moravia (Tiệp Khắc) NHÀ DÀI Đôi khi trong một ngôi nhà, con người sống ở một đầu và gia súc ở đầu kia. Kiểu nhà dài này ở Trung Âu có khung gỗ và vách là phên đan từ các cành cây non trát đất sét. Bản hứng gió Đỉnh CỐI XAY GIÓ Một số công trình được thiết kế cho một chức năng đặc biệt. Các bản hứng gió lắp trên đỉnh sẽ xoay trong gió. Cối xay gió bằng đá 17 18 NHÀ THÀNH PHỐ CHÂU ÂU Trong khoảng không gian chật hẹp của thành phố, có thể tạo thêm chỗ bằng cách xây nhà cao lên. Như vậy, nhu cầu của người giàu, kể cả các phòng của những người hầu ở gác mái và nhà bếp ở tầng hầm, Ngôi nhà lớn Cumberland ở London, Anh đều nằm gọn trong một ngôi nhà cao và trang nhã. Ngôi nhà liền dãy này được xây dựng ở Anh vào năm 1790. Công trình công cộng Đền, nhà thờ, hội trường, địa điểm của chính phủ, thường là một số trong những công trình đáng chú ý nhất. Được thiết kế để nhiều người sử dụng, chúng có thể rộng lớn và phức tạp, đôi khi có nhiều phòng bố trí xung quanh một sảnh rộng ở trung tâm. Các công trình công cộng thường được trang trí sao cho phản ảnh được công dụng của chúng - ví dụ thượng viện, có thể có các tượng biểu thị cho công lý hoặc dân chủ. NHÀ DÀNH CHO CHÍNH PHỦ Nhà hiện đại dành cho chính phủ là các phức hợp lớn nhằm đáp ứng nhiều nhu cầu. Cũng như các phòng tranh luận, tòa nhà hai viện Quốc hội Anh ở London gồm các văn phòng, phòng gặp mặt với công chúng, thư viện, phòng thết đãi và phòng Ủy ban. Tháp chuông Hạ viện Lối vào của các thành viên Tòa nhà hai viện của Quốc hội Anh ở London Sảnh trung tâm Thượng viện Hành lang hoàng gia 19 20 NHÀ TẮM LA MÃ Vào thời La Mã cổ đại, người ta tập hợp trong các nhà tắm công cộng. Tại đây, họ gặp nhau, bàn việc làm ăn, hòa nhập với xã hội, tắm trong các phòng chung có nước nóng và nước lạnh. Phức hợp rộng lớn này ở Rome gồm các phòng đọc sách, phòng trưng bày tác phẩm nghệ thuật và vườn cảnh. Khu nhà tắm Caracalla ở Rome, Ý Tháp THÁNH ĐƯỜNG NGÀY THỨ SÁU Tường ốp gạch ghép mảnh Công trình công cộng thường cho thấy mục đích của nó từ xa. Các thánh đường Islam giáo (mosque) chẳng hạn thánh đường này ở Isfahan (Iran), có các tháp cao để thầy tư tế báo giờ cho giáo dân đến cầu nguyện. Vòm cổng vào Do đạo Islam cấm dùng hình người trong nghệ thuật, nên trang trí chính trong thánh đường Islam giáo là các mô hình trừu tượng THÁNH ĐƯỜNG VUA HASSAN Bên trong một thánh đường Islam giáo, khoảng không gian chủ yếu là sảnh cầu nguyện. Thánh đường này ở Rabat (Maroc) có trần rộng và cao. Gỗ và thạch cao chạm khắc trang trí sảnh cầu nguyện 21 22 Công trình cho mục đích riêng biệt Kiến trúc sư cần phải suy nghĩ thận trọng về cách đưa vào sử dụng một công trình mới. Đấy là trường hợp đối với nhà nhỏ và không phức tạp, nhưng đối với công trình thiết kế cho mục đích riêng biệt thì lại là chuyện khác. Ví dụ, một ga đường sắt sẽ cần mái che lớn cho đoàn tàu và khoảng không gian rộng trong đó hành khách có thể đi lại thoải mái. Hoặc một nhà hát sẽ cần các tiện nghi hậu trường, từ các phòng thay quần áo đến các buồng kho; thường chiếm diện tích nhiều hơn cả thính phòng. BỂ BƠI CỦA CHIM CÁNH CỤT Thiết kế công trình cho động vật cũng có vấn đề của riêng nó. Trong thập niên 1930, Berthold Lubetkin dùng bê tông có đặc tính điêu khắc để tạo ra một môi trường mà trong đó chim cánh cụt của Vườn thú London cảm thấy thoải mái.Cầu dốc cong bằng bê tông Bể bơi dành cho chim cánh cụt trong Vườn thú London (Anh) TÒA NHÀ HÀNH KHÁCH Ở SÂN BAY Các kiến trúc sư đôi khi sử dụng hình dáng và kết cấu để thể hiện mục đích các công trình của họ. Tòa nhà hành khách của sân bay Kennedy ở New York (hoàn thành năm 1962) do Eero Saarinen thiết kế, có mái bê tông gợi lên hình ảnh một con chim bay lượn. Ga cuối của hãng hàng không TWA tại New York, Mỹ Mái bê tông Trụ đỡ mái Các cửa sổ lớn bằng kính LÂU ĐÀI THỜI TRUNG CỔ Các lâu đài thời Trung cổ có tường dày để bảo vệ. Tháp có các khe bắn tên và lỗ châu mai cho phép lính phòng thủ bắn vào đối phương trong khi vẫn nấp kín. Các khe bắn tên Lâu đài Caernarvon ở xứ Wales (Anh) 23 24 NHÀ HÁT OLIMPICO Kiến trúc sư người Ý Andrea Palladio thời Phục hưng đưa thiết kế nhà hát La Mã cổ đại vào công trình của ông vào cuối thế kỷ 16. Ông cũng cho xây dựng cảnh vật vĩnh viễn để cho giống với một cảnh phố thật. Cảnh vật này được thiết kế nhằm mô tả một thành phố lý tưởng của thời Phục hưng. Trần được sơn để trông giống với bầu trời Các bức tượng nhìn xuống thính phòng Khán giả ngồi trên các dãy bậc dài Thính phòng có hình vòng cung Khu vực phía trước sân khấu là dàn nhạc Sân khấu vĩnh viễn dựa theo kiến trúc cổ điển 25 VẬT LIỆU Nhà ở xuất hiện sớm nhất được làm bằng các vật liệu thiên nhiên, chẳng hạn đá, gỗ hoặc cỏ. Nhưng khoảng 6.000 năm trước, con người đã biết cách làm gạch từ đất sét. Ngày nay, nhà ở kết hợp vật liệu thiên nhiên và vật liệu chế tạo. GỖGỗ xẻ được sử dụng rộng rãi để làm khung sườn mái, sàn nhà và khung cửa. Cây được trồng theo quy hoạch để cung cấp gỗ cho xây dựng. Mái tranh TRANH Rơm từ cỏ hoặc lau sậy là một trong những vật liệu lợp mái xưa nhất. Nó được dùng trong lợp mái nhẹ ở châu Phi, và lớp phủ chống thấm ở châu Âu. Lati (mèn) Vì kèo (rui, xà) Tay đòn Lớp tranh 26 Gạch kỹ thuật hiện đại Đá granit ĐÁTừ đá granit cứng, bền cho đến đá vôi mềm đều có thể được cắt và chạm trổ. Đá là một trong những vật liệu xây dựng cổ và kiên cố nhất. ĐÁ PHIẾN Đá phiến, một loại vật liệu lợp mái thông dụng, là đá có thể tách ra thành các tấm mỏng và đóng đinh lên vì kèo gỗ. GẠCH Đất ép thành khuôn và phơi khô dưới nắng, hoặc nung trong lò để sản xuất gạch. Do dễ sắp đặt và bền nên gạch đã được sử dụng trong hàng ngàn năm qua. 27 KÍNH Trong nhiều thế kỷ, kính là vật liệu xa xỉ đắt tiền nên chỉ được làm ra thành từng tấm nhỏ. Những người làm kính màu thời Trung cổ sử dụng các tấm nhỏ này trong thiết kế của họ. Chỉ đến thế kỷ 19, kính mới được sản xuất thành tấm lớn. Kết cấu thô Kết cấu thô trung bình Kết cấu mịnKhung bằng chì BÊ TÔNG Người La Mã phát minh ra bê tông và dùng nó rộng rãi. Mãi đến thế kỷ 18, hỗn hợp gồm cát, sỏi và xi măng này mới được sử dụng lại. Kính 28 KIM LOẠI Cuộc cách mạng công nghiệp vào thế kỷ 18 và 19 cho thấy có sự gia tăng sử dụng kim loại trong xây dựng. Các cột sắt và khung thép giúp giữ vững các kho hàng và tòa nhà. Việc sử dụng sắt và thép mở ra khả năng xây dựng các tòa nhà cao tầng KẾT CẤU Bất kể vật liệu sử dụng là thiên nhiên hoặc chế tạo, tất cả các ngôi nhà đều có hai kết cấu cơ bản. Chúng có thể là nhà có khung sườn cứng, vững đỡ lấy mái, hoặc là nhà có các tường dày chịu sức nặng của toàn bộ kết cấu. Nhà khung gỗ được phổ biến ở châu Âu vào thế kỷ 16 29 Mái là một kết cấu khung gỗ lợp ngói Một phần của khung gỗ 30 Cầu thang KHUNG GỖ Khung nhà là bộ khung chịu lực và được gắn vật liệu nhẹ. Hình bên là một ngôi nhà thời Trung cổ có khung gỗ. Khoảng hở trong các bức vách được lắp phên trát đất sét. Tấm phên trát đất sét Sàn lát ván CÁC KIỂU MÁI Các thiết kế đơn giản nhất là mái có mép bờ và mái có hình lều, với các mép dốc. Các thiết kế phức tạp hơn, như mái hồi và khe hoặc tháp dốc, được dùng trong các ngôi nhà có trang trí. Mái hồi và khe Mái hình lều Mái tháp dốc Mái có mép bờ Giàn mái nhẹ và dễ xây dựng TƯỜNG RẮN VÀ GIÀN MÁI Nhiều ngôi nhà nhỏ có tường rắn và khung mái lợp. Hình bên là một góc của ngôi nhà nhỏ cho thấy một bức tường gạch, mái gồm có một khung gỗ lợp ngói. 31 32 NHÀ KIÊN CỐ Trong ngôi nhà kiên cố, toàn bộ vách mang sức nặng của kết cấu. Đền Pantheon ở Rome (Ý) là nhà kiên cố có các vách bằng gạch mặt trát bê tông và mái kiên cố. Các trụ ốp tường cũng giúp chống đỡ ngôi đền. Mái vòm bê tông Các bức tường bằng gạch và bê tông Các cột bằng đá granit ở lối vào Đền Pantheon ở Rome CÁC NỀN VĂN MINH ĐẦU TIÊN 33 34 KHÁI NIỆM Khoảng năm 8000 trước Công nguyên, người ta bắt đầu sống với nhau trong các thị trấn và thành phố, được cai trị bởi người đứng đầu có uy quyền sống trong cung điện. Thành phố thường có một vài dạng tôn giáo, như vậy nghĩa là đền thờ phải được xây dựng. Cung điện và đền thờ là các kiến trúc lớn nhất trong các thành phố đầu tiên. Tường thành vững chắc có cổng và vọng gác được củng cố bảo vệ thành phố chống sự xâm nhập. THÁP ĐÁ Jericho (ở Israel) là một trong các thành phố đầu tiên. Việc xây dựng bắt đầu vào khoảng năm 8000 trước Công nguyên, thành phố được bao quanh bằng hào sâu và tường tháp đá. Cầu thang trong Tháp đá của thành Jericho, Israel Tường đá VỈ ĐẤT SÉT Sự phát triển của chữ viết đã tạo điều kiện cho chúng ta biết được rất nhiều về dân tộc xuất hiện sớm nhất và các công trình của họ. ĐỀN THỜ Các thành phố ở Lưỡng Hà (nay là Iraq) phát triển mạnh sau năm 4300 trước Công nguyên. Các hốc dọc theo các tường ngoài của ngôi đền này là nét điển hình của giai đoạn 4300-3100 trước Công nguyên. Đền chính Trụ ngạch được sơn vẽ Đền Uqair ở Iraq 35 36 CỔNG ĐÁ Người Hittite phát triển mạnh ở Anatolia (ngày nay là Thổ Nhĩ Kỳ) giữa thế kỷ 14 và 12 trước Công nguyên. Cổng đá này còn sót lại từ Kinh đô ở Hattushash (nay là Boghazkôy). Cổng vào ở Boghazkôy, Thổ Nhĩ Kỳ Sư tử đá 37 GÓP NHẶT * Nhà của người Hittite có đường ống thoát nước bằng đất sét. * Người Ai Cập vận chuyển đá granit xuôi theo sông Nile để xây kim tự tháp. * Các vua Babylon có tên của mình đóng trên từng viên gạch. * Người Hittite xây các tường đá mà không dùng vữa. Bình từ thời Hy Lạp cổ đại BÌNH HY LẠP Đồ gốm cung cấp chính xác niên đại của các công trình cổ. Chiếc bình Hy Lạp này được trang trí bằng hình vẽ đỏ, có từ giai đoạn năm 470-60 trước Công nguyên. Tường đất nện Sân trong Sảnh chính Hành lang lợp tranh 38CUNG ĐIỆN THỜI NHÀ THƯƠNG Văn minh nhà Thương đạt đến đỉnh cao ở Trung Hoa trong những năm 1600-1027 trước Công nguyên. Cung điện tiêu biểu này của nhà Thương có một gian sảnh lớn với hành lang được lợp tranh. Cửa gỗ Cung điện nhà Thương, Trung Hoa LƯỠNG HÀ Một số nền văn minh đầu tiên quan trọng nhất phát triển ở Iraq sau năm 4300 trước Công nguyên. Các nền văn minh này tập trung quanh hai sông Tigris và Eu- phrates, ở vùng gọi là Lưỡng Hà. Hàng loạt các thành bang phát triển, một số mở rộng thành đế quốc. Gạch bùn đúc khuôn từ rơm và bùn dùng để xây dựng mọi thứ, từ nhà ở đến đền đài. TRANG TRÍ CỦA NGƯỜI ASSYRIA Đền thờ và cung điện của người Assyria (phần phía bắc Lưỡng Hà) được trang trí bằng các phù điêu, các hình người có cánh và các con thú huyền thoại. Chúng xuất hiện trên cửa và cổng như người bảo vệ. Tượng đá Phù điêu đất nung 39 Đền được dâng cho thần Mặt Trăng Đền Ziggurat ở Ur Các hõm trang trí tường của ngôi đền Bệ có bậc GÓP NHẶT * Các đồng bằng ngập nước của vùng Lưỡng Hà cung cấp bùn để làm gạch. * Người Sumer ở phía bắc Lưỡng Hà là dân tộc đầu tiên định cư trên vùng này. * Người Assyria cai trị một đế quốc rộng lớn, họ dời và xây dựng lại kinh đô nhiều lần. 40ĐỀN ZIGGURAT Ngôi đền này của người Sumer tại Ur là công trình đầu tiên trong nhiều công trình được xây dựng ở Lưỡng Hà. Đền có niên đại từ năm 2100 trước Công nguyên, gồm hàng loạt các bệ có bậc làm bằng gạch bùn. Nó được thiết kế để đưa các giáo sĩ bước lên gần với thiên đàng. Gaåch traáng men CỔNG ISHTAR Thành phố Babylon thống trị vùng Lưỡng Hà vào thế kỷ 6 trước Công nguyên, nó được củng cố rất vững chắc. Cổng thành được trang trí bằng gạch tráng men màu, trình bày biểu tượng động vật thần linh của người Babylon trên nền xanh dương. Cổng Ishtar, Iraq 41 42THÀNH PHỐ KHORSABAD Khorsabad là một trong những thành phố chính của người Assyria, họ cai trị vùng Lưỡng Hà từ thế kỷ 9 đến thế kỷ 7 trước Công nguyên. Thành phố có một phức hợp cung điện và đền có tầng bệ cao xây bằng gạch bùn. Người Assyria thường bị lôi kéo vào chiến tranh, do đó thành phố được bảo vệ chống xâm nhập bằng các tường và tháp vững chắc. Phức hợp cung điện và đền AI CẬP CỔ ĐẠI Người Ai Cập cổ đại xây dựng các công trình bằng đá đầu tiên trên quy mô lớn, trong đó có nhiều công trình là hầm mộ. Các pharaon thường được mai táng trong các kim tự tháp đồ sộ, mà phải mất nhiều năm để xây dựng. Người Ai Cập cũng xây dựng đền dành cho các thần của họ. CÁC KIỂU KIM TỰ THÁP Các pharaon của Cựu Vương quốc (2815-2294 TCN) được mai táng trong các kim tự tháp. Kim tự tháp bậc thang có sớm nhất. Theo sau là kim tự tháp “gãy” và Đại kim tự tháp. Đại kim tự tháp (2528 TCN) Kim tự tháp bậc thang Kim tự tháp “gãy” (2723 TCN) 43 44 ĐỀN AMON-RE Sảnh đường chính gồm 134 cột được trang trí bằng chữ tượng hình và hình vẽ các thần và các vua. Gian giữa của sảnh cao 24 mét. Các nét chạm khắc biểu trưng tín ngưỡng trên cột ĐỀN LUXOR Bức tượng vua Ramesses II có niên đại từ 1290-1220 TCN. Đây là một trong hai bức tượng giống nhau đặt hai bên cửa vào đền. Hàng cột lớn phía sau cao hơn 20 mét. Đền Luxor GÓP NHẶT * Văn minh Ai Cập cổ đại phát triển mạnh từ năm 3000 TCN đến năm 30 TCN * Mỗi khối đá của Đại kim tự tháp nặng từ 2,5 đến 15 tấn. * Nhiều ngôi nhà ở Giza và Cairo sử dụng đá vôi bóc từ Đại kim tự tháp. 45 46ĐỀN MẶT VÁCH ĐÁ Đền của vua Ramesses II ở Abu Simbel tạc từ mặt vách đá vào năm 1301 TCN. Mặt trước được trang trí bằng bốn bức tượng lớn của vua này, mỗi tượng cao 21 mét. Các tượng họ hàng của vua đứng dưới chân bốn tượng lớn. Đá vôi bọc bên ngoài 47 ĐẠI KIM TỰ THÁP Ở GIZA Đây là Kim tự tháp lớn nhất trong tất cả các kim tự tháp, chiều cao ban đầu của nó là 146,4 mét. Đại kim tự tháp có nhiều phòng, chủ yếu được xây dựng bằng đá vôi và một số đá granit. Phòng mai táng vua Đền dâng cúng 48 PHƯƠNG ĐÔNG Các công trình của Trung Hoa và Nhật Bản cổ đại vốn xưa nay được xây dựng trên một nền đá thấp. Các cột gỗ chống đỡ mái ngói nặng. Khoảng trống giữa các cột chống được lấp đầy bằng các bức vách dày hoặc các màn mắt cáo. Mái trang trí của Trung Hoa Trung Hoa cổ đại Kiến trúc Trung Hoa thay đổi rất ít từ triều đại Hán (206TCN- 220CN) cho đến thế kỷ 19. Các công trình điển hình của Trung Hoa chủ yếu có khung gỗ. Mái có đỉnh nóc và các góc hếch lên được trang trí, thường được lợp ngói màu. CHÙA NHIỀU TẦNG Mái ngói với các góc hếch Chùa là một công trình có nhiều mặt, nhiều tầng nhưng số tầng luôn là số lẻ. Mỗi tầng có một mái đua (mái nhô ra) được trang trí. Các chùa đầu tiên có kết cấu gỗ, nhưng đại đa số các chùa còn tồn tại đều có kết cấu gạch. Nền đá Chùa bằng gỗ ở Trung Hoa GÓP NHẶT * Khung sườn tre chống đỡ mái. * Phong thủy có ảnh hưởng đến thiết kế của một công trình mới. * Du nhập của Phật giáo vào năm 65 CN có ảnh hưởng đến kiểu chùa Trung Hoa. * Gần 1.000 công trình lớn nhỏ tạo ra Tử Cấm thành ở Bắc Kinh. 49 50Bên trong Thiên Đàn CỘT CHỐNG Hình bên là ba mái lớn nhất của Thiên Đàn. Đền có 12 cột chống, mỗi cột làm từ một thân cây nguyên khối. THIÊN ĐÀN ➡ Thiên Đàn là một đền hình tròn nằm trong Tử Cấm thành ở Bắc Kinh, được xây dựng vào thế kỷ 15. Đây là nơi hoàng đế dẫn đầu trăm quan tế trời cầu khấn cho thiên hạ thái bình. Đền có ba mái lợp ngói tráng men xanh dương. Bên trong được chạm khắc và sơn vẽ, các trần có ván khuôn (panel chìm). Quả cầu trang trí mạ vàng Mái tròn được lợp ngói tráng men xanh dương Khung sườn gỗ chịu lực Mái là phần quan trọng nhất trong xây dựng truyền thống Trung Hoa. Nó được thiết kế trước cả cấu trúc chính. Các dầm sơn màu sáng Nền đá 51 52 NHÀ Ở DƯỚI TRIỀU ĐẠI HÁN Các công trình ban đầu từ thời nhà Hán còn lại rất ít. Chúng chỉ là các cấu trúc làm bằng đất nện, nhưng cũng có nhiều nhà nổi bật với mái đua (nhô ra) - là nét tiêu biểu của Trung Hoa. Hình bên là một mô hình làm bằng gốm của một ngôi nhà Trung Hoa cổ đại. 53 Các công trình của hoàng đế Trung Hoa Các hoàng đế Trung Hoa kiểm soát một lực lượng lao động đông đảo, đủ khả năng xây dựng trên quy mô lớn. Một dự án vĩ đại là Vạn lý trường thành, do Tần Thủy Hoàng khởi xướng vào năm 214 TCN. Các hoàng đế về sau xây dựng kinh đô tráng lệ. Các hoàng đế triều Minh (1368-1644) chọn Bắc Kinh làm kinh đô. Đây là thành phố cuối cùng và quan trọng nhất trong các thành phố của vua chúa phong kiến Trung Hoa. CUNG CÀN THANH Đây là cung lớn phía sau Tử Cấm thành, nơi ở của nhà vua và hoàng hậu. Cung có mái đua lợp ngói lưu ly màu vàng. Chỉ có hoàng đế mới dùng ngói lưu ly màu vàng. Ngói lưu ly màu vàng Gờ mái có trang trí 54Điện Thái Hòa là điện lớn nhất trong Tử Cấm thành Ngọ môn chỉ dành riêng cho hoàng đế sử dụng Các tường thành ngăn cách triều đình với phần còn TỬ CẤM THÀNH lại bên ngoài Là kinh đô, Bắc Kinh được quy hoạch theo từng khu vực. Khu nội thành - triều đình của hoàng đế - được ngăn cách bằng tường thành với khu vực bên ngoài. Trong triều gồm các khu sinh hoạt của hoàng đế và nhiều công trình khác như đền miếu, xưởng thợ, chuồng ngựa. Chỉ có người trong hoàng tộc và những ai có liên quan đến việc triều chính mới được phép vào nội cung. Kết quả là người bên trong Tử Cấm thành không biết gì về thế giới bên ngoài. Cung Càn Thanh Điện Trung Hòa Điện Bảo Hòa Sông Kim thủy chảy quanh co trong Cố cung SẢNH TIẾP KIẾN Tử Cấm thành được xây xung quanh hàng loạt các sảnh tiếp kiến, trong đó hoàng đế tiếp các sứ giả. Các sảnh này có khung bằng gỗ dựng trên nền đá, phần mộc bên trong được trang trí bằng chạm khắc và sơn vẽ. Giữa mỗi sảnh là ngai của hoàng đế. Các công trình có khung bằng gỗ quý. Gỗ được lấy từ các khu rừng cách Bắc Kinh 1.500 km 55 56 Nhật Bản cổ đại Kiến trúc Nhật Bản điển hình phát triển chậm chạp và thay đổi rất ít trải qua nhiều thế kỷ. Kiểu kiến trúc chịu ảnh hưởng bởi khí hậu, tôn giáo và tùy theo vật liệu có sẵn tại địa phương như gỗ, giấy, đất sét và kim loại. Các công trình khung bằng gỗ có mái đua nhằm làm chệch hướng nước mưa và tạo ra bóng mát. Cấu trúc thường được dựng trên nền, vách có thể được mở ra để không khí lưu chuyển. Thiết kế không đúng quy luật của mái này là điều khác thường CHÙA YAKUSHI Đền chùa ngự trị trên nhiều địa điểm Phật giáo ở Nhật. Chiều cao thon hình búp măng của chúng nhắc nhở các Phật tử về núi Meru huyền thoại linh thiêng. 57 Chùa Horyu ở Nara Mái ngói cong Lan can có chạm khắc trang trí Cột công xon (bán kèo) TÒA KIM ĐƯỜNG Chùa cổ nhất của Nhật là chùa Horyu ở Nara, được xây dựng năm 607. Chùa gồm tháp năm tầng và một sảnh lớn gọi là tòa Kim Đường, dùng để cầu nguyện và giảng kinh. Mái hơi cong lợp ngói và các cột công xon (bán kèo) chịu ảnh hưởng của Trung Hoa. GÓP NHẶT * Tre rỗng được dùng làm ống máng và ống thoát nước. * Khi có động đất, các công trình bằng gỗ ít bị thiệt hại hơn. * Nhà của người Nhật có vách dán giấy mờ để cho ánh sáng đi qua. * Chùa Nhật Bản có số tầng thay đổi từ 3 đến 15 và có thể cao đến 34 mét. 58ĐỀN HEIAN Nếu nhìn kỹ góc của một ngôi đền, ta sẽ thấy một số đặc điểm chung trong kết cấu theo kiểu Nhật Bản. Khung chính bằng gỗ, với các khoảng hở ở giữa lấp đầy bằng các khung trượt nhẹ, các vách mỏng và cửa ra vào. Các công xon (bán kèo) bằng gỗ chạm khắc công phu, sơn màu sặc sỡ, chống đỡ mái đua lợp ngói. ĐỀN TOSHOGU Thần đạo là tôn giáo cổ của Nhật Bản. Đền Thần đạo này ở Nikko có hơn 1.000 năm tuổi. Vách và mái đền được sơn lộng lẫy. Bên phải là cổng Kara Mon làm bằng gỗ đặt trên một tảng đá lớn. Công xon gỗ Đền Heian Jingu ở Kyoto Cổng Kara MonĐền Toshogu ở Nikko Lâu đài Nhật Bản Vào thế kỷ 16, các lãnh chúa địa phương gọi là daimyo (chư hầu) trở nên rất có thế lực ở Nhật Bản. Họ xây dựng các lâu đài kiên cố làm chỗ ở cho bản thân họ và làm căn cứ quân sự cho các chiến binh samurai. Các lâu đài này mang một phong cách đặc biệt, chúng thường có một tháp trung tâm nhiều tầng làm bằng gỗ, gọi là tháp canh. Tháp đứng trên nền đá, bao quanh là hệ thống tường đá phòng thủ và một hào sâu. Samurai Đầu hồi được trang trí MÁI NHÀ Các mái đẹp được xem là biểu tượng địa vị ở Nhật. Các đầu hồi và các mái được trang trí của lâu đài Himeji chứng tỏ rằng một lãnh chúa quan trọng sống trong đấy. Tường thạch cao trắng 59 LÂU ĐÀI HIMEJI Lâu đài Himeji lúc đầu được xây dựng vào thời Trung cổ, là một trong những lâu đài đẹp nhất ở Nhật. Đến thế kỷ 17, nó được mở rộng và củng cố. Các vách của tháp có nhiều lỗ châu mai để lính phòng thủ bắn súng. Họ cũng có thể mở các cửa sập chìm và bắn tên lửa vào kẻ thù bên dưới. Sân trong Sân ngoài Mái được trang trí Các phòng có khung gỗ là nét tiêu biểu của lâu đài 60 SƠ ĐỒ LÂU ĐÀI HIMEJI Bao quanh tháp là nhiều sân trong, được ngăn cách bởi tường và cổng. Kẻ xâm nhập phải vượt qua tất cả các sân này để đến tháp - là nơi an toàn nhất trong cuộc vây hãm. Các sân trong Hào sâu Lỗ châu mai Các tháp bên tạo tầm nhìn rõ xuống các sân trong Tường đá phòng thủ Cửa sập chìm Cổng bảo vệ lối vào phần chính của lâu đài Tháp trung tâm 61 62 NGƯỜI MINOS VÀ MYCENAE Người Minos cư trú trên đảo Crete ở Biển Aegea. Các vua của họ sống trong các cung điện rộng lớn và trang nhã, nổi tiếng nhất trong số này là cung điện Minos ở Knossos. Văn hóa Mycenae phát triển quanh các thành trì trong nội địa của Hy Lạp. Myce- nae là quê hương của Agamem- non - một vị vua trong thần thoại Hy Lạp. CÁC CỘT BẰNG GỖ CÂY BÁCH Nhiều gian phòng trong cung điện Minos mở vào sân trong được bao quanh bởi các cột bằng gỗ cây bách. Nhân ngưu CUNG ĐIỆN MINOS Đây là cung điện lớn nhất và phức tạp nhất trong các cung điện của người Minos. Nó được xây dựng trong thời gian dài, các phòng dường như đã được thêm vào do nhu cầu. Các phòng được tập hợp xung quanh một sân trung tâm. Bên trong nhiều phòng được trang trí các tranh tường rất đẹp. Sân trung tâm Hành lang và phòng với mái bằng Các cột bằng gỗ cây bách Sơ đồ cung điện Minos ở Knossos 63 64 CỔNG SƯ TỬ Bao quanh cung điện ở Mycenae là các bức tường đá kiên cố. Cổng chính của cung điện có rầm đỡ cao 4,9 mét, nằm trên rầm đỡ là bức phù điêu tạc hai con sư tử đứng ngăn cách bởi một cột. Cổng này được xây dựng vào khoảng năm 1250 trước Công nguyên, được gọi là Cổng Sư tử. GÓP NHẶT * Văn hóa Minos nở rộ từ năm 2000 đến năm 1450 trước Công nguyên. Văn hóa Mycenae phát triển mạnh từ năm 1450 đến năm 1100 trước Công nguyên. * Cung điện Minos có một hệ thống ống nước sinh hoạt và một nhà xí dội nước. * Người Mycenae cắt đá rất chính xác, họ nối đá với nhau mà không dùng vữa. HẦM MỘ Kho tàng của vua Atreus có niên đại từ năm 1325 trước Công nguyên. Hầm mộ này được xây dựng bằng cách đào một hố hình tròn, lót đá khối xung quanh rồi cắt đá để tạo mặt trong trơn nhẵn. Hầm mộ có một vòm rất ấn tượng. Đá chốt Phòng mai táng Rầm đỡ Lối vào hầm mộ Vòm được lót đá CỘTMẫu chạm khắc này cho thấy một trong hai cột ở lối vào kho tàng của vua Atreus. Các dải chạm khắc hình chữ V 65 66 HY LẠP CỔ ĐẠI Người Hy Lạp cổ đại đã phát triển được phong cách kiến trúc tao nhã với ba thức chính. Mỗi thức có một mẫu khác nhau cho các cột, đầu cột và mũ cột của nó. Các đặc điểm này được nhìn thấy rõ nhất trong các ngôi đền. Cột tượng phụ nữ ở đền Erechtheion ĐẦU CỘT Thức Doric có đầu cột trơn. Thức Ionic có đầu cột trang trí đường cuộn xoắn ốc. Thức Corinth có đầu cột chạm trổ các lá ô rô rất cầu kỳ. Thức Doric Thức Ionic Thức Corinth Mặt bên của đền Erechtheion Cột tượng phụ nữ ĐỀN ERECHTHEION Quần thể Acropolis (đô thị trên cao) nhìn xuống thành Athens. Một trong các đền của quần thể này, cho thấy dạng ban đầu của nó như bản khắc axit hình bên, là đền Erechtheion được xây dựng vào những năm 421 và 405 trước Công nguyên. Đa số các cột là thức Ionic, tuy nhiên, đền có một hành lang với các cột tượng phụ nữ 67 68NHÀ HÁT NGOÀI TRỜI Người Hy Lạp xây dựng các nhà hát lớn ngoài trời. Hình bên là nhà hát Epidauros có niên đại vào khoảng năm 350 trước Công nguyên. Các tầng chỗ ngồi bằng đá được xếp thành hình bán nguyệt nằm phía trước nhà sân khấu. Không ai rõ nhà này trông như thế nào, vì chỉ còn lại các nền. Dàn nhạc hình tròn là chỗ dành cho khiêu vũ. ĐỀN PARTHENON Đền này thờ nữ thần Athena, nổi bật trong quần thể Acropolis. Đây là một ví dụ của thức Doric, được xây dựng vào những năm 447 và 432 trước Công nguyên. Các cột có đầu cột trơn, chúng chống đỡ một trán tường mà trước kia được trang trí các điêu khắc bằng cẩm thạch. GÓP NHẶT * Thời Hy Lạp cổ đại kéo dài từ năm 480 đến năm 323 trước Công nguyên. * Ba thức kiến trúc chính của Hy Lạp là Doric, Ionic và Corinth. * Các cột thời Hy Lạp cổ đại trông dường như thẳng, nhưng thật ra chúng cong một cách rất tinh tế. * Các khối đá xây dựng đền Parthenon được nối với nhau bằng các nút gỗ. Tầng chỗ ngồi Các chỗ ngồi cho 14.000 người Dàn nhạc Nhà hát ngoài trời Nhà sân khấu Các cột cẩm thạch của thức Doric Di tích của được xoi rãnh trán trường Một dãy điêu khắc, gọi là trụ gạch, đã từng chạy phía sau hàng cột, nơi nó được bảo vệ Đền Parthenon 69 70 LA MÃ CỔ ĐẠI Đế chế hùng mạnh của người La Mã trải rộng từ Anh đến châu Phi và châu Á. Họ tiếp nhận phong cách cổ điển của người Hy Lạp, thêm vào các mái vòm, công trình bằng gạch và lần đầu tiên sử dụng bê tông. BIỆT THỰ FISH- BOURNE Biệt thự này ở Anh thuộc về một vị vua địa phương đã trở thành công dân La Mã. Nhà được trang trí bằng cẩm thạch mang đến từ Ý, các mặt lát được cẩn gạch ghép và tường được vẽ tranh. Các phòng được bố trí xung quanh một sân trong rộng. Sân chính Công trình hàng ngày Trong khi đa số người dân thành thị sống trong các nhà chen chúc ở thị trấn, thì người giàu sống trong các nhà rộng ở nông thôn hoặc biệt thự. Nhiều nhà ở nông thôn rất lộng lẫy và ấn tượng. Một số biệt thự có lò sưởi trung tâm, không khí nóng từ lò sưởi lưu chuyển bên dưới sàn nhà. Thính phòng nổi bật trong toàn bộ phức hợp Các sân nhỏ 71 72 Sảnh chính của chợ với KHU CHỢ TRAJAN 12 cửa hiệu Khu chợ bằng gạch này được hoàng đế Trajan cho xây dựng Phố gồm hàng quán và vào đầu thế kỷ 2, gồm các cửa cửa hiệu hiệu và văn phòng. Phức hợp này bao gồm một nhà lồng chợ với các cửa hiệu bố trí theo hình bán nguyệt. Hàng hóa từ vải vóc đến gia vị được bày bán tại đây. LỐI ĐI DƯỚI VÒM Các lối đi dưới vòm dẫn vào các cửa hiệu được xếp theo hình bán nguyệt. Tầng trên gồm các cửa hiệu nhỏ. Cầu thang Khu chợ Trajan ở Rome, Ý Hành lang trên với các cửa hiệu Sân thượng 73 74 Công trình công cộng Với đế chế rộng lớn, người La Mã có được lực lượng lao động và các nguồn tài nguyên để xây dựng các công trình công cộng to lớn gồm có đền, chợ, pháp đình và nơi giải trí. Các công trình to lớn như vậy chứng tỏ quyền lực và địa vị của hoàng đế. GÓP NHẶT * Người La Mã là những người đầu tiên xây dựng các khối căn hộ nhiều tầng. * Thành phố Pompeii của người La Mã được bảo quản trong tro sau đợt phun trào của núi lửa Vesuvius năm 79 Công nguyên. * Các hình vẽ trên tường công cộng được tìm thấy ở một số công trình của người La Mã. 75 Chỗ ngồi được chia thành các khu vực dành Mặt sân cho các giai cấp Lối thoát vận động xã hội khác nhau Mái che Hành lang lối vào Các lối vào hình vòm Khu vực dưới mặt đất với các chuồng nhốt mãnh thú và phòng dành cho những người giác đấu ĐẤU TRƯỜNG COLOSSEUM Trong đấu trường ở Rome, những người giác đấu phải đấu với nhau hoặc với mãnh thú cho tới chết. Đấu trường là một sân vận động lớn với đường kính 189 mét, có chỗ cho hơn 50.000 khán giả. Họ xem các cuộc đấu từ chỗ ngồi xếp thành tầng được chống đỡ bằng các vòm. Một mái lớn giúp che khán giả không bị chói nắng. 76PHÁP ĐÌNH CONSTANTINE Hoàng đế Maxentius (306-312) cho xây dựng công trình này, nhưng mãi đến năm 313 nó mới được hoàng đế Constantine (306-337) hoàn thành. Các cột chống lớn bằng đá phân tán sức nặng của mái xuống nền. Kiểu kiến trúc này ảnh hưởng đến nhiều công trình về sau. Cửa sổ Lối vào chínhGian giữa Cột chịu lực có đầu cột Corinth PHẾ TÍCH CỦA PHÁP ĐÌNH Ba mái vòm đồ sộ của pháp đình Constantine thành La Mã vẫn còn đứng vững. ➡ Vòm có ván khuôn Mô hình bên trong đền Pantheon Cột Corinth Cửa trời Mặt bậc của ván khuôn Ván Hàng cột khuôn hiên trước Lớp ốp bằng cẩm thạch ĐỀN PANTHEON Ngôi đền hình tròn này được xây bằng gạch mặt ngoài bọc bê tông và bên trong ốp cẩm thạch. Đền có mái vòm lớn, ở giữa là cửa trời không lắp kính để ánh nắng chiếu vào. Các tấm ván khuôn (panel rỗng) có tác dụng trang trí và cũng là cách làm cho kết cấu nhẹ bớt. 77 78 KITÔ GIÁO THỜI TIÊN KHỞI Vào thế kỷ 4, Constantine là hoàng đế La Mã đầu tiên tiếp nhận Kitô giáo. Các Kitô hữu thời tiên khởi sửa đổi gian bên của pháp đình La Mã để làm các nhà thờ đầu tiên của họ. Kết quả là kiểu kiến trúc này trở thành phổ biến trong đế chế Byzantine. ĐẦU CỘT BYZANTINE Người Byzantine phát triển kiểu trang trí của riêng họ. Một số đầu cột byzantine trông giống với cột Corinth của Hy Lạp. Một số khác có họa tiết lỗ thủng hoặc chạm khắc tinh xảo theo kiểu đan rổ. Corinth Hỗn hợp Hình khối