🔙 Quay lại trang tải sách pdf ebook Bể Dâu Quyển 1: Chớp Bể - Ba Đào - Nam Dao full prc pdf epub azw3 [Tiểu thuyết] Ebooks Nhóm Zalo BỂ DÂU Quyển 1 Tác giả: Nam Dao Ebook: Cuibap Text: Internet Mục lục PHẦN I CHӞP BỂ 1 ĐӜI MỒ 2 HOA TӴ DO 3 BẮT GIÓ 4 PHẤT CỜ 5 TỨC NƯӞC 6 VӤ BỜ 7 CHӞP BỂ 8 BÊN LŨY HOA PHẦN II BA ĐÀO 9 GẬY TẦM VÔNG 10 TRỜI LONG ĐẤT LỞ 11 Vӎ ĐẦU LƯӤI 12 MẬT ĐẮNG 13 ĐƯỜNG LÊN CӘNG TRỜI PHẦN I CHỚP BỂ T 1 ÐỘI MỒ rước mặt căn nhà ẩn trong lõm đất bờ tây kênh Sắt, chiếc quan tài bằng gӛ thô nằm trơ trӑi. Mặt đất khô cằn nứt toạc vết chân nhӳng con ó thuở lập đӏa khai thiên. Mặt trời trên đӍnh ngӑn tre đә mӝt chảo lӱa xuống đầu thế gian. Cạnh gốc cây sung, hai con chó thè lưӥi thở hồng hӝc. Đàn gà chúi vào hàng dậu cạnh giàn mướp, thӍnh thoảng kêu chiêm chiếp. Dưới nắng chang chang, hai người đàn bà ngồi bất đӝng, bóng đә như ngã chúi xuống. Người có tuәi, mắt sưng vù, miӋng thӍnh thoảng lẩm bẩm mӝt điều gì. Người kia còn trẻ, đâu khoảng mười sáu mười bảy, mặt căng cứng, môi mím lại. ChӍ có tiếng đập cánh vo ve của ruồi, của nhặng. Nhӳng con ruồi trâu trùi trũi to bằng đầu ngón tay chúc đầu lao vào nắp quan còn đậy hờ. Nhặng xanh, bụng chấm trắng, sà xuống nhӳng vũng nước vàng nhӧt rӍ ra từ khe gӛ, mùi thối hoắc thốc lên đâm xӝc vào mũi. Đồ Cӱu từ trong nhà bước ra. Đi về phía quan tài, Cӱu chӧt khӵng lại, đưa tay bӏt miӋng. Ruồi, nhặng vù vù bay tóe lên. Đồ Cӱu phẩy tay xua, hấp tấp đi vào, gӑi con. Lát sau, Cӱu cùng hai đứa trẻ tuәi chạc lên chín lên mười mang ra mӝt chiếc màn tuyn màu cháo lòng. Lầm lì đóng bốn cái cӑc, ba cha con buông màn phủ chiếc quan tài. Đến bên hai người đàn bà, Đồ Cӱu trầm giӑng: - Mẹ nó với cháu vào nhà đi. Ngồi nắng thế này thì ốm mất! Hai người đàn bà vẫn trơ trơ như tưӧng. Đồ Cӱu lặng lẽ bước ra cәng, nhìn về phía bãi tha ma. Cách nhà không đầy trăm thước là mӝ cha mình. Cạnh lӛ huyӋt đã đào sẵn, đất hất lên xung quanh thành mô, cuốc xẻng còn ngәn ngang. Trên trạc cây әi gần đó, mӝt con chim chào mào cất tiếng ríu rít. Nó về đậu ở đấy đã hai ngày, từ khi Cӱu nhận cái xác người nằm trước sân và đang đӧi phép chôn cất. Hương tuần cùng Xã trưởng đến căn dặn, quan Tây trên HuyӋn sẽ về giảo nghiӋm, không đưӧc chôn ngay, phải đӧi. Hết ngày thứ nhất, mùi hôi thối bay từ thôn Bùi Chu lan ra khắp vùng khiến giáo dân Giáp Đoài đến cầu cứu Cha Xứ. Người ta kháo, xác nәi trên sông Cả, vớt lên đã trương sình, phải hai cái chiếu mới bӑc đưӧc mang về. Cứ xem cái áo quan rӝng gấp rưӥi khә thường thì đủ hiểu. Cha Xứ cũng bó tay, chӍ cùng giáo dân đӑc kinh Vӵc Sâu, rồi kinh Kính Mừng. Vừa đӑc Kính mừng Maria...thốt nhiên mùi hôi thối không bay vào nhà Chung. Khi xướng Đức Mẹ Chúa Trời… hương thơm tỏa ra từ tưӧng Đức Mẹ. Đến câu cầu cho chúng tôi là kẻ có tӝi... thì con chim chào mào trên trạc әi bay vào đậu dưới chân tưӧng. Mӝt đứa gái đồng trinh thưa với Cha Xứ rằng nó đã hứng đưӧc mӝt giӑt nước mắt nhỏ từ mắt Đức Mẹ lúc giáo dân đồng xướng Amen. Giӑt nước mắt trắng tinh đӑng lại thành mӝt vì sao bay tít tắp lên trời vào đúng nӱa đêm. Bӑn trẻ con rêu rao, mӛi vì sao trên trời là mӝt giӑt nước mắt Đức Mẹ. ° ° ° Bà già ngồi trên mô đất bờ kênh. Bên cạnh, mӝt đứa bé tóc để chỏm, quần trắng, áo trắng, đầu buӝc mӝt giải khăn sô. Bà già gầy gò trong chiếc áo thụng màu vàng tươi, tóc bạc phơ, miӋng ngậm, môi căng như mӝt sӧi chӍ chăng ngang khuôn mặt còm cõi. Nắng chói, sáng hoa mắt. Hai bà cháu im lặng đưa mắt nhìn về phía chiếc quan tài đã buông màn phủ quanh. Không mӝt ai để ý đến hӑ. Trừ NguyӉn Trường Văn. Nó lấy tay che mắt hấp háy nhìn lên bờ kênh, ngạc nhiên nhưng chẳng nói gì. Mӝt cánh diều trắng từ cuối trời bay vút lên. Tiếng sáo diều đâu đó xa đưa, vẳng lại, dập dìu. Mӝt đám người nhấp nhô đi trên đê. Bóng ai đó cao lêu nghêu như chӵc ngã xuống bờ kênh. Hӑ đi ngang mô đất, nơi bà già và đứa bé ngồi. Bà già nhә nước bӑt. Đứa bé ngước lên nhìn trân trân, nhưng chẳng mӝt ai có vẻ gì để ý đến hӑ. Đằng xa, gió bӛng thốc lên xoay tròn. Chiếc màn tuyn trắng phủ quan tài theo gió vờn trong khoảng không mӝt điӋu múa lạ thường. Ruồi nhặng lại đập cánh bay, tiếng vo vo chói tai. Hai bà cháu đủng đӍnh đứng dậy. Lúc ấy mới thấy thằng bé ôm trong tay mӝt con chim chào mào. Đi theo đám người, chân hai bà cháu đạp vào không khí thành nhӳng vết bước rói sáng. NguyӉn Trường Văn trố mắt. Nó cố nhớ nhưng không nhận đưӧc hai bà cháu kia là lạ hay quen. Mӝt anh lính khố xanh trưӧt chân loạng choạng sắp ngã, bà già chìa cây gậy ra đӥ. Anh lính lấy lại thăng bằng, lẩm bẩm chӱi. Xế trưa, tiếng phèng la nәi lên đầu xã. Lý trưởng đi đầu, theo sau là thầy Thông, vӏ quan Tây, hai người lính khố đỏ, cuối cùng là đám hương tuần và thầy Lục-sӵ do quan HuyӋn phái đến. Cha Xứ cùng thầy Tứ ra đón đoàn người ở đoạn giӳa con đê cạnh bờ kênh sắp cạn, nước nhờ nhӧ trên bùn trông như máu đang đông lại. Căn nhà Đồ Cӱu cuối chân đê thấp thoáng sau rặng cây xanh rì. Từ xa, chiếc màn trắng buông quanh áo quan nhìn như mӝt ngôi mӝ lát cẩm thạch im lìm dưới nắng. Đàn ruồi, đàn nhặng vẫn vo ve bay vòng, túa lên rồi văng ra tứ phía khi đám người đến gần. Mùi thối lúc mӝt nồng nặc. Vӏ quan Tây rút chiếc mùi-xoa ra bӏt mũi, mặt nhăn, bước tới. Đồ Cӱu nghiêng mình chắp tay khẽ vái. Vӏ quan Tây xì xồ với thầy Thông. Nhìn Đồ Cӱu, thầy dӏch: - Ông là cha của NguyӉn Trường Võ? Đồ Cӱu gật đầu. Trên xác chết dạt vào bờ sông Cả, người ta tìm đưӧc giấy tùy thân có ghi tên tuәi và nơi cư ngụ, mang trình lên huyӋn trước khi đem về Giáp Đoài. Quan Tây lại xì xồ. Thầy Thông lắng nghe, rồi hỏi: - Ông có biết NguyӉn Trường Võ đi đâu, làm gì và chết ra sao không? Đồ Cӱu lắc đầu. Quan Tây phất tay. Hai người lính khố đỏ và mӝt anh hương tuần quấn khăn bӏt mũi bӏt mồm đến kéo cӱa màn. Đàn ruồi, đàn nhặng ùa vào, bu lại. Quan Tây lại gần, mặt lại quay đi, nhә phì phì rồi gập mình nôn thốc nôn tháo. Thầy Thông bӏ quan Tây xô lưng đẩy vào. Nắp áo quan mở ra. Thầy Thông xua tay, vӝi vã lùi lại, nói xì xồ với quan Tây. Ông ta buӝt miӋng " Oh mon Dieu…! [1*] ". Con chim chào mào không biết từ đâu bay tới. Nó kêu chíu chít, chao qua liӋng lại khiến ruồi nhặng tản ra, nhưng rồi lại chúi đầu xông vào xác người đã thối rӳa. Lúc ấy, người đàn bà đứng tuәi đứng lên. Bà chậm rãi đi từng bước. Đồ Cӱu nắm nhẹ lấy vai bà, nói nhỏ: - Mẹ nó, đừng! Bà gạt tay, thốt từng tiếng, giӑng lạnh băng: - Cho tôi thấy mặt con tôi! Người con gái nãy giờ ngồi cạnh bà vùng lên chạy ào vào nơi đặt áo quan. Người ta nghe tiếng gào, ối anh ơi là anh ơi, rồi cô ta ngã vật xuống ngất đi. Có tiếng hai đứa trẻ bật miӋng khóc i Ӎ. Cha Xứ làm dấu thánh, ghé vào tai quan Tây nói nhỏ. Quan Tây gật đầu. Bấy giờ, cái xác chết trôi mới đưӧc phép trở về cùng cát bụi. ° ° ° Bà già và đứa bé trên bờ kênh im lặng đứng nhìn từ góc vườn. NguyӉn Trường Văn đến bên đứa bé, hỏi: - Sao mày lại để đại tang? Có phải bố mày đâu! Đứa bé ngước mắt, giӑng buồn bã: - Bố tao đấy! Bà già miӋng mấp máy, quết trầu ứa thành vӋt nhiӉu xuống cằm, ngӱa mặt nói vào thinh không: - Không là bố thì sao lại chết cho chúng mày! Rõ hay… Văn ngắt, giӑng bӵc tức: - Cụ ơi, anh Võ nhà cháu đã bao giờ vӧ con gì đâu… Bà già xua tay, nghẹn ngào: - Mày thì biết gì! Có ai biết đưӧc… Đứa bé vùng mình đứng dậy, gào, bố ơi! bố! Nhưng hình như chẳng ai nghe thấy tiếng gào. Tất cả tiếp tục đi, đứng, khóc, kẻ lạnh lùng, người nghiêm trang. Lạ mӝt điều là không ai tỏ vẻ gì ngạc nhiên. Trong ánh nắng mӛi lúc mӝt chói chan, bà già và đứa bé nhòa dần vào sắc cầu vồng từ phía chân trời ngút mắt. Văn giụi mắt. Tai vẫn văng vẳng tiếng khóc và tiếng gӑi bố, Văn thấy bà già và đứa bé lưӧn vào nhӳng sӧi khói bay từ đầu bó nhang ai đã cắm trên mặt đất. Con chào mào cắm đầu lao vào lӛ huyӋt khi vố đất đầu tiên rào rào rơi trên áo quan chôn NguyӉn Trường Võ. Lúc đó, chớp loé sáng nhoá chân trời. Cha Xứ dõng dạc, ơn Thiên Chúa trên trời, cho sống cho chết, quyền lӵc vô biên. Tiếng ầm ì đục vӥ khoảng không chӧt đә sập xuống. Cơn giông thәi tốc nhӳng vòm cây rạp mình oằn oại; lát sau mưa ào xuống trắng xoá bãi tha ma hiu quạnh. Đồ Cӱu vuốt nước mưa trên mặt, miӋng giục lấp đất. Nhӳng nhát xẻng vung lên vӝi vã. Hai tay Đồ Cӱu nhấn lên nấm mồ mới đắp cây thánh giá bằng gӛ sơn trắng, món quà cuối cùng nhà Chung xã Đoài gӱi đến mӝt Kitô hӳu về nước Chúa. Cha Xứ làm dấu thánh rồi chậm rãi bước về phía bà Đồ và người con gái còn phủ phục dưới đất. Người con gái lăn vào quan tài trước khi hạ huyӋt tên Xoan, con gái út bà Phó, nằng nặc xin với vӧ chồng Đồ Cӱu cho chít khăn để tang người quá cố. Đồ Cӱu không nӥ nói không, cũng không nӥ nói có. Dẫu đã gắm ghé, nhưng Xoan và Võ đã cưới hỏi gì đâu. Xoan nắm tay ông, khóc: - Con lạy cha, cha cho con làm vӧ anh ấy, sống cũng như chết, nghĩa tӱ là nghĩa tận. Bà Đồ khẽ gật, miӋng sụt sӏt, đưa tay lên chùi nước mắt. Đồ Cӱu chít vành khăn trắng lên đầu Xoan, biết mình vừa chôn đời mӝt đứa con gái. Giӑng chua xót, ông thở dài: - Từ nay, con là dâu nhà này! Xoan sụp xuống lạy. Bà Đồ ôm Xoan đӥ dậy, vẫn không mӝt lời, mắt nhìn trừng trừng vào lӛ huyӋt. ° ° ° Sau khi chôn cất Võ, bà Đồ kiӋt sức, nằm liӋt giường liӋt chiếu. Đồ Cӱu đau đớn trong bụng nhưng bề ngoài bình tĩnh tiếp nhӳng người đến viếng. Có kẻ phao lên Võ rủ đồng bӑn đi ăn cướp. Có người đồn rằng Võ đã nәi nghĩa quân đánh Pháp. Xã Đoài chia làm hai phe, phe nào cũng có chứng cớ, nhưng không mӝt ai cậy đưӧc răng Đồ Cӱu. Lạnh lùng, Cӱu nhắc lại chӍ mӝt câu, tôi không biết! Ba ngày sau, Xoan xin phép đáo qua nhà mình thu xếp rồi về làm dâu để trӑn phận vӧ góa của cái xác chết đã vùi sâu chôn chặt. Người xấu miӋng trong xã thì thào, con bé nó có chӱa, thà là lấy người chết còn hơn là bӏ gӑt đầu bôi vôi. Xoan nghe, nhếch miӋng cười khӍnh, không hé răng. ChӍ khi bà Đồ hỏi, Xoan mới lẳng lặng lắc đầu, nước mắt ứa ra. Bà Đồ nắm tay Xoan thủ thӍ: - Mẹ mất đứa con trai, nhưng ơn Chúa, lại đưӧc đứa con dâu. ChӍ có điều là thương cho con chẳng đưӧc như vӧ như chồng người ta. Con như con gái thày mẹ, ở đây đưӧc lúc nào thì ở, khi muốn về nhà mẹ con, con cứ về…Sau này dù có thế nào…thì con vẫn cứ là con gái nhà hӑ NguyӉn này! Nghe bà Đồ nói, Xoan đӝng lòng ứa nước mắt. Dẫu chẳng sắc nước hương trời nhưng nàng cũng xinh đẹp, lại hát dặm nәi tiếng khắp mӝt huyӋn Hưng Nguyên, cứ lẽ thường thì chẳng có lý gì để nàng suốt mӝt đời phải chung thủy tiết trinh với mӝt cái bóng ma. Nắm tay bà Đồ, Xoan nhẹ nhàng thưa: - Con đã phát nguyӋn với Đức Mẹ là suốt đời con chӍ có anh con là chồng…Mẹ đừng suy nghĩ chi thêm cho nhӑc lòng cả mẹ lẫn con… Bõ công trang điểm má hồng răng đen, Xoan nghĩ thầm, cũng có năm bẩy đường. Đêm đêm Xoan nằm trên chiếc trõng xưa Võ đã từng nằm, gối trên chiếc gối Võ đã từng gối, đắp tấm chăn đơn Võ đã từng đắp. Nghe tiếng mӑt kӑt kẹt, áp mặt tìm hơi, Xoan thiếp đi, và Võ vẫn đó, ôm ấp vuốt ve, thì thầm to nhỏ với nàng nhӳng câu hát đêm nao. Đêm hôm ấy là đêm hai đứa trốn ra bờ kênh Sắt, trước ngày Võ lên đường vàoVinh. Chớm thu, gió se se mơn trớn. Dưới ánh trăng non lấp lánh, nhӳng thӱa ruӝng mạ mới trә màu xanh mơ huyền ảo. Nhìn vào mắt Xoan, Võ âu yếm đӑc, Trăng vàng trăng bạc trên cao, hỏi em biết ánh trăng nào của em? Khúc khích cười, Xoan lẳng lơ, đối, Trăng nào chẳng mӑc về đêm. Xin chàng mở cӱa em đem trăng vào. Võ lẳng lặng ôm lấy vai Xoan. Cuối tầm mắt là nghĩa đӏa xã Đoài, ánh lân tinh yếu ớt chập chờn bay lưӧn nhӳng linh hồn còn thao thức. Xoan thở dài "anh đi Tết mới lại về nhӍ?" Võ không đáp, tay ghì lấy Xoan. Nhìn lơ đãng lên trời, Xoan hỏi "Hӑc xong anh làm gì? ". Võ ngӥ ngàng. Chính câu này, người bạn chí thiết của Võ là NguyӉn Hӳu Loan cũng đã hỏi hè vừa qua. Làm gì? Thành ông Thông, ông Phán? TӋ hơn, ông Ký ga xe lӱa? Chẳng nhẽ tương lai lũ chúng mình, Hӳu Loan than, lại chӍ là làm đầy tớ cho người ta sai! Nhìn Xoan, Võ thở dài "... anh cũng chưa biết. Xoan muốn anh làm gì?" Lắc đầu, Xoan ứ hӵ rồi bảo muốn làm gì thì làm, miӉn cứ gần nhau là đủ. Nắm tay Võ, nàng đưa lên miӋng, hôn dӏu dàng rồi hé răng cắn nhè nhẹ vào đầu nhӳng ngón tay sần sùi mạnh bạo. Võ xoay người Xoan, nhìn vào khuôn mặt nàng sáng lên dưới ánh trăng, tay vuốt nhẹ bờ môi. Xoan ngả đầu rúc vào lòng Võ, mặc cho Võ thò tay giӵt giải yếm, mân mê hai đầu vú căng mӑng, cong lên nưng nức sức sống chӍ chӵc bật ra ngoài thân xác. Xoan nóng như phải bỏng, châu thân ứa bốc lên mӝt mùi hương hoi nồng như mùi sӳa. Không kìm lại đưӧc, Xoan cất tiếng rên, ôm nghiến lấy đầu Võ kéo. Ngoạm vào bầu vú Xoan, Võ mơn trớn, há mồm áp vào bú mớm như mӝt đứa trẻ thơ tìm thấy sӳa nguồn, sӳa nuôi nấng, sӳa mến yêu biến cái thế giới đơn lẻ thành đôi, thành lứa. Bây giờ, lạy Chúa lòng lành, Võ vẫn đấy. Trong chăn gối có hơi có mùi Võ, chàng vẫn đêm đêm ngậm đầu vú Xoan, vẫn vuốt ve, vẫn thầm thì nhӳng câu hát dặm, nhӳng lời yêu thương. Xoan vẫn biến thành chất lỏng bốc mùi sӳa thần tiên, tiếp tục hưởng ân phúc của thứ khoái lạc huyền diӋu không cần mӝt Võ bằng da bằng thӏt, nhưng chӍ mӝt Võ trong tâm tưởng của Xoan, là đủ. Bà Đồ thình lình cất tiếng ho khan. Xoan vӝi vàng rót nước bưng lại. Bà nhấp, dằn cơn ho, nhỏ nhẻ: - Xoan này, bà Phó mẹ con cũng có tuәi. Lúc nào con muốn thì con cứ về thăm nom mẹ con, con nhé…Mà lạ lắm cơ, đêm hôm kia mẹ mơ thấy thằng Võ. Nó có vẻ vui lắm, chẳng buồn rầu chút nào! Thế là sao, hả? ° ° ° Nhận trát huyӋn đòi, sáng sớm Đồ Cӱu cùng Văn lên đường. Đến quá ngӑ, hai cha con mới đến công đường huyӋn Hưng Nguyên. Quan HuyӋn, vốn cũng là lớp khoa bảng xứ NghӋ, gӑi Đồ Cӱu vào. Nhìn Đồ Cӱu vái chào, Quan HuyӋn phất tay, gằn giӑng: - Bác có biết con bác nó làm gì không? Đồ Cӱu lắc đầu. - Nó cầm đầu mӝt bӑn đầu trâu mặt ngӵa, cướp đồn Nam Đàn, giết chết Đӝi Tây Lama và ông Cai… Đồ Cӱu vẫn im lặng. Quan HuyӋn vӛ án: - Tôi với bác vốn tình đồng môn, cùng đeo đuәi chӳ nghĩa Thánh hiền, nên nể tình mới nói thẳng với bác, tӝi này là tӝi trӑng, liên lụy đến cả gia đình… Trên Nam Đàn, người ta đã thu thập chứng cớ, không chối vào đâu đưӧc! Đồ Cӱu chắp tay, trầm tĩnh: - Bẩm quan lớn, con dại cái mang đã đành. Nhưng điều duy nhất tôi biết, là xác con tôi trôi sông, HuyӋn cho mang về chôn cất. Còn nó làm gì, chết thế nào, tôi không hay biết gì hết… Quan HuyӋn chìa ra mӝt mảnh giấy cho Đồ Cӱu. Đồ Cӱu chăm chú nhìn, đưa lại, thủng thӍnh: - Tờ truyền đơn này hô hào quang phục đất nước của Tân ViӋt đảng thì dính dáng gì đến con tôi? - Con bác làm giặc! - Làm sao tôi biết đưӧc. Chứng cớ thế nào, bẩm quan lớn? Quan HuyӋn cười nhạt vẫy tay. Mӝt người mặc áo dài, đầu đӝi khăn, vӝi vàng tiến đến bên, đầu ghé xuống nghe Quan HuyӋn thì thào. Đứng lên, Quan HuyӋn đi ngang Đồ Cӱu, ngừng lại quát: - Có sao thì khai cho thật, sẽ có cơ mà giảm khinh, nghe chưa! Đồ Cӱu ngước lên, nghe Quan HuyӋn hừ to mӝt tiếng rồi quày quả đi thẳng. Thầy Ký lục khăn đóng áo dài lúc đó mới vẫy Đồ Cӱu. Theo chân thầy, Đồ Cӱu lẳng lặng bước, hai bên là hai tên lính khố xanh. Đi qua mӝt khoảnh sân, hӑ tới giãy nhà tạm giam bӑn trӝm cắp bӏ bắt. Đẩy Đồ Cӱu vào mӝt căn phòng khá rӝng, thầy Ký bảo ngồi đӧi. Lát sau, thầy ra với mӝt mụ đàn bà và mӝt người đàn ông mặt mũi tái nhӧt, tay cứ đưa lên gãi tai. Thầy gӑi. Người đàn bà bước đến trước mặt. - Nhà chӏ có mặt ở tại Nam Đàn ngày giặc đến cướp không? Người đàn bà gật đầu. - Bӑn chúng nó đӝ bao nhiêu người? - Bẩm thầy, đông lắm, dӉ đến năm, bảy chục. - Hừ, chӏ có biết thằng nào là thằng cầm đầu không? - Dạ có… Cái thằng cao lớn có râu, tay sách mã tấu. - Tên nó là gì? - Bẩm thầy, là Võ? - Sao nhà chӏ biết là Võ… Người đàn bà lấm lét nhìn người đàn ông mặt tái nhӧt, lí nhí: - Dạ, nhà cháu nghe loáng thoáng người ta gӑi thế… Thầy Ký quay sang người đàn ông: - Còn nhà anh, anh là nghĩa dũng Nam Đàn, lại là người xã Đoài, anh biết mặt NguyӉn Trường Võ? Người đàn ông gật rồi lại đưa tay lên gãi tai. Đồ Cӱu nhận ra đó là thằng Chắt, con nhà Cả Hoạt ở cuối xã. Thầy Ký hỏi tiếp: - Mấy hôm giặc cướp trại, anh ở đâu? - Bẩm thầy, nhà cháu ở Nam Đàn… - Lúc trại bӏ giặc đến cướp, anh có trong trại không? - Dạ bẩm thầy, không! - Ba ngày trại bӏ giặc chiếm, anh có vào trại không? - Dạ bẩm không, nhà cháu sӧ lụy, dám đâu héo lánh… - Hừm… thế làm sao anh lại bảo NguyӉn Trường Võ làm giặc, thậm chí Võ là thủ lãnh bӑn giặc? Người đàn ông tay xoa vào nhau, miӋng lí nhí điều gì không ai nghe hiểu. Thầy Ký vuốt ria mép, hắng giӑng: - Nhà anh biết Võ làm giặc, sao không báo cho HuyӋn biết ngay mà lại đӧi đến mươi hôm sau khi có cái xác trôi sông kéo vào bờ, biết là xác NguyӉn Trường Võ rồi, thì nhà anh mới đến HuyӋn khai bẩm. Có phải vì cái khoản hai mươi đồng tiền thưởng không? Người đàn ông đưa tay gãi đầu: - Bẩm thầy, nhà cháu thề, trên có trời dưới có đất chứng giám cho, là… Thầy Ký quát ngang: - Thôi, thề bồi làm gì! Đừng làm mất thời giờ nӳa! Thế nhà anh có tận mặt thấy NguyӉn Trường Võ giết Quan đӝi Lama và ông Cai không? Người đàn ông lắc đầu. Trừng mắt, thầy Ký ra lӋnh phạt nhӳng kẻ cáo gian mӛi người mười hèo. Người đàn bà lúc đó mới nước mắt nước mũi, tay xӍa xói vào mặt người đàn ông, tru tréo: - Mày lại xui dại xui khôn làm khә bà rồi… Đồ Cӱu dắt Văn ra khỏi công trường như mӝt cái bóng. Trên đường về, khi hai cha con đi đến bờ đê sông Cả thì mӝt người xưng là người nhà của Quan HuyӋn đã đứng chờ. Người ấy cúi chào, tay đưa lên mӝt cái gói, miӋng thưa: - Đây là quà của bà nhà con gӱi bà nhà, trong lúc tang ma này! ° ° ° Đêm hôm ấy, trời oi như chӵc mưa, không mây không gió. Trăng tù mù phủ xuống xã Đoài mӝt màu vàng nhӧt nhạt. Đầu giờ Tuất, tiếng chó sủa lâu lâu quấy phá thế gian đang chӵc lắng vào cõi tӏch mӏch. Gian bên cạnh, hai thằng bé đã ngủ yên. Đồ Cӱu trằn trӑc, vén mùng quơ tay tìm điếu. Lẳng lặng vê thuốc lào bỏ vào nõ, ông châm đóm rồi rít sòng sӑc. Ngả người ra sau, ông lim dim phà khói, mơ màng nghĩ đến nhӳng người bạn thiết đã từng chia nhau đắng cay. Phan Bӝi Châu, hiӋu Sào Nam, đậu Giải Nguyên năm Canh Tý, tác giả của Lưu Cầu huyết lӋ tân thư vang vӑng mӝt thời, bằng hӳu thường gӑi là Giải San. Cũng xứ NghӋ, Giải San là bạn Đồ Cӱu từ thuở thiếu niên, chung viӋc sách đèn và nhất là cùng đam mê hát ví, hát dặm. Theo gương cha là NguyӉn Trường Tӝ, Cӱu không đi thi, hӑc thông chӳ Pháp và La-tanh với các linh mục Kitô nhưng đồng thời cũng trau dồi kinh sӱ và nәi tiếng là chӳ nghĩa thâm sâu. Khi San khởi sướng phương sách Ám Xã, lập hӝi kín lấy đấu tranh vũ trang là phương tiӋn giành đӝc lập, Cӱu tham gia tә chức Quang Phục trong đӏa hạt NghӋ-Tĩnh. Thuở Võ lên sáu, lính Khố Đỏ thình lình đӝt nhập Giáp Đoài mӝt buәi sáng tinh mơ. Gà gáy chưa hết tiếng, từ đầu thôn chân người nӋn trên đất thình thӏch. Chó sủa. Rồi bӑn hương dõng cất tiếng gӑi Đồ Cӱu ra đầu thú. Chúng xô vào đạp cӱa, tay giáo tay mác, sừng sӝ dӑa nạt. Ngoài cӱa, tên Đӝi Martinet chӍ huy lính đứng sừng sӳng, ria ghếch trên mép, tay rút khẩu súng lục ra thӏ uy. Đồ Cӱu chӍ kӏp mặc vӝi cái quần thì bӏ hai tên lính áp vào, mӝt tên bẻ quặt tay, tên kia chẹn lấy hӑng. Martinet hỏi: - Nhìn kӻ xem có phải là Cӱu không? Tay làm chӍ điểm cho đӝi lính đến gần nhìn vào mặt Cӱu, rồi quay về phía thầy thông ngôn gật đầu. Lúc ấy Martinet mới bước qua bậc cӱa vào nhà. Bà Đồ đã dậy, tóc xә tung, mặt mũi hốt hoảng. Chạy ra phục xuống đất lậy như tế sao, miӋng kêu Chúa tôi, bà đưa hai tay ra nắm lấy áo chồng giằng lại. Martinet đến gần, tay gí nóng súng vào đầu Cӱu, cao giӑng: - Thì ra mày đӏnh làm loạn à? Cӱu đáp, bằng tiếng Pháp: - Mon Sergent [2*] , ông có bằng chứng gì mà bảo tôi làm loạn? Martinet ngạc nhiên khӵng lại. Hắn không ngờ cái thằng nhaqué [3*] trước mặt nói đưӧc ngôn ngӳ của hắn. Nó lại hoạnh hӑe bằng chứng, cứ như là đám cư dân đất bảo hӝ cũng có cái thứ quyền mà chӍ người dân gốc chính Pháp mới dám đòi hỏi. Martinet có cảm tưởng không thể để nhӳng thằng nhaqué thế này thách thức mình. Hắn cười khẩy, rồi bất ngờ quay tay đập cái báng súng vào mặt Đồ Cӱu, miӋng gằn: -Bằng chứng đây! Cӱu thét lên đau đớn. Lúc đó sӧ quá, Võ hả hӑng buӝt ra thứ âm thanh bức bách của nhӳng con thú đường cùng. Nó nhe răng, hai tay cào vào khoảng không, chân giậm bành bạch. Bà Đồ thất thanh gào, tay cuống quít lau nhӳng giӑt máu từ gò má Cӱu chảy thành giӑt loang lә trên mặt, miӋng lại van xin Chúa lòng lành cứu giúp. Lính lôi Cӱu ra ngoài, bà lăn xả vào túm lấy chồng giằng lại. Martinet chẳng nói chẳng rằng, thò cánh tay hӝ pháp nhấc bà Đồ đẩy về phía sau. Bà lại xông lên. Merde! Martinet quát. Hắn co chân đạp thẳng vào ngӵc bà Đồ. Bà hӵ lên mӝt tiếng, ngã vật ra sau, mắt dại đi, miӋng sùi bӑt. Võ rú lên, lao vào ôm lấy mẹ. Và cứ thế, Võ rú cho đến khi ngất đi vì kiӋt lӵc. Khủng bố của thӵc dân Pháp khiến liên lạc giӳa San và Cӱu thưa thớt đi, và sau, Giải San tìm đưӧc đường sang Nhật. Thời gian bӏ tù, Cӱu ngẫm nghĩ về phương sách Ám Xã, thấy nhӳng bất cập, và dần dần gần gũi với phương sách Minh Xã của Phan Châu Trinh, hiӋu là Tây Hồ, người Tam Kỳ, đӛ Phó Bảng năm Tân Sӱu. Trinh cho rằng con đường bạo đӝng vừa thiếu thӵc tế vừa lại lӛi thời. Đề xướng "chấn dân khí, hưng dân trí, hậu dân sinh", Trinh lập Đông Kinh Nghĩa Thục, chủ trương đấu tranh hӧp pháp, đòi hỏi cải cách từng bước dân trí dân sinh. Đánh đӝng về tình trạng suy đồi của đời sống tinh thần trong nước, Trinh cho rằng ở hoàn cảnh dân trí thời bấy giờ, không canh tân thì có đӝc lập cũng vô nghĩa. Treo ấn từ quan, Trinh ra khỏi vòng cương tỏa của triều đình Huế, xuất bản báo cә đӝng canh tân. Sau vụ dân biến ở Trung Kỳ năm 1908, Trinh bӏ kết tӝi đã xúi giục chống phá nhà nước Bảo Hӝ và bӏ đày ra Côn Đảo. Nhờ sӵ can thiӋp của nhӳng người Pháp trong Liên Minh Nhân Quyền, ông đưӧc trả tӵ do. Sang Pháp năm 1911, Trinh cùng Phan Văn Trường làm hết kiến nghӏ này sang kiến nghӏ khác gӱi Chính phủ Bảo Hӝ, Nӝi Các và Quốc Hӝi Pháp… Thành lập hӝi Đồng Bào Thân Ái tại Paris, Trinh tiếp tục đòi đӝc lập, giải ách nô lӋ thӵc dân qua đấu tranh chính trӏ và ngoại giao, rồi lại bӏ bắt cầm tù ở Pháp. Đưӧc thả, Trinh về nước năm 1925, chín tháng sau thì chết, khắp nơi làm lӉ truy điӋu mặc dầu Nhà Nước bảo hӝ ngăn chặn. Dạo trước Tết, hӑc sinh trường Vinh biểu tình trong dӏp truy điӋu Phan Châu Trinh bӏ đàn áp thẳng tay. Nhà nước bảo hӝ đã không ngần ngại hạ lӋnh bắn vào hӑ, bắt giam nhӳng kẻ cầm đầu, và sau rồi đuәi hӑc mӝt số người tham gia cuӝc biểu tình. Võ trốn về nhà, mặt mũi thâm tím. ChӍ nhìn bӝ dạng, Đồ Cӱu đoán đưӧc nhӳng thôi thúc trong lòng con. Võ đi đi lại lại, khi cau có, lúc trầm ngâm, mím môi nhìn về phía giải núi xanh lơ cuối tầm mắt. Đồ Cӱu trầm ngâm, lẳng lặng gõ nhẹ tay xuống mặt phản. Mái tóc chớm bạc xõa cạnh nhӳng nét nhăn đuôi con mắt, Đồ Cӱu trạnh lòng nhớ người bạn vừa mới vừa vĩnh biӋt cõi đời sau bao nhiêu năm vào tù ra khám. Chiêu mӝt ngụm trà, Đồ Cӱu nhìn Võ, chậm rãi: - Sau vụ biểu tình ở Vinh vừa rồi, các anh đӏnh làm gì? Không thấy Võ tỏ thái đӝ, Đồ Cӱu hạ giӑng: - Anh biết đấy, bác Giải San bӏ bắt ở Thưӧng Hải, nay đang bӏ Tây nó quản thúc ở Huế. Kinh nghiӋm cụ Phan Đình Phùng, cụ Đề Thám... cho thấy rõ chuyӋn tӵ lӵc dấy quân chống Pháp không thể thành công nên bác mới bôn ba đông du để cầu viӋn. Rút cục cả Nhật Bản lẫn Trung Hoa đều kiểu nói trăm voi nhưng chẳng có lấy mӝt bát nước sáo… Võ ngước lên. Giấu hoang mang, Võ cố vẫn giӳ vẻ lầm lì, nhìn cha, chờ đӧi. Đồ Cӱu vươn tay với bát nước chè xanh, đưa lên miӋng uống, rồi nhỏ nhẹ: - Cha cùng anh vào Kinh thăm bác Giải San. Anh hầu chuyӋn bác và cha, nghe đưӧc cái gì thì nghe, hiểu đưӧc cái gì thì hiểu! ° ° ° Hai cha con Đồ Cӱu vào Huế. ViӋn tình đồng hӑc và đồng hương, Đồ Cӱu xin đến thăm Giải San, phải đӧi suốt mӝt tuần mới đưӧc phép. Lúc ấy, Giải San bӏ quản thúc trong mӝt căn nhà ba gian trên bến Ngӵ, trông già hẳn đi, tóc bạc, râu cũng bạc, mắt hấp háy sau tròng kính trắng. Nhìn bạn, Đồ Cӱu trạnh lòng. Niềm thương mến và cảm phục khiến Đồ Cӱu quên cái tình thế có mật thám kềm kẹp, ôm lấy bạn, nghẹn ngào: - Bác còn đây là tôi mừng lắm! Đẩy Giải San lùi lại, Đồ Cӱu ngắm rồi thốt: - Người còn, tóc bạc, cái râu bạc… Giải San cười xòa, đối: - Chí giӳ, đèn xanh, sông núi xanh. Cuӝc hàn huyên vui vẻ diӉn ra dưới mắt mӝt nhân viên mật thám đưӧc phái đến canh chừng. Giải San làm như hắn không có đấy, nhìn Võ, cười: - Trưởng nam nhà hӑ NguyӉn ở Giáp Đoài đấy phỏng? Cӱu đáp thay con: - Ngày bác đi, nó mới sanh! Vù mӝt cái, nó sắp trưởng thành, đến chào bác, nhân dӏp hӑc hỏi mong nên người. Giӑng có chớm buồn, Giải San đáp: - Con chim già gẫy cánh, làm sao dạy cho con chim non bay? Võ cúi đầu, chắp tay thưa: - Bẩm bác, chim bay là do tӵ nhiên. Vả lại, tiếng đập cánh của con chim đầu đàn vẫn đánh đӝng đưӧc đất trời… MӍm cười, Giải San ngó chăm chăm vào mặt Võ, buӝt miӋng: - Nếu tre già mà có ngay măng mӑc thì viӋc gì phải lo. ChӍ sӧ lӋch đường chim bay, đӏnh mӝt đằng lại về mӝt nẻo. Giải San ngậm ngùi kể về kẻ mới khuất mặt. Thì ra chính San đã lo cho Phan Châu Trinh đi Nhật. Hӑ phối hӧp với nhau, rằng mӝt mặt San cứ tìm sách giải phóng bằng võ trang bạo đӝng, mặt kia Trinh tiếp tục hô hào đòi cải cách dân trí dân sinh, hai bên mở hai mặt trận tùy trường hӧp mà hành đӝng, gặp thời cơ thì liên kết với nhau. Giải San cho biết kết hӧp đấu tranh chính trӏ và võ trang để giải phóng nhӳng dân tӝc nhưӧc tiểu bӏ áp bức hiӋn nay đưӧc ĐӋ Tam Quốc Tế Cӝng Sản hӛ trӧ. Đồ Cӱu hỏi: - Nhưng hӛ trӧ như thế thì với điều kiӋn gì? San đáp: - Thì người ta bảo…theo tinh thần Quốc Tế Vô Sản, làm Cách Mạng Thế Giới, đưa mӑi xã hӝi lên Đại Đồng… San giảng giải rằng quá trình vận đӝng xã hӝi qua hình thái đấu tranh giai cấp là tất yếu và sẽ cải tạo tới gốc rӉ tập hӧp nhӳng quan hӋ sản xuất. Nói đến đấy, mắt sáng lên, San nắm tay: - Cùng thời cơ Cách Mạng ấy, ta lӧi dụng vùng lên để giành đӝc lập và giải phóng dân tӝc khỏi cái ách thӵc dân Pháp. San tiếp tục giảng giải luận thuyết đấu tranh giai cấp. ChӍ khi đề cập đến vai trò tiên phong của công nhân, Đồ Cӱu mới buӝt miӋng: - Nước ta làm gì có giai cấp công nhân? Muốn có, phải qua giai đoạn tư bản, có sản xuất công nghiӋp, thì mới đúng lý thuyết chứ! Giải San chép miӋng: - Đành rằng thế…Nhưng muốn giành đӝc lập mà chӍ tӵ lӵc thì không xong. HiӋn chӍ có ĐӋ tam Quốc Tế là có đường lối rõ rӋt ủng hӝ nhӳng nước bӏ áp bức. Hӝi Á-tế-Á tập hӧp người Nhật và người Tàu tiến bӝ gây thế liên hoàn ӹ dốc với ta để cùng nhau đuәi bӑn Tây dương. Vận hӝi đã có cơ khai mở… Thở nhẹ, San nói như than: - … thời gian cứ qua, mà tôi thì già mất rồi! Mӝt đời tôi bươn trải cũng chӍ vì đӝc lập. Rã hӑng cầu viӋn Đông Kinh rồi Trùng Khánh mà nào có xong... Giải San ngưng nói, tay với ly nước, nhìn ra khu vườn ngập nắng rồi lẩm bẩm: - Nay thân mình vào vòng cầm tỏa, và Tây Hồ thì đã lìa cái cõi này, để lại bao nhiêu dang dở... Nhìn người bạn già đã suốt mӝt đời bôn ba, lòng chùng xuống, Đồ Cӱu nhẹ nhàng: - Nhưng thế nào là đӝc lập? Ngày nay, cái xu thế tương quan trên thế giới này... Khoát tay, San chặn, giӑng thình lình quyết liӋt: - Giành đӝc lập trước mắt là cuӝc chiến giành quyền làm chủ để không bӏ bӑn thӵc dân bóc lӝt và sai khiến như nô lӋ… - Đã đành, nhưng giành rồi thì phải giӳ đӝc lập. Như vậy, thắng hay thua tùy vào con người sau cuӝc chiến đó sẽ đӏnh hình thế nào và làm người ra sao. Giӳ đưӧc đӝc lập, phải có kiến thức và có kӻ thuật tân tiến …Nghĩa là phải mạnh lên và cố mà bắt cho kӏp nhӳng kẻ có khả năng xâm lăng ta. Ta yếu, ta lại là thứ mồi ngon cho chúng. Vì thế, đưa dân trí đi lên là điều kiӋn đủ để cuӝc đấu tranh giành đӝc lập có ý nghĩa... Đồ Cӱu nhìn Võ, giӑng dò hỏi: - Dân ta vừa mất mӝt Tây Hồ và giờ đây là lúc phải có thêm năm, bảy Tây Hồ khác! Hiểu cha muốn biết ý mình, Võ mím môi. Hình ảnh mặt cha dập nát máu me, và mẹ miӋng sùi bӑt ngã sóng soài trên nền nhà thuở nào bӛng dưng hiӋn ra nguyền rủa. Bao nhiêu năm sau, Võ thӍnh thoảng vẫn nằm mơ thấy Martinet. Trong mơ, có nhӳng lần chàng đạp hắn, băm vằm hắn, thậm chí có cả mӝt lần chàng xẻ thӏt hắn ra rồi bốc lên ăn với con Cún, con chó nhỏ lẽo đẽo theo chàng khắp thôn. Máu hừng hӵc bốc lên mặt, Võ cố tӵ kiềm chế, đáp: - Bẩm bác, thưa cha… nhưng vẫn cần thêm nhӳng tiếng bom Sa ĐiӋn, và hàng chục hàng trăm Phạm Hồng Thái để khơi dậy hồn thiêng sông núi, đánh thức lương tri, và chấn đӝng tim gan nhӳng kẻ lang chạ đánh đĩ với quân ngoại xâm! Nhìn Võ, Đồ Cӱu lặng thinh, biết mình không thay đәi đưӧc ý con. Ngӱng mặt nhìn trời, Đồ Cӱu buồn bã, hỏi Võ: - Cứ cho là các anh giành đӝc lập và đánh đuәi đưӧc bӑn thӵc dân đi. Nhưng sau đấy, các anh tạo ra gì? Mӝt ông vua mới? Mӝt Triều đình mới và các ông quan tân thời? Hay mӝt xã hӝi mới? Dân ta đa phần là nông dân. Các anh mang lại đưӧc gì cho nhӳng người chân lấm tay bùn, đó mới là vấn đề! Võ im lặng. Nhưng câu cha hỏi vang vӑng trong tâm hồn Võ suốt mӝt đời. ° ° ° Đồ Cӱu thình lình bӏ tiếng mõ đánh thức giӳa đêm. Nghe tiếng chân rậm rӏch bên ngoài, ông bật dậy. Bà Đồ ở gian bên châm ngӑn đèn lạc, lục đục khuơ chân tìm guốc. Chó trong xã tru lên sủa, rồi tiếng gõ cӱa. Mở ra, đám lính khố xanh lố nhố đứng. Cai Thìn bước vào chào Đồ Cӱu rồi hỏi: - Thầy có nghe tiếng đӝng tӏnh gì không? Bӑn phiến hình như có đứa về xã ta! Nhìn Đồ Cӱu lắc đầu, cai Thìn vái, tay vẫy lính tiếp tục cuӝc lùng sục. Chó ở cuối thôn kêu ăng ẳng. Dăm ba ngӑn đèn lạc thắp lên, và lúc trăng chênh chếch quá đầu, đám lính và hương tuần kéo nhau trở về điếm canh. Bà Đồ đun nước, bóng in lên vách đất còm xuống mang nặng nӛi đau của người mẹ vừa mất con. Bà thở dài, nhón mӝt nhúm trà bỏ vào tích nước. Đồ Cӱu im lặng nhìn vӧ, khẽ bảo, "mẹ nó đi nằm đi". Ông vừa dứt lời, bà Đồ bưng mặt, ấm ức. "Mẹ nó khéo lại đánh thức hai đứa bé đấy", Đồ Cӱu thốt lên, buồn bã. Hai vӧ chồng ngồi, không ai nhìn ai cho đến lúc tờ mờ sáng. Khi gà đầu ô cất tiếng gáy, thày Sáu ở nhà Chung đến gõ cӱa. Cha Xứ nhắn mời Đồ Cӱu lên ăn cơm trưa. Thày Sáu tần ngần: - Chủng sinh gӱi lời chia buồn cùng gia đình, và đã cùng nhau cầu nguyӋn cho người đưӧc về nước Chúa. Đồ Cӱu lên đường đến nhà Chung khi mặt trời vừa cao quá hai sào. Chân bước, Cӱu ngẫm nghĩ, tai ương sẽ còn nhiều. Thӵc dân áp bức, bóc lӝt phu phen, chăm chăm cướp đoạt tài nguyên, lại hống hách khinh thӏ đám nhà nho thất thế. Giải San trương ngӑn cờ Cần Vương, phò Cường Để cốt để cầu ngoại viӋn từ Nhật Bản, thất bại nên phải quay sang cậy cạnh Trung Hoa. Nhưng chẳng phải Giải San muốn hưng chấn chế đӝ quân chủ. Chính Đồ Cӱu là kẻ đã chép lại sách của Rousseau, của Montesquieu do ông mình là NguyӉn Quốc Thư dӏch từ thời Minh Mạng cho Giải San đӑc trước khi Tân Thư đưӧc phә biến bên Trung Hoa thời Cách Mạng Tân Hӧi. Và chính Giải San đã chuyển lại nhӳng sách ấy cho Phan Tây Hồ rồi mới bôn ba qua Nhật hơn hai mươi năm trước. Qua chuyến đi thăm Giải San ở bến Ngӵ, Đồ Cӱu hiểu San và Trinh lập hai mặt trận theo thế ӹ dốc tương trӧ cho nhau. Nay, San bӏ quản chế, hoá kiếp con chim chӍ đưӧc bay trong ba gian nhà bên dòng sông Hương. Còn giấc mơ hoà hoãn nhằm tạo thời cơ để cải cách dân trí dân sinh thì phải chăng đã đóng quan hạ huyӋt hӋt như khi người ta mới đây lấp đất chôn Tây Hồ? Đồ Cӱu ngước mắt nhìn lên đám mây trắng lӳng lờ trong bầu trời trơ lì. Chúa ơi, kẻ tôi Chúa đây đã già mất rồi mà bao nhiêu chuyӋn còn dang dở. Làm thế nào cho tư tưởng dân quyền bám rӉ vào cái xã hӝi An Nam nghìn năm nay bӏ tam cương, ngũ thường ngấm vào đến xương đến tủy? Tề Nhân Thế Đạo, cuốn sách cố tә Cӱu là NguyӉn Trӑng Thức thời Tây Sơn khởi biên, đến Quốc Thư thì sao chép thêm mӝt ít về tinh thần luật pháp theo Montesquieu, và sau này, Cӱu không biết vì lẽ gì NguyӉn Trường Tӝ lại không tiếp tục. Tề Nhân, là ai cũng như ai. ChӍ nói thế, mấy người nghe cho thủng khi hӑ mở miӋng ra là quân – sư – phụ. Cố tә kể lại, khi người Tây Dương phẩm bình, hӑ cho rằng xã hӝi An Nam chӍ là mӝt bầy cừu có thứ bậc! Bây giờ, phá cái thứ bậc đó từ cơ sở nào? Và từ đâu? Phá gia đình? Không! Phá là phá cái tinh thần gia trưởng, áp đặt từ trên xuống dưới, không cho bất cứ ai tӵ do nói lên nhӳng điều mình suy nghĩ. Phá làng, phá xã? Không! Phá là phá cái cơ cấu chức quyền, mua sắc bán phẩm, tạo ra mӝt lũ cường hào ác bá với nhӳng thứ lӋ làng nô dӏch con người. Như thế, ta vừa phá nhӳng thứ truyền thống lạc hậu cản bước tiến thủ, ta vừa đồng thời lại phải đánh đuәi thӵc dân. Kẻ thù này thâm hiểm, có quân đӝi, có kӻ thuật, nắm kinh tế, tài nguyên, và nay tìm cách chi phối cả văn hóa. Dồn ta vào cái thế "ông Nghè, ông Cống cũng nằm co " để cho bӑn thất phu dưới sân "ngỏng đầu rồng" trong khi trên trướng cao "bà đầm cong đít vӏt", bӑn xâm lăng đã tước sạch vai trò và đӏa vӏ của tầng lớp cӵu hӑc. Nay, chúng dẹp thi cӱ, bỏ chӳ Hán thay bằng chӳ Quốc Ngӳ, khiến lớp cӵu trào mất luôn khả năng quảng bá tri thức, không còn mảy may ảnh hưởng gì đến lũ con em trong tương lai. Xã hӝi đang hình thành mӝt tầng lớp tân hӑc, từng bước chặt đứt với quá khứ. Nhưng hӑ đi đâu? Hӑ về đâu? Lính Tây đã nә súng gây thương tích cho đám hӑc sinh trường Vinh trong tang lӉ Tây Hồ, sau lại lùng bắt bỏ tù mӝt số. Nhìn ánh lӱa toé lên trong mắt Võ thuở đó, Đồ Cӱu biết con mình và nhӳng kẻ đồng trang lứa đã bӏ đẩy đến chân tường. Câu hỏi Cӱu đặt ra dạo nӑ ở nhà Giải San, Võ không trả lời đưӧc ngay, nhưng sau Võ thưa, bây giờ là lúc phải hành đӝng. Đồ Cӱu hiểu Võ nói gì, hỏi theo lẽ đúng sai, bao nhiêu phần trăm đúng thì hành đӝng. Bao nhiêu phần trăm sai thì chờ, sӱa soạn và đӧi thời. Võ nghiến răng, năm mươi phần trăm đúng là đủ để hành đӝng. Nghe con nói, Đồ Cӱu chua xót than, đại sӵ chứ có phải là chuyӋn may rủi đâu! Cứ sai ba mươi phần trăm mà làm, thì chӍ là manh đӝng! Đến thềm nhà Chung lúc nào không hay, Đồ Cӱu vuốt lại áo, sӱa lại khăn rồi đi về phía Chủng viӋn. Cha Xứ nắm tay, lôi vào, vui ra mặt. Đồ Cӱu đang ngạc nhiên thì Cha kéo Đồ Cӱu xuống tầng hầm. Trên chiếc bàn con, mӝt mâm cơm với hai cái bát, hai đôi đũa. Cha bật lӱa, châm đèn. Ở góc phòng, mӝt người đứng dậy. Anh ta bước lại, giӑng nghẹn ngào: - Bẩm cha, con đây! Lúc đó, Cha Xứ khép cӱa phòng đi lên tầng trên, bỏ lại đàng sau mӝt tiếng cười. Đồ Cӱu giụi mắt, miӋng há hốc: - Võ đấy à! Cha cứ tưởng… Lạy Chúa tôi danh hằng cả sáng. Thì ra… Nắm bàn tay gầy guӝc của cha, Võ thì thào: - Cha với mẹ tha tӝi cho con làm cha mẹ phải đau lòng. Nhưng con chẳng thể làm gì khác đưӧc! Ôm lấy Võ, Đồ Cӱu nghẹn ngào, sờ sờ nắn nắn như xem có phải thật là Võ hay không. Đúng, đúng là Võ, máu thӏt của mình mà Cӱu ngӥ đã thành nắm xương chôn trong nghĩa đӏa xã Đoài. Hai cha con kéo nhau ngồi xuống. Đồ Cӱu thì thào: - Anh kể đi, kể cho cha nghe làm thế nào anh sống lại đưӧc thế này! ° ° ° Trận đánh chiếm trại lính Nam Đàn, Võ kể, có ba mươi người, trang bӏ bằng mӝt khẩu súng lục Mo-gie và bốn viên đạn. Đồn Nam Đàn nằm cạnh sông Cả do mӝt trung đӝi lính khố đỏ trấn đóng, dưới quyền chӍ huy của Trung sĩ người Pháp tên là Lamarre. Quan đӝi Lama, theo cách gӑi của lính, lấy vӧ An Nam, có mӝt đứa con gái mới chập chӳng biết đi, rất thích rưӧu và đàn bà, nhất là vào giờ nghӍ trưa. Vào giờ đó, quan cấm không đưӧc ai quấy rầy, để quan ngủ yên, dĩ nhiên là ngủ mӝt giấc có chia chăn xẻ gối với phu nhân, mӝt người đàn bà mới cặp kè đôi mươi. Khi ấy, lính thường đánh bạc với nhau, lúc thì chắn cạ, lúc tài bàn, ăn thua nhỏ nhưng cũng đủ cay cú để mê mẩn. Nghĩa quân có nӝi ứng tên là Thước, biết rõ sinh hoạt của trại binh, cách bố trí phòng thủ, phương thức canh gác, kho súng và chӛ gia binh ăn ở. Ngang cәng ra vào, cứ trưa trưa lúc quan Đӝi ngủ là đám lính canh sát phạt nhau, súng để dӵa trên tường. Phía nghĩa quân, ngoài khẩu súng Mo-gie, anh em cho đẽo mười khẩu súng gӛ, chục quả lӵu đạn cũng gӛ, sơn bóng nhoáng, lưng dắt thêm dao găm. Thước tình nguyӋn dẫn Phan Thưӧng Chính, mӝt trong hai người chӍ huy nghĩa quân, đӝt nhập vào trại với khẩu súng thật duy nhất. Chính bất ngờ rút súng, kề vào tai tên Cai, quát khôn hồn thì ngồi hết vào mӝt góc, tay để lên đầu. Bӑn lính ngơ ngác rồi len lén làm theo. Sáu thanh niên đӝt nhập, cướp lấy súng của đám lính gác. Mӝt người ra hiӋu cho toán thanh niên khác đang hờm chờ bên ngoài tiến vào. Hӑ trói gô bӑn lính canh, đút giẻ vào mồm. Toán có súng thật đi về phía nhà kho, đến nơi mới chưng hӱng vì không có chìa khóa. Võ đi cùng với Thước đến nhà tay hạ sĩ trách nhiӋm coi kho. Anh này có vӧ, mӝt con, căn nhằn vì dở giấc trưa. Khi Võ gí súng vào cә anh thì vӧ anh ở đâu xồ ra, kêu ầm lên, con cắn rơm cắn cỏ lạy ông, nhà con nó chẳng tӝi tình gì. Trại gia binh ồn lên như ong vӥ tә. Phan Thưӧng Chính cùng hai thanh niên xông vào. Cũng lúc đó, quan Đӝi Lama chạy ra, lưng trần, ngӵc lông lá, dưới chӍ mặc đӝc cái quần đùi. Chính giơ khẩu Mô-gie lên bóp cò, nhưng bắn trưӧt dẫu Lama chӍ cách Chính có ba bốn thước. Lama ngoắt người chạy ngưӧc lại. Chính đuәi theo, sau là Thước, tay lăm lăm thanh mã tấu. Vào đến nhà trong, Chính quát bằng tiếng Pháp, hàng đi, chúng tôi là nhӳng người Cách Mạng, không phải là cướp. Lama vẫn chạy. Chính bắn. Lại trưӧt. Lần này, Lama lao về nơi có móc bao súng ngắn hắn treo trên tường. Thước ào đến, vung mã tấu chém xuống. Lama thét, máu bắn tung tóe. Hắn đã với đưӧc khẩu súng. Chính lại bóp cò. Lần này, chӍ nghe thấy mӝt tiếng cách vang lên. Lama rút đưӧc súng khỏi bao nhưng Thước đã vung tay lên. Lưӥi mã tấu xoẹt ngang. Lama gục xuống, đầu lất lӱng ngật về phía sau, hai con mắt xanh lè trӧn trừng, miӋng phì phì hớp không khí. Người đàn bà làm vӧ Lama ôm đứa con, quì gối, lạy như tế sao. Mặt tái mét, Chính nhìn xác Lama đầu gần lìa khỏi cә, người ngây ra. Còn Thước, anh ta ngӱa mặt cười khành khạch. NguyӉn Trường Võ tập hӧp đám lính tay không dồn vào mӝt góc sân. Lấy đưӧc chìa khóa kho súng, toán thanh niên anh nào anh nấy đưӧc phát mӝt khẩu, tay lăm lăm, nhưng có anh sӧ răng lập cập đánh vào nhau. Võ móc túi, lấy ra mӝt mảnh giấy, đӑc to: "… chúng tôi là Nghĩa quân, Tân ViӋt đảng, có nhiӋm vụ đuәi Tây, cứu quốc, xin bà con làng nước cứ yên tâm". Xác Lama bӏ bêu mӝt ngày. Thước hân hoan vì trả mối thù bӏ cướp vӧ. Số là người đàn bà buӝc làm vӧ quan Đӝi trước kia đã phải lòng Thước, đến trại thăm Thước thì Lama bắt gặp, rồi đòi lấy về. Cha mẹ cô ta sӧ nên đành chӏu, bảo cô cha mẹ đặt đâu con ngồi đấy. Hai năm qua, Thước sống cảnh phải ngậm miӋng, nín nhӏn khi đồng đӝi chòng ghẹo, và ôm bụng theo Nghĩa quân. Sau khi chiếm trại binh, Nghĩa quân hạ cờ tam tài xuống, hӑp gia binh lại, khuyên đám lính rằng nếu không theo Cách mạng cứu quốc thì hãy về quê cấy cày. Võ giảng giải thế nào là Cách mạng, là yêu nước thương nòi, và mang phә biến tài liӋu "Bản án thӵc dân Pháp" đã đưӧc in bằng thạch bản. Tên Cai trước kia có thói hạnh hӑe, hay tác oai tác quái, cứ mӛi lần có dӏp lại sӍ nhục Thước để làm vừa lòng quan Đӝi, nay im như thóc. Nghe Võ nói xong, hắn giơ tay kêu gӑi anh em "lính nhà" nên về quê mà đi cầy đi cấy. Thước quát, thằng này là thằng ViӋt gian. Bất ngờ, Thước kê súng đӝp mӝt phát vào đầu tên Cai. Tên này chӍ kӏp kêu ối giời ơi, ngã vật xuống đất, người giãy đành đạch, óc phӑt ra trắng hếu. Chẳng phải chӍ dân sӧ mà ngay cả mấy anh nghĩa quân cũng xanh mặt. Thế là, phụ hӑa với gia đình tên Cai, đàn bà trẻ con cất tiếng cùng khóc như ri. Buәi tối hôm đó, Võ và Chính bàn bạc. Tên Thước giết người như giết ngoé, dân ai cũng sӧ Cách Mạng chӍ đi cách cái mạng người, rất thất nhân tâm. Hӑ hӑp nghĩa quân lại, nói: - Chúng ta là người làm Cách Mạng chứ không phải quân cướp hiếu sát muốn giết ai thì giết! ViӋc bắn phòi óc tên Cai trưa nay là viӋc chúng ta phải xét xӱ… Thước vừa chồm lên thì Chính hờm trước liền ấn cho ngồi xuống, tay kê nòng súng vào thái dương. Sau đó, hai thanh niên trói gô Thước lại, mặc cho Thước vừa gào vừa chӱi. Nghĩa quân quyết đӏnh loại Thước ra khỏi hàng ngũ và giao lại cho đám gia binh để hӑ muốn xӱ thế nào thì xӱ. Công lý trong mӝt tòa án nhân dân đơn giản đến lạnh người: giết người, mӝt mạng đәi mӝt mạng. Vӧ tên Cai bӏ thảm tӱ tay vӛ bành bạch, miӋng tru tréo như lӧn bӏ chӑc tiết, tay kia lăm lăm mӝt lưӥi lê. Thước quay sang Võ, miӋng cầu cứu, quan Cách mạng cứu lấy con, con sẽ đái công chuӝc tӝi. Vӧ tên Cai ngӱng mặt lên trời hét rồi thӑc lưӥi lê vào ngӵc Thước. Yếu sức, lưӥi lê vào không đủ sâu, Thước giẫy đành đạch, kêu, đau quá bà con làng nước ơi! Mӝt mụ đàn bà giӑng the thé, quát để đấy, tôi giúp cho. Hai tay, mụ nắm lấy đốc lưӥi lê, kêu..hò dô ta nào, rồi ẩn cả người vào. Lần này, máu phụt ra có vòi bắn đầy sân trại lính. Người xem hò lên như ngày có hӝi hè đình đám. Thước ngước mắt nhìn quanh tìm người tình, kẻ bӏ ép duyên lấy Quan đӝi Lama, đứng khuất trong mӝt góc. Thước thều thào gӑi, nhưng người đàn bà ấy im lìm, ngoảnh mặt quay đi. ° ° ° Mới đầu giờ Thìn, chӧ Đồn đã tan. Người hàng chӧ nhốn nháo, kháo nhau Tây Lê Dương từ hai ngả đang kẹp Nam Đàn vào cái thế gӑng kìm. Đám lính khố đỏ từ Vinh kéo qua Hưng Nguyên rồi thẳng đến Nam Đàn khá đông, ước ra có đến cả trăm. Đám từ Thanh Chương xuôi sông Cả vây phía tây thì chưa lưӧng đưӧc bao nhiêu, nhưng phần lớn là bӑn khố xanh. Đó là ngày thứ ba sau khi Nghĩa quân chiếm đưӧc trại binh. Hӑ cướp đưӧc súng ống, đã tạm biết cách sӱ dụng, bóp cò đì đùng vừa để thӏ uy, vừa là tập bắn. Tin Tây đi càn khiến hӑ làm ra vẻ hào hứng, ưӥn ngӵc đi đứng, cười cười nói nói như chẳng có gì đáng quan ngại. Phan Thưӧng Chính và NguyӉn Trường Võ hӑp nghĩa quân lại. Ở cái thế trứng trӑi đá, phải rút hay phải đánh? Chiếm trại binh Nam Đàn, Võ bàn, là mӝt cách chấn dân khí, chứng tỏ rằng người ViӋt có thể đánh và thắng. Nhắc lời Sào Nam, Võ nhấn mạnh bạo đӝng như thế là làm sống lại hồn nước, làm mất vía lũ giặc, phấn chấn người nhu nhưӧc. Nghĩ đến cha mình, Võ tiếp, rút đi tức tránh voi chẳng hә mặt, không tәn thất, giӳ lӵc lưӧng để đi đường dài. Đám thanh niên xôn xao. Trần Mӝng Hà, cháu gӑi Đảng trưởng Tân ViӋt đảng bӝ NghӋ Tĩnh là Trần Mӝng Bạch bằng chú, đứng lên nói: - Rút có nghĩa là chạy, chạy tức thua. Thua thì làm dân khí nhụt. Ta giӳ Nam Đàn, giӳ càng lâu, càng khiến cho người người nhìn vào mà lên tinh thần… Võ khoan thai: - Nhưng giӳ, thì rồi cũng mất. Ta mӝt, chúng đông gấp mười. Ta mới tập tành quân sӵ. Chúng là lính Lê Dương thiӋn chiến. Mất Nam Đàn, tiêu hao lӵc lưӧng, người người nhìn vào không thể lên tinh thần đưӧc… Hà vùng vằng: - Làm trai, phải có danh gì với núi sông! Không thành công, nhưng thành danh. Sống khôn, chết thiêng thì còn mãi với núi sông… Đám thanh niên lại nhao nhao, kẻ đòi đánh, người đòi rút. Có kẻ hô, đồng sinh đồng tӱ, đánh hay rút phải có nhau. Chính nói, giӑng nghiêm trӑng: - Ai rút, sang bên phải. Ai đӏnh đánh, qua bên trái. Đám thanh niên lục tục đứng dậy. Đếm ra, nhӳng kẻ đӏnh đánh có bảy người, là thiểu số. Hà quát: - Tôi ở lại! Mӝt mình tôi cũng ở lại. Các anh chạy, cứ chạy! Đám thanh niên ngơ ngác. Võ đến bên Hà, trầm giӑng nói nhỏ: - Ở lại là tӵ tӱ… Cách mạng cần anh sống, chứ không cần anh chết. Thình lình, Võ cao giӑng – nguyên tắc là thiểu số phục tùng đa số. Như vậy, Nghĩa quân sẽ rút để bảo toàn lӵc lưӧng. Có ai muốn nói gì thêm không? Đám thanh niên im lặng. Hà giấu mặt, nuốt nước bӑt ừng ӵc cố kìm tiếng khóc. Nghĩa quân bàn cách rút, chia làm hai toán. Toán thứ nhất vưӧt sông Cả, đi về phía Võ LiӋt. Toán thứ nhì men đường 15 tới Đức Thӑ, thuӝc Hà Tĩnh. Cả hai toán hẹn nhau đến cuối tháng sẽ tụ hӑp ở núi Ba Mu, giáp Trường Sơn sát biên giới Lào. Trước khi đi, hӑ lại hӑp gia binh và dân chúng sống quanh vùng. Võ đứng trên mӝt cái bục, tay cầm tờ giấy viết sẵn, đӑc từng chӳ: "…Hӥi quốc dân đồng bào, sông là sông của ta, núi là núi của ta, của cải ta làm ta ăn nên chẳng có cái lý nào để thӵc dân Pháp chiếm sông đoạt núi, rồi sưu cao thuế nặng, ăn cướp cơm chim. Chúng tôi, Nghĩa quân Tân ViӋt đảng, dấy lên để cứu sơn hà, đuәi bӑn cường bạo xâm lăng, đòi quyền sống và phẩm cách chúng đã tước đoạt của ta bằng sức mạnh. Khí thiêng sông núi còn đó, hồn dân tӝc quật cường còn đây, thời cơ vận hӝi sớm muӝn cũng đến. Mai mốt này, chúng tôi sẽ triӋt thoái khỏi Nam Đàn, tránh cho đồng bào bӏ giây hӑa đao binh, nhưng thách thức bӑn Lê Dương mӝt trận sống mái ở nơi đồng không mông quạnh…Cách mạng sẽ thành công, chúng ta sẽ chiến thắng". Võ ngừng lại, nhìn khắp lưӧt, giơ nắm đấm hô to: - ViӋt Nam muôn năm! Mӑi người đồng thanh hô theo ba lần. ° ° ° Nghĩa quân lên đường vào lúc trời sụp tối. Toán thứ nhất có Võ, Chính và nӱa số đӝi viên. Qua đến bên kia sông Cả, hӑ điểm lại, thấy sót mất hai người. Đӝi viên lạc hay trốn? Lúc ấy, Võ thấy rõ sӵ sơ xuất của kế hoạch rút quân. Khều Chính ra mӝt nơi, Võ nói: - Đӝi viên đều biết rõ đường ta rút. Giả dụ hai người kia bӏ bắt hay làm phản thì sao? Phải đәi hướng! Và phải bảo mật… Võ bàn, toán thứ nhất lại chia làm hai, mӝt theo đường về hướng Võ LiӋt như hoạch đӏnh nhưng sẽ đәi đường đi về Hà Tĩnh. Còn lại, Võ dẫn theo hai thanh niên xuôi sông Cả để đón đầu toán thứ hai, tùy cơ ứng biến, và không về núi Ba Mu như dӵ tính mà đi sâu xuống rặng Vũ Hӧp lập căn cứ ở biên giới Lào ráp gianh Hà Tĩnh. Nón mê trên đầu, súng ngắn giắt bụng, Võ men sông Cả đi ngưӧc về phía Nam Tân. Lính khố xanh và bӑn nghĩa dũng hôm đó đã chặn đường bӝ hành hỏi giấy tùy thân, nghi ngờ ai là bắt giam vào nhӳng điếm canh nằm rải rác dӑc nhӳng trục giao thông. Thế là bӑn Võ cứ ngày tìm bụi tìm bờ để nghӍ, đêm lại mò mẫm đi, nhằm đường 15, thấp thỏm chẳng biết có kӏp gặp toán Nghĩa quân kia không. Đến sáng ngày thứ tư sau khi rời Nam Đàn, hӑ quyết đӏnh vào ẩn trong mӝt bãi lau ven sông. Hết sạch lương khô đã hai ngày, hӑ chӍ uống nước cầm chừng, đói đến chân tay run lẩy bẩy. Mӝt đӝi viên còn chút sức xin vào làng mua thức ăn, miӋng kêu cứ đói thế này, cũng chết. Đồng ý, Võ nằm mӑp, và chӍ biết đӧi. Áp mặt xuống bãi, Võ nhìn dòng sông lấp lánh nắng. Trời không mӝt cơn gió. Lau trắng ven bờ bất đӝng, và nếu không có dăm cánh vạc bay lӱng lơ cuối mắt thì thế giới ngoại cảnh chẳng khác gì mӝt bức tranh thủy mạc. Cơn đói tӵ dưng biến mất. Ba ngày làm Cách Mạng, cướp đồn, hạ sát tên Đӝi Lama, đӑc Bản án của Thӵc dân Pháp, không hiểu sao nay chӍ còn là mӝt nét sә ngang mờ nhạt. Trí nhớ giãn ra như nhӳng thớ thӏt thiếu năng lưӧng, Võ bỏ cho rơi mình vào thiên nhiên, hӋt cái vỏ sò chìm vào đáy nước, hay mӝt cơn gió thoảng vươn lên mây cao. Nhắm mắt, Võ đӝt nhiên nghe văng vẳng câu hát dặm, giӑng ai nghe như giӑng Xoan. Câu Xoan hỏi, hӑc xong anh làm gì, thình lình âm vang trong Võ. Nay câu hỏi đưӧc trả lời dứt khoát. NguyӉn Trường Võ làm cách mạng. Cuӝc phiêu lưu bắt đầu bằng trận đánh Nam Đàn. Bây giờ, Võ không thể về nhà giӳa thanh thiên bạch nhật như mӝt anh hӑc trò trӑ hӑc ở Vinh. Võ không thể nghĩ đến ngày xin với cha mẹ cưới Xoan làm vӧ. Võ không còn dành cho mình hai bầu vú Xoan để bú để ngoạm như tối hôm nào trên bờ kênh Sắt. Nghĩ đến ngày Xoan sẽ thuӝc về mӝt người đàn ông khác, Võ xót xa, gӑi thầm Xoan ơi. Trong thinh không, thӍnh thoảng dăm ba tiếng chim trời bay ngang rồi bỏ lӱng cái im lặng khắc khoải của nhӳng giây phút lê thê chờ đӧi. Võ nằm như thế, rất lâu. Người đӝi viên đồng hành đã thiếp đi, thӍnh thoảnh lại cất tiếng ú ớ nói mê. Thình lình, có tiếng lӝi nước bì bõm, vӝi vàng. Người đӝi viên vào làng mua thức ăn tay ôm vai sũng máu, hớt hải chạy tới. Văng vẳng có tiếng trống đánh như trống báo cướp, tiếng hò hét của nghĩa dũng và tiếng chó sủa. Võ hiểu ra. Tiếng chân đạp nước dồn dập mӛi lúc mӝt gần. Nhìn vai người đӝi viên vừa về, Võ chẳng hiểu anh ta bӏ chém hay bӏ bắn. Nắm tay người đӝi viên vừa tӍnh ngủ, Võ dặn, cả hai hãy chạy về phía Nam, hướng Hà Tĩnh. Phần Võ, Võ ở lại chặn hậu. Nói xong, Võ rút khẩu Mo-gie, kiểm lại và nhét xạc-giơ đạn vào. Khi thấy bóng người thấp thoáng, Võ giơ súng bóp cò. Tiếng nә chói tai khiến mӝt đàn bìm bӏp nấp trong lau trắng thất thần bay lên kêu quang quác. Tiếng người quát, chúng mày cẩn thận, chúng nó có súng! Võ lại bắn về phía có tiếng nói. Đám lính sӧ đạn, không dám tiến lên, gӑi nhau í ới. Lát sau, đồ chừng hai người đӝi viên đã đi đưӧc mӝt quãng xa, Võ liền bắn ba phát súng nә như liên thanh. Men bờ sông Cả, Võ cắm đầu chạy miết. Cứ thế, chẳng còn biết đói biết khát, Võ chạy cho đến khi mặt trời ngả bóng về tây, mặt sông Cả nay loang lә màu máu đang từ từ đông lại. KiӋt sức, Võ ngã chúi xuống, đầu kê lên mӝt mô đất, thân nằm trong bùn, nước ngập nӱa người. Không biết bao lâu sau, khi nước lên, Võ mới hồi tӍnh, chӋnh choạng cố đứng dậy. Võ bӛng ngӱi thấy có mùi thôi thối đâu đây thoảng lại. Trong đám lau sậy ven sông dập dờ mӝt cái xác chết, chẳng hiểu là xác người hay vật. ° ° ° - Lúc ấy, Võ nói, cái xác đã trương phềnh lên như xác mӝt con nghé. Mặt mũi cũng chẳng nhận đưӧc, nhưng vì vai có quàng mӝt khẩu mút-cơ-tông, con biết là mӝt đồng chí anh em. Lục túi, con mới biết đấy là xác Phan Thưӧng Chính. Tính chôn cái xác, nhưng mӝt mình, con không đủ sức lôi cái xác vào mӝt lӛ huyӋt đào nông bên bờ. Con đành thả xác trở lại dòng sông Cả. Đәi giấy tùy thân, cái xác thành xác NguyӉn Trường Võ, dân Nam Đàn đã biết vì con ra ăn nói trước công chúng. Con nghĩ, NguyӉn Trường Võ chết thì bӑn Pháp không có cớ gì làm phiền cha mẹ… Con tìm đường về xã, nhưng phải ẩn. Đêm hôm kia, bӑn lính dõng nghe tin phong phanh về đây lùng, con trốn vào nhà Chung… Đồ Cӱu đưa tay lên, ngắt lời Võ: - Thôi, đã thế thì đành thế vậy! Trong bóng đèn dầu hắt hiu, Đồ Cӱu đưa tay vuốt mặt thở dài. Nhìn con, Cӱu tӵ hỏi, nếu mình cũng ở cái đӝ thanh xuân như nó, mình sẽ làm gì? Thời Cӱu mới đôi mươi khác hẳn. Phong trào Văn Thân cuối thế kӹ 19 loang ra hai vùng Thanh- NghӋ, lӱa bạo đӝng bắt vào mái gianh cháy bùng khắp giáo xứ, giáo dân bắt buӝc tә chức thành nhӳng đoàn tӵ vӋ, vô hình chung thành nhӳng kẻ theo Tây. Máu cả người lương lẫn người giáo lại đә ra. Nhưng ngay đầu kӹ 20, giáo dân có người đã lớn tiếng bài Tây, cố lập lại với người lương nhӳng quan hӋ tương ái tương thân, tránh để cho lũ thӵc dân lӧi dụng tôn giáo làm kế chia để trӏ. Sau này, tình thế thay đәi. Lớp trẻ đưӧc đi hӑc đã nhìn ra dẫu là con chiên Chúa hӑ cũng vẫn mang thân phận dân mӝt nước bӏ trӏ. Hít mӝt hơi thật sâu, Cӱu nghĩ ngӧi rồi thuật chuyӋn Xoan xin làm dâu và để tang Võ. Nghe cha nói, Võ ứa nước mắt. Đồ Cӱu hạ giӑng: - Cha thì cứ tưởng anh chết và để cái Xoan mới mười bảy tuәi làm góa cho mӝt nấm mӝ thì quả đau lòng. Nhưng trước làng trước xóm, cái Xoan cứ nằng nặc xin, chẳng làm khác đưӧc. Trong bụng, cha đӏnh để ba năm mãn tang, cha rồi sẽ lấy chồng cho nó. Nhưng bây giờ, anh lại sống, chẳng biết làm sao đây! - Bẩm cha, con xin phép cha mẹ để Xoan đi với con… Đồ Cӱu bật cười: - Nó đi, thì còn ai tin là NguyӉn Trường Võ đã chết, hӱ? ChӍ nӝi thế, bӑn mật thám thế nào lại chẳng về đây tra xét lại, và rồi sẽ liên lụy đến nhà Chung và Cha Xứ! Ngẫm nghĩ, Đồ Cӱu tiếp: - Mẹ anh đã khóc con, cái Xoan để tang chồng, tức là anh đã chết mӝt lần. Nay, nếu báo anh sống lại, và rồi anh tiếp tục cái viӋc Cách Mạng của anh, thì cả mẹ anh lẫn cái Xoan suốt đời phập phồng lo anh chết lần thứ hai. Lo thế, khә lắm. Và có chết, thì lại thêm mӝt lần tang, thêm mӝt lần khóc, vậy hơn đưӧc gì? Thôi, cứ ba năm nӳa mà nếu anh còn, lúc đó anh đã mang tên mang hӑ khác, cha sẽ đem cái Xoan kín đáo gả cho anh làm vӧ, lập lại cái chuyӋn châu về hӧp phố… Võ nghe cha, ngần ngừ rồi khẽ gật. Đồ Cӱu với chén nước trà, nhấm nháp, đặt xuống rồi nhẹ nhàng: - ViӋc chiếm trại binh Nam Đàn anh vừa kể, cha nghe và thấy các anh làm Cách Mạnh cứ như đùa. Có súng trong tay mà không biết bắn, lúc rút thì chẳng có phương án bí mật gì! Anh biết, lӵc yếu chӑi mạnh thì phải sӱa soạn kӻ, chiếm tiên cơ bằng trí, bằng mưu. Lần này, anh đӝi mồ sống lại, nhưng thế là mӝt cuӝc phục sinh... Đồ Cӱ nghẹn lời. Mӝt lúc lâu sau,Võ nghe cha thì thào như nói mӝt mình: -... Đã phục sinh, thì chӍ có thể phục sinh từ mӝt đống tro chưa tàn hết lӱa. Và tӵ cә chí kim, sӵ chết là điều duy nhất đáng nghĩ đến khi đang sống. Nấm mӝ chôn xác người khác, nhưng vẫn là nấm mӝ của anh. Để anh như con chim lӱa bay lên từ tro than, sống và tạo ra đời sống! Cách Mạng là đәi đời để sinh ra mӝt thời mới, đẹp và đáng sống hơn. Anh hiểu cha chứ? ° ° ° Nhӳng ngày trốn trong nhà Chung Xã Đoài, Võ chӍ chạm mặt mӛi ngày với mӝt người thường đưa cơm xuống cho Võ là Phêrô Phạm Xuân Phương. Cả hai hӑc với nhau lúc thiếu thời. Sau cao đẳng sơ hӑc, Phương đưӧc nhận hӑc trong trường Lý-Đoán với các cha. Nay vừa hӑc xong nên dẫu Phương tuәi mới chӍ hơn đôi mươi, người theo đạo gӑi là thầy già. Phương mảnh khảnh, da mặt xanh mướt, môi lúc nào cũng sẵn mӝt nụ cười ngưӧng nghӏu. Khi còn bé, Phương nhỏ bé, nhút nhát, bӏ bӑn trẻ cùng trường trêu tròng bắt nạt. Chúng phao rằng Phương là gái giả trai, đè xuống tụt quần khám. Túm chặt lấy cạp quần, Phương thút thít, mồm van…cho con lậy các ông. Các ông đưӧc dӏp, hò, các ông là lính Lê-dương, mày là bà già, mà «bà già mắt kẻm kèm kem…hӉ gập ông tây là mắt sáng như đèn ô-tô». Rồi đứa giӳ tay, đứa đè chân, đứa nắm hai ống quần Phương kéo, vừa kéo vừa reo. Phương khóc inh ỏi. Lúc ấy Võ đi ngang. Nó xông lại, rút cây thước kẻ gí vào mặt thằng đầu têu tên là Tẹo, hét, không buông thằng Phương ra thì tao chӑc mù. Tẹo cười sằng sặc, gân cә, tiên sư mày, có giỏi thì chӑc thӱ cho ông xem. Võ ngần ngừ, rồi lại hét, bỏ nó ra. Tẹo hô hố nhưng thình lình rú lên, ngã ngật ra sau. Đầu thước kẻ, máu ròng ròng, giӑt nhỏ xuống đất. Tẹo giãy đành đạch, la ối giời ôi, thằng Võ nó giết tôi! Nhưng Tẹo không chết. Võ bӏ cha đánh mӝt trận thừa sống thiếu chết. Cha mẹ thằng Tẹo đưӧc đền mӝt đôi gà và năm lạng thӏt lӧn. Còn Tẹo, nó suốt đời mang cái tên Tẹo-chӝt, mấy năm sau còn hăm he, thế nào rồi mày cũng biết tay ông mày, Võ ạ! Quyết đӏnh đӧi đến tối rồi lên đường, Võ nhờ Phương xin phép và chuyển lời cầu an đến Cha Xứ. Phương bӏn rӏn, ngập ngừng mãi rồi thốt, anh cho tôi đi với anh. Võ ngạc nhiên, nhìn Phương chằm chằm: - Anh sắp vào Đại Chủng viӋn, mai này gánh vác đӥ đần phần hồn cho giáo hӳu. Đó là phúc phận của anh, không phải ai cũng đưӧc như vậy, sao lại đem đi đәi lấy mӝt cuӝc sống của kẻ đi làm giặc? Phương buông sõng: - Con Chúa cũng là nhӳng người có Tә Quốc. Phục vụ Tә quốc cũng là phục vụ con người, tức cũng là vì Người! - Khi kẻ thù anh tát má bên phải, phúc âm bảo, hãy đưa má bên trái ra vì đó là ý Chúa. Nhưng đã đi làm Cách Mạng, không thế đưӧc! Máu trả bằng máu, con Chúa có làm thế không? - Có chứ! Cuӝc Thánh chiến thời Trung cә chẳng hạn. Cứ coi bӑn Tây dương là quӍ Satăng…Và lại, phải nói thật, tôi chẳng chắc gì ở cái ân phúc làm tôi Chúa, anh cho tôi theo… - Không! không đưӧc! Cha Xứ giúp tôi, chẳng lẽ bây giờ tôi mang tiếng về nhà Chung ăn cháo đá bát đi dụ dӛ người nhà Đạo! Giӑng lạnh lùng, Võ tiếp – Với lại, tối nay tôi sẽ đến viếng mӝ NguyӉn Trường Võ mới đắp. Dù là ai nằm dưới thì Võ cũng đã chết. Còn như tôi, mӝt người làm Cách Mạng, tôi hiӋn không quá khứ, chӍ có tương lai trước mặt trong đó sống và chết như nhau, thậm chí phần chết nhiều hơn, làm sao tôi có thể đèo bồng gì thêm… Phương ngậm ngùi. Nhét vào tay Võ mӝt mảnh giấy ghi đӏa chӍ mӝt người chú trên Hà Nӝi, nơi Võ sẽ đi đêm nay. Chẳng nói thêm, Phương lẳng lặng bước lên thang, không ngoái lại. ° ° ° Buәi tối hôm ấy, không hiểu sao Xoan cứ nôn nao ngồi đứng không yên. Chiều nay, Bố chồng từ nhà Chung về, gӑi nàng rồi bảo, bây giờ chӏ thay anh Cả chép sách ra chӳ Quốc Ngӳ cho cha. Làm cái viӋc anh ấy làm dở là trӑn nghĩa phu thê trước, báo hiếu cho cha là sau. Bà Đồ ngạc nhiên. Xưa nay chẳng có mӝt ông bố chồng nào lại xӱ với con dâu như vậy. Bà lại càng ngạc nhiên khi biết Xoan mù tӏt, Đồ Cӱu phải dạy nàng dâu chӳ Quốc Ngӳ rồi mới chép sách đưӧc. Sau nhӳng ngày xao đӝng, giờ đây gia đình Đồ Cӱu đã bắt đầu vào lại nền nếp cũ. Bӳa cơm tối xong, hai đứa bé, Văn và Triều, tắm rӱa rồi đi ngủ. Bà Đồ xếp đặt lại bếp núc, ngồi vá mấy cái áo, lẳng lặng nhai trầu. Đồ Cӱu khêu đèn, lúc đӑc sách, lúc viết lách. ThӍnh thoảng, tiếng rít thuốc lào sòng sӑc, điểm vào tiếng ngáy, tiếng nói mê chẳng biết là của Văn hay Triều. Từ ngày chôn cất Võ, chúng sӧ, ít héo lánh, ít chuyӋn trò trước mặt cha mẹ. Vào quãng giờ Hӧi, vӧ chồng Đồ Cӱu đӑc kinh rồi đi ngủ. ChӍ còn mình Xoan, nàng thao thức nhìn ánh trăng hắt qua cӱa sә bóng cây dạ lan. Không gian choãi ra theo chiều bay của hương đêm thoang thoảng lan xa. Xoan kêu thầm, anh Võ ơi, bây giờ chắc anh đã về Thiên Đàng, nơi lúc nào cũng có tiếng thánh ca véo von ngӧi ca tình yêu bất diӋt. Anh nào ngờ em đã thành vӧ anh, và dẫu anh không còn trên thế gian này, em vẫn cảm thấy anh gần gũi đâu đây, như ngày nào, bên bờ kênh Sắt, anh ôm lấy em, sưởi ấm cho em khi gió thu trở lạnh. Chúa đã an bài như vậy, nên dù không anh, em vẫn là mӝt con người hạnh phúc. Thứ hạnh phúc em dứt khoát chӑn lӵa, thứ hạnh phúc chӍ tìm đưӧc ở nhӳng nơi đã in hình bóng, hơi thở, và tiếng nói của anh. Chó sủa. Văng vẳng trong tiếng côn trùng rên rӍ có tiếng líu lo. A, lại chào mào, thứ chim mỏ đỏ, nhưng lạ chưa, sao nó hót về đêm. Hôm chôn Võ, cũng mӝt con chào mào không hiểu thế nào mà nó đã lao vào nắp áo quan khi lấp đất. Hay đây là con chim cái, nó gӑi con đӵc. Chim ơi, ta cùng số kiếp chăng? Dưới nấm mӝ mới đắp mấy hôm trước chӍ có phần xác của nhӳng kẻ dấu yêu. Nhưng phần hồn hӑ, phải chăng ở cao trên kia, lẫn trong muôn vàn nhӳng vì sao trong cái vũ trụ này sinh thành từ phép lạ? Tiếng chim vẫn líu lo. Xoan vùng người ngồi dậy. Nàng nhẹ nhàng lách cӱa, đi ra bãi tha ma. Tiếng chim lúc mӝt gần, như hẹn hò, với gӑi. Ngôi mӝ mới đắp đây. Chẳng biết ai ra mӝ thắp ba nén hương giờ này. Trên trạc cây әi, đúng là mӝt con chim chào mào. Thấy Xoan bước tới, nó im hót. Xoan vén áo, ngồi xuống cạnh mӝ. Thấp thoáng, mӝt đàn đom đóm to bằng ngón tay cái bay ngang. Xoan nhắm mắt, khuôn mặt Võ hiển hiӋn. Trong không trung, tiếng kinh văng vẳng đong đưa: Lạy Chúa tôi, tôi ở vӵc sâu kêu lên Chúa tôi, xin Chúa tôi hãy lắng nghe tiếng tôi cầu xin, nếu Chúa tôi chấp tӝi nào ai cứu rӛi đưӧc, bởi Chúa tôi hằng có lòng lành cùng vì lời Chúa tôi phán hứa… Xoan nằm sấp người ôm lấy ngôi mӝ. Hơi ấm thấm vào thân thể Xoan như vuốt ve, bảo bӑc. Nàng cảm thấy nhӳng ngón tay Võ sần sùi, lúc nhẹ nhàng mơn trớn, lúc đam mê mạnh bạo. Bụng nàng nóng lên như bốc lӱa. Hai đầu vú nàng căng ra, đâm vào lòng đất mӏn màng. Xoan mê mẩn, hai tay xiết xuống, mặt áp vào cây thập tӵ màu trắng nәi lên giӳa đêm đen. Cứ thế, cho đến khi có tiếng gӑi: - Chӏ Cả, vào nhà đi. Nằm thế này sương xuống thì cảm hàn mất! Đồ Cӱu đứng cạnh ngôi mӝ từ lúc nào Xoan không hề hay biết. Xoan ngồi lên. Nàng cất tiếng dạ trong nước mắt, lẳng lặng đứng dậy đi về. Đӧi cho Xoan khuất bóng, Đồ Cӱu lơ lӱng: - Nhớ đӑc hai câu ghi trên mӝ chí của ông! Làm sao thế hӋ các anh cũng phải thành công. Cái thời thất bại phải qua… -------------------------------- 2 HOA TỰ DO S ư trụ trì răng đen, mi bạc phếch, hé lên nhìn người lạ rồi lại khép mắt. Mở mắt lần thứ hai, sư thủng thӍnh, miӋng nhếch lên cười, niӋm A di dà Phật…Người khách hai tay dâng lên mӝt phong thư. Sư hấp háy đӑc, giӑng ê a: - Ông muốn tá túc thì chùa lúc nào cӱa cũng mở, chӍ sӧ ông chê nghèo hèn mà thôi! Dứt lời, Sư đứng lên, tay quơ cây gậy bên cạnh. Hai người bước ra sân chùa. Sư chӍ tay: - Phía bên này là phủ Lâm Thao. Còn bên kia, là nhӳng đồi chè Phú Thӑ. Con đường ngoằn ngoèo phía dưới là đường từ Lâm Thao đến Hưng Hóa. Lên chùa này thì chӍ mӝt lối đӝc đạo. Chính nhìn nhӳng ngӑn cây xanh trùng điӋp vây quanh. Sương bốc lên lưng chừng đồi giăng ngang tầm mắt nhӳng giải lụa mơ hồ lơ lӱng xô dạt cuối trời. Sư giơ tay vẫy mӝt chú tiểu áo nâu sồng đang thơ thẩn cuối vườn. Bước lên vài bước, Sư thì thào vào tai chú tiểu. Nhìn bóng áo chú biến sau hàng cây, Sư bấy giờ quay lại nắm lấy khuӹu tay Chính, hỏi: - Giáo Bằng ở Sơn Dương cách chùa hai giờ đường cũng đã báo tôi ông sẽ đến. Tin tức ở dưới xuôi thế nào? Chính thưa: - Bạch thầy, sau vụ ám sát Bazin thì mật thám lùng khắp nơi. Nhiều cơ sở vӥ, có nơi tan ra, số bӏ bắt, số đào tẩu… Kiểm điểm vào tháng năm vừa rồi, số bӏ bắt lên đến gần mӝt ngàn. Tháng sáu, thӵc dân Pháp giải ra tòa hai trăm hai mươi bảy người, kết tӝi tám mươi người tù từ hai đến hai mươi năm! Bazin là tay chuyên mӝ phu đồn điền cao su. Hắn sai đánh thuốc mê bắt cóc người kiểu "mẹ mìn", gia đình không có tiền chuӝc thì lùa qua Tân đảo, Ghi-nê bắt làm như nô lӋ. Đưӧc thành lập sau ngày giải tán Nam Đồng thư xã, Quốc Dân Đảng ra đời hoạt đӝng dưới sӵ chӍ đạo của Phạm Tuấn Tài, Nhưӧng Tống, NguyӉn Thái Hӑc… Quốc Dân Đảng quyết đӏnh cảnh cáo thӵc dân Pháp bằng cách ám sát Bazin. Đó là chuyӋn hòa hoãn không đưӧc. Trước khi hành đӝng quyết liӋt, Hӑc đã xin ra mӝt tờ báo Thể Thao cho thanh niên, chính phủ bảo hӝ từ chối. Hӑc lại đề nghӏ mở nhӳng trường dạy chӳ quốc ngӳ cho người bình dân, nhưng vẫn không đưӧc phép. Phương án hưng dân trí theo con đường Tây Hồ Phan Châu Trinh đã vạch bӏ chӵng lại. Trong Nam Bӝ, NguyӉn An Ninh xưa chủ trương hӧp tác với Pháp nhưng nay cũng thấy con đường đó bế tắc, tuyên bố trong mӝt cuӝc biểu tình rằng " người Pháp phải trả cho ta đất nước tә tiên ta để lại. Đất nước ta sinh ra không biết là bao nhiêu anh hùng dám chết cho Tә Quốc. Giòng giống ta vẫn không thiếu nhӳng người như vậy…". Bazin bӏ bắn vӥ sӑ. Viên toàn quyền tại Bắc kỳ lӧi dụng cái chết của Bazin bắt bớ tứ tung, thẳng tay khủng bố tất cả nhӳng phong trào chống Pháp. Nhìn về hướng núi Ba Vì ẩn hiӋn trong đám mây xa tít tắp, Sư trầm ngâm: - Ông Tài, ông Hӑc thì thế nào? - Tài bӏ đẩy lên Tuyên Quang cuối năm ngoái, không tin tức gì. Còn Hӑc trốn đưӧc, nay đây mai đó, chӍ mình cô Giang biết là ở đâu. Sư thở dài, buồn bã: - Tuyên Quang à! Thế thì bӏ chúng nó cách ly, mình như rắn không đầu. Ông Tài cẩn mật, mưu chước, thì lại không có đó… Ông có gặp sư Trạch không? Trạch là em bần tăng… - Bạch thầy, sư Trạch đi cùng Hӑc, tuần trước nghe đâu lên Sơn Tây. Ghé vào tai sư, Chính hạ giӑng - nay mai Trạch và Quản Kӷ sẽ ghé đây, không biết thầy đã đưӧc báo chưa? Lắc đầu, Sư không tỏ vẻ ngạc nhiên. Nhìn vào mắt Sư, Chính tò mò: - Bạch thầy, tại sao thầy đi tu? Sư cười, giӑng lại ê a: - Ban đầu, thú thật là vì đói phải lên chùa kiếm miếng mà ăn. Dần dần thì quen đi… Nhà tôi nghèo, ruӝng không có nên đi cày đi cấy thuê vất vả lắm… - Thế… tại sao thầy bây giờ đi làm cách mạng? - Ờ… do em tôi là thằng Trạch cả. Nó làm phu đồn điền ở Nam Kỳ, uống rưӧu say lӥ tay giết mӝt thằng đốc công. Trốn, về Bắc Giang thì nó gặp ông Xứ Nhu, đưӧc ông giáo huấn, bảo nó giả tu, làm sư là bề ngoài thôi… nhưng thật là làm cách mạng đánh Tây. Nó xin xuống tóc, nhưng miӋng thì cứ chủ nghĩa Tam Dân thế này, Tam Dân thế kia. Nó dӑa, chùa không theo cách mạng thì nó báo mật thám. Truyền đơn nó chôn trong chùa rồi, báo là đào lên, cả chùa sẽ đi Hoả Lò, lúc đó thì hết kinh hết kӋ. Đấy, chuyӋn tôi đi làm cách mạng nó như thế… Sư đưa tay lên bóp trán, hề hề: - Thế rồi làm cách mạng cũng như đi tu. Dần dần thì quen đi… Chính nhìn ra phía xa. Nơi sông Hồng uốn khúc, dòng nước lӋch cắm vào lòng đất như đầu mӝt lưӥi kiếm sáng lập lòe. Tiếng Sư cao lên, tay vung lên như đang diӉn thuyết: - Có ba giai đoạn. Phôi thai, dӵ bӏ và bạo đӝng. Ông Xứ Nhu nhắn, ta sắp vào giai đoạn cuối, bạo đӝng xong ta thi hành chủ nghĩa Tam Dân, tức là dân tӝc, dân quyền và dân sinh. Về quyền, có tứ đại quyền – là tuyển cӱ, bãi miӉn, sáng chế và phá chế. Còn dân sinh, thì tiết chế tư bản và bình quân đӏa quyền, chia đều ruӝng đất cho nông dân, cải cách điền đӏa nâng sản lưӧng thӵc phẩm… Giơ hai tay lên trời, Chính phì cười rồi niӋm Nam mô a di dà Phật! ° ° ° Xế chiều, hai người từ xã Sơn Dương lên chùa. Mӝt xưng là giáo Bằng, người nhỏ thó, ánh mắt tinh ranh. Người kia, là Cai Hӧp, đã đi lính cho Pháp đánh nhau tận bên Si-ri ở Trung Đông. Hӧp cao lớn, mép để ria, lưӥng quyền nhô trên triền mắt sâu hõm, khi nói tay cứ đập lên đập xuống đánh nhӏp. Kéo ra tít phía sau chùa, Sư trụ trì đưa cả bӑn vào mӝt gian nhà mái gianh vách đất. Chính mở cái tay nải trong có kíp, dây đồng, ống dẫn. Hӧp và Bằng cắt dây cói, mở mӝt cái bӏ đӵng đầy thuốc nә. Công viӋc của Chính là chӍ dẫn cho đồng chí ở các chi bӝ làm tạc đạn sӱa soạn thời kỳ bạo đӝng. Cầm mӝt quả đã làm sẵn, Chính trút thuốc nә ra, chӍ cho giáo Bằng và Cai Hӧp cách gắn dây, cài kíp. Cai Hӧp nhӏp tay, ồ ồ: - Chú em, rút kíp ra phải đếm đến mấy thì quẳng? - Đến năm, quẳng thì khoảng mươi thước trở lại… - Chú đã thӱ chưa? Lần nào cũng nә chứ? Chính đỏ mặt: - Không, bác ạ! Cứ mười lần thì nә bảy… Cai Hӧp ngước mắt nhìn lên mái nhà, thở ra rồi lại nhӏp tay: - Ờ… thế tầm công phá thế nào? Chính lại đỏ mặt: - Chắc đӝ hai, ba thước vuông! Giáo Bằng chen vào: - Thế tức là mӝt vòng tròn bán kính chưa đến mӝt thước? Chưa biết trả lời ra sao thì Cai Hӧp lại ồ ồ: - Đéo mẹ, thế thì tớ cứ lấy đá tớ ném cho chắc… Các cậu biết không, tạc đạn của lính Tây ném ra thằng nào ở trong tầm bốn năm thước không chết cũng bӏ thương. Nhӏp tay, Cai Hӧp tiếp - phải điều nghiên lại các cậu ạ… Tối hôm ấy, giáo Bằng về nhưng Cai Hӧp ở lại chùa. Đào nhӳng lӛ đất khía thành múi như múi khế, Hӧp và Chính đә gang làm vỏ tạc đạn, chuẩn lại lưӧng thuốc nә, ngòi, kíp và cho làm cả chuôi gӛ gắn vào đuôi cho dӉ ném. So với tạc đạn kiểu cũ, nay quả có tiến bӝ, tầm công phá của tạc đạn mới tăng gấp ba, và khoảng cách ném xa gấp rưӥi. Cai Hӧp ề à ăn mừng, nâng be rưӧu lên tu ừng ӵc. Sư trụ trì bảo, trong ngũ giới, giới tӱu là dӉ xả nhất, nên chӍ cười. Vui miӋng, Chính hỏi Cai Hӧp: - Bác Cai này, bác kể chuyӋn bên Tây cho nghe với. - Hờ hờ… kể chuyӋn mấy bà đầm nhé. Thời đóng quân ở Tu lông, tớ có quen mӝt bà. Cai Hӧp nhe răng, xuýt xoa - …giời ơi, mӛi lần đӝng chạm là giẫy lên đành đạch, giời ơi là giời… hà hà! Sư thốt lên: - Nam mô a di dà Phật! Bác nói láo… Đầm nó thèm vào bác. - Hà hà… Đầm bên Tây khác, có phải như đầm bên mình đâu. Sau Tu-lông, tiểu đoàn Lê Dương tôi qua An-giê. Ở đấy, đàn bà che mặt, cứ thấy lính là trốn… Cai Hӧp đứng dậy, ưӥn ẹo múa may: - Bên xứ đó múa bụng như thế này, trông mà cứ nhỏ giãi ra… Bưng be rưӧu lên, Cai Hӧp lại tu, rưӧu từ khóe miӋng trào ra rỏ xuống đất. Chính giơ tay: - Thôi, bác uống thế say đấy. Mà bác này, sao đang đánh nhau bên Ả Rập mà bác lại về? Thật bất ngờ, Cai Hӧp thốt nhiên bưng mặt khóc hu hu. Nuốt nước bӑt, lát sau Cai nghẹn ngào: - Ấy bởi tôi đã giết oan người ta… Nhắm mắt, Cai Hӧp hồi tưởng thời gian ba năm về trước. Trong mӝt cuӝc hành quân tiӉu trừ bӑn Hồi làm giặc ở thành phố Đa-mát, tiểu đӝi lính Lê Dương dưới quyền Cai Hӧp có nhiӋm vụ lùng xục để bắt bӑn cầm đầu. Chúng chạy vào chӧ, đường lối ngoằn ngoèo như vào mê trận. Chạy quanh chạy quẩn, mӝt lát sau lính lại quay về chӛ cũ, nơi có mӝt cái bồn nước công cӝng. Lát sau, từ nhӳng hốc hẻm, nhӳng cánh cӱa bất chӧt mở ra, súng đùng đùng, đạn rít tứ phía. Bӑn Hồi bắn tӍa, hai tên trong tiểu đӝi bӏ thương. Phải vào nhà, bất cứ căn nhà nào để phòng thủ, chờ đồng đӝi đến tiếp cứu. Thằng M’Ameh người Ma-rốc nói đưӧc tiếng Ả Rập xông vào mӝt căn nhà, miӋng quát tháo, tay hờm súng. Không thấy đӝng tĩnh, Cai Hӧp vẫy tay cho kéo hai thằng bӏ thương đặt nằm trên hàng hiên. Chúng nó vừa rên vừa khóc thút thít. Giӳa nhà là vuông sân lӝ thiên, xung quanh nhӳng căn phòng cӱa khóa cả. Lính chia nhau đạp cӱa nhӳng căn phòng, quẳng lӵu đạn vào, sӧ có phục kích. Cuối sân là mӝt căn phòng ẩn sâu vào lòng đất. Bò đến cӱa, nghe có tiếng lách cách như tiếng súng lên đạn. Cai Hӧp đạp cӱa, bắn vào ә khóa, đạp thêm mӝt đạp. Cánh cӱa vừa bung ra, Cai Hӧp quẳng lӵu đạn vào, nằm rạp xuống. Mӝt tiếng nә chát chúa. Khói bay ra tù mù. Hình như có tiếng khóc. Bắn thêm mӝt tràng liên thanh, Cai Hӧp trườn mình bò vào… Giời ơi… Tay bưng lấy mặt, Cai Hӧp đập đầu xuống đất. Chính vӝi đưa cả hai tay ra đӥ, vận sức ghì lại. - Giời ơi là giời… Ở trong căn phòng chӍ có mӝt người đàn bà và ba đứa con, thӏt da văng vãi bắn lên dính trên tường, trên thảm, mặt mũi banh rách thành mảnh, chӛ đỏ lòe, chӛ cháy xạm… Tôi la, tôi hét. Cứ thế, tôi la tôi hét cho đến khi kiӋt sức, bất tӍnh… Cai Hӧp vùng ra, lại đập đầu xuống đất bồm bӝp, trán sứt mӝt vӋt dài, máu ứa nhỏ xuống đất thành giӑt. Sư trụ trì niӋm Phật. Chính hoảng sӧ gӑi toáng lên. Bӑn tiểu chạy lại đè Cai Hӧp xuống, đứa rӏt thuốc lào vào trán, đứa vẩy nước đái vào mặt cho Cai Hӧp tӍnh… Sư trụ trì nâng quả tạc đạn lên ngắm nghía, rồi thì thầm: - Lại nghiӋp đây… Thế này là buӝc thêm vào, chứ có cởi nәi đâu. Nam mô cứu khә cứu nạn Quan thế âm Bồ Tát… ° ° ° Xưởng chế tạc đạn là gian sau nhà giáo Bằng ở xã Sơn Dương. Bằng có hai người em cùng cha khác mẹ, tuәi mới mười lăm và mười bảy, hăng hái vào giúp mӛi người mӝt tay. Bà mẹ ghẻ của Bằng cơm nước tận tình, chăm sóc cả bӑn như người trong nhà. Nhìn đống tạc đạn ngәn ngang, bà kêu eo ơi, nhӥ mà nә thì chết cả. Chính chӧt hiểu ra, bắt xếp vào nhӳng cái chum, mẻ nào xong là mang ngay ra ngoài chôn xuống đất hay giấu sau vườn. Mӝt sáng, Thục-đen - tên thật là Phó đức Chính - ở đâu ghé đến. Đi cùng với Thục là Ký-con, người nhỏ bé, dáng trầm mặc, nhưng đôi mắt sắc như dao bә cau. Ký-con đưӧc Thục giao phó tә chức ban ám sát ở Hà Nӝi, thành viên gồm bӑn hӑc sinh trường Bách NghӋ, trong đó có cả NguyӉn Văn Nho, em của đảng trưởng NguyӉn Thái Hӑc. Cả bӑn kéo nhau đến mӝt cái ao. Cai Hӧp rút kíp, đếm đến năm rồi quẳng mӝt quả tạc đạn mới chế kiểu múi khế xuống. Tiếng nә rạch vӥ toạc không gian, xua lũ chim nháo nhác bay lên. Nước uốn thành cuӝn bắn tung toé, giӑt rơi rào rào trên mặt ao. Cai Hӧp lẳng lặng cởi áo nhảy xuống, vớt mӝt lúc đưӧc mười mӝt con cá chết vì sức ép. - Thế nào – Cai Hӧp hỏi – Các bác thấy thế nào? Ký-con nâng mӝt quả tạc đạn, tay đưa lên đưa xuống ước lưӧng sức nặng, miӋng mím lại. Đầu gật gù, Ký-con thốt: - Tạc đạn thế này là để đánh đồn, ném xa, sức công phá lớn. Nhưng còn ám sát trong nӝi thành thì lại không hay lắm… Chính ngước mắt dò hỏi. Ký-con lẩm nhẩm: - …không hay là vì cồng kềnh, khó giấu. Ta vẫn phải chế thêm, tạc đạn kiểu quả lӵu, gӑn, quẳng từ năm đến bảy thước cho chính xác. ChӍ đếm đến ba là ném ngay… Các bác xem có làm đưӧc không? Chưa ai đáp, Cai Hӧp đã oang oang: - Các bác cứ để đấy tôi…Xách mӝt con cá trắm lên ngang mặt, Hӧp tiếp - nhưng muốn gì thì gì, tối nay phải chén mӝt bӳa gỏi cá đã! Chiều hôm ấy, cả bӑn đến nhà giáo Bằng. Lần này có cả Đồ Toại, mӝt người danh vӑng trong phủ Lâm Thao. Khác với lớp trẻ, các ông đồ đều lớn hơn hӑ mười, thậm chí hai mươi tuәi như Xứ Nhu ở Phủ Lạng Thương. Câu chuyӋn quanh mâm vẫn là câu chuyӋn nói đi rồi nói lại. Đảng đang ở thời kỳ phôi thai hay thời kỳ dӵ bӏ? Và bao giờ sẽ đến giai đoạn hành đӝng, tiến hành tәng khởi nghĩa? Lạ mӝt cái là lớp các ông đồ có vẻ nóng vӝi hơn lớp trẻ. Tӧm mӝt ngụm rưӧu, Đồ Toại rưng rưng: - Bên Tàu hӑ làm cách mạng Tân Hӧi sắp hai mươi năm rồi, còn ta thì cứ dậm chân tại chӛ, lúc cần hành đӝng thì viӋn lý này lẽ nӑ. Thở dài, Đồ Toại thưӥn ra, cứ thế thì ở tuәi tôi, ngày nào tôi mới thấy đӝc lập đây? Thục-đen hắng giӑng: - Thưa bác, ở bên Tàu cách mạng Tân Hӧi không có thế lӵc thӵc dân nào can thiӋp vào trӵc tiếp. Còn ta, khác. Nhà nước Pháp bảo hӝ có quân đӝi, súng ống, tàu bay tàu bò. Ta tay không… - Tay không thì cướp súng, cướp đạn mà đánh. Cái kế vận đӝng các ông Quản, ông Đӝi, ông Cai thì ta đã làm, các ông ấy hô mӝt tiếng là lính dưới quyền theo ta… Ký-con giơ tay lên, ngắt: - Nhưng bắn mãi có thể hết đạn! Còn dẫu lấy đưӧc tàu bay, tàu bò thì ai biết lái… Công đồn chiếm đưӧc, liӋu có giӳ đưӧc không? Giӳ đưӧc, giӳ để làm gì? Đồ Toại đứng dậy, tiếng còn tiếng mất run run: - Làm cách mạng, là xông tới, chứ hỏi như thế, ai trả lời đưӧc! Biến tắc thông. Tạo biến, rồi để xem… Chính ngước nhìn Đồ Toại. Kinh nghiӋm đánh trại binh Nam Đàn ngày nào bӛng trở nên vӏ chát đến đắng miӋng. Mặc giáo Bằng, rồi Cai Hӧp nhao nhao góp lời, Chính bỏ ra sau. Trong bếp, bà mẹ ghẻ của giáo Bằng đang đun nước. Khi bà về căn nhà này, giáo Bằng còn nằm ngӱa. Cha giáo Bằng ở giá mӝt năm rồi mới quyết đӏnh xin bà về làm vӧ. Cùng mӝt thế hӋ với Xứ Nhu, ông đau xót cho đất nước, qua đời khi giáo Bằng vừa lên hӑc trường Trí Tri ở Hà Nӝi đưӧc mӝt năm. Từ đó, bà mẹ ghẻ nuôi nấng anh em giáo Bằng. Khi Bằng gia nhập Đảng thì bà cưu mang luôn nhӳng đồng chí của con ghẻ, bằng lòng biến gian nhà thành xưởng chế tạc đạn. Thấy Chính, bà ngước nhìn, miӋng cười: - Sao anh không lên trên để bàn "viӋc nước"! Chính nói lảng: - Dạ, thưa bác con hơi nặng đầu… Ngồi xuống, Chính xin bà mӝt tách nước trà, lẳng lặng nhìn lӱa bập bùng cháy trên cái bếp làm bằng ba viên gạch chụm đầu vào nhau. Bên ngoài, gió bӛng thốc lên. Trời đã chớm hè, ngày dài ra, bóng chiều đәi sang sắc tím loang lên mái gianh rải rác dưới nhӳng tàn cây xanh um. Nhìn bà, Chính chӧt nhớ đến bà Đồ. Hình ảnh mẹ tràn ngập tâm tưởng Chính. Khә cho mẹ, mẹ tưởng đã chôn xác con, nào có biết là con mẹ vẫn còn sống. Rồi Xoan, mới cập kê mà chӏu lấy mӝt cái xác vùi dưới ba tấc đất. Nước mắt chӍ chӵc ứa ra, Chính vӝi vàng đưa tay lên quӋt, nói khẽ: - Khói quá, bác nhӍ? Con ra vườn cho thoáng! ° ° ° Đến ngã ba rẽ ra Hưng Hóa, hӑ chia tay nhau. Thục-đen và Cai Hӧp ngưӧc lên Sơn Tây, Chính và Ký-con về Hà Nӝi. Lúc ấy, Chính mới biết đầu tháng sau Đảng hӑp đại biểu toàn quốc ở Thuận Thành. Ký-con bảo: - Có mӝt ông cụ đến tìm anh, nhắn là người Giáp Đoài, anh có biết là ai không? Chính chӝt dạ, biết nhưng lắc đầu. Ký-con tiếp: - Sau vụ ám sát Bazin, chӛ thӏ xã Nam Đồng không còn an toàn. Anh về chӛ tôi ở Bạch Mai rồi tính sau. Chính gật, hỏi: - Ông cụ có nhắn gì không? - Không! Cụ bảo anh biết nhà người quen cụ, thế nào cũng tìm đưӧc. Cụ dặn cụ chӍ ở đến rằm là phải đi, cố về gặp cho kӏp… Cụ là ai đấy? - Ông bác hӑ tôi, đã hơn năm nay tôi không gặp… Ở Nam Đồng, tình hình thế nào? Ký-con thở ra: - Mật thám đến quây lại, bắt bà Sở hàng cơm ở tầng dưới. Chúng nó tӏch thu tất cả tài liӋu. Nhưӧng Tống chạy đưӧc, nay ẩn ở Ngӑc Hà… Ký-con nghiến răng - chúng ta phải đánh trả đũa… Ám sát đoàn cần lӵu đạn. Anh về Bạch Mai giúp chúng tôi mӝt tay! Quãng xế trưa, hai người men qua ngõ ngách về đến cơ sở. Gõ cӱa đúng ám hiӋu, người ra đón là Nho, dáng dấp khác anh, dong dỏng cao, da trắng, môi đỏ như môi con gái. Gặp Chính, Nho vồ vập: - Em nghe tiếng anh và trận đánh Nam Đàn lâu rồi. Mắt sáng lên, Nho hỏi, anh thấy giặc Tây thế nào? Chính thận trӑng: - Giặc Tây, nhưng lính phần đông toàn là người mình. Nghĩ lại, tôi cho rằng chúng tôi manh đӝng. Đánh mà chӍ biết chiếm đồn, chứ không biết sau phải làm gì, thế nào là thắng, thế nào là thua! Ngắt câu chuyӋn dở dang với Ký-con và Nho, Chính vӝi vã đi thay quần áo, lòng như lӱa đốt. Khoác lên người bӝ âu phục, chân dày da, tay ba toong, Chính xách cặp vẫy xe tay hӋt mӝt ông phán lúc giờ tan sở. Đến ga Hàng Cỏ, Chính xuống xe. Vào ga, Chính đi mӝt vòng, lên mӝt chiếc xe khác bảo kéo đến phố Hàm Long. Từ đó, Chính tản bӝ, mắt trông chừng xem có mật thám theo không. Mӝt lát sau đến Hàng Khay, Chính tìm số nhà rồi gõ cӱa. Mӝt người đàn bà ra mở cӱa. Đây là đӏa chӍ mӝt người hӑ hàng xa, nhưng Chính tránh phiền nhiӉu, chưa bao giờ liên lạc: - Bà cho hỏi có cụ từ Giáp Đoài vào, nhắn tôi đến… - À, cụ Đồ Cӱu phải không? Cụ về đưӧc hai hôm rồi! Bà cười, hàm răng đen còn quết trầu, mắt hấp háy nhìn. Chính điếng người, thất vӑng. Chính chưa kӏp nói gì, người đàn bà xởi lởi: - Nhưng ông hỏi hay nhắn gì cụ thì có cô con dâu cụ ở đây… Tiếng guốc vӝi vã, rồi tiếng người hớt hải: - Ai hỏi cụ Đồ Cӱu đấy bà? Khung cӱa bật ra. Ánh sáng mặt trời hắt vào nhà thành mӝt vӋt lung linh vàng tươi. Xoan hiӋn ra, mắt chói nắng, đưa tay lên che. Chính thót người, cảm thấy choáng váng. Lúc bấy giờ, Xoan đã nhận ra Chính, thốt lên kêu: - Ôi giời ơi! Để tay lên miӋng làm dấu cho Xoan ngừng nói, Chính lách người vào, kín đáo nắm lấy tay Xoan bóp khẽ. Xoan đứng sӳng như trời trồng. Đӧi người đàn bà vừa khuất sau cánh cӱa dẫn vào nhà trong, Xoan mới bật miӋng khóc thành tiếng. ° ° ° Chính thuê đưӧc mӝt căn nhà ở Ngӑc Hà. Hai ngày sau, Xoan nói thác là về quê, nhưng y hẹn đến ga Hàng Cỏ gặp Chính. Thấy Chính từ xa, Xoan vẫy rối rít. Đó là lần đầu không có mӝt người thứ ba giӳa hai vӧ chồng. Xoan nắm tay Chính, nước mắt ứa ra chảy dài trên má. Chính nghẹn ngào, cә hӑng cứng lại, không nói đưӧc mӝt lời. Hӑ nắm tay nhau, mặc cho vũ trụ quay cuồng trong tiếng rao hàng, tiếng cãi cӑ tranh khách, tiếng chân người xuôi ngưӧc. Căn nhà nằm rìa con đường, mӝt bên sóng sánh nước đong đưa nhӳng nụ sen hồng, bên kia trồng glay-ơn màu đỏ, chen vào là nhӳng gióng cúc vàng tươi. - Võ ơi, trên đường từ Vinh ra Hà Nӝi, cha mới báo là anh còn sống. Lần đi này là đi tìm anh… cho em. - Ta đã thấy nhau rồi. - Thấy, nhưng đã tìm ra nhau chưa? - Thì hẳn… em vẫn như ngày nào, trên bờ kênh Sắt. - Còn anh? Võ ơi… - Gӑi là Chính, cho quen miӋng. Võ chết rồi! - Đấy! Anh thấy không. Em chӍ thấy Chính, đâu có tìm ra Võ… Nhưng thôi, Xoan đәi giӑng vui vẻ, anh nhìn kìa! Mặt trời đỏ chói lừ lừ cúi xuống vòm cây xanh tít tắp, quӋt trên nước mӝt vӋt hồng lung linh. Nhӳng bông hoa bờ bên kia ánh lên huyền ảo đong đưa theo nhӳng thoáng gió buәi chiều tà. Vẳng từ đâu đó tiếng trẻ đùa vui cười lên khanh khách. Xoan bật miӋng: - Giê-su Chúa tôi, thiên đường là đây! Nâng cằm, Chính nhìn vào khuôn mặt Xoan đầy an lạc. Nàng nhắm mắt, hai hàng mi cong khép hờ, miӋng hé để lӝ hàm răng hạt huyền đen nhánh. Đã trao thân cho mӝt xác chết mang tên NguyӉn Trường Võ ở Giáp Đoài, người con gái này hôm nay là vӧ mӝt Phan thưӧng Chính thì có khác chi nàng đang trải nghiӋm phép mầu biến chết thành sống khiến thế gian này phút chốc hóa thiên đường. Hình ảnh nhӳng con cá chết nәi trên mặt ao ở Sơn Dương khi thӱ tạc đạn lại hiӋn ra trước mắt. Chính chạnh lòng thấy mình không đụng chân vào đưӧc cõi thiên đường chӍ giành cho nhӳng người vô tӝi. Xoan vào nhà khép cӱa lại. Nàng đun nước, bỏ bồ kết vào, lẳng lặng cởi yếm. Nàng đưa tay che ngӵc, mặc Chính cởi vành khăn vấn tóc. Xoan khẽ lắc đầu, để tóc đә xuống như mӝt giòng thác mưӧt mà. Chính giӝi nước gӝi đầu cho Xoan, tay miết lên khuôn mặt nóng hừng hӵc. MiӋng Xoan mấp máy. Chính cản lại, thì thào, đừng nói gì cả. Ngoài cӱa sә, trăng mười sáu. Trăng trong văn vắt hắt lên vách bóng hai người. Mới chập tối, Ӊnh ương quanh nhà đã kêu inh ỏi. Nhӏp vào, tiếng quẫy nước, bӑt vӥ lục bục mơ hồ như reo vui. Chó thӍnh thoảng sủa, lẫn vào tiếng người gӑi nhau, tiếng chim gӑi đàn, tất cả dặt dìu hư thӵc. Chính giӝi nước lên người Xoan. Tay vuốt nước trên ngӵc, trên bụng, trên đùi Xoan, Chính rưng rưng nước mắt hӋt nhӳng buәi dӵ Thánh lӉ khi còn thơ nhỏ. Có mӝt điều gì thật thiêng liêng trùm lên xác thân như ân phúc đến từ mӝt cõi ngoài tầm nhân gian. Lấy khăn bông lau người cho Xoan xong, Chính dìu nàng, tay vén màn, nhẹ nhàng đặt nàng nằm xuống giường. Xoan co chân, hai tay che ngӵc, quay người vào tường. Chính cởi quần, cởi áo, đặt mình nằm cạnh, tay quàng lấy Xoan. Hương bồ kết thoang thoảng lẫn vào mùi da thӏt ngây nồng. Chính hít, mũi chúi vào cә Xoan, tay lần từng tấc da thӏt, nghe mơ hồ tiếng Xoan rên nhẹ. Cứ thế, cho đến lúc Xoan quay người lại, ôm lấy Chính. Nàng hé miӋng hôn lên ngӵc Chính, cắn nhè nhẹ vào đầu vú, người thӍnh thoảng cong nhướng lên, mồ hôi vã ra ở ngӵc, ở bụng. Chính kéo hai chân Xoan dạng ra, úp mặt vào giӳa, ngây ngất. Chàng co người, chồm lên, thúc nhẹ vào. Xoan kêu lên mӝt tiếng, nhưng tay níu lấy, áp mặt vào vai Chính. Thở hәn hển, lát sau Chính ngật người nằm vật xuống. Xoan vừa dâng hiến tiết trinh sau khi đã thành vӧ mӝt cái xác chết vùi ở xã Đoài hơn hai năm về trước. Chính thiếp đi, tai nghe văng vẳng tiếng Xoan dӏu dàng: - Thế nào cũng phải cho em đứa con… anh nhé! ° ° ° Cuӝc hӑp đại biểu toàn quốc ở làng Đức HiӋp, phủ Thuận Thành đưa Đảng vào mӝt tình huống có thể dẫn đến nhӳng rạn nứt nӝi bӝ trầm trӑng. Để đối phó sӵ khủng bố ngặt nghèo của thӵc dân Pháp sau vụ ám sát Bazin, Đảng tập trung tất cả mӑi hoạt đӝng vào mӝt cơ quan lãnh đạo duy nhất là Tәng bӝ chiến tranh. NguyӉn Thái Hӑc đưa ra con số nhӳng đảng viên bӏ bắt, cho rằng cứ đà này thì từ nay đến cuối năm Đảng sẽ bӏ tan rã. Vì thế, nhiều đồng chí đề nghӏ phải làm cuӝc Tәng khởi nghĩa. Cuӝc tranh cãi nә ra, mӛi lúc mӝt gay gắt. Đӝi Dương, vốn là bạn Hӑc và là người vừa tốt nghiӋp lớp hạ sĩ quan không quân, đứng lên giõng dạc: - Lúc này, không ai có quyền lùi. Lùi là chết. Lại chết trong lao, trong khám. Cho nên phải tiến, sống còn với giặc! Giáo Cảnh nhìn quanh. Đảng viên phần lớn là lớp người ít nhiều đưӧc đi hӑc. Nếu không là ông thông, ông phán, là giáo hӑc thì hӑ cũng là nhӳng kẻ xung vào hӑc quân sӵ, thường giӳ nhӳng chức Cai, Đӝi hay cao lắm thì leo lên Quản binh trong lӵc lưӧng lính khố đỏ hoặc khố xanh. Trong kế hoạch Tәng khởi nghĩa, lӵc lưӧng quân sӵ chủ chốt gồm nhӳng đơn vӏ binh đӝi dưới sӵ chӍ huy của nhӳng đảng viên này. Mục tiêu đầu là cướp trại lính, phát súng cho đám thanh niên đã tuyển chӑn, xung vào Cách mạng quân. Rồi cướp lấy Phủ, lấy HuyӋn. Đám Cai, Đӝi căng thẳng, răng nghiến kèn kẹt, mắt đә lӱa. Tuәi hai mươi, sinh lӵc thừa, hành đӝng trở thành cứu cánh. Cai Tuyển, mặt trẻ măng, râu lún phún trên mép, đứng dậy hét: - Tuәi trẻ chúng ta quyết tӱ cho Tә Quốc quyết sinh! Hӝi trường rầm rầm tiếng vӛ tay. Giáo Cảnh giơ tay xin phát biểu. Nhìn về phía bàn chủ tӑa, Cảnh điềm tĩnh: - Trước nhiӋt tình vì đại nghĩa, không mӝt ai trong chúng ta là kẻ không muốn xả thân. Chết mà là chết cho tә quốc, bản thân tôi sẵn sàng. Nhưng thế nào là chết cho tә quốc? Cai Tuyển vừa nói, Tә Quốc quyết sinh. Nghĩa là, trước mắt, Tәng khởi nghĩa phải dẫn đến thắng lӧi. Thắng lӧi là sao? Là giành lấy đӝc lập. Vậy thӱ hỏi, với cái lӵc lưӧng hiӋn nay, ta có giành đưӧc đӝc lập không? Mӝt vài chiến thắng quân sӵ ở hai ba đô thӏ, chiếm rồi trấn giӳ năm bảy đồn binh, trại lính có gӑi là đӝc lập không? Mӝt số đồng chí lạc quan, cho rằng từ đó vết dầu loang ra thәi lӱa Đӝc Lập bùng cháy trên toàn đất nước, nơi nơi sẽ theo ta cùng đứng lên. Nhưng ai đứng lên? Nói đến đây, Cảng xúc đӝng, miểng như nghẹn lại. Lát sau, Cảng trầm giӑng, tiếp: - ChӍ khi dân chúng đứng lên, ta mới giành đưӧc Đӝc Lập! Muốn hӑ đứng lên, hӑ phải thấu hiểu mục đích của Cách Mạng. Vì đứng lên, là hứng chӏu mũi tên, hòn đạn. Là chống càn. Là chui vào hầm ẩn khi máy bay giặc Pháp đến đánh bom. Nếu dân chưa, hoặc chӍ thấu hiểu phần nào Cách Mạng, cái hy vӑng vết dầu loang đó khó mà thành hiӋn thӵc! Như vậy, Tәng khởi nghĩa không dẫn đến thắng lӧi. Rồi đảng viên sau đó cũng sẽ bӏ khủng bố, và khủng bố tàn bạo… có thể khiến phong trào giành đӝc lập sẽ thui chӝt năm năm, bảy năm hay hơn nӳa… Trách nhiӋm của chúng ta là chӛ đó. Chết, tôi không sӧ. Tôi chӍ sӧ làm chậm bước tiến của Cách Mạng! Hӝi trường im phăng phắc. Bӛng Xứ Nhu chép miӋng mấy tiếng, lạnh lùng hắng giӑng: - Cứ nói thế thì chẳng ai làm gì hết! Dân thì chӍ có cӵc khә quá là làm loạn, chết thì bỏ… Ta có chính nghĩa, tất dân theo ta, đơn giản là vậy. NguyӉn Tiến Lӳ, đại biểu chi bӝ đảng ở Hải Phòng, đứng dậy: - Thưa cụ Xứ, dân theo thì cũng biết hỏi ta đi đến đâu, làm gì đưӧc cho hӑ, chứ hӑ có ngu đến đӝ cứ nhắm mắt mà theo đâu. Vả lại, ngu thì biết thế nào là chính nghĩa! - Ấy, hӑ theo đấy. Tôi chẳng thấy ai chống cái viӋc giành đӝc lập cả! Với lại cùng tắc biến, biến tắc thông, giặc Pháp đẩy ta vào thế cùng. Ta tạo cơ biến, rồi thế nào cũng thông… Kinh Dӏch đấy, các ông Tây hӑc nên nào có biết, nào có hiểu. Đấy là cơ sở cái lý của tuần hoàn… Tiếng bàn bạc rì rầm nәi lên tứ phía. Hӑc ra dấu lấy lại trật tӵ. Thình lình, Dương đứng lên đề nghӏ lấy ý kiến đa số để quyết đӏnh. Và đa số quyết đӏnh Tәng khởi nghĩa. Cùng tắc biến, dĩ nhiên. Biến tắc thông. Nhưng chẳng ai biết thông là sẽ thông làm sao. NguyӉn Thái Hӑc kết thúc cuӝc hӑp đại biểu toàn quốc ở Thuận Thành bằng mӝt câu nghe như tiếng cảm hoài vẳng lại từ hồn thiêng sông núi: Cờ độc lập phải nhuộm bằng máu, Hoa tự do phải tưới bằng máu Không thành công, thì thành nhân! ° ° ° Gò người đạp chiếc Pơ-zô lên dốc, Chính ngạc nhiên thấy Xoan đứng vӋ đường, tay giơ lên gӑi rối rít. Ngừng xe, Xoan chạy lại nắm ghi-đông, hәn hển: - Không về nhà đưӧc. Có người rình anh! Giắt xe vào mӝt cái ngách, Chính vӛ nhẹ vai Xoan, bình tĩnh hỏi. Sáng nay, sau khi Chính lên xưởng chế bom ở Bạch Mai thì có hai người đàn ông lạ mặt vào hỏi. Xoan đáp, nhà tôi đi vắng. Hӑ gặng hỏi đi đâu, Xoan trả lời là lên Tràng Tiền đi mua bán. Sau khi hӑ đi, Xoan cắp rә ra chӧ như hàng ngày. Khi về, Xoan thấy dấu có người đến lục lӑi nhà mình. Cẩn thận, Xoan đi đường vòng ra lối ngoài, đến hàng nước chè thì mӝt người lạ ban sáng còn đó. Đến quá trưa, lối trước vào nhà có dăm ba người lảng vảng. Xoan lẻn đi, biết đường Chính đạp xe về hàng ngày nên đến đӧi để báo. Kể xong, Xoan sụt sӏt: -....chúng nó rình bắt anh… Hai người giắt xe đi mӝt quãng, rồi men bờ nước vào mӝt khu ngóc ngách nơi Nhưӧng Tống trú ngụ. Bảo Xoan vào xem đӝng tӏnh, Chính đӧi, chắc nếu chӛ mình không yên thì nơi Nhưӧng Tống cũng khó mà әn. Lát sau, Xoan ra. Chính dặn Xoan cứ về nhà, đến tối hãy quay lại. Và khi đi, nhớ trông trước trông sau. Khi Chính đẩy cӱa bước vào, chẳng phải chӍ có mӝt mình Nhưӧng Tống mà còn Giáo Cảnh, Sӵ và Lӳ là nhӳng người Chính biết mặt. Cạnh Sӵ, mӝt người ăn mặc quần áo tây, da ngăm đen, tên là Bình. Nhưӧng Tống giới thiӋu, Chính mới biết Đảng bӝ Quốc Dân đảng trong miền Nam đặc phái Bình ra dӵ đại hӝi đại biểu. Đến không kӏp, Bình đành tìm đến chi bӝ Nam Đồng hỏi tin tức. Bình báo Trần Huy LiӋu, người lãnh đạo Đảng bӝ miền Nam, đã bӏ Pháp bắt đưa đi Côn Đảo. Tin này khiến mӝtsố người phân vân. Giáo Cảnh điềm đạm: - Tô HiӋu cӱ anh em lên báo rằng chi bӝ Hải Phòng không thể sӱa soạn cho kӏp Tәng khởi nghĩa năm nay… Nhưӧng Tống cười mũi, nhẹ nhàng: - Chắc anh ấy không đồng ý, thế thôi! Chứ chӛ nào dám bảo là sẽ sӱa soạn kӏp! Quay nhìn Chính, Nhưӧng Tống hỏi, còn Hà Nӝi thế nào? - Từ khi đưӧc cӱ vào coi Binh vụ ở Hà Nӝi – Hà Đông, Đӝi Dương đốc thúc viӋc chế tạc đạn mӛi ngày… Nghe đâu Đảng đã có khả năng tập hӧp đưӧc ba đại đӝi khố đỏ, và chí ít là năm, sáu đại đӝi khố xanh. Dương hăng lắm, đang bắt may nhӳng chiếc khăn màu đỏ, chӳ vàng đề Cách Mạng giải phóng quân để đeo vào tay ngày Tәng khởi nghĩa… - Ngày nào? Lӳ ngước nhìn. - Chưa biết! Ban chӍ đạo tối cao Tәng bӝ Chiến tranh sẽ thông báo sau. Bình trầm ngâm, rồi lên tiếng: - Tôi qua vùng Thanh – NghӋ, anh em cho biết là không đi hӑp đại biểu toàn quốc vì đưӧc thông báo quá chậm…Vấn đề phối hӧp giӳa các đӏa phương chưa nhӏp nhàng, khởi nghĩa mà không đồng bӝ thì dӉ thất bại lắm... Giáo Cảnh nhếch mép cười chua chát. Nếu thế thật, phải làm gì đây? Đảng bӝ Nam bӝ ở tình trạng thuӝc đӏa, khác với miền Bắc là đất bảo hӝ. Chắc chắn, Nam bӝ không thể Tәng khởi nghĩa bằng phương tiӋn võ trang. Nhìn Nhưӧng Tống, Chính trầm ngâm: - Tôi cũng cho rằng Tәng khởi nghĩa là quá vӝi. Thành công, không phải chӍ là có lӵc lưӧng quân sӵ mà là giành đӝc lập với hậu thuẫn toàn dân. Hậu thuẫn? Không chӍ hậu thuẫn suông, mà là góp công, góp của, góp cả sinh mạng vào công cuӝc giải phóng… Anh ở trong chi bӝ Nam Đồng với anh Tài, xưa nay ai cũng kính mến. Hay là anh và Tài thuyết phục anh Hӑc, anh Thục, cụ Xứ Nhu hoãn Tәng khởi nghĩa lại, tạm thời rút vào bí mật để củng cố. Đӧi ít lâu, ta có cơ sở cả ở Trung bӝ lẫn Nam bӝ rồi hãy tính! Nhưӧng Tống còn ngần ngừ thì Sӵ chêm vào: - Hải Phòng là cảng, như cái cӱa mở vào Bắc bӝ. Dưới đó không làm gì thì cuӝc Tәng khởi nghĩa chắc chắn là thất bại. MӍa mai, Sӵ tiếp - và thế thì mấy trăm con người thành ma cả. Không thành công thì thành nhân chưa thấy, nhưng thành ma là cái chắc! Giơ tay với cái điếu cày, Nhưӧng Tống châm đóm, rít sòng sӑc. Khói thuốc lào xanh um màu mắt rắn. Tiếng ếch kêu đêm đã cất lên rời rạc. Nhưӧng Tống cố giấu e ngại, thủng thӍnh: - Không biết anh Tài nghĩ thế nào chứ phần tôi có muốn cũng khó gặp anh Hӑc. Anh ấy nay đây mai đó. Cụ Xứ Nhu ở xa, còn Thục đen thì lúc biến lúc hiӋn như ma chơi, chắc lại về Sơn Tây rồi! Chӧt nhớ đến lời cha nhắn nhủ, làm Cách Mạng các anh phải thành công, thế hӋ các anh không thể thất bại nӳa đưӧc, Chính ngӱng đầu nhìn mӑi người, giӑng đanh lại: - Hoãn, thì bớt tәn thất! Thành công là thành nhân. Không thành công, sẽ bӏ chém, chӍ có thể thành nhӳng người cụt đầu… Tiếng guốc bӛng vang lên đầu nhà lẫn vào tiếng chó ăng ẳng sủa. Chính chưa dứt lời, Xoan hiӋn ra trong khung cӱa, mặt hớt hải như ma đuәi. ° ° ° Đӝ gần nӱa giờ sau khi Xoan đến tìm Chính ở nhà Nhưӧng Tống thì cô Giang cũng xuất hiӋn. Giang kể: - Nhà anh Chính bӏ vây rồi, mật thám đã dò ra. Tôi đến báo, nhưng không đưӧc, phải đӧi bên ngoài. Nhìn Xoan, Giang tiếp – Khi chӏ nhà về, tôi thấy chӏ quanh quẩn dò chừng, nhưng vì không biết mặt nên không dám chắc. Cho đến khi chӏ vӝi vàng đi, tôi mới theo. Lúc đến đầu ngõ, tôi đoán là nhà anh Nhưӧng Tống, chờ đӝng tӏnh, biết là yên rồi tôi mới gõ cӱa! Mới nhìn thoáng, cô Giang là mӝt người đàn bà tầm thường. Mặt hơi rӛ hoa, Giang thoa mӝt lớp phấn kín đáo nhưng nhìn kӻ, ai cũng nhận ra rằng trời đã hành nàng mӝt cơn lên đậu thuở ấu thơ. Để bù lại, tạo hóa tặng cho Giang nhӳng phẩm chất chӍ kẻ gần gụi mới biết đưӧc. Giang có cái trӵc cảm của mӝt con thú hoang. Gạn lӑc từ mӝt trí nhớ man sơ, Giang cảm ngay đưӧc nhӳng hiểm nghèo mà không cần phân tích lý giải. Dẫu gan là gan lim, Giang giӳ đưӧc bề ngoài hiền lành của mӝt người đàn bà quê mùa. Giả đi buôn hàng xén, Giang bôn ba khắp bốn năm tӍnh ở Bắc bӝ, vừa làm liên lạc vừa mua bán chuyển vận hàng trăm cân thuốc súng, kíp đạn, ngòi nә, dây đồng cho viӋc chế tạo bom và tạc đạn. Ngoài ra, Giang rất quyết liӋt, ngay cả chuyӋn riêng tư. Khi phải lòng Hӑc, Giang tӵ mình mang bức thư của Hӑc về Thә Tang trình cha mẹ xin phép cho mình ly hôn với vӧ cả để lấy Giang. Chӏ vӧ khóc bù lu bù loa, nhất đӏnh không chӏu. Quì xuống lạy cha mẹ Hӑc, Giang quay sang chắp tay xin với chӏ vӧ cho mình làm lẽ. Không đưӧc. Hôm sau Giang lại đến, mӝt tay cầm ba lạng vàng, tay kia mӝt viên đạn đồng. Chìa cho xem khẩu súng giắt lưng, Giang nghiêm trang: chӏ chӑn cho em, nhưng chӑn gì thì chӑn, chӍ mӝt. Giang báo, TӍnh đảng bӝ Bắc Giang đang bӏ truy lùng khủng bố. Xưởng chế bom nhà anh Trảm không hiểu vì sao nә, chết ba đồng chí. Sau mật thám lại khám phá ra mӝt trăm ba mươi trái bom và truyền đơn chôn ở làng PhaoTân. Giang buồn bã chép miӋng: - Lӝ kế hoạch, nên Tәng bӝ đang bàn khả năng hoãn Tәng khởi nghĩa. Tôi có nhiӋm vụ liên lạc các anh Cảnh, anh Sӵ về viӋc này! Mӑi người thở ra, ai nấy như vừa trút đưӧc mӝt gánh nặng. Cô Giang ghé vào tai giáo Cảnh thì thào điểm hẹn. Quay về phía Chính, Giang nói: - Về phần anh, chắc về nơi cụ giáo Du thân sinh ra anh Dương là an toàn và dӉ liên lạc nhất. ViӋc tiếp tục chế bom ở Bạch Mai hay không sẽ do quyết đӏnh của anh Dương, tất anh sẽ biết! Chính bàng hoàng nhìn Xoan. Trong tình thế bӏ truy lùng, làm thế nào đây? Đoán đưӧc tâm lý Chính, Giang nhỏ nhẹ: - Phần chӏ, anh để chӏ đi với tôi. Tôi sẽ tìm nơi an toàn cho chӏ mӝt thời gian. Sau đó, anh chӏ tính toán sau vậy. Nắm tay Xoan, Giang dӏu dàng – chӏ đi với em! Xoan ngӥ ngàng: - Đi ngay hở chӏ? Em chẳng quần áo gì… Giang bật cười: - Đừng lo, chӍ quần áo thì dӉ. Cái mạng mình mới khó giӳ, chӏ ạ! Khuya hôm ấy, mưa phùn rӍ rả xua hơi ẩm đầu đông lạnh cóng người. Nắm tay Chính, Xoan tấm tức khóc. Đầu ngõ, Giang đứng đӧi, bóng xiêu xiêu đә xuống mặt đất sũng nước. Khi nghe Giang ho lên để giục, Chính buông tay Xoan, đẩy nhẹ vào vai, nói khe khẽ, thôi mình, mình đi đi! ° ° ° Vòng vèo men ngách lờ mờ dưới ánh đèn le lói hắt vào từ ngӑn đèn đường ngoài cӱa sә, nắm đấm làm bằng sứ tráng men trắng trên cánh cӱa gӛ ánh lên mời mӑc. Lãng đãng mӝt tiếng xênh chêm vào giӑng nhừa nhӵa đẩy thanh âm của câu ca dài ra dằng dẵng. Chính nghe ngóng, rồi nhẹ nhàng xoay nắm đấm. Phòng xanh mơ hồ thứ khói thuốc phiӋn thơm phưng phức. Trong góc, ba người ngồi quanh chiếu, cạnh là mӝt ả cô đầu tay đang bưng nước. Chính nhận ra giáo Cảnh, Dương và Sӵ. Như vậy là còn phải đӧi thêm mӝt người. Phạm Thanh Dương, tuәi nhấp nhӍnh ba mươi, mặt xương, mũi cao, mắt hơi lé. Môi mỏng dính chúm chím lúc nào cũng như sắp cười, Dương phẩy tay giục, giӑng chớt nhả: - Cô em hát đi, chúng anh còn phải chờ vài người bạn. Nhìn giáo Cảnh, Dương nháy mắt – quan huynh đây cầm chầu cho… Ả cô đầu, tên đào HuӋ, đặt chén nước xuống. Tay cầm phách, ả xin phép quan viên rồi chúm môi: - Hồng hồng tuyết tuyết… i… i Mới… ngày nào chẳng biết cái chi chi Mười lăm năm thấm thoát có ra gì Ngoảnh mặt lại đã đến kỳ tơ liễu … i …i Nghe Dương giục, Cảnh miển cưӥng cầm dùi trống, tay gõ. Tôm tôm chát Tôm tôm chát… Tiếng trống trật nhӏp khiến câu hát khuӷu xuống tắc nghẹn. Đưa tay đập lên đùi Cảnh, Dương cao giӑng: - Này nhé, tôm tôm… giӳ nhӏp. Còn chát, cũng thế. Hát hay thì đánh thưởng… đánh liên hồi thế này… Các cụ nhà ta biết chơi lắm, chứ giờ thì mai mӝt đi nhiều. Dương vênh mặt, dẫu chẳng cần chứng tỏ mình thành thạo ăn chơi. Mà quả vậy. Tiếng là thông minh, Dương hӑc xong Thành Chung ở trường Bưởi, đưӧc nhận vào trường đào tạo Y sĩ Đông Dương. Đến năm thứ hai, Dương bỏ vì mê đánh bạc, nӧ nần lên đến tận cә. Bỏ sang Lào, Dương đưӧc bә làm Thư ký Toà Khâm. Đâu đưӧc hai năm, ham chơi nên Dương lại quay trở về Hà Nӝi. Xin hӑc trường hạ sĩ quan không quân ở Bạch Mai, Dương vừa ra trường, và mới đưӧc bә làm quan Đӝi đầu năm nay. Giáo Cảnh giao chiếc dùi trống cho Sӵ, bảo: - Cái món này tôi không biết chơi. Anh thӱ cầm chầu đi! Sӵ lắc đầu, chuyền dùi cho Dương. Dương mӝt tay đӥ dùi trống, tay kia véo nhẹ vào đùi đào HuӋ, giӑng bӥn cӧt: - Này, tôi cầm chầu, cô em hát lại đi… Tiếng tôm chát lại nәi lên, khi đều đặn, khi dồn dập, nhanh chậm tùy theo nhӏp luyến láy của đào HuӋ. Cô ta tay lấy quạt che mặt, mắt long lanh liếc các quan viên, thӍnh thoảng lại ứ hӵ dặn hơi, nghe không khỏi liên tưởng đến chuyӋn ăn nằm chăn gối… - … Ngã lãng du, thời quân thượng thiếu Quân Kim hứa giá ngã thành ông… Tôm tôm tôm chát… Thình lình, tiếng kẹt cӱa. Đào HuӋ ngưng hát. Người mới vào là Ký-con. Nhìn quanh, Ký-con chào rồi ngồi xuống cạnh Dương, thì thầm vào tai. Vẫy tay cho đào HuӋ đi ra, Dương quay nhìn giáo Cảnh và Sӵ, giӑng nghiêm trӑng: - Báo với các anh, anh Ký vừa thông báo rằng không ai đến đưӧc, nên đại diӋn Tәng bӝ hôm nay là tôi. ViӋc chính, là tìm hiểu tại sao có biến cố Bắc Giang, người của ta bӏ bắt, bom bӏ tӏch thu, dӵ đӏnh Tәng khởi nghĩa nay bӏ lӝ. Ngưng lại, Dương nhìn quanh rồi trầm giӑng: - Đảng ta có hai phe, phe chủ chiến và phe chủ hòa… Sӵ đưa tay lên ngắt: - Xin lӛi anh, không có phe chủ hòa. Chúng tôi không hòa với giặc. Chúng tôi chӍ cho rằng Tәng khởi nghĩa bằng bạo đӝng là chưa đến lúc. Chúng ta vẫn ở thời kỳ dӵ bӏ, thế thôi… Dương nhếch mép, tiếp: - Ừ thì thế… Tәng bӝ cho điều tra, và đi đến kết luận là có nӝi phản! Giáo Cảnh quắc mắt: - Chúng tôi đưӧc chӍ thӏ của Tәng bӝ do chính cô Giang thông báo là đến đây để bàn trӵc tiếp về viӋc hoãn Tәng khởi nghĩa. Nếu nghӏ sӵ không có vấn đề này, chúng tôi xin kiếu… Ký-con thở ra, ngắt: - Báo với các anh là không có chuyӋn hoãn Tәng khởi nghĩa trong nghӏ sӵ. - Thế cái viӋc nӝi phản, bàn thì bàn cái gì? Dương gằn giӑng: - Tәng bӝ hỏi, có phải chính các anh – phe chủ hòa – các anh đã tiết lӝ công viӋc Đảng... Sӵ quát: - Tәng bӝ buӝc tӝi chúng tôi vậy à? Đúng thế không? Dứt lời, Sӵ đứng bật dậy, tay kéo giáo Cảnh. Nhanh như chớp, Ký-con móc khẩu súng lục chĩa vào hai người, quát khẽ: - Các anh phải theo tôi. Đây là lӋnh của Tәng bӝ! Giáo Cảnh bật lên cười chua chát: - Trưởng ban Ám sát bây giờ làm cái viӋc giết đồng chí à? Còn Trưởng ban Binh vụ của Đảng nӳa! Binh vụ có phải là lừa thầy phản bạn đâu… Đưӧc, tôi báo cho các anh để sau các anh nói lại với anh Hӑc, anh Phó Đức Chính và cụ Xứ Nhu, là chúng tôi muốn cứu Đảng, bảo toàn lӵc lưӧng, cho nên chúng tôi chưa muốn bạo đӝng. Chúng tôi không tin là sức mạnh của Cách Mạng chӍ có đám binh lính khố xanh, mà chính phải từ nhân dân. Muốn vạch mӝt con đường cho lӏch sӱ, cần nhiều bước chân, cùng bước mӝt hướng. Đảng chưa làm đưӧc viӋc này, nên hành đӝng bây giờ là manh đӝng. Dương vӛ vào bao súng lục giắt hông, gầm gừ: - Im… Đây không phải chӛ diӉn thuyết. Đã sӱa soạn từ trước, Dương lôi ra hai chiếc còng, quát – đưa tay ra đây… Thình lình, Chính chồm dậy, tay cầm mӝt quả lӵu đạn đã rút kíp: - Các anh không làm thế đưӧc! Nhìn Ký-con quay mũi súng về phía mình, Chính gằn từng tiếng, giӑng chắc nӏnh – Anh bắn, tôi buông tay là lӵu đạn nә, chết cả thôi… Dương hӝc lên: - A, thằng khốn… con vӧ mày, mày nhớ không, nó bây giờ là con tin. Mày cản trở chúng tao, thì nó chết! Chính lạnh người. Thì ra nhӳng người đồng chí này đã ngụy tạo ra tất cả, từ viӋc rình rập nhà mình ở Ngӑc Hà cho đến viӋc đưa Xoan đi trốn. Và lại ép mình về ở nhà giáo Du để Dương tiӋn bề kiểm soát! Không dằn đưӧc, Chính bất ngờ giang tay tát vào mặt Dương, miӋng thét: - Đã đến lúc này, nồi da xáo thӏt thì mạng mình chẳng tiếc, còn tiếc mạng ai, và sӧ cái gì nӳa. Nhìn Ký-con, Chính trầm giӑng – anh Ký, mong anh nghĩ lại. Còn tôi, sống chuyến này tôi sẽ tìm Tәng bӝ hỏi cho ra lẽ! ° ° ° Thanh tra mật thám Riner là người ở cảng Mạc-sây, từ trẻ đã mơ mӝng nhӳng chuyến đi xa. Kết bạn với đám thủy thủ hӑc tiếng ViӋt, Riner bập bẹ đưӧc, nhưng từ khi đến Tonkin thì chӍ vài tháng sau đã nói khá sõi. Sau khi Riner phá tan đưӧc Nam Đồng thư xã, hắn tăng tiến vùn vụt. Và lúc đưӧc bә nhiӋm Thanh Tra, Riner đã trả ơn giáo Du là người đắc lӵc giúp mình. Giáo Du đưӧc quan Khâm Sứ cho mê-đai «tím» và Khâm sai Hoàng Cao Khải trao tước hàm Hồng Lô Tӵ Thiếu Khanh của triều đình Huế. Đối với Dương, đứa con trai phiêu lãng của Du, Riner sắp xếp đẩy Dương vào trường Không quân, hứa hẹn sẽ đề đạt cho trông coi không vụ ở phi trường Bạch Mai sau này. Về phần Dương, khi hӑc xong bӛng trở nên mӝt ông Đӝi nghiêm nghӏ, không đánh bạc nӳa và nghe kháo rằng đã cai thuốc phiӋn. Sau lần bắt hụt giáo Cảnh và Sӵ, Dương bӵc bӝi đòi Tәng bӝ làm mӝt cuӝc thanh trừng nӝi bӝ ở mӑi Đảng bӝ, từ cấp TӍnh đến cấp HuyӋn. Tên nhӳng kẻ giơ tay chống Tәng khởi nghĩa, Dương đã cẩn thận ghi hết lại trong buәi hӑp đại biểu ở Thuận Thành. Cô Giang đưӧc Hӑc phái lên Hà Nӝi, hẹn Dương hӑp tại Võng La, mӝt làng cơ sở của cách mạng ở huyӋn Thanh Thủy, tӍnh Phú Thӑ. Trước tình trạng khủng bố dồn dập của chính quyền Bảo Hӝ, nghĩa quân bố trí bảo vӋ Võng La khá chặt chẽ. Dân Võng La công ai viӋc nấy, nhưng đặc biӋt nghe đӝng tĩnh, hӉ có gì bất thường là báo ngay cho đӝi bảo vӋ. Ngày tám tháng giêng, có hai người theo đường ven sông vào làng. Hỏi mật hiӋu, hӑ đáp đúng. Ban chӍ huy tối cao của Tәng bӝ Đảng đã đến từ tối hôm trước. NguyӉn Thái Hӑc, Phó Đức Chính và Xứ Nhu trưa nay chờ hai đồng chí từ Thành bӝ Hà Nӝi. Ngoài Dương, còn NguyӉn Thanh Giang, người phụ trách ban Dân vụ ở Hà Nӝi và nhӳng vùng phụ cận. Không biết rõ lý do gì, mӝt số cơ sở của Đảng bӏ lӝ. Mӝt số đồng chí nằm trong các đӝi khố xanh và khố đỏ bất thần bӏ chuyển đơn vӏ, nhiều người không còn trӵc tiếp chӍ huy lính. Hӑc đi ra đi vào, mắt thӍnh thoảng lại nhìn đồng hồ tay. Nhìn Xứ Nhu, Hӑc thốt: - Cụ ạ, chẳng hiểu sao sáng nay sốt ruӝt quá… Với khay nước đặt trên mӝt cái bàn trước mặt, Xứ Nhu rót nước, tiếng chảy òng ӑc. Thục-đen vẫn ngồi, mặt lầm lì, tay khe khẽ bóp vào nhau. Xứ Nhu lên tiếng: - Ở Bắc Giang, cơ sở bӏ phá vӥ, không còn đụng đậy đưӧc. Nếu Hà Nӝi cũng bӏ đӝng, rồi Hải Phòng xin hoãn Tәng khởi nghĩa thì thật không biết làm ăn ra sao đây… Tôi cũng sốt ruӝt, rất muốn biết chuyӋn Hà Nӝi… Tiếng chó sủa lên oăng oẳng, lẫn vào tiếng người. Cả Xứ Nhu, Thục-đen và Hӑc cùng nhìn ra cӱa. Phạm Thanh Dương bước vào, theo sau là mӝt thanh niên chạc ba mươi, mặt đen đủi, người tròn to chắc nӏch. Thục-đen hỏi Dương, mắt nhìn người lạ: - Anh Thanh Giang đâu? Dương đáp: - Tôi đã cho người liên lạc anh Giang, chắc sớm muӝn trưa nay cũng tới. Nắm cánh tay thanh niên, Dương tiếp – đây là người gạc đờ-co cho tôi đi đường! Thục-đen nhếch mép, đầu gật gù, kín đáo bấm tay Hӑc. Theo nguyên tắc, chӍ Dương mới có quyền liên lạc với Thanh Giang, cấm qua mӝt người trung gian. Và cũng chӍ mӝt mình Dương đến hӑp, không đưӧc đi kèm với bất cứ mӝt ai để giӳ an toàn cho ban chӍ huy Tәng bӝ Đảng. Xứ Nhu thừa biết điều đó, mặt cau lại, đӏnh lên tiếng vặn hỏi nhưng Hӑc hắng giӑng, nói lấp đi: - Anh Dương đi đường có thấy đӝng tӏnh gì không? Đảng bố trí bảo vӋ bí mật, chung quanh ta có đến hai ba lớp nằm rải đến ven làng, đủ súng đủ bom để đối phó… Đánh tiếng như Hӑc mục đích là để dӑa. Mặt tái đi, Dương đang ấp úng thì tay thanh niên thò tay vào bụng. Xứ Nhu đạp đә cái bàn, vùng lên nhảy ra ngoài. Hӑc và Thục-đen cũng quay lưng cắm cә chạy. Đoàng, đoàng! Thục-đen kêu hӵ lên, ngã ngӱa. Hӑc vấp vào, chúi xuống, người sõng soài trên nền đất. Tay thanh niên quát, hãy đuәi bắt thằng già. Dương bắn thêm mӝt phát về phía Thục-đen, rồi chạy theo. Xứ Nhu nhắm hướng bờ sông, chân vắt lên cә. Có tiếng súng. Súng tắc bӑp. Rồi tiếng súng săn. Tiếng tạc đạn. Riner đang hô mӝt tiểu đӝi mật thám xông vào làng. Nghĩa quân hò hét bắn trả. Xứ Nhu lên chiếc thuyền đã giấu sẵn, tay cầm chèo, miӋng giục người giӳ thuyền. Hӑ dӑc theo bờ, đến mӝt quãng thì chèo qua sông rồi bỏ thuyền chạy bӝ. Khi Dương quay về chӛ hӑp ban nẫy, Riner cũng vừa vặn xông vào. Không thấy cả Hӑc lẫn Thục-đen. Trên nền nhà, mӝt vũng máu đỏ nhầy nhӧt. Riner văng tục "Merde alors! Ces connards… [4*] ". Dương nói bằng tiếng Pháp, chắc chúng nó bӏ thương không đi xa đâu. Cứ lùng, sẽ bắt đưӧc. Chӧt có tiếng hét. Dương đẩy cho Riner ngã xuống. Mӝt quả lӵu đạn ném vào, tiếng rơi đến bӏch mӝt cái. Nó trơ trơ, không nә. Dương lúc ấy bạo dạn ra đá cho quả tạc đạn văng ra ngoài. Ùm… Cánh cӱa văng lên trời. Lӱa bắt vào mái rạ, cháy phừng phӵc. Tiếng mật thám gӑi nhau, lúc bằng tiếng ViӋt, lúc bằng tiếng Pháp, í ới, náo loạn. Khi đó, lính khố đỏ tiếp ứng đã đến. Chúng vây Võng La, nӝi bất xuất ngoại bất nhập. Cuӝc lùng kiếm bắt đầu. Đến sáng, lính rút. Riner vӛ vӛ tay Dương, vẫy bӑn mật thám, miӋng xì xồ nhӳng gì không ai hiểu. Lát sau, phi cơ của quân đӝi Pháp bay rà rà trên nhӳng đӍnh cây trồi mӑc khắp làng Võng La. Tiếng bom dӝi xuống nә như sấm sét. Lӱa bốc lên tứ phía, cháy cho đến khi trời làm mưa hai ngày sau mới tắt. Mưa dứt hӝt thì người trong làng Võng La đi chôn nghĩa quân thương vong. Hӑ chết đến hàng chục nhưng không ai khóc thành tiếng. ChӍ có tiếng nghiến răng. Ngay sau trận mưa, nhӳng cây trồi mới cháy rụi nhìn bӛng thoắt lại xanh lá, như thường ngày. ° ° ° Tiếng tru lên thảm thiết không phải là tiếng người. Đó là tiếng tru mӝt con sói chân mắc bẫy, mũi sắt kẹp vào đâm thấu đến xương, càng giẫy vòng thép càng xiết lại mӛi lúc mӝt chặt. Tiếng tru nhỏ dần, khi tưởng yên thì lại hừ hӵ cất lên, quằn quại từng chập mӝt, ngắc ngoải đau đớn. Thình lình, mõ lốc cốc vẳng lại nhӏp cho tiếng tụng kinh: -Nam mô cứu khә cứu nạn quan thế âm bồ tát, nam mô a di đà… lưӧng đӝ chúng sinh, nam mô Phật, nam mô Pháp, nam mô Tăng… Nhà sư quay lưng lại, trước mặt là mӝt người nằm xuôi, trên bӋ thờ Phật hai ngӑn nến lung linh cháy. Chính hé mắt nhìn qua khe cӱa, đoán là sư Trạch, người đảng viên kỳ bí đã trở thành huyền thoại. Tiếng đồn, mӝt lần sư bӏ bắt, nhưng giӳa trưa cứ thủng thẳng đi khỏi trại giam như mӝt kẻ nhàn du. Người ta bảo sư có phép tàng hình, và súng đạn có bắn vào thì như xuyên qua không khí. Sư Trạch là sư hӝ pháp cho Đảng, trӵc tiếp bảo vӋ ba yếu nhân chӍ huy Tәng bӝ Chiến tranh. Trạch đến Sơn Tây để lo cho Phó Đức Chính, người suýt bӏ bắt ở Võng La tháng trước. Không quay lại, sư bӛng cất tiếng: - Mời thí chủ vào. Tôi bận tay bấm huyӋt chӳa bӋnh cho ông đây, nhưng nay thì xong… xin lӛi đã để thí chủ chờ! Chính ngạc nhiên. Làm sao sư biết Chính ở đây? Khi đến hỏi, chú tiểu chùa ngoài mời vào rồi chӍ tay về phía chùa trong, xong lại tiếp tục cuốc đất cơ mà. Sư thình lình vừa cười vừa nói: - Lại còn mӝt vӏ khách đi cùng thí chủ còn đứng ở gốc cây ngoài vườn. Sư cất tiếng gӑi to – tiểu Hồng, mau ra ngoài chӛ cây hoa đại mời khách vào cho thầy… Lần này, Chính kinh hoảng. Đúng là Nho đi cùng, chưa biết đӝng tӏnh thế nào nên còn đứng bên ngoài đӧi xem tình thế ra sao. Sư quay ra, chòm lông mày trắng phau lấp lánh sáng, điềm đạm: - A di dà phật! Lúc ấy, Chính nhận ra sư chính là Sư trụ trì ngôi chùa ven phủ Lâm Thao. Sư cũng nhận ra Chính, tươi cười: - Tưởng ai, hóa lại là cố nhân! Cứ có duyên là còn gặp! - Thế ra sư là sư Trạch. Dạo xưa… - À, xưa tôi nói Trạch là em tôi, rủ rê tôi làm cách mạng. Sư cười, hồn nhiên – ấy là nói thế thôi, chứ tôi có là Trạch hay Trạch có là em tôi thì…tất cả cũng vẫn mӝt chӳ không, thế là… chẳng có gì cả. Cái xác phàm với cái tên phàm ấy mà, quan trӑng chi đâu! Lúc đó, Nho đẩy cӱa bước vào. Sư reo, giӑng bӥn cӧt: - A, chú Nho. Cứ tưởng ai! Chú cứ thập thò bí ẩn như… như đi làm cách mạng nên phải mời mới vào à! Nhìn Nho ngưӧng ngӏu, Sư tiếp: - Mà này, mắt chú có sát khí đấy, hãi thật. ChӍ người còn nằm xuôi trên tấm phản trước bồ đoàn, sư thủng thẳng – anh Thục anh ấy còn phải lấy lại sức, tӍnh ra rồi mới ngồi dậy đưӧc. Viên đạn ở Võng La còn nằm trong ngӵc trái, phía dưới vú đӝ hai phân, cứ dăm ba ngày lại hành anh ấy mӝt lần, đau đến hôn mê. Chính tiến lại nhìn. Thục-đen da bӑc xương, mắt nhắm nghiền, khuôn mặt hốc hác nhưng vẫn thở phập phồng, ngӵc nhô lên rồi hóp vào. Phía ngӵc trái, mӝt vết sẹo hõm sâu, sần sùi, nhấp nhô theo nhӏp thở. Món quà của tên phản đảng Phạm Thanh Dương nằm trong đó, bằng đồng, Đông y bó tay chӏu không làm cho tiêu đi đưӧc. Nho cũng tiến lại, cúi xuống, mắt ánh lên thương cảm. Sư Trạch mӍm cười: - Ấy thế mà không chết cho. NghiӋp còn, thì người còn! Giời đӏnh cả. Nhìn Nho, sư buồn bã – NghiӋp của chú sẽ là giết mӝt người, nhưng không phải là người nằm đây… Nho giật mình, mắt nhìn xuống, luống cuống. Thục-đen hôn mê suốt đêm. Sư Trạch đưa Chính và Nho vào mӝt căn phòng phía trông về núi Ba Vì. Gió đông bắc thәi về buốt nhức óc. Cho mang vào mӝt cái bếp lò để sưởi, Sư Trạch lặng lẽ đi ra ngoài sắp đặt canh gác chùa. Nho đứng lên ngồi xuống, trong lòng có gì không yên. Khi còn ở Hà Nӝi, Nho và NguyӉn Xuân Huân tách khỏi Ám sát đoàn của Ký-con khi nghe tin Tәng bӝ đӏnh sát hại giáo Cảnh và Sӵ là hai người không cùng chủ trương bạo đӝng. Nho khóc, nói rằng Tәng khởi nghĩa bây giờ là mang tất cả đồng chí đi tế thần, và phải cản bằng mӑi giá, kể cả thủ tiêu ba yếu nhân chӍ đạo Tәng bӝ Chiến tranh. Vì là em Hӑc nên có thể gần gũi mà không ai ngờ, Nho tình nguyӋn ám sát anh mình. Mӑi người gạt đi, cho rằng phải tránh tương tàn. Và cӵc chẳng đã, thì Tәng uӹ viên Khởi nghĩa là Phó Đức Chính mới là kẻ phải loại đi. Tối nay, thấy mӝt Phó Đức Chính ốm o đau đớn vì vết thương ở Võng La, Nho hoang mang đӝng lòng, xót thương rồi tӵ trách mình hèn yếu. Suốt đêm, Nho trăn trở xoay mình, lâu lâu lại thở dài nhè nhẹ. Khi gà gáy sáng, Chính giật mình thức giấc, tai loáng thoáng có tiếng chan chát đâu đó vẳng lại. Ngồi lên, Chính thấy Nho đã đứng ở cӱa, chân ngoài chân trong. Chính nhәm dậy đi theo. Hai người nhắm hướng tiếng đӝng lần đến. Đó là căn phòng tối hôm qua hӑ đã chuyӋn trò với sư Trạch. Nhìn vào, Thục-đen cởi trần, tay cầm mӝt cái roi bӋn bằng mây dài đӝ gần mӝt thước ta, thẳng cánh quất ngưӧc vào lưng mình. Sau mӛi cái quất, Thục hӵ lên, ngồi thẳng lại lấy đà, và tiếp tục cứ thế quất. Bên cạnh, sư Trạch im lìm, miӋng lẩm nhẩm niӋm Phật. Nghe tiếng kẹt cӱa, Thục ngừng tay. Quay lại nhìn Nho và Chính, Thục mӍm cười, bảo để thay áo rồi sẽ chuyӋn trò. Lát sau, áo sống ngay ngắn, Thục mời tất cả mӑi người qua mӝt căn phòng bên cạnh nơi thờ Phật, dí dỏm: - ChuyӋn trần thế, chớ để bẩn tai Phật! Và như để giải tỏa cái thắc mắc của Chính và Nho, Thục tiếp – tôi đánh tôi, là để làm cho yên cái đӝc của viên đạn còn nằm trong ngӵc, các anh đừng ngạc nhiên làm gì! ° ° ° Nhìn Nho và Chính, Thục-đen rót nước, mặt trầm tĩnh, nét cương nghӏ ngày nào vẫn đó. Không đӧi, Thục-đen nói: - Anh Chính và chú Nho chưa hỏi, nhưng tôi xin trả lời ngay. ViӋc đӏnh bắt anh Cảnh và anh Sӵ do Tәng bӝ chӍ thӏ là viӋc có thật. Lúc đó, Đӝi Dương báo về, nói rằng nhӳng người chống Tәng khởi nghĩa in truyền đơn, kêu gӑi bất bạo đӝng, thậm chí báo cho mật thám đánh phá vào Đảng bӝ Bắc Giang của cụ Xứ Nhu. Anh Hӑc và tôi bán tín bán nghi, quả có ra lӋnh cho Dương và Ký-con bắt anh Cảnh, anh Sӵ và khống chế anh Chính bằng cách giӳ chӏ Xoan. Chúng tôi đӏnh câu lưu giam giӳ hai người cho đến ngày Tәng khởi nghĩa, chứ không đӏnh sát hại. Anh Ký-con có bố trí ám sát viên ở Khâm Thiên quanh nhà cô đầu, nhưng không ra lӋnh bắn các anh. Ký-con xin tӵ sát vì không làm tròn trách nhiӋm, nhưng chúng tôi cấm… Với tay cầm chén nước trà, Thục-đen đưa lên miӋng, nhưng nhăn mặt bỏ xuống, tay phải đưa lên ngӵc như dằn cơn đau. Thục tiếp: - Sau khi Đӝi Dương bắn chúng tôi ở Võng La thì mӑi sӵ trở nên rõ ràng. Hắn lập thế cho đảng viên chúng ta tương tàn giết lẫn nhau, nhưng như vậy là hắn thất bại. Tuy là Trưởng ban Binh vụ, hắn vẫn không biết ngày Tәng khởi nghĩa. Vì vậy, chính hắn đã tố cáo nhӳng đồng chí của chúng ta trong các trại lính ở Hà Nӝi, và chӍ điểm để tӏch thu tất cả số bom, đạn chế tạo ở Bạch Mai, đã chôn giấu ở Thái Hà ấp. Chi bӝ Không quân do Đӝi Môn cầm đầu bӏ bắt. Hơn hai trăm đồng chí đóng ở Đồn Thuӹ, Hà Nӝi và Hà Đông bӏ phân tán… Thục thở dài, ngưng nói, mắt ngước lên nhìn chân trời xa tít tắp. Lát sau, Thục lẩm nhẩm: - …không chiếm đưӧc phi trường thì phi cơ bӑn Pháp nó thả bom. Ở Hải Phòng, chi bӝ Công nhân ở Cảng bӏ bắt hết, tàu chiến nó đә quân lên dӉ dàng! Vẫn trước giờ chӍ nhìn Thục chằm chặp, Nho bӛng đứng vùng lên, nói to: - Chúng tôi lên để xin anh hoãn lӋnh Tәng khởi nghĩa! Hành đӝng bây giờ là để thӵc dân nó tiêu diӋt mình… - Chú không nói anh cũng đã đoán đưӧc. Nếu không hoãn, có phải chú sẽ tặng anh mӝt viên kẹo đồng, phải không? Cười hà hà, Thục-đen vén áo, đưa ngӵc phải ra – Còn bên này Đӝi Dương chưa bắn, để phần cho chú đấy! Thục lại đau, mặt nhăn lại nhưng vẫn không nhӏn đưӧc phì ra cười. Sư Trạch đảo mắt nhìn Nho, ánh mắt sáng như mӝt tia lӱa xẹt ngang, mồm lại niӋm Phật. Nho ngẩn người, ngồi phӏch xuống ghế. Tay đưa mӝt mảnh giấy gấp làm tư cho Nho, Thục cao giӑng: - Chú Nho, chú có còn là đảng viên không? Nếu còn, chú thi hành bản án này cho Đảng! Tờ giấy ghi: Nước mất nỡ ngồi yên Đạo trời đâu có thế Cha con giáo Du – Đã phụ lời thề Cam tâm làm tay sai cho giặc Pháp Tiết lộ bí mật của Đảng Phản bội đồng chí Phải chịu tử hình Trước cả quốc dân! Toà án Cách Mạng ViӋt Nam Quốc Dân Đảng Nho đӑc, tay run run nhưng quả quyết gật đầu. Quay sang Chính và sư Trạch, Thục cũng đưa mӛi người mӝt mảnh giấy: - Đây là lӋnh của Tәng chӍ huy Chiến tranh Bӝ gӱi cho các TӍnh và HuyӋn bӝ của Đảng, ra lӋnh hoãn Tәng khởi nghĩa. Phiền hai đồng chí xin chӳ ký anh Hӑc duyӋt y, sau đó, anh Chính xuống Sơn Dương báo cụ Xứ Nhu, nói cụ báo lại TӍnh bӝ Yên Bái. Còn phần sư Trạch, phiền sư đi về Kiến An và Hải Phòng… Nói đến đấy, Thục-đen ôm ngӵc ho, rồi ngã mặt đập xuống bàn. Khay nước đә, bình trà rơi xuống đất, tiếng sành vӥ rào rạo như ai đó đang nghiến răng. ° ° ° Sau khi khênh Thục vào giường, ba người sӱa soạn khăn gói lên đường. Đến cәng chùa, Nho băn khoăn hỏi sư Trạch: - Tại sao mà anh Thục sáng nay lấy roi quật vào mình vậy? - Anh ấy tӵ hành xác! - Vì lẽ gì, thưa thầy? - Vì anh ấy trống rӛng nên buӝc phải làm cho đầy bằng sӵ đau đớn. Đó là cách trừng phạt của hư vô! - Anh Thục là người hoạt đӝng, có lý tưởng, tài ba và anh em ai cũng quí trӑng. Trống rӛng là sao? Sư Trạch nhắm mắt lần tràng, im lặng hồi lâu rồi thủng thӍnh: - Trống rӛng là tӵ mình, có lẽ vì không chấp nhận cái kiếp này, lòng vẫn lưu luyến mӝt kiếp khác… Tiền kiếp của anh Thục là mӝt tì kheo miền Thiên Trúc. Tì kheo đi vào Trung Thә, trên đường gặp mӝt con lừa sắp chết khô vì khát nước, phì phò thở, rớt giãi trắng mõm. Tì kheo lắc hồ lô, thấy còn quá ít sӧ không đủ cho mình, nên niӋm Phật rồi bỏ đi. Sӵ trống rӛng bắt đầu từ đó. Sư Trạch khoát tay, miӋng cười: - Mà thôi, mӛi người mӛi nghiӋp. Tham cái gì, chết vì cái ấy. Chết vì nước, bởi kiếp trước để mӝt con lừa chết khô chӍ là vay, rồi có mӝt lúc phải quay ra trả! Nho nhớ lời sư bảo, cái nghiӋp của mình là phải giết mӝt người, nhưng không phải là Thục. Thӑc tay vào túi sờ bản án cha con giáo Du, Nho tӵ nhủ, phải giết hai chứ không phải mӝt người. Phần Thục nay bӏ thương, nếu chết thì chết vì viên đạn ghim trong ngӵc không lấy ra đưӧc chứ đâu phải chết vì nước. Thế thì sư Trạch lầm mất rồi! Đến khúc rẽ, Sư Trạch hẹn cách liên lạc với Chính rồi đi hướng khác. Bóng áo nâu sòng lẫn vào màu đất bụi, Trạch vẫy tay làm gió mù mӏt cả mӝt đoạn đường. ° ° ° Chính đến Sơn Dương. Về nhà giáo Bằng, Chính gặp Cai Hӧp đang ngồi ề à uống rưӧu mӝt mình. Ngay sau đó, Chính xin đến chӛ Xứ Nhu lẩn trốn sau vụ bӏ bắt hụt ở Võng La. Giáo Bằng báo, đến nӱa đêm sẽ có mӝt đồng chí dẫn Chính lên đường. Giở tờ lӋnh gấp tư ra đӑc, Xứ Nhu cắn môi, tay gõ lên bàn, đầu cúi gầm suy nghĩ. Nhỏ thó trong bӝ quần áo the, Xứ Nhu nhìn lúc nào cũng như đang co ro. Tay bỏ cặp kính lão xuống, Xứ Nhu ngước mắt hấp háy nhìn Chính. Lát sau, Nhu thì thào: - LӋnh là lӋnh mật, đồng chí đã cho ai biết chưa? Chính lắc đầu. Nhu tiếp: - Phần tôi, tôi sẽ cho người lên Yên Bái liên lạc với TӍnh bӝ. Xứ Nhu đứng dậy – giờ khuya rồi, đồng chí nghӍ ở nhà giáo Bằng thì cứ về đó đӧi sắp đặt công vụ cho nhӳng ngày tới. Chính ngần ngừ: - Vì là lӋnh mật, cụ cӱ tôi lên Yên Bái tôi sẽ đi sáng mai. ChӍ mình tôi biết, tôi sẽ chӏu trách nhiӋm bí mật, cụ khỏi phải lo… Xứ Nhu lắc đầu, nói nhỏ: - Không cần. Đồng chí vừa đi xa tới, cứ về nghӍ ngơi đã! Sơn Dương, tối ngày 9 tháng 2 năm 1930… Chính cảm thấy không khí xung quanh nhốn nháo. Đến khuya, giáo Bằng về nhà, phát cho Chính mӝt bӝ quần áo kaki vàng, vai đính băng trên có chӳ "Cách mӋnh quân", dưới là "Thề hy sinh cho sӵ nghiӋp quân giải phóng vinh quang". Mặt khẩn trương, giáo Bằng bảo Chính, anh mặc quần áo rồi theo tôi. Đến bến đò Ái Nguyên bờ sông Hồng, Chính thấy lố nhố người chờ cạnh nhӳng chiếc thuyền nan. Xứ Nhu cũng mặc quân phục, đầu đӝi cát-két, chân đi ủng păng-túp. Bên cạnh Nhu là Đồ Toại, áo the thâm, chít khăn nhiӉu, tay ôm mӝt chồng truyền đơn. Toại bảo, Cách mạng ra mắt nhân dân, phải chӍnh tề giӳ truyền thống sĩ phu. Đồ Điếc và Quản Kӷ quê Thạch Thất đưӧc cӱ làm chánh và phó chӍ huy, đem quân đi đánh phủ Lâm Thao. Phần Đồ Toại, Cai Hӧp, giáo Trӏ, giáo Bằng… thì theo cụ Xứ Nhu tấn công trại binh khố xanh thuӝc đại lý Hưng Hóa. Chính đến cạnh Xứ Nhu, hỏi nhỏ: - Sao thế này. Hoãn cơ mà cụ! Xứ Nhu hắng giӑng: - Chúng ta đánh đồn binh nhỏ này lấy khí giới và làm trì hoãn lính Pháp đang tiến đánh Sơn Tây và Yên Bái. Đây chӍ là kế tá lӵc nghi binh, sách Tôn Tӱ có dạy… Hưng Hoá, mӝt giờ sáng ngày 10 tháng 2, Đồn binh Hưng Hoá đèn đuốc sáng chưng. Có phải lính khố xanh ở đây biết trước cách mạng quân sẽ đến đánh? Sau mӝt phát súng lục, cách mạng quân hò lên, ném tạc đạn vào cәng trại lính. Giáo Bằng, Chính và Cai Hӧp xông đưӧc vào trong. Chính bảo, phải bắt thằng chӍ huy. Cả ba lách vào khu gia binh, nhắm căn gác nơi viên thiếu úy đang ở. Cai Hӧp đạp cӱa. Mӝt thiếu phụ người Pháp kêu, "Messieurs, …! Je n’ai rien fait…", thưa các ngài, tôi chẳng làm gì nên tӝi. Giáo Bằng đĩnh đạc "Chúng tôi là cách mạng quân, tìm bắt tên thiếu úy chӍ huy!". Thiếu phụ chӍ tay. Cả ba lại ùa vào. Có tiếng súng bắn ra. Cai Hӧp rút kíp, tung tạc đạn, quát "Anh em, nằm xuống". Tạc đạn không nә. Hӧp chӱi "đӏt mẹ nó!" rồi rút kiếm xông vào. Không thấy tên thiếu úy đâu. Giáo Bằng kêu, chắc nó có lối bí mật chạy xuống rồi. Nhìn ra cәng, giáo Bằng không thấy cách mạng quân. Bấm tay Cai Hӧp, Bằng bảo, chạy thôi. Nhờ biết đường, ba người luồn lách mӝt hồi, ra đưӧc đến bờ sông. Quân cách mạng bắn hết đạn, đành lại phải sang sông. Giáo Bằng xông lại chӛ Xứ Nhu quát "Đồng chí chӍ huy rút mà không báo, không lӋnh. Ba chúng tôi mà chẳng lanh trí thì đã bӏ lính Tây nó bắt rồi. ChӍ huy thế là chӍ huy làm sao?". Xứ Nhu không đáp, hô cách mạng quân lên thuyền. Sang đến bên kia sông, Xứ Nhu ra lӋnh cho tất cả đi lên Lâm Thao tiếp chiến cánh Đồ Điếc và Quản Trӏ. Giáo Bằng vùng vằng, kêu, tôi ở lại… Xứ Nhu cắn răng lại, làm như không nghe thấy gì. Cách mạng quân đánh vào phủ Lâm Thao hầu như không hề có ai chống cӵ. Hӑ hô "ViӋt Nam Cách Mạng thành công vạn tuế", đi tuần hành, đánh thức phường dân dậy nghe Đồ Toại khăn đóng áo dài đӑc bản văn ủy lạo đã viết sẵn. Bản này pha rất nhiều Hán tӵ nên ít người hiểu hết ý tứ. Lâm Thao, năm giờ sáng ngày 10 tháng2 Lính khố đỏ ở Phú Thӑ kéo xuống đã vây chặt phủ. Cách mạng quân bӏ lừa, nay như cá trong rӑ. Tri phủ Đӛ Kim Ngӑc bắc loa gӑi, bảo kẻ nào hàng sẽ đưӧc hưởng khoan hồng của chính phủ Bảo Hӝ. Đúng năm giờ ba mươi, lính khố đỏ tiến vào. Cách mạng quân bắn lại, đưӧc đâu mươi phút thì hết đạn, chạy tán loạn. Tên đӝi Tây hô lính bắn vào chân nhӳng kẻ chạy. Nó quay lại nói với tên Đại úy chӍ huy, "Mon capitaine, ce n’est que du Robin des bois", báo Đại Úy, chúng chӍ là nhӳng tên cướp cạn. Tên Đại úy cười ằng ặc. Xứ Nhu và Cai Hӧp bӏ bắn què. Đồ Toại giơ tay hàng. Khi bӏ bắt, Toại nói đưӧc mӛi mӝt câu, các ông tìm hӝ cho cặp kính rơi đâu mất, tôi chẳng thấy đưӧc gì nӳa! Xứ Nhu bӏ giải về Hưng Hoá, đập đầu vào tường trại giam làm bằng đá vôi đến vӥ toác, máu nhớt nhát đỏ lè, óc màu xanh biếc phòi ra bám vào, lau không cách gì sạch cho đưӧc. Tháng sau, Công sứ Chauvet tӍnh Phú Thӑ hạ lӋnh phá bức tường ấy để xóa trí nhớ dân phủ Lâm Thao. ° ° ° Xứ Nhu không chấp hành lӋnh hoãn Tәng khởi nghĩa, lờ không báo nên chi bӝ Yên Bái tiến hành khởi nghĩa, bӏ quân Pháp đánh tan nát đêm 10 tháng 2. Vùng xuôi, tình hình rối ren hӛn loạn. Ở Sơn Tây, ngày 12 tháng 2, lính Pháp vây và tӏch thu khí giới cách mạng quân, đến ngày 13 thì bắt đưӧc Phó Đức Chính, Cai Tân, Quản Trӑng và NguyӉn Thanh Giang từ Yên Bái chạy về. NguyӉn Thái Hӑc bӏ truy lùng ngặt nghèo, không kӏp về chӍ đạo hai vùng Đáp Cầu và Phả Lại. Dӵ đӏnh phá cầu Long Biên, đánh Bắc Ninh, Bắc Giang và Kiến An cũng không thành. Riêng ở huyӋn Vĩnh Bảo, cách mạng quân bắt đưӧc tri huyӋn Hoàng gia Mô, cháu Khâm Sai Hoàng Cao Khải, tuyên án tӱ hình và bắn chết đúng ngày Hӑc bӏ bắt ở làng Cә Vӏt, tức ngày 15 tháng 2 dương lӏch. Thӵc dân Pháp tuyên bố đã hoàn toàn trấn áp đưӧc mӝt vụ tạo phản khởi xướng bởi loại a-ma tơ tài tӱ, gồm toàn nhӳng kẻ trẻ tuәi bồng bӝt dӉ bӏ xúi giục. Sau đó, phi cơ Pháp ném bom ở Sơn Dương và Thә Tang, mục đích khủng bố dân trong vùng đã chứa chấp nhӳng kẻ phản loạn. Rời Lâm Thao, Chính trốn về Hà Nӝi sau khi nghe tin Xứ Nhu tӵ sát. Bắt liên lạc với giáo Cảnh, số đảng viên sót lại hӑp nhau ở Quảng Bá. Cô Giang cũng thoát đưӧc, từ Yên Bái lặn lӝi về, cứ nhất đӏnh cho rằng Hӑc vẫn còn tại đào. Bấy giờ, Chính mới biết là Giang giấu Xoan ở nhà cụ Hách, người thân sinh ra Hӑc. Trước cảnh cô Giang nay nӱa điên nӱa dại, Chính không nӥ nói gì. Cuӝc hӑp dẫn đến kết luận: phải làm mӝt biến cố để cho nhân dân biết Đảng vẫn tồn tại và hoạt đӝng. Tháng trước, Nho đưa bản án cha con giáo Du và xin thi hành. Ký-con đồng ý, cӱ Huân đi theo trӧ giúp. Nho đến ngõ Hồng Phúc sau phố hàng Đậu, đӧi xe kéo giáo Du, chặn lại và bắn hai phát. Sau đó, Huân gõ cӱa nhà hỏi Đӝi Dương, nhưng hắn còn ở Bạch Mai. Thế là đúng như lời sư Trạch, Nho chӍ giết đưӧc mӝt người. Bây giờ, phải làm gì để chấn dân khí? Sau thất bại Yên Bái, không chӍ là ám sát lẻ như trước mà phải gây tiếng vang hầu chấn đӝng dư luận. Ký-con nhấn mạnh, đánh bằng tạc đạn, bằng bom. Đánh nhiều nơi, và cùng mӝt lúc. Trận đánh bom Hà Nӝi ngày 20 tháng 2 năm 1930 để lại nhӳng âm vang cuối, nhưng báo chí An Nam thәi phồng lên. Phong trào ủng hӝ công khai ViӋt Nam Quốc Dân Đảng sau đó xuất hiӋn. Báo Thần Chung và Phụ Nӳ Tân Văn trong Nam bӝ gӑi Hӑc, Chính, Xứ Nhu… là nhӳng chiến sĩ Cách Mạng. Nay chẳng còn ai vin đưӧc vào chính sách hӧp tác này nӑ của thӵc dân để biӋn minh cho thái đӝ của mình trong công cuӝc giành đӝc lập. Tầng lớp trí thức rõ ràng phân cӵc. Bӑn khoa bảng có chút Tây hӑc chạy theo giặc bӏ vạch mặt chӍ tên. Có người mua báo Nam Phong, không đӑc, thẳng tay vứt trên hè phố, cạnh nhӳng đám rác chӧ chưa dӑn. Tháng 5 năm 1930, Đӝi Dương bӏ Huân bắn ở phố Cӱa Đông, chӍ lòi ruӝt nhưng không chết. Thời đó, Dương đưӧc tưởng thưởng, lên chức Thanh Tra thay Riner. Tay này trở thành Chánh Sở mật thám, vài năm sau đưӧc cӱ qua An-giê-ri. Phải đӧi mười lăm năm sau, tức là năm 1945, Phạm Thanh Dương mới đền tӝi phản cách mạng trong dãy đồi chè, cơ ngơi hắn đoạt đưӧc ở Phú Thӑ. Toà Đề Hình Bắc bӝ mang xӱ 1086 can phạm, 412 đưӧc thả bәng, 383 người bӏ đày đi nhӳng hòn đảo xa xôi xứ Ghi-nê, Hai-ti… Ngoài ra, 106 người bӏ khә sai chung thân. 105 người bӏ tù từ năm đến hai mươi năm. Khi cô Bắc bӏ đem ra xӱ, cô chӍ mặt viên chánh án người Pháp, quát: - Trước khi xӱ tôi, tӝi là hành đӝng vì tӵ do cho đất nước tôi, thì quí ngài hãy về Pháp giật đә tưӧng nӳ anh hùng Jeanne d’Arc [5*] trước! Có 80 người bӏ kết án tӱ hình. Đảng Bình Dân ở Pháp lên tiếng vận đӝng ân xá. Mӑi người làm đơn xin, trừ Phó Đức Chính. Cuối cùng mười ba yếu nhân của ViӋt Nam Quốc Dân Đảng phải án chém. Ngày 16 tháng 6, thӵc dân Pháp đưa hӑ lên Yên Bái. Giáo Cảnh báo, cô Giang lồng lên đi cho bằng đưӧc. Cảnh và Chính tháp tùng, nghe Giang lảm nhảm, gào phải cướp pháp trường bằng bất cứ giá nào. Mình hạc xác ve, Giang đi không vӳng, nhưng mắt toé ra mӝt ngӑn lӱa đỏ lè ai nhìn cũng phải cúi mặt. Yên Bái, năm giờ sáng ngày 17 tháng 6 năm 1930. Đám mười ba yếu nhân đi hàng dӑc vào pháp trường, tay người nӑ bӏ trói vào tay người kia. Không hiểu sao, trên mặt sàn, người ta đặt mười lăm chiếc quan tài bằng gӛ mӝc. Mӝt trung đӝi lính gác pháp trường đứng im như tưӧng, mặt mũi lạnh tanh, súng cắm lưӥi lê sáng chói. Phó Đức Chính, tức Thục-đen, ngước lên nhìn cái máy chém, giӑng giӉu cӧt: - Máy móc thế này, chém ngӑt hơn chứ không như cái kiểu chém treo ngành của ta ngày trước. Chết với ghi-ô-tin, hiӋn đại hơn, hà hà… Mӝt phạm nhân tru lên khóc, van vӍ tên thiếu tá chӍ huy đám lính gác, kêu oan ầm ĩ. NguyӉn Thái Hӑc cau mặt, nhìn ra chӛ khác. Thục-đen gằn giӑng: - Không thành công thì thành nhân! Thành nhân, có ai tru lên khóc như trẻ con đâu. Dân chúng tӍnh lӷ Yên Bái nghe tin từ từ kéo đến. Hӑ đi lẻ tẻ, mặt ngơ ngác, nước mắt lưng tròng. Tên thiếu tá nói mӝt tràng dài, chắc là đӑc bản luận tӝi. Mӝt vӏ cố đạo người Pháp lên pháp đài đӏnh làm phép rӱa tӝi. NguyӉn Thái Hӑc lắc đầu, quay mặt, khi ông ta làm dấu thánh. Phó Đức Chính nhìn nhà tu, đĩnh đạc: - Tôi có mӝt nguyӋn vӑng! - C’est quoi? Que voulez-vous [6*] ? - Khi chém để tôi nằm ngӱa mặt, cho tôi nhìn cái lưӥi dao máy chém rơi làm sao! Nói xong, Phó Đức Chính cười ha hả, giӑng sảng khoái vang đến chân mây lởn vởn cuối nhӳng cánh rừng sơn ngút mắt. Người ta nghe tiếng hô "ViӋt Nam muôn năm! ", tất cả mười hai lần. Lần cuối là đúng sáu giờ sáng. Ứng với lời sư Trạch ngày nào, Thục-đen nay chết vì nước, trả nghiӋp mӝt tì kheo đã để con lừa chết khô trên con đường từ Thiên Trúc vào Trung Thә. Lúc đó mặt trời to bằng cái nia mӑc ngay đӍnh cây đa đâu đã đưӧc nghìn năm, dưới gốc là miếu thờ thә thần. Trong miếu, tất cả chân nhang trong nhӳng bát hương đặt trên bӋ tӵ nhiên bùng lên cháy. ° ° ° Khi ba người đến pháp trường thì vụ xӱ chém đã xong xuôi. Máy chém đưӧc gӥ đi, nay chӍ còn pháp đài, sàn gӛ nhoe nhoét máu. Mӛi người mӝt bên, Giáo Cảnh và Chính dìu cô Giang bước lên chiếc thang gӛ bết bùn giầy tên đao phủ người Pháp do Công Sứ chӍ đӏnh. Nhìn nhӳng vũng máu vẫn còn đang tí tách nhỏ giӑt trên nền cỏ dưới chân sàn, lòng mắt Giang trơ ra trong như thủy tinh. Lạ lùng, Giang như tӍnh lại, cứng cáp, sau đó đòi lấy ngay xe lӱa về Vĩnh Yên. Chính đi theo Giang, thuê xe kéo từ tӍnh lӷ đến làng Thә Tang. Suốt dӑc đường, Giang chӍ nói đúng mӝt lần, muốn là chính mình báo tin Hӑc đã bӏ chém cho ông bà cụ thân sinh ra Hӑc. Vừa vào cӱa, Giang oà khóc. Ông bà Hách hiểu ngay, lặng lẽ lấy khăn tay chấm nước mắt. Từ nhà trong, Xoan bước ra. Từ ngày nàng về ở Thә Tang, đây là lần đầu Chính gặp lại Xoan. Dẫu giӳa cảnh tang ma, Xoan vẫn không giấu đưӧc niềm vui trong ánh mắt. Xoan đến đứng cạnh. Chính kín đáo nắm lấy tay Xoan, bóp nhè nhẹ như an ủi.