🔙 Quay lại trang tải sách pdf ebook Bộ Tổng Tham Mưu Xô Viết Trong Chiến Tranh Ebooks Nhóm Zalo https://thuviensach.vn BỘ TỔNG THAM MƯU XÔ VIẾT TRONG CHIẾN TRANH “Генеральный штаб в годы войны” Tác giả: Sergei Matveevich Shtemenko (С.М. Штеменко) Người dịch: Trần Anh Tuấn Nhà Xuất bản Tiến bộ và Quân đội Nhân dân Nguồn: vn.militaryhistory Đánh máy: ptlinh, Sao Vàng Biên tập: Nhóm Văn-Cường Tạo ebook: QuocSan https://thuviensach.vn https://thuviensach.vn Đài tưởng niệm tác giả https://thuviensach.vn CÙNG CÁC BẠN ĐỌC Đã 6 năm trôi qua kể từ khi cuốn sách này được xuất bản lần đầu tiên. Tác giả đã nhận được nhiều thư của bạn đọc đánh giá cuốn sách, trao đổi những cảm tưởng của mình về các sự kiện được trình bày trên các trang sách, làm rõ thêm một số sự việc và thiết tha đề nghị nên tiếp tục kể về hoạt động của Bộ tổng tham mưu trong những năm chiến tranh đã qua. Để đáp ứng những nguyện vọng đó, tôi đã viết hồi ký quyển hai, được Nhà xuất bản quân đội xuất bản năm 1973. Và bây giờ tôi cho ra lần xuất bản thứ hai của quyển một “Bộ tổng tham mưu xô-viết trong chiến tranh”, có bổ sung và sửa chữa căn cứ vào những ý kiến nhận xét và đề nghị của bạn đọc. Cần nhận thấy rằng trong những năm gần đây, số người viết hồi ký tăng lên đáng kể. Hồi ký của các vị thống soái lừng danh của chúng ta – Gh. C. Giu-cốp, A. M. Va-xi-lép-xki, C. C. Rô-cô-xốp-xki, I. X. Cô-nép, K. A. Mê rét-xcốp cũng như A. A. Grê-xcô, C. X. Mô-xca-len-cô và các tướng lĩnh khác – đã được công bố, trong đó có dành một vị trí xứng đáng cho hoạt động của Đại bản doanh, của tư lệnh các phương diện quân và tập đoàn quân. Thế nhưng các tác phẩm hấp dẫn ấy cũng không viết hết được đề tài về ban lãnh đạo quân sự tối cao của Liên Xô và không lặp lại những gì đã được viết ra trước đây. Đại bản doanh Bộ tổng tư lệnh tối cao và cơ quan công tác của nó – Bộ tổng tham mưu – đã hoàn thành nhiệm vụ đầy trọng trách của mình trong thời kỳ chiến tranh gay go đó. Họ đã nắm chắc việc vạch kế hoạch và chỉ đạo các chiến dịch, đã tổ chức những lực lượng dự bị, đã chăm chú theo dõi sự phát triển của các sự kiện trong không gian rộng lớn của toàn cuộc chiến tranh: Không một chuyển biến nào của một mặt trận hoặc của một binh đoàn đã diễn ra mà họ lại không biết. Không một phút nào những mối quan hệ sinh động giữa họ với bộ đội lại bị đứt quãng. Các đại diện của Đại bản doanh và Bộ tổng tham mưu thường xuyên có mặt tại những khu vực quyết định ở các binh đoàn đang tác chiến, kiểm tra việc chấp hành những chỉ thị, mệnh lệnh của Tổng tư lệnh tối cao và đóng góp ý kiến của mình trong quá trình chiến đấu Những thắng lợi của cuộc https://thuviensach.vn Chiến tranh giữ nước vĩ đại chứng minh rõ ràng rằng Đại bản doanh và Bộ tổng tham mưu đã hoàn thành thắng lợi các nhiệm vụ của mình. Trong cuộc đọ trí, đọ tài và nghệ thuật chỉ huy bộ đội, các tướng lĩnh Liên Xô đã hơn hẳn bộ máy lãnh đạo quân sự tối cao của cái Đế chế thứ ba khét tiếng. Chúng ta đã giành được thắng lợi đó bằng cách nào? Trong những năm chiến tranh, tập thể Bộ tổng tham mưu, trước hết là những tướng lĩnh và sĩ quan trợ lý, đã sang và làm việc ra sao? Đó là những vấn đề tôi muốn kể lại trong cuốn sách này. Sách chủ yếu viết về tập thể, vì chỉ có trí tuệ và kinh nghiệm của tập thể mới có thể thực sự hoàn toàn bao quát được các sự kiện trong chiến tranh và tìm ra nhưng con đường giải quyết đúng đắn những nhiệm vụ khó khăn nhất được đặt ra cho các Lực lượng vũ trang. Nhưng vì một tập thể nào cũng được hợp thành từ những con người cá biệt – những người lãnh đạo và những người chấp hành, tôi thấy mình không có quyền bỏ qua công việc của những người mà hồi đó mình đã tiếp xúc gần gũi. Một lần nữa, tôi cần nói rõ trước rằng: không nên hiểu nhan đề cuốn sách theo nguyên từng chữ của nó. Sách không miêu tả (và lại càng không nghiên cứu) toàn diện và chi tiết hoạt động quả là bao trùm mọi mặt của Bộ tổng tham mưu. Tác giả không đặt cho mình một nhiệm vụ rộng lớn như thế… Sách cũng không miêu tả một cách nhất quán theo thứ tự thời gian toàn bộ quá trình đấu tranh vũ trang của nhân dân Liên Xô chống nước Đức Hít-le và bọn chư hầu của nó, mặc dầu cuộc Chiến tranh giữ nước vĩ đại là cơ sở cho những hồi ức của tôi. Các bạn đọc! Bạn còn trẻ hay bạn đã từng trải nhiều bão tố trong cuộc đời, cũng như trước đây, tôi hy vọng cuốn sách sẽ được các bạn quan tâm và rất biết ơn mọi ý kiến nhận xét và phê bình của các bạn đối với lần xuất bản thứ hai của cuốn sách này. Năm 1975. https://thuviensach.vn 1. Trước chiến tranh Con đường tôi không chọn. – Các thầy giáo và bạn đồng học trong Học viện Bộ tổng tham mưu. – Cuộc hành binh giải phóng vào miền Tây U-crai na. – Thực tập ở Cục tác chiến. – Nhận công tác ở Bộ tổng tham mưu. – Tháng Năm – tháng Sáu 1941. – Một đêm bất hạnh. – Những suy nghĩ về trình độ sẵn sàng chiến đấu của chúng ta. – Tình trạng bộ đội cơ giới. – Không quân. – Hải quân. – Những vấn đề thường không có giải đáp. Sau khi tốt nghiệp Học viện mô-tô cơ giới của Hồng quân công nông, trong hai năm tôi đã chỉ huy tiểu đoàn xe tăng hạng nặng độc lập dùng cho huấn luyện ở Khác-cốp và sau đó ở Gi-tô-mia. Chúng tôi đã tự hào về những chiếc xe bọc thép T-35 và T-28 của mình mà hàng năm chúng tôi vẫn đưa đi tham dự các cuộc duyệt binh ở Mát-xcờ-va, trong đội ngũ lữ đoàn xe tăng hạng nặng thuộc Quân dự bị Bộ tổng tư lệnh. Tăng T-35 có năm ụ tháp, được trang bị 3 khẩu pháo và 5 súng máy, nặng 50 tấn. Biên chế của nó gồm 10 người, trong đó có 2 cán bộ chỉ huy trung cấp. Đội ngũ chỉ huy trong toàn tiểu đoàn, gồm chừng 100 cán bộ, là một tập thể thân ái, đoàn kết chặt chẽ. Tôi rất vừa lòng với công tác và đem hết nhiệt tình phục vụ nó, chỉ có một mơ ước là được chỉ huy cái đơn vị yêu dấu này càng lâu càng hay. Nhưng bỗng nhiên có điện của quân khu chỉ định tôi và tham mưu trưởng lữ đoàn (bạn cùng học với tôi ở học viện), thiếu tá N. N. Rát-kê-vích, đi học tại Học viện Bộ tổng tham mưu. Cả đồng chí ấy lẫn tôi, đặc biệt là tôi, đều không mảy may có mong ước rằng mình lại được sớm cử đi học như vậy, nên cả hai đều tính chuyện bàn lùi Tôi đã gặp may. Trong khi làm chủ tịch hội đồng quân khu sát hạch những học viên lớp một năm của trung đoàn huấn luyện bạn, tôi phải trực tiếp báo cáo kết quả lên chủ nhiệm bộ đội xe tăng của quân khu Ki-ép, lữ đoàn trưởng I-a. N. Phê-đô-ren-cô. Nhân dịp này, tôi đã chọn lúc thuận lợi và đề nghị đồng chí Phê-đô-ren-cô cử một đồng chí khác đến học viện thay cho tôi. Không ngờ đồng chí chấp nhận ngay đề nghị của tôi và tuyên bố dứt khoát: https://thuviensach.vn - Đồng chí cứ yên tâm công tác. Đồng chí sẽ không đi đâu hết. Lúc ấy là vào tháng Tám 1938. Sang tháng Chín, khi tôi đang làm đạo diễn cuộc diễn tập dã ngoại trong lữ đoàn đồng chí M. E. Ca-tu-cốp, thì được triệu tập cấp tốc về ngay địa điểm công tác và được lệnh bàn giao lại tiểu đoàn, vì Mát-xcơ-va kiên quyết đòi tôi phải tựu trường gấp. Ba ngày sau, tôi cùng Rát-kê-vích lên đường. Hóa ra, trong số những người được chọn đến học viện, những tâm trạng giống như tâm trạng chúng tôi cũng không phải là hiện tượng cá biệt. Một số người tự ý tuyên bố với ủy ban kiểm tra giấy giới thiệu là xin không học, vì lo rằng học xong sẽ không được chỉ huy đơn vị nữa. Hồi đó, những người có trình độ trong Học viện Bộ tổng tham mưu còn ít ỏi nên chúng tôi cho rằng từ đây con đường công tác của mình chỉ là các cơ quan tham mưu mà thôi. Tất cả đều bị từ chối hết. Chỉ riêng có đại đá X. X. Bi-ri-u-dốp là được toại nguyện. Chắc là nhờ có sự giúp đỡ của thứ trưởng E. A. Sa-đen-cô, đồng chí đã được ra đi và sau đồng chí giữ chức chỉ huy sư đoàn. Đến thời gian ấy, Học viện Bộ tổng tham mưu đã có sức tự lực vững vàng. Việc thành lập trường huấn luyện quân sự cao cấp này là một đòi hỏi của thời đại. Hồng quân hoàn toàn hiện đại về mọi mặt, nhưng còn thiếu những cán bộ cần thiết, có trình độ chiến dịch, chiến lược cao sâu. Cho tới năm 1936, đội ngũ cán bộ khâu chiến dịch mới chỉ được đào tạo ở hệ một năm trong Học viện mang tên M. V. Phrun-dê. Đôi khi như vậy là tốt, nhưng trong nửa cuối những năm ba mươi, cuộc sống cấp bách đòi hỏi chúng ta phải chỉnh đốn lại việc đào tạo cán bộ chỉ huy quân sự một cách đông đảo và sâu rộng hơn. Hơn nữa, chúng ta phải phát triển lý luận về nghệ thuật chiến dịch: Học viện mang tên M. V. Phrun-dê, do phạm vi huấn luyện của mình, không thể đảm nhiệm được công việc đó ở mức cần thiết. Học viện Bộ tổng tham mưu tập hợp toàn bộ tinh hoa trong số những nhà lý luận quân sự thời kỳ đó, như các đồng chí: V. A. Mê-li-cốp, Đ. M. Các bư-sép, N. N. Sva-rơ-txơ, A. I. Gô-tốp-xép, G. X. Ít-xe-rơ-son, A. V. Kiếc pít-nhi-cốp, N. A. Lê-vít-xki, N. I. Tơ-ru-bét-xcôi, Ph. P. Sa-pha-lô-vích, E. A. Si-lốp-xki, P. P. I-ô-nốp.. https://thuviensach.vn Tôi cảm thấy đồng chí Đơ-mi-tơ-ri Mi-khai-lô-vích Các-bư-sép, kỹ sư và bác học, là người được lòng đám học viên chúng tôi nhất. Đồng chí ấy biết truyền đạt cái môn học tựa như “khô khan” ấy một cách rất ý nhị và dùng những phương pháp đơn giản, độc đáo giúp chúng tôi nhớ được những phép tính kỹ thuật phức tạp. Tôi ghi nhớ suốt đời cái công thức thực hành của đồng chí để tính lực lượng và những phương tiện thiết bị trận địa bằng hàng rào dây thép gai: một tiểu đoàn, một giờ, một ki-lô-mét, một tấn, một hàng rào. Và đám anh em hay pha trò, châm biếm đã cải biên công thức ấy thành: một công binh, một búa rìu, một ngày, một gốc cây. Chuyện bông đùa ấy tới tai Các-bư-sép, nhưng đồng chí không hề bực mình. Và, ngay chính đồng chí ấy cũng thích khôi hài, nếu có dịp. Có lẽ, không một bài giảng nào của đồng chí lại vắng cái môn đó cả. Tôi có thể nói rằng các bài giảng của đồng chí G. X. Ít-xe-rơ-son về nghệ thuật chiến dịch và chiến lược, cũng như các bài giảng của đồng chí A. V. Gô-lu-bép về chiến thuật của những binh đoàn lớn, có giọng nói nghiêm khắc hơn, “học viện” hơn nhưng cũng sâu sắc và xúc tích. Những giáo viên có tài như: A. V. Kiếc-pít-nhi-cốp, V. C. Moóc-dơ-vi-nốp, E. A. Si-lốp-xki, X. N. Cra-xin-nhi-cốp cũng để lại nhiều kỷ niệm tốt trong chúng tôi. Tất cả đều tinh thông bộ môn của mình và đều là những nhà phương pháp học rất xuất sắc Đội ngũ sử gia quân sự cũng là một đội ngũ rất mạnh trong học viện. Các đồng chí biết xây dựng bài giảng sao cho học viên không những hiểu rõ được đường lối chung phát triển quân đội và những phương thức hoạt động chiến tranh, mà còn có thể biết rút ra những cái gì của quá khứ để vận dụng trong hiện tại. Nổi nhất về mặt này là đồng chí V. A. Mê-li-cốp, người giảng và cũng là người say mê lịch sử Chiến tranh thề giới thứ nhất. Đôi khi, đồng chí mê mải đến nỗi ngồi quay lưng lại học viên, mắt dán vào bản đồ căng trên giá mà kể chuyện lịch sử một cách kỳ thú, hấp dẫn. Đã có chuông nghỉ giải lao nhưng bài giảng vẫn cứ tiếp tục, ngay cả những chàng nghiện thèm thuốc https://thuviensach.vn quá cũng không rời chỗ của mình. Chỉ tới khi giảng viên khác bước vào lớp, chúng tôi mới ngừng theo dõi trận đánh ở vùng Mác-na (Trận đánh lớn nhất giữa Pháp và Đức trong cuộc Chiến tranh thế giới thứ nhất, xảy ra trên khu vực sông Mác-na, đất Pháp. Năm 1914 và 1918 quân Đức đã bị thất bại nặng trong trận này. – N. D.) hoặc các sự kiện bị thảm trong những khu rừng Tháng Tám (Trong khu rừng Tháng Tám (Đông Phổ), năm 1915 đã xảy ra một chiến dịch phá tan kế hoạch của bộ chỉ huy Đức nhằm bao vây và tiêu diệt một cụm quân lớn của Nga.). Giáo sư N. A. Lê-vít-xki giảng về chiến tranh Nga – Nhật cũng có một nhiệt tình như vậy. Đồng chí trình bày bài giảng một cách thoải mái và cũng chinh phục được học viên bằng những tình tiết và kết cấu của chiến dịch hoặc của trận chiến đấu tái tạo rõ ràng cảnh đấu trí và đấu tài của những người chỉ huy quân sự. Trong số giáo viên cũng có những đồng chí cùng lứa tuổi và ngang cấp với chúng tôi. Ví dụ như: thiếu tá I. X. Glê-bốp, giáo viên pháo binh; trung tá C: Ph. Xcô-rô-bô-gát-kin, giáo viên hóa học. Cả hai đồng chí đều tốt nghiệp chính học viện này cũng trong năm 1938 ấy. Còn các đồng chí phụ trách các nhóm và chịu trách nhiệm hướng dẫn chúng tôi về mặt chiến thuật là các đại tá I. Kh. Ba-gra-mi-an, V. V. Cu-ra-xôp, A. I. Ga-xti-lô-vích. Phải nói rằng, ngay hồi đó chúng tôi đã cảm thấy biệt tài của những đồng chí này. Các đồng chí được toàn thể học viên kính trọng, một là vì có kiến thức rộng, hai là vì khéo kết hợp được tính đòi hỏi cao với quan hệ đồng chí đối với chúng tôi. Cuối tháng Tám 1939, nhiều học viên trong đó có tôi được triệu tập ngay giữa giờ học tới gặp chủ nhiệm lớp – đại tá V. I-a. Xê-mi-ô-nôp. Băn khoăn chưa hiểu việc đó có ý nghĩa gì, chúng tôi tới phòng làm việc của đồng chí và ở đây chúng tôi được biết rằng hôm sau tất cả chúng tôi đều phải có mặt ở Cục tác chiến Bộ tổng tham mưu. Đồng chí Xê-mi-ô-nốp không giải thích lý do và mục đích của việc đó. Có thể, chính đồng chí ấy cũng không biết. Thời gian này thật đáng lo ngại. Loài người căm phẫn còn vừa mới biết đến việc chủ nghĩa phát-xít bóp nghẹt nước Cộng hòa Tây Ban Nha, còn https://thuviensach.vn chưa nguôi phẫn nộ trước bạo lực thô bạo của Mút-xô-li-ni đối với nước A bít-xi-ni nhỏ bé thì Hít-le đã xâm chiếm Áo, Tiệp Khắc, vùng Clai-pê-đa của Lít-va và âm mưu biến vùng này thành căn cứ tiến công Ba Lan. Các dân tộc phản kháng những hành động chuyên quyền chưa từng thấy này, song những nhà hòa giải ở Muy-ních (Những nhà hoạt động nhà nước Anh – Pháp, những kẻ thi hành một chính sách dung túng cho nhũng tham vọng xâm lược của nước Đức phát-xít nhằm đưa quân sang đánh Liên Xô. Năm 1938, tại Muy-ních (Đức) đã ký kết một hiệp ước mở đường cho nước Đức đánh chiếm Tiệp Khắc và góp phần làm nổ ra cuộc Chiến tranh thế giới thứ hai.), về thực chất đã khuyến khích bọn đầu sỏ phát-xít gây thêm những tội ác mới. Biên giới phía đông đất nước ta cũng không yên. Ở đây, chúng ta đã phải hai lần đọ súng với bọn quân phiệt Nhật: lúc đầu ở hồ Kha-xan và sau đó ở Khan-khin – Gôn (Hồ Kha-xan ở khu Pri-mô-ri-ê của nước Cộng hòa Liên bang Nga. Tại khu vực hồ Kha-xan, từ ngày 29 tháng Bảy đến ngày 11 tháng Tám 1938, bộ đội Liên Xô đã chiến đấu ngoan cường, đẩy lùi và đánh tan quân Nhật xâm nhập vào lãnh thổ Liên Xô. Sông Khan-khin – Gôn chảy qua Trung Quốc và Mông Cổ. Tháng Tám 1939, quân đội Liên Xô – Mông Cổ đã bao vây và tiêu diệt những lực lượng lớn của bọn xâm lược Nhật Bản xâm nhập vào lãnh thổ Mông Cổ hồi tháng Năm mà không hề tuyên chiến.). Thất bại của cuộc đàm phán giữa các phái đoàn quân sự Anh, Pháp, Liên Xô, do những kẻ không có thiện ý với chúng ta ngầm ngấm gây ra từ trước, càng làm cho chúng ta tăng cường cảnh giác. Tóm lại, bầu trời đã nổi giông tố và chúng tôi đến Bộ tổng tham mưu với tư thế sẵn sàng trước mọi tình thế. Lữ đoàn trưởng A. Ph. A-ni-xốp, cục phó Cục tác chiến, tiếp chúng tôi. Đồng chí báo tin Đặc khu Ki-ép sắp mở những cuộc diễn tập lớn và chúng tôi cần tham gia những cuộc diễn tập ấy. Cuối cùng, đồng chí A-ni-xốp tuyên bố:. - Đây vừa có ích cho công việc, vừa là một chuyến đi thực tập đối với các đồng chí. https://thuviensach.vn Lúc trở về học viện, chúng tôi được biết thêm là Đặc khu Bê-lô-ru-xi-a cũng có những cuộc diễn tập như vậy và một tổ học viên khác của học viện cũng sẽ tới đấy. Nhóm chúng tôi thường hay bàn luận về những tình hình đang diễn biến và tìm mối liên hệ giữa chúng với đời sống riêng, với tương lai sắp tới của mình. Chúng tôi đã hình thành thói quen phân tích các sự kiện, kể cả các sự kiện thế giới, vì kề vai sát cánh với chúng tôi có nhiều đồng chí đã từng được ngửi mùi thuốc súng ở Tây Ban Nha và Viễn Đông. Được giáo dục theo tư tưởng của chủ nghĩa Mác – Lê-nin, chúng tôi còn nhớ rất sâu cuộc bao vây của bọn tư bản. Đương nhiên, người nào trong chúng tôi cũng đều hiểu rằng tất cả các kế hoạch 5 năm của chúng ta đều nhằm mục đích xây dựng chủ nghĩa cộng sản ở Liên Xô, đồng thời nhằm tạo cơ sở, kinh tế bảo đàm cho chúng ta giành được thắng lợi nếu buộc phải chiến đấu. Đất nước ta đã xây đựng được nhiều ngành công nghiệp mới, tiên tiến, như công nghiệp ô-tô, máy kéo, hàng không. Ngành khai thác và chế biến dầu hỏa đã phát triển nhanh chóng. Trang bị và kỹ thuật của Quân đội Liên Xô đã được cải tiến về chất lượng và phát triển về số lượng. Chúng tôi được biết rằng, những kiểu xe tăng mới nhất của Liên Xô – KV và T-34 – rất ưu việt, sẽ được đem trang bị cho bộ đội trong những năm tới. Máy bay, chiến hạm và nhất là tàu ngầm Liên Xô, ngày càng tốt hơn, pháo binh và các phương tiện thông tin được cải tiến triệt để Và hẳn là chúng tôi cũng đều biết việc tăng tổng quân số nhất là các binh chủng kỹ thuật. Trong vòng tám – chín năm ấy, bộ binh đã tăng gấp đôi, còn bộ đội xe tăng và cơ giới phát triển tới 1,2 lần. Thể thức bổ sung các Lực lượng vũ trang đã thay đổi. việc tổ chức những đơn vị quân địa phương được bãi bỏ. Tiếp đó, Luật nghĩa vụ quân sự phổ cập đã được ban hành. Như vậy là nguyên tắc chính quy trong xây dựng quân đội và hạm đội đã trở thành duy nhất và độc tôn. Đồng thời, thời hạn làm nghĩa vụ quân sự tại ngũ cũng kéo dài. Đảng và chính phủ đã làm mọi https://thuviensach.vn việc để Quân đội tiên xô có thể bảo vệ được Tổ quốc trong những giờ phút hiểm nguy. Lòng tràn đầy tin tưởng vào sức mạnh của đất nước, chúng tôi lên đường đi diễn tập. Chuyến đi công tác bất ngờ này rất hợp ý chúng tôi. Nó hứa hẹn một cuộc thực hành thú vị trong việc vận dụng những hiểu biết đã thu hoạch trong năm học. Tất cả chúng tôi đều phấn khởi lên tàu đi Ki-ép. Nhưng lúc chúng tôi đang ở trên đường đi Ki-ép, đã xảy ra một chuyện không thể không làm buồn lòng mọi người: sáng 1 tháng Chín 1939, bọn phát-xít Đức đã tiến công Ba Lan. Qua các báo địa phương mua được ở các ga, chúng tôi không hiểu được điều gì sâu hơn cả. Song, bản thân sự xâm lược này và tốc độ tiến quân rất nhanh của Đức trên lãnh thổ Ba Lan cũng đã buộc người ta phải suy nghĩ kỹ về những hậu quả rất nghiêm trọng của nó. Trong những năm ấy, các cán bộ chỉ huy Quân đội Liên Xô có chú ý nghiên cứu và đã hiểu khá rõ tình trạng lực lượng vũ trang Ba Lan. Xét theo trang bị kỹ thuật và trình độ huấn luyện bộ đội, quân đội của nước Ba Lan quý tộc còn lâu mới đạt đến trình độ mà người ta có thể gọi là hiện đại. Trong quân đội đó, rất nhiều thứ còn mang tính chất hào nhoáng bề ngoài. Tuy nhiên, chúng tôi cũng không có khuynh hướng đánh giá quá cao những khả năng của quân đội Đức. Vì cho đến lúc ấy, quân Đức còn chưa tiến hành các hoạt động chiến tranh thực sự. Chúng tôi triền miên suy nghĩ theo tiếng động của bánh xe lăn. Tình hình ở biên giới phía Tây vô tình cứ liên kết với Kha-xan và Khan-khin – Gôn. Nhờ đó, chúng tôi đã hiểu rõ hơn vì sao cấp trên lại cử chúng tôi đến tham gia các cuộc diễn tập lớn ở các Đặc khu giáp biên giới. Tới Ki-ép, chúng tôi đến trình diện đồng chí N. Ph. Va-tu-tin, tham mưu trưởng quân khu, và được phân công ngay về các phòng. Tôi là sĩ quan xe tăng nên được giao cho đồng chí I-a. N. Phê-đô-ren-cô, chủ nhiệm xe tăng quân khu sử dụng. Chúng tôi nhanh chóng làm quen với hoàn cảnh mới và những con người mới. Các đồng chí không giấu chúng tôi rằng sự phát triển của chiến sự ở Ba Lan mang tính chất cực kỳ xấu. Họ nói rằng nếu tình hình cứ tiếp tục phát https://thuviensach.vn triển như vậy thì cũng chẳng loại trừ mối đe dọa đối với đất nước chúng ta và đòi hỏi Quân đội Liên Xô phải có những “biện pháp đặc biệt”. Ở Mát-xcơ-va, Xô-viết tối cao Liên Xô họp khóa bất thường từ ngày 1 tháng Chín. Khóa họp này đã thông qua Luật nghĩa vụ quân sự phổ cập. Ngày 3 tháng Chín, Anh và Pháp tuyên chiến với Đức. Và quân khu đã nhận được điện của bộ trưởng Bộ dân ủy quốc phòng, yêu cấu hoãn giải ngũ các quân nhân đã quá thời hạn phục vụ, đình chỉ việc đi phép của các sĩ quan. Trong 7 quân khu – Lê-nin-grát, Ka-li-nin, Mát-xcơ-va, Khác-cốp, Ô ri-ôn, hai Đặc khu Ki-ép và Bê-lô-ru-xi-a, tất cả các đơn vị và binh đoàn, toàn bộ hệ thống thông tin liên lạc được lệnh sẵn sàng chiến đấu. Việc tham chiến của Anh và Pháp tất nhiên đã thúc đẩy Hít-le thanh toán nhanh Ba Lan. Rồi còn gì nữa? Đức sẽ tung quân sang phía Tây, hay… tiến sang phía Đông? Qua hai ngày nữa, ta đã có thể nói chắc rằng chủ lực của quân đội Ba Lan tư sản tại sườn phía Nam mặt trận Ba Lan – Đức sẽ bị đánh tan và các binh đoàn xe tăng của phát-xít Đức sẽ thẳng tiến vào Vác-sa-va. Bộ tham mưu quân khu Ki-ép được chỉ thị tập huấn bộ đội, các cơ quan quân sự và triệu tập cả những quân nhân dự bị nữa. Ngày 7 tháng Chín được ấn định làm ngày mở đầu lớp tập huấn. Mặt trận Ba Lan tiếp tục tan vỡ. Chính phủ quý tộc Mốt-xít-xki bỏ chạy. Ngày 7 tháng Chín, Tổng tư lệnh quân đội Ba Lan Rứt-xmi-glư bỏ Vác-sa va. Cuối ngày hôm sau, người ta được biết rằng xe tăng Đức đã tiến hành chiến đấu ngay ở chân tường thủ đô Ba Lan. Nhân dân lao động kiên cường phòng thủ Vác-sa-va nhưng ở những nơi khác trên khắp đất nước, tình hình rất nặng nề. Tình cảnh những người U-crai-na và Bê-lô-ru-xi-a sinh sống ở Ba Lan vốn đã phức tạp lại càng phức tạp hơn. Bộ trưởng Bộ dân ủy quốc phòng báo trước cho tư lệnh quân khu chuẩn bị hành binh vào miền Tây U-crai-na. Quân khu Ki-ép được triển khai thành phương diện quân U-crai-na do X. C. Ti-mô-sen-cô – tư lệnh quân khu cấp 1 – làm tư lệnh. Quân khu bạn Bê-lô-ru-xi-a do M. P. Cô-va-lép – tư lệnh quân khu cấp 2 – chỉ huy cũng.được tổ chức lại thành phương diện quân. https://thuviensach.vn Từ lúc ấy, chúng tôi làm việc không nghỉ cả ngày lẫn đêm: đi kiểm tra việc triển khai bộ đội, việc trang bị vũ khí, kỹ thuật và việc điều quân tới những khu vực xuất phát. Quân đoàn bộ binh độc lập 15 tập trung ở khu vực Péc-ga, Ô-lép-xcơ, Bê-lô-cô-rô-vi-tri; tập đoàn quân 5 ở khu vực Nô-vô-grát – Vô-lưn xki, Xla-vu-ta, Sê-pê-tôp-ca; tập đoàn quân 6 ở khu vực Cu-pen, Xa-ta-nôp, Prô-xcu-rốp; tập đoàn quân 12 ở khu vực Gu-xi-a-tin, Ca-mê-nét – Pô-đôn-xki, Nô-vai-a U-si-xa, I-a-rơ-mô-lin-xư. Tập đoàn quân 13, không nằm trong biên chế của phương diện quân U-crai-na, đóng ở vùng biên giới Ru-ma-ni. Bộ tham mưu phương diện quân chuyển tới Prô-xcu-rốp. Đến lúc này, tôi được điều động sang công tác dưới quyền V. M. Dơ-lô-bin, trưởng ban tác chiến. Chúng tôi được biết là chính phủ Ba Lan đã chạy trốn sang đất Ru-ma-ni của bọn địa chủ – quý tộc. Sự việc này làm sáng tỏ thêm tình huống: từ nay chẳng còn chút hy vọng ở sự chống cự đáng kể nào của Ba Lan trước các đạo quân của Hít-le đang từ phía Tây tiến công sang. Nhà nước Ba Lan tư sản và quân đội của nó đã không thể bảo đảm an ninh cho nhân dân nước mình. Trong giờ phút cực kỳ quan trọng này, Chính phủ Liên Xô đã thông qua quyết định bảo vệ cuộc sống hòa bình của nhân dân miền Tây U-crai-na và Tây Bê-lô-ru-xi-a. Quyết định ấy được công bố cho toàn thế giới biết. Và, chính phủ còn tuyên bố rằng: về phía mình, Liên Xô sẽ làm tất cả những gì có thể làm được để giải thoát toàn thể nhân dân Ba Lan khỏi cuộc chiến tranh độc ác này. Quyết định của Chính phủ Liên Xô được bảo đảm bằng nhiều biện pháp quân sự. Phương diện quân U-crai-na được lệnh: đến hết ngày 16 tháng Chín, bộ đội phải sẵn sàng kiên quyết tiến công và 17 tháng Chín sẽ vượt biên giới quốc gia. Binh đoàn Sê-pê-tốp-ca do I. G. Xô-vết-nhi-cốp chỉ huy được lệnh tiến công Rô-vơ-nô, Lút-xcơ và đến hết ngày thứ hai phải chiếm được Lút-xcơ. Binh đoàn Vô-lô-tsi-xcơ, do Ph. I. Gô-li-cốp chỉ huy, tiến về Téc-nô-pôn, Lơ-vốp, và đến hết ngày 18 tháng Chín phải chiếm được Bu xcơ, Pê-rê-mư-sli-a-nư, tức là phải tiến sát tới Lơ-vốp. Binh đoàn Ca-mê- https://thuviensach.vn nét – Pô-đôn-xki, do I. V. Ti-u-lê-nép chỉ huy, phải vận động đến Tre-rơ-tơ cốp và hôm sau phải chiếm được Xta-ni-xláp. Các đơn vị được lệnh sẽ không sử dụng vũ khí nếu như quân Ba Lan không dùng vũ khí để kháng cự. Song vẫn phải chuẩn bị đối phó với tình thế xấu hơn. Từ biên giới Ba Lan có báo cáo về: dọc đường cái Lơ-vốp đi Téc-nô-pôn, các đơn vị Ba Lan đã bị đánh tan tác đang lũ lượt rút về phía Đông và phía Ru-ma-ni; các đơn vị còn lại thì không có chỉ huy, thiếu vũ khí; quân Đức đã tiến gần đến Lơ-vốp và đang đe dọa thành phố này từ phía Nam, còn ở phía Bắc thành phố thì đang có những trận chiến đấu ở phía Tây Búc. Song, căn cứ vào tình hình, mọi người đều cảm thấy ngay: cả trong những điều kiện ấy, quân Ba Lan đã có những biện pháp đề phòng trường hợp quân đội Liên Xô hoạt động tích cực. Gần biên giới Liên Xô xuất hiện những đơn vị kỵ binh nhẹ Ba Lan. Có súng máy đặt ở những trạm kiểm soát vùng Pốt-vô-lô tri-xcơ. Đêm 16 rạng ngày 17 tháng Chín, tôi ở đài quan sát của tập đoàn quân 6. Ở đây, mọi người đều làm việc rất khẩn trương như thường khi sắp có những sự kiện lớn. Phút chốc lại có chuông điện thoại, các liên lạc viên từ các sư đoàn nối tiếp nhau xuất hiện và ra đi. Nhưng vẫn cảm thấy thời gian kéo dài một cách chậm chạp khó tả. Cuối cùng, thời hạn vượt biên giới quy định trong mệnh lệnh đã đến. Đúng 5 giờ, lệnh phát ra và bộ đội xuất quân. Những yêu cầu báo động đầu tiên. Từ lãnh thổ Ba Lan đã gửi về những báo cáo đầu tiên: - Không đâu thấy sự kháng cự có tổ chức… - Bộ đội đang tiến quân thắng lợi. Ở Pốt-vô-lô-tri-xcơ, trong nhà ga đã bắt được nhiều binh lính và sĩ quan quân đội Ba Lan, súng máy và những trang bị khác… - Khắp mọi nơi, từng đoàn người đi lánh nạn, trong đó có nhiều quân nhân… Ít lâu sau, cơ quan tham mưu tập đoàn quân 6 cũng tiến lên phía trước. Còn tôi, đến gần cuối ngày hôm đó, đã về cơ quan tham mưu phương diện quân ở Prô-xcu-rởp báo cáo tình hình. https://thuviensach.vn Tôi chưa kịp ăn cơm chiều thì được đồng chí Dơ-lô-bin gọi lên gặp. - Cần thay đổi đôi chút nhiệm vụ của binh đoàn Sê-pê-tốp-ca. Đồng chí chỉ trên bản đồ những chỗ cần thay đổi và cho biết là cơ quan tham mưu binh đoàn đang đóng ở Rô-vơ-nô. Đồng chí giao mệnh lệnh viết tay để trong phong bì dán kín, rồi nhắc nhở: - Đồng chí cần nghiên cứu kỹ đường đi. Lấy ở binh trạm biên giới một người dẫn đường tin cậy và lực lượng bảo vệ. Sáng hôm sau phải tới vị trí. Tôi ra đi bằng chiếc xe Pho loại nhỏ và chẳng bao lâu sau đã đến Xla-vu ta, tới đội biên phòng. Các đồng chí hộ tống tôi từ đó tới binh trạm, ở đây, một đồng chí chuẩn úy có mang theo súng máy, được phái theo tôi làm người dẫn đường, và chính tôi cũng được nhận một khẩ tiểu liên, rồi mỗi người còn được trang bị thêm 3 trái lựu đạn nữa. Cảnh giác cao vẫn không phải là thừa! Vì dọc đường có rất nhiều toán kỵ binh nhẹ hỗn loạn, cũng có thổ phỉ nữa. Không để mất thời gian, đồng chí chuẩn úy đã đặt súng máy lên phía trước xe rồi ngồi bên cạnh người lái. Tôi cầm tiểu liên ngồi phía sau. Chúng tôi vượt biên giới trong đêm tối. Tới đây mới biết rõ rằng người dẫn đường cho tôi chỉ biết đường trong vòng 3-4 ki-lô-mét phía bên kia sông Gô-run. Chúng tôi tiếp tục đi theo bản đồ chẳng bao lâu thì bị lạc. Tôi nhớ thuộc lòng đường đi, nhưng trên thực địa, đường sá hầu như nhiều gấp đôi số đường ghi trong bản đồ. Hơn nữa, lúc đó lại là đêm tối. Chúng tôi mò mẫm trên đường, tưởng chừng như đúng, rồi đi, cứ thế đi mãi… và đột nhiên bỗng đụng phải một trang trại nào đó, âm u và dường như không có người ở. Chung quanh chẳng có ai hết. Tôi chẳng còn mấy thời gian. Tình thế thật đến khó chịu: có thể tôi chuyển giao chậm bản mệnh lệnh này. Ở nước ta, chúng tôi đã quen với những làng lớn, lúc nào cũng tìm được người thông thạo đường sá. Nhưng ở đây không có làng, mà cũng chẳng thấy người. Tôi quyết định dù sao cũng phải tìm cho ra một người nào đấy trong các ấp trại này và hỏi đường tới Rô-vơ-nô. Chúng tôi tiến tới một cái ấp. Chúng tôi gọi và gõ cửa nhưng không có ai trả lời cả. Chúng tôi tới ấp bên, thấy https://thuviensach.vn trong cửa sổ có ánh lửa lờ mờ. Nhưng khi chúng tôi vừa tới gần thì lửa tắt. Trước mặt chúng tôi là rào cao, cổng lớn và một ngôi nhà gỗ ghép, tựa một pháo đài, chỉ có độc một cửa sổ trông ra đường. Chúng tôi gõ cổng. Vắng lặng. Chúng tôi lại gõ. Không ai đáp lại. Tôi ra lệnh cho đồng chí chuẩn úy: - Ta trèo lên cửa sổ Cửa sổ mở tung. Tôi chiếu đèn bấm vào trong nhà: không có một ai. Chúng tôi bắt đầu gọi, nhưng lại vắng lặng. - Ta cứ trèo vào, – tôi nhắc lại. Nhưng chúng tôi chưa kịp trèo vào thì thấy một cụ già hiện ra bên ngưỡng cửa, hai tay run run giơ lên, im lặng. Tiếng Ba Lan tôi không thạo, vì mới học được có mấy tháng mùa đông trong nhóm nghiên cứu của Câu lạc bộ Hồng quân sư đoàn kỵ binh 3 mang tên Cô-tôp-xki. Vả lại học cũng đã khá lâu rồi, từ năm 1931. Tôi cố nhớ lại những từ Ba Lan đã quên đến phần nửa. Nhưng oái oăm là tôi không nhớ lại được những từ cần thiết. Dù sao, tôi cũng đại khái nói cho cụ già hiểu được là chúng tôi đang tìm đường đến Rô-vơ-nô. Cụ già hơi trấn tĩnh lại. Cụ già nói nhanh, dùng xen lẫn tiếng U-crai-na với tiếng Ba Lan, tay làm hiệu. Cụ không hiểu bản đồ, tôi không hiểu cụ, còn thời gian thì cứ trôi qua. Tôi mời cụ già đi cùng với chúng tôi. Không hiểu sao ông cụ lại trèo vào cửa sổ. Tôi với đồng chí chuẩn úy liền nắm tay cụ lại dìu cụ ngồi vào xe và khoảng bốn mươi phút sau, chúng tôi cũng đã vượt qua được mấy quãng vòng rắc rối ở trong rừng, rồi ra được đường cái đi Rô-vơ-nô. Chúng tôi cho cụ già xuống xe, cụ chào và cảm ơn chúng tôi; chúng tôi cũng chào lại và cảm ơn ông cụ. Đi độ hai tiếng đồng hồ nữa, chúng tôi tới Rô-vơ-nô. Tôi tìm ra cơ quan tham mưu đóng tại ngôi nhà của một trường trung học cũ. Nhiệm vụ đã được hoàn thành đúng thời hạn. https://thuviensach.vn Chúng tôi quay về lúc mặt trời mọc. Đi ban ngày mới dễ chịu làm sao! Mọi vật cứ hiện ra rành rành trước mắt. Bản đồ vẽ đúng và số đường đi lối lại tựa hồ như ít hơn. Đến trưa, tôi đã có mặt ở cơ quan tham mưu phương diện quân. Song, tôi không có thì giờ để nghỉ. Đồng chí trưởng ban tác chiến lại triệu tập tôi và đại tá Va-rơ-ma-skin, phó chủ nhiệm bộ đội xe tăng, lên nhận công tác. Chúng tôi phải tới Téc-nô-pôn tổ chức việc tiếp xăng cho các xe tăng đến tăng cường cho binh đoàn. Ngoài ra, chúng tôi còn được lệnh cho các đơn vị đi vòng qua ngoài thành phố và không để cho các đơn vị và cơ quan hậu cần đóng lại trong thành phố. Chúng tôi đến Téc-nô-pôn khi các đơn vị phái đi trước vừa mới hành quân qua. Đi liền sau các đơn vị này là sư đoàn kỵ binh 5, dưới quyền chỉ huy của sư đoàn trưởng I-a. X. Sa-ra-bu-rơ-cô, rất nổi tiếng hồi đó. Chúng tôi không cho sư đoàn này vào thành phố. Có to tiếng với nhau. Đồng chí sư đoàn trưởng nổi khùng với chúng tôi. Va-rơ-ma-skin rút giấy ủy nhiệm chìa ra trước mũi đồng chí ấy. Nhưng, dù có giấy ủy nhiệm, chúng tôi cũng cảm thấy bất lực trước chàng kỵ sĩ bướng bỉnh này. Mãi tới khi chúng tôi nhắc đến tên X. C. Ti-mô-sen-cô thì đồng chí ấy mới nguýt nguôi và sư đoàn mới chịu đi vòng qua ngoài thành phố. Ngay lúc đó, đoàn xe tăng tiến đến, mà chúng tôi vẫn chưa tìm thày đoàn xe chở xăng dầu. Đồng chí chỉ huy đoàn xe tăng cáu kỉnh với chúng tôi về mọi thứ, đòi nhiên liệu. Cuối cùng, đồng chí đại úy chỉ huy đoàn xe chở xăng dầu đến trình diện. Thì ra, trên đường hành quân, đoàn xe đã bị ùn lại và vì vậy nhiên liệu được chở đến chậm mất hai tiếng. Xe tăng ăn dầu và chúng tôi chuyển sang thực hiện nhiệm vụ thứ hai của mình là đưa các đơn vị hậu cần ra khỏi thành phố. Công việc này thật rất khó. Đêm xuống và không ai muốn rời khỏi thành phố trước lúc trời sáng. Bất thình lình, từ ngôi nhà thờ Ba Lan ở giữa thành phố, súng máy bắn ra dày đặc khắp phố. Ngựa hí, người chạy. Có tiếng súng bắn trả lại. Trước lúc trời sáng, không thể nào dập tắt được cuộc đấu súng này. Thỉnh thoảng lác đác có tiếng súng, lúc ở khu vực này, lúc ở khu vực kia trong thành phố. https://thuviensach.vn Sáng ra, chúng tôi phát hiện thấy trong ngôi nhà thờ nhiều đống vỏ đạn, nhưng không tóm cổ được kẻ đã bắn súng đêm qua. Người ta nói rằng tên cha cố Ba Lan đã bắn vào chúng tôi và hắn đã kịp bí mật trốn thoát được rồi… Chúng tôi ở Téc-nô-pôn một ngày đêm nữa, rồi trở về cơ quan tham mưu phương diện quân. Ít lâu sau, cơ quan tham mưu phương diện quân chuyển đến Lơ-vốp và đóng trụ sở trong một ngôi nhà của trường võ bị cũ. Thành phố tề chỉnh, thanh lịch theo kiểu của nó. Những biệt thự giàu có, sang trọng vươn cao theo dọc các đường phố lát đá. Còn ở vùng nông thôn, cách Lơ-vôp vẻn vẹn chừng 10-12 ki-lô-mét, thì đã là vương quốc của cảnh nghèo khó, nếu không nói được là vương quốc của cảnh khốn cùng. https://thuviensach.vn Sau khi chúng tôi đến đó được hai – ba ngày, trẻ em nông thôn đã bắt quen với chúng tôi. Cũng như ở khắp mọi nơi, các em đều cởi mỏ, cả tin. Chúng tròn mắt nhìn bộ đội đi qua, rồi bỗng trồng lộn đầu xuống đất và cứ như vậy suốt dọc hai bên đường. Lúc đầu, chúng tôi thắc mắc, không hiểu việc ấy có ý nghĩa gì. Sau đó mới biết rằng các em làm như vậy là có ý muốn xin những cây bút chì. Thế là, những đoàn viên Côm-xô-môn chúng tôi có bao nhiêu bút chì “chiến thuật”, kẻ cả số bút chì dự trữ, đều đưa ra tặng các em hết. Đến nỗi, một số Cơ quan tham mưu chẳng còn cái gì để ghi tình huống lên bản đồ nữa cả. Cuộc tiến quân của bộ đội chúng ta trên lãnh thổ Ba Lan hồi đó đã dừng lại trên tuyến Cô-ven, Vla-đi-mia – Vô-lưn-xki, phía Tây Lơ-vốp, Tư-scốp nít-xa, sông Xtơ-rưi, Đô-li-na. Ban tác chiến vội chuẩn bị báo cáo về các hoạt động của bộ đội thuộc phương diện quân U-crai-na làm nhiệm vụ giải phóng miền Tây U-crai-na. Lúc báo cáo đã viết xong, N. Ph. Va-tu-tin liền gọi tôi đến và giao nhiệm vụ mang báo cáo về Bộ tổng tham mưu. Đồng chí nói: - Đồng chí đáp máy bay tới Ki-ép, rồi từ đó đi xe lửa đến Bộ tổng tham mưu. Đồng chí chịu trách nhiệm hoàn toàn về cặp tài liệu và bản đồ này. đến Bộ tổng tham mưu, phải giao tất cả những thứ này đến tận tay lữ đoàn trưởng Va-xi-lép-xki. Khi tôi tới sân bay thì đã có một chiếc máy bay Po-2 đợi sẵn, người lái chiếc máy bay này là một trung úy phi công trẻ tuổi. - Đồng chí biết đường bay chứ? – Tôi hỏi. - Biết, – đổng chí trả lời chắc gọn. Để đề phòng mọi trường hợp bất trắc, tôi đã kiểm tra bản đồ của đồng chí. Tất cả đều rất hoàn hảo: đường bay đã được vạch sẵn, có ghi từng ki-lô-mét và bảng tính thời gian. Có thể bay được. Nửa giờ sau, máy bay chúng tôi rơi vào một đám mây mù. Phải thoát khỏi đám mây này, chúng tôi bay lên độ cao một nghìn mét. Bầu trời ở đây quang đãng, nhưng không nhìn thấy đất đâu nữa. https://thuviensach.vn - Chúng ta bay có đúng hướng không? – Tôi băn khoăn hỏi. - Đúng theo đường bay! – Phi công báo cáo. Khoảng hai mươi phút sau, đất liền lại trải rộng dưới tầm mắt chúng tôi, nhưng không thấy con đường mà chúng tôi đã bay theo trước đây. Nó biến đâu mất rồi! - Nó ở quá về phía bắc chừng hai mươi ki-lô-mét, – đồng chí phi công làm cho tôi yên tâm trở lại. - Được, bay tới đó… Nhưng đến đày cũng chẳng thấy gì hết và chúng tôi liền quay ngược lại phía nam. Cũng chẳng thấy con đường ấy đâu cả. Tôi băn khoăn: không khéo lại sa vào tay bọn Đức ở bên kia giới tuyến. Cuối cùng, chúng tôi mới phát hiện thấy cái con đường sắt mất hút đó. Chúng tôi bay dọc theo nó tới nhà ga thứ nhất. Máy bay sà xuống thấp, chúng tôi đọc thấy: “Na-rơ-ke-vi-tri”. Có nghĩa là chúng tôi đang ở giữa Téc-nô-pôn và Prô-xcu-rôp, ở đây không có bọn Đức. Từ đó trở đi, mọi chuyện đều tốt đẹp. Chúng tôi lấy thêm nhiên liệu ở Prô-xcu-rôp và bay tiếp tới Ki-ép một cách an toàn. Sang ngày hôm sau, tôi đã ở Mát-xcơ-va và trao cặp tài liệu cho đồng chí A. M. Va-xi-lép-xki. Đồng chí cho biết, tôi không phải trở lại cơ quan tham mưu phương diện quân nữa; tất cả học viên của Học viện Bộ tổng tham mưu đều được lệnh rời các đơn vị về tiếp tục học tập. Chúng tôi học thêm được vài tháng thì lại được lệnh gọi về Bộ tổng tham mưu. Chiến dịch Phần Lan đã bắt đầu. Nhiều học viên đã được điều về tăng cường cho Cục tác chiến Bộ tổng tham mưu. Tôi cũng ở trong số đó. Nhiệm vụ chúng tôi là thu thập những số liệu về các tình huống, phân tích những số liệu ấy, ghi tình huống tác chiến trên bản đồ, viết thông báo chiến sự, truyền đạt cho các đơn vị bộ đội những chỉ thị và mệnh lệnh. Nói tóm lại, chúng tôi đang tham gia vào công việc tác chiến rộng lớn và nhiều hình nhiều về. https://thuviensach.vn Thoạt tiên, tôi được giao nhiệm vụ theo dõi tập đoàn quân 9, hiện đang tác chiến trên hướng Xu-ô-mút-san-mi và về sau lại theo dõi thêm tập đoàn quân 14 trên hướng Pét-xa-mô. Như mọi người đều biết, cả hai hướng này đều là hướng phụ. Những sự kiện chủ yếu đang diễn ra trên eo đất Ca-rê-li-a và ở vùng hồ La-đô-ga. Vì công việc phải được tiến hành liên tục, nên chúng tôi chia thành hai kíp. Mỗi kíp làm việc suốt một ngày đêm. Chúng tôi giao ban lúc 19 giờ và lập tức đi ngủ ngay. Hồi ấy, chúng tôi không sợ cái từ “ngủ” nên cũng chẳng thay nó bằng cái từ “nghỉ” tế nhị hơn. Thường cả ngày hôm sau, chúng tôi học ở học viện rồi đến tối lại nhận nhiệm vụ trực ban suốt một ngày đêm tại Bộ tổng tham mưu. Công việc thật nặng nề nhưng chúng tôi chẳng hề ca thán: công tác hứng thú, và lại đang chiến tranh mà! Hồi ấy chúng tôi còn trẻ, đầy sinh lực và chúng tôi thấy mọi việc như vậy cũng chưa thấm vào đâu cả. Mùa đông năm 1940 rét buốt thịt, buốt xương. Băng đóng dày đặc. Lớp tuyết phủ dày đã gây nhiều hạn chế đối với hoạt động của bộ đội. Tập đoàn quân 9 và tập đoàn quân 14 rải quân khắp dọc đường và hành tiến chậm chạp, vì phải đánh lui các tiểu đoàn trượt tuyết Phần Lan tập kích vào phía sau lưng. Mặt trận chỉ còn liên tục ở vùng eo đất Ca-rê-li-a, nơi tập đoàn quân 7 và 13 đang tác chiến dưới quyền chỉ huy của K. A. Mê-rét-xcôp và V. Đ. Gren-đan. Phải nói thắng ra rằng: hồi này bộ đội chúng ta chưa thích ứng mấy với việc tiến hành chiến tranh trong những điều kiện của chiến trường Phần Lan. Rừng rú, ao hồ, không có đường sá và tuyết phủ là những chướng ngại nghiêm trọng đối với bộ đội. Đặc biệt, sư đoàn bộ binh 44 đã gặp rất nhiều khó khăn, vì mới từ U-crai-na đến thì bị vây hãm ngay ở Xu-ômút-san-mi. Chỉ huy sư đoàn này là đồng chí A. I. Vi-nô-grát-đốp. Theo chỉ thị của Xta-lin, L. D. Mê-khơ-li-xơ (D. Mê-khơ-li-xơ năm 1941 làm Chủ nhiệm Tổng cục chính trị, thứ trưởng Bộ dân ủy quốc phòng Liên Xô. – ND.) được phái đến tập đoàn quân 9 để xem xét tình hình và giúp đỡ đơn vị bị bao vây. Nhiều báo cáo của đồng chí thường được chuyển qua chỗ https://thuviensach.vn tôi và luôn luôn để lại trong tâm hồn một cái gì cay đắng: các báo cáo đều đen tối như màn đêm vậy. Sử dụng quyền hạn to lớn của mình, đồng chí ấy đã cách chức chỉ huy của hàng chục cán bộ, thay thế họ bằng những người gắn bó với mình. Đồng chí ấy yêu cầu xử bắn sư đoàn trưởng Vi-nô-grát đốp vì đã không chỉ huy được sư đoàn. Sau này, tôi có nhiều dịp gặp gỡ Mê khơ-li-xơ, và tôi dứt khoát tin rằng đồng chí ấy bao giờ cũng thiên về các biện pháp cực đoan. Chiến tranh Phần Lan kết thúc. Ngày 12 tháng Ba 1940, các học viên Học viện Bộ tổng tham mưu lại quay về với công việc thường ngày. Đến tháng Năm, bộ phận chủ yếu của ban chúng tôi lên đường đi Tơ-bi-li xi. Có một số cán bộ nữa, lấy ở những ban khác, được cử đến tăng cường cho chúng tôi. Cùng đi với chúng tôi có đại tá X. I. Gu-nhê-ép, trung tá G. V. I-va-nốp, các thiếu tá V. Đ. Út-kin và M. A. Cra-xcô-vét. Gần trước lúc lên đường, chúng tôi mới được biết rằng cả Tổng tham mưu trưởng lẫn Phó tổng tham mưu trưởng đều không thể đến tham dự được và những cuộc diễn tập này sẽ được tiến hành dưới quyền điều khiển của các đồng chí tư lệnh quân khu: đồng chí Đ. T. Cô-dơ-lốp ở quân khu Da-cáp-ca-dơ, đồng chí X G. Tơ-rô-phi-men-cô ở quân khu Trung Á. Song, sau khi chúng tôi đến Tơ bi-li-xi được một ngày thì trung tướng Cô-dơ-lốp được cấp tốc triệu tập về Mát-xcơ-va. Chúng tôi cảm thấy ở Mát-xcơ-va đang có chuyện gì hoàn toàn không bình thường. Thành ra thiếu tướng M. N. Sa-rô-khin phải lãnh đạo cuộc diễn tập và tôi được phân công làm tham mưu trưởng của ban chỉ đạo; trung tướng P. I. Ba tốp, phó tư lệnh quân khu, chỉ huy phương diện quân và thiếu tướng Ph. I. Tôn-bu-khin làm nhiệm vụ tham mưu trưởng phương diện quân ấy. Sau khi tổng kết cuộc diễn tập ở quân khu Da-cáp-ca-dơ, chúng tôi đi tàu thủy từ Ba-cu tới Cra-xnô-vốt-xcơ, rồi từ đó đi xe lửa đến Ma-rư. Thiếu tướng M. I. Ca-da-cốp, tham mưu trưởng quân khu Trung Á, đã đợi chúng tôi ở đấy. Chúng tôi được biết là tướng X. G. Tơ-rô-phi-men-cô, tư lệnh quân khu, đang bị ốm. Thành thử cuộc diễn tập ở đây do đồng chí M. N. Sa rô-khin điều khiển. https://thuviensach.vn Trong thời gian diễn tập, tôi được dịp cùng với đồng chí Sa-rô-khin và đại tá Tréc-nư-sê-vích trưởng ban tác chiến của cơ quan tham mưu quân khu Trung Á, đi dọc biên giới từ Xê-rác đến A-skha-bát và xa hơn nữa qua Ki dưn – A-tơ-rếch đến Ga-xan – Cu-li nhằm mục đích nghiên cứu chiến trường. Chúng tôi trở về Mát-xcơ-va, lòng thanh thản. Các cuộc diễn tập đầu được tiến hành tốt. Sáng ngày 21 tháng Sáu, đoàn xe lửa chở chúng tôi đến ga Ca-dan tại thủ đô. Trong ngày hôm ấy, chúng tôi trình bày và nộp các tài liệu. M. N. Sa-rô khin xin phép cho những người đã tham gia diễn tập được nghỉ hai ngày: chủ nhật – ngày 22 và thứ hai – ngày 23 tháng Sáu. Nhưng không ai được nghỉ cả. Đêm 21 rạng ngày 22 tháng Sáu đúng 2 giờ sáng, đồng chí liên lạc đến nhà riêng của tôi và truyền lệnh báo động. Nửa giờ sau, tôi đã có mặt ở Bộ tổng tham mưu. Chiến tranh đã bắt đầu.. Cái đêm nặng nề ấy đã xa cách chúng ta hàng chục năm rồi, nhưng hiện nay vẫn còn có nhiều ý kiến rất khác nhau trong việc đánh giá tình hình lúc đó của các Lực lượng vũ trang chúng ta. Một số người nói rằng, chúng ta hoàn toàn không sẵn sàng để đánh lui cuộc tiến công của quân địch, rằng quân đội của chúng ta được giáo dục theo tinh thần dễ dàng giành thắng lợi. Và, những ý kiến thuộc loại này tuy thường do những người không phải là quân nhân nêu ra, song lại thường được rào đón kín bằng đầy dẫy những thuật ngữ chuyên môn phức tạp. Thí dụ, họ đã khẳng định rằng: dường như vì hiểu không đúng về tính chất và nội dung của thời kỳ đầu chiến tranh nên chúng ta đã huấn luyện bộ đội không đúng theo các hoạt động chiến đấu trong chính thời kỳ này. Lối khẳng định đó mang tính cách táo bạo thì ít, mà mang tính cách ngu dốt thì nhiều. Bởi vì khái niệm “thời kỳ đầu chiến tranh” là một phạm trù chiến dịch – chiến lược, không hề có ảnh hưởng quan trọng là bao đối với việc huấn luyện cho người chiến binh, cho đại đội, trung đoàn và thậm chí cả sư đoàn nữa. https://thuviensach.vn Từ người chiến binh cho đến đại đội, trung đoàn và sư đoàn, nói chung đều hành động một cách giống nhau trong bất kể thời kỳ nào trong chiến tranh. Họ phải kiên quyết tiến công, ngoan cường phòng ngự và khôn khéo dùng mưu trí trong mọi trường hợp, bất kể cuộc chiến đấu xảy ra vào lúc nào: vào thời kỳ đầu hay thời kỳ cuối của cuộc chiến tranh. Trong các điều lệnh, không hề bao giờ thấy có một sự phân biệt nào về điểm này cả. Và, ngay hiện nay cũng không có những sự phân biệt ấy. Người ta lại thường bàn tán rằng, chúng ta đánh giá thấp nguy cơ chiến tranh với Đức. Để bảo vệ những ý kiến không đúng này, có lúc người ta đã đưa ra những lý lẽ thật nực cười về cái gọi là sự bố trí quân đội sai lầm trong các quân khu có nhiệm vụ yểm hộ và phòng vệ những biên giới phía tây. Tại sao lại sai lầm? Vì theo họ, những binh lực lớn thuộc biên chế các quân khu biên giới đã được bố trí không phải ở ngay biên giới, mà ở cách xa biên giới. Về vấn đề này, thực tiễn và lý luận từ lâu đã chứng minh rằng trong bất kỳ hình thức tác chiến nào, lực lượng chủ yếu cũng nhất thiết phải được bố trí thành nhiều tuyến trong tung thâm. Cần bố trí ở đâu nhiều lực lượng hơn, và nên bố trí các tuyến theo chiều sâu như thế nào là một vấn đề rất phức tạp. Vấn đề này tùy thuộc vào tình huống và tùy thuộc vào ý định của người chỉ huy. Có lẽ vì chưa hiểu hết những điều sơ đẳng trong công tác quân sự, nên có một số đồng chí tuyên bố rằng: cái nguyên tắc mọi người đều biết trong điều lệnh hồi trước chiến tranh của Quân đội Liên Xô về vai trò phụ thuộc của phòng ngự đối với tiến công là nguyên tắc không đúng. Những đồng chí ấy cần nhớ rằng: ngay hiện nay, nguyên tắc này cũng vẫn có hiệu lực như thường. Tóm lại, chúng tôi nghĩ rằng: trong nhiều trường hợp, những người đang bàn cãi về chiến tranh đã đi theo con đường không đúng, vì họ không chịu thực sự bỏ công nghiên cứu thực chất của vấn đề mà họ định phê phán. Rốt cuộc, khát vọng đáng khen của họ “muốn phân tích những nguyên nhân thất bại của chúng ta trong năm 1941” lại biến thành mặt đối lập và gây ra tình trạng lầm lẫn có hại. Những khái niệm và hiện tượng hoàn toàn không giống https://thuviensach.vn nhau lại bị đánh lộn phèo làm một, ví như: việc không quân sẵn sàng xuất kích chiến đấu, việc pháo binh sẵn sàng phát huy hỏa lực, việc bộ binh sẵn sàng đánh lui cuộc tiên công của quân địch đã bị đánh lộn phèo với việc đất nước và quân đội nói chung sẵn sàng tiến hành chiến tranh với một kẻ địch mạnh. Nhân đây tôi muốn phát biểu quan điểm của mình, tất nhiên không phải với kỳ vọng rằng các ý kiến của tôi đều đã hoàn hảo và độc đáo, mà chỉ nói theo đúng những sự kiện lịch sử mọi người đều biết, theo đúng những ý nghĩ lành mạnh và kinh nghiệm công tác trong Bộ tổng tham mưu. Đất nước chúng ta có đủ khả năng tiềm tàng để tiến hành chiến tranh chống lại một kẻ địch mạnh không? Đúng, có! Ngoài quân thù ra, ai có thể phủ nhận rằng: hồi đầu những năm bốn mươi, Liên Xô đã từ một nước lạc hậu về kinh tế trở thành một cường quốc xã hội chủ nghĩa thực sự hùng mạnh? Do kết quả của việc thực hiện những kế hoạch năm năm phát triển kinh tế quốc dân, đất nước chúng ta đã có mọi tiên đề vật chất – kỹ thuật cần thiết để đánh bại bất kỳ kẻ thù nào, và chiến tranh đã xác nhận điều đó. Chúng ta đã xây dựng được ngành luyện kim mạnh so với thời kỳ ấy, và đã đuổi sát nút Đức về mặt sản xuất thép và gang. Năm 1940, Liên Xô luyện được hơn 18 triệu tấn thép, còn Đức: quá 19 triệu tấn một ít; chúng ta sản xuất được khoảng 15 triệu tàn gang, và Đức: chỉ được có 14 triệu tấn. Đế chế thứ ba vượt chúng ta về sản xuất điện lực (bọn chúng sản xuất được khoảng 63 tỷ ki-lô-oát giờ, còn chúng ta: 48 tỷ), nhưng lại thua xa chúng ta về mặt khai thác dầu lửa. Ngành công nghiệp chế biến dầu lửa của chúng ta đã lớn mạnh, không có nó thì xe tăng và máy bay Liên Xô có lẽ sẽ trở thành vô dụng. Ta đã xây dựng được các ngành chế tạo cơ khí, chế tạo máy bay, máy kéo, thiết bị dụng cụ của mình. Nông nghiệp đã được căn bản tổ chức lại trên cơ sở tập thể hóa toàn bộ. Những thành tựu văn hóa của chế độ xô-viết thật là cực kỳ vĩ đại, nó cho phép chúng ta đào tạo được một đội ngũ cán bộ làm kinh ngạc toàn thế giới: đội ngũ các nhà bác học, các nhà chế tạo, các kỳ sư, kỹ thuật viên, công https://thuviensach.vn nhân và tất nhiên cả đội ngũ chiến sĩ – từ người chiến binh đến vị nguyên soái nữa. Trong những năm trước chiến tranh, công cuộc xây dựng một quân đội chính quy đông hàng triệu người đã được triển khai rất mạnh. Chỉ một quân đội như thế mới có khả năng đánh trả quân địch một cách đích đáng. Đến giữa năm 1941, chúng ta đã có hơn 5 triệu quân. Đồng thời, quân đội đã được trang bị lại, cả hải quân và không quân cũng vậy. Toàn thể các Lực lượng vũ trang Liên Xô đã được xây dựng theo những yêu cầu của cuộc chiến tranh hiện đại cả về mặt tổ chức lẫn về mặt kỹ thuật. Đặc biệt là bộ đội xe tăng của chúng ta đã ngày càng thêm mạnh. Có thể khẳng định điều đó, dù chỉ nêu lên rằng: trong năm 1940, chúng ta đã xây dựng được 9 quân đoàn cơ giới. Trong tháng Hai – tháng Ba 1941, ta đã bắt đầu thành lập thêm nhiều quân đoàn cơ giới mới nữa (mỗi quân đoàn có 2 sư đoàn xe tăng và 1 sư đoàn mô tô). Nhịp độ sản xuất xe tăng tăng lên. Trong năm 1941, công nghiệp đã có thể cung cấp cho chúng ta 5.500 chiếc. Tuy nhiên, lúc đầu chiến tranh, chúng ta còn kém địch khá nhiều về số lượng xe tăng hiện đại Chúng ta chưa kịp hoàn thành việc đổi mới trang bị kỹ thuật cho bộ đội, chưa có nhiều xe tăng có uy lực mạnh loại KV và T-34 để bổ sung đầy đủ cho những quân đoàn cơ giới đã thành lập từ trước và những quân đoàn cơ giới đang thành lập, nhất là ở những quân khu biên giới quan trọng: quân khu Pri-ban-tích, Đặc khu phía Tây và Đặc khu Ki-ép, quân khu Ô-đét-xa. Những quân khu này đã phải chịu đòn đột kích chủ yếu của nước Đức phát xít, nhưng lại không có nhiều xe tăng hiện đại. Những kiểu xe tăng cũ không thể có ảnh hưởng quyết định tới quá trình tác chiến sắp tới, đã thế lại không có đủ phần nửa số lượng định trong biên chế. Điều không may của chúng ta là bộ đội có ít xe tăng loại KV và T-34. Nhưng, nếu nói về những khả năng của Liên Xô trong việc phát triển bộ đội xe tăng thì chúng ta có đủ những khả năng ấy để vượt hơn địch trong quá trình Chiến tranh giữ nước vĩ đại. https://thuviensach.vn Có thể nói rằng bắt đầu từ năm 1939, Liên Xô đã áp dụng nhiều biện pháp khẩn cấp nhằm củng cố cơ sở sản xuất của ngành công nghiệp hàng không, mở rộng những cơ quan thiết kế để chế tạo các loại máy bay chiến đấu mới và tổ chức việc sản xuất hàng loạt các loại máy bay đó. Trong chừng mực nào đày, tình hình không quân của chúng ta hồi gần xảy ra chiến tranh cũng giống như tình hình xe tăng vậy. Công nghiệp cung cấp cho chúng ta một số lớn máy bay, nhưng về mặt tính năng chiến thuật – kỹ thuật, những máy bay này phần thì đã lỗi thời, phần thì không đáp ứng được các đòi hỏi của chiến tranh. Chúng ta đã ham chuộng quá đáng các máy bay ném bom bay êm, nhưng có tầm bay xa không đủ mức cần thiết và về thực chất, không có sức tự vệ chống lại máy bay tiêm kích. Vì đã có cái chủ yếu (nền công nghiệp hàng không khá hoàn hảo so với thời kỳ bấy giờ) nên Nhà nước xô-viết cần đổi mới cơ số máy bay trong một thời hạn ngắn. Nhưng điều không may lại vẫn là: chúng ta không có đủ thời gian, mặc dầu đã đưa nhịp độ sản xuất lên rất cao. Năm 1940, ta chỉ mới chế tạo được có 64 máy bay tiêm kích loại I-ắc- 1 và 20 máy bay tiêm kích loại Mích-3, vẻn vẹn có 2 máy bay ném bom bổ nhào Pe-2. Trong nửa đầu năm 1941, chúng ta chế tạo được: 1946 máy bay tiêm kích hiện đại nhất loại I-ắc 1, Mích-3, LAGG-3, 458 máy bay ném bom Pe-2, 249 máy bay cường kích IL-2, tổng cộng hơn 2.650 chiếc. Tháng Bảy 1940, Ban chấp hành trung ương Đảng và Hội đồng bộ trưởng dân ủy Liên Xô đã thông qua một quyết định quan trọng “Về việc cải tổ lực lượng không quân của Hồng quân”. Quyết định này xác định kế hoạch trang bị lại các đơn vị không quân, thành lập những trung đoàn không quân mới, thể thức huấn luyện các phi công điều khiển kỹ thuật mới. Không nghi ngờ gì nữa, văn kiện này đã đẩy nhanh công cuộc chuẩn bị cho các Lực lượng không quân đi vào chiến tranh. Từ lâu, trước lúc có chiến tranh, đất nước xô-viềt đã có quân đổ bộ đường không, đây là loại quân chủng mới, chưa có trong quân đội của một nước nào khác trên thế giới bấy giờ. Những thành tựu của đất nước chúng ta trong lĩnh vực này đã được biểu dương trong các cuộc thao diễn ở Ki-ép năm https://thuviensach.vn 1935, rồi ở Bê-lô-ru-xi-a và đã làm cho các quan sát viên nước ngoài sửng sốt không ít. Đến năm 1940, số lượng quân đổ bộ đường không đã tăng lên gấp đôi. Hải quân cũng đã tiến lên được một bước lớn. Trong vòng hai kế hoạch 5 năm, những xí nghiệp đóng tàu của chúng ta đã đóng hơn 500 chiến hạm các loại. Đội ngũ chiến đấu của Hải quân đã phát triển đặc biệt nhanh lúc gần xảy ra chiến tranh. Khi nước Đức Hít-le tiến công chúng ta, các Lực lượng hải quân đã có 3 thiết giáp hạm, 7 tuần dương hạm, 54 khu trục hạm và lãnh hạm, 212 tàu ngầm, 287 tàu phóng lôi và hơn 2.500 máy bay. Chỉ hạm đội thành lập ở phía bắc từ ngày 25 tháng Sáu năm 1933 đã được cải tổ lại thành Hạm đội Bắc trước ngày 11 tháng Năm 1937. Do kết quả của việc đẩy nhanh công việc đóng tàu, nên đến lúc bắt đầu cuộc Chiến tranh giữ nước vĩ đại, Hạm đội Bắc – hạm đội trẻ nhất trong số các hạm đội của chúng ta – đã có một đoàn tàu chiến hùng hậu và đã tiếp tục phát triển vững chắc lực lượng của mình. Những hạm đội có từ lâu của chúng ta, đặc biệt là Hạm đội Ban-tích Cờ đỏ, cũng được hoàn thiện và phát triển. Hạm đội Ban-tích đã có nhiều căn cứ mới: Tan-lin, Khan-cô và những căn cứ khác, mỗi căn cứ đều đã đóng vai trò tích cực của mình trong quá trình đấu tranh vũ trang trên chiến trường mặt biển này. Các Lực lượng vũ trang Liên Xô dựa được vào nền khoa học quân sự tiên tiến. Lý luận về chiến dịch có chiều sâu, sử dụng một số lớn xe tăng, máy bay, pháo binh, quân đổ bộ đường không, đã được nghiên cứu ở nước ta trước các nước khác. Ngay lúc bắt đầu những năm 30, ta đã có cơ sở của lý luận này. Và học thuyết quân sự của chúng ta cũng là một học thuyết tiên tiến, nhằm bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa và quy định việc tiến hành chiến tranh với những mục đích quyết định, bằng mọi nỗ lực thống nhất của toàn thể các quân chủng và binh chủng. Vai trò của các quân chủng, binh chủng và những nguyên tắc sử dụng tác chiến những quân chủng, binh chủng đó đã được quy định một cách đúng đắn về cơ bản. https://thuviensach.vn Thật vậy, trong quá trình Chiến tranh giữ nước vĩ đại, có một số điểm nào đó phải được chuẩn xác lại, có một số điểm thì phải bỏ đi: thực tiễn luôn luôn bổ sung cho lý luận. Nhưng, nói chung, học thuyết quân sự và khoa học quân sự của chúng ta vẫn bền vững và làm cơ sở tốt cho việc đào tạo một đội ngũ cán bộ quân sự có nghệ thuật hơn hẳn các tướng lĩnh và bọn sĩ quan phát-xít Đức. Tất nhiên, điều đáng tiếc cho quân đội và đất nước chúng ta nói chung là: trước lúc chiến tranh, chúng ta đã bị mất nhiều cán bộ chỉ huy quân sự đầy kinh nghiệm. Lớp cán bộ trẻ đã gặp khó khăn, đã tích lũy được những kinh nghiệm cần thiết trong quá trình chiến đấu và thường phải trả giá khá đắt để có được những kinh nghiệm đó. Nhưng dầu thế nào chăng nữa, rốt cuộc lớp cán bộ trẻ cũng đã học được cách đánh bại quân thù và thắng lợi đã thuộc về chúng ta. Cuối cùng, còn một vấn đề nữa thường được đặt ra cho chúng ta – những quân nhân, nhưng không hiểu tại sao chúng ta cứ hay lảng tránh, không chịu giải đáp: chúng ta có biết khả năng Đức sẽ tiến công vào Liên Xô trong năm 1941 hay không và trên thực tế chúng ta có làm gì để đánh lui cuộc tiến công ấy hay không? Vâng, chúng ta có biết! Đúng! Chúng ta có làm! Hiệp ước không tiến công lẫn nhau, ký kết năm 1939 theo đề nghị của Đức, không làm cho chúng ta có ảo tưởng. Rõ ràng đó chỉ là kế hoãn binh và rồi sớm muộn, nước Đức phát-xít được các giới đế quốc ở các cường quốc phương Tây cổ vũ, sẽ xông về phía Đông. Vì thế cho nên Đảng cộng sản và Chính phủ Liên Xô đã tiến hành những biện pháp kiên quyết để tăng cường khả năng phòng thủ của đất nước. Chúng ta hãy bắt đầu từ kế hoạch tác chiến. Đó là kế hoạch tập trung và triển khai các Lực lượng vũ trang trong trường hợp xảy ra chiến tranh. Các đồng chí trong Bộ tổng tham mưu thường gọi kế hoạch này là kế hoạch đẩy lùi sự xâm lược, ở đây chính nước Đức Hỉt-le đã được chỉ rõ rất có thể là kẻ thù chủ yếu. Chúng ta cũng cho rằng đứng về phía Đức chống Liên Xô còn có Phần Lan, Ru-ma-ni, Hung-ga-ri và I-ta-li-a. Dưới sự chỉ đạo của đồng chí B. M. Sa-pô-sni-cốp, trực tiếp tham gia vạch kế hoạch có các đồng chí https://thuviensach.vn N. Ph. Va-tu-tin, A. M. Va-xi-lép-xki, V. Đ. I-va-nốp, A. Ph. A-ni-xốp và sau này có thêm cả đồng chí Gh. C. Ma-lan-đin nữa. Ngày 5 tháng Mười 1940, kế hoạch được bộ trưởng dân ủy X. C. Ti-mô sen-cô và đồng chí Tổng tham mưu trưởng mới là K. A. Mê-rét-xcốp trình lên đồng chí I. V. Xta-lin. Kế hoạch thấy trước rằng ngay từ ngày đầu của cuộc chiến tranh sắp tới, hoạt động tác chiến của tất cả các quân chủng trên bộ, trên biển và trên không sẽ mang tính chất vô cùng gay go và phức tạp. Kế hoạch cũng dự tính là cuộc tấn công của các binh đoàn xe tăng và bộ binh của địch sẽ đi đôi với những trận oanh tạc của không quân vào các đơn vị bộ đội Liên Xô và các cơ sở hậu cần có tầm quan trọng to lớn về quân sự. Kế hoạch xuất phát từ chỗ quân đội Liên Xô hoàn toàn được chuẩn bị sẵn sàng đánh lui kẻ địch và có thể bẻ gãy những đợt công kích của chúng bằng lực lượng và phương tiện của các quân khu biên giới trên vùng biên cương. Tiếp nữa, kế hoạch còn dự tính cuộc tấn công quyết định của ta, trong đó có sự tham gia của các đơn vi bộ đội được điều từ sâu trong nội địa. Mọi bộ phận cấu thành của kế hoạch đều gắn bó chặt chẽ với nhau và với hoạt động của nền kinh tế quốc dân, của giao thông vận tải, thông tin liên lạc. Tiếp đó, trên cơ sở kế hoạch của Bộ tổng tham mưu, chúng ta đã xây dựng các phương án triển khai bộ đội các quân khu. Như vậy, kế hoạch tác chiến đã xác định rõ tính chất của cuộc chiến tranh có thể xảy ra, đã giải quyết đúng đắn vấn đề kẻ địch là ai và hướng hoạt động của chúng ở chỗ nào. Dựa vào dẫn chứng của đồng chí K. A. Mê-rét-xcốp, đồng chí I. V. Xta lin đã bày tỏ ý kiến cho rằng nước Đức không tập trung sức cố gắng chủ yếu của nó ở khu vực phía Tây như đã ghi nhận trong kế hoạch, mà là ở khu vực phía Tây – Nam để trước hết chiếm những khu công nghiệp, những vùng nông nghiệp và nguyên liệu giàu có nhất Liên Xô. Đồng chí bộ trưởng Bộ dân ủy quốc phòng vừa ở khu vực phía Tây – Nam về chắc cũng tán thành quan điểm đó. Dù sao đi nữa thì cả đồng chí lẫn Bộ tổng tham mưu đều không phản đối kết luận đó của đồng chí Xta-lin. https://thuviensach.vn Bộ tổng tham mưu được lệnh sửa đổi lại kế hoạch. Sỏ dĩ phải làm như vậy là vì cụm quân chủ yếu của quân đội Liên Xô sẽ không tập trung ở khu vực phía Tây như đã dự tính trước đây nữa, mà là ở khu vực phía Tây – Nam. Như các sự kiện của cuộc Chiến tranh giữ nước vĩ đại đã cho thấy, dự đoán đó là sai lầm. Song dù sao Hít-le cũng vẫn giáng đòn chủ yếu ở khu vực phía Tây và bộ chỉ huy Liên Xô phải sửa lại dự tính sai lầm đã mắc phải và tập trung lực lượng chủ yếu ở khu vực phía Tây, tức Xmô-len-xcơ – Mát xcơ-va. Việc đó đã gây nên một tình trạng rối loạn nhất định vì một số đơn vị bộ đội đã đổ bộ không đúng nơi mà sau này họ có nhiệm vụ chiến đấu ở đó, và làm mất đi một số thời gian quý giá. Tiếp theo, cần nhắc lại rằng ngay trước lúc bắt đầu chiến tranh, chúng ta đã hết sức bí mật điều động quân bổ sung đến những quân khu biên giới. Năm tập đoàn quân từ phía sâu trong đất nước đã được điều ra phía Tây: tập đoàn quân 22 dưới quyền chỉ huy của tướng Ph. A. Éc-sa-cốp, tập đoàn quân 20 của tướng Ph. N. Rê-me-dốp, tập đoàn quân 21 của tướng V. Ph. Ghê-ra xi-men-cô, tập đoàn quân 19 của tướng I. X. Cô-nép, và tập đoàn quân 16 của tướng M. Ph. Lu-kin. Tất cả có 28 sư đoàn được điều động. Binh đoàn chiến dịch được điều từ quân khu Mát-xcơ-va đến Vin-ni-txa, sau này trở thành ban chỉ huy mặt trận phía Nam. Bộ dân ủy Hải quân đã hạ lệnh tăng cường trinh sát và cảnh giới trên các hạm đội, cho chuyển một phần lực lượng của Hạm đội Ban-tích Cờ đỏ từ Li-ba-va và Tan-lin đến các vị trí an toàn hơn. Và ngay trước lúc chiến tranh, Hạm đội Ban-tích, Hạm đội Bắc và Hạm đội Biển Đen đã được lệnh tăng cường sẵn sàng chiến đấu. Làm sao lại có thể quên được tất cả những chuyện ấy? Làm sao lại có thể bỏ qua không tính đến toàn bộ công tác to lớn mà đảng và chính phủ đã tiến hành trước lúc chiến tranh, nhằm chuẩn bị cho đất nước và quân đội sẵn sàng đánh trả quân thù? Còn vì thiếu thời gian mà chúng ta không giải quyết được hoàn toàn đầy đủ các nhiệm vụ được đặt ra cho mình, thì đó lại là một vấn đề khác. Chẳng hạn như nhiệm vụ thành lập các quân https://thuviensach.vn đoàn cơ giới và các trung đoàn không quân mới, nhiệm vụ trang bị cho các khu vực bố phòng ở các vùng ven biên giới mới v.v.. Như đã từng nói tới, đến tháng Sáu 1941, đất nước chưa có khả năng trang bị đầy đủ vũ khí và phương tiện kỹ thuật mới cho bộ đội, vì vậy không phải tất cả các sư đoàn Liên Xô đều đã được bổ sung đầy đủ và nhiều sư đoàn còn thiếu những trang bị đó, thiếu xe quân sự, phương tiện vận tải, phương tiện thông tin liên lạc. Thêm vào đó, tính năng của các vũ khí và thiết bị kỹ thuật quân sự cũ lại lạc hậu so với những đòi hỏi của chiến tranh. Cũng cần chú ý tới một điều là từ lâu kẻ thù đã chuyển toàn bộ nền kinh tế của chúng vào quỹ đạo chiến tranh. Chúng sử dụng toàn bộ tiềm lực công nghiệp – quân sự hầu như của cả Tây Âu và về mặt này, đã giành được ưu thế đáng kể so với đất nước xô-viết. Quân đội của chúng đã được động viên toàn bộ và sẵn sàng hành động. Vì vậy, tỷ lệ vũ khí mới và thiết bị kỹ thuật mới cũng như trình độ cơ giới hoá của quân Đức cao hơn của chúng ta. Cuối cùng, cần phải nói rằng nước Đức phát-xít đã lợi dụng được yếu tố bất ngờ. Kẻ xâm lược ấy đã tấn công Liên Xô sau khi đã phá mọi kỷ lục về sự phản trắc. Tình thế lại càng trở nên phức tạp hơn, do chỗ không kịp thời ban bố lệnh hoàn toàn sẵn sàng chiến đấu, thống nhất cho toàn thể các Lực lượng vũ trang. Vì thế nên bộ đội (trừ hải quân và các binh đoàn thuộc quân khu Ô-đét-xa) không kịp chiếm lĩnh các trận địa phòng thủ đã dự kiến trong kế hoạch, không kịp đổi sân bay, đưa máy bay rời khỏi trường bay, thực hiện những biện pháp cần thiết khác trong hoàn cảnh đó. Chúng ta cũng chớ quên những sai lầm trong việc xác định phương thức hoạt động và lực lượng đột kích ban đầu của kẻ địch. Bộ tư lệnh tối cao Liên Xô cho rằng kẻ địch sẽ không lập tức dốc toàn bộ lực lượng trên khắp mặt trận Xô – Đức và điều đó cho phép chúng ta kiềm chế chúng khi sử dụng cái gọi là quân yểm trợ. Song chiến tranh lại không tiến triển như vậy: bọn xâm lược Hít-le đã tung ra các binh đoàn xung kích trên suốt độ dài biên giới phía Tây nước ta. Chúng ta không thể đẩy lùi cuộc tấn công đó bằng những lực lượng đóng ở vùng biên giới vốn chưa hoàn toàn sẵn sàng hành động nhanh chóng. https://thuviensach.vn Những dự tính sai lầm và những sơ suất trong việc chuẩn bị cho bộ đội sẵn sàng đánh lui đợt tấn công đầu tiên của bọn xâm lược phát-xít Đức, rõ ràng đã khiến cho tình hình của ta thêm gay go hơn khi bước vào cuộc đọ sức với bộ máy quân phiệt khổng lồ của nước Đức Hít-le có chỗ dựa là các nguồn dự trữ kinh tế và quân sự của nhiều nước châu Âu. Nhưng dù có như vậy đi nữa, quân đội phát-xít cũng đã lập tức bắt đầu phải chịu nhiều tổn thất to lớn và chỉ nửa năm sau, các quân đoàn và sư đoàn tinh nhuệ của chúng đã bị đánh tan tác ở gần Mát-xcơ-va. Từ đây bắt đầu một bước ngoặt cơ bản trong quá trình chiến tranh. Những bài học lịch sử là như thế đó và ta phải luôn luôn nhớ đến. https://thuviensach.vn 2. Những ngày buồn phiền và hy vọng Tại Bộ tổng tham mưu – guồng máy chạy đều – Những trợ lý tác chiến không phạm lỗi mà gặp tai vạ. – Mặt trận hướng Tây-nam. – Những cuộc tập kích đầu tiên bằng không quân vào Mát-xcơ-va. – Cục tác chiến rời vào đường ngầm. – Một trong những tháng cực kỳ khó khăn trong chiến tranh. – Cống hiến của Vi-a-dơ-ma và Tu-la vào công cuộc phòng vệ thủ đô. – Cuộc duyệt binh tháng Mười truyền thống. – Tổng kết nửa năm đầu chiến tranh. – Tôi gặp nguyên soái B. M. Sa-pô-sni-cốp. Từ những phút đấu của chiến tranh, Bộ tổng tham mưu làm việc rất khẩn trương, dù có lo âu. Tất cả chúng tôi đều tin rằng, việc Hít-le mưu toan dựa vào yếu tố bất ngờ chỉ có thể đem lại cho hắn những thắng lợi quân sự tạm thời mà thôi. Từ các đồng chí phụ trách đến các đồng chí dưới quyền đều hành động một cách tin tưởng như thường lệ. Các đồng chí trong ban Tây bắc, ban miền Tây và ban Tây-nam đang truyền đạt mệnh lệnh cho các đơn vị, liên lạc qua máy điện báo Bô-đô với cơ quan tham mưu các quân khu, lúc này đã trở thành các phương diện quân. Các ban khác vẫn cố chăm lo mọi công việc hàng ngày mà chiến tranh đang đẩy lùi xuống hàng thứ hai. Số người ở đây cũng bớt đi: một số sĩ quan đã được điều đến giúp sức cho các bộ phận có công tác khẩn trương. Các sự kiện tiên triển nhanh như chốp. Máy bay địch hung hãn tiến công bộ đội ta. Và, ở những nơi tiếp giáp giữa các phương diện quân, chúng đang tập trung sức cố gắng của các tập đoàn xe tăng mạnh. Phương diện quân Tây-bắc báo cáo về tình hình cực kỳ gay go của tập đoàn quân 11 bên cánh trái do tướng V. I. Mô-rô-dôp chỉ huy và của tập đoàn quân 8 do P. P. Xô ben-nhi-côp chỉ huy. Đứng trước nguy cơ bị bao vây, tập đoàn quân 8 đã buộc phải rút về Ri-ga. Cả tập đoàn quân 4 của A. A. Cô-rốp-côp đang phòng ngự bên sườn trái của phương diện quân Tây cũng không nhẹ gánh hơn. Tập đoàn quân này, phải chịu gánh đòn chủ yếu của tập đoàn xe tăng địch, đã bị đánh tan nhưng vẫn tiếp tục kháng cự, tuy không có chính diện liên tục. Ở mặt trận Tây Nam đang diễn ra trận đánh ác liệt tại vùng Pê-rê-mư-slơ, nhưng Pê-rê-mư- https://thuviensach.vn slơ vẫn đứng vững. Các sư đoàn Đức tập trung ở Phần Lan và Ru-ma-ni hãy còn ở tuyến xuất phát. Liên lạc với các phương diện quân, nhất là với phương diện quân Tây, gặp nhiều khó khăn, đường dây không ổn định. Vì đường dây bị phá hoại luôn, nên không phải lúc nào chúng tôi cũng nắm được tình hình với mọi chi tiết cần thiết. Cơ quan tham mưu các phương diện quân cũng than phiền về tình trạng thông tin liên lạc với các đơn vị của họ không được thông suốt. Vì vậy, ngay nếu như chúng tôi có bắt liên lạc được với họ thì cũng vẫn không được biết khá đầy đủ về tình hình các đơn vị. Công tác bận rộn đã lôi cuốn tất cả mọi người, chẳng trừ ai, nên chúng tôi không nhận thấy ngày đầu tiên chiến tranh đã trôi qua như thế nào nữa. Trên các tấm bản đồ xuất hiện nhiều mũi tên xanh chỉ hướng hoạt động của các tập đoàn quân xung kích của địch. Ngày 23 tháng Sáu, mọi người được biết Hội đồng bộ trưởng dân ủy và Ban chấp hành trung ương Đảng đã thông qua quyết nghị thành lập Đại bản doanh Bộ tổng tư lệnh các Lực lượng vũ trang Liên Xô – cơ quan cao nhất lãnh đạo tất cả các hoạt động của quân đội và hải quân. Tham gia Đại bản doanh có các đồng chí: bộ trưởng Bộ dân ủy quốc phòng X C. Ti-mô-sen-cô (chủ tịch), tổng tham mưu trưởng Gh. C. Giu-cốp, I. V. Xta-lin, V. M. Mô lô-tốp, C. E. Vô-rô-si-lốp, X. M. Bu-đi-on-nưi và bộ trưởng Bộ dân ủy Hải quân N. Gh. Cu-dơ-nét-xốp. Trực thuộc Đại bản doanh có hệ thống các cố vấn thường trực gồm các đồng chí B. M. Sa-pô-sni-cốp, K. A. Mê-rét-xcốp, N. Ph. Va-tu-tin, N. N. Vô-rô-nôp, A. I. Mi-côi-an, N. A. Vô-dơ-nê-xen-xki, A. A. Giơ-đa-nốp và nhiều đồng chí khác. Bộ tổng tham mưu trở thành cơ quan công tác của Đại bản doanh, mặc dù không có chỉ thị chính thức nào về việc này cả. Các cán bộ trong Cục tác chiến cũng được bố trí theo cách mới. Giờ đây, hầu như tất cả chúng tôi đều thực tế làm việc theo các hướng mặt trận: hướng Tây, hướng Tây – Nam, hướng Tây – Bắc. Để tiện quan hệ với nhau, chúng tôi rời sang làm việc trong phòng họp. Bàn làm việc kê dọc theo tường. Điện báo ở cạnh bên. Văn phòng của đồng chí bộ trưởng Bộ dân ủy https://thuviensach.vn quốc phòng và Tổng tham mưu trưởng cũng ở gần ngay đây. Các nhân viên đánh máy cũng làm việc với chúng tôi trong một phòng. Chật chội, ồn ào, nhưng mọi người đều tập trung tư tưởng vào công việc của mình. Các đồng chí tư lệnh pháo binh N. N. Vô-rô-nôp, phó tư lệnh bộ đội quân khu Mát-xcơ-va phụ trách về phòng không M. X. Grô-ma-đin, chủ nhiệm Tổng cục pháo binh N. Đ. I-a-cô-vlép, chủ nhiệm Cục thông tin liên lạc N. I. Ga-pít, chủ nhiệm Cục giao thông vận tải quân sự N. I. Tơ-ru-bét-xcôi thường có mặt trong Bộ tổng tham mưu. Chúng tôi, những trợ lý tác chiến, phải duy trì quan hệ với cơ quan của các đồng chí ấy, nhất là với cơ quan giao thông vận tải quân sự, vì việc chuyển quân từ các quân khu nội địa ra tiền tuyến cần được kiểm tra chặt chẽ. Các thê đội liên tục tiến ra phía Tây và Tây – Nam. Chúng tôi khi người này lúc người khác, được phái đến những trạm điều chỉnh. Sự phức tạp và hay thay đổi của tình hình thường buộc phải đình chỉ việc điều chỉnh và điều các thê đội sang một trạm nào khác. Đã có trường hợp bộ tư lệnh và cơ quan tham mưu sư đoàn được chuyển đến một nơi, còn các trung đoàn lại chuyển đến chỗ khác, thậm chí đến nhiều chỗ khác cách nhau khá xa. Nhiều mệnh lệnh và chỉ thị gửi cho các đơn vị đôi khi trở nên lỗi thời vì không kịp tói tay người nhận. Cán bộ tác chiến có trách nhiệm phải theo dõi toàn bộ những sự việc ấy và kịp thời tiến hành những biện pháp cần thiết. Chúng tôi ghi tình huống lên bản đồ, truyền đạt những chỉ thị bổ sung đến các đơn vị, nhận tin mới, viết thông báo và báo cáo. Các sĩ quan, do đại tá V. V. Cu-ra-xôp đứng đầu tổng hợp mọi tài liệu đó và chuẩn bị báo cáo lên Đại bản doanh. Thường hay có những chuyến đi công tác xuống các tập đoàn quân đang tác chiến, chủ yếu là để xác định tiền duyên phòng ngự thực sự của bộ đội chúng ta, xác định những vùng dân cư nào đã bị quân địch chiếm đóng. Trong những trường hợp ấy, các cán bộ tác chiến đi công tác thường dùng máy bay XB tới khu vực đã định. Những chuyến bay đó thường bay về mặt trận phía Tây nhiều hơn cả. Tình hình ở đấy ngày càng phức tạp, mà thông tin liên lạc lại không ổn định. https://thuviensach.vn Ngày 28 tháng Sáu, Min-xcơ thất thủ. Mười một sư đoàn của chúng ta đang ở quá phía Tây thành phố này buộc phải tiếp tục chiến đấu ở phía sau quân địch. Vấn đề này Bộ tổng tham mưu không được biết ngay. Về sau cũng mới biết cuộc chiến đấu anh dũng kéo dài gần tháng trời của đội trú phòng pháo đài Brét bị địch bao vây. Những ngày đầu chiến tranh đã cho chúng tôi thấy cơ cấu tổ chức của nhiều khâu thuộc Bộ tổng tham mưu còn chưa thật hoàn chỉnh. Không phải tất cả những gì khá tốt trong thời bình đều phù hợp với lúc này. Những khâu đó đã được chấn chỉnh lại trong quá trình công tác. Tôi đã nói rằng lúc mới bắt đầu tác chiến, chúng tôi đã đứng trước sự cần thiết phải rút bớt cán bộ ở các ban khác để tăng cường cho ban Tây – Bắc, ban miền Tây và ban Tây – Nam như thế nào. Về sau, chúng tôi đã thấy rõ rằng hệ thống các ban nói chung phải được bãi bỏ. Hệ thống này hình như chỉ đáp ứng được nhiệm vụ của nó khi còn chưa triển khai một số phương diện quân trên từng hướng chiến lược. Từ giờ mới thấy rõ rằng cơ cấu tổ chức cũ dứt khoát không còn phù hợp với thực tế nữa. Điều đó đòi hỏi phải thành lập các tổ trợ lý riêng, do một số tổ trưởng giàu kinh nghiệm phụ trách, để mỗi tổ theo dõi một phương diện quân. Làm việc như vậy tốt hơn, và trong tháng Tám năm 1941, các ban đã giải thể. Lại còn những chuyện phức tạp khác. Một hôm, chúng tôi được biết là ở phương diện quân Tây, tư lệnh Đ. G. Páp-lốp, tham mưu trưởng V. E. Cli map-xkích và trưởng ban tác chiến – thiếu tướng I. I. Xê-mi-ô-nốp – đã bị cách chức vì không chỉ huy được bộ đội. Sau đó, ở cơ quan chúng tôi cũng bắt đầu sắp xếp lại cán bộ. Gh. C. Ma-lan-đin được bổ nhiệm thay V. E. Cli mốp-xkích làm tham mưu trưởng phương diện quân Tây. Tổng tham mưu trong Gh. C. Giu-cốp được bổ nhiệm làm tư lệnh phương diện quân dự bị. Nguyên soái B. M. Sa-pô-sni-cốp lại trở về Bộ tổng tham mưu. V. M. Dơ-lô bin được đề bạt làm cục trưởng Cục tác chiến. Ít lâu sau, Ph. E. Bô-cốp, một cán bộ chính trị giàu kinh nghiệm, thay X. C. Cô-dép-nhi-cốp. làm chính ủy Bộ tổng tham mưu. https://thuviensach.vn Rõ ràng là tất cả những sự thay đổi và điều động các cán bộ chỉ huy quân sự này làm cho đầu óc chúng tôi căng thẳng và đôi khi gây nên ý thức phản ứng trong nội bộ. Thêm vào đó do ảnh hưởng của những thất bại tạm thời của chúng ta ngoài mặt trận, một số đồng chí lại mang nặng tính đa nghi quá đáng. Trong một chừng mực nào đó, hiện tượng không lành mạnh ấy đã lan tới cả Bộ tổng tham mưu. Có lần, một trong số những cán bộ chỉ huy mới được điều về bộ, trong khi xem xét công tác nghiên cứu bản đồ của đại tá A. A. Grư-dơ-lốp, đã gán cho đồng chí này tội thổi phồng sức mạnh của địch. May thay, tổ chức đảng của chúng tôi đã có thái độ khá chín chắn và đã bác cái lối đoán chừng vô lý đó. Trong vấn đề này, đồng chí bí thư chi bộ mới được bầu – đại tá M. N. Bê-rê din – đã đóng một vai trò quan trọng. Là người thông minh, dũng cảm và là một trợ lý giàu kinh nghiệm nhất, đồng chí biết đoàn kết các đảng viên cộng sản để giải quyết những nhiệm vụ chủ yếu. Không phải lúc nào chúng tôi cũng nắm được những tin tức chi tiết về tình hình bộ đội ta. Đó không phải là lỗi lầm mà là tai vạ của chúng tôi. Vả lại, tin tức về quân địch cũng không phải là dễ nắm. Không dùng mẹo thì không được! Tôi nhớ có lần chúng tôi không làm sao nằm được tình hình hai bên trong một khu vực ngoài mặt trận phía Tây. Đường dây liên lạc bị đứt. Lúc ấy, một đồng chí cán bộ trợ lý nào đó đã quyết định gọi điện thoại tới một hội đồng Xô viết xã ở khu vực ấy. Đồng chí chủ tịch hội đồng nói chuyện với chúng tôi. Chúng tôi hỏi: trong làng đồng chí có bộ đội ta đóng không? Đồng chí đó trả lời không có. Thế bọn Đức? Té ra, bọn Đức cũng không có, nhưng chúng đang đóng ở những làng lân cận, – đồng chí chủ tịch kể tên những làng ấy. Nhờ vậy, trên bản đồ tác chiến mới có được tình hình thật chính xác của hai bên trong khu vực này như sau này đã xác nhận. Sau đây, mỗi khi gặp khó khăn, chúng tôi đều áp dụng phương pháp chuẩn xác tình hình như vậy. Trong những trường hợp cần thiết, chúng tôi đã hỏi các đảng ủy huyện, ủy ban hành chính huyện, hội đồng Xô-viết xã, và thường được họ cho biết những tin tức cần thiết. https://thuviensach.vn Nhớ lại những tháng đầu chiến tranh, tôi không thể không nói đến việc chúng tôi đã nhiều lần cố gắng tìm cách xin ra đơn vị chiến đấu. Dựa trên cơ sở những tình cảm cao đẹp nhất, nguyện vọng này tự nó là rất cao quý. Nhưng cũng phải có ai làm việc ở Bộ tổng tham mưu chứ. Trong vấn đề này, tổ chức đảng đã phải dùng toàn bộ sức mạnh uy tín của mình để tác động đến mọi người: thuyết phục, giải thích, chứng minh. Nhưng dẫu sao, người nào kiên tâm hơn thì đôi khi cũng được toại nguyện. Như trường hợp của A. A. Grê-xcô chẳng hạn. Đồng chí làm việc cùng với chúng tôi vỏn vẹn được khoảng hai tuần lễ. Đồng chí đã trực tiếp trình bày yêu cầu của mình với Tổng tham mưu trưởng và được bổ nhiệm làm tư lệnh sư đoàn kỵ binh 34. Chính đồng chí đã thành lập sư đoàn ấy và sau đó đưa sư đoàn ra tiền tuyến. Còn tôi được điều sang tăng cường cho bộ phận theo dõi hướng Tây-nam. Trên hướng này, quân ta đang kiên cường chiến đấu. Đồng chí Gh. C. Giu cốp, đại diện của Đại bản doanh, cũng đã có mặt ở đó. Ở khu vực Lút-xcơ, Brô-dư, Rô-vơ-nô, bộ chỉ huy của ta đang tìm cách phản kích tiêu diệt địch và lập mặt trận ổn định. Ngoài bộ binh ra, tham gia cuộc phản kích còn có một số quân đoàn cơ giới, tùy theo mức độ tiếp cận của họ: quân đoàn cơ giới 8 do tướng Đ. I. Ri-a-bư-sép chỉ huy, quân đoàn 9 do C. C. Rô-cô-xốp xki chỉ huy, quân đoàn 15 do I. I. Các-pe-do chỉ huy, quân đoàn 19 do N. V. Phê-cơ-len-cô chỉ huy, quân đoàn 22 do X. M. Côn-đru-xép chỉ huy. Bộ đội ta không chặn đứng và đánh tan được quân địch, nhưng trong trận này, tập đoàn quân xung kích của chúng tiến về hướng Ki-ép đã bị suy yếu và bị kìm chân lại. Tập đoàn quân 5, do thiếu tướng M. I. Pô-ta-pốp chỉ huy, đã giữ vững Pô lê-xi-ê và vùng lân cận, và như người ta nói, đã trở thành cái gai trước mắt các tướng lĩnh Hít-le. Tập đoàn quân này đã chống địch rất mãnh liệt và gây cho chúng nhiều tổn thất lớn. Quân đội phát-xít Đức ở đây không thể nhanh chóng đột phá mặt trận. Các sư đoàn của Pô-ta-pốp đã đánh bại chúng khỏi tuyến Lút-xcơ – Rô-vơ-nô – Gi-tô-mia và buộc chúng phải từ bỏ cuộc đột kích nhanh chóng vào Ki-ép. https://thuviensach.vn Chúng ta còn giữ được những lời thú nhận đáng chú ý của quân địch. Ngày 19 tháng Bảy, trong chỉ thị số 33, Hít-le đã ghi nhận rằng cuộc tiến quân bên cánh phía Bắc của Cụm tập đoàn quân “nam” đã bị chặn đứng lại vì có sự tăng cường củng cố của Ki-ép và có hoạt động của tập đoàn quân xô-viết 5. Ngày 30 tháng Bảy, Béc-lin lại kiên quyết hạ lệnh: “phải buộc tập đoàn quân đỏ 5 đang chiến đấu trên địa hình đầm lầy ở Tây – Bắc Ki-ép tiếp chiến ở quá phía Tây sông Đni-ép-rơ và phải tiêu diệt nó trong quá trình chiến đấu. Phải kịp thời ngăn chặn nguy cơ để nó đột phá qua Pri-pi-át sang phía Bắc”. Và rồi lại một lần nữa nhấn mạnh: “khi chiếm lại những con đường tiến về Ô-vru-tsơ và Mô-dưa, phải tiêu diệt hoàn toàn tập đoàn quân Nga 5”. Bất chấp tất cả những âm mưu ấy của quân địch, bộ đội của M. I. Pô-ta pôp đã tiếp tục anh dũng chiến đầu. Hít-le nổi điên lên. Ngày 21 tháng Tám, hắn lại ký một văn kiện nữa, bắt Tổng tư lệnh lục quân phải bảo đảm điều động những lực lượng như Cụm tập đoàn quân “trung tâm” đi vào chiến đấu để có thể tiêu diệt được tập đoàn quân Nga 5. Tập đoàn quân 5 giữ vững trận địa đến hạ tuần tháng Chín năm 1941, rồi về đảm nhận những cuộc chiến đầu ác liệt ở Phía Đông Ki-ép và những tổn thất họ đã phải chịu trong các trận đó thật không phải là vô ích. Mặt trận này đã đặt một trong những viên đá vững chắc đầu tiên vào việc xây nền đắp móng cho những thắng lợi tiếp sau. Từ ngày 5 tháng Tám, Ô-đét-xa anh hùng hầu như đã giam chân quân địch trong suốt hai tháng rưỡi trời. Đại bản doanh đặc biệt coi trọng vùng này và hạ lệnh: “phải phòng thủ khu vực Ô-đét-xa… cho tới người lính cuối cùng”. Các chiến sĩ bảo vệ thành phố – bộ đội và nhân dân – đã quyết tử. Các trận oanh tạc bằng không quân và những đợt tấn công dữ dội trên bộ đều không thể bẻ gãy được sức kháng cự của tập đoàn quân vùng ven biển, của các thủy thủ Hạm đội Biển Đen và của nhân dân thành phố. Ô-đét-xa đã trở thành thành phố anh hùng và vào những ngày này, cả nước và quân đội đều biết đến tên tuổi của I. E. Pê-tơ-rốp, N. I. Crư-lốp, Gh. C. Giu-cốp cũng https://thuviensach.vn như của những người chỉ huy và những người anh hùng khác bảo vệ Ô-đét xa. Ngày 30 tháng Mười 1941 bắt đầu công cuộc phòng thủ Xê-va-xtô-pôn. Dồn quân địch ra sát biển, các chiến sĩ xô-viết đã chiến đấu vô cùng gan dạ và dũng cảm hy sinh. Kìm hãm quân địch ở Crưm lúc đó có nghĩa là không để cho chúng vượt qua bán đảo Ta-man vào Cáp-ca-dơ tới vùng dầu mỏ và các vùng tài nguyên vô cùng phong phú khác của nước ta. Khi đó, Đại bản doanh chỉ thị: “Dù thế nào đi nữa cũng không được bỏ Xê-va-xtô-pôn”. Theo truyền thống, chỉ huy khu vực phòng thủ Xê-va-xtô-pôn là tư lệnh Hạm đội Biển Đen, phó đô đốc Ph. X. Ốc-chi-áp-rơ-xki. Chỉ huy quân bộ binh ở Xê-va-xtô-pôn là tướng I. E. Pê-tơ-rốp, tư lệnh tập đoàn quân vùng ven biển được điều từ Ô-đét-xa tới cùng với đơn vị của đồng chí. Ngày 22 tháng Bảy, máy bay địch bắn phá Mát-xcơ-va lần đầu tiên. Chúng tôi ra phố và thấy hàng trăm ngọn đèn pha đang xẻ rạch khắp bầu trời, ánh lửa pháo cao xạ bừng lên trong khoảng không sâu thẳm. Trong tầng dưới của tòa nhà Bộ tổng tham mưu đã thiết bị hầm phòng không. Mọi người không có phận sự khi máy bay bắn phá bắt buộc phải xuống đày. Các gia đình quân nhân bắt đầu sơ tán khỏi Mát-xcơ-va. Sau trận đánh phá đầu tiên này của không quân Đức, tôi gửi mẹ, vợ và hai con mình đi Nô vô-xi-biếc. Đến nơi nào và đến nhà ai ở đày, tôi cũng không rõ. Ga Ca-dan tối om. Hàng ngàn người đã tụ tập ở đó. Vát vả lắm tôi mới đưa được gia đình vào trong toa. Tôi phải chuyến con gái mình qua cửa so, vì không tài nào len vào bằng của chính được. Tôi đã giao cho vợ mình một bức thư gửi trung tướng V M. Dơ-lô-bin, lúc đó làm phó tư lệnh quân khu Xi-bi-ri. Nhưng sau này được biết là vợ tôi đã không gặp được đồng chí Dơ-lô-bin. Xin cảm ơn ban phụ vận của đảng bộ thành phố đã giúp đỡ chúng tôi bằng mọi khả năng của mình, chủ yếu là đã thu xếp cho gia đình tôi có nơi ăn chốn ở hẳn hoi. Còn ngoài mặt trận, tình hình ngày một nặng nề thêm. Ngày 30 tháng Sáu, ta thành lập Hội đồng quốc phòng Nhà nước, đứng đầu là I. V. Xta-lin. Mọi https://thuviensach.vn quyền hạn đều tập trung trong tay Hội đồng quốc phòng Nhà nước. Ngày 10 tháng Bảy, ủy ban quyết nghị thành lập ba Bộ tổng tư lệnh các khu vực mặt trận: khu vực Tây-bắc do C. E. Vô-rô-si-lốp, khu vực phía Tây do X. C. Ti mô-sen-cô và khu vực Tây-nam do X. M. Bu-đi-on-nưi làm Tổng tư lệnh. Đại bản doanh Bộ tổng tư lệnh chuyển thành Đại bản doanh Bộ tư lệnh tối cao, và ít lâu sau, ngày 8 tháng Tám thành Đại bản doanh Bộ tổng tư lệnh tối cao. I. V. Xta-lin được làm Tổng tư lệnh tối cao. Trong những ngày này, mọi quan tâm và suy nghĩ của chúng ta đều tập trung hướng vào Xmô-len-xcơ. Nhiều lực lượng dự bị đáng kể của quân đội Liên Xô đã được điều động tới khu vực ấy nhằm giam chân quân địch tại đấy, không để cho chúng tiến vào Mát-xcơ-va, bằng cách giáng cho chúng những đòn phản công thấm thía. Và, mặc dù Xmô-len-xcơ đã thất thủ ngày 16 tháng Bảy, các trận chiến đấu vẫn sôi nổi tiếp diễn ở phía Đông thành phố trên một chính diện rộng, đến cuối tuần đầu tháng Chín. Lần đầu tiên, ở đây chúng ta đã sử dụng thành công hỏa tiễn “ca-chiu-sa” rất nổi tiếng sau này. Ở gần Ên-ni-a, ta đã giáng cho quân địch một đòn thua đau và đã đuổi được chúng ra khỏi vùng này. Địch tăng cường oanh tạc Mát-xcơ-va. Hầu như đêm nào cũng có báo động. Có khi bom rơi gần Bộ tổng tham mưu. Các hầm phòng không thiết bị trong các tầng dưới bây giờ được sử dụng làm nơi làm việc, và như vậy thật là không thích hợp Ít lâu sau, có quyết nghị: cứ đêm đến là Bộ tổng tham mưu phải chuyển xuống làm việc tại ga xe điện ngầm “Bê-lô-ru-xi-a”, ở đây đã thiết bị cả sở chỉ huy lẫn trung tâm thông tin. Từ đó, chiều tối nào chúng tôi cũng thu xếp tài liệu vào va-li rồi đi tới ga “Bê-lô-ru-xi-a”. Sở chỉ huy trung ương làm việc suốt đêm trên một nửa sân ga; còn nửa bên kia ngăn cách với nửa bên này bằng một lớp ván mỏng, cứ sẩm tối là đã chật ních nhân dân Mát-xcơ-va, chủ yếu là đàn bà và trẻ em. Cũng như chúng tôi, họ đã đến đây không cần chờ còi báo động và ngủ cả đêm ở ngay tại đây. Làm việc trong những điều kiện như vậy đương nhiên là https://thuviensach.vn rất không tiện; chủ yếu vì ngày nào cũng cứ phải thu dọn và đi lại, lãng phí mất nhiều thời gian vàng ngọc, ảnh hưởng đến nhịp điều làm việc. Ít lâu sau, chúng tôi không làm như vậy nữa và di chuyển tới một ngôi nhà ở phố Ki-rốp. Ga xe điện ngầm “Ki-rốp” được giao cho chúng tôi hoàn toàn sử dụng. Tàu không dừng lại ở ga đó nữa. Sân ga, nơi chúng tôi làm việc, được ngăn cách với đường sắt bằng một bức tường ván cao. Trung tâm thông tin đặt ở một đầu, trụ sở của Xta-lin ở đầu bên kia, còn ở giữa là những dãy bàn nhỏ để chúng tôi làm việc. Vị trí của Tổng tham mưu trưởng ở bên cạnh trụ sở của Tổng tư lệnh tối cao. Mùa thu đang đến gần. Sức ép của quân địch rất mạnh. Cả ở Mát-xcơ-va, cả ở Lê-nin-grát và cả ở U-crai-na nữa. Trên khắp các mặt trận. Lúc này, ta đang có tài liệu khẳng định rằng bộ chỉ huy phát-xít Đức không thể thực hiện việc đánh chiếm Mát-xcơ-va nếu như chúng không chiếm được Lê-nin-grát trước và lập được mặt trận chung với Phần Lan tại phía Bắc và nếu như chúng không đánh tan được cánh quân của chúng ta ở khu vực Ki-ép tại phía Nam. Ngoài các ý nghĩa thuần túy quân sự, việc đánh chiếm U-crai-na còn có ý nghĩa kinh tế to lớn đối với nước Đức phát-xít. Ngay từ 4 tháng Tám 1941, Hít-le đã họp ở Bô-ri-xốp với các tư lệnh tập đoàn quân thuộc Cụm tập đoàn quân “trung tâm” và đã thông qua phương án về những hành động tiến công tiếp sau. Ngày 23 tháng Tám, chính Hít-le đã họp bàn về vấn đề này. Như vậy là kết quả cuộc chiến đấu ở khu vực mặt trận miền Tây, khu vực chủ yếu lúc này phụ thuộc nhiều hơn bao giờ hết vào tính kiên cường của quân dân Lê-nin-grát và Ki-ép. Tháng Chín 1941 là một trong những tháng chiến tranh khó khăn nhất đối với chúng ta. Số dân Mát-xcơ-va giảm đi một cách rõ rệt. Nam giới vào bộ đội và các đội dân phòng. Phụ nữ và trẻ em hoặc đã tản cư, hoặc đang đứng máy thay thế cho nam giới. Rất nhiều người tham gia xây dựng công sự ở những cửa ngõ vào thủ đô. Và ngay trong thành phố, trên các đường phố đã xuất hiện những cọc chống tăng, chướng ngại chống tăng và chống bộ binh. https://thuviensach.vn Một bộ phận chính phủ rời đi Quy-bư-sép. Các thành viên trong Hội đồng quốc phòng Nhà nước và Đại bản doanh ở lại Mát-xcơ-va. Việc chuyển nhận tin về tình hình chiến sự lại trở nên xấu đi. Chúng tôi lại phải dùng máy bay XB và Po-2 đi tìm các đơn vị và vị trí các cơ quan tham mưu. Trung tá Gh. V. I-va-nốp, bạn cùng quê bên sông Đôn, bạn cùng học trong hai học viện với tôi, đã bị thương trong một chuyến bay như thế. Sau khi bay trinh sát trên không được vài giờ, sắp kết thúc chuyến bay thì có 6 chiếc “Mét-xơ-smít” tấn công bổ nhào vào máy bay của đồng chí ấy. Hai chiếc trong số đó bị bắn rơi. Nhưng máy bay của ta cũng bị bắn thủng lỗ chỗ. Năm viên đạn địch xuyên vào người đồng chí I-va-nốp. Đại úy A. X. Ru-đê-vích, chỉ huy máy bay tuy vậy vẫn đưa máy bay được về đến sân bay và hạ cánh xuống đất. Mặc dù bị thương nặng, Ghê-oóc-ghi Va-xi-li-ê-vích vẫn rán sức báo cáo cho ban lãnh đạo Bộ tổng tham mưu biết những tin tức vô cùng quý giá về tình hình mặt trận miền Tây. Quân đội phát-xít Đức đã đột phá tới Lê-nin-grát. Nhưng bộ đội của phương diện quân Lê-nin-grát, của Hạm đội Ban-tích Cờ đỏ và nhân dân thành phố đã thề không để chiếc nôi của cách mạng rơi vào tay quân thù và đã giữ trọn lời thề ấy. Thành phố vẫn đứng vững, mặc dầu bị bao vây chặt bốn bề. Bộ đội ta đã giữ vững khu vực quan trọng phía Nam vùng ven vịnh Phần Lan từ Pê-téc-gốp cho đến sông Vô-rôn-ca. Tại đây tập đoàn quân 8 thuộc phương diện quân Lê-nin-grát đã đánh lui quân địch. Họ không chỉ phòng thủ trên cái gọi là mỏm Ô-ra-ni-en-ba-um, mà còn giáng cho quân địch những đòn đau điếng khiến cho chúng phải bật khỏi hướng tấn công chủ yếu của chúng vào Lê-nin-grát. Kế hoạch của bọn địch định thành lập một mặt trận chung Đức Phần Lan ở đây đã bị phả sản. Tập đoàn quân xe tăng 4 của Đức, lực lượng cơ bản của mũi giáo đâm vào Lê-nin-grát, đã bị đánh bại và suy yếu nặng. Việc này có ảnh hưởng trực tiếp tới sự phát triển chiến đầu tiếp sau, vì quân địch có âm mưu đánh chiếm Lê-nin-grát xong, sẽ tung tập đoàn quân xe tăng này về hướng Mát-xcơ-va. https://thuviensach.vn Tình hình ở phía Nam cũng có những nét đặc sắc. Muốn bảo đảm cho cánh phải và cánh Nam của Cụm tập đoàn quân “trung tâm”, cụm quân được chỉ định đánh chiếm Mát-xcơ-va sau này, Hít-le buộc phải tạm thời chuyển tập đoàn quân xe tăng 2 của Gu-đê-ri-an từ hướng Mát-xcơ-va sang hướng Ki-ép. Trong tháng Chín, tập đoàn quân này đã cùng với tập đoàn quân xe tăng của Clai-xtơ, các tập đoàn quân 2, 6, 17 và rất nhiều đơn vị không quân đã tìm cách đánh chiếm thủ đô U-crai-na. Song cả ở đây nữa, chúng đã vấp phải một sức kháng cự ngoan cường. Trên tuyến phòng ngự mà nhân dân Ki-ép đã chuẩn bị sẵn dọc theo sông Iếc-pen, các đơn vị Liên Xô sau khi rút về đã cùng với tập đoàn quân 37 mới thành lập và các đội dân phòng chiến đấu quyết tử trong 70 ngày liền. Quân địch buộc phải tránh những cuộc đột kích chính diện, bày mưu tính kế và tìm những khoảng trống trong đội hình bố trí của bộ đội ta. Mãi đến 15 tháng Chín, xe tăng của Gu-đê-ri-an và Clai-xtơ mới từ phía Bắc và phía Nam đi vòng qua được Ki-ép và cuối cùng gặp nhau ở khu vực Lô- khơ-vi txa. Chừng một phần ba lực lượng của các tập đoàn quân 5, 37, 26 và một bộ phận của các tập đoàn quân 21, 38 bị bao vây trong một không gian rộng ở phía Đông Ki-ép. Bộ tư lệnh phương diện quân Tây-nam cũng hoàn toàn chịu chung hoàn cảnh hiểm nghèo với những người đang bị bao vây. Các đồng chí đã chiến đấu đến cùng. Thượng tướng tư lệnh M. P. Kiếc-pô-nô-xơ, trung tướng tham mưu trưởng V. I. Tu-pi-cốp, các ủy viên Hội đồng quân sự phương diện quân: bí thư Ban chấp hành trung ương Đảng cộng sản (bôn-sê-vích) U-crai na M. A. Buốc-mi-xten-cô và chính ủy sư đoàn E. P. Rư-cốp -đều hy sinh. Tư lệnh tập đoàn quân M. I. Pô-ta-pốp đã bị thương nặng và một số tư lệnh các binh đoàn bị bắt làm tù binh. Trưởng ban tác chiến phương diện quân, thiếu tướng I. Kh. Ba-gra-mi-an, dẫn được một số cán bộ tham mưu thoát khỏi vòng vây. Các trận chiến đấu ở khu vực Ki-ép, cũng như cuộc phòng ngự kiên cường của quân dân Lê-nin-grát và Ô-đét-xa, đã có vai trò tích cực của nó: tập đoàn quân xe tăng 2 của Đức, tập đoàn quân được chỉ định làm nhiệm vụ https://thuviensach.vn tổng tiến công vào Mát-xcơ-va, đã bị tổn thất lớn. Ngoài ra, cuộc chiến đấu của Ki-ép đã kìm hãm tốc độ triển khai vũ bão của quân địch ở ngay trên chính hướng Tây-nam, và đã cho phép chúng ta tranh thủ được thời gian chuẩn bị phòng ngự trên những tuyến mới. Để ghi nhớ xứng đáng công lao của các chiến sĩ bảo vệ Ki-ép, thủ đô U-crai-na đã được phong tặng danh hiệu thành phố anh hùng. Cũng trong thời kỳ này, chúng ta đã một lần nữa cải tổ lại các cơ quan chỉ huy quân đội. Kinh nghiệm thành lập ở những Bộ tổng tư lệnh theo các khu vực mặt trận không được xác nhận. Các cơ quan này đã tỏ ra là khâu trung gian không cần thiết giữa Đại bản doanh và các phương diện quân. Các Bộ tổng tư lệnh này không có quyền quyết định trong những vấn đề quan trọng. Những chủ trương của họ chỉ có thể được thực hiện khi có sự phê chuẩn của Đại bản doanh. Vì không có cơ quan tham mưu hoàn chỉnh, không có phương tiện thông tin liên lạc, không có lực lượng dự bị, các Bộ tổng tư lệnh không thể thiết thực tác động tới quá trình tác chiến, nên trong vòng tháng Tám và tháng Chín đã bãi bỏ các cơ quan đó. Ít lâu sau, một số Bộ tổng tư lệnh như vậy đã được tạm thời khôi phục lại (như Bộ tổng tư lệnh miền Tây, từ 1 tháng Hai đến hết ngày 5 tháng Năm 1942, và Bộ tổng tư lệnh miền Tây-nam, từ 24 tháng chạp 1941 đến hết ngày 23 tháng Sáu 1942), thậm chí còn được thành lập mới (Bộ Tổng tư lệnh miền Bắc Cáp-ca-dơ, từ 26 tháng Tư đến hết ngày 20 tháng Năm 1942), nhưng về sau thực tế chiến đấu đã hoàn toàn bác bỏ những cơ quan này. https://thuviensach.vn Đến cuối tháng Chín 1941, tình huống chiến dịch – chiến lược hoàn toàn không có lợi cho chúng ta. Quân đội phát-xít Đức đã tiến sát tới Lê-nin-grát. Trên mặt trận hướng Tây, chúng đã chiếm được Vi-tép-xcơ và Xmô-len-xcơ. Ở phía Nam, chúng đã tới tuyến Mê-li-tô-pôn, Da-pô-rô-giê, Cra- xnô-grát. Chúng tôi liên tục nhận được những tin tức về tình hình điều động và tập trung lực lượng của quân địch ở những khu vực Đu-khốp-si-na, I-ác-txê-vô, Xmô-len-xcơ, Rô-xláp, Sô-xtơ-ca, Glu-khốp. Không nghi ngờ gì nữa, chúng đang chuẩn bị tiến công thẳng vào Mát xcơ-va. Bộ tổng tham mưu được biết rằng Hít-le giao nhiệm vụ thực hiện cuộc tiến công này cho Cụm tập đoàn quân “trung tâm” dưới quyền chỉ huy của thống chế Bốc, có hơn một triệu quân, 1.700 xe tăng và pháo cường kích và được một lực lượng không quân mạnh chi viện. Những số liệu ấy, sau này đã được xác nhận. Hội đồng quốc phòng Nhà nước và Đại bản doanh Bộ tổng tư lệnh tối cao đã quyết định những đối sách thích hợp. Chủ lực của phương diện quân dự bị mới được thành lập hồi tháng Bảy, đã được bố trí ở phía sau phương diện quân Tây, do đó đã tăng cường được chiều sâu phòng ngự. Một số sư đoàn tự vệ nhân dân Mát-xcơ-va, gần những người tình nguyện, đã được điều đi hoạt động ở những của ngõ xa thủ đô. Ở sâu trong đất nước, ta đang tiến hành một cách tuyệt mật việc xây dựng và huấn luyện những tập đoàn quân dự bị, mà chỉ các ủy viên trong Đại bản doanh và một vài người có liên quan trong Bộ tổng tham mưu mới được biết. Ta đã chuẩn bị điều từ vùng Da-bai-can và Viễn Đông sang phía Tây một số sư đoàn được huấn luyện kỹ. Ta đang đẩy mạnh việc xây dựng các khu vực phòng ngự kiên cố ở Via-dơ-ma và Mô-giai-xcơ. Ta đã xây dựng cái gọi là khu vực phòng thủ Mát-xcơ-va, gồm nhiều tuyến bao quanh thủ đô tại những cửa ngõ gần nhất và ở các vùng ngoại ô, và cuối cùng ở ngay giữa thành phố đến tận vòng cung Bu-lơ-va. Đại bản doanh cử đại diện xuống các đơn vị để nghiên cứu tại chỗ mọi chi tiết của tình hình, hỏi ý kiến các bộ tư lệnh các tập đoàn và binh đoàn tác chiến xem làm thế nào để giải quyết tốt hơn những vấn đề cơ bản của công https://thuviensach.vn cuộc phòng ngự Mát-xcơ-va. Tháng Mười, A. M. Va-xi-lép-xki đã từ Bộ tổng tham mưu ra mặt trận miền Tây cùng với phái đoàn của Đại bản doanh. Các tổ chức đảng ở Mát-xcơ-va, Tu-la và nhiều thành phố khác tiếp giáp với thủ đô trên những hướng dự kiến địch sẽ đột kích, đã phát động nhân dân giúp đỡ bộ đội. Ngày càng nhiều người tình nguyện gia nhập đội dân phòng và các đội xung kích, các đội chống cháy và những tổ chức quân sự hóa khác. Công nghiệp được tổ chức lại nhằm sản xuất đạn dược và những sản phẩm quân sự khác. Hồi đó, toàn thể công dân xô-viết, từ trẻ đến già, đã thể hiện ở khắp nơi chủ nghĩa anh hùng tập thể thực sự. Nhưng chẳng hiểu tại sao, tôi đã đặc biệt ghi nhớ hành động anh hùng của chiến sĩ Hồng quân Tê-tê-rin A-léc xây Va-xi-li-ê-vích. Người thanh niên đáng mến này quê ở làng Kha-ri-nô, tỉnh Ri-a-dan, mới vào bộ đội mùa xuân năm ấy và phục vụ trong tiểu đoàn bảo vệ Bộ dân ủy quốc phòng. Từ ngày địch tăng cường những cuộc ném bom ban đêm vào Mát-xcơ-va, tiểu đoàn này nhận thêm nhiệm vụ chống cháy do những bom cháy của địch gây ra. Đêm 20 rạng ngày 21 tháng Chín, một quả bom cháy đã xuyên qua mái nhà Bộ tổng tham mưu rồi rơi xuống trần nhà. Tê-tê-rin lấy mũ sắt ra dập lửa nhưng những tia chất đốt cứ tiếp tục bay ra khắp tứ phía, đe dọa đốt cháy tẩt cả. Tê-tê-rin liền nằm đè lên trái bom và cuối cùng dập tắt được nó. Đồng chí đã hy sinh vì bị bỏng nặng, nhưng đã cứu được mục tiêu do đồng chí bảo vệ. Cuối tháng Chín, trong Cục tác chiến chúng tôi có buổi sinh hoạt đảng thường kỳ. Mặc dầu công tác cực kỳ bận, hầu hết đảng viên, kể cả Tổng tham mưu trưởng B. M. Sa-pô-sni-cốp, đều có mặt. Hội nghị thảo luận một vần đề duy nhất: “tình hình hiện nay và nhiệm vụ của người cộng sản”. Báo cáo viên là đồng chí A. M. Va-xi-lép-xki. Va-xi-lép-xki không tô hồng tình hình. Đồng chí tuyên bố thẳng là tình hình cực kỳ nghiêm trọng, đòi hỏi mỗi người phải cống hiến tất cả sức lực của mình và có thể cả sinh mệnh nữa. Sau này còn có thể khó khăn hơn. Nhưng chớ có nản lòng. Lê-nin-grát sẽ kiên cường đứng vững, quân địch https://thuviensach.vn không thể tiến qua nơi đây, điều đó cho phép chúng ta nghĩ rằng, sẽ không xuất hiện một mặt trận mới nào nữa ở phía Bắc Mát-xcơ-va và những lực lượng dự bị mà chúng ta chuẩn bị vẫn còn được giữ nguyên vẹn. Từng lời, từng chữ của bản báo cáo đều thấm đượm lòng tin sâu sắc vào thắng lợi cuối cùng của chúng ta, vào sự sáng suốt của Đảng và Chính phủ Liên Xô. Cuộc hội nghị này là một trong những hồi ức sâu sắc nhất của tôi về thời kỳ ấy, nó cung cấp cho tôi và tất cả các đồng chí trong cơ quan tôi một liều thuốc mạnh về tinh thần lạc quan và lòng dũng cảm. Ngày 30 tháng Chín, quân thù bắt đầu tổng tiến công vào Mát-xcơ-va. Chiến dịch đẫm máu to lớn đã được triển khai. Ngay đầu tháng Mười, các tập đoàn xung kích của quân đội phát-xít Đức đã thọc sâu được vào tuyến phòng ngự của chúng ta trên một số hướng. Ngày 3 tháng Mười, xe tăng địch đột phá Ô-ri-ôn. Chúng chiếm được Bri-an-xcơ ngày 6 tháng Mười, Ca lu-ga ngày 12 tháng Mười. Đại bộ phận binh lực của các tập đoàn quân 19, 20, 24, 32 và một sò đơn vị thuộc các phương diện quân Tây, phương diện quân dự bị và phương diện quân Bri-an-xcơ bị bao vây gần Vi-a-dơ-ma và trong khu vực Tơ-rúp-trép xcơ. Tuy nhiên, các đơn vị này đã chiến đấu quyết liệt trong vòng vây và thu hút được về phía minh 28 sư đoàn địch trong gần hai tuần lễ. Cuộc chiến đấu quên mình của bộ đội xô-viết ở khu vực Vi-a-dơ-ma dưới quyền chỉ huy của tướng M. Ph. Lu-kin, nguyên là tư lệnh thành phố Mát xcơ-va, còn có ý nghĩa quan trọng về mặt khác nữa: nó giúp chúng ta tranh thủ được thời gian cần thiết để bố trí bộ đội trên hai tuyến phòng ngự ở Mô giai-xcơ và hoàn thành công cuộc chuẩn bị cuối cùng trên những của ngõ khác vào thủ đô. Cống hiến của Tu-la cũng thật vô giá. Những đơn vị phái đi trước của tập đoàn quân xe tăng Gu-đê-ri-an đã đột phá được tới đây hồi cuối tháng Mười. Nhưng mọi âm mưu của chúng nhằm chiếm thành phố đã bị phá tan. Nhân dân đã cùng với Hồng quân đứng lên bảo vệ thành phố. Trung đoàn công nhân Tu-la đã được thành lập, đứng đầu là trung đoàn trưởng A. P. Goóc scốp và chính ủy G. A. A-ghê-ép. Bọn Hít-le uy hiếp thành phố bằng hỏa https://thuviensach.vn lực pháo binh và súng cối. Đã có những ngày tình hình trở nên tuyệt vọng. Song, tính kiên cường và lòng dũng cảm của những người bảo vệ Tu-la đã tỏ ra vững chắc hơn sắt thép của quân Đức. Khi triển khai chiến dịch bảo vệ Mát-xcơ-va, các cán bộ Bộ tổng tham mưu đã thường xuyên ra mặt trận để nắm sát thêm tình hình và kiểm tra việc thực hiện các chỉ thị của Đại bản doanh. Các đồng chí M. N. Sa-rô-khin, V. V. Cu-ra-xốp, Ph. I. Sép-tsen-cô thường đi như vậy. Còn đồng chí A. M. Va xi-lép-xki thì hấu như lúc nào cũng có mặt ở Đại bản doanh Bộ tổng tư lệnh tối cao. Vào nửa đầu tháng Mười, tình hình đặc biệt đáng lo ngại. Người ta đã nói tới số phận của Mát-xcơ-va. I. V. Xta-lin triệu hồi Giu-cốp từ mặt trận Lê nin-grát về, nơi đây quân địch cũng đã áp sát thành phố. Ghê-oóc-ghi Côn xtan-ti-nô-vích được giao nhiệm vụ chỉ huy các đơn vị phương diện quân Tây; cơ quan tham mưu của phương diện quân này đóng ở A-la-bi-nô và sau đó chuyền về Péc-khu-scô-vô. Đầu tháng Mười một, quân thù đã bị chặn đứng lại trên khắp các hướng. Đợt tổng tiến công đầu tiên của quân Đức vào Mát-xcơ-va đã bị đánh lui. Để bảo đảm chỉ huy bộ đội thật vững chắc trong bất cứ tình huống nào, Đại bản doanh Bộ tổng tư lệnh tối cao quyết định chia Bộ tổng tham mưu thành hai bộ phận: một bộ phận nhỏ ở lại Mát-xcơ-va dưới sự lãnh đạo của A. M. Va-xi-lép-xki, còn bộ phận kia, gồm biên chế cơ bản của Bộ tổng tham mưu, thì cần được bố trí ở ngoại vi thủ đô. Tiến hành việc di chuyển có hai đoàn tàu, một do đồng chí Ph. I. Sép-sen-cô chỉ huy và một do tôi. Sáng 17 tháng Mười, chúng tôi bắt đầu chở các két sắt lên toa xe. Đoàn tàu định khởi hành vào lúc 19 giờ. Chỉ có giấy phép mới đến được chỗ đoàn tàu chúng tôi. Song, nhân dân đã tụ tập quá đông ở sân ga. Bất ngờ có một công dân bước đền, nhờ tôi giúp đỡ và tự giới thiệu: – Nhà văn Đức chống phát-xít Vi-li Brê-đen. Tôi không thể bố trí ông ta vào đoàn tàu của Bộ tổng tham mưu, nhưng đã cố gắng thu xếp cho ông ta lên được đoàn tàu quân y cũng khởi hành từ ga này về hậu phương của đất nước. https://thuviensach.vn Trong đoàn tàu có đồng chí B. M. Sa-pô-sni-cốp cùng đi M. N. Sa-rô-khin giải quyết cho vợ chồng nhà văn Pháp nổi tiếng Rô-manh Rô-lăng ở một ngăn riêng. Đồng chí Tổng tham mưu trưởng biết chuyện đó liền mời họ tới chỗ mình và trò chuyện hồi lâu với họ. Đến Goóc-ki thì hai vợ chồng Rô mang xuống tàu. Ngày 18 tháng Mười, chúng tôi đền địa điểm đã định. Nhưng đến sáng 19, tôi phải vội vã quay trở lại ngay. Theo dự định, tôi phải ở lại Mát-xcơ-va với bộ phận đồng chí A. M. Va-xi-lép-xki Tôi trở về không phải bằng xe lửa mà bằng ô-tô. Tôi về đến gần Mát-xcơ va trong đêm, đúng lúc máy bay địch đang bắn phá ác liệt. Thủ đô sừng sững trước mặt tôi, nghiêm nghị và hùng vĩ trong ánh hào quang của hóa pháo các màu. Hàng chục đèn chiếu giống như những con dao găm sắc xanh đang chọc thủng màn đêm. Đạn pháo cao xạ bùng nổ, tỏi ánh sáng đỏ rực rồi vụt tắt. Trên các vị trí chiến đấu của pháo binh, những ánh chớp đỏ tía lay động cả chân trời. Đường về thẳng Mát-cơ-va bị chặn, thế là chúng tôi đành phải đi qua Lê phoóc-tô-vô là nơi rất đỗi quen thuộc với tôi. Khi xưa, tôi bắt đầu cuộc đời quân ngũ chính ở nơi này rồi trải qua những năm tháng học ở học viện và giờ đây bất giác tất cả những sự kiện nay lại hiện lên trong ký ức tôi… Mùa xuân năm 1925 tôi rời làng Cô-dắc U-ri-u-pin-xcai-a (nay là thành phố U-ri-u-pin-xcơ thuộc tỉnh Vôn-gô-grát) lên Mát-xcơ-val. Ông tôi và cha tôi, vốn sinh trưởng ở làng Cô-dắc ấy, cũng giống như tất cả những người dân Cô-dắc vùng sông Đôn, đều mang họ có vần “ôp” đằng sau – Stê-men cốp. Nhưng đến năm 1916, sau khi cha tôi mất, mẹ tôi bèn đi theo họ U-crai na – Xtê-men-cô. Tại U-ri-u-pin-xcơ, tôi đã theo học ba mùa đông ở trường xứ đạo và ngay sau cách mạng, tôi đã tốt nghiệp trường cấp hai. Cuộc sống lúc bấy giờ thật khó khăn. Sau khi bàn bạc, gia đình quyết định để tôi và một người em cùng mẹ khác cha “đi làm mướn”. như hồi đó người ta vẫn gọi. Ở Nô-vô-tséc-cát-xcơ và Rô-xtốp đều chẳng có ai để bấu víu cả, còn ở Mát xcơ-va thì có em gái của bố dượng. Chính điều này đã khiến tôi chọn thành phố ấy làm nơi kiếm sống. https://thuviensach.vn Dĩ nhiên, một cậu thanh niên 18 tuổi như tôi – tiện thể xin nói thêm là lần đầu tiên được xỏ chân vào một đôi giày thực sự – rất muốn học, muốn “làm nên”, muốn trở thành một nhà nông học. Nhưng đâm vào chỗ nào cũng đều thấy rằng học lúc này thì chưa nên: người ta không hứa sẽ cấp học bổng, ký túc xá thì tồi tàn, lại không do cơ quan nào cử đi học cả. Cho tới cuối mùa thu năm 1925 tôi đành phải làm các công việc như xẻ củi, khuân gạch trên công trường xây dựng Sở điện báo trung ương ở phố Tơ-véc-xcai-a (nay là phố Goóc-ki), bốc vác… Tóm lại là làm những công việc xin được ở sở lao động gần Cổng đỏ. Còn tình hình chốn ở của tôi thì cũng đại loại như vậy: lúc đầu thì ở trên tầng hầm sát mái của một kho ướp lạnh, nơi làm việc của ông chủ, sau đó thì lại ở trong căn phòng tu sĩ của một gác chuông nhà thờ, hồi ấy là nhà cầm đồ của thành phố… Tôi còn đang không biết số phận mình sau này sẽ ra sao thì bỗng xảy đến một chuyện. Qua một bức thư nhà, tôi được biết là cái anh chàng ở cùng phố Ôn-khốp với chúng tôi có về phép, hồi tôi còn ở nhà thì anh ta được gọi nhập ngũ, bây giờ thì đang học ở Trường kỵ binh Tơ-véc-xcai-a. Chính anh ấy có nói rằng người ta bảo sẵn sàng tuyển nhận những người như tôi và anh ấy bảo tôi đến. Triển vọng trở thành lính kỵ binh rất hợp ý tôi. Tôi bèn đến phòng quân vụ để hỏi xem sao. Ở đó người ta nói rằng nếu tôi muốn vào học trường quân sự thì được thôi: hiện đang có đợt tuyển sinh vào Trường bộ binh Mát xcơ-va mang tên M. I-u. A-sen-bre-ne-rơ. Tôi không biết A-sen-bre-ne-rơ là ai, song vào bộ binh thì tôi không muốn: ở làng họ sẽ cười cho… Tôi đấu tranh tư tưởng mấy ngày liền, tuy vậy vẫn quyết định thăm dò xem thế nào. Tôi tìm được trường bộ binh đó ở Lê-phoóc-tô-vô, phố Cra xnô-ca-dác-men-nai-a. Nhưng gần đây cũng có hai trường nữa – Trường pháo binh Mát-xcơ-va mang tên L. B. Cra-xin và Trường công binh. Công binh lúc bấy giờ thì tôi chẳng thích lắm. Còn ở trường pháo binh thì tôi được biết rõ rằng ở đây đào tạo các cán bộ chỉ huy trung đội cho kỵ (!) pháo binh và phải học 4 năm. https://thuviensach.vn Không lấy gì làm tiếc cho lắm, tôi liền từ bỏ ước mơ trước đây là học để trở thành nhà nông học và nộp đơn xin vào trường pháo binh. Hy vọng được vào học quả là mỏng manh. Vì dĩ nhiên là trong một năm rưỡi phiêu bạt, tôi chẳng sờ gì đền sách vở và quên nhiều, mà tất cả chỉ còn có một tháng là đến kỳ thi. Nhưng, như người ta thường nói, chỉ cần có ý nguyện là được. Tháng Mười 1926, tôi và anh bạn cùng làng, Pi-ốt Va-xi-li ép. trở thành học viên Trường pháo binh Mát-xcơ-va. Hai chúng tôi được phân vào khẩu đội kỵ binh núi số 3, điều đó khiến chúng tôi rất hài lòng… Năm 1933, tôi lại có dịp đến Lê-phoóc-tô-vô, lúc này là học viên Học viện mô-tô cơ giới của Hồng quân công nông, một học viện mới được thành lập. Bấy giờ ở học viện có 3 khoa: kỹ sư chỉ huy, vận hành và công nghiệp. Tôi học ở khoa kỹ sư chỉ huy, về sau đổi tên thành khoa chỉ huy, chuyên đào tạo các cán bộ chỉ huy xe tăng: Các môn quân sự được dạy rất sâu và phải nói rằng rất hấp dẫn nữa. Chiến thuật, nghệ thuật tác chiến, lịch sư quân sự, địa lý quân sự, nghiên cứu và điều khiển xe tăng là những môn học tôi ham thích. Chúng tôi rất coi trọng môn toán cao cấp, cơ học, vật lý học, nhiệt động lực học và các môn xã hội. Ngoài ra, chúng tôi còn học một ngoại ngữ, môn quân chính và các môn học khác nữa. Và chúng tôi cũng rất hăng say chơi thể thao. Tôi dứt khoát thay ngựa bằng xe mô-tô, nhất là học viện lại tham gia duyệt binh trong những ngày lễ bằng xe mô-tô nữa. Thậm chí sang năm học thứ hai, tôi còn tham dự cuộc đua mô-tô Mát-xcơ-va – Khác-cốp – Mát-xcơ-va. Trong thời gian thực tập thường kỳ, tôi được cấp bằng chứng nhận phi công – quan trắc. Tôi vẫn sống ở đây, ở Lê-phoóc-tô-vô. Năm đầu tôi ở ký túc xá. Năm thứ hai, tôi được cấp một căn phòng 9 mét vuông và đưa gia đình từ Ki-ép về ở. Mẹ tôi ngủ trên giường, tôi và vợ ngủ trên sàn, còn cháu bé gái của chúng tôi thì ngủ trong máng giặt đặt cạnh chỗ chúng tôi. Vì vậy, khi một năm sau, chúng tôi được dọn đến ở trong một căn phòng rộng hơn của khu nhà do bản https://thuviensach.vn thân mình tham gia xây dựng trên miếng đất của học viện, thì cũng thấy vô cùng đàng hoàng lắm rồi. Cùng ở và học với chúng tôi trong những năm ấy có những học viên sau này trở thành những tướng lĩnh nổi tiếng như I. Đ. Tséc-ni-a-khốp-xki, A. A. Ê-pi-sép, P. P. Pô-lu-bôi-a-rốp, G. N. Ô-ren, nhà chế tạo xe tăng Gi. I-a. Cô tin, G. X. Xi-đô-rô-vích và nhiều đồng chí khác… Mải chìm đắm trong hồi tưởng, tôi không nhận thấy là ô tô đã đi qua Lê phoóc-tô-vô từ lâu rồi và sắp đến Ki-rốp.. Cuộc sống trong nhóm tác chiến (tức bộ phận thứ nhất của Bộ tổng tham mưu, theo cách gọi của các đồng chí khác) có đặc điểm là hết sức căng thẳng. Chúng tôi hoàn toàn mất khái niệm về ngày và đêm. Chúng tôi có mặt cá ngày lẫn đêm tại vị trí công tác. Nhưng vì không ngủ cũng không được nên người ta đã đưa một đoàn tàu lại ga xe điện ngầm cho chúng tôi dùng làm chỗ ngủ. Thoạt đầu chúng tôi ngủ ngồi. Về sau, các đồng chí mang đến cho chúng tôi các toa xe có chỗ nằm, lúc đó chúng tôi mới thực sự ngả lưng được. Xta-lin xuống phòng làm việc của mình ở dưới hầm chỉ khi nào báo động phòng không. Phần lớn thời gian đồng chí ở căn nhà dành riêng cho đồng chí trong sân một ngôi nhà lớn được dùng làm trụ sở của Bộ tổng tham mưu trên đường phố Ki-rôp. Đồng chí làm việc và nghe các báo cáo tại đây. Địch ngày càng tăng cường oanh tạc Mát-xcơ-va. Máy bay địch lao từng chiếc một vào thủ đô, không phải chỉ vào lúc đêm tối mà cả ban ngày nữa. Đêm 28 rạng ngày 29 tháng Mười, một trái bom phá đã rơi trúng sân ngôi nhà chúng tôi. Mấy chục xe bị phá hủy, ba đồng chí lái xe bị chết và 15 cán bộ chỉ huy bị thương. Một số bị thương nặng. Trung tá I. I. In-tren-cô, trực ban Bộ tổng tham mưu, bị hơi bom hất tung ra ngoài. Lúc rơi xuống, đồng chí bị thương ở mặt. Còn các đồng chí khác bị thương chủ yếu vì mảnh kính vỡ và các khung cửa bật ra văng vào. Trong số bị thương có A-lếch-xan-đrơ Mi-khai-lô-vích Va-xi-lép-xki, nhưng đồng chí vẫn tiếp tục làm việc. Lúc bom nổ, tôi đang đi ngoài hành lang. Khi tôi biết chuyện gì xảy ra thì mối nguy hiểm đã qua rồi. Ngôi nhà bị rung chuyển mạnh như trong một https://thuviensach.vn cuộc động đất (tôi đã nếm mùi động đất năm 1927 ở Crưm). Tôi nghe thấy tiếng kính rơi loảng xoảng ở trước mặt và sau lưng, cánh cửa đập mạnh. Những cửa ra vào đã khóa cũng bật tung ra. Sau đó, cảnh im lặng ngự trị trong khoảnh khắc – một cảnh im lặng sâu thẳm đối với tôi. Sau đó, tai tôi bắt đầu phân biệt được tiếng lục bục của pháo cao xạ với tiếng lạo xạo của mảnh kính vỡ dưới chân những người bị thương đang bước ra khỏi buồng. Sau sự kiện này, chúng tôi chuyển hẳn xuống ga xe điện ngầm. Trong năm ngày, không có thức ăn nóng vì nhà ăn và nhà bếp của chúng tôi bị hư hỏng nặng. Trong lúc chờ sửa chữa lại hai nơi này, chúng tôi phải dùng bánh mì nguội. Chúng tôi đã sống và làm việc như vậy trong những ngày có lẽ là nguy ngập nhất của chiến tranh, những ngày đầy buồn phiền và chứa chan hy vọng vĩ đại. Có điều cay đắng là xe tăng và bộ binh phát-xít Đức đã tiến tới những nơi thiêng liêng mà trước chiến tranh, người Mát-xcơ-va vẫn đến dạo chơi ngày chủ nhật. Nhưng chúng tôi vẫn giữ vững lòng tin, vẫn thấy rằng: đối với phát-xít Đức thì đó chỉ là “những thắng lợi theo kiểu Pi-rơ” (Năm 280 trước Công nguyên, Pi-rơ, vua nước E-pia, đã thắng quân La-mã ở Hê ra-clê-a và đến năm 279 trước công nguyên lại thắng ở A-u-xcu-lum nhưng phải trả giá bằng những tổn thất rất lớn. Từ đó mà có lời nói “những thắng lợi theo kiểu Pi-rơ”. Tác giá dùng thành ngữ này ý muốn nói: thắng lợi của phát-xít Đức chỉ là tạm thời, thực ra trong đó đã mang những yếu tố thất bại cơ bản. – ND.). Quân thù đang thở hơi cuối cùng sặc sụa trong dòng máu của bản thân chúng. Và tất cả chúng tôi đều hy vọng rằng, rốt cuộc bọn chúng sẽ bị đánh tan tác ở chính nơi đây. Tình hình lúc này thật vô cùng phức tạp và chứa đầy mâu thuẫn, nhưng tổng hợp các số liệu về tình hình lại thì thấy nó đơn giản hơn nhiều, ít ra là trên hướng chủ yếu. Thông thường cứ sáng sớm, mấy sĩ quan trợ lý lên xe đi tới Péc-khút-scô-vô, nơi đóng quân của cơ quan tham mưu phương diện quân Tây, đến tất cả các cơ quan tham mưu của các tập đoàn quân đóng cách xa Mát-xcơ-va khoảng chừng 20-30 ki-lô-mét. Và, trên bản đồ công tác của https://thuviensach.vn cục trưởng Cục tác chiến, toàn bộ tình huống đã được chuẩn xác đến những chi tiết nhỏ nhất. Ngày 6 tháng Mười một, cũng như thường lệ, Mát-xcơ-va vẫn tổ chức cuộc mít-tinh trọng thể của nhân dân lao động. Chỉ có điều là không làm ở Nhà hát lớn, mà tổ chức trên sân ga xe điện ngầm “Mai-a-cốp-xcai-a”. Sáng 7 tháng Mười một, vẫn cử hành cuộc duyệt binh truyền thống trên Quảng trường Đỏ. Cuộc duyệt binh này được chuẩn bị hết sức bí mật. Ngay những người tham gia duyệt binh cũng không được biết trước là họ tập dượt để làm gì. Có nhiều ý kiến phỏng đoán khác nhau, nhưng phần lớn đều cho rằng làm như vậy tức là “các phân đội đang được gắn lại với nhau” trước khi ra tiền tuyến. Chỉ huy cuộc duyệt binh này là tướng P. A. Ác-tê-mi-ép, lúc ấy đang giữ chức tư lệnh bộ đội quân khu Mát-xcơ-va và chỉ huy vùng phòng ngự Mát xcơ-va. Chỉ huy dàn nhạc là chủ nhiệm quân nhu V. A. A-gáp-kin, trưởng đội quân nhạc của sư đoàn mang tên Đdéc-gin-xki, tác giả bài hành khúc nổi tiếng “Từ biệt cô gái Xla-vơ) từ năm 1912 đã làm rung động lòng người. Sáng hôm đó, bài hành khúc ấy cũng vang lên trên Quảng trường Đỏ. Tại lễ duyệt binh có một không hai trong lịch sử này, đồng chí Tổng tư lệnh tối cao đã căn dặn bộ đội như sau: “Toàn thế giới đang coi các đồng chí là lực lượng có khả năng tiêu diệt bọn giặc Đức xâm lược. Nhân dân các nước bị nô dịch ở châu Âu sống dưới ách thống trị của quân Đức xâm lược, đang coi các đồng chí là những người giải phóng cho họ. Các đồng chí được giao phó một sứ mệnh vĩ đại, sứ mệnh giải phóng. Các đồng chí hãy tỏ ra xứng đáng với sứ mệnh ấy!” Diễn văn của Xta-lin được kết thúc bằng câu chúc: “Trong cuộc chiến tranh này, mong các đồng chí hãy noi theo tấm gương dũng cảm của cha ông vĩ đại của chúng ta, như A-lếch-xan-đrơ Nép-xki, Đơ-mi-tơ-ri Đôn-xcôi, Cu-dơ-ma Mi-nhin, Đơ-mi-tơ-ri Pô-gia-rơ-xki, A lếch-xan-đrơ Xu-vô-rốp, Mi-khai-in Cu-tu-dốp! Mong các đồng chí hãy xiết chặt đội ngũ dưới ngọn cờ bách chiến bách thắng của Lê-nin vĩ đại!” https://thuviensach.vn Xta-lin phát biểu nhân danh Đảng, nhân danh Chính phủ Liên Xô và những lời kêu gọi ấy như hồi kèn tiến quân vang vọng khắp nước. Đúng một tuần lễ sau, bọn Hít-le lại mở đợt tiến công mới vào Mát-xcơ va. Lần này, đòn đột kích chủ yếu của chúng hướng vào dải phòng ngự của tập đoàn quân 30 thuộc phương diện quân Ca-li-nin và tập đoàn quân 16 thuộc phương diện quân Tây. Các trận chiến đấu kéo dài cho tới tháng Chạp. Song, quân địch vẫn chưa giành được kết quả nào gọi là đáng kể. Cánh phải của chúng chỉ tiến được tới Ca-si-ra, còn cánh trái tiến đến con sông đào Mát-xcơ-va – Vôn-ga trong khu Y-a-khơ-rô-ma. Bọn chúng thậm chí đã vượt được sông tại một điểm nhưng liền bị đánh bật trở lại ngay. Còn trên tuyến Cô-na-cô-vô, Đơ-mi-tơ-rốp, Đe-đôp-xcơ Cu-bin-ca, Xéc-pu-khôp, Tu la, Xe-re-bri-a-nư-e Pru-dơ, quân đội phát-xít Đức đã hoàn toàn bị kiệt quệ và bị chặn đường. Thế là đợt tiến công thứ hai của bọn Hít-le vào Mát- xcơ va cũng bị thất bại nốt. Trong lúc đó thì các lực lượng dự bị của Đại bản doanh được bảo toàn nguyên vẹn đang tiến đến thủ đô. Ở phía Bắc thủ đô đã xuất hiện tập đoàn quân xung kích 1 và tập đoàn quân 20, ở phía Đông – Nam thủ đô có tập đoàn quân 10, 61 và cả quân đoàn kỵ binh cận vệ 1 nữa. Một số tập đoàn quân mới, dồi dào sinh lực, đã được điều tới những khu vực khác của mặt trận Xô – Đức, tới những nơi quân địch còn đang tiếp tục gây sức ép. Lúc đó, kế hoạch được phác thảo như sau: dự định lúc đầu đánh các cụm quân địch ở Ti-khơ-vin và Rô-xtốp (trên sông Đôn), sau khi diệt tan chúng thì kìm chân địch ở hướng Tây – Bắc và hướng Nam, đồng thời kiên quyết chuyển sang phản công ở khu vực mặt trận miền Tây, gần Mát-xcơ-va. Từ ngày 12 tháng Mười một bắt đầu tấn công ở Ti-khơ-vin và sang đến ngày 7 tháng Chạp thì đột phá trận địa địch ở đó. Ngày 29 tháng Mười một, ở phía Nam, bộ đội Liên Xô đã giải phóng Rô-xtốp. Và ngày 5-6 tháng Chạp, quân ta bắt đầu phản công ở gần Mát-xcơ-va. Địch không ngờ lại có chuyện như vậy. Sau này, ta thấy rõ được rằng chúng không phát hiện ra việc chúng ta tập trung hai tập đoàn quân mới ở phía Bắc Mát-xcơ-va. Và, tất nhiên, chúng đã phải trả giá cực đắt. https://thuviensach.vn Quá trình và kết cục cuộc phản công thắng lợi của chúng ta trong mùa đông 1941-1942 đã được mô tả khá tỉ mỉ rồi, nên không cần thiết phải đề cập tới vấn đề này nữa. Cho phép tôi được lưu ý bạn đọc về một số kết luận tổng quát nhất mà chúng tối rút ra được sau nửa năm đầu chiến tranh. Một là, Quân đội Liên Xô đã đứng vững trước các cuộc tiến công của một quân đội mạnh nhất trong thế giới tư bản chủ nghĩa. Hai là, Quân đội Liên Xô đã hoàn toàn đập tan câu chuyện hoang đường cho rằng bọn Hít-le không thể bị đánh bại và đã chứng minh bằng hành động rằng có thể đánh và rồi sẽ đánh tan được chúng. Ba là, chúng ta đã chôn vùi hy vọng của Hít-le về thắng lợi chớp nhoáng; quá trình chiến tranh đã chuyển biến có lợi cho chúng ta; cuộc chiến đầu còn dài và hao người tốn của, nhưng triển vọng là địch nhất định phải thua. Bốn là, tình hình đất nước chúng ta lúc này đang còn hiểm nghèo; quân thù đã chiếm được hàng trăm thành phố, hàng nghìn làng mạc, nhiều vùng kinh tế quan trọng – vùng Pri-ban-tích, Bê-lô-ru-xi-a, phần lớn U-crai-na và Đôn-bát – đang nằm dưới gót sắt của bọn chiếm đóng; quân Đức đã chiếm Crưm, bao vây Lê-nin-grát, phong tỏa Xê-va-xtô-pôn; những tiềm lực chiến tranh của quân địch còn rất lớn. Năm là, những khả năng của chúng ta cũng hoàn toàn không bị khánh kiệt. Ngược lại, những khả năng ấy mỗi tháng một tăng lên: các ngành công nghiệp sơ tán sang phía Đông đã bắt đầu vững chắc đi vào sản xuất; ở vùng sâu trong đất nước đã tích lũy được nhiều lực lượng dự bị, Phong trào du kích đã triển khai ngày càng rộng trong vùng sau lưng địch. Sáu là bộ đội chúng ta đã được tôi luyện và thu được một số kinh nghiệm chiến đầu, đã bắt đầu hoạt động một cách có tổ chức hơn và tự tin hơn; việc quản lý vững chắc bộ đội đã đi vào nề nếp. Bảy là, nguy cơ chiến tranh ở hai mặt trận đã bị đẩy lùi Việc quân Đức bị đánh tan ở gần Mát-xcơ-va đã làm nguội lạnh lòng cuồng nhiệt của bọn quân phiệt Nhật Bản. https://thuviensach.vn Những sự kiện trong nửa năm này, đặc biệt là chiến dịch Mát-xcơ-va, đã một lần nữa chứng minh rõ ràng rằng Đảng cộng sản có sức tổ chức và cổ vũ to lớn như thế nào, trong những giờ phút hiểm nghèo, Đảng đã biết phát động toàn dân đứng lên bảo vệ Tổ quốc ra sao. Thắng lợi của chúng ta ở Mát-xcơ-va có tiếng vang quốc tế rất lớn. Nó xóa bỏ mọi hy vọng của bọn Hít-le hòng cô lập Liên Xô. Ngày 1 tháng Giêng 1942, 25 nước khác cùng với nước ta ký tuyên bố hợp tác trong chiến tranh chống Đức phát-xít. Còn chính ngay trong Bộ tổng tham mưu thì có gì thay đổi hay không? Tất nhiên, có. Bộ phận thứ hai của Bộ tổng tham mưu đã trở về Mát-xcơ-va từ tháng Chạp. Chỉ có trung tâm thông tin dự bị với một số trợ lý tối thiểu ở lại địa điểm công tác cũ Nhiều cán bộ giàu kinh nghiệm của Bộ tổng tham mưu được điều động đi các đơn vị. Các trưởng ban V. V. Cu-ra-xốp, P. N. Cô-cô-rép và sau đó cả M. N. Sa-rô-khin đi làm tham mưu trưởng các phương diện quân và tập đoàn quân. Còn lớp trẻ như chúng tôi thì được bố trí thay các đồng chí ấy. Riêng tôi thì được bổ nhiệm làm trưởng ban Cận Đông. Cục tác chiến chúng tôi và Bộ tổng tham mưu nói chung đã xây dựng được một nhịp điệu công tác rõ ràng hơn. B. M. Sa-pô-sni-côp và A. M. Va xi-lép-xki có khả năng tập trung chăm lo giải quyết những vấn đề lớn, phân tích tình huống sâu sắc hơn. Mỗi ngày, hai đồng chí sang báo cáo bên Đại bản doanh từ một đến hai lần. Còn những vấn đề khác thì các ban đều thực hiện có kết quả. Nói riêng, ban chúng tôi nhận gánh nặng công tác chủ yếu có liên quan đến sự có mặt của bộ đội xô viết trên đất I-ran. Gánh nặng này tuyệt nhiên không đơn giản. Ba tập đoàn quân chúng ta ở đất I-ran một thời gian: tập đoàn quân độc lập Trung Á 53, tập đoàn quân 47 và 44. Chúng ta điều ba tập đoàn quân này tới đây hồi cuối tháng Tám 1941, theo đề nghị của Anh và căn cứ vào hiệp ước ký kết giữa I-ran và nước Nga xô-viêt năm 1921. Hiệp ước quy định khả năng hành động như vậy trong trường hợp xuất hiện nguy cơ một nước nào khác sử dụng lãnh thổ I-ran một cách có hại cho quyền lợi của Liên Xô. https://thuviensach.vn Chính Hít-le, như ta đã rõ, đã đặt nhiều hy vọng vào I-ran. Hắn định dùng lãnh thổ I-ran để tiến công miền Da-cáp-ca-dơ xô-viết và sau đó dùng I-ran làm bàn đạp, tung những sư đoàn Đức từ Ban-căng vào Ấn Độ. Ở đây, cũng đụng chạm đến quyền lợi của ông bạn đồng minh với chúng ta là nước Anh, và Anh cũng đưa quân đội vào miền Nam I-ran. Việc này làm cho Bộ tổng tham mưu bận bịu thêm, vì phải phối hợp nhiều vần đề với Bộ dân ủy ngoại giao. Đồng chí Tổng tư lệnh tối cao lại rất chú ý tới tình hình ở I-ran, và tôi được giao trách nhiệm thường xuyên báo cáo tình hình I-ran lên đồng chí B. M. Sa-pô-sni-cốp. Đồng chí là người có sức cảm hóa và đối xử với những đại tá trẻ tuổi như tôi hồi đó bằng một tình cảm cha con chân thực. Nếu chúng tôi làm việc gì không phải, đồng chí không quở lắng, thậm chí không nặng lời, mà chỉ hỏi giọng trách móc: - Thế là thế nào, hở anh bạn? Bị hỏi như thế, chúng tôi cứ muốn độn thổ cho xong. Ai cũng nhớ mãi khuyết điểm của mình và không bao giờ tái phạm. Có lần, đã quá nửa đêm rồi mà tôi còn được gọi đến gặp Sa-pô-sni-cốp. Đồng chí ngồi ở bàn làm việc, mặc sơ-mi trắng, dây đeo quần vắt qua vai, áo ngoài khoác trên ghế tựa. - Mời anh bạn ngồi xuống đây. – Đồng chí mời rất thân mật như ở nhà. Chúng tôi làm xong việc tương đối nhanh, nhưng Tổng tham mưu trưởng chưa vội cho tôi về. Hôm ấy, đồng chí rất sảng khoái. Khi xem bản đồ, đồng chí bỗng kể lại trước đây mình đã phục vụ ở Trung Á như thế nào. Sa-pô sni-cốp nhớ rất kỹ những đặc điểm của các hướng chiến dịch ở đây, nhớ địa hình rất tài. Tôi cũng thuộc lầu chiến trường này. Giữa chúng tôi đã có một buổi nói chuyện thú vị. Sau này, chúng tôi còn có nhiều lần chuyện trò với nhau và qua đó tôi đã rút ra được nhiều điều bổ ích cho công tác của ban và cho ngay chính bản thân mình. https://thuviensach.vn 3. Dông tố ở miền Nam Mặt trận ổn định. Triển vọng sẽ ra sao?- Những dự tính sai lầm. – Các sụ kiện ở Crưm. – Mức độ trách nhiệm. – Tấn công ở Khác-cốp. – Những đánh giá trái ngược nhau. – Hết tai họa này đến tai họa khác. – “Chiến đấu không phải bằng số lượng, mà bằng kỹ năng”. – Mệnh lệnh chộp được. – Trên hướng Vô-rô-ne-giơ. – Mây đen kéo đến dày đặc. – Phương diện quân mới: Xta-lin-grát. Năm 1942, chúng tôi, những cán bộ của Bộ tổng tham mưu, không tổ chức đón mừng năm mới nhưng lòng ai cũng vui như tết phấn khởi trước những thắng lợi của bộ đội chúng ta ở Mát-xcơ-va. Ngày 23 tháng Hai, tinh thần mọi người còn lên cao hơn nữa. Nguyên nhân là vì có bản nhật lệnh của bộ trưởng Bộ dân ủy quốc phòng nhân dịp kỷ niệm 24 năm ngày thành lập Hồng quân. Trong bản nhật lệnh đó, I. V. Xta-lin tuyên bố trước toàn dân rằng, ngày Hồng quân đánh tan quân địch cũng chẳng còn bao xa, và trên toàn thể đất nước xô-viết, những lá cờ đỏ lại thắng lợi tung bay. Song đến mùa xuân, mặt trận đã bình an và tới ngày 1 tháng Tư thì chạy dài từ Lê-nin-grát dọc theo sông Vôn-khôp, xếvề phía Đông Xta-rai-a Ru-xa ôm quanh lấy khu vực Đê-mi-an-xcơ ở phía Đông, kéo xa nữa tới Khôn-mơ, Vê-li-giơ, Đê-i-đốp, Bê-lưi, tạo nên chỗ lồi Rơ-giép – Vi-a-dơ-ma do địch còn chiếm giữ, bao gồm Ki-rôp, Xu-khi-ni-tsi, Be-lép, tiến sát tới Mơ-xen xcơ, đểlại Nô-vô-xin, Tim, Vôn-tran-xcơ cho phía chúng ta, tạo nên chỗ lồi sang phía địch trong khu vực Ba-la-cơ-lây-a, Lô-dô-vai-a, Ba-rơ-ven-cô-vô, chạy qua Cra-xnưi Li-man, Đê-ban-xe-vô, Quy-bư-se-vô và trườn xuống phía Nam theo dọc sông Mi-út. Bộ tổng tham mưu đã được tổ chức lại. Các tư lệnh phương diện quân và tập đoàn quân, hoặc cùng lắm thì các tham mưu trưởng liên binh đoàn, được chỉ định về làm chủ nhiệm khu vực mặt trận. Người ta cho rằng: các đồng chí ấy, do uy tín và kinh nghiệm của mình, sẽ biết tác động tốt hơn nữa đến các sự kiện và giữ được mối liên hệ linh hoạt hơn với bộ đội đang chiến đấu. Các đồng chí ấy được quyền trực tiếp đến báo cáo với Đại bản doanh. Còn https://thuviensach.vn trước đây, các chủ nhiệm khu vực mặt trận không được đến báo cáo trực tiếp ở Đại bản doanh. It lâu sau chúng tôi thấy rõ được là: vì có sự cải tổ đó nên đã mất quá nhiều thời gian vô ích. Thời hạn đưa những số liệu và các tình huống lên Tổng tham mưu trưởng bị kéo dài. Trước đây, chúng tôi thường trực tiếp nhận các tin tức qua điện báo, ghi ngay những tình huống đó vào bản đồ, rồi lập tức báo cáo lên Tổng tham mưu trưởng. Còn bây giờ thì lại xuất hiện một khâu trung gian: các ông “phó”, tức là những cựu chủ nhiệm khu vực mặt trận, nhận tin tức qua điện báo, xong báo cáo lên đồng chí chủ nhiệm khu vực mặt trận hiện thời. Chủ nhiệm khu vực mặt trận nghiên cứu tin tức ấy xong rồi mới đi báo cáo lên Tổng tham mưu trưởng. Cách làm việc nhiều cấp như vậy tất nhiên không nâng cao mà làm giảm sút tính năng động trong công tác. Người ta chờ đợi ở những chủ nhiệm khu vực mặt trận mới những kết luận và đề nghị đặc biệt nào đó về tình hình mà mãi vẫn chẳng thấy có. Theo tôi các đồng chí ấy chỉ tới Đại bản doanh báo cáo vẻn vẹn được có một lần, có thể là hai lần. Sau này, người ta đã thừa nhận rằng chế độ công tác cũ tốt hơn và chừng một tháng sau lại làm việc theo nền nếp cũ. Gánh nặng chủ yếu của ban lãnh đạo Bộ tổng tham mưu đè nặng trên đôi vai đồng chí Bô-rít Mi-khai-lô-vích Sa-pô-sni-côp. Tuy bị ốm nặng, đồng chí vẫn hoàn thành được mọi công việc cần thiết ở Bộ tổng tham mưu và thêm vào đó còn giữ một vai trò không nhỏ trong Đại bản doanh. Lòng chúng tôi đau thắt lại mỗi khi nhìn thấy thủ trưởng của mình ho sù sụ mà vẫn phải ngồi còng lưng làm việc nhưng không bao giờ ta thán một lời nào cả. Hiển nhiên là sức chịu đựng và sự nhã nhặn của đồng chí đã chiến thắng. Người trợ thủ số 1 của B. M. Sa-pô-sni-côp trên danh nghĩa và về thực chất là thượng tướng A. M. Va-xi-lép-xki, cục trưởng Cục tác chiến của chúng tôi, một con người cũng giống như Sa-pô-sni-côp: hiểu biết, kiên nghị, tốt bụng. Cuộc cải tổ Bộ tổng tham mưu không liên quan gì đến những người thực hiện bình thường như chúng tôi – chúng tôi vẫn tiếp tục công việc của mình https://thuviensach.vn suốt ngày đêm, vẫn đều đặn tập hợp, phân tích các số liệu về tình hình, trình bày với thủ trưởng trực tiếp những kết luận và đề nghị của mình, tiến hành mọi việc dự tính, thông tin và các công việc khác. Chiến tranh đòi hỏi phải cống hiến toàn bộ sức lực và không để ai một phút nghỉ ngơi. Nhưng chúng tôi không chỉ bị cuốn hút vào những công việc trước mắt. Tất cả các cán bộ Bộ tổng tham mưu đều không chỉ sống bằng âm hưởng của cuộc phản công ở Mát-xcơ-va, mà còn bằng sự chờ mong những biến đổi sắp tới. Có lẽ do tính chất của nhiệm vụ và do thiếu chi tiết kèm theo nó cho nên chỉ có các cán bộ Bộ tổng tham mưu chúng tôi mới hiểu rằng “trên” đang chuẩn bị mở một chiến dịch mới. Những vấn đề hết sức quan trọng trong việc vạch kế hoạch chiến lược thì được thảo luận sơ bộ ở Đại bản doanh, trong phạm vi hẹp gồm các đồng chí I. V. Xta-lin, B. M. Sa-pô-sni-côp, Gh. C. Giu-cốp, A. M. Va-xi-lép-xki, N. Gh. Cu-dơ-nét-xốp. Thường lúc đầu thì đề ra giải pháp có tính nguyên tắc sau đó Ban chấp hành trung ương Đảng hoặc Hội đồng quốc phòng Nhà nước xem xét. Chỉ sau đây thì Bộ tổng tham mưu mới bắt đầu vạch kế hoạch chi tiết và chuẩn bị chiến dịch hoặc hoạt động chiến lược. Đến giai đoạn này, có các tư lệnh phương diện quân và các chuyên gia tham gia vào việc vạch kế hoạch chiến lược, đó là chủ nhiệm hậu cần A. V. Khơ-ru-li-ôp, tư lệnh pháo binh Hồng quân N. N. Vô-rô-nốp, tư lệnh không quân A. A. Nô-vi-cốp, tư lệnh bộ đội thiết giáp I-a. N. Phê-đô-ren-cô và các đồng chí khác. Đầu tháng Ba 1942, Đại bản doanh phân tích triển vọng triển khai các hoạt động tác chiến thành chiến dịch mùa hè. Cần nói rằng ngay từ đầu năm, I. V. Xta-lin đã ra lệnh chuẩn bị thảo bản chỉ thị đề ngày 10 tháng Giêng 1942 mà tất cả các tướng lĩnh lúc bấy giờ đều biết và đã tự mình đề ra những điều khoản cơ bản của bản chỉ thị đó. Trong chỉ thị này, ý đồ của kẻ địch và những nhiệm vụ của ta được đánh giá như sau: “Sau khi Hồng quân đã làm tiêu hao nặng lực lượng quân đội phát-xít Đức thì đã chuyển sang phản công và đuổi bọn xâm lược Đức về phía Tây”. https://thuviensach.vn Để ngăn chặn cuộc tiến công của ta, quân Đức đã chuyển sang phòng ngự và bắt đầu lập các tuyến phòng thủ – xây dựng chiến hào, hàng rào chướng ngại, công sự dã chiến. Quân Đức hòng bằng cách đó ngăn chặn cuộc tấn công của ta cho tới mùa xuân, để sau đó tập trung lực lượng và lại chuyển sang tấn công Hồng quân. Vì vậy, bọn Đức muốn tranh thủ thời gian và muốn có một khoảng thời gian tạm ngừng chiến. Nhiệm vụ của chúng ta là không để cho bọn Đức có được khoảng thời gian đó, không ngừng đuổi chúng về phía Tây, buộc chúng phải tiêu hao lực lượng dự bị của chúng ngay trước mùa xuân; khi đó chúng ta sẽ có những lực lượng dự bị to lớn mới, còn quân Đức thì sẽ không còn lực lượng dự bị nữa, và như vậy sẽ đảm bảo hoàn toàn diệt tan quân đội Hít-le vào năm 1942”. Khi mùa xuân đến, chắc lúc đó người ta đã tự hỏi không biết những luận điểm đó của Đại bản doanh đúng ở mức nào. Để trả lời cho câu hỏi đó, Bộ tông tham mưu không nhắm mắt bỏ qua thực tế. Và thực tế đã cho thấy rằng tình hình mặt trận rất phức tạp và không ổn định, còn khác xa với điều mong muốn của chúng ta. Hiển nhiên là quân địch đã bị thất bại nặng nề ở gần Mát-xcơ-va và trong quá trình tồng tiến công của Quân đội Liên Xô vào mùa đông năm 1942. Song hiện thời cuộc tấn công của chúng ta ngày một giảm sút vì không có đủ lực lượng và phương tiện cần thiết để triển khai cuộc tấn công ấy. Kẻ địch hoàn toàn chưa bị đập tan. Hơn nữa, chúng đã củng cố trận tuyến và lợi dụng thời kỳ chiến sự tương đối tạm yên để bổ sung quân cho các đơn vị bị thiệt hại, vũ khí và các trang bị kỹ thuật quân sự. Dĩ nhiên, thời gian cũng có lợi cho ta: nền kinh tế thời chiến của Liên Xô được ổn định và cung cấp cho tiền tuyến mọi trang bị và phương tiện kỹ thuật quân sự cần thiết. Tinh thần chiến đấu của các chiến sĩ xô-viết được tăng cường, góp phần to lớn vào tình hình đó là những thắng lợi ở Mát-xcơ va, Ti-khơ-vin và Rô-xtôp. Con người được tôi luyện, tích lũy được kinh nghiệm chiến đấu, đánh địch giỏi hơn. Các cán bộ chỉ huy thì hoàn thiện https://thuviensach.vn được kỹ thuật điều khiển trận đánh của mình. Ở vùng sau lưng quân phát-xít Đức, chiến tranh du kích trở nên quyết liệt hơn. Bộ tổng tham mưu không nghi ngờ rằng bộ chỉ huy Hít-le hiểu rất rõ việc kéo dài chiến tranh sẽ là một nguy cơ đối với chúng như thế nào. Vì vậy chúng cố sức không để cho Liên Xô có điều kiện đưa hoạt động của nền kinh tế thời chiến của mình đi vào ổn định, ra sức phá hoại việc chuẩn bị lực lượng dự trữ của ta. Ngoài ra, nước Đức còn cần củng cố vị trí quốc tế của nó, lôi kéo Nhật Bản, Thổ Nhĩ Kỳ và có thể là một số nước khác đứng về phía mình trong cuộc chiến tranh, duy trì ảnh hưởng đối với các chư hầu. Người ta cho rằng có lẽ tắt cả những điều đó đã khiến cho bộ máy lãnh đạo quân sự phát-xít ráo riết hoạt động. Song không rõ là kẻ địch sẽ bắt đầu tấn công ở đâu, khi nào và với những lực lượng ra sao. Nhưng Bộ tổng tham mưu tin chắc rằng chúng không thể tấn công được cùng một lúc trên suốt độ dài mặt trận phía Đông: người ta cho rằng nước Đức Hít-le không có lực lượng cũng như phương tiện để làm việc đó. Hơn nữa, lực lượng vũ trang phát-xít Đức đã phải trả giá đắt cho kinh nghiệm của chúng hồi năm 1941, khi quân đội của chúng muốn xông lên trên khắp mọi hướng. Chúng không thể nào không tính đến kinh nghiệm đó, quân phát-xít Đức chắc sẽ chỉ ráo riết hoạt động trên một hướng chiến lược đặc biệt quan trọng nào đó mà thôi. Khi đánh giá tầm quan trọng của các khu vực thuộc mặt trận chiến lược, cái đập vào mắt trước tiên là chỗ lồi Rơ-giép – Vi-a-dơ-ma. Nó giáp sát Mát xcơ-va và do các đơn vị của cụm tập đoàn quân mạnh nhất của quân địch – Cụm tập đoàn quân “trung tâm” – chiếm giữ (cụm tập đoàn quân này có hơn 70 sư đoàn, trong đó có nhiều sư đoàn xe tăng và cơ giới). Khu vực hoạt động của nó trải dài từ Vê-li-ki-ê Lu-ki cho tới Nô-vô-xin. Mặc dù sau lưng cụm tập đoàn quân địch này, quá về phía Tây – Nam Vi a-dơ-ma, các đơn vị của các tướng P. A. Bê-lap Và M. G. Ê-phrê-mốp vẫn tiếp tục chiến đấu anh dũng trong điều kiện hoàn toàn bị bao vây vô cùng gay go, song chỗ lồi Rơ-giép dường như vẫn là nơi quân địch định thọc sâu vào Mát-xcơ-va. https://thuviensach.vn Cần phải nói rằng ban lãnh đạo chiến lược của Liên Xô, đứng đầu là đồng chí I. V. Xta-lin, tin chắc rằng sớm muộn kẻ địch cũng sẽ lại đánh vào Mát xcơ-va. Lòng tin đó của Tổng tư lệnh tối cao không chỉ dựa trên nguy cơ đang đe dọa từ chỗ lồi Rơ-giép. Chúng ta cũng nhận được những tin tức từ giới tuyến cho biết rằng bộ chỉ huy Hít-le hiện vẫn chưa từ bỏ ý đồ đánh chiếm thủ đô của chúng ta. I. V. Xta-lin thừa nhận rằng địch có thể có nhiều phương án hoạt động khác nhau, song đồng chí vẫn cho rằng dù sao thì mục tiêu hoạt động của quân Đức và hướng tấn công chính của chúng vẫn sẽ là Mát-xcơ-va. Các thành viên khác của Đại bản doanh, Bộ tổng tham mưu và phần lớn các tư lệnh phương diện quân cũng đều có ý kiến như vậy. Xuất phát từ tình hình đó, người ta cho rằng số phận của chiến dịch mùa hè năm 1942, một chiến dịch quy định tiến trình tiếp sau của cuộc chiến tranh, sẽ được quyết định ở Mát-xcơ-va. Vì vậy, hướng trung tâm – hướng Mát-xcơ-va – sẽ trở thành hướng chính, còn các hướng chiến lược khác thì sẽ chỉ đóng một vai trò thứ yếu trong giai đoạn này của cuộc chiến tranh. Như sau này đã cho thấy, Đại bản doanh và Bộ tổng tham mưu đã dự đoán lầm. Bộ chỉ huy Hít-le giao nhiệm vụ cho các lực lượng vũ trang của chúng là: ở khu vực mặt trận trung tâm thì duy trì tình hình, ở phía Bắc thì chiếm Lê-nin-grát và bắt liên lạc trên bộ với quân Phần Lan, còn ở sườn mặt trận phía Nam thì đột phá vào Cáp-ca-dơ. Để cụ thể hóa nhiệm vụ đó, đại bản doanh Hít-le trong chỉ thị số 41 đề ngày 5 tháng Tư 1942 có nêu rõ: “… trước hết phải tập trung mọi lực lượng hiện có để tiến hành chiến dịch chủ yếu ở khu vực phía Nam (do tôi gạch dưới. – X. S.) nhằm tiêu diệt địch ở phía Tây sông Đôn, để sau đó chiếm các vùng dầu mỏ ở Cáp-ca-dơ và vượt qua dãy núi Cáp-ca-dơ”. Ý đồ đó thể hiện lợi ích của các tổ chức độc quyền Đức, khát vọng của chúng muốn chiếm các vùng công nghiệp và nguyên liệu giàu có nhất của đất nước xô-viết, đột nhập bằng đường bộ vào Cận Đông. Các tướng lĩnh Hít-le có mưu đồ cắt đứt liên lạc giữa ta với các đồng minh qua I-ran và xúi giục Thổ Nhĩ Kỳ tham chiến đứng về phía nước Đức phát-xít https://thuviensach.vn Lẽ dĩ nhiên là do Đại bản doanh dự đoán sai mũi tấn công chủ yếu của quân địch cho nên cũng coi nhẹ khu vực mặt trận Nam. ở đây không bò trí các lực lượng dự bị của Đại bản doanh, phương tiện cơ bản để ban lãnh đạo chiến lược tác động tới tiến trình các chiến dịch quan trọng. Người ta cũng không nghiên cứu các phương án hành động phòng trường hợp tình huống thay đổi đột ngột. Về phần mình, do đánh giá không đúng mức vai trò của khu vực mặt trận Nam nên chúng ta cũng có thái độ dễ dãi đối với những thiếu sót của bộ tư lệnh phương diện quân Tây – Nam và phần nào của cả phương diện quân Nam nữa. Mùa xuân năm ấy, Đại bản doanh xem xét các ý kiến về hoạt động của các Lực lượng vũ trang Liên Xô vào mùa hè năm 1942. Các ý kiến hoàn toàn không trùng hợp nhau. Mọi người đều cho rằng các lực lượng của ta hiện thời chưa sẵn sàng để mở cuộc tấn công quyết định, các lực lượng dự bị cần thiết mới đang được thành lập. B. M. Sa-pô-sni-cốp và Gh. C. Giu-cốp kiên quyết chủ trương phòng thủ chiến lược tạm thời. Hai đồng chí cho rằng không nên tiến hành tấn công trên quy mô rộng lớn. Gh. C. Giu-côp nói rõ thêm rằng: theo đồng chí thì đầu mùa hè cần phải tiến hành một chiến dịch ở khu vực mặt trận trung tâm nhằm diệt tan cánh quân địch Rơ-giép – Vi-a-dơ-ma và thanh toán chỗ lồi nguy hiểm Rơ-giép. I. V. Xta-lin đồng ý rằng đôi khi có lúc phải phòng thủ. Song đồng chí cũng nói rằng không được thụ động ngồi không mà phải phòng thủ một cách tích cực nhất. Đồng chí yêu cầu: đồng thời với việc phòng thủ chiến lược, phải tiến hành một loạt hoạt động tấn công bộ phận để củng cố những thắng lợi đã giành được hồi mùa đông, cải thiện tình hình chiến dịch chiến lược của bộ đội Liên Xô, phá tan việc chuẩn bị tấn công của kẻ địch và nhờ đó nắm chắc quyền chủ động chiến lược trong tay chúng ta. Gh. C. Giu-cốp không đồng ý với quan điểm đó, đồng chí cho rằng những hoạt động tấn công mà Tổng tư lệnh tối cao đề nghị tiến hành sẽ nuốt hết những lực lượng dự bị của ta và việc chuẩn bị cho cuộc tổng tiến công sau đó sẽ trở nên vô cùng phức tạp. Song vì tiếng nói quyết định thuộc về Tổng https://thuviensach.vn tư lệnh tối cao cho nên mọi người cũng đồng ý với đồng chí ấy. Các hoạt động tấn công được dự định tiến hành ở Crưm, Lê-nin-grát và Đê-mi-an xcơ, ở các hướng Xmô-len-xcơ và Lơ-gôp – Cuốc-xcơ. Hoạt động tấn công phải được triển khai trên một số lớn khu vực, điều đó có nguy cơ gây ra tai họa: các đơn vị của ta bị thu hút vào những trận đánh mà kết quả còn rất đáng ngờ, lực lượng vốn đã ít ỏi lại bị phân tán. Góp phần vào biến chuyển bất lợi của các sự kiện lại có thêm những đề nghị khẩn khoản của Hội đồng quân sự khu vực mặt trận Tây – Nam xin mở một cuộc tấn công lớn ở gần Khác-côp bằng những lực lượng của các phương diện quân Bri-an-xcơ, Tây-nam và Nam, mà bộ tư lệnh khu vực mặt trận xin “lấy đầu ra để đảm bảo” cho thắng lợi của cuộc tấn công đó. Hội đồng quân sự khu vực mặt trận Tây – Nam trình bày những đề nghị của mình trong một văn bản được gọi là “báo cáo tình hình khu vực mặt trận Tây – Nam cho tới giữa tháng Ba và những triển vọng tác chiến vào thời kỳ xuân – hè 1942”. Bản báo cáo được soạn thảo ngày 22 tháng Ba và viết tay làm hai bản. Trong bản báo cáo này, tình hình địch được đánh giá như sau: “quân địch ráo riết hoạt động khiến cho bộ đội ta lâm vào tình trạng nếu không có thêm những lực lượng dự trữ chiến lược lớn và không được bổ sung thêm nhiều quân và một phần phương tiện vật chất thì không thể tiến hành những trận đánh nhằm mục đích quyết định được”. Người ta cho rằng mặc dù bị thất bại ở gần Mát-xcơ-va, đến mùa xuân kẻ địch vẫn sẽ lại cố tìm cách đánh chiếm thủ đô Liên Xô. Người ta dự tính mũi tấn công chính của chúng sẽ bắt đầu từ các vùng Bri-an-xcơ và Ô-ri-ôn vòng qua phía Nam và phía Đông – Nam Mát-xcơ-va để ra sông Vôn-ga thuộc vùng Goóc-ki, bằng cách đó cô lập Mát-xcơ-va với Pô-vôn-giê và U-ran rồi sau đó sẽ chiếm thủ đô. Ở phía Nam, bộ tư lệnh khu vực mặt trận Tây – Nam cho rằng rất có thể cánh quân địch ở đây, mặc dù rất lớn nhưng chỉ là thứ yếu, sẽ tấn công với nhiệm vụ chiếm vùng hạ lưu sông Đôn và xâm nhập vào Cáp-ca-dơ tới các https://thuviensach.vn nguồn dầu mỏ của ta. Một mũi tấn công phụ nữa mà người ta cho rằng có thể xảy ra, là từ Cuốc-xcơ vào Vô-rô-ne-giơ. Bản báo cáo có dự tính lực lượng địch có thể có ở dải khu vực mặt trận Tây – Nam vào đầu thời kỳ chúng ráo riết hoạt động. Lực lượng đó rất lớn: 102 sư đoàn. trong đó có 9 sư đoàn xe tăng, 7 sư đoàn cơ giới, 3 sư đoàn SS, trên 3.100 xe tăng. gần 3.000 pháo, khoảng 1.000 máy bay chiến đấu. Bản báo cáo có nói: “Mặc dù vậy, trong thời kỳ chiến cục xuân – hè. bộ đội khu vực mặt trận Tây – Nam vẫn sẽ cố gắng đạt được mục tiêu chiến lược cơ bản là đập tan các lực lượng phản kháng của kẻ địch và tiến tới vùng trung lưu sông Đni-ép-rơ (Gô-men, Ki-ép, Tréc-ca-xư) và sau nữa tới mặt trận Tréc-ca-xư, Pe-rvô-mai-xcơ, Ni-cô-la-ép” (do tôi gạch dưới. -X. S.). Tiện thể tôi xin lưu ý rằng mãi đến mùa thu năm 1943, quân đội Liên Xô mới đạt được mục tiêu này. Ngoài ra, không thể nào không lưu ý thêm rằng cánh quân địch ở đây có một số lượng đông ghê gớm: 102 sư đoàn! Song trên giấy tờ thì mọi việc có vẻ trôi chảy, kể cả kế hoạch hành động của bộ đội ta, mặc dù bộ tư lệnh khu vực mặt trận Tây – Nam có yêu cầu bổ sung thêm quân, vũ khí và các phương tiện vật chất. Tuy vậy, những kiến giải của họ vẫn gây nên sự hoài nghi trong Bộ tổng tham mưu và Đại bản doanh. Đồng thời với việc soạn thảo kế hoạch tác chiến mùa xuân và mùa hè, Bộ tổng tham mưu còn được lệnh tiến hành những tính toán cần thiết có liên quan tới những đề nghị của bộ tư lệnh khu vực mặt trận Tây – Nam. Sự tính toán cho thấy rằng để thực hiện chiến dịch ở Khác-côp thì cần phải có những lực lượng và phương tiện dự trữ to lớn mà đất nước chưa có được. Những dự tính được trình lên Tổng tư lệnh tối cao, đồng chí Tổng tư lệnh đồng ý với những dự tính đó và đích thân đề nghị tổng tư lệnh khu vực mặt trận là X. C. Ti-mô-sen-cô không nên tiến hành những chiến dịch có quy mô lớn như vậy và nên vạch kế hoạch mới. Bất giác có thể nảy sinh ra câu hỏi: lẽ nào sau khi quân Hít-le đã tập trung lại rồi mà đến mùa xuân vẫn chưa thể rút ra được kết luận về hướng tấn công chủ yếu của chúng vào phía Nam ư? Lẽ ra phải như vậy? Nhưng chắc https://thuviensach.vn là I. V. Xta-lin cho rằng phần lớn cánh quân địch đó vẫn sẽ được tung vào Mát-xcơ-va. Và nếu như chiến dịch do X. C. Ti-mô-sen-cô đề xuất có thể làm tê liệt được các lực lượng của bọn Hít-le, làm suy yếu cuộc tấn công của chúng vào Mát-xcơ-va, thì vì lẽ gì mà lại không tiến hành? Ngày 30 tháng Ba, kế hoạch mới được vạch xong và qua A. M. Va-xi-lép xki chuyển lên cho I. V. Xta-lin. Đồng chí Tổng tư lệnh tối cao được báo cáo như sau: “Theo chỉ thị của đích thân đồng chí, chúng tôi đã vạch một kế hoạch hành động chung cho các đơn vị bộ đội khu vực mặt trận Tây – Nam từ tháng Tư đến tháng Năm 1942. 1. Mục tiêu hoạt động cơ bản của các đơn vị bộ đội khu vực mặt trận Tây – Nam thời kỳ này là chiếm thành phô Khác-cốp sau đó tập hợp lại các đơn vị, từ phía Đông Bắc đánh chiếm Đni-ép-rô-pê-tơ-rốp-xcơ và Xi-nen-nhi-cô vô, do đó làm cho kẻ địch bị mất hết những bến quan trọng nhất để vượt qua sông Đni-ép-rơ và mất đầu mối đường sắt Xi-nen-nhi-cô-vô. Trên độ dài mặt trận còn lại, các đơn vị bộ đội khu vực mặt trận Tây – Nam sẽ phòng thủ vững chắc các tuyến hiện đang chiếm giữ”. Các đồng chí đề nghị tiến hành tấn công chỉ dùng các lực lượng phương diện quân Tây – Nam là phương diện quân cũng do X. C. Ti-mô-sen-cô chỉ huy. Tiếp đó, là đến việc dự tính những lực lượng và phương tiện cần thiết đề đánh chiếm Khác-côp, trình bày ý đồ chiến dịch, những suy tính về việc tiến hành chiến dịch, về việc tập trung quân. Dự định ngày 20 tháng Tư sẽ là ngày mở đầu cuộc tấn công. Khi xem xét kế hoạch đó, I. V. Xta-lin đã chấp thuận cái chiến dịch thoạt trông có vẻ hấp dẫn ấy, mặc dù khi đó cũng ngừa trước X. C. Ti-mô-sen-cô rằng chớ có trông mong vào những lực lượng dự bị của Đại bản doanh. Những mối hoài nghi của Bộ tổng tham mưu được “giải quyết” bởi mệnh lệnh: “…coi chiến dịch đó là công việc nội bộ của khu vực mặt trận và không được can thiệp vào bất cứ vấn đề gì của chiến dịch”. https://thuviensach.vn Theo quyết định của I. V. Xta-lin, khu vực mặt trận Tây – Nam còn vạch ra một “Kế hoạch hành động của các đơn vị bộ đội phương diện quân Tây – Nam trong tháng Tư – tháng Năm 1942” đề ngày 10 tháng Tư 1942. Trong kế hoạch đó có ghi: “sau đây là mục tiêu của từng phương diện quân: phương diện quân Tây – Nam thì diệt tan cụm quân địch ở Khác-côp và tiến tới tuyến Ni-ki-tôp-ca, Các-lôp-ca, Bu-dôp-ca để đảm bảo cho các hoạt động tiếp sau của các đơn vị phương diện quân Nam theo hướng Đni ép-rô-pê-tơ-rôp-xcơ; phương diện quân Nam thì phòng thủ vững chắc các tuyến đang chiếm giữ và yểm trợ cho các hướng Rô-xtốp, Vô-rô-si-lốp-grát và khu vực Bác-ven-cô-vô, Xia-vi-an-xcơ, I-di-um”.. Đó là kế hoạch chiến dịch tiếp sau, một chiến dịch hết sức không thành công đối với chúng ta, mà dưới đây một chút chúng ta sẽ nói đến. Vào tháng Năm, tại mặt trận Tây – Bắc, chúng ta đã nắm được yết hầu cánh quân địch Đê-mi-an-xcơ. Chúng ta đã dồn chúng vào khu hành lang hẹp và suốt ngày đêm bắt chúng phải co hẹp lại. Địch chống cự kịch liệt. Chiến dịch này đã thu hút những lực lượng lớn của ta, song tuy vậy địch vẫn giữ được trận địa của chúng mặc dù bị thiệt hại nặng nề. Bắt đầu từ tháng Năm lại có những sự kiện làm tình hình trên mặt trận Xô – Đức thay đổi, không có lợi cho chúng ta. Những sự kiện này tôi nhớ rất rõ, vì chủ yếu đã diễn ra ở khu vực mặt trận tôi tham gia phụ trách. Trước hết, phương diện quân Crưm bị tổn thất nặng. Phương diện quân này được thành lập đầu năm 1942 nhằm giải phóng Crưm và tới tháng Năm thì phòng vệ bán đảo Kéc-tsơ ở chỗ hẹp nhất của nó trên những trận địa gọi là Ác – Mô nai. Trong biên chế phương diện quân có các tập đoàn quân 44, 51, 47 và những phương tiện tăng cường. Tư lệnh phương diện quân là trung tướng Đ. T. Cô-dơ-lốp, ủy viên Hội đồng quân sự là chính ủy sư đoàn Ph. A. Sa-ma nin, tham mưu trưởng phương diện quân là thiếu tướng Ph. I. Tôn-bu-khin. Ngay từ cuối tháng Giêng, Đại bản doanh đã cử đại diện của mình là L. D. Mê-khơ-li-xơ xuống đó. Ở Bộ tổng tham mưu thì có thiếu tướng P. P. Vê tsơ-nưi cùng đi với đồng chí ấy. Hai đồng chí có nhiệm vụ giúp bộ tư lệnh phương diện quân chuẩn bị và tiến hành chiến dịch giải tỏa Xê-va-xtô-pôn. https://thuviensach.vn Theo thói quen, Mê-khơ-li-xơ chưa giúp gì đã bắt đầu xáo trộn các cán bộ lãnh đạo. Trước hết đồng chí ấy thay tham mưu trưởng phương diện quân Tôn-bu-khin bằng thiếu tướng Vê-tsơ-nư. Tháng Hai – tháng Tư, được sự chi viện của Hạm đội Biển Đen, phương diện quân Crưm đã ba lần tìm cách chọc thủng tuyến phòng ngự của địch nhưng đều không thành công mà lại bị buộc phải chuyển sang phòng ngự. Trong khi đó thì việc bố trí chiến dịch của phương diện quân lại không đáp ứng được nhiệm vụ phòng ngự. Các binh đoàn vẫn bố trí theo đội hình tiến công. Sườn trái tiếp giáp với Biển Đen bị yếu, Tư lệnh bộ đội giải thích tình hình đó như sau: phương diện quân nhất định sẽ tiến công sau khi đã cải thiện được đôi chút các trận địa xuất phát của mình. Nhưng cuộc tấn công cứ bị hoãn lại mãi, còn tổ chức phòng ngự thì vẫn không được củng cố mặc dù đã có chỉ thị của Bộ tổng tham mưu. Ấy thế mà Mê-khơ-li-xơ lại chỉ đi tranh luận vụn vặt với tư lệnh phương diện quân. Còn quân địch thì chuẩn bị tiến công, nhằm hất bộ đội Liên Xô ra khỏi bán đảo Kéc-tsơ, để rồi tập trung toàn bộ lực lương đột phá Xê-va-xtô-pôn đang anh dũng phòng ngự. Chúng đã xác định đúng chỗ yếu bên sườn phía ven biển của tập đoàn quân 44. Chúng sử dụng vào đây một lực lượng xe tăng và không quân rất lớn và chuẩn bị để đổ bộ từ biên lên. Việc đột phá tuyến phòng ngự của chúng ta tại đây, việc tiếp tục phát triển tiến công lên phía Bắc và Đông – Bắc cho phép quân thù tiến vào phía sau lưng các tập đoàn quân của phương diện quân Crưm. Việc quân Đức chuẩn bị tiến công, chúng ta có biết. Trinh sát của phương diện quân còn xác định đúng được cả ngày quân địch chuyển sang hành động tích cực và đã thông báo cho bộ đội biết trước lúc địch khởi sự. Song, cả đại diện Đại bản doanh lẫn tư lệnh phương diện quân đều không áp dụng những biện pháp thích đáng để đẩy lùi cuộc tiến công ấy. Rồi ngày 8 tháng Năm, quân Đức đột kích vào khâu yếu ven biển của phương diện quân, chọc thủng trận địa của ta và nhanh chóng phát huy thắng lợi. Tuyến phòng ngự của phương diện quân Crưm không có lực https://thuviensach.vn lượng dự bị trong tung thâm nên bị rối loạn, chỉ huy không điều khiển được bộ đội. Sau mười hai ngày tác chiến trong những điều kiện như vậy, phương diện quân Crưm mặc dù chiến đấu rất anh dũng nhưng bị tổn thất rắt nặng. Ngày 4 tháng Bảy 1942, thành phố Xê-va-xtô-pôn thất thủ, bán đảo Crưm hoàn toàn rơi vào tay giặc. Chỉ còn đội trú phòng ngầm dưới đất ở khu vực mỏ đá Át-gi-mu-scai là vẫn tiếp tục kháng cự vô song trong lịch sử chiến tranh và quân du kích vẫn chiến đấu trên núi. Trong cuốn sử biên niên về cuộc Chiến tranh giữ nước vĩ đại còn bảo tồn hai văn kiện đầy ý nghĩa. Một trong hai văn kiện đó là bức điện đề ngày 8 tháng Năm 1942 của L. D. Mê-khơ-li-xơ gửi Tổng tư lệnh tối cao. Mê-khơ li-xơ viết: “Bây giờ không phải là lúc than phiền, nhưng tôi phải báo cáo để Đại bản doanh biết về tư lệnh phương diện quân. Ngày 7 tháng Năm, tức trước ngày quân địch tiến công, Cô-dơ-lôp đã triệu tập Hội đồng quân sự để thảo luận dự án chiến dịch sắp tới nhằm đánh chiếm Côi – A-xan. Tôi khuyến nghị: hoãn dự án đó lại và lập tức chỉ thị cho các tập đoàn quân về đợt tiến công sắp tới của quân địch. Trong bản mệnh lệnh do tư lệnh phương diện quân ký, có một số đoạn hướng dẫn rằng ngày 10-15 tháng Năm địch mới tiến công, nên đề nghị hội đồng cứ làm việc cho tới ngày 10 tháng Năm, và cùng toàn thể cán bộ chủ trì, các tư lệnh binh đoàn, các cơ quan tham mưu nghiên cứu kế hoạch phòng ngự của các tập đoàn quân. Việc này được tiến hành vào lúc toàn bộ tình hình trong ngày vừa qua đã chứng tỏ rằng địch sẽ tiến công từ sáng. Theo yêu cầu kiên quyết của tôi, việc hướng dẫn sai lầm về thời gian tiến công đã được sửa chữa. Cô-dơ-lốp còn phản đối việc điều lực lượng bổ sung cho khu vực của tập đoàn quân 44”. Ý đồ muốn trốn trách nhiệm của đại diện Đại bản doanh không giấu nổi Tổng tư lệnh tối cao. Và đây là bức điện thứ hai, bức điện không kém phần đặc sắc, trả lời cho Mê-khơ-li-xơ: “Đồng chí đã giữ thái độ kỳ dị của một quan sát viên xa lạ không nhận trách nhiệm về các việc làm của phương diện quân Crưm. Thái độ ấy rất tiện https://thuviensach.vn lợi, nhưng hoàn toàn thối tha. Trên mặt trận Crưm, đồng chí không phải là một quan sát viên xa lạ, mà là một đại diện của Đại bản doanh có trọng trách, chịu trách nhiệm về mọi thắng lợi và thất bại của mặt trận, và có bổn phận phải sửa chữa tại chỗ những thiếu sót của bộ tư lệnh. Đồng chí cùng với bộ tư lệnh phải chịu trách nhiệm về việc sơ suất để yếu sườn trái của phương diện quân. Nếu như “toàn bộ tình hình đã chứng tỏ rằng địch sẽ tiến công từ sáng” mà đồng chí lại không áp dụng mọi biện pháp để tổ chức đánh trả, mà chỉ làm có mỗi việc là phê phán một cách thụ động, thì lại càng không hay cho đồng chí. Có nghĩa là đồng chí chưa hiểu rằng, đồng chí được cử đến phương diện quân Crưm không phải với tư cách là ủy viên thanh tra của Nhà nước mà là một đại diện có trọng trách của Đại bản doanh. Đồng chí đòi hỏi chúng tôi thay thế Cô-dơ-lôp bằng một người nào đó vào loại Hin-đen-bua (Hin-đen-bua: Thống chế Đức, Tổng tư lệnh quân đội Đức trong Chiến tranh thế giới thứ nhất (1914-1918). Là một trong những người tổ chức can thiệp chống Xô-viết, đàn áp cuộc cách mạng tháng Mười một 1918 ở Đức. Năm 1925, được bầu làm tổng thống nước Đức. Năm 1933, Hin-đen-bua giao cho Hít-le lập chính phủ, chính thức giao quyền cho bọn phát-xít. – ND.). Nhưng đồng chí không thể không biết rằng, chúng ta không có những Hin-đen-bua như thế trong lực lượng dự trữ. Công việc của đồng chí ở Crưm không phức tạp, đồng chí có thể tự cáng đáng được. Nếu như đồng chí sử dụng máy bay cường kích không phải để làm những việc thứ yếu, mà để chống lại xe tăng và sinh lực địch, thì địch không chọc thủng nổi mặt trận và xe tăng của chúng cũng không tiến qua được, không cần phải là Hin-đen-bua mới hiểu vấn đề đơn giản này, sau khi đã ngồi hai tháng ở mặt trận Crưm”. Theo chỗ tôi biết thì bức điện này của Tồng tư lệnh tối cao là văn kiện đầu tiên xác định chức trách và mức độ trách nhiệm của đại diện Đại bản doanh. Cũng xin nói thêm rằng Mê-khơ-li-xơ đã lập tức bị nghiêm khắc trừng phạt vì thất bại của phương diện quân Crưm: bị cách chức thứ trưởng https://thuviensach.vn Bộ dân ủy quốc phòng, giáng cấp quân hàm và không bao giờ còn được cử xuống bộ đội làm đại diện Đại bản doanh nữa. Tướng Cô-dơ-lốp và những người có trọng trách khác phạm lỗi để thua trận ở Kéc-tsơ cũng bị cách chức và giáng cấp. Còn các đơn vị còn lại của ba tập đoàn quân đã khó nhọc vượt qua eo biển tới bán đảo Ta-man. Sau đó, tập đoàn quân 47 bố trí phòng ngự ở đây, tập đoàn quân 51 được bổ sung và nhập vào biên chế của phương diện quân Nam, còn tập đoàn quân 44 thì được rút về khu vực Ma-kha-trơ-ca-la để chấn chỉnh lại. Trên cơ sở khung của phương diện quân Crưm, ngày 20 tháng Năm 1942, đã thành lập phương diện quân Bắc Cáp-ca-dơ, do X. M. Bu-đi-on-nưi chi huy. Về phương diện tác chiến thì toàn bộ Hạm đội Biển Đen và Chi hạm đội A-dôp cũng được đặt dưới quyền Bu-đi-on-nưi. Phương diện quân này có nhiệm vụ phòng ngự bờ Đông biển A-dốp, eo biển Kéc-tsơ và bờ Biển Đen đến La-da-rép-xcai-a. Lúc đang diễn ra các cuộc chiến đấu trên bán đảo Kéc-tsơ, thì các tập đoàn quân của phương diện quân Tây – Nam đã chuyển sang tiến công ở Khác-cốp. Bộ tổng tham mưu rất lo ngại theo dõi sự phát triển của chiến dịch này. Lúc đầu, tình hình tiến triển thuận lợi và Tổng tư lệnh tối cao chê trách Bộ tổng tham mưu đã có định kiến đối với một chiến dịch rất hay như vậy. Nhưng chẳng bao lâu mọi việc lại thay đổi đột ngột. Trong khi bộ đội Liên Xô tiến công thì đồng thời, trái với dự đoán của ta, bộ chỉ huy quân Đức cũng bắt đấu mở chiến dịch chủ yếu của chúng trong năm 1942. Muốn đạt được những mục tiêu đã đặt ra, quân đội Đức phải tiêu diệt được phương diện quân Tây – Nam và phương diện quân Nam của ta và trước hết là phải thanh toán chỗ lồi Bác-ven-cô-vô là nơi mà từ đó cụm quân xung kích cánh trái của phương diện quân Tây – Nam tấn công vào Khác côp. Chỗ lồi đó lại làm phân tán cánh quân phát-xít Đức đang đe dọa vùng Đôn-bát. Trinh sát mặt trận của ta không nhận thấy cụm quân Clai-xtơ đã chuẩn bị tập trung 11 sư đoàn với một số lượng lớn xe tăng ở khu vực Cra-ma-toóc xcơ. Vì vậy, tập đoàn quân 9 và toàn bộ phương diện quân Nam đều hoàn https://thuviensach.vn toàn bất ngờ trước đợt tấn công từ khu vực đó của địch vào sáng ngày 17 tháng Năm. Do trước đó đã bị suy yếu qua các trận đánh có tính chất địa phương nên tập đoàn quân này không thể đẩy lùi được cuộc tấn công ồ ạt của địch. Trong một ngày một đêm chiến đấu, quân địch đã tiến thêm được 20 ki lô-mét, trong khi đó sức tiến công của chúng không giảm sút, mà lại còn tăng thêm – địch ngày càng huy động thêm nhiều cụm quân xe tăng và bộ binh cơ giới. Mối đe dọa sau lưng tập đoàn quân 57 của ta xuất hiện rất nhanh chóng, tập đoàn quân này được bố trí ở phía Tây tập đoàn quân 9 và toàn bộ cánh quân xung kích của phương diện quân Tây – Nam đang tấn công vào Khác-côp từ phía Nam. Lúc bấy giờ, các sự kiện đó được đánh giá trái ngược nhau. Hội đồng quân sự khu vực mặt trận Tây – Nam không lấy gì làm lo lắng lắm, mặc dù cũng đã trình bày với Đại bản doanh rằng cần phải lấy quân dự bị của Bộ tổng tư lệnh tối cao tăng cường cho phương diện quân Nam. I. V. Xta-lin đồng ý với ý kiến đó và điều một số đơn vị đi tăng cường, nhưng mãi đến ngày đêm thứ ba và thứ tư các đơn vị đó mới vào được vùng chiến sự. Do tình huống thay đổi nên tổng tư lệnh khu vực mặt trận bắt đầu – quả là thong dong – chuẩn bị cho các lực lượng của mình phản công, trong khi đó vẫn không đình chỉ cuộc tấn công vào Khác-cốp vì theo đồng chí ấy thì cuộc tấn công đó vẫn tiến triển bình thường. Ngược lại, hoạt động của địch đã gây lo lắng trong Bộ tổng tham mưu. Nỗi lo lắng đó hoàn toàn có căn cứ. Các trợ lý tác chiến đều hiểu rằng kết hợp phòng ngự chiến lược với các hoạt động tiến công lớn thật khó biết chừng nào, huống hồ lúc đó ta lại chưa có đủ điều kiện cho một hình thức chiến đấu phức tạp như vậy. Chúng ta còn thiếu trang bị và phương tiện kỹ thuật quân sự, việc tổ chức và chủ yếu là huấn luyện quân dự bị còn chưa theo kịp sự phát triển của tình hình và những nhu cầu của chiến tranh. Tình hình hiện tại cũng rất nguy hiểm cho khu vực mặt trận Nam là nơi mà, như đã từng nói tới, Đại bản doanh hoàn toàn không có quân dự bị. https://thuviensach.vn Tối ngày 17 tháng Năm 1942, A. M. Va-xi-lép-xki liên lạc với người bạn đồng sự cũ của mình ở Bộ tổng tham mưu là tướng A. Ph. A-ni-xốp, tham mưu trưởng tập đoàn quân 57. A-ni-xốp không hề giấu sự thật cay đắng và nói cho A-lech-xan-đrơ Mi-khai-lô-vích hiểu rằng tình hình ở mặt trận họ đang nguy ngập. Báo cáo của A-ni-xốp khiến cho A. M. Va-xi-lép-xki vô cùng lo lắng, song đồng thời cũng cho phép đồng chí nhận định đúng cuộc tấn công địch đang triển khai là khúc dạo đầu cho những hoạt động có quy mô hết sức to lớn. Bộ chỉ huy Hít-le dự định trước hết thanh toán chỗ lồi Bác-ven-cô-vô rồi sau đó hoàn toàn tiêu diệt các đơn vị bộ đội Liên Xô ở Khác-cốp. A-lêch-xan-đrơ Mi-khai-lô-vích sở dĩ vô cùng lo lắng cùng là vì còn có những lý do thuần túy cá nhân nữa: đã tròn một tuần kể từ khi đồng chí đảm nhận chức trách tổng tham mưu trưởng, như vậy là hoạt động của đồng chí trên cương vị nhà nước cao quý đó bắt đầu đúng vào lúc tình hình chiến sự cực kỳ bất lợi (do bệnh tình ngày càng nặng nên B. M. Sa-pô-sni-cốp buộc phải chuyển sang một công tác yên tĩnh hơn: chủ nhiệm Học viện quân sự cao cấp). Các sĩ quan trong Bộ tổng tham mưu chuyên theo dõi khu vực mặt trận Cận Đông và các khu vực mặt trận kề cận khác được điều sang giúp sức cho các đồng chí làm việc với phương diện quân Tây – Nam và phương diện quân Nam. Chỉ có thể ngăn chặn quân Hít-le bằng các lực lượng hiện có của phương diện quân Nam và phương diện quân Tây – Nam. Cần phải đình chỉ ngay cuộc tấn công vào Khác-cốp để đẩy lùi nguy cơ từ phía Nam. A. M. Va-xi lép-xki đã lập tức kiến nghị với Tổng tư lệnh tối cao như vậy. I. V. Xta-lin trao đổi ý kiến qua máy Bô-đô với Hội đồng quân sự khu vực mặt trận Tây – Nam. Hội đồng quân sự vẫn nhìn nhận tình hình lạc quan như cũ và đoan chắc rằng tình hình phía Nam chẳng bao lâu nữa sẽ trở nên bình thường nhờ cuộc phản công của ta và vẫn một mực đề nghị tấn công. Song tình hình không được cải thiện thêm, mà ngược lại ngày càng trở nên xâu đi. Ngày 18 tháng Năm, tình hình trở nên cực kỳ gay go: xuất hiện https://thuviensach.vn một mũi xe tăng của quân Đức thọc sâu vào lưng các tập đoàn quân 6, 57 và cụm quân của tướng L. V. Bôp-kin. A. M. Va-xi-lép-xki lại đề nghị Tổng tư lệnh tối cao dừng chiến dịch Khác-cốp và điều cánh quân xung kích của ta quay sang phía Nam để chống trả quân địch. Nhưng cả lần này nữa, I. V. Xta-lin cũng vẫn gọi giây nói yêu cầu Hội đồng quân sự khu vực mặt trận Tây – Nam cho biết ý kiến nhận định tình hình. Một lần nữa, Tổng tư lệnh X. C Ti-mô-sen-cô vẫn đáp lại bằng những lời đoan chắc khiến cho người ta có thể yên tâm và vẫn tiếp tục cuộc tấn công. Thời gian quý giá lại mất thêm một ngày một đêm. Tình hình mỗi lúc một trầm trọng thêm. Cần phải lập tức tiến hành những biện pháp nhằm đẩy lùi quân địch. Sang nửa cuối ngày 19 tháng Năm, nguy cơ bị bao vây của bộ đội ta ở chỗ lồi Bác-ven-cô-vô trở nên rõ rệt. Chỉ khi đó, X. C. Ti-mô-sen-cô mới quyết định ngừng chiến dịch Khác-cốp và đưa các lực lượng của cánh quân Nam sang chống địch đang tấn công. Quyết định đó đã muộn: chỉ đến đêm các đơn vị mới bắt đầu thi hành được lệnh, lại mất đi một khoảng thời gian vô giá. Xe tăng địch làm thiệt hại nặng tập đoàn quân 9 và đánh bật tập đoàn quân này ra ngoài khu vực Bắc Đô-ne-txơ Sau đó địch ồ ạt tấn công vào sau lưng các tập đoàn quân 6, 57 và cụm quân tướng Bốp-kin. Các đơn vị này chẳng mấy chốc đã bị bao vây. Chậm trễ trong việc quyết định đình chỉ tấn công, rút các tập đoàn quân đang tiến công của phương diện quân Tây – Nam và tổ chức đánh trả quân địch, – điều đó đã nhanh chóng dẫn tới những hậu quả nghiêm trọng. Do gián đoạn trong việc chỉ huy bộ đội ở chỗ lồi Bác-ven-cô-vô và do mất tính kế hoạch trong các hoạt động tác chiến, cho nên không giải vây được cho tập đoàn quân 57 và tập đoàn quân 6 cũng như cho cụm quân của tướng Bôp-kin. Phần lớn các đơn vị này, sau khi đã chiến đấu anh dũng suốt một tháng rưỡi trời và bắt địch phải trả giá rất đắt, đã hy sinh hoặc bị bắt làm tù binh. Tư lệnh tập đoàn quân 57 C. P. Pốt-lát, A. Ph. A-ni-xốp, L. V. Bốp-kin cùng nhiều tướng lĩnh và sĩ quan khác đã hy sinh trong chiến đấu. Tình hình cũng không thuận lợi ở hướng Cu-pi-an-xcơ, nơi tập đoàn quân 28 của tướng Đ. N. Ri-a-bư-sép đang từ vùng Vôn-tsan-xcơ ở phía Bắc tấn https://thuviensach.vn