🔙 Quay lại trang tải sách pdf ebook Bàn Về Cách Kiếm Sống Đúng Đắn - Jiddu Krishnamurti full prc pdf epub azw3 [Triết Học] Ebooks Nhóm Zalo BÀN VỀ CÁCH KIẾM SỐNG ĐÚNG ĐẮN J. KRISHNAMURTI ON RIGHT LIVELIHOOD Lời dịch: ÔNG KHÔNG - 5.2010 Ojai, ngày 9 tháng 7 năm 1944 Ojai, ngày 3 tháng 6 năm 1945 Ojai, ngày 27 tháng 5 năm 1945 Bangalore, ngày 8 tháng 8 năm 1948 Ojai, ngày 14 tháng 8 năm 1955 CÔNG VIỆC CÁ THỂ VÀ XÃ HỘI Bombay, ngày 24 tháng 2 năm 1957 CHỨC NĂNG THӴC SӴ CỦA GIÁO VIÊN LÀ GÌ? Varanasi, ngày 12 tháng 1 năm 1962 ĐIỀU GÌ LÀM CHO BẠN BUỒN CHÁN Tӯ Vấn đề của Văn hóa này, Chương 17 Bombay, ngày 28 tháng 3 năm 1948 Bangalore, ngày 15 tháng 8 năm 1948 Poona, ngày 17 tháng 10 năm 1948 Bombay, ngày 26 tháng 2 năm 1950 VẼ ĐẸP VÀ NGHỆ SĨ Bombay, ngày 11 tháng 3 năm 1953 Ngày 20 tháng 1 năm 1954 Amsterdam, ngày 23 tháng 5 năm 1955 Ngày 5 tháng 8 năm 1972 Nói chuyện với học sinh: VỀ TẠO TÁC HÌNH ẢNH TÌNH TRẠNG BỊ QUY ĐỊNH Saanen, ngày 24 tháng 7 năm 1973 Saanen, ngày 3 tháng 8 năm 1973 Saanen ,ngày 25 tháng 7 năm 1976 KIẾM SỐNG ĐÚNG ĐẮN Ojai, ngày 3 tháng 4 năm 1977 TÔI SẼ LÀM GÌ? Ngày 1 tháng 12 năm 1978 Ngày 15 tháng 12 năm 1978 Saanen, ngày 28 tháng 7 năm 1979 Ngày 15 tháng 11 năm 1983 Nói chuyện tại Brockwood Park School Ngày 17 tháng 6 năm 1973 Saanen, ngày 24 tháng 5 năm 1980 SỐNG ĐÚNG ĐẮN Ngày 30 tháng 5 năm 1983 TÁNH TƯ LӦI LÀM HƯ HỎNG CÁI TRÍ Ojai, ngày 9 tháng 7 năm 1944 Một sống đơn giản không chỉ gồm có sӵ sở hӳu một ít đồ vật, nhưng còn cả sӵ kiếm sống đúng đắn và sӵ tӵ do khỏi nhӳng giải trí, nhӳng nghiện ngập, và sở hӳu. Sӵ tӵ do khỏi tham lӧi sẽ tạo ra phương tiện kiếm sống đúng đắn, nhưng có nhӳng phương tiện sai lầm rõ ràng nào đó. Tham lam, truyền thống, và ham muốn quyền lӵc sẽ tạo ra phương tiện sai lầm của kiếm sống. Thậm chí trong nhӳng thời điểm này khi mọi người bị kiềm chế vào một loại công việc đặc biệt nào đó, tìm đưӧc một nghề nghiệp đúng đắn vẫn có thể xảy ra đưӧc. Mỗi người phải nhận biết đưӧc nhӳng hậu quả của nghề nghiệp sai lầm cùng nhӳng thảm họa và nhӳng đau khổ của nó, công việc đều đặn nhàm chán và nhӳng thái độ cư xӱ quá quen thuộc. Liệu không cần thiết, mỗi người phải biết cho chính anh ấy phương tiện kiếm sống đúng đắn là gì, hay sao? Nếu chúng ta tham lam, ganh tị, tìm kiếm quyền hành, vậy thì phương tiện kiếm sống của chúng ta sẽ tương ӭng với nhӳng đòi hỏi phía bên trong của chúng ta, và thế là tạo ra một thế giới của ganh đua, nhẫn tâm, áp bӭc, và cuối cùng kết thúc trong chiến tranh. Ojai, ngày 3 tháng 6 năm 1945 Người hỏi: Vấn đề kiếm sống đúng đắn là một vấn đề quan tâm nhất trong hầu hết chúng tôi. Bởi vì nhӳng xu hướng kinh tế hiện nay của thế giới quá lệ thuộc vào nhau. Tôi khám phá rằng hầu hết mọi công việc tôi làm đều hoặc trөc lӧi nhӳng người khác hoặc góp phần vào nguyên nhân của chiến tranh. Làm thế nào một người chân thật mong ước sẽ kiếm đưӧc phương tiện kiếm sống đúng đắn để rút lui khỏi guồng quay của sӵ trөc lӧi và chiến tranh. Krishnamurti: Đối với một người thӵc sӵ mong ước tìm đưӧc một phương tiện kiếm sống đúng đắn, đời sống thuộc kinh tế như hiện nay nó đưӧc tổ chӭc là điều khó khăn cӵc kỳ. Như người hỏi đưa ra, nhӳng xu hướng kinh tế đều có liên quan với nhau và vì vậy nó là một vấn đề phӭc tạp; và cũng giống như tất cả nhӳng vấn đề phӭc tạp khác của con người, nó phải đưӧc tiếp cận một cách rất đơn giản. Bởi vì xã hội đang trở nên mỗi lúc một phӭc tạp và đưӧc tổ chӭc, sӵ kӹ luật của tư tưởng và hành động đang đưӧc yêu cầu phải tuân theo bởi vì lӧi ích của sӵ hiệu quả. Sӵ hiệu quả trở thành sӵ nhẫn tâm khi nhӳng giá trị thuộc giác quan thống trị, khi nhӳng giá trị vĩnh cӱu không đưӧc quan tâm. Chắc chắn có nhӳng cách kiếm sống sai lầm. Một người giúp đӥ trong việc chế tạo vũ khí và nhӳng phương tiện khác để giết chết nhӳng con người thân thuộc của anh ấy, chắc chắn bận tâm đến sӵ bạo lӵc thêm nӳa, và không bao giờ mang lại hòa bình trong thế giới. Người chính trị mà, hoặc vì lӧi ích của quốc gia anh ấy hoặc của chính anh ấy hoặc của một học thuyết, quan tâm đến sӵ cai trị và bóc lột nhӳng người khác, chắc chắn đang sӱ dөng nhӳng cách kiếm sống sai lầm, mà dẫn đến chiến tranh, đến đau khổ và phiền muộn của con người. Vị linh mөc mà bám vào một niềm tin, giáo điều, hay thành kiến đặc biệt, mà bám vào một hình thӭc đặc biệt của thờ phөng và cầu nguyện, cũng đang sӱ dөng phương tiện kiếm sống sai lầm, bởi vì anh ấy chỉ đang truyền bá sӵ dốt nát và không-khoan dung, mà bố trí con người chống lại con người. Bất kỳ nghề nghiệp nào mà dẫn đến và duy trì sӵ phân chia và xung đột giӳa con người và con người chắc chắn là một phương tiện kiếm sống sai lầm. Phương tiện kiếm sống của chúng ta bị định đoạt qua truyền thống hay qua tham lam và tham vọng, đúng chӭ? Thông thường, chúng ta không cố ý bắt đầu chọn lӵa cách kiếm sống đúng đắn. Chúng ta chỉ quá cám ơn khi nhận đưӧc công việc gì chúng ta có thể kiếm đưӧc, và một cách mù quáng tuân theo hệ thống kinh tế thiết lập quanh chúng ta. Nhưng người hỏi muốn biết làm thế nào để rút lui khỏi sӵ trөc lӧi và chiến tranh. Muốn rút lui khỏi chúng, anh ấy phải không cho phép chính anh ấy bị tác động, cũng không bị áp lӵc bởi nghề nghiệp thuộc truyền thống, và cũng không đưӧc ganh tị lẫn tham vọng. Nhiều người chúng ta chọn lӵa một nghề nghiệp nào đó bởi vì truyền thống hay bởi vì chúng ta thuộc một gia đình của luật sư hay quân đội hay chính trị hay kinh doanh; hay sӵ tham lam quyền hành và vị trí của chúng ta định đoạt nghề nghiệp của chúng ta; sӵ tham vọng thúc ép chúng ta ganh đua và nhẫn tâm trong sӵ ham muốn thành công của chúng ta. Thế là người không muốn trөc lӧi và góp phần vào nguyên nhân của chiến tranh, phải không còn tuân theo truyền thống, chấm dӭt tham lam, tham vọng, và tӵ tìm kiếm. Nếu anh ấy phủ nhận nhӳng điều này, tӵ nhiên anh ấy sẽ tìm đưӧc nghề nghiệp đúng đắn. Mặc dầu nó quan trọng và hӳu ích, nghề nghiệp đúng đắn không là một kết thúc trong chính nó. Bạn có lẽ có một phương tiện kiếm sống đúng đắn, nhưng nếu bên trong bạn thiếu thốn hay nghèo khó bạn sẽ là cái nguồn của đau khổ cho chính bạn và thế là cho nhӳng người khác; bạn sẽ thiếu suy nghĩ, sẽ bạo lӵc, sẽ tӵ-khẳng định. Nếu không có sӵ tӵ do phía bên trong của sӵ thật, bạn sẽ không có hân hoan, không an bình. Trong tìm kiếm và khám phá sӵ thật phía bên trong đó, một mình, liệu chúng ta có thể không nhӳng mãn nguyện cùng chút ít, nhưng còn nhận biết đưӧc cái gì đó vưӧt khỏi tất cả sӵ đo lường. Trước hết chính là điều này mà phải đưӧc tìm kiếm, tiếp theo nhӳng sӵ việc khác sẽ hiện diện trong sӵ thӭc dậy của nó. Tӵ do phía bên trong của sӵ thật sáng tạo này không là một quà tặng, nó phải đưӧc khám phá và đưӧc trải nghiệm. Nó không là một thành tӵu để đưӧc tập hӧp cho chính bạn và tôn vinh bạn. Nó là một trạng thái của đang hiện diện, giống như yên lặng, mà trong đó không có trở thành, mà trong đó có trọn vẹn. Sáng tạo này có lẽ không cần thiết phải tìm kiếm sӵ diễn tả; nó không là một tài năng mà đòi hỏi một thể hiện phía bên ngoài. Bạn không cần là một họa sĩ vĩ đại và cũng không cần có một khán giả; nếu bạn tìm kiếm nhӳng điều này, bạn sẽ bỏ lӥ sӵ thật phía bên trong. Nó không là một quà tặng, nó cũng không là kết quả của tài năng; nó phải đưӧc tìm ra, kho tàng bất diệt này, khi tư tưởng giải thoát chính nó khỏi dөc vọng, ý muốn thấp hèn, và dốt nát, khi tư tưởng giải thoát chính nó khỏi thế giới trần tөc và sӵ khao khát để hiện diện của cá nhân. Nó phải đưӧc trải nghiệm qua sӵ suy nghĩ và suy gẫm đúng đắn. Nếu không có sӵ tӵ do phía bên trong này của sӵ thật, sӵ tồn tại là đau khổ. Như một người khát tìm kiếm nước, cũng vậy chúng ta phải tìm kiếm. Sӵ thật, một mình nó, có thể thỏa mãn cơn khát của vĩnh hằng. Ojai, ngày 27 tháng 5 năm 1945 Chúng ta đã có đưӧc sӵ phát triển quá dư thӯa thuộc mảnh trí năng bằng sӵ mất mát của nhӳng cảm thấy rõ ràng hơn và sâu thẳm hơn, và một nền văn minh đưӧc đặt nền tảng trên sӵ phát triển của mảnh trí năng phải tạo ra sӵ nhẫn tâm và tôn sùng thành công. Sӵ nhấn mạnh vào trí năng hay vào cảm xúc dẫn đến sӵ mất cân bằng, và mảnh trí năng luôn luôn đang tìm kiếm để tӵ-bảo vệ chính nó. Thuần túy quyết tâm chỉ củng cố mảnh trí năng và làm xơ cӭng lẫn cằn cỗi nó; nó luôn luôn tӵ hung hăng trong trở thành hay không-trở thành. Nhӳng phương cách của mảnh trí năng phải đưӧc hiểu rõ qua sӵ tỉnh thӭc liên tөc, và tái-giáo dөc của nó phải vưӧt khỏi lý luận riêng của nó. Người hỏi: Tôi phát giác có sӵ xung đột giӳa nghề nghiệp của tôi và sӵ liên hệ của tôi. Chúng chuyển động trong nhӳng phương hướng khác biệt. Làm thế nào tôi có thể hội tө chúng? Krishnamurti: Hầu hết nghề nghiệp của chúng ta đều bị định đoạt bởi truyền thống, hay bởi tham lam, hay bởi tham vọng. Trong nghề nghiệp của chúng ta, chúng ta tàn nhẫn, ganh đua, dối trá, ranh mãnh, và tӵ-phòng vệ cao độ. Nếu tại bất kỳ thời điểm nào chúng ta yếu ớt, chúng ta có lẽ bị chèn ép, thế là chúng ta phải theo kịp sӵ hiệu quả cao độ của bộ máy tham lam của kinh doanh. Nó là một đấu tranh liên tөc để duy trì một vị trí, để trở nên lanh lӧi hơn và khôn ngoan hơn. Tham vọng không bao giờ có thể tìm đưӧc sӵ thỏa mãn vĩnh viễn; nó mãi mãi đang tìm kiếm nhӳng phạm trù rộng lớn hơn cho sӵ tӵ-khẳng định. Nhưng trong sӵ liên hệ, một tiến hành hoàn toàn khác hẳn đưӧc bao hàm. Trong nó, phải có thương yêu, ân cần, thích ӭng, tӵ-phủ nhận, nhưӧng bộ, không phải để chinh phөc nhưng để sống hạnh phúc. Trong nó, phải có sӵ tế nhị tӵ-khiêm tốn, sӵ tӵ do khỏi thống trị, khỏi chiếm hӳu, nhưng trống không; và sӵ sӧ hãi nuôi dưӥng ganh tị và đau khổ trong liên hệ. Liên hệ là một tiến hành của tӵ-khám phá, trong đó có hiểu rõ sâu thẳm hơn và rộng rãi hơn. Liên hệ là một điều chỉnh liên tөc trong tӵ khám phá; nó cần đến sӵ kiên nhẫn, sӵ mềm dẻo vô hạn, và một tâm hồn đơn giản. Nhưng làm thế nào hai điều này gặp gӥ cùng nhau: tӵ-khẳng định và thương yêu, nghề nghiệp và liên hệ? Một điều thì tàn nhẫn, ganh đua, tham vọng, điều còn lại thì ân cần, hòa nhã; chúng không thể hòa hӧp cùng nhau. Một tay này họ quan tâm chém giết và tiền bạc, và tay còn lại họ cố gắng tӱ tế, ân cần, thương yêu. Để làm khuây khỏa khỏi nhӳng nghề nghiệp nhàm chán và lo lắng của họ, họ tìm kiếm sӵ thanh thản và thoải mái trong sӵ liên hệ. Nhưng sӵ liên hệ không khoan nhưӧng sӵ thanh thản bởi vì nó là một tiến hành đặc biệt của hiểu rõ và tӵ khám phá. Qua cuộc sống liên hệ của anh ấy, con người của nghề nghiệp cố gắng tìm kiếm sӵ thanh thản và vui thú như một đền bù cho công việc kinh doanh nhàm chán của anh ấy. Tӯng chút một, nghề nghiệp hàng ngày của tham vọng, tham lam, và tàn nhẫn dẫn đến chiến tranh và đến nhӳng hành động dã man của nền văn minh hiện đại. Nghề nghiệp đúng đắn không bị sai khiến bởi truyền thống, tham lam hay tham vọng. Nếu đầy nghiêm túc, mỗi người chúng ta quan tâm thiết lập sӵ liên hệ đúng đắn, không chỉ cùng một người nhưng còn cùng tất cả, vậy thì anh ấy sẽ tìm đưӧc nghề nghiệp đúng đắn. Nghề nghiệp đúng đắn hiện diện cùng sӵ tái sinh, cùng sӵ thay đổi của tâm hồn, không phải tӯ sӵ khẳng định thuần túy thuộc trí năng để tìm ra nó. Hòa hӧp tổng thể chỉ có thể xảy ra nếu có sӵ minh bạch của hiểu rõ trên tất cả nhӳng mӭc độ thuộc ý thӭc của chúng ta. Không thể có sӵ hòa hӧp giӳa tình yêu và tham vọng, xảo trá và minh bạch, tӯ bi và chiến tranh. Chӯng nào nghề nghiệp và liên hệ còn giӳ tách rời, vẫn còn có xung đột và đau khổ liên tөc. Tất cả đổi mới bên trong khuôn mẫu của sӵ phân hai là tình trạng thoái hóa; chỉ vưӧt khỏi nó, mới hiện diện sӵ hòa bình sáng tạo. Bangalore, ngày 8 tháng 8 năm 1948 Người hỏi: Ông nói quá nhiều về sӵ tỉnh thӭc liên tөc. Tôi phát giác rằng công việc của tôi gây nhàm chán không thể kiềm hãm đưӧc đến độ khi nói về sӵ tỉnh thӭc sau một ngày làm việc cӵc nhọc chỉ đang sát muối vào vết thương. Krishnamurti: Thưa bạn, đây là một nghi vấn quan trọng. Làm ơn, chúng ta hãy cùng nhau tìm hiểu nó cẩn thận và xem thӱ điều gì nó hàm ý. Bây giờ, hầu hết chúng ta đều bị nhàm chán bởi điều gì chúng ta gọi là công việc của chúng ta, việc làm của chúng ta, thói quen đều đặn hàng ngày của chúng ta. Nhӳng người ưa thích công việc, và nhӳng người bị ép buộc làm việc do bởi cần thiết, và nhӳng người phát giác rằng công việc gây nhàm chán – tất cả họ đều bị nhàm chán. Cả nhӳng người ưa thích công việc và nhӳng người chống đối nó đều bị nhàm chán, đúng chӭ? Một người ưa thích công việc của anh ấy làm gì? Anh ấy suy nghĩ về nó tӯ sáng đến khuya, anh ấy liên tөc bị bận tâm bởi nó. Anh ấy quá bị đồng hóa cùng công việc của anh ấy đến độ anh ấy không thể quan sát nó – chính anh ấy là hành động, công việc. Và đối với một người như thế, điều gì xảy ra? Anh ấy sống trong một cái cũi, anh ấy sống cô lập cùng công việc của anh ấy. Trong sӵ cô lập đó, anh ấy có lẽ rất khôn ngoan, rất sáng chế, rất tinh xảo; nhưng anh ấy vẫn còn bị cô lập. Và anh ấy bị làm cho nhàm chán bởi vì anh ấy đang chống đối tất cả công việc khác, tất cả nhӳng tiếp cận khác. Thế là, công việc của anh ấy là một hình thӭc của tẩu thoát khỏi sống – khỏi người vӧ của anh ấy, khỏi nhӳng bổn phận thuộc xã hội của anh ấy, khỏi vô vàn nhӳng đòi hỏi và vân vân. Và có con người trong loại khác, người mà – giống như hầu hết các bạn – bị ép buộc phải làm công việc gì đó mà anh ấy không ưa thích và chống đối nó. Anh ấy là công nhân nhà máy, thư ký ngân hàng, luật sư, hay bất kỳ nhӳng công việc khác nhau nào mà chúng ta có. Bây giờ, nó là gì mà khiến cho chúng ta nhàm chán? Liệu nó là chính công việc? Hay liệu nó là sӵ chống đối công việc của chúng ta, hay liệu nó là sӵ tẩu thoát khỏi nhӳng tác động khác ập vào chúng ta? Bạn theo kịp vấn đề chӭ? Tôi hy vọng tôi đang trình bày rõ ràng. Đó là, người ưa thích công việc của anh ấy quá bị vướng víu trong nó, quá bị trói buộc trong nó, đến độ nó trở thành một nghiện ngập. Thế là tình yêu công việc của anh ấy trở thành một tẩu thoát khỏi sống. Và đối với người chống đối công việc, mong ước anh ấy đang làm một công việc nào khác, có sӵ xung đột liên tөc của chống đối lại điều gì anh ấy đang làm. Vì vậy vấn đề của chúng ta là: liệu công việc làm cho chúng ta nhàm chán? Hay sӵ nhàm chán bị tạo ra bởi sӵ chống đối lại công việc ở một phía, và bằng cách sӱ dөng công việc để trốn tránh nhӳng ảnh hưởng của sống ở phía khác? Đó là, liệu hành động, công việc, làm cho cái trí nhàm chán; hay liệu cái trí bị làm cho nhàm chán bởi trốn tránh, bởi xung đột, bởi chống đối? Chắc chắn, nó không là công việc; nhưng sӵ chống đối, làm cho cái trí nhàm chán. Nếu bạn không chống đối và chấp nhận công việc, điều gì xảy ra? Công việc không làm cho bạn nhàm chán, bởi vì chỉ một phần cái trí của bạn đang vận hành với công việc mà bạn phải làm. Phần còn lại của con người bạn, tầng ý thӭc bên trong, tầng che giấu, bị bận rộn với nhӳng suy nghĩ mà bạn thӵc sӵ quan tâm. Vì vậy không có xung đột. Điều này có lẽ nghe có vẻ khá phӭc tạp, nhưng nếu bạn muốn theo sát nó cẩn thận, bạn sẽ thấy rằng cái trí bị làm cho nhàm chán, không phải bởi công việc, nhưng bởi chống đối lại công việc, hay bởi chống đối lại sống. Ví dө, bạn phải làm một công việc nào đó mà có lẽ mất năm hay sáu tiếng đồng hồ. Nếu bạn nói, ‘Chán quá, thật là một công việc khủng khiếp, tôi ước tôi có thể làm công việc nào khác’; chắc chắn, cái trí của bạn đang chống đối lại công việc đó. Một phần cái trí của bạn đang ao ước bạn đang làm việc gì khác. Sӵ phân chia này, bị gây ra qua sӵ chống đối, tạo ra sӵ nhàm chán, bởi vì bạn đang sӱ dөng nỗ lӵc của bạn một cách phí phạm, ao ước bạn đang làm một công việc nào khác. Bây giờ, nếu bạn không chống đối nó, nhưng làm việc gì thӵc sӵ cần thiết, vậy thì, bạn nói, ‘Tôi phải kiếm sống và tôi sẽ kiếm sống một cách đúng đắn.’ Nhưng kiếm sống đúng đắn không có nghĩa là quân đội, cảnh sát, hay là một luật sư mà thành công trong sӵ tranh chấp, sӵ tranh cãi, sӱ dөng luận điệu gian trá và vân vân. Đây hoàn toàn là một vấn đề khó khăn trong chính nó. Nếu bạn bị bận rộn khi làm việc gì đó mà bạn phải làm để kiếm sống, và nếu bạn chống đối lại nó, chắc chắn cái trí trở nên nhàm chán bởi vì chính sӵ chống đối đó giống như một động cơ đang chạy mà cái phanh đang bị hãm lại. Điều gì xảy ra cho cái động cơ tội nghiệp đó? Sӵ vận hành của nó bị trì trệ, đúng chӭ? Nếu bạn đã lái một chiếc xe hơi, bạn biết việc gì sẽ xảy ra nếu bạn cӭ hãm phanh – không nhӳng bạn sẽ làm mòn cái phanh, mà bạn sẽ còn làm hư hỏng động cơ. Đó chính xác là điều gì bạn đang làm khi bạn chống đối lại công việc. Trái lại, nếu bạn chấp nhận công việc gì bạn phải làm, và làm nó một cách thông minh và trọn vẹn hết sӭc mình, vậy thì điều gì xảy ra? Bởi vì bạn không còn đang chống đối, nhӳng tầng khác của ý thӭc của bạn đều hoạt động không liên quan đến việc gì bạn đang làm; bạn đang trao chỉ cái trí tầng ý thӭc bên ngoài cho công việc của bạn, còn tầng ý thӭc bên trong, phần che giấu của cái trí của bạn lại bị bận rộn bởi nhӳng công việc khác mà trong đó có nhiều sinh khí hơn, nhiều chiều sâu hơn. Mặc dầu bạn đối diện công việc, tầng ý thӭc bên trong đảm đương và vận hành. Bây giờ, nếu bạn quan sát, điều gì thӵc sӵ xảy ra trong sống hàng ngày của bạn? Ví dө, bạn quan tâm tìm đưӧc Thưӧng đế, hay có an bình. Đó là sӵ quan tâm thӵc sӵ của bạn mà cả tầng ý thӭc bên ngoài lẫn bên trong đều bị bận rộn – tìm đưӧc hạnh phúc, tìm đưӧc sӵ thật, sống một cách đúng đắn, tốt lành, minh bạch. Nhưng bạn phải kiếm sống; bởi vì không có sӵ việc như sống trong cô lập – cái mà hiện diện, ở trong liên hệ. Thế là, quan tâm đến sӵ an bình, và bởi vì công việc của bạn trong sống hàng ngày ngăn cản điều đó, bạn chống đối lại công việc. Bạn nói, ‘Tôi ước tôi có nhiều thời gian hơn để suy nghĩ, để tham thiền, để luyện tập violin’, hay bất kỳ việc gì. Khi bạn làm việc đó, khi bạn chỉ chống đối lại công việc bạn phải làm, chính sӵ chống đối đó là một lãng phí của nỗ lӵc, mà làm cho cái trí nhàm chán. Nhưng nếu bạn nhận ra rằng tất cả chúng ta đều làm nhӳng công việc khác nhau mà phải đưӧc làm – viết thư, nói chuyện, hốt phân bò, hay công việc gì bạn muốn – và vì vậy không chống đối, nhưng nói, ‘Tôi phải làm công việc đó’, vậy thì bạn sẽ sẵn lòng làm nó mà không nhàm chán. Nếu không có chống đối, khoảnh khắc công việc đó làm xong, bạn sẽ phát giác rằng cái trí của bạn an bình; bởi vì tầng ý thӭc bên trong, nhӳng tầng sâu thẳm hơn của ý thӭc, quan tâm đến an bình, bạn sẽ phát giác rằng an bình bắt đầu hiện diện. Vì vậy, không có sӵ phân chia giӳa hành động, mà có lẽ là công việc đều đặn, mà có lẽ không hӭng thú, và sӵ theo đuổi sӵ thật của bạn; chúng hòa hӧp khi cái trí không còn đang chống đối, khi cái trí không còn bị làm cho nhàm chán qua chống đối. Chính bởi sӵ chống đối mới tạo ra sӵ phân chia giӳa an bình và hành động. Chống đối đưӧc đặt nền tảng trên một ý tưởng, và chống đối không thể tạo ra hành động. Chính hành động mới giải thoát, không phải sӵ chống đối công việc. Vì vậy rất quan trọng phải hiểu rõ rằng cái trí bị làm nhàm chán qua chống đối, qua phê bình, khiển trách, và qua trốn tránh. Cái trí không bị nhàm chán khi không-chống đối, không-phê bình, không-khiển trách, vậy là nó sinh động, năng động. Chống đối chỉ là cô lập, và cái trí của một người liên tөc đang tӵ-cô lập chính anh ấy một cách có ý thӭc hay không-ý thӭc, bị làm cho nhàm chán bởi sӵ chống đối này. Ojai, ngày 14 tháng 8 năm 1955 Người hỏi: Ông nói rằng một cái trí bị bận tâm không thể thâu nhận sӵ thật hay Thưӧng đế. Nhưng làm thế nào tôi có thể kiếm sống nếu tôi không bị bận tâm bởi công việc của tôi? Chính ông không bị bận tâm bởi nhӳng nói chuyện này như phương tiện kiếm sống đặc biệt của ông? Krishnamurti: Thưӧng đế cấm đoán tôi phải bị bận tâm bởi nhӳng nói chuyện của tôi! Tôi không bị bận tâm. Và đây không là phương tiện kiếm sống của tôi. Nếu tôi bị bận tâm, sẽ không có khoảng ngӯng giӳa nhӳng suy nghĩ, sẽ không có yên lặng đó mà cần thiết để thấy cái gì đó mới mẻ. Vậy thì nói chuyện sẽ trở thành hoàn toàn nhàm chán. Tôi không muốn bị nhàm chán bởi nhӳng nói chuyện riêng của tôi, vì vậy tôi không đang nói chuyện tӯ ký ӭc. Nó là điều gì đó hoàn toàn khác hẳn. Không đặt thành vấn đề, chúng ta sẽ tìm hiểu nó vào dịp khác. Người hỏi muốn biết làm thế nào anh ấy sẽ kiếm sống đưӧc nếu anh ấy không bị bận tâm với công việc của anh ấy. Liệu chính bạn bị bận tâm với công việc của bạn? Làm ơn hãy lắng nghe điều này. Nếu bạn bị bận tâm bởi công việc của bạn, vậy thì bạn không-ưa thích công việc của bạn. Bạn hiểu rõ sӵ khác biệt? Nếu tôi ưa thích công việc gì tôi đang làm, tôi không bị bận tâm bởi nó, công việc của tôi không tách rời khỏi tôi. Nhưng chúng ta đã đưӧc đào tạo trong quốc gia này, và bất hạnh thay nó đang trở thành thói quen khắp thế giới, phải thâu lưӧm kӻ năng trong công việc mà chúng ta không ưa thích. Có lẽ có một ít nhӳng người khoa học, một ít nhӳng chuyên gia kӻ thuật, một ít nhӳng kӻ sư, mà thӵc sӵ ưa thích điều gì họ làm trong toàn ý nghĩa của tӯ ngӳ đó, mà tôi sẽ giải thích tiếp theo đây. Nhưng hầu hết chúng ta không ưa thích việc gì chúng ta đang làm, và đó là lý do tại sao chúng ta bị bận tâm bởi kiếm sống của chúng ta. Tôi nghĩ có một khác biệt giӳa hai điều. Nếu bạn thӵc sӵ tìm hiểu nó, làm thế nào tôi có thể ưa thích việc gì tôi đang làm nếu tôi luôn luôn bị thúc đẩy bởi tham vọng, qua công việc của tôi tôi đang cố gắng để đạt đưӧc một mөc đích, để trở thành người nào đó, để đạt đưӧc sӵ thành công? Một nghệ sĩ quan tâm đến tên tuổi của anh ấy, đến sӵ vĩ đại của anh ấy, đến sӵ so sánh, đến đạt đưӧc tham vọng của anh ấy, không còn là một nghệ sĩ; anh ấy chỉ là một chuyên viên kӻ thuật giống như nhӳng người khác. Mà có nghĩa, thӵc sӵ, rằng muốn thương yêu việc gì đó phải có một kết thúc toàn bộ của tất cả tham vọng, của tất cả ham muốn cho sӵ công nhận của xã hội – mà dù sao chăng nӳa đã bị thoái hóa rồi. (Tiếng cười.) Thưa các bạn, làm ơn đӯng cười. Và chúng ta không đưӧc đào tạo cho điều đó, chúng ta không đưӧc giáo dөc cho điều đó; chúng ta phải phù hӧp vào khe rãnh nào đó mà xã hội hoặc gia đình đã giao cho chúng ta. Bởi vì cha ông của chúng ta đã là nhӳng bác sĩ, nhӳng luật sư, hay nhӳng kӻ sư, tôi phải là một bác sĩ, một luật sư, hay một kӻ sư. Và lúc này, phải có càng nhiều kӻ sư càng tốt, bởi vì đó là điều gì xã hội đòi hỏi. Thế là chúng ta đã mất đi tình yêu về chính công việc này – nếu chúng ta đã tӯng có nó, mà tôi nghi ngờ lắm. Khi bạn thương yêu một công việc, không có sӵ bận tâm bởi nó. Cái trí không quan tâm đến đạt đưӧc cái gì đó, không cố gắng tốt lành hơn người nào khác; tất cả so sánh, ganh đua, tất cả ham muốn cho thành công, cho thành tӵu, hoàn toàn kết thúc. Chính cái trí tham vọng mới bị bận tâm. Tương tӵ, một cái trí bị bận tâm bởi Thưӧng đế, bởi sӵ thật, không bao giờ có thể tìm đưӧc nó. Bởi vì điều mà cái trí bị bận tâm, nó đã biết trước rồi. Nếu bạn đã biết trước cái vô hạn, điều gì bạn biết là kết quả của quá khӭ, vì vậy nó không là cái vô hạn. Sӵ thật không thể đưӧc đo lường, vì vậy không có sӵ bận tâm bởi nó. Chỉ có một yên lặng của cái trí, một trống không trong đó không có chuyển động, và chỉ đến lúc đó cái không biết đưӧc mới có thể hiện diện. Từ Bình phẩm về Sống, Tập 1, Chương 88 CÔNG VIỆC Cách biệt và có khuynh hướng yếm thế, ông ấy là loại bộ trưởng nào đó trong chính phủ. Ông ấy đã đưӧc mang vào, hay có thể bị kéo lê, bởi một người bạn, và dường như khá kinh ngạc khi phát hiện chính ông ấy hiện diện ở đó. Người bạn muốn bàn về điều gì đó và chắc chắn nghĩ rằng nguời còn lại có lẽ đến và nghe vấn đề của ông ấy. Bộ trưởng tò mò và khá trịch thưӧng. Ông ấy là một người bệ vệ, mắt sắc và nói năng hoạt bát. Ông ấy đã thành công trong sống và đang ổn định vị trí. ‘Đi’ là một việc, và ‘đến’ là một việc khác. Đi liên tөc đang đến, và đến mà không còn đi thêm nӳa là chết. Chúng ta đạt đưӧc thỏa mãn dễ dàng làm sao, và bất mãn tìm đưӧc mãn nguyện nhanh biết chӯng nào! Tất cả chúng ta đều mơ ước một chỗ ẩn náu thuộc loại nào đó, một nơi trú nạn khỏi mọi xung đột; và thường thường chúng ta tìm đưӧc nó. Nhӳng người khôn lanh, giống như nhӳng người ngu dốt, đều tìm đưӧc một chỗ ẩn náu và cảnh giác phía bên trong nó. ‘Tôi đã cố gắng hiểu rõ vấn đề của tôi suốt nhiều năm, nhưng tôi không thể thấu triệt nó. Trong công việc của tôi, tôi luôn luôn tạo ra thù địch; trong chӯng mӵc nào đó, kẻ thù đã len lẻn chen vào trong số tất cả nhӳng người tôi đã cố gắng giúp đӥ. Trong giúp đӥ vài người, tôi đã gieo rắc mầm mống chống đối trong số nhӳng người khác. Một tay này tôi cho, tay còn lại dường như tôi gây tổn thương. Điều này đã xảy ra quá lâu đến độ tôi không thể nhớ lại đưӧc, và lúc này một tình huống đã nảy sinh trong đó tôi phải hành động khá dӭt khoát. Tôi thӵc sӵ không muốn gây tổn thương, và tôi hoang mang không biết phải làm gì.’ Điều nào quan trọng hơn: không gây tổn thương, không tạo ra kẻ thù, hay làm công việc gì đó? ‘Trong quá trình diễn tiến công việc của tôi, tôi có gây tổn thương nhӳng người khác. Tôi là một trong nhӳng người lao đầu vào công việc; nếu tôi đảm trách việc gì đó, tôi muốn thấy nó đưӧc hoàn tất. Tôi luôn luôn làm việc như thế. Tôi nghĩ rằng tôi khá có hiệu quả và tôi ghét trông thấy sӵ không-hiệu quả. Rốt cuộc, nếu chúng ta đảm trách loại công việc xã hội nào đó, chúng ta phải hoàn tất nó, và nhӳng người không hiệu quả hay chểnh mãng, tӵ nhiên bị tổn thương và trở thành thù địch. Công việc đem sӵ giúp đӥ cho nhӳng con người là quan trọng, và trong giúp đӥ nhӳng người nghèo khổ, tôi gây tổn thương cho nhӳng người cản trở. Nhưng tôi thӵc sӵ không muốn gây tổn thương cho con người, và tôi đã bắt đầu nhận ra rằng tôi phải làm điều gì đó về nó.’ Đối với bạn, điều gì là quan trọng: làm việc, hay không gây tổn thương cho con người? ‘Khi người ta nhìn thấy quá nhiều đau khổ và lao vào công việc đổi mới, trong quá trình diễn tiến của công việc đó người ta gây tổn thương nhӳng người nào đó, mặc dầu không cố ý.’ Trong cӭu thoát một nhóm người, nhӳng người khác bị tổn thương. Một quốc gia tiếp tөc tồn tại bị trả giá bởi một quốc gia khác. Nhӳng người tạm gọi là tinh thần, trong sӵ hăng hái đổi mới của họ, cӭu rỗi một số người và hủy diệt nhӳng người khác, họ mang lại hạnh phúc và cũng cả sӵ nguyền rủa. Có vẻ chúng ta luôn luôn tӱ tế với một số người và hung tӧn với nhӳng người khác. Tại sao? Đối với bạn, điều gì là quan trọng: làm việc, hay không gây tổn thương cho con người? ‘Rốt cuộc, người ta phải gây tổn thương cho nhӳng người nào đó, nhӳng người cẩu thả, nhӳng người không hiệu quả, nhӳng người ích kӹ, dường như đó là điều không tránh khỏi. Ông không gây tổn thương cho con người bởi nhӳng nói chuyện của ông hay sao? Tôi biết một người giàu có đã rất bị tổn thương bởi điều gì ông nói về nhӳng người giàu có.’ Tôi không muốn gây tổn thương bất kỳ ai. Nếu người ta bị tổn thương trong quá trình của một công việc nào đó, vậy thì đối với tôi công việc đó phải bị gạt đi. Tôi không có công việc, không có kế hoạch cho bất kỳ loại đổi mới hay cách mạng. Đối với tôi, công việc không là ưu tiên, nhưng không gây tổn thương nhӳng người khác. Nếu một người giàu có cảm thấy bị tổn thương bởi điều gì đưӧc nói, anh ấy không bị tổn thương bởi tôi, nhưng bởi sӵ thật của ‘cái gì là’, mà anh ấy không ưa thích; anh ấy không muốn bị phơi bày. Tôi không có ý định phơi bày một người khác. Nếu trong nhất thời một người bị phơi bày bởi sӵ thật của cái gì là, và bị tӭc giận bởi điều gì anh ấy thấy, anh ấy đổ lỗi cho nhӳng người khác; nhưng đó chỉ là một tẩu thoát khỏi sӵ kiện. Thật là xuẩn ngốc khi bị tӭc giận bởi một sӵ kiện. Lẩn tránh khỏi một sӵ kiện qua sӵ tӭc giận là một trong nhӳng phản ӭng thông dөng nhất và thiếu chín chắn nhất. Nhưng bạn vẫn chưa trả lời câu hỏi của tôi. Đối với bạn, điều gì là quan trọng: làm việc, hay không gây tổn thương người khác? ‘Công việc phải đưӧc làm, ông không nghĩ như vậy hay sao?’ ngài bộ trưởng trả lời. Tại sao nó phải đưӧc làm? Nếu trong quá trình gây lӧi lộc cho vài người, bạn gây tổn thương hay hủy diệt nhӳng người khác, nó có giá trị gì? Bạn có lẽ cӭu thoát quốc gia riêng của bạn, nhưng bạn bóc lột hay tàn sát một quốc gia khác. Tại sao bạn quá quan tâm đến quốc gia của bạn, đảng phái của bạn, học thuyết của bạn? Tại sao bạn quá đồng hóa cùng công việc của bạn? Tại sao công việc gây vấn đề quá nhiều? ‘Chúng ta phải làm việc, phải hoạt động, ngưӧc lại chúng ta có lẽ chết rồi. Khi ngôi nhà đang cháy, lúc đó chúng ta không thể quan tâm đến nhӳng hoạt động cơ bản.’ Đối với nhӳng hoạt động cơ bản, chỉ vận hành đều đặn, không bao giờ là vấn đề; họ chỉ quan tâm đến hoạt động, mà tạo ra nhӳng lӧi lộc hời hӧt và nhӳng thiệt hại sâu thẳm. Nhưng, liệu tôi đưӧc phép hỏi, tại sao một loại công việc nào đó lại quá quan trọng đối với bạn? Tại sao bạn quá quyến luyến nó? ‘Ồ, tôi không biết, nhưng nó cho tôi nhiều hạnh phúc.’ Thế là, bạn thӵc sӵ không quan tâm đến chính công việc, nhưng lại quan tâm đến điều gì bạn nhận đưӧc tӯ nó. Bạn có lẽ không tạo ra tiền bạc nhờ nó, nhưng bạn lại tìm thấy hạnh phúc tӯ nó. Như một người tìm kiếm quyền hành, vị trí, và thanh danh trong việc cӭu thoát đảng phái của anh ấy hay quốc gia của anh ấy, vậy là bạn kiếm đưӧc vui thú tӯ công việc của bạn; như một người khác tìm đưӧc sӵ thỏa mãn vô hạn, mà anh ấy gọi là một ân lành, trong việc hầu hạ đấng cӭu rỗi của anh ấy, vị đạo sư của anh ấy, bậc thầy của anh ấy, cũng vậy bạn thỏa mãn bởi điều gì bạn gọi là công việc vị tha. Thật ra, không phải là quốc gia, công việc, hay đấng cӭu rỗi mà quan trọng đối với bạn, nhưng điều gì bạn nhận đưӧc tӯ nó. Hạnh phúc riêng của bạn là quan trọng nhất, và công việc đặc biệt của bạn trao tặng bạn điều gì bạn muốn. Bạn thӵc sӵ không quan tâm đến nhӳng người mà bạn nghĩ rằng bạn đang giúp đӥ; họ chỉ là phương tiện cho hạnh phúc của bạn. Và chắc chắn nhӳng người không hiệu quả, nhӳng người cản đường bạn, bị tổn thương; bởi vì công việc đặt thành vấn đề, công việc là hạnh phúc của bạn. Đây là một sӵ kiện tàn nhẫn, nhưng đầy ranh mãnh chúng ta che đậy nó bằng nhӳng tӯ ngӳ nghe có vẻ cao quý như phөc vө, quốc gia, hòa bình, Thưӧng đế, và vân vân. Vì vậy, nếu người ta đưӧc phép vạch rõ, bạn thӵc sӵ không thèm bận tâm khi gây tổn thương cho nhӳng người cản trở sӵ hiệu quả của công việc mà cho bạn hạnh phúc. Bạn tìm đưӧc hạnh phúc trong công việc nào đó, và công việc đó, dù nó là gì, là bạn. Bạn quan tâm đến hạnh phúc, và công việc trao tặng bạn phương tiện; vì vậy công việc trở thành rất quan trọng, và vậy thì dĩ nhiên bạn rất hiệu quả, tàn nhẫn, thống trị vì ích lӧi của điều cho bạn hạnh phúc. Vì vậy bạn không thèm bận tâm khi gây tổn thương con người, khi nuôi dưӥng kẻ thù. ‘Trước kia tôi chưa bao giờ thấy nó theo cách đó, và điều đó hoàn toàn đúng. Nhưng tôi phải làm gì về nó?’ Cũng vậy, liệu không quan trọng phải tìm ra tại sao bạn đã phải mất quá nhiều năm để thấy một sӵ kiện đơn giản như thế này? ‘Như ông thấy, tôi giả sӱ, tôi thӵc sӵ không thèm bận tâm liệu rằng tôi có gây tổn thương cho nhӳng người khác hay không chӯng nào tôi còn theo đuổi mөc đích của tôi. Tôi thường thường đạt đưӧc mөc đích của tôi, bởi vì tôi luôn luôn rất hiệu quả và thẳng thắn – mà ông muốn gọi là tàn nhẫn, và ông hoàn toàn đúng. Nhưng bây giờ tôi phải làm gì?’ Bạn đã phải mất tӯng đó năm để thấy sӵ kiện đơn giản này bởi vì tӯ đó đến nay bạn không sẵn lòng thấy nó; bởi vì trong thấy nó, bạn đang tấn công vào căn cӭ của thân tâm bạn. Bạn đã tìm kiếm hạnh phúc và đã tìm đưӧc nó; nhưng nó luôn luôn tạo ra xung đột và hận thù; và lúc này, có lẽ lần đầu tiên, bạn đang đối diện nhӳng sӵ kiện về chính bạn. Bạn sẽ làm gì? Nếu không có một cách tiếp cận khác đến công việc? Liệu không thể hạnh phúc và làm việc, khác hơn là tìm kiếm hạnh phúc trong công việc? Khi chúng ta sӱ dөng công việc hay con người như một phương tiện để đạt đưӧc một kết thúc, vậy thì chắc chắn chúng ta không có liên hệ, không có hiệp thông hoặc cùng công việc hoặc cùng con người; và thế là chúng ta không thể thương yêu. Tình yêu không là một phương tiện dẫn đến một kết thúc; nó là vĩnh hằng riêng của nó. Khi tôi lӧi dөng bạn và bạn lӧi dөng tôi, mà thông thường đưӧc gọi là sӵ liên hệ, chúng ta có quan trọng với nhau chỉ như một phương tiện dẫn đến cái gì khác; thế là chúng ta không quan trọng với nhau gì cả. Tӯ sӵ lӧi dөng lẫn nhau này, xung đột và hận thù chắc chắn phải nảy sinh. Vì vậy bạn sẽ làm gì? Cả hai chúng ta sẽ cùng khám phá phải làm gì hơn là tìm kiếm một câu trả lời tӯ một người khác. Nếu bạn có thể tìm đưӧc nó, tìm đưӧc nó của bạn sẽ là trải nghiệm nó của bạn; vậy thì nó sẽ là thӵc sӵ và không phải một xác nhận hay kết luận, một trả lời thuần túy bằng tӯ ngӳ. ‘Vậy thì, vấn đề của tôi là gì?’ Liệu chúng ta không thể trình bày nó theo cách này? Một cách tӵ nhiên, phản ӭng đầu tiên của bạn đến câu hỏi là gì: liệu công việc đến trước, nếu nó không đến trước, vậy thì cái gì? ‘Tôi đang bắt đầu thấy điều gì ông đang cố gắng hướng đến. Phản ӭng đầu tiên của tôi là choáng váng; tôi thӵc sӵ bị kinh hoàng khi thấy tôi đã làm gì trong công việc của tôi suốt quá nhiều năm. Đây là lần đầu tiên tôi đối diện sӵ kiện của ‘cái gì là’, như ông gọi nó, và tôi cam đoan với ông rằng nó chẳng dễ chịu gì cho lắm. Nếu tôi có thể vưӧt khỏi nó, có lẽ tôi sẽ thấy điều gì là quan trọng, và tiếp theo công việc sẽ tӵ nhiên trôi chảy. Nhưng liệu công việc hay cái gì đó đến trước vẫn không rõ ràng đối với tôi.’ Tại sao nó không rõ ràng? Liệu sӵ rõ ràng là một vấn đề của thời gian hay của sẵn lòng thấy nó? Liệu sӵ ham muốn để không thấy tӵ-biến mất trong quá trình của thời gian? Liệu không-rõ ràng của bạn không do bởi sӵ kiện đơn giản rằng bạn không muốn rõ ràng bởi vì nó sẽ gây xáo trộn toàn khuôn mẫu thuộc sống hàng ngày của bạn, hay sao? Nếu bạn nhận biết đưӧc rằng bạn cố gắng đang trì hoãn, liệu bạn không ngay tӭc khắc rõ ràng, hay sao? Do bởi sӵ trốn tránh này mới tạo ra sӵ hoang mang. ‘Lúc này nó đang trở nên rất rõ ràng đối với tôi, và điều gì tôi sẽ làm là không quan trọng. Có thể tôi sẽ làm điều gì tôi đã và đang làm, nhưng bằng một tinh thần hoàn toàn khác hẳn. Chúng ta sẽ thấy.’ Từ Tự do đầu tiên và cuối cùng, Chương 3 CÁ THỂ VÀ XÃ HỘI . Một cái trí ao ước hiểu rõ một vấn đề không nhӳng phải hiểu rõ vấn đề một cách trọn vẹn, tổng thể, nhưng còn phải có thể theo sát nó thật mau lẹ, bởi vì vấn đề không bao giờ đӭng yên. Vấn đề luôn luôn mới mẻ, dù nó là một vấn đề chết đói, một vấn đề tâm lý, hay bất kỳ vấn đề nào. Mọi khủng hoảng luôn luôn mới mẻ; vì vậy, muốn hiểu rõ nó, một cái trí phải luôn luôn trong sáng, rõ ràng, mau lẹ trong sӵ theo đuổi của nó. Tôi nghĩ, hầu hết chúng ta nhận ra sӵ khẩn cấp của một cách mạng phía bên trong, mà tӵ nó có thể tạo ra một thay đổi cơ bản phía bên ngoài, xã hội. Đây là vấn đề mà chính tôi và tất cả nhӳng con người có ý định nghiêm túc phải quan tâm. Làm thế nào tạo ra một thay đổi triệt để, một thay đổi cơ bản trong xã hội, là vấn đề của chúng ta; và sӵ thay đổi phía bên ngoài này không thể xảy ra nếu không có sӵ cách mạng phía bên trong. Bởi vì xã hội luôn luôn cố định, bất kỳ hành động, bất kỳ đổi mới nào đưӧc thành tӵu nếu không có cách mạng phía bên trong này, đều trở nên hoàn toàn cố định; vì vậy không có hy vọng nếu không có sӵ cách mạng liên tөc phía bên trong này, bởi vì, nếu không có nó, hành động phía bên ngoài trở thành lặp lại, thói quen. Hành động của sӵ liên hệ giӳa bạn và một người khác, giӳa bạn và tôi, là xã hội; và xã hội đó trở nên cố định, nó không có ‘chất lưӧng của đang trao tặng sӵ sống’, chӯng nào còn không có sӵ cách mạng liên tөc phía bên trong này, một thay đổi tâm lý, sáng tạo; và do bởi không có sӵ cách mạng liên tөc phía bên trong này nên xã hội luôn luôn bị đӭng yên, cố định và vì vậy phải liên tөc bị vӥ vөn. Sӵ liên hệ giӳa chính bạn và đau khổ, hỗn loạn, trong và quanh bạn là gì? Chắc chắn hỗn loạn này, đau khổ này, không hiện diện một mình. Bạn và tôi đã tạo ra nó, không phải một người tư bản hay một người cộng sản, hay một xã hội phát-xít, nhưng bạn và tôi đã tạo ra nó trong liên hệ lẫn nhau của chúng ta. Điều gì bạn là ở phía bên trong đã đưӧc chiếu rọi ra phía bên ngoài, vào thế giới này; điều gì bạn là, điều gì bạn suy nghĩ và điều gì bạn cảm thấy, điều gì bạn làm trong sӵ tồn tại hàng ngày của bạn, đưӧc chiếu rọi ra phía bên ngoài, và điều đó tạo thành thế giới. Nếu chúng ta đau khổ, hoang mang, hỗn loạn phía bên trong; bằng sӵ chiếu rọi, điều đó trở thành thế giới, điều đó trở thành xã hội, bởi vì sӵ liên hệ giӳa chính bạn và chính tôi, giӳa chính tôi và một người khác là xã hội – xã hội là sản phẩm của sӵ liên hệ của chúng ta – và nếu sӵ liên hệ của chúng ta bị hoang mang, ích kӹ, chật hẹp, bị giới hạn, theo quốc gia, chúng ta chiếu rọi việc đó và mang sӵ hỗn loạn vào thế giới. Bạn là gì, thế giới là như vậy. Vì vậy vấn đề của bạn là vấn đề của thế giới. Chắc chắn, đây là một sӵ kiện căn bản và đơn giản, đúng chӭ? Trong sӵ liên hệ với một người hay nhiều người của chúng ta, trong chӯng mӵc nào đó dường như chúng ta luôn luôn đang bỏ lӥ mấu chốt này. Chúng ta muốn tạo ra một thay đổi qua một hệ thống, hay qua một cách mạng trong nhӳng ý tưởng hoặc nhӳng giá trị đưӧc đặt nền tảng trên một hệ thống, quên bẵng rằng chính là ‘bạn và tôi’ mà tạo ra xã hội, mà gây ra hỗn loạn hay trật tӵ do bởi cách chúng ta sống trong đó. Vì vậy chúng ta phải bắt đầu tӯ thật gần, đó là chính chúng ta phải chú ý đến sӵ tồn tại hàng ngày của chúng ta, đến nhӳng suy nghĩ và cảm thấy và nhӳng hành động hàng ngày của chúng ta mà đưӧc bộc lộ trong cách kiếm sống và trong sӵ liên hệ với nhӳng ý tưởng hay nhӳng niềm tin của chúng ta. Đây là sӵ tồn tại hàng ngày của chúng ta, phải không? Chúng ta quan tâm đến sinh kế, có công ăn việc làm, kiếm tiền; chúng ta quan tâm đến sӵ liên hệ với gia đình của chúng ta hay với nhӳng người hàng xóm của chúng ta; và chúng ta quan tâm đến nhӳng ý tưởng và đến nhӳng niềm tin. Bây giờ, nếu bạn tìm hiểu sӵ quan tâm của bạn, về căn bản nó đưӧc đặt nền tảng trên ganh tị, nó không chỉ là một phương tiện kiếm sống. Xã hội đưӧc kết cấu chặt chẽ đến độ nó là một qui trình của xung đột liên tөc, trở thành liên tөc; nó đưӧc đặt nền tảng trên tham lam, trên ganh tị, sӵ ganh tị nhӳng người cao cấp hơn của bạn; người thư ký muốn trở thành người giám đốc, mà phơi bày rằng anh ấy không chỉ quan tâm đến việc kiếm sống, một phương tiện của sӵ tồn tại, nhưng còn quan tâm đến thâu lưӧm chӭc vө và thanh danh. Thái độ này tӵ nhiên tạo ra sӵ bi thảm trong xã hội, trong liên hệ, nhưng nếu bạn và tôi chỉ quan tâm đến việc kiếm sống chúng ta phải tìm ra phương tiện đúng đắn để có đưӧc nó, một phương tiện không đưӧc đặt nền tảng trên ganh tị. Ganh tị là một trong nhӳng yếu tố hủy hoại nhất trong liên hệ bởi vì ganh tị phơi bày sӵ ham muốn có quyền hành, có vị trí, và cuối cùng dẫn đến chính trị; cả hai đều có liên hệ gần gũi. Người thư ký, khi anh ấy sөc sạo để trở thành một giám đốc, trở thành một yếu tố trong sӵ tạo tác của chính trị-quyền hành mà sinh ra chiến tranh; vì vậy anh ấy chịu trách nhiệm trӵc tiếp cho chiến tranh. Liên hệ của chúng ta đưӧc đặt nền tảng trên cái gì? Liên hệ giӳa chính bạn và chính tôi, giӳa chính bạn và một người khác – mà là xã hội – nó đưӧc đặt nền tảng trên cái gì? Chắc chắn không phải trên tình yêu, mặc dù chúng ta nói về tình yêu. Nó không đưӧc đặt nền tảng trên tình yêu, bởi vì nếu có tình yêu sẽ có trật tӵ, sẽ có hòa bình, hạnh phúc giӳa bạn và tôi. Nhưng trong liên hệ giӳa bạn và tôi đó, có nhiều ý muốn xấu xa đưӧc che đậy bởi tӯ ngӳ ‘kính trọng’. Nếu cả hai chúng ta bình đẳng trong tư tưởng, trong cảm thấy, sẽ không có kính trọng, sẽ không có ý muốn xấu xa, bởi vì chúng ta sẽ là hai cá thể đang gặp gӥ, không phải như một người đệ tӱ và vị thầy, cũng không phải như người chồng đang thống trị người vӧ, hay như người vӧ đang chi phối người chồng. Khi có ý muốn xấu xa có một khao khát thống trị mà nảy sinh ghen tuông, tӭc giận, đam mê, tất cả việc đó trong liên hệ của chúng ta tạo ra xung đột liên tөc mà tӯ đó chúng ta cố gắng tẩu thoát, và việc này sinh ra hỗn loạn thêm nӳa, đau khổ thêm nӳa. Bây giờ khi nói về nhӳng ý tưởng mà là thành phần của sӵ tồn tại hàng ngày của chúng ta, nhӳng niềm tin và nhӳng công thӭc, chúng không đang làm biến dạng cái trí của chúng ta, hay sao? Và dốt nát là gì? Dốt nát là cho nhӳng giá trị sai lầm đến nhӳng sӵ việc mà cái trí tạo ra, hay đến nhӳng sӵ việc mà bàn tay sản xuất. Hầu hết nhӳng tư tưởng của chúng ta khởi nguồn tӯ bản năng tӵ-bảo vệ, phải không? Ồ, nhӳng ý tưởng của chúng ta, thật nhiều trong số chúng, chúng không đưӧc giao cho ý nghĩa sai lầm, ý nghĩa mà chúng không tӵ-có trong chính chúng hay sao? Vì vậy khi chúng ta tin tưởng bất kỳ hình thӭc nào, dù là tôn giáo, kinh tế hay xã hội, khi chúng ta tin tưởng Thưӧng đế, nhӳng ý tưởng, một hệ thống xã hội mà tách rời con người khỏi con người, trong chủ nghĩa quốc gia và vân vân, chắc chắn chúng ta đang cho ý nghĩa sai lầm đến niềm tin, mà thể hiện sӵ dốt nát, bởi vì niềm tin phân chia con người, không kết hӧp con người. Vì vậy chúng ta thấy rằng qua cách chúng ta sống, chúng ta có thể tạo ra trật tӵ hay hỗn loạn, hòa bình hay xung đột, hạnh phúc hay đau khổ. Vì vậy, nghi vấn của chúng ta là – đúng chӭ? – liệu có thể có một xã hội mà ‘cố định’, và cùng lúc một cá thể trong đó có một cách mạng ‘liên tөc’ này đang xảy ra? Đó là, cách mạng trong xã hội phải bắt đầu bằng sӵ thay đổi tâm lý phía bên trong của cá thể. Hầu hết chúng ta đều muốn thấy một thay đổi cơ bản trong cấu trúc xã hội. Đó là toàn trận chiến đang xảy ra trong thế giới – tạo ra một cách mạng xã hội qua chủ nghĩa xã hội hay bất kỳ phương tiện nào khác. Bây giờ nếu có một cách mạng xã hội, mà là một hành động liên quan đến cấu trúc phía bên ngoài của con người; dù cách mạng xã hội đó có cơ bản đến mӭc độ nào, chính bản chất của nó cũng là ‘cố định’ nếu không có sӵ cách mạng bên trong của cá thể, nếu không có sӵ thay đổi tâm lý. Vì vậy muốn tạo ra một xã hội không lặp lại, không cố định, nhưng có sӵ hội nhập, một xã hội liên tөc sinh động, thật cần thiết phải có một cách mạng trong cấu trúc tâm lý của cá thể, bởi vì nếu không có cách mạng tâm lý bên trong, chỉ thay đổi bên ngoài chẳng có ý nghĩa bao nhiêu. Đó là xã hội luôn luôn đang trở thành cố định, không-thay đổi, và vì vậy luôn luôn không đang hội nhập. Luật pháp có thể đưӧc khuếch trương khôn khéo và sâu sắc đến chӯng nào chăng nӳa, xã hội luôn luôn đang trong tiến trình thoái hóa bởi vì cách mạng phải xảy ra phía bên trong, không chỉ phía bên ngoài. Tôi nghĩ rất quan trọng phải hiểu rõ điều này và không lơ là với nó. Hành động phía bên ngoài, khi đưӧc thành tӵu, là kết thúc, là cố định; nếu sӵ liên hệ giӳa nhӳng cá thể, mà là xã hội, không là kết quả của cách mạng bên trong, vậy thì cấu trúc xã hội bởi vì bị cố định, thẩm thấu cá thể và thế là cũng làm cho anh ấy trở thành bị cố định, lặp lại. Nhận ra điều này, nhận ra sӵ quan trọng lạ thường của sӵ kiện này, không thể có vấn đề đồng ý hay không-đồng ý. Do bởi sӵ kiện rằng xã hội luôn luôn đang cố định và đang thẩm thấu cá thể, nên sӵ cách mạng sáng tạo liên tөc đó chỉ có thể thӵc hiện trong cá thể, không phải trong xã hội, không phải phía bên ngoài. Đó là, cách mạng sáng tạo chỉ có thể xảy ra trong liên hệ cá thể, mà là xã hội. Chúng ta thấy cấu trúc của xã hội hiện nay ở Ấn độ, ở Châu âu, ở Mӻ, trong mọi vùng của thế giới, đang phân rã mau lẹ đến chӯng nào; và chúng ta cũng biết nó trong sống riêng của chúng ta. Chúng ta có thể quan sát nó khi chúng ta ra ngoài đường phố. Chúng ta không cần nhӳng người lịch sӱ học vĩ đại bảo cho chúng ta sӵ thật rằng xã hội của chúng ta đang vӥ vөn; và phải có nhӳng người kiến trúc mới mẻ, nhӳng người xây dӵng mới mẻ, để tạo ra một xã hội mới mẻ. Cấu trúc phải đưӧc thiết lập trên một nền tảng mới mẻ, trên nhӳng sӵ kiện và nhӳng giá trị đưӧc khám phá mới mẻ. Tuy nhiên nhӳng người kiến trúc như thế không hiện diện. Không có nhӳng người xây dӵng, không có người nào, bởi vì quan sát, bởi vì trở nên nhận biết đưӧc sӵ kiện rằng cấu trúc đang sөp đổ, đang thay đổi chính họ thành nhӳng người kiến trúc. Đó là vấn đề của chúng ta. Chúng ta thấy xã hội đang vӥ vөn, đang phân rã; và chính là chúng ta, bạn và tôi, phải là nhӳng kiến trúc sư. Bạn và tôi phải khám phá lại nhӳng giá trị, và thiết lập một nền tảng bền vӳng, cơ bản sâu thẳm hơn; bởi vì nếu chúng ta nương tӵa nhӳng người kiến trúc chuyên nghiệp, nhӳng người xây dӵng tôn giáo và chính trị, chắc chắn chúng ta sẽ ở cùng một vị trí như trước kia. Bởi vì bạn và tôi không-sáng tạo, chúng ta đã thâu hẹp xã hội này đến hỗn loạn này, vì vậy bạn và tôi phải sáng tạo bởi vì vấn đề là khẩn cấp; bạn và tôi phải nhận biết đưӧc nhӳng nguyên nhân gây sөp đổ xã hội, và sáng tạo một cấu trúc mới mẻ đưӧc đặt nền tảng không phải trên sӵ mô phỏng nhưng trên sӵ hiểu rõ sáng tạo của chúng ta. Bây giờ việc này hàm ý, suy nghĩ tiêu cӵc, phải không? Suy nghĩ tiêu cӵc là hình thӭc cao nhất của hiểu rõ. Đó là, vì mөc đích hiểu rõ suy nghĩ sáng tạo là gì, chúng ta phải tiếp cận vấn đề một cách tiêu cӵc, bởi vì một tiếp cận tích cӵc đến vấn đề – vấn đề rằng bạn và tôi phải trở nên sáng tạo với mөc đích xây dӵng một cấu trúc xã hội mới mẻ – sẽ là sӵ mô phỏng. Muốn hiểu rõ cái đang vӥ vөn, chúng ta phải tìm hiểu nó, thâm nhập nó một cách tiêu cӵc – không phải bằng một hệ thống tích cӵc, một công thӭc tích cӵc, một kết luận tích cӵc. Tại sao xã hội đang vӥ vөn, đang sөp đổ, như chắc chắn nó là như thế? Một trong nhӳng lý do cơ bản là: cá thể, bạn, đã không còn sáng tạo. Tôi sẽ giải thích điều gì tôi có ý? Bạn và tôi đã trở thành bản sao, chúng ta đang bắt chước, cả phía bên ngoài lẫn phía bên trong. Phía bên ngoài, khi học hỏi một phương pháp kӻ thuật, khi truyền đạt lẫn nhau trên mӭc độ tӯ ngӳ, tӵ nhiên phải có sӵ bắt chước, sӵ sao chép nào đó. Tôi sao chép nhӳng tӯ ngӳ. Muốn trở thành một kӻ sư, đầu tiên tôi phải học phương pháp kӻ thuật, rồi sau đó sӱ dөng phương pháp kӻ thuật để xây dӵng một cây cầu. Phải có một lưӧng bắt chước, sao chép, trong kӻ thuật phía bên ngoài; nhưng khi có sӵ bắt chước thuộc tâm lý phía bên trong, chắc chắn chúng ta không còn sáng tạo. Giáo dөc của chúng ta, cấu trúc xã hội của chúng ta, đời sống tạm gọi là tôn giáo của chúng ta, tất cả đều đưӧc đặt nền tảng trên sӵ bắt chước; đó là, tôi phù hӧp trong một công thӭc xã hội hay tôn giáo đặc biệt. Tôi đã không còn là một cá thể trung thӵc; thuộc tâm lý, tôi đã trở thành một cái máy thuần túy lặp lại bằng nhӳng phản ӭng bị quy định nào đó, dù nhӳng phản ӭng đó là của người Ấn độ giáo, người Thiên chúa giáo, người Phật giáo, người Đӭc hay người Anh. Nhӳng phản ӭng của chúng ta bị quy định tùy theo khuôn mẫu của xã hội, dù thuộc phương Đông hay phương Tây, tôn giáo hay vật chất. Vì vậy, một trong nhӳng nguyên nhân căn bản của sӵ phân rã xã hội là bắt chước, và một trong nhӳng yếu tố gây phân rã là người lãnh đạo, mà chính bản thể của người đó là sӵ bắt chước. Với mөc đích hiểu rõ bản chất của xã hội bị phân rã, liệu không quan trọng để tìm hiểu bạn và tôi, cá thể, có thể sáng tạo đưӧc hay không? Chúng ta có thể thấy rằng khi có bắt chước phải có sӵ phân rã; khi có uy quyền phải có đang sao chép. Và vì toàn cấu trúc thuộc tâm lý, tinh thần của chúng ta đưӧc đặt nền tảng trên uy quyền; muốn có sӵ sáng tạo phải có tӵ do khỏi uy quyền. Bạn không thấy rằng, trong nhӳng khoảnh khắc sáng tạo, nhӳng khoảnh khắc khá hạnh phúc của sӵ đam mê vô cùng đó, không có ý thӭc của lặp lại, không có ý thӭc của sao chép, hay sao? Nhӳng khoảnh khắc như thế đều luôn luôn mới mẻ, trong sáng, sáng tạo, hạnh phúc. Vậy là chúng ta thấy rằng, một trong nhӳng nguyên nhân căn bản gây phân rã của xã hội là sӵ sao chép, mà là tôn thờ uy quyền. Bombay, ngày 24 tháng 2 năm 1957 Người hỏi: Tôi là một học sinh. Trước khi tôi nghe ông nói, tôi đã hăng say công việc học hành của tôi và đang tạo lập một nghề nghiệp tốt cho tôi. Nhưng lúc này dường như tất cả đều vô ích, và tôi đã hoàn toàn mất hӭng thú cả trong công việc học hành lẫn trong nghề nghiệp của tôi. Có vẻ điều gì ông trình bày rất cuốn hút, nhưng không thể đạt đưӧc, tất cả điều này đã để lại cho tôi sӵ hoang mang. Tôi phải làm gì? Krishnamurti: Thưa bạn, tôi đã làm cho bạn hoang mang à? Tôi đã khiến cho bạn thấy rằng điều gì bạn đang làm là vô ích hay sao? Nếu tôi đã là nguyên nhân của sӵ hoang mang của bạn, vậy thì bạn không-hoang mang; bởi vì khi tôi rời khỏi đây, bạn trở lại sӵ hoang mang trước của bạn hoặc sӵ rõ ràng của bạn. Nhưng nếu câu hỏi này là nghiêm túc, vậy thì điều gì thӵc sӵ xảy ra là do bởi đã lắng nghe điều gì đã đưӧc trình bày ở đây, anh ấy sẽ tӵ-nhận thấy rõ ràng nhӳng hoạt động riêng của anh ấy; lúc này, anh ấy thấy rằng điều gì anh ấy đang làm, đang học hành để xây dӵng một nghề nghiệp cho tương lai, là khá trống rỗng, không có ý nghĩa bao nhiêu. Thế là anh ấy hỏi, ‘Tôi phải làm gì?’ Anh ấy bị hoang mang, không phải bởi vì tôi đã khiến cho anh ấy bị hoang mang, nhưng do bởi lắng nghe anh ấy đã trở nên nhận biết đưӧc hoàn cảnh của thế giới và nhận biết đưӧc sӵ quy định lẫn liên hệ riêng của anh ấy đối với thế giới. Anh ấy đã trở nên nhận biết đưӧc sӵ vô ích, sӵ vô dөng của tất cả công việc buôn bán để xây dӵng một nghề nghiệp tương lai này. Anh ấy đã trở nên nhận biết đưӧc nó, ‘tôi’ đã không làm cho anh ấy nhận biết. Tôi nghĩ, đây là điều đầu tiên phải nhận ra: rằng do bởi lắng nghe, do bởi nhìn ngắm, do bởi quan sát nhӳng hoạt động riêng của bạn, bạn đã tӵ-thӵc hiện khám phá này cho chính bạn; vì vậy nó là sӵ khám phá của bạn, không phải của tôi. Nếu nó là của tôi, tôi sẽ mang nó theo khi tôi rời khỏi đây. Nhưng đây là cái gì đó mà không thể đưӧc mang theo bởi một người khác, bởi vì nó đã đưӧc nhận ra bởi bạn. Bạn đã nhìn ngắm về chính bạn trong hành động, bạn đã quan sát sống riêng của bạn; và lúc này bạn thấy rằng để xây dӵng một nghề nghiệp cho tương lai là một việc vô ích. Thế là, bị hoang mang, bạn hỏi, ‘Tôi phải làm gì?’ Thật ra, bạn phải làm gì? Bạn phải tiếp tөc công việc học hành của bạn, đúng chӭ? Điều đó hiển nhiên, bởi vì bạn phải có một loại nghề nghiệp nào đó, một phương tiện kiếm sống đúng đắn. Bạn hiểu chӭ? Làm ơn, hãy lắng nghe điều này. Bạn phải kiếm sống qua một phương tiện đúng đắn. Và luật pháp chắc chắn không là một phương tiện đúng đắn, bởi vì nó duy trì xã hội như nó là hiện nay, một xã hội đưӧc đặt nền tảng trên thâu lӧi, trên tham lam, trên ganh tị, trên uy quyền và bóc lột, và vì vậy đó là sӵ khổ não trong chính nó. Thế là luật pháp không là nghề nghiệp cho một người thật nghiêm túc trong nhӳng vấn đề tôn giáo; anh ấy cũng không thể trở thành một người cảnh sát hay một người lính. Chắc chắn, nghề lính là một nghề nghiệp của giết chóc, và chẳng có gì khác biệt giӳa phòng vệ và tấn công. Một người lính đưӧc chuẩn bị để giết chóc, và chӭc năng của một vị tướng là chuẩn bị cho chiến tranh. Thế là, nếu ba nghề nghiệp đó không là nhӳng nghề nghiệp đúng đắn, vậy thì, bạn sẽ làm gì? Bạn phải suy nghĩ ra, đúng chӭ? Bạn phải tìm đưӧc cho chính bạn thӵc sӵ bạn muốn làm gì, và không phө thuộc vào người cha của bạn, vào người bà của bạn, vào vị giáo sư nào đó, hay vào bất kỳ người nào để chỉ bảo cho bạn phải làm công việc gì. Và nó có nghĩa gì khi tìm đưӧc công việc gì bạn thӵc sӵ muốn làm? Nó có ý nghĩa khi tìm đưӧc công việc gì bạn thương yêu, đúng chӭ? Khi bạn thương yêu công việc gì bạn đang làm, bạn không tham vọng, bạn không tham lam, bạn không đang tìm kiếm sӵ nổi tiếng; bởi vì chính tình yêu đó về công việc gì bạn đang làm, hoàn toàn phong phú trong chính nó. Trong tình yêu đó không có thất vọng, bởi vì bạn không còn đang tìm kiếm sӵ thành tӵu. Nhưng bạn thấy, tất cả điều này đòi hỏi nhiều suy nghĩ, nhiều tìm hiểu, suy ngẫm, và bất hạnh thay áp lӵc của thế giới lại quá mãnh liệt – thế giới là cha mẹ của bạn, ông bà của bạn, xã hội quanh quanh bạn. Tất cả họ đều muốn bạn là một người thành công, họ muốn bạn phù hӧp vào khuôn mẫu đã đưӧc thiết lập, thế là họ giáo dөc bạn để tuân phөc. Nhưng toàn cấu trúc của xã hội đưӧc đặt nền tảng trên thâu lӧi, trên ganh tị, trên tӵ khẳng định tàn nhẫn, trên hoạt động hung hăng của mỗi người chúng ta; và nếu bạn thấy cho chính bạn, thӵc sӵ và không lý thuyết, rằng một xã hội như thế chắc chắn phải mөc nát tӯ phía bên trong, vậy thì bạn sẽ tìm đưӧc cách hành động riêng của bạn qua làm công việc gì bạn thương yêu. Nó có lẽ sản sinh một xung đột với xã hội hiện nay – và tại sao không? Một người tôn giáo, hay một người đang tìm kiếm sӵ thật, đang làm cách mạng chống lại xã hội mà tӯ cơ bản đưӧc đặt nền tảng trên sӵ kính trọng, sӵ thâu lӧi, và sӵ tìm kiếm đầy tham vọng để có quyền hành. Anh ấy không xung đột với xã hội, nhưng xã hội xung đột với anh ấy. Xã hội không bao giờ có thể chấp nhận anh ấy. Xã hội chỉ có thể biến anh ấy thành một vị thánh và tôn thờ anh ấy – và thế là hủy diệt anh ấy. Vì vậy người học sinh mà đang lắng nghe, lúc này bị hoang mang. Nhưng nếu anh ấy không tẩu thoát khỏi sӵ hoang mang đó – bằng cách chun vào một rạp chiếu bóng, bằng cách chạy đến một đền chùa, bằng cách đọc một quyển sách, hay bằng cách nhờ vả một đạo sư – và nhận ra sӵ hoang mang của anh ấy đã phát sinh như thế nào, nếu anh ấy đối diện sӵ hoang mang đó và trong sӵ tiến hành tìm hiểu của không tuân phөc vào khuôn mẫu của xã hội, vậy thì anh ấy sẽ là một nguời tôn giáo trung thӵc. Và nhӳng người tôn giáo như thế lại rất cần thiết bởi vì chính họ sẽ sáng tạo một thế giới mới mẻ. Từ Bình phẩm về Sống, Tập 2, Chương 31 CHỨC NĂNG THỰC SỰ CỦA GIÁO VIÊN LÀ GÌ? Nhӳng cây đa và nhӳng cây me phủ kín thung lũng nhỏ xíu, trông thật xanh tươi và sinh động sau nhӳng cơn mưa. Trong không gian trống, mặt trời cӵc mạnh và thiêu cháy, nhưng trong bóng râm nó lại mát mẻ dễ chịu. Nhӳng cái bóng thật đậm đà, và nhӳng cây cổ thө tạo hình thể tương phản bầu trời xanh. Có nhiều chim chóc đến kinh ngạc trong thung lũng đó, chim chóc thuộc vô số loại khác nhau, và chúng sẽ bay đến nhӳng cái cây này và mau lẹ bị nuốt chӳng trong nhӳng chiếc lá um tùm. Có thể sẽ không có mưa trong nhiều tháng nӳa nhưng lúc này vùng quê xanh tươi và an bình, nhӳng cái giếng căng phồng, và có hy vọng trong đất đai. Nhӳng thành phố thác loạn nằm xa xa khỏi nhӳng quả đồi, nhưng nhӳng ngôi làng gần bên lại bẩn thỉu và con người có vẻ đang chết đói. Chính phủ chỉ hӭa hẹn, và dân làng dường như chẳng quan tâm bao nhiêu. Có vẻ đẹp và hạnh phúc quanh quanh họ, nhưng họ không còn thời gian dành cho nó và cũng cả dành cho sӵ giàu có phía bên trong của họ. Giӳa quá nhiều vẻ đẹp, con người lại dӱng dưng và trống rỗng. Anh ấy là một giáo viên có đồng lương ít ỏi và một gia đình đông con, nhưng anh ấy thiết tha trong giáo dөc. Anh ấy nói anh ấy phải rất khó khăn để cân bằng đời sống, nhưng dẫu vậy anh ấy xoay xở khéo léo, và nghèo khổ không là một nhân tố gây phiền muộn. Mặc dầu lương thӵc không nhiều lắm, họ đưӧc ăn uống đầy đủ, và bởi vì con cái của anh ấy đang đưӧc giáo dөc miễn phí trong trường học nơi anh ấy đang dạy, họ có thể sống ổn thỏa. Anh ấy giỏi giang trong môn dạy chính và cũng dạy nhӳng môn khác nӳa, mà anh ấy nói bất kỳ nhӳng giáo viên nào cũng đều làm đưӧc nếu họ có chút ít thông minh. Lại nӳa, anh ấy nhấn mạnh vào sӵ nhiệt tâm trong giáo dөc. ‘Chӭc năng của một giáo viên là gì?’ anh ấy hỏi. Liệu anh ấy chỉ là người trao thông tin, người truyền đạt sӵ hiểu biết? ‘Tối thiểu anh ấy phải là như thế. Trong bất kỳ xã hội ổn định nào, nhӳng cậu trai và cô gái phải đưӧc chuẩn bị để kiếm sống, tùy thuộc vào nhӳng khả năng của họ, và vân vân. Chính là nhiệm vө thuộc chӭc năng của một giáo viên phải truyền đạt hiểu biết cho học sinh để em có thể có một việc làm khi lớn lên, và có thể cũng, có lẽ, giúp đӥ sáng tạo một cấu trúc xã hội tốt lành hơn. Học sinh phải đưӧc chuẩn bị để đối diện với cuộc đời.’ Thưa bạn, đó là như thế, nhưng liệu chúng ta không đang cố gắng tìm ra chӭc năng của một giáo viên là gì hay sao? Liệu nó chỉ là chuẩn bị cho em học sinh có một nghề nghiệp thành công à? Người giáo viên không có ý nghĩa rộng rãi hơn và quan trọng hơn hay sao? ‘Dĩ nhiên anh ấy có. Điều thӭ nhất, anh ấy có thể là một mẫu mӵc. Bởi cách sống của anh ấy, bởi cư xӱ, thái độ và tầm nhìn của anh ấy, anh ấy có thể gây ảnh hưởng và truyền ý tưởng cho học sinh.’ Liệu nó là chӭc năng của một giáo viên để là một mẫu mӵc cho học sinh? Liệu không có sẵn rồi nhӳng mẫu mӵc, nhӳng anh hùng, nhӳng lãnh đạo, mà không cần thêm một kiểu mẫu khác vào danh sách dài đó hay sao? Liệu mẫu mӵc là phương cách của giáo dөc? Chӭc năng của giáo dөc không là giúp đӥ học sinh đưӧc tӵ do, đưӧc sáng tạo hay sao? Và liệu có tӵ do trong bắt chước, trong tuân phөc, dù ở phía bên ngoài hay phía bên trong? Khi học sinh đưӧc khuyến khích để tuân theo một mẫu mӵc, liệu sӵ sӧ hãi không đưӧc nuôi dưӥng trong một hình thӭc tinh tế và sâu thẳm hay sao? Nếu giáo viên trở thành một mẫu mӵc, liệu chính mẫu mӵc đó không đúc khuôn và biến dạng sống của học sinh, và vậy thì bạn không đang khuyến khích sӵ xung đột liên tөc giӳa em ấy là gì và em ấy nên là gì, hay sao? Liệu chӭc năng của một giáo viên không là giúp đӥ học sinh hiểu rõ em ấy là gì à? ‘Nhưng giáo viên phải hướng dẫn học sinh đến một sống cao cả hơn và tốt lành hơn?’ Muốn hướng dẫn bạn phải biết; nhưng bạn biết à? Bạn biết cái gì? Bạn chỉ biết điều gì bạn đã học hỏi qua bӭc màn thuộc nhӳng thành kiến của bạn, mà là quy định của bạn như một người Ấn độ giáo, một người Thiên chúa giáo, hay một người Cộng sản; và hình thӭc của sӵ hướng dẫn này chỉ dẫn đến đau khổ và đổ máu nhiều hơn, như đang đưӧc phơi bày khắp thế giới. Nó không là chӭc năng của một giáo viên để giúp đӥ giải thoát em một cách thông minh khỏi tất cả nhӳng ảnh hưởng quy định này để cho em có thể gặp gӥ sống một cách sâu thẳm và trọn vẹn, không-sӧ hãi, không-bất mãn hung hăng, hay sao? Bất mãn là thành phần của thông minh, nhưng không phải là sӵ xoa dịu dễ dàng của bất mãn? Bất mãn có thâu lӧi chẳng mấy chốc đưӧc nguôi ngoai, bởi vì nó theo đuổi khuôn mẫu cũ kӻ của hành động thâu lӧi. Liệu nó không là chӭc năng của một giáo viên phải xóa sạch ảo tưởng gây thỏa mãn của nhӳng hướng dẫn, nhӳng mẫu mӵc, và nhӳng lãnh đạo, hay sao? ‘Vậy thì ít ra, giáo viên có thể truyền cảm hӭng cho học sinh đến nhӳng sӵ việc tốt lành hơn.’ Lại nӳa, bạn đang tiếp cận vấn đề một cách sai lầm, đúng chӭ? Nếu bạn như một giáo viên truyền tư tưởng và cảm thấy vào học sinh, bạn không đang khiến cho em phần tâm lý lệ thuộc vào bạn, hay sao? Khi bạn hành động như cảm hӭng của em, khi em nương dӵa bạn như em nương dӵa một người lãnh đạo hay một lý tưởng, chắc chắn em đang lệ thuộc vào bạn. Sӵ lệ thuộc không nuôi dưӥng sӧ hãi, hay sao? Và sӵ sӧ hãi không làm què quặt thông minh à? ‘Nhưng nếu giáo viên cũng không là một người truyền cảm hӭng, một mẫu mӵc, hay một người hướng dẫn, vậy thì chӭc năng thӵc sӵ của anh ấy là gì?’ Khoảnh khắc bạn không là một trong nhӳng sӵ việc đó, bạn là gì? Sӵ liên hệ của bạn với học sinh là gì? Liệu trước kia bạn có bất kỳ liên hệ nào với học sinh hay không? Liên hệ của bạn với em đưӧc đặt nền tảng trên ý tưởng điều gì tốt lành cho em, rằng em nên là điều này hay điều kia. Bạn là giáo viên và em là học sinh; bạn hành động vào em, bạn gây ảnh hưởng cho em tùy theo tình trạng bị quy định đặc biệt của bạn vì thế, có ý thӭc hay không-ý thӭc, bạn đúc khuôn em trong hình ảnh riêng của bạn. Nhưng nếu bạn ngӯng hành động vào em, vậy thì em trở thành tӵ-quan trọng trong chính em, mà có nghĩa bạn phải hiểu rõ em và không đòi hỏi em phải hiểu rõ bạn hay nhӳng lý tưởng của bạn, mà đều giả dối. Vậy là bạn xӱ lý cái gì là và không phải cái gì nên là. Chắc chắn khi mỗi giáo viên suy nghĩ mỗi học sinh như một cá thể độc nhất, và vì vậy không so sánh với bất kỳ em nào khác, anh ấy không quan tâm đến hệ thống hay phương pháp. Quan tâm duy nhất của anh ấy là ‘giúp đӥ’ học sinh hiểu rõ nhӳng ảnh hưởng quy định quanh em và trong em, để cho em có thể đối diện một cách thông minh mà không sӧ hãi, tiến trình phӭc tạp của sống, và không thêm nhiều vấn đề vào sӵ hỗn loạn đang tồn tại rồi. ‘Ông không yêu cầu giáo viên một nhiệm vө vưӧt khỏi anh ấy?’ Nếu bạn không thể thӵc hiện việc này, vậy thì tại sao lại là một giáo viên? Câu hỏi của bạn có ý nghĩa chỉ khi nào dạy học là một nghề nghiệp duy nhất đối với bạn, một việc làm giống như bất kỳ việc làm nào khác, bởi vì tôi cảm thấy không gì là không thể đưӧc đối với người giáo dөc trung thӵc. Varanasi, ngày 12 tháng 1 năm 1962 Người hỏi: Sau một ngày làm việc cӵc nhọc, cái trí của người ta bị mệt mỏi. Người ta phải làm gì? Krishnamurti: Câu hỏi là: sau một ngày với quá nhiều bận rộn, người ta tìm đưӧc chút ít thời gian mà người ta không bị bận rộn; cái trí bị kiệt quệ; người ta phải làm gì? Bạn biết, toàn cấu trúc xã hội của chúng ta đều sai lầm, giáo dөc của chúng ta là vô lý; tạm gọi là giáo dөc của chúng ta chỉ là sӵ lặp lại, ghi nhớ, học gạo. Làm thế nào một cái trí mà đã đấu tranh suốt ngày như một người khoa học, như một người chuyên môn, như người này hay người kia, mà quá bị bận rộn suốt mười ba tiếng đồng hồ trong việc này hay việc kia – làm thế nào nó có thể có một nhàn rỗi mà phong phú? Nó không thể. Làm thế nào bạn, sau khi trải qua bốn mươi hay năm mươi năm như một người khoa học hay một nhân viên văn phòng hay một bác sĩ hay bất kỳ nghề nghiệp gì – không phải rằng chúng không cần thiết – có thể có mười năm khi cái trí của bạn không bị bận rộn, không bị mất khả năng? Vì vậy, thật ra câu hỏi là: liệu có thể đi làm việc, là một kӻ sư, là một chuyên gia trong nhӳng nghề nghiệp phát triển, là một người giáo dөc tốt, và vẫn vậy, suốt ngày, tӯng giây phút, giӳ cho cái trí của bạn sắc bén, nhạy cảm, sinh động một cách kinh ngạc? Đó thӵc sӵ là nghi vấn, không phải làm thế nào có đưӧc sӵ yên lặng vào cuối ngày. Bạn gắn kết vào ngành kӻ sư, vào ngành đặc biệt nào đó – bạn không thể không theo đuổi, xã hội đòi hỏi nó, và bạn phải làm việc. Khi bạn đang làm việc, liệu bạn có thể không bao giờ bị trói buộc trong guồng quay của sӵ việc quӹ quái đưӧc gọi là xã hội đó? Tôi không thể trả lời giùm bạn. Tôi nói có thể đưӧc, không phải thuộc lý thuyết nhưng thӵc tế. Có thể đưӧc chỉ khi nào không có trung tâm, và đó là lý do tại sao tôi đang nói về nó. Hãy suy nghĩ về một bác sĩ mà là một chuyên gia tai mũi họng, anh ấy đã làm việc suốt năm mươi năm. Thiên đàng của anh ấy là gì? Chắc chắn thiên đàng của anh ấy là tai mũi họng. Nhưng liệu có thể là một bác sĩ hạng nhất, và tuy nhiên sống, vận hành, quan sát, nhận biết đưӧc tổng thể sӵ việc, đưӧc sӵ tiến hành tổng thể của tư tưởng? Chắc chắn, điều đó có thể thӵc hiện đưӧc, nhưng điều đó cần đến năng lưӧng lạ thường. Và năng lưӧng đó bị phí phạm trong xung đột, trong nỗ lӵc. Năng lưӧng đó bị phí phạm khi bạn kiêu ngạo, tham vọng, ganh tị. Chúng ta nghĩ về năng lưӧng căn cӭ vào làm việc gì đó, căn cӭ vào ý tưởng tạm gọi là tôn giáo nào đó rằng bạn phải có năng lưӧng vô hạn để đến đưӧc Thưӧng đế, và vì vậy bạn phải là một người độc thân, bạn phải làm việc này và làm việc kia – bạn biết tất cả nhӳng phĩnh phờ mà nhӳng con người tôn giáo đùa giӥn vào chính họ, và thế là kết thúc lưng lӱng, trống rỗng, đờ đẫn. Thưӧng đế không muốn nhӳng con người đờ đẫn, nhӳng con người vô cảm. Bạn chỉ có thể đến với Thưӧng đế bằng sӵ sinh động trọn vẹn, mọi bộ phận của bạn đều rung động, đầy sӭc sống; nhưng bạn thấy, sӵ khó khăn là sống mà không rơi vào một khe rãnh, không rơi vào nhӳng thói quen của tư tưởng, của nhӳng ý tưởng, của hành động. Nếu bạn vận dөng cái trí của bạn, bạn sẽ phát giác rằng bạn có thể sống trong thế giới xấu xa này – tôi đang sӱ dөng tӯ ngӳ ‘xấu xa’ trong ý nghĩa của tӯ điển, mà không có bất kỳ hàm ý cảm xúc nào đằng sau nó – và làm việc và hành động, và cùng thời điểm giӳ bộ não tỉnh táo, giống như một con sông luôn luôn đang tӵ lọc sạch sẽ chính nó. Từ Bình phẩm về Sống, Tập 2, Chương 17 ĐIỀU GÌ LÀM CHO BẠN BUỒN CHÁN Anh ấy có một công việc khiêm tốn, lương rất thấp; anh ấy đến cùng người vӧ, họ muốn nói về vấn đề của họ. Cả hai đều còn khá trẻ, và mặc dầu họ đã lấy nhau đưӧc vài năm, họ không có con cái; nhưng đó không là vấn đề. Tiền lương của anh ấy hầu như không thể kéo dài một tồn tại trong nhӳng thời điểm khó khăn này, nhưng bởi vì họ không có con cái nên họ cũng vӯa đủ sống. Không ai biết đưӧc tương lai như thế nào, mặc dầu khó có thể tồi tệ hơn lúc này. Anh ấy không có ý tâm sӵ, nhưng người vӧ của anh ấy lưu ý rằng anh ấy phải nói. Người vӧ đã đưa anh ấy đến đây, có thể thấy hầu như ép buộc, bởi vì anh ấy lộ vẻ rất miễn cưӥng; nhưng họ đã có mặt ở đây, và cô ấy rất sung sướng. Anh ấy trình bày, anh ấy không thể nói dễ dàng, bởi vì anh ấy chưa bao giờ kể cho bất kỳ ai về anh ấy ngoại trӯ người vӧ. Anh ấy có vài người bạn, và thậm chí với nhӳng người này anh ấy cũng không bao giờ thổ lộ, bởi vì họ sẽ không hiểu anh ấy. Khi anh ấy nói, dần dần anh ấy bớt dè dặt, và người vӧ của anh ấy đang lắng nghe đầy lo âu. Anh ấy giải thích rằng công việc của anh ấy không là vấn đề; nó khá lý thú, và dầu sao chăng nӳa nó cho họ lương thӵc. Họ là nhӳng người đơn giản, khiêm tốn, và cả hai đều đưӧc giáo dөc tại một trong nhӳng trường đại học. Cuối cùng cô ấy bắt đầu giải thích vấn đề của họ. Cô ấy nói rằng trong vài năm trở lại đây người chồng dường như đã mất đi mọi hӭng thú trong sống. Anh ấy vẫn làm đầy đủ công việc ở văn phòng, và đó là tất cả; anh ấy đi làm vào buổi sáng và trở về vào chiều tối, và nhӳng người chủ không phàn nàn gì cả. ‘Công việc của tôi là một vấn đề của thói quen đều đặn và không đòi hỏi quá nhiều chú ý. Tôi quan tâm đến công việc tôi làm, nhưng dẫu vậy nó là một căng thẳng. Khó khăn của tôi không phải tại văn phòng hay với con người tôi làm việc chung, nhưng nó ở phía bên trong tôi. Như người vӧ của tôi đã nói, tôi không còn hӭng thú trong sống của tôi, và tôi hoàn toàn không biết tại sao lại như thế với tôi.’ ‘Anh ấy luôn luôn nhiệt thành, nhạy cảm, và rất ân cần; nhưng trong năm vӯa qua hay hơn nӳa, anh ấy đã trở nên buồn chán và dӱng dưng đối với mọi thӭ. Hồi trước anh ấy luôn luôn biểu lộ thương yêu đối với tôi, nhưng bây giờ sống đã trở thành buồn thảm cho cả hai chúng tôi. Anh ấy dường như chẳng thèm lưu tâm liệu tôi có hiện diện ở đó hay không, và nó đã trở thành đau khổ khi phải sống trong cùng một căn nhà. Không phải rằng anh ấy không tӱ tế hay bất kỳ loại nào như thế, nhưng chỉ đơn giản là đã trở nên hờ hӳng và hoàn toàn dӱng dưng.’ Có phải bởi vì anh chị không có con cái? Anh ấy trả lời, ‘Không phải như thế. Sӵ quan hệ tình dөc của chúng tôi cũng ổn thỏa, trong chӯng mӵc nào đó. Không cuộc hôn nhân nào là hoàn hảo, và chúng tôi có nhӳng giai đoạn thăng trầm, nhưng tôi không nghĩ sӵ buồn chán này là kết quả của bất kỳ không-hòa hӧp về tình dөc nào. Mặc dầu vӧ chồng chúng tôi không ăn nằm với nhau trong nhӳng ngày này bởi vì sӵ buồn chán của tôi, tôi không nghĩ do bởi không con cái nên đã nảy sinh vấn đề này.’ Tại sao bạn nói như thế? ‘Trước khi sӵ buồn chán này ập vào tôi, vӧ tôi và tôi đã nhận ra rằng chúng tôi không thể có con cái. Điều đó không bao giờ làm tôi bận tâm, mặc dầu vӧ tôi thường than thở về nó. Cô ấy muốn có con cái, nhưng chắc chắn một trong hai chúng tôi không có khả năng sinh sản. Tôi đã đề nghị nhiều phương pháp mà có lẽ giúp cô ấy có con, nhưng cô ấy không thӱ nghiệm phương pháp nào cả. Cô ấy muốn có một đӭa con bởi tôi hoặc không gì cả, và cô ấy rất bӵc bội về việc này. Rốt cuộc, nếu không có quả, một cái cây chỉ là một vật trang trí. Chúng tôi đã nằm thӭc trắng nhiều đêm để bàn bạc về tất cả việc này, nhưng đây nè. Tôi nhận ra rằng người ta không thể có mọi thӭ trong sống, và không phải vì không có con cái mà đã tạo ra sӵ buồn chán này; ít nhất, tôi hoàn toàn cam đoan rằng không phải như thế.’ Liệu nó do bởi sӵ buồn bã của người vӧ, do bởi ý thӭc tuyệt vọng của cô ấy? ‘Thưa ông, ông thấy, chồng tôi và tôi đã tìm hiểu vấn đề này rất kӻ càng. Tôi buồn bã lắm khi không thể có con, và tôi cầu Chúa cho tôi có một đӭa con. Dĩ nhiên, chồng tôi muốn tôi hạnh phúc, nhưng sӵ thẫn thờ của anh ấy không phải do sӵ buồn bã của tôi. Nếu chúng tôi có một đӭa con lúc này, tôi sẽ hạnh phúc lắm, nhưng đối với anh ấy điều đó chỉ là một tiêu khiển, và tôi đoán rằng nó giống như vậy đối với mọi người đàn ông. Sӵ buồn chán này đã len lỏi vào anh ấy như một căn bệnh tâm lý. Hồi trước anh ấy thường huyên thuyên với tôi về đủ mọi chuyện, về chim chóc, về công việc văn phòng, về nhӳng tham vọng của anh ấy, về tình yêu và lưu tâm đến tôi của anh ấy; anh ấy thường cởi mở đối với tôi. Nhưng bây giờ quả tim của anh ấy đã khép lại và cái trí của anh ấy ở nơi nào đó thật xa xôi. Tôi đã nói với anh ấy, nhưng nó chẳng dẫn đến đâu.’ Liệu hai người đã xa nhau một thời gian để xem thӱ việc đó như thế nào? ‘Vâng, tôi đã về gia đình tôi khoảng sáu tháng, và chúng tôi đã viết thư cho nhau, nhưng sӵ tách rời này không tạo ra sӵ khác biệt. Nếu không nói là nó làm cho sӵ việc tồi tệ hơn. Anh ấy nấu thӭc ăn riêng, đi ra ngoài rất ít, xa lánh bạn bè, và càng ngày càng rút sâu vào anh ấy. Anh ấy không bao giờ quá thân mật trong bất kỳ trường hӧp nào. Thậm chí sau lần xa nhau này, anh ấy không thể hiện sӵ thông minh sắc sảo nӳa.’ Liệu bạn nghĩ sӵ buồn chán này là một che đậy, một thái độ, một tẩu thoát khỏi sӵ ao ước không thành tӵu phía bên trong? ‘Tôi e rằng tôi hoàn toàn không hiểu ông có ý gì?’ Bạn có lẽ có một ao ước mãnh liệt cho điều gì đó mà cần phải thành tӵu, và bởi vì sӵ ao ước đó không có lối thoát, có lẽ bạn đang tẩu thoát khỏi sӵ đau khổ của nó qua trở nên buồn chán. ‘Tôi chưa bao giờ nghĩ về một việc như thế, trước kia nó chưa bao giờ xảy đến cho tôi. Làm thế nào tôi sẽ tìm đưӧc?’ Tại sao nó đã không xảy đến cho bạn trước kia? Bạn chưa lần nào tӵ hỏi chính bạn, tại sao bạn đã trở nên buồn chán? Bạn không muốn biết à? ‘Nó thật lạ lùng, nhưng tôi chưa bao giờ hỏi mình nguyên nhân của sӵ buồn chán xuẩn ngốc này là gi? Tôi chưa bao giờ đặt câu hỏi đó cho chính tôi.’ Lúc này bởi vì bạn đang đặt câu hỏi đó cho chính bạn, phản ӭng của bạn là gì? ‘Tôi không nghĩ tôi có bất kỳ câu trả lời nào. Nhưng tôi thӵc sӵ rất bị xúc động khi phát giác tôi đã trở nên buồn chán đến chӯng nào. Tôi chưa bao giờ giống như thế này. Tôi bị kinh hoàng bởi trạng thái riêng của tôi.’ Rốt cuộc, thật tốt khi biết người ta thӵc sӵ đang ở trạng thái nào. Ít ra đó là một khởi đầu. Trước kia bạn đã chưa bao giờ tӵ tra vấn mình tại sao bạn buồn chán, thẫn thờ; bạn chỉ chấp nhận nó và tiếp tөc sống, đúng chӭ? Liệu bạn muốn tìm ra điều gì đã khiến cho bạn như thế, hay bạn cam chịu trạng thái hiện nay? ‘Tôi e rằng anh ấy chỉ chấp nhận nó mà không bao giờ đấu tranh chống lại nó.’ Bạn không muốn khuất phөc trạng thái này, đúng chӭ? Bạn có muốn nói chuyện mà không có người vӧ bên cạnh hay không? ‘Ồ, không. Tôi có thể nói bất kỳ chuyện gì trước mặt cô ấy. Tôi biết không phải vì thiếu thốn hay thӯa mӭa sӵ quan hệ tình dөc đã tạo ra trạng thái này, cũng không phải do bởi có một người phө nӳ khác. Tôi không thể ve vãn một phө nӳ khác. Và không phải bởi vì không có con cái.’ Bạn có vẽ tranh hay viết sách? ‘Ồ, tôi luôn luôn muốn viết, nhưng tôi chưa bao giờ vẽ. Trong nhӳng chuyến dạo bộ, tôi thường nảy ra nhӳng ý tưởng nào đó, nhưng lúc này thậm chí việc đó cũng không còn.’ Tại sao bạn không cố gắng vẽ cái gì đó trên giấy? Đâu có đặt thành vấn đề nó ngô nghê như thế nào; bạn không cần khoe nó cho bất kỳ ai. Tại sao bạn không cố gắng viết cái gì đó? Nhưng thôi quay lại. Liệu bạn muốn tìm ra điều gì đã tạo ra trạng thái buồn chán này, hay liệu bạn muốn giӳ nguyên trạng thái này? ‘Tôi muốn một mình đi khỏi đến nơi nào đó, tӯ bỏ mọi thӭ, và tìm ra chút ít hạnh phúc nào đó.’ Liệu đó là việc gì bạn muốn làm? Vậy thì tại sao bạn không thӵc hiện đi? Bạn đang do dӵ bởi vì người vӧ của bạn? ‘Tôi không đối xӱ tốt với vӧ tôi gì cả; tôi chỉ là một người bại hoại.’ Bạn nghĩ bạn sẽ tìm đưӧc hạnh phúc bằng cách rút lui khỏi sống, bằng cách cô lập chính bạn? Hiện nay bạn đã không cô lập hay sao? Tӯ bỏ vì mөc đích để tìm ra không là tӯ bỏ gì cả; nó chỉ là một mặc cả ma mãnh, một trao đổi, một chuyển động tính toán để kiếm đưӧc cái gì đó. Bạn tӯ bỏ cái này với mөc đích để kiếm đưӧc cái kia. Tӯ bỏ có một kết thúc trong quan điểm chỉ là một đầu hàng của kiếm đưӧc thêm nӳa. Nhưng liệu bạn có thể có đưӧc hạnh phúc qua cô lập, qua tách rời hay sao? Sӵ sống không kết hӧp, tiếp xúc, hiệp thông hay sao? Bạn có lẽ rút lui khỏi một kết hӧp này để tìm hạnh phúc trong một kết hӧp khác, nhưng bạn không thể hoàn toàn rút lui khỏi tất cả tiếp xúc. Thậm chí trong sӵ cô lập hoàn toàn bạn vẫn tiếp xúc với nhӳng suy nghĩ của bạn, với chính bạn. Tӵ tӱ là hình thӭc tuyệt đối của sӵ cô lập. ‘Dĩ nhiên, tôi không muốn tӵ tӱ. Tôi muốn sống, nhưng không muốn tiếp tөc như hiện nay.’ Liệu bạn chắc chắn rằng bạn không muốn tiếp tөc như hiện nay bạn là? Bạn thấy, chắc chắn rằng có cái gì đó đang làm cho bạn buồn chán, và bạn muốn chạy trốn khỏi nó để vào sӵ cô lập thêm nӳa. Chạy trốn cái gì là, là cô lập chính mình. Bạn muốn tӵ-cô lập mình, có lẽ tạm thời, hy vọng có hạnh phúc. Nhưng bạn đã tӵ-cô lập mình rồi, và hầu như tuyệt đối; sӵ cô lập thêm nӳa, mà bạn gọi là tӯ bỏ, chỉ là một rút lui thêm nӳa khỏi sống. Và liệu bạn có thể có hạnh phúc qua tӵ-cô lập mỗi lúc một sâu thẳm hơn. Bản chất của cái tôi là tӵ-cô lập; chính phẩm chất của nó là loại trӯ. Loại trӯ là tӯ bỏ với mөc đích kiếm đưӧc. Bạn càng rút lui khỏi sӵ kết hӧp nhiều bao nhiêu, xung đột, kháng cӵ càng to tát bấy nhiêu. Không gì có thể tồn tại trong cô lập. Dầu sӵ liên hệ có lẽ đau khổ biết chӯng nào, nó phải đưӧc hiểu rõ đầy nhẫn nại và thấu đáo. Xung đột dẫn đến sӵ buồn chán. Nỗ lӵc để trở thành cái gì đó chỉ mang lại nhӳng vấn đề, nhận biết đưӧc hay không-nhận biết đưӧc. Bạn không thể bị buồn chán nếu không có nguyên nhân nào đó, bởi vì, như bạn nói, lúc trước bạn rất hăng hái và nhiệt tình. Bạn luôn luôn không bị buồn chán. Điều gì đã tạo ra sӵ thay đổi này? ‘Dường như ông biết, ông làm ơn nói cho anh ấy?’ Tôi có thể, nhưng tốt lành gì? Anh ấy sẽ hoặc chấp nhận hoặc phủ nhận nó tùy theo tâm trạng và vui thú của anh ấy; nhưng liệu không quan trọng rằng chính anh ấy nên tìm ra? Liệu không cần thiết cho chính anh ấy phải khám phá đưӧc toàn qui trình và thấy sӵ thật của nó? Sӵ thật là cái gì đó không thể đưӧc kể lại bởi một người khác. Anh ấy phải có thể thâu nhận nó, và không người nào có thể chuẩn bị nó cho anh ấy. Điều này bình thường đối với tôi; nhưng anh ấy phải đến với nó đầy cởi mở, tӵ do và không mong đӧi. Điều gì khiến cho bạn buồn chán? Bạn không nên biết nó cho chính bạn à? Xung đột, kháng cӵ tạo ra sӵ buồn chán. Chúng ta nghĩ rằng qua đấu tranh chúng ta sẽ hiểu rõ, qua ganh đua chúng ta sẽ có thể có sӵ sáng chói. Chắc chắn đấu tranh tạo ra sӵ sắc bén, nhưng cái gì sắc bén chẳng mấy chốc bị biến thành cùn lөt; cái gì sӱ dөng liên tөc chẳng mấy chốc sẽ kiệt quệ. Chúng ta chấp nhận xung đột như điều không tránh khỏi, và thiết lập cấu trúc của tư tưởng và hành động của chúng ta dӵa vào không-tránh khỏi này. Nhưng liệu xung đột không tránh khỏi? Không có một cách sống khác hẳn à? Có nếu chúng ta có thể hiểu rõ qui trình và ý nghĩa của xung đột. Lại nӳa, tại sao bạn đã làm cho bạn buồn chán? ‘Tôi đã làm cho tôi buồn chán à?’ Liệu bất kỳ điều gì có thể làm cho bạn buồn chán nếu bạn không sẵn lòng để bị làm cho buồn chán? Sӵ sẵn lòng này có thể nhận biết đưӧc hay tiềm ẩn. Tại sao bạn đã cho phép chính bạn để bị làm cho buồn chán? Liệu không có một xung đột vӳng chắc trong bạn hay sao? ‘Nếu có, tôi hoàn toàn không nhận biết đưӧc nó.’ Nhưng bạn không muốn biết à? Bạn không muốn hiểu rõ hay sao? ‘Tôi đang bắt đầu thấy điều gì ông đang muốn hướng đến’, người vӧ chen vào, ‘nhưng tôi không thể bảo cho chồng tôi nguyên nhân sӵ buồn chán của anh ấy, bởi vì chính tôi cũng hoàn toàn không chắc chắn về nó.’ Bạn có lẽ hay có lẽ không thấy phương cách của sӵ buồn chán này ập vào anh ấy, nhưng liệu bạn sẽ thӵc tâm đang giúp đӥ anh ấy nếu thuộc tӯ ngӳ bạn phải vạch nó ra? Liệu không cần thiết rằng anh ấy phải tӵ-khám phá nó cho chính anh ấy hay sao? Làm ơn hãy thấy sӵ quan trọng của điều này, và sau đó bạn sẽ không bị mất kiên nhẫn hay lo âu. Người ta có thể giúp đӥ một người khác, nhưng anh ấy – một mình – phải đảm nhận chuyến hành trình của khám phá này. Sống không dễ dàng; nó rất phӭc tạp, nhưng chúng ta phải tiếp cận nó một cách rất đơn giản. Chúng ta là vấn đề; vấn đề không là điều gì chúng ta gọi là sống. Chúng ta có thể hiểu rõ vấn đề, mà là chính chúng ta, chỉ nếu chúng ta biết cách tiếp cận nó. Tiếp cận là quan trọng nhất, và không là vấn đề. ‘Nhưng chúng tôi phải làm gì?’ Các bạn chắc đã lắng nghe tất cả mọi điều đã đưӧc nói. Nếu bạn đã lắng nghe, vậy thì bạn sẽ thấy sӵ thật đó, mình nó, mang lại tӵ do. Làm ơn, đӯng lo lắng, nhưng hãy để cho hạt giống bám rễ. Sau vài tuần cả hai quay lại. Có hy vọng trong đôi mắt của họ và một nө cười trên đôi môi của họ. Từ Vấn đề của Văn hóa này, Chương 17 Tôi không biết liệu trong nhӳng chuyến dạo bộ của bạn, bạn có nhận thấy một cái ao hẹp và dài bên cạnh con sông. Vài dân chài chắc đã đào nó, và nó không kết nối với con sông. Con sông đang chảy đều đặn, sâu và rộng, nhưng cái ao này đầy lớp váng bẩn bởi vì nó không kết nối với sӵ sống của con sông, và không có cá trong nó. Nó là một cái ao nước tù đọng, trái lại con sông sâu, đầy sӭc sống và sinh khí, đang chảy xiết qua nó. Bây giờ, bạn không nghĩ nhӳng con người giống như thế hay sao? Họ tӵ đào cái ao nhỏ cho chính họ tách khỏi dòng chảy mau lẹ của sӵ sống, và trong cái ao nhỏ xíu đó, họ trì trệ, chết; và sӵ trì trệ này, sӵ thối rӳa này chúng ta gọi là sӵ tồn tại. Đó là, tất cả chúng ta đều muốn một trạng thái của vĩnh cӱu; chúng ta muốn nhӳng ham muốn nào đó đưӧc kéo dài vĩnh viễn, chúng ta muốn nhӳng vui thú không kết thúc. Chúng ta đào một cái ao nhỏ xíu và phòng vệ chúng ta ở trong nó cùng gia đình của chúng ta, cùng nhӳng tham vọng của chúng ta, nhӳng văn hóa của chúng ta, nhӳng sӧ hãi của chúng ta, nhӳng thần thánh của chúng ta, vô vàn nhӳng hình thӭc tôn thờ của chúng ta, và ở đó chúng ta chết, thả cho sӵ sống trôi qua – sӵ sống đó mà không-vĩnh cӱu, liên tөc đang thay đổi, mà quá mau lẹ, mà có nhӳng chiều sâu vô tận, sinh lӵc và vẻ đẹp quá lạ thường. Bạn không nhận thấy rằng nếu bạn ngồi lặng lẽ bên bờ sông, bạn nghe bài ca của nó – tiếng vỗ của nước, âm thanh của dòng chảy đang lướt qua? Luôn luôn có một ý thӭc của chuyển động, một chuyển động lạ thường hướng về nhӳng thăm thẳm hơn và bao quát hơn. Nhưng trong cái ao nhỏ xíu đó không có chuyển động gì cả, nước của nó bị ӭ đọng. Và nếu bạn quan sát bạn sẽ thấy rằng đây là điều gì hầu hết chúng ta đều mong muốn: nhӳng cái ao nhỏ xíu của sӵ tồn tại tách khỏi sӵ sống. Chúng ta nói rằng sӵ tồn tại trong ao tù của chúng ta là đúng, và chúng ta sáng chế một triết lý để biện hộ nó; chúng ta đã phát triển nhӳng lý thuyết thuộc xã hội, chính trị, kinh tế, và tôn giáo để ủng hộ nó, và chúng ta không muốn bị quấy rầy bởi vì, bạn thấy, điều gì chúng ta theo đuổi là một ý thӭc của vĩnh cӱu. Bạn biết nó có nghĩa gì khi tìm kiếm sӵ vĩnh cӱu? Nó có nghĩa muốn nhӳng vui thú tiếp tөc vô hạn định và muốn nhӳng không vui thú chấm dӭt càng nhanh càng tốt. Chúng ta muốn danh tánh chúng ta mang đưӧc biết đến và tiếp tөc qua gia đình, qua tài sản. Chúng ta muốn một ý thӭc của vĩnh cӱu trong nhӳng liên hệ của chúng ta, trong nhӳng hoạt động của chúng ta, mà có nghĩa rằng chúng ta đang tìm kiếm một sống tiếp tөc, kéo dài trong cái ao tù trì trệ; chúng ta không muốn bất kỳ nhӳng thay đổi thӵc sӵ nào ở đó, thế là chúng ta đã thiết lập một xã hội mà bảo đảm cho chúng ta sӵ vĩnh cӱu của tài sản, của danh tánh, của nổi tiếng. Nhưng bạn thấy, sống không giống như thế chút nào cả; sống không-vĩnh cӱu. Giống như nhӳng chiếc lá rөng tӯ một cái cây, tất cả mọi sӵ vật sӵ việc đều không-vĩnh cӱu, không có gì vĩnh cӱu cả; luôn luôn có thay đổi và chết. Bạn chưa bao giờ thấy một cái cây đang đӭng trơ trөi tương phản bầu trời, nó tuyệt vời làm sao? Tất cả nhӳng cành của nó đều nổi bật, và trong sӵ trơ trөi của nó có một bài thơ, có một bài ca. Mọi chiếc lá đều rөng hết và nó đang chờ đӧi mùa xuân. Khi mùa xuân đến, lại nӳa nó đầy kín cái cây bằng điệu nhạc của nhiều chiếc lá, mà trong đúng mùa lại rөng xuống và bị thổi đi; và đó là phương cách của sӵ sống. * * * Sӵ kiện là rằng sӵ sống giống như một con sông: đang chuyển động không ngӯng nghỉ, mãi mãi đang tìm kiếm, đang dò dẫm, đang tràn qua hai bờ, đang soi thủng nhӳng kẽ nӭt bằng nước của nó. Nhưng, bạn thấy, cái trí không cho phép việc đó xảy đến cho nó. Cái trí thấy rằng rất nguy hiểm, liều lĩnh khi sống trong một trạng thái của không-vĩnh cӱu, không-an toàn, thế là nó tӵ xây một bӭc tường quanh chính nó: bӭc tường của truyền thống, của tôn giáo có tổ chӭc, của nhӳng lý thuyết xã hội và chính trị. Gia đình, danh tánh, tài sản, nhӳng đạo đӭc nhỏ nhen mà chúng ta đã nuôi dưӥng – tất cả việc này đều ở bên trong bӭc tường, tách khỏi sӵ sống. Sӵ sống là đang chuyển động, không-vĩnh cӱu, và không ngӯng nghỉ, nó cố gắng xuyên thủng, phá sập nhӳng bӭc tường này, mà phía sau bӭc tường có sӵ hoang mang và đau khổ. Nhӳng thần thánh bên trong nhӳng bӭc tường đều là nhӳng thần thánh giả dối, và nhӳng kinh điển và nhӳng triết thuyết của họ đều không có ý nghĩa gì bởi vì sӵ sống vưӧt khỏi chúng. * * * Một cái trí đang tìm kiếm vĩnh cӱu chẳng mấy chốc sẽ trì trệ; giống như cái ao đó tách khỏi con sông, chẳng mấy chốc nó sẽ bị ô nhiễm, thối rӳa. Chỉ cái trí mà không có nhӳng bӭc tường, không vị trí chắc chắn, không chỗ dӵa, không rào chắn, không nơi nghỉ ngơi, mà đang hoàn toàn chuyển động cùng sӵ sống, không-thời gian đang theo đuổi, đang tìm hiểu, đang bùng nổ – chỉ cái trí như thế mới có thể hạnh phúc, vĩnh viễn mới mẻ, bởi vì nó là sáng tạo trong chính nó. Bạn hiểu rõ điều gì tôi đang nói? Bạn nên, bởi vì tất cả điều này là thành phần của giáo dөc thӵc sӵ và, khi bạn hiểu rõ nó, toàn sống của bạn sẽ đưӧc thay đổi, sӵ liên hệ của bạn với thế giới, với người hàng xóm của bạn, với người vӧ hay người chồng của bạn, sẽ có một ý nghĩa hoàn toàn khác hẳn. Vậy thì bạn sẽ không cố gắng để tӵ-thành tӵu chính mình qua bất kỳ điều gì, bởi vì thấy rằng sӵ theo đuổi của thành tӵu chỉ mời mọc đau khổ và phiền muộn. Đó là lý do tại sao bạn phải hỏi nhӳng giáo viên của bạn về tất cả điều này và bàn luận về nó trong các bạn. Nếu bạn hiểu rõ nó, bạn sẽ bắt đầu hiểu rõ sӵ thật lạ thường của sӵ sống là gì, và trong hiểu rõ đó có vẻ đẹp và tình yêu lạ thường, sӵ nở hoa của tốt lành. Nhưng nhӳng nỗ lӵc của cái trí mà đang tìm kiếm một cái ao của an toàn, của vĩnh cӱu, chỉ có thể dẫn đến tối tăm và thoái hóa. Khi đã đưӧc thiết lập trong cái ao, một cái trí như thế sӧ hãi mạo hiểm ra ngoài, để tìm kiếm, để thăm dò; nhưng sӵ thật, Thưӧng đế, chân lý hay điều gì bạn muốn, nằm vưӧt khỏi cái ao. * * * Người hỏi: Công việc của con người là gì? Krishnamurti: Bạn nghĩ nó là gì? Liệu nó là học hành, đậu nhӳng kỳ thi, có một việc làm và làm nó suốt phần còn lại thuộc sống của bạn? Liệu nó là đi đến đền chùa, tham gia nhӳng nhóm người, vận động nhӳng đổi mới khác nhau? Liệu nó là công việc của con người để giết chết thú vật cho lương thӵc riêng của anh ấy? Liệu nó là công việc của con người để xây một cây cầu cho xe lӱa băng qua, để đào nhӳng cái giếng trong một mảnh đất khô ráo, để tìm đưӧc dầu mỏ, để leo lên nhӳng đỉnh núi, để chinh phөc quả đất và không gian, để sáng tác nhӳng bài thơ, để vẽ tranh, để thương yêu, để hận thù? Liệu tất cả điều này là công việc của con người? Xây dӵng nhӳng văn minh mà hóa ra bị lung lay trong một vài thế kӹ, tạo ra nhӳng chiến tranh, sáng chế Thưӧng đế trong hình ảnh riêng của nó, giết chóc con người nhân danh tôn giáo hay chính thể, nói về hòa bình và tình huynh đệ trong khi chiếm đoạt quyền hành và tàn nhẫn với nhӳng người khác – đây là tất cả điều gì con người đang làm quanh chúng ta, đúng chӭ? Và đây là công việc thӵc sӵ của con người? Bạn có thể thấy rằng tất cả công việc này dẫn đến hủy diệt và đau khổ, đến hỗn loạn và tuyệt vọng. Nhӳng xa hoa vô cùng cập kè cùng nghèo khổ cӵc kỳ; bệnh tật và đói khát, kèm theo nhӳng cái tủ lạnh và máy bay phản lӵc. Tất cả việc này là công việc của con người; và khi bạn thấy nó, liệu bạn không tӵ-tra vấn mình, ‘Đó là tất cả? Liệu không còn việc gì khác mà là công việc của con người?’ Nếu chúng ta có thể tìm ra công việc thӵc sӵ của con người là gì, vậy thì, nhӳng máy bay phản lӵc, nhӳng máy giặt, nhӳng cây cầu cùng tất cả, có một ý nghĩa hoàn toàn khác hẳn; nhưng nếu không tìm đưӧc công việc thӵc sӵ của con người là gì, chỉ buông thả trong nhӳng đổi mới, trong sắp xếp lại điều gì con người đã làm rồi, sẽ không dẫn đến đâu cả. Vì vậy, công việc thӵc sӵ của con người là gì? Chắc chắn, công việc thӵc sӵ của con người là khám phá sӵ thật, Thưӧng đế; nó là thương yêu và không bị trói buộc trong nhӳng hoạt động tӵ-khép kín riêng của anh ấy. Trong chính sӵ khám phá của điều gì là sӵ thật, có tình yêu; và tình yêu đó trong liên hệ của con người với con người sẽ sáng tạo một văn minh khác hẳn, một thế giới mới mẻ. Bombay, ngày 28 tháng 3 năm 1948 Người hỏi: Nhӳng nguyên tắc của sӵ kiếm sống đúng đắn là gì? Làm thế nào tôi có thể tìm ra liệu kiếm sống của tôi là đúng đắn, và làm thế nào tôi sẽ tìm ra cách kiếm sống đúng đắn trong một xã hội sai lầm tӯ cơ bản? Krishnamurti: Trong một xã hội sai lầm tӯ cơ bản, không thể có cách kiếm sống đúng đắn. Lúc này, điều gì đang xảy ra khắp thế giới? Bất kỳ cách kiếm sống nào chúng ta có đều đưa chúng ta đến chiến tranh, đến đau khổ và hủy diệt chung, mà là một sӵ kiện rõ ràng. Bất kỳ việc gì chúng ta làm chắc chắn đều dẫn đến xung đột, đến hủy hoại, đến tàn nhẫn và thương đau. Vì vậy, xã hội hiện nay bị sai lầm tӯ cơ bản; nó đưӧc xây dӵng – đúng chӭ – trên ganh tị, hận thù, và ham muốn quyền hành, và một xã hội như thế chắc chắn tạo ra nhӳng phương tiện kiếm sống sai lầm, như lính tráng, cảnh sát và luật sư. Bởi chính bản chất của họ, họ là một nhân tố gây chia rẽ trong xã hội; và càng có nhiều luật sư, nhiều lính tráng, nhiều cảnh sát bao nhiêu, sӵ phân rã của xã hội càng rõ rệt bấy nhiêu. Đó là điều gì đang xảy ra khắp thế giới: có nhiều lính tráng hơn, nhiều cảnh sát hơn, và nhiều luật sư hơn, và tӵ nhiên con người kinh doanh xuất hiện cùng họ. Tất cả điều đó phải đưӧc thay đổi với mөc đích thành lập một xã hội đúng đắn – và chúng ta nghĩ một nhiệm vө như thế là không thể thӵc hiện đưӧc. Nó không phải vậy, nhưng chính bạn và tôi phải thӵc hiện nó. Bởi vì hiện nay bất kỳ cách kiếm sống nào mà chúng ta có đều hoặc là tạo ra đau khổ cho một người khác, hoặc là dẫn đến sӵ hủy diệt cuối cùng của nhân loại, mà đưӧc thể hiện trong sống hàng ngày của chúng ta. Làm thế nào điều đó có thể đưӧc thay đổi? Nó có thể đưӧc thay đổi chỉ khi nào bạn và tôi không còn đang tìm kiếm quyền hành, không còn ganh tị, không còn đầy hận thù và đối địch. Khi bạn, trong sӵ liên hệ của bạn, tạo ra sӵ thay đổi đó, vậy là bạn đang giúp đӥ sáng tạo một xã hội mới mẻ, một xã hội trong đó có nhӳng con người không bị trói buộc bởi truyền thống, không đòi hỏi bất kỳ thӭ gì cho chính họ, không đang theo đuổi quyền hành, bởi vì phía bên trong họ ‘giàu có’, họ đã tìm đưӧc sӵ thật. Chỉ con người tìm kiếm sӵ thật mới có thể sáng tạo một xã hội mới mẻ; chỉ con người thương yêu mới có thể mang lại một thay đổi trong thế giới. Tôi biết đây không là câu trả lời gây hài lòng cho một người mà muốn tìm đưӧc điều gì là cách kiếm sống đúng đắn trong cấu trúc hiện nay của xã hội. Bạn phải làm hết sӭc mình trong cấu trúc hiện nay của xã hội – hoặc trở thành một người chөp ảnh, một người buôn bán, một luật sư, một cảnh sát, hay bất kỳ người nào. Nhưng nếu bạn làm, hãy tỉnh thӭc đưӧc điều gì bạn đang làm, hãy thông minh, hãy sáng suốt, hãy hiểu rõ trọn vẹn, đưӧc điều gì bạn đang duy trì, công nhận toàn cấu trúc của xã hội, cùng sӵ thoái hóa của nó, cùng hận thù của nó, cùng ganh tị của nó; và nếu bạn, chính bạn, không khoan nhưӧng tất cả điều này, vậy là có lẽ bạn sẽ có thể sáng tạo một xã hội mới mẻ. Nhưng khoảnh khắc bạn hỏi cách kiếm sống đúng đắn là gì, chắc chắn tất cả nhӳng câu hỏi này hiện diện ở đó, đúng chӭ? Bạn không thỏa mãn với cách kiếm sống của bạn; bạn muốn đưӧc ganh tị, bạn muốn có quyền hành, bạn muốn có nhӳng xa hoa và nhӳng tiện nghi nhiều hơn, bạn muốn có chӭc vө và uy quyền, và thế là chắc chắn bạn đang tạo tác hay đang nuôi dưӥng một xã hội mà sẽ tạo ra sӵ hủy diệt cho con người, cho chính bạn. Nếu bạn thấy rõ rệt qui trình của hủy diệt đó trong cách kiếm sống riêng của bạn, nếu bạn thấy rằng nó là kết quả của sӵ theo đuổi cách kiếm sống riêng của bạn, vậy là chắc chắn bạn sẽ tìm đưӧc phương tiện đúng đắn để kiếm sống. Nhưng đầu tiên, bạn phải thấy đưӧc bӭc tranh của xã hội như nó là, một xã hội bị thoái hóa, phân rã; và khi bạn thấy nó rất rõ rệt, vậy thì phương tiện kiếm sống đúng đắn của bạn sẽ hiện diện. Nhưng đầu tiên bạn phải thấy bӭc tranh, thấy thế giới như nó là, cùng nhӳng phân chia quốc gia của nó, cùng nhӳng hung tӧn, nhӳng tham vọng, nhӳng hận thù, và nhӳng kiểm soát của nó. Vậy thì, khi bạn thấy nó rõ rệt hơn, bạn sẽ phát giác rằng một cách kiếm sống đúng đắn sẽ hiện diện – bạn không phải tìm kiếm nó. Nhưng sӵ khó khăn với hầu hết chúng ta là rằng, chúng ta có quá nhiều trách nhiệm; nhӳng người cha, nhӳng người mẹ đang mong chờ chúng ta kiếm tiền và nuôi dưӥng họ. Và bởi vì quá khó khăn để kiếm đưӧc một việc làm theo phương cách của xã hội tại thời điểm hiện nay, bất kỳ việc làm nào cũng đưӧc hoan nghênh; thế là chúng ta rơi vào bộ máy của xã hội. Nhưng nhӳng người mà không bị thúc đẩy quá, mà không cần thiết phải có một việc làm ngay tӭc khắc và vì vậy có thể nhìn vào tổng thể của bӭc tranh, chính là họ mà có trách nhiệm. Nhưng bạn thấy, nhӳng người mà không quan tâm đến một việc làm ngay tӭc khắc lại bị trói buộc trong điều gì khác – họ quan tâm đến sӵ bành trướng riêng của họ, đến nhӳng tiện nghi của họ, đến nhӳng xa hoa của họ, đến nhӳng vui chơi của họ. Họ có thời gian, nhưng họ đang phung phí nó. Và nhӳng người có thời gian phải chịu trách nhiệm cho sӵ thay đổi của xã hội; nhӳng người mà không bị thúc đẩy ngay tӭc khắc cho một kiếm sống, nên thӵc sӵ quan tâm đến toàn vấn đề của sӵ tồn tại này, và không nên bị vướng mắc trong hành động thuần chính trị, trong nhӳng hoạt động hời hӧt. Nhӳng người mà có thời gian và tạm gọi là nhàn rỗi nên tìm ra sӵ thật, bởi vì chính là họ mới có thể sáng tạo một cách mạng trong thế giới, không phải cái người mà bao tӱ bị trống không. Nhưng, bất hạnh thay, nhӳng người có thời gian nhàn rỗi lại không quan tâm đến cái vĩnh hằng. Họ quan tâm trong việc lấp đầy thời gian của họ. Vì vậy họ cũng là một nguyên nhân của đau khổ và hỗn loạn trong thế giới. Vì vậy nhӳng nguời trong các bạn mà đang lắng nghe, nhӳng người trong các bạn mà có chút ít thời gian, nên trao sӵ suy nghĩ và cân nhắc cho vấn đề này; và qua sӵ thay đổi riêng của bạn, bạn sẽ sáng tạo một cách mạng thế giới. Bangalore, ngày 15 tháng 8 năm 1948 Người hỏi: Liệu tôi có thể vẫn còn là một viên chӭc chính phủ nếu tôi muốn tuân theo nhӳng lời giảng của ông? Cùng câu hỏi sẽ nảy sinh liên quan đến quá nhiều nghề nghiệp. Giải pháp đúng đắn cho vấn đề của kiếm sống là gì? Krishnamurti: Thưa bạn, chúng ta có ý gì qua tӯ ngӳ kiếm sống? Liệu nó là kiếm đưӧc nhӳng cần thiết của người ta – lương thӵc, quần áo, và chỗ ở – đúng chӭ? Sӵ khó khăn của kiếm sống nảy sinh chỉ khi nào chúng ta sӱ dөng nhӳng cần thiết của sống, lương thӵc, quần áo, và chỗ ở như một phương tiện của sӵ hung hăng thuộc tâm lý. Đó là, khi chúng ta sӱ dөng nhӳng cần thiết, nhӳng nhu cầu cơ bản, như phương tiện của tӵ-phóng đại, vậy thì vấn đề của kiếm sống nảy sinh; tại cơ bản xã hội của chúng ta đưӧc đặt nền tảng không phải trên cung cấp nhӳng cần thiết, nhưng trên sӵ phóng đại thuộc tâm lý, sӱ dөng nhӳng cần thiết như một bành trướng thuộc tâm lý của chính con người. Bạn phải suy nghĩ ra điều này một chút xíu. Chắc chắn, lương thӵc, quần áo, và chỗ ở có thể đưӧc sản xuất dư thӯa; có đủ sӵ hiểu biết khoa học để cung ӭng nhu cầu; nhưng nhu cầu cho chiến tranh lại quan trọng hơn, không chỉ bởi nhӳng người hiếu chiến, nhưng còn cả bởi mỗi người chúng ta, bởi vì mỗi người chúng ta là bạo lӵc. Có đầy đủ sӵ hiểu biết khoa học để trao tặng con người tất cả nhӳng cần thiết; nó đã đưӧc thӵc hiện, và chúng có thể đưӧc sản xuất đến độ không người nào sẽ bị đói kém. Tại sao nó không xảy ra? Bởi vì không ai đưӧc thỏa mãn với lương thӵc, quần áo, và chỗ ở. Mỗi người đều muốn cái gì đó nhiều hơn, và, diễn tả một cách khác, ‘nhiều hơn’ là quyền lӵc. Nhưng nó sẽ là thú vật khi chỉ đưӧc thỏa mãn với nhӳng cần thiết. Chúng ta sẽ đưӧc thỏa mãn với nhӳng cần thiết trong ý nghĩa trung thӵc, mà là tӵ do khỏi ham muốn quyền hành, chỉ khi nào chúng ta đã tìm đưӧc kho báu bên trong mà không thể hủy diệt đưӧc, mà bạn gọi là Thưӧng đế, sӵ thật, hay bất kỳ tӯ ngӳ nào bạn muốn. Nếu bạn có thể tìm đưӧc sӵ giàu có bất tӱ đó ở bên trong chính bạn, vậy là bạn có thể đưӧc thỏa mãn với một chút ít, và một chút ít có thể đáp ӭng đưӧc nhu cầu. Bất hạnh thay, chúng ta bị kéo lê bởi nhӳng giá trị giác quan. Nhӳng giá trị của nhӳng giác quan đã trở thành quan trọng hơn nhӳng giá trị của nhӳng thӵc sӵ. Rốt cuộc, toàn cấu trúc xã hội, văn minh hiện nay của chúng ta, tӯ cơ bản đưӧc đặt nền tảng trên nhӳng giá trị giác quan. Nhӳng giá trị giác quan không chỉ là nhӳng giá trị của nhӳng giác quan, nhưng còn cả nhӳng giá trị của tư tưởng, bởi vì tư tưởng cũng là kết quả của nhӳng giác quan; và khi hệ thống máy móc của tư tưởng, mà là mảnh trí năng, đưӧc vun đắp, vậy thì trong chúng ta có một thống trị của tư tưởng, mà cũng là một giá trị giác quan. Vì vậy, chӯng nào chúng ta còn đang tìm kiếm giá trị giác quan, dù rằng thuộc xúc giác, thuộc vị giác, thuộc khӭu giác, thuộc nhận biết, hay thuộc tư tưởng, phía bên ngoài trở thành quan trọng hơn phía bên trong; và chỉ phủ nhận phía bên ngoài không là phương cách dẫn đến phía bên trong. Bạn có lẽ phủ nhận phía bên ngoài và rút lui khỏi thế giới vào một cánh rӯng hay một hang động và ở đó suy nghĩ về Thưӧng đế; nhưng chính sӵ phủ nhận phía bên ngoài đó, suy nghĩ về Thưӧng đế đó, vẫn còn là giác quan bởi vì suy nghĩ là giác quan, và bất kỳ giá trị nào đưӧc đặt nền tảng trên giác quan chắc chắn phải tạo ra sӵ hỗn loạn – mà là điều gì đang xảy ra trên thế giới tại thời điểm hiện nay. Nhӳng giác quan là thống trị, và chӯng nào cấu trúc xã hội còn đưӧc đặt nền tảng trên điều đó, phương tiện kiếm sống trở thành khó khăn lạ thường. Vì vậy, phương tiện kiếm sống đúng đắn là gì? Nghi vấn này có thể đưӧc trả lời chỉ khi nào có một cách mạng hoàn toàn trong cấu trúc xã hội hiện nay, không phө thuộc vào khuôn mẫu của phe tả hay của phe hӳu, nhưng một cách mạng hoàn toàn trong nhӳng giá trị mà không đưӧc đặt nền tảng trên giác quan. Bây giờ, nếu nhӳng người có thời gian nhàn rỗi – giống như nhӳng người già đang hưởng lương hưu, mà đã trải qua nhӳng năm đầu tiên của họ tìm kiếm Thưӧng đế hay nhӳng hình thӭc của hủy diệt – thӵc sӵ đã trao thời gian của họ, năng lưӧng của họ, đến tìm đưӧc giải pháp đúng đắn, vậy thì họ sẽ hành động như một trung gian, như một dөng cө để sáng tạo cách mạng trong thế giới. Nhưng họ không quan tâm. Họ muốn an toàn. Họ đã làm việc quá nhiều năm để hưởng đưӧc lương hưu của họ, và họ muốn sống thoải mái trong phần còn lại thuộc sống của họ. Họ có thời gian, nhưng họ lại dӱng dưng. Họ chỉ quan tâm đến trӯu tưӧng nào đó mà họ gọi là Thưӧng đế, và điều đó không liên quan gì đến sӵ thật; nhưng trӯu tưӧng của họ không là Thưӧng đế, nó là một hình thӭc của tẩu thoát. Và nhӳng người lấp đầy sống của họ bằng hoạt động không ngӯng nghỉ bị trói buộc ở nơi nào đó, họ không có thời gian để tìm ra nhӳng đáp án cho nhӳng vấn đề khác nhau của sống. Vì vậy nhӳng người quan tâm đến nhӳng vấn đề này, đến việc tạo ra một thay đổi cơ bản trong thế giới qua sӵ hiểu rõ về chính họ, trong họ, một mình, có sӵ hy vọng. Chắc chắn chúng ta có thể thấy một nghề nghiệp sai lầm là gì. Là một người lính, một cảnh sát, một luật sư chắc chắn là một nghề nghiệp sai lầm, bởi vì họ củng cố sӵ xung đột, sӵ phân chia; và nhӳng người kinh doanh lớn, nhӳng người tư bản, phát triển sӵ trөc lӧi. Nhӳng nguời kinh doanh lớn có lẽ là một cá thể, hay nó có lẽ là một chính phủ; nếu chính phủ đảm nhận sӵ kinh doanh lớn, nó không ngӯng trөc lӧi bạn và tôi. Và bởi vì xã hội đưӧc đặt nền tảng trên quân đội, cảnh sát, luật pháp, người kinh doanh lớn; đó là, trên nguyên tắc của phân chia, trөc lӧi, và bạo lӵc, làm thế nào bạn và tôi, mà muốn một nghề nghiệp đúng đắn, nghiêm túc, có thể tồn tại? Có sӵ thất nghiệp đang gia tăng, nhӳng quân đội hùng mạnh hơn, lӵc lưӧng cảnh sát quan trọng hơn với nhӳng phөc vө bí mật của nó, và kinh doanh lớn đang trở thành mỗi lúc một lớn hơn, thành lập nhӳng tập đoàn toàn cầu mà cuối cùng đưӧc đảm trách bởi chính phủ – bởi vì chính phủ đã trở thành một tập đoàn lớn trong nhiều quốc gia. Đưӧc trao tình huống này của trөc lӧi, của một xã hội đưӧc xây dӵng trên sӵ phân chia, làm thế nào bạn sẽ tìm đưӧc một cách kiếm sống đúng đắn? Hầu như không thể đưӧc, đúng chӭ? Hoặc bạn sẽ phải đi khỏi và thành lập một cộng đồng mới cùng một ít người – một cộng đồng tӵ-nâng đӥ, đồng-hӧp tác – hoặc chỉ đầu hàng bộ máy to lớn. Nhưng bạn thấy, hầu hết chúng ta không quan tâm đến việc thӵc sӵ tìm đưӧc cách kiếm sống đúng đắn. Hầu hết chúng ta quan tâm đến có một việc làm và bám vào nó trong hy vọng tiến bộ cùng tiền lương mỗi lúc một cao hơn. Bởi vì mỗi người chúng ta muốn bảo đảm, an toàn, một vị trí vĩnh cӱu, không có cách mạng cơ bản. Không phải nhӳng người mà muốn tӵ-thỏa mãn, tӵ-mãn nguyện, nhưng chỉ nhӳng người mạo hiểm, nhӳng người mà muốn thí nghiệm cùng sống của họ, cùng sӵ tồn tại của họ, mà khám phá nhӳng sӵ việc thӵc sӵ, một cách sống mới mẻ. Vì vậy trước khi có thể có một cách kiếm sống đúng đắn, trước tiên: nhӳng phương tiện giả dối một cách rõ rệt phải đưӧc hiểu rõ, quân đội, luật pháp, cảnh sát, nhӳng tập đoàn kinh doanh lớn mà đang lôi kéo con người và đang trөc lӧi họ, dầu nhân danh Chính thể, tư bản, hay tôn giáo. Khi bạn thấy nhӳng giả dối và loại bỏ nhӳng giả dối, có sӵ thay đổi, có cách mạng; và chính cách mạng, một mình nó, có thể sáng tạo một xã hội mới mẻ. Như một cá thể, tìm kiếm một cách sinh nhai đúng đắn là tốt lành, là hoàn hảo, nhưng điều đó không giải quyết đưӧc vấn đề to tát. Vấn đề to tát đưӧc giải quyết chỉ khi nào bạn và tôi không còn đang tìm kiếm an toàn. Không có một sӵ việc như là an toàn. Khi bạn tìm kiếm an toàn, điều gì xảy ra? Điều gì đang xảy ra trong thế giới tại thời điểm hiện nay? Tất cả nhӳng người Châu âu đều muốn an toàn, đang kêu gào nó, và điều gì đang xảy ra? Họ muốn an toàn qua chủ nghĩa quốc gia của họ. Rốt cuộc, bạn là một người quốc gia bởi vì bạn muốn an toàn, và bạn nghĩ rằng qua chủ nghĩa quốc gia bạn sẽ có an toàn. Nó đã đưӧc chӭng thӵc lặp đi và lặp lại rằng bạn không thể có an toàn qua chủ nghĩa quốc gia, bởi vì chủ nghĩa quốc gia là một qui trình của cô lập, đang mời mọc nhӳng chiến tranh, đau khổ, và hủy diệt. Vì vậy kiếm sống đúng đắn trên một qui mô to tát phải bắt đầu bằng nhӳng người mà hiểu rõ điều gì là giả dối. Khi bạn đang đấu tranh chống lại nhӳng giả dối, vậy thì bạn đang sáng tạo phương tiện kiếm sống đúng đắn. Khi bạn đang đấu tranh chống lại toàn cấu trúc của phân chia, của trөc lӧi – dù bởi phe tả hay bởi phe hӳu, hay bởi uy quyền của tôn giáo hay của nhӳng giáo sĩ – đó là nghề nghiệp đúng đắn tại thời điểm hiện nay; bởi vì việc đó sẽ sáng tạo một xã hội mới mẻ, một văn hóa mới mẻ. Nhưng muốn đấu tranh, bạn phải thấy rất rõ rệt và rất dӭt khoát nhӳng giả dối, để cho nhӳng giả dối phải rơi rөng. Muốn khám phá điều gì là giả dối, bạn phải tỉnh thӭc đưӧc nó, bạn phải nhìn ngắm mọi thӭ mà bạn đang làm, đang suy nghĩ, và đang cảm thấy; và tӯ đó không chỉ bạn khám phá đưӧc nhӳng giả dối, nhưng tӯ đó sẽ hiện diện một loại sinh lӵc mới mẻ, một năng lưӧng mới mẻ; và năng lưӧng đó sẽ ra lệnh loại công việc nào để làm hay không làm. Poona, ngày 17 tháng 10 năm 1948 Người hỏi: Trong khi nói về phương tiện kiếm sống đúng đắn, ông đã nói rằng nghề nghiệp của quân đội, của luật sư, và của phөc vө chính phủ, chắc chắn không là phương tiện kiếm sống đúng đắn. Liệu ông đang cổ vũ sӵ rút lui khỏi xã hội, và liệu việc đó không đang tẩu thoát khỏi nhӳng xung đột xã hội và đang ủng hộ sӵ bất công và sӵ trөc lӧi quanh chúng ta, hay sao? Krishnamurti: Muốn thay đổi bất kỳ cái gì hay muốn hiểu rõ bất kỳ cái gì, trước hết bạn phải tìm hiểu cái gì là; chỉ lúc đó có thể có khả năng của một mới mẻ lại, một tái sinh, một thay đổi. Chỉ thay đổi cái gì là mà không hiểu rõ nó, là một phí phạm thời gian, một thoái hóa. Đổi mới mà không hiểu rõ là thoái hóa, bởi vì bạn không đối diện cái gì là. Nhưng nếu chúng ta bắt đầu hiểu rõ chính xác cái gì là, vậy thì chúng ta sẽ biết làm thế nào để hành động. Bạn không thể hành động nếu trước hết không quan sát, không bàn luận, và không hiểu rõ cái gì là. Chúng ta phải tìm hiểu xã hội như nó hiện nay nó là, cùng nhӳng yếu ớt của nó, nhӳng nhưӧc điểm của nó; và muốn tìm hiểu nó chúng ta phải thấy một cách trӵc tiếp sӵ liên quan của chúng ta, sӵ kết nối của chúng ta với nó, không phải đang can thiệp bằng một giải thích thuộc lý thuyết hay thuộc trí năng. Như hiện nay xã hội tồn tại, không có sӵ chọn lӵa giӳa cách kiếm sống đúng đắn và cách kiếm sống sai lầm. Bạn chấp nhận bất kỳ công việc nào có thể đưӧc, nếu bạn thӯa may mắn để kiếm đưӧc một công việc. Vì vậy đối với một người mà bị thúc bách phải có một công việc tӭc khắc, không có vấn đề; anh ấy chấp nhận bất kỳ công việc nào cũng đưӧc bởi vì anh ấy phải ăn. Nhưng đối với nhӳng nguời của các bạn mà không bị thúc bách tӭc khắc, nó phải là một vấn đề, và đó là điều gì chúng ta đang bàn luận: Cái gì là phương tiện kiếm sống đúng đắn trong một xã hội mà đưӧc đặt nền tảng trên sӵ thâu lӧi và nhӳng khác biệt giai cấp, trên chủ nghĩa quốc gia, tham lam, bạo lӵc, và vân vân? Bị trói buộc bởi nhӳng vấn đề này, liệu có thể có cách kiếm sống đúng đắn? Chắc chắn là không. Và rõ ràng có nhӳng nghề nghiệp sai lầm, nhӳng phương tiện kiếm sống sai lầm, như là quân đội, luật sư, cảnh sát, và chính phủ. Quân đội tồn tại không phải cho hòa bình, nhưng cho chiến tranh. Chính là chӭc năng của quân đội phải tạo ra chiến tranh, chính là chӭc năng của vị tướng lãnh phải lập kế hoạch cho chiến tranh. Nếu anh ấy không làm, bạn sẽ mời anh ấy đi, đúng chӭ? Bạn sẽ loại bỏ anh ấy. Chӭc năng của nhóm tướng lãnh là lập kế hoạch và chuẩn bị cho nhӳng chiến tranh tương lai, và một nhóm tướng lãnh mà không lập kế hoạch cho nhӳng chiến tranh tương lai chắc chắn là không có hiệu quả. Vì vậy quân đội không là một nghề nghiệp dành cho hòa bình, vì vậy nó không là một phương tiện kiếm sống đúng đắn. Tôi biết nhӳng hàm ý cũng như bạn biết. Nhӳng quân đội sẽ tồn tại chӯng nào nhӳng chính phủ cầm quyền còn tồn tại cùng chủ nghĩa quốc gia và nhӳng biên giới; và bởi vì bạn ủng hộ nhӳng chính phủ cầm quyền, chắc chắn bạn phải ủng hộ chủ nghĩa quốc gia và chiến tranh. Thế là, chӯng nào bạn còn là người theo chủ nghĩa quốc gia, bạn không có sӵ chọn lӵa về cách kiếm sống đúng đắn. Tương tӵ như thế, cảnh sát. Chӭc năng của cảnh sát là bảo vệ và duy trì nhӳng sӵ việc như chúng là. Nó cũng trở thành công cө của sӵ điều tra, sӵ theo dõi, không chỉ trong bàn tay của nhӳng chính phủ độc tài, nhưng còn trong bàn tay của bất kỳ chính phủ nào. Chӭc năng của cảnh sát là điều tra chung quanh, rình mò vào nhӳng sống riêng tư của con người. Bạn càng trở thành cách mạng nhiều bao nhiêu, cả bên trong lẫn bên ngoài, bạn càng nguy hiểm với chính phủ nhiều bấy nhiêu. Đó là lý do tại sao nhӳng chính phủ, và đặc biệt là nhӳng chính phủ độc tài, làm bốc hơi nhӳng người mà phía bên trong lẫn bên ngoài đang sáng tạo một cách mạng. Vậy là, chắc chắn, nghề cảnh sát không là một phương tiện kiếm sống đúng đắn. Tương tӵ như vậy, luật sư. Anh ấy phát triển sӵ đấu tranh: nó là điều cần thiết cho kiếm sống của anh ấy rằng bạn và tôi nên đấu tranh và tranh cãi ầm ĩ. (Tiếng cười). Bạn cười để đánh trống lãng. Có thể nhiều người trong các bạn là luật sư, và tiếng cười của các bạn thể hiện một phản ӭng thuần túy thuộc thần kinh đến một sӵ kiện; và qua sӵ lẩn tránh sӵ kiện đó, các bạn vẫn sẽ còn tiếp tөc là nhӳng luật sư. Bạn có lẽ nói rằng bạn là một nạn nhân của xã hội, nhưng bạn bị làm nạn nhân bởi vì bạn chấp nhận xã hội như nó là. Vì vậy, luật pháp không là một phương tiện kiếm sống đúng đắn. Có thể có phương tiện kiếm sống đúng đắn chỉ khi nào bạn không chấp nhận tình trạng hiện nay của nhӳng sӵ việc; và khoảnh khắc bạn không chấp nhận nó, bạn không chấp nhận luật pháp như một nghề nghiệp. Tương tӵ như vậy, bạn không thể mong đӧi để tìm đưӧc phương tiện kiếm sống đúng đắn trong nhӳng tập đoàn kinh doanh lớn mà đang chồng chất sӵ giàu có, cũng không có trong lề thói giấy tờ của chính phủ với nhӳng viên chӭc và tác phong quan liêu. Nhӳng chính phủ chỉ quan tâm duy trì nhӳng sӵ việc như chúng là, và nếu bạn trở thành một kӻ sư cho chính phủ, một cách trӵc tiếp hay gián tiếp bạn đang giúp đӥ chiến tranh. Chӯng nào bạn còn chấp nhận xã hội như nó là, bất kỳ nghề nghiệp nào, dù quân đội, cảnh sát, luật sư, hay chính phủ, chắc chắn đều không là một phương tiện kiếm sống đúng đắn. Bởi vì thấy điều này, một con người nghiêm túc phải làm gì? Anh ấy sẽ chạy trốn và tӵ-chôn vùi trong ngôi làng nào đó? Thậm chí ở đó anh ấy cũng phải sống. Anh ấy có thể xin ăn, nhưng chính lương thӵc đưӧc trao cho anh ấy đến một cách gián tiếp tӯ luật sư, cảnh sát, lính tráng, chính phủ. Và anh ấy không thể sống trong cô lập, bởi vì lại nӳa điều đó không thể xảy ra đưӧc; sống trong cô lập là chết rồi, cả phần tâm lý lẫn phần sinh lý. Vì vậy người ta phải làm gì? Tất cả mọi việc mà người ta phải làm, nếu người ta có nghiêm túc, nếu người ta đủ thông minh về toàn qui trình này, là phủ nhận tình trạng hiện nay của nhӳng sӵ việc và trao tặng cho xã hội tất cả mọi điều mà người ta có thể làm đưӧc. Đó là, thưa bạn, bạn thâu nhận lương thӵc, quần áo, và chỗ ở tӯ xã hội, và bạn phải hoàn lại cho xã hội cái gì đó. Chӯng nào bạn còn sӱ dөng xã hội, cảnh sát, luật pháp, chính phủ, như phương tiện kiếm sống của bạn, bạn còn duy trì nhӳng sӵ việc như chúng là, bạn ủng hộ sӵ chia rẽ, sӵ điều tra, và chiến tranh. Nhưng nếu bạn phủ nhận nhӳng sӵ việc của xã hội và chỉ thâu nhận nhӳng cần thiết, bạn phải hoàn lại cái gì đó để đền bù. Tìm đưӧc điều gì bạn đang trao tặng xã hội còn quan trọng hơn hỏi phương tiện kiếm sống đúng đắn là gì. Bạn đang trao tặng xã hội cái gì? Xã hội là gì? Xã hội là sӵ liên hệ với một người hay với nhiều người. Nó là sӵ liên hệ của bạn với một người khác. Bạn đang trao tặng cho một người khác cái gì? Liệu bạn đang trao tặng bất kỳ thӭ gì cho một người khác trong ý nghĩa thӵc sӵ của tӯ ngӳ, hay chỉ đang nhận việc trả công cho cái gì đó? Chӯng nào bạn còn không tìm đưӧc bạn đang trao tặng cái gì, bất kỳ cái gì bạn nhận đưӧc tӯ xã hội chắc chắn là một phương tiện kiếm sống sai lầm. Đây không là câu trả lời khôn ngoan, và vì vậy bạn phải tìm hiểu, suy nghĩ về toàn vấn đề của sӵ liên hệ với xã hội của bạn. Bạn có lẽ hỏi ngưӧc lại tôi, ‘Ông đang trao tặng cái gì cho xã hội với mөc đích có đưӧc quần áo, chỗ ở, và lương thӵc?’ Tôi đang trao tặng xã hội cái mà tôi đang nói ngày hôm nay – mà không chỉ là sӵ phөc vө thuộc tӯ ngӳ mà bất kỳ người dốt nát nào cũng có thể cống hiến. Tôi đang trao tặng xã hội cái gì đối với tôi là sӵ thật. Bạn có lẽ phủ nhận nó và nói, ‘Vô lý, nó không là sӵ thật.’ Nhưng tôi đang trao tặng xã hội cái gì đối với tôi là sӵ thật, và tôi còn quan tâm với cái đó nhiều hơn là với cái gì xã hội cho tôi. Thưa bạn, khi bạn không lӧi dөng xã hội hay người hàng xóm của bạn như một phương tiện của tӵ-bành trướng, bạn hoàn toàn mãn nguyện bởi nhӳng thӭ mà xã hội cho bạn trong cách của lương thӵc, quần áo và chỗ ở. Thế là bạn không tham lam; và bởi vì không tham lam, sӵ liên hệ của bạn với xã hội hoàn toàn khác hẳn. Khoảnh khắc bạn không lӧi dөng xã hội như một phương tiện của tӵ-bành trướng, bạn khước tӯ nhӳng thӭ của xã hội, và vì vậy có một cách mạng trong sӵ liên hệ của bạn. Bạn không đang phө thuộc vào một người khác cho nhӳng nhu cầu thuộc tâm lý của bạn – và chỉ đến lúc đó bạn mới có thể có một phương tiện kiếm sống đúng đắn. Bạn có lẽ nói tất cả điều này là một câu trả lời rất phӭc tạp, nhưng nó không phải vậy. Sống không có câu trả lời đơn giản. Người tìm kiếm một câu trả lời đơn giản cho sống chắc chắn có một cái trí rất đờ đẫn, một cái trí dốt nát. Sống không có kết luận, sống không có khuôn mẫu xác định; sống là đang sống, đang chuyển động, đang thay đổi. Không có câu trả lời xác thӵc, tuyệt đối cho sống, nhưng chúng ta có thể hiểu rõ toàn ý nghĩa và sӵ quan trọng của nó. Muốn hiểu rõ, đầu tiên chúng ta phải thấy rằng chúng ta đang sӱ dөng sống như một phương tiện của tӵ-bành trướng, như một phương tiện của tӵ-thành tӵu; và bởi vì chúng ta đang sӱ dөng sống như một phương tiện của tӵ-thành tӵu, chúng ta tạo ra một xã hội thoái hóa, mà phải bắt đầu phân rã ngay khoảnh khắc nó hiện diện. Vì vậy, một xã hội có tổ chӭc có sẵn trong nó hạt giống của sӵ phân rã. Rất quan trọng cho mỗi người chúng ta phải tìm đưӧc sӵ liên hệ của anh ấy với xã hội là gì, liệu nó đưӧc đặt nền tảng trên sӵ tham lam – mà có nghĩa tӵ-bành trướng, tӵ-thành tӵu, mà trong đó đưӧc hàm ý quyền hành, vị trí, uy quyền – hay liệu người ta chỉ nhận đưӧc tӯ xã hội nhӳng cần thiết như là lương thӵc, quần áo, và chỗ ở. Nếu sӵ liên hệ của bạn là một liên hệ của cần thiết và không phải một liên hệ của tham lam, vậy thì bạn sẽ tìm đưӧc phương tiện kiếm sống đúng đắn bất kỳ nơi nào bạn hiện diện, thậm chí khi xã hội bị thoái hóa. Vì vậy, khi xã hội hiện nay đang phân rã rất mau lẹ, người ta phải tìm đưӧc; và nhӳng người mà sӵ liên hệ của họ chỉ là một liên hệ của nhӳng cần thiết, sẽ sáng tạo một văn hóa mới mẻ, họ sẽ là hạt nhân của xã hội mà trong đó nhӳng cần thiết đưӧc phân phối một cách công bằng và không bị sӱ dөng như một phương tiện của tӵ-bành trướng. Chӯng nào xã hội còn tồn tại cho bạn như một phương tiện của tӵ-bành trướng, phải có một khao khát cho quyền lӵc, và chính là quyền lӵc mới tạo ra một xã hội của nhӳng giai cấp bị phân chia như giai cấp cao và giai cấp thấp, giai cấp giàu và giai cấp nghèo, người mà có và người mà không có, người học thӭc và người không-học thӭc, mỗi người đang đấu tranh với người khác, tất cả đều đưӧc đặt nền tảng trên sӵ thâu lӧi và không phải trên sӵ cần thiết. Do bởi sӵ thâu lӧi này mới gây ra quyền lӵc, vị trí, và thanh danh, và chӯng nào điều đó còn tồn tại, sӵ liên hệ của bạn với xã hội phải là một phương tiện kiếm sống sai lầm. Có thể có phương tiện kiếm sống đúng đắn khi bạn trông chờ vào xã hội chỉ cho nhӳng cần thiết của bạn – và vậy là sӵ liên hệ của bạn với xã hội rất đơn giản. Đơn giản không là ‘nhiều hơn’, nó cũng không là khoác vào một cái khố và tӯ bỏ thế giới. Chỉ tӵ-giới hạn chính bạn đến một vài đồ vật không là đơn giản. Đơn giản của cái trí là cốt lõi, và đơn giản của cái trí đó không thể tồn tại nếu cái trí bị sӱ dөng cho tӵ-bành trướng, tӵ-thành tӵu; dù thành tӵu đó đến qua sӵ theo đuổi Thưӧng đế, hiểu biết, tiền bạc, tài sản, hay vị trí. Cái trí đang tìm kiếm Thưӧng đế không là một cái trí đơn giản, bởi vì Thưӧng đế của nó là sӵ chiếu rọi riêng của nó. Con người đơn giản là con người thấy chính xác cái gì là và hiểu rõ nó – anh ấy không đòi hỏi bất kỳ cái gì nӳa. Một cái trí như thế là mãn nguyện, nó hiểu rõ cái gì là – mà không có nghĩa chấp nhận xã hội như nó là, cùng nhӳng trөc lӧi, nhӳng giai cấp, nhӳng chiến tranh của nó, và vân vân. Nhưng một cái trí mà thấy và hiểu rõ cái gì là, và vì vậy hành động, một cái trí như thế chẳng có bao nhiêu cần thiết; nó rất đơn giản, yên lặng. Và chỉ khi nào cái trí yên lặng nó mới có thể thâu nhận cái vĩnh hằng. Bombay, ngày 26 tháng 2 năm 1950 Người hỏi: Người ta càng lắng nghe ông nhiều bao nhiêu, người ta càng cảm thấy rằng ông đang giảng thuyết sӵ rút lui khỏi sống. Tôi là một thư ký trong một văn phòng bộ trưởng. Tôi có bốn người con, và tôi chỉ nhận 250 rupees một tháng. Ông làm ơn giải thích làm thế nào tôi có thể đấu tranh với sống ảm đạm này để tồn tại trong một cách mới mẻ mà ông đang đề nghị? Ông thӵc sӵ nghĩ rằng thông điệp của ông có thể có bất kỳ ý nghĩa nào đối với nhӳng nguời có đồng lương ít ỏi và nhӳng nguời đang chết đói? Ông đã sống cùng nhӳng nguời đó chưa? Krishnamurti: Trước hết, chúng ta hãy loại bỏ câu hỏi về vấn đề liệu tôi đã sống cùng nhӳng người đó hay chưa? Nó hàm ý – đúng chӭ – rằng với mөc đích để hiểu rõ sống, bạn phải trải qua mọi phương diện của sống, mọi trải nghiệm, bạn phải sống cùng nhӳng người giàu và nhӳng người nghèo, bạn phải chết đói và đi qua mọi điều kiện của sӵ tồn tại. Bây giờ, để đặt vấn đề rất vắn tắt, bạn phải trải qua nhậu nhẹt để biết đưӧc trạng thái không say sưa? Liệu một trải nghiệm đưӧc hiểu rõ một cách trọn vẹn, đầy đủ, không bộc lộ toàn tiến hành của sống hay sao? Liệu bạn phải trải qua tất cả nhӳng chặng đường của sống để hiểu rõ sống? Làm ơn thấy rằng đây không là một lẩn tránh câu hỏi – trái lại. Chúng ta nghĩ rằng để có thông minh chúng ta phải đi qua mỗi chặng đường của sống và trải nghiệm, tӯ người giàu đến người nghèo, tӯ người ăn mày đến vị vua. Đó là thế à? Thông minh là sӵ tích lũy của nhiều trải nghiệm? Hay thông minh sẽ tìm ra trong hiểu rõ hoàn toàn đưӧc một trải nghiệm? Bởi vì chúng ta không bao giờ hiểu rõ một cách trọn vẹn, đầy đủ một trải nghiệm, chúng ta lang thang tӯ trải nghiệm sang trải nghiệm, hy vọng có sӵ cӭu rỗi nào đó, có sӵ ẩn náu nào đó, có sӵ hạnh phúc nào đó. Chúng ta đã khiến cho sống thành một qui trình của sӵ tích lũy liên tөc nhӳng trải nghiệm, và vì vậy nó là một đấu tranh vô tận, một trận chiến không ngӯng nghỉ để đạt đưӧc, để kiếm đưӧc. Chắc chắn, đó là một tiếp cận tẻ nhạt, một tiếp cận hoàn toàn dốt nát đến sống, đúng chӭ? Liệu không thể tập hӧp toàn ý nghĩa của một trải nghiệm và nhờ vậy hiểu rõ toàn chiều sâu và chiều rộng của sống hay sao? Tôi nói điều đó có thể đưӧc, và đó là cách duy nhất để hiểu rõ sống. Bất kỳ trải nghiệm nào, bất kỳ thách thӭc và phản ӭng nào đến sống, nếu người ta có thể hiểu rõ nó trọn vẹn, vậy thì sӵ theo đuổi mọi trải nghiệm không có ý nghĩa, nó chỉ trở thành một lãng phí của thời gian. Bởi vì chúng ta không thể thӵc hiện điều đó, chúng ta đã sáng chế nhӳng ý tưởng ảo tưởng rằng bằng cách tích lũy nhӳng trải nghiệm cuối cùng chúng ta sẽ đến – Thưӧng đế biết nơi nào! Người hỏi muốn biết liệu tôi đang giảng thuyết sӵ rút lui khỏi sống. Bạn có ý gì qua tӯ ngӳ sống? Tôi đang suy nghĩ ra vấn đề này bằng cách nói lớn tiếng, vì vậy chúng ta hãy cùng nhau theo sát nó. Chúng ta có ý gì qua tӯ ngӳ sống? Sống chỉ có thể trong liên hệ đúng chӭ? Nếu không có liên hệ, không có sống. Hiện diện là có liên hệ; sống là một tiến hành của liên hệ, của hiệp thông cùng một người khác – cùng hai hoặc mười người – cùng xã hội. Sống không là một qui trình của cô lập, của rút lui. Nhưng đối với hầu hết chúng ta, sống là một qui trình của cô lập, đúng chӭ? Chúng ta đang đấu tranh để tӵ-cô lập chính chúng ta trong hành động, trong liên hệ. Tất cả nhӳng hành động của chúng ta là đang tӵ-khép kín, đang tӵ-thâu hẹp, đang tӵ-tách rời, và trong chính qui trình đó có xung đột, đau khổ, phiền muộn. Sống là liên hệ, và không gì có thể tồn tại trong cô lập; vì vậy không thể có sӵ rút lui khỏi sống. Ngưӧc lại, phải có hiểu rõ đưӧc sӵ liên hệ – sӵ liên hệ của bạn với người vӧ của bạn, con cái của bạn, với xã hội, với thiên nhiên, với vẻ đẹp của ngày này, ánh sáng mặt trời trên nhӳng dòng nước, đường bay của một con chim, với nhӳng sӵ vật mà bạn sở hӳu và nhӳng lý tưởng mà kiểm soát bạn. Để hiểu rõ tất cả điều đó, bạn không rút lui khỏi nó. Sӵ thật không tìm đưӧc trong rút lui và cô lập; ngưӧc lại trong cô lập, dù có ý thӭc hay không-ý thӭc, chỉ có tối tăm và chết chóc. Vì vậy tôi không đang đề nghị một rút lui khỏi sống, một kiềm chế của sống. Ngưӧc lại, chúng ta chỉ có thể hiểu rõ sống trong liên hệ. Do bởi chúng ta không hiểu rõ sống nên tất cả chúng ta đều luôn luôn đang tạo ra một nỗ lӵc để rút lui, để cô lập, và vì đã tạo ra một xã hội đưӧc đặt nền tảng trên bạo lӵc, trên phân rã; Thưӧng đế trở thành một cô lập cuối cùng. Vậy là người hỏi muốn biết làm thế nào, đang kiếm đưӧc một chút ít, anh ấy sẽ sống cùng điều gì chúng ta đang nói. Lúc này, trước hết, kiếm sống không chỉ là vấn đề của người mà kiếm đưӧc một chút ít, nhưng nó cũng còn là vấn đề của bạn và của tôi, đúng chӭ? Bạn có lẽ có nhiều tiền hơn một chút, bạn có lẽ giàu có, có một công việc tốt hơn, một vị trí cao hơn, một tài khoản ngân hàng nhiều hơn; nhưng nó cũng là vấn đề của bạn và của tôi, bởi vì xã hội này là điều gì mà tất cả chúng ta đã tạo ra. Nếu chúng ta, ba người – bạn, tôi và một người khác – không thӵc sӵ hiểu rõ sӵ liên hệ, chúng ta không thể sáng tạo cách mạng trong xã hội. Con người không có lương thӵc trong bao tӱ của anh ấy chắc chắn không thể tìm đưӧc sӵ thật, anh ấy phải đưӧc cho ăn. Nhưng con người mà bao tӱ no đủ, chắc chắn nó là trách nhiệm tӭc khắc của anh ấy phải thấy, rằng có một cách mạng cơ bản trong xã hội, rằng nhӳng sӵ việc phải không xảy ra như chúng là hiện nay. Để suy nghĩ ra, để cảm thấy đưӧc tất cả nhӳng vấn đề này là trách nhiệm của nhӳng con người mà có thời gian, có nhàn rỗi, nhiều hơn là trách nhiệm của nhӳng con người mà kiếm đưӧc một chút ít và phải đấu tranh hàng ngày để thu vén sống, mà không có thời gian và bị kiệt sӭc bởi xã hội bóc lột, mөc nát này. Chính bạn và tôi, nhӳng người chúng ta có chút ít thời gian và nhàn rỗi hơn, mà phải thâm nhập vào nhӳng vấn đề này một cách trọn vẹn – mà không có nghĩa rằng chúng ta phải trở thành nhӳng người thuyết giảng chuyên nghiệp, đang cống hiến một hệ thống như một thay thế cho một cái khác. Nó dành cho bạn và tôi mà có thời gian, mà có nhàn rỗi cho suy nghĩ, để tìm ra phương cách của một xã hội mới mẻ, một văn hóa mới mẻ. Bây giờ, điều gì xảy ra cho người nghèo mà đang kiếm đưӧc 125 rupees? Anh ấy phải kéo lê gia đình cùng anh ấy, anh ấy phải chấp nhận sӵ mê tín của người bà của anh ấy, nhӳng cô dì, nhӳng người cháu của anh ấy, và vân vân; anh ấy phải kết hôn tùy theo khuôn mẫu nào đó, anh ấy phải thӵc hiện nghӳng nghi lễ, nghi thӭc nào đó, và khớp vào tất cả vô lý mê tín đó. Anh ấy bị trói buộc trong nó, và nếu anh ấy phản đối, bạn, nhӳng nguời đáng kính, bóp nghẹt anh ấy. Vì vậy, câu hỏi của kiếm sống đúng đắn là vấn đề của bạn và của tôi, đúng chӭ? Nhưng hầu hết chúng ta không quan tâm đến kiếm sống gì cả. Chúng ta vui mӯng và cảm tạ một cách đơn giản khi có một việc làm, và thế là chúng ta duy trì một xã hội, một văn hóa, mà khiến cho kiếm sống đúng đắn không thể xảy ra đưӧc. Thưa các bạn, đӯng đối xӱ với nó một cách lý thuyết. Nếu bạn phát hiện chính mình trong một nghề nghiệp sai lầm và thӵc sӵ làm một điều gì đó về nó, liệu bạn không thấy một cách mạng gì nó mang lại trong sống của bạn và trong sống của nhӳng người quanh bạn, hay sao? Nhưng nếu bạn lắng nghe một cách ngẫu nhiên và tiếp tөc như trước kia bởi vì bạn có một việc làm tốt và đối với bạn không có vấn đề, chắc chắn bạn sẽ tiếp tөc gây ra đau khổ trong thế giới. Đối với con người mà có quá ít tiền bạc, có một vấn đề, nhưng anh ấy, giống như phần còn lại của chúng ta, chỉ quan tâm đến có nhiều hơn. Và khi anh ấy có đưӧc nhiều hơn, vấn đề tiếp tөc, bởi vì anh ấy vẫn còn muốn nhiều hơn. Một phương tiện kiếm sống đӭng đắn là gì? Chắc chắn, có nhӳng nghề nghiệp nào đó mà gây nguy hại cho xã hội. Quân đội gây nguy hại cho xã hội bởi vì nó lập kế hoạch và khuyến khích giết chóc nhân danh quốc gia. Bởi vì bạn là người theo chủ nghĩa quốc gia, bám vào nhӳng chính phủ cầm quyền, bạn phải có lӵc lưӧng vũ trang để bảo vệ tài sản của bạn; và đối với bạn tài sản còn quan trọng hơn sống, sống của nhӳng cậu con trai của bạn. Đó là lý do tại sao bạn có sӵ cưӥng bách tòng quân, đó là lý do tại sao nhӳng trường học của bạn đang đưӧc khuyến khích phải có huấn luyện quân sӵ. Nhân danh quốc gia của bạn, bạn đang hủy diệt con cái của bạn. Quốc gia của bạn là chính bạn đưӧc đồng hóa, sӵ chiếu rọi riêng của bạn; và khi bạn tôn thờ quốc gia của bạn, bạn đang hy sinh con cái của bạn cho sӵ tôn thờ của chính bạn. Đó là lý do tại sao quân đội, mà là công cө của một chính phủ cầm quyền và tách rời, là một phương tiện kiếm sống sai lầm. Nhưng nó đưӧc tạo sӵ thuận tiện để gia nhập quân đội, và nó trở thành một phương tiện chắc chắn để kiếm đưӧc một số tiền nho nhỏ. Sӵ kiện lạ thường này chỉ thấy trong văn minh hiện đại. Chắc chắn quân đội là một cách kiếm sống sai lầm cho một người, bởi vì nó đưӧc đặt nền tảng trên sӵ hủy diệt có tính toán và đưӧc lập kế hoạch. Nếu bạn và tôi không thấy sӵ thật của điều này, chúng ta sẽ không sáng tạo bất kỳ loại xã hội khác biệt nào. Tương tӵ như vậy, bạn có thể thấy rằng một công việc trong một lӵc lưӧng cảnh sát là một phương tiện kiếm sống sai lầm. Đӯng mỉm cười và đánh trống lãng. Cảnh sát trở thành một phương tiện của điều tra nhӳng cuộc sống riêng tư. Chúng ta không đang nói về cảnh sát như một phương tiện của giúp đӥ, hướng dẫn, nhưng như một công cө của chính thể, cảnh sát bí mật, và mọi chuyện còn lại của nó. Vậy là cá thể chỉ trở thành một công cө của xã hội, cá thể không có sӵ riêng tư, không tӵ do, không quyền lӧi riêng; anh ấy bị điều tra, bị kiểm soát, bị đúc khuôn bởi chính phủ, mà là xã hội. Chắc chắn, đó là một phương tiện kiếm sống sai lầm. Tiếp theo, có nghề nghiệp của luật pháp. Đó không là một phương tiện kiếm sống sai lầm hay sao? Tôi thấy một số bạn đang mỉm cười. Có thể các bạn là nhӳng luật sư, và các bạn biết rõ ràng hơn tôi hệ thống đó đưӧc đặt nền tảng trên cái gì. Tӯ cơ bản, không phải một cách hời hӧt, nó đưӧc đặt nền tảng trên sӵ duy trì nhӳng sӵ việc như chúng là, trên nhӳng bất đồng, nhӳng tranh cãi, hỗn loạn, tranh chấp, đang khuyến khích sӵ chia rẽ và vô trật tӵ nhân danh của trật tӵ. Cũng có nghề nghiệp sai lầm của con người mà muốn trở thành giàu có, nguời kinh doanh lớn, người đang lưӧm lặt, đang tích lũy, đang tàng trӳ tiền bạc qua bóc lột, qua tàn nhẫn – mặc dầu anh ấy có lẽ làm nó qua lòng bác ái hay nhân danh của giáo dөc. Vậy là, chắc chắn, đây là tất cả nhӳng phương tiện kiếm sống sai lầm, và một thay đổi hoàn toàn trong cấu trúc xã hội, một cách mạng của loại đúng đắn, chỉ có thể xảy ra khi nó bắt đầu với bạn. Cách mạng không thể đưӧc đặt nền tảng trên một lý tưởng hay một hệ thống; nhưng khi bạn thấy tất cả điều này như một sӵ kiện, bạn đưӧc giải thoát khỏi nó, và thế là bạn đưӧc tӵ do để hành động. Nhưng, thưa các bạn, các bạn không muốn hành động. Bạn sӧ hãi bị quấy rầy, và bạn nói, ‘Đã có dư thӯa hoang mang rồi, làm ơn đӯng tạo thêm nhiều nӳa.’ Nếu bạn không tạo thêm nhiều hoang mang, nhӳng người khác hiện diện diện ở đó để tạo thêm nhiều hoang mang giùm bạn – và lӧi dөng sӵ hoang mang đó như một phương tiện của kiếm đưӧc quyền hành thuộc chính trị. Chắc chắn, chính là trách nhiệm của bạn như một cá thể phải thấy sӵ hoang mang cả bên trong lẫn bên ngoài, và phải làm điều gì đó cho nó – không phải chỉ chấp nhận nó và mong chờ một phép lạ, một Không tưởng kỳ diệu đưӧc sáng chế bởi nhӳng người khác mà bạn có thể vào trong đó không cần nỗ lӵc gì cả. Thưa các bạn, vấn đề này là vấn đề của các bạn cũng như vấn đề của con người nghèo khổ. Con người nghèo khổ phө thuộc vào bạn và bạn phө thuộc vào anh ấy; anh ấy là người thư ký của bạn trong khi bạn ngồi trong một chiếc xe hơi sang trọng và nhận đưӧc một tiền lương béo bở, đang tích lũy tiền bạn nhờ vào công sӭc của anh ấy. Vì vậy, nó là, vấn đề của bạn cũng như của anh ấy; và nếu bạn và anh ấy không thay đổi một cách cơ bản trong sӵ liên hệ của các bạn, sẽ không có một cách mạng thӵc sӵ; mặc dầu có thể có bạo lӵc và đổ máu, bạn sẽ duy trì nhӳng sӵ việc một cách cơ bản như chúng là hiện nay. Vì vậy vấn đề của chúng ta là sӵ thay đổi của liên hệ; và sӵ thay đổi đó không phải ở trên mӭc độ tӯ ngӳ hay trí năng, nhưng nó chỉ có thể xảy ra khi bạn có thể hiểu rõ sӵ kiện của bạn là gì. Bạn không thể hiểu rõ nó nếu bạn lý thuyết, tӯ ngӳ hóa, phủ nhận, hay bênh vӵc; và đó là lý do tại sao hiểu rõ toàn tiến hành của cái trí là điều rất quan trọng. Một cách mạng mà chỉ là kết quả của cái trí không là cách mạng gì cả, nhưng cách mạng mà không thuộc cái trí, không thuộc tӯ ngӳ, không thuộc hệ thống là cách mạng duy nhất, cách mạng duy nhất đối với vấn đề. Nhưng bất hạnh thay, chúng ta đã nuôi dưӥng nhӳng bộ não của chúng ta, nhӳng tạm gọi là trí năng của chúng ta, đến một mӭc độ mà chúng ta đã mất hết nhӳng khả năng của chúng ta ngoại trӯ khả năng thuần túy trí năng và tӯ ngӳ. Chỉ khi nào chúng ta thấy sống như một tổng thể, trong nguyên vẹn của nó, trong trọn vẹn của nó, mới có thể có đưӧc một cách mạng mà sẽ trao tặng cả nguời nghèo khổ lẫn nguời giàu có sӵ công bằng của anh ấy. Từ Sự Khẩn cấp phải Thay đổi VẼ ĐẸP VÀ NGHỆ SĨ Nguời hỏi: Tôi không hiểu nghệ sĩ là gì? Trên bờ sông Hằng, kia kìa trong một căn phòng nhỏ xíu tối tăm, một người ngồi dệt một miếng sari đẹp nhất bằng lөa và vàng, và ở Paris trong xưởng vẽ của anh ấy một nguời khác đang vẽ một bӭc tranh mà anh ấy hy vọng sẽ làm cho anh ấy nổi tiếng. Nơi nào đó có một người viết văn đang ranh mãnh gọt giũa nhӳng câu chuyện nói về nhӳng vấn đề cũ kӻ, cũ kӻ của đàn ông và phө nӳ; rồi thì có nguời khoa học trong phòng thí nghiệm của anh ấy và chuyên viên kӻ thuật đang sắp xếp vào chung hàng triệu mảnh nhỏ để cho một hỏa tiễn có thể đi tới mặt trăng. Và ở Ấn độ, một nhạc sĩ đang theo một cuộc đời khổ hạnh với mөc đích chuyển tải một cách trung thӵc về vẻ đẹp tinh khiết của bản nhạc đưӧc sáng tác bởi anh ấy. Có nguời nội trӧ đang chuẩn bị một bӳa ăn, và người làm thơ đang dạo bộ một mình trong cánh rӯng. Đây không là tất cả nhӳng nghệ sĩ trong cách riêng của họ hay sao? Tôi cảm thấy rằng vẻ đẹp trong bàn tay của mọi người, nhưng họ không biết nó. Nguời đàn ông may một bộ quần áo đẹp hay đóng một đôi giày hoàn hảo, người phө nӳ cắm nhӳng bông hoa đó trên bàn của bạn, tất cả họ dường như làm việc cùng vẻ đẹp. Tôi thường không hiểu lý do tại sao chỉ người họa sĩ, nguời điêu khắc, người soạn nhạc, người viết văn – nhӳng nghệ sĩ tạm gọi là sáng tạo – mới có sӵ quan trọng lạ thường như thế chӭ không phải người đóng giày hay người nấu nướng. Họ cũng không sáng tạo à? Khi bạn quan sát vô vàn sӵ diễn tả mà con người nghĩ rằng đó là vẻ đẹp, vậy thì một nghệ sĩ thӵc sӵ có vị trí nào trong sống, và ai là một nghệ sĩ thӵc sӵ? Người ta nói rằng vẻ đẹp là chính bản thể của tất cả sống. Liệu cao ốc đó ở đằng kia, mà đưӧc nghĩ là rất đẹp, là sӵ diễn tả của bản thể? Tôi sẽ rất trân trọng nếu ông muốn tìm hiểu toàn nghi vấn của vẻ đẹp và nghệ sĩ này. Krishnamurti: Chắc chắn nghệ sĩ là người khéo léo trong hành động? Hành động này ở trong sống và không phải ở bên ngoài của sống. Vì vậy, chính là đang sống một cách khéo léo mới thӵc sӵ tạo thành một nghệ sĩ, sӵ khéo léo này có thể vận hành trong một vài tiếng đồng hồ một ngày khi anh ấy đang chơi một nhạc cө, đang sáng tác nhӳng bài thơ, hay đang vẽ nhӳng bӭc tranh, hay nó có thể khéo léo hơn một chút nếu anh ấy khéo léo trong nhiều mảnh như thế – giống như nhӳng người vĩ đại trong thời Phөc hưng mà đã làm việc trong nhiều phương tiện vật liệu khác nhau. Nhưng vài tiếng đồng hồ âm nhạc hay viết lách có lẽ mâu thuẫn với phần còn lại thuộc sống của anh ấy, mà vô-trật tӵ và hỗn loạn. Vì vậy, liệu một con người như thế là một nghệ sĩ? Con người mà chơi đàn vĩ cầm đầy tài năng và lưu tâm đến sӵ nổi tiếng của anh ấy không quan tâm đến vĩ cầm, anh ấy chỉ đang khai thác nó để đưӧc nổi tiếng, ‘cái tôi’ còn quan trọng hơn âm nhạc, và cũng thế với người viết văn hay người họa sĩ nếu lưu tâm đến sӵ nổi tiếng. Người nhạc sĩ đồng hóa ‘cái tôi’ của anh ấy cùng điều gì anh ấy nghĩ là âm nhạc của vẻ đẹp, và con người tôn giáo đồng hóa ‘cái tôi’ của anh ấy cùng điều gì anh ấy nghĩ là cao cả. Tất cả điều này là sӵ khéo léo trong nhӳng lãnh vӵc nhỏ xíu đặc biệt của họ, nhưng phần còn lại thuộc lãnh vӵc rộng lớn của sống lại bị lơ là. Vì vậy, chúng ta phải tìm ra sӵ khéo léo trong hành động là gì, trong đang sống, không chỉ trong vẽ vời hay trong viết lách hay trong công nghệ, nhưng làm thế nào người ta có thể sống toàn sống bằng khéo léo và vẻ đẹp. Liệu khéo léo và vẻ đẹp giống nhau? Liệu một con người – dù anh ấy là nghệ sĩ hay không – có thể sống toàn sống của anh ấy bằng khéo léo và vẻ đẹp? Đang sống là hành động và khi hành động đó nuôi dưӥng đau khổ, nó không còn là khéo léo. Vì vậy liệu con người có thể sống mà không-đau khổ, không-xung đột, không-ghen tuông, không-tham lam, không-mâu thuẫn thuộc bất kỳ loại nào? Nghi vấn không là, ai là một nghệ sĩ hay ai không là một nghệ sĩ, nhưng liệu một con người, bạn hay một người khác, có thể sống mà không bị hành hạ và biến dạng. Dĩ nhiên quả là thô lỗ hay xem thường nhӳng âm nhạc vĩ đại, nhӳng điêu khắc vĩ đại, nhӳng thi phẩm hoặc điệu nhảy vĩ đại, hay cười khảy nó; điều đó sẽ là không khéo léo trong sống riêng của người ta. Nhưng nghệ thuật và vẻ đẹp mà là khéo léo trong hành động nên vận hành suốt ngày, không chỉ trong vài tiếng đồng hồ của ngày. Đây là thách thӭc thӵc sӵ, không phải là đang đàn dương cầm thật hay. Bạn phải chơi nó thật hay nếu bạn tiếp xúc nó, nhưng điều đó không đủ. Nó giống như vun đắp một góc nhỏ xíu của một cánh đồng rộng lớn. Chúng ta quan tâm đến toàn cánh đồng và cánh đồng đó là sӵ sống. Điều gì chúng ta luôn luôn làm là bỏ quên toàn cánh đồng và tập trung vào nhӳng mảnh, mảnh riêng của chúng ta hay của nhӳng người khác. Nghệ thuật là hoàn toàn tỉnh thӭc và vì vậy khéo léo trong hành động trong tổng thể của sống. Và đây là vẻ đẹp. Người hỏi: Còn công nhân nhà máy hay nhân viên văn phòng thì sao? Anh ấy là một nghệ sĩ? Công việc của anh ấy không loại bỏ sӵ khéo léo trong hành động, và vì vậy làm đờ đẫn anh ấy đến độ anh ấy cũng không còn khéo léo trong bất kỳ công việc nào khác? Liệu anh ấy không bị quy định bởi công việc của anh ấy? Krishnamurti: Dĩ nhiên anh ấy có. Nhưng nếu anh ấy thӭc dậy anh ấy sẽ hoặc lìa bỏ công việc của anh ấy hoặc thay đổi nó để cho nó trở thành nghệ thuật. Điều gì quan trọng không phải là nghệ thuật nhưng sӵ thӭc dậy đối với công việc. Điều gì quan trọng không phải là tình trạng bị quy định của công việc nhưng thӭc dậy. Người hỏi: Ông có ý gì, thӭc dậy? Krishnamurti: Liệu bạn thӭc dậy chỉ do bởi nhӳng hoàn cảnh, do bởi nhӳng thách thӭc, do bởi thảm họa hay hân hoan nào đó? Hay liệu có một trạng thái của đang thӭc dậy mà không có bất kỳ nguyên nhân nào? Nếu bạn thӭc dậy bởi một biến cố, một nguyên nhân, vậy thì bạn phө thuộc vào nó, và khi bạn phө thuộc vào cái gì đó – dù nó là một viên thuốc, tình dөc, vẽ vời, hay âm nhạc – bạn đang tӵ-cho phép mình mê muội. Vậy là bất kỳ hình thӭc của nghệ thuật nào đều là sӵ kết thúc của khéo léo, sӵ kết thúc của nghệ thuật. Người hỏi: Trạng thái thӭc dậy khác mà không có nguyên nhân này là gì? Ông đang nói về một trạng thái trong đó cũng không có một nguyên nhân lẫn một hậu quả. Liệu có thể có một trạng thái của cái trí mà không là hậu quả của nguyên nhân nào đó? Tôi không hiểu rõ điều đó, bởi vì chắc chắn mọi thӭ chúng ta suy nghĩ và mọi thӭ chúng ta làm đều là hậu quả của nguyên nhân. Có chuỗi xích liên tөc của nguyên nhân và hậu quả này. Krishnamurti: Chuỗi xích của nguyên nhân và hậu quả này là liên tөc bởi vì hậu quả trở thành nguyên nhân và nguyên nhân sinh ra nhӳng hậu quả thêm nӳa, và vân vân. Người hỏi: Vậy thì có hành động nào phía bên ngoài mắt xích này? Krishnamurti: Tất cả chúng ta biết là hành động với một nguyên nhân, một động cơ, hành động mà là một kết quả. Tất cả hành động đều ở trong liên hệ. Nếu sӵ liên hệ đưӧc đặt nền tảng trên nguyên nhân, nó là sӵ thích ӭng gian xảo, và thế là chắc chắn dẫn đến một hình thӭc khác của buồn chán. Tình yêu là sӵ việc duy nhất mà không có nguyên nhân, đó là tӵ do; nó là vẻ đẹp, nó là khéo léo, nó là nghệ thuật. Nếu không có tình yêu, không có nghệ thuật. Khi người nghệ sĩ đang chơi nhạc thật hay, không có ‘cái tôi’; có tình yêu và vẻ đẹp, và đây là vẻ đẹp. Đây là sӵ khéo léo trong hành động. Khéo léo trong hành động là sӵ vắng mặt của ‘cái tôi’. Nghệ thuật là sӵ vắng mặt của ‘cái tôi’. Nhưng khi bạn bỏ qua toàn cánh đồng của sống và chỉ tập trung vào một phần nhỏ xíu – vậy thì dù ‘cái tôi’ có lẽ vắng mặt nhiều bao nhiêu, bạn vẫn còn đang sống một cách không-khéo léo và vì vậy bạn không là một nghệ sĩ của sӵ sống. Vắng mặt của ‘cái tôi’ trong sống là tình yêu và vẻ đẹp, mà mang lại sӵ khéo léo riêng của nó. Đây là nghệ thuật vĩ đại nhất: sống một cách khéo léo trong toàn cánh đồng của sӵ sống. Người hỏi: Ồ, Chúa ơi! Tôi sẽ làm điều đó như thế nào? Tôi thấy nó và cảm thấy nó trong tâm hồn của tôi, nhưng làm thế nào tôi có thể duy trì nó? Krishnamurti: Không có cách nào để duy trì nó, không có cách nào để nuôi dưӥng nó, không có luyện tập nó; chỉ có đang thấy nó. Đang thấy là nghệ thuật vĩ đại nhất trong tất cả nghệ thuật. Bombay, ngày 11 tháng 3 năm 1953 Tôi nghĩ có lẽ xӭng đáng nếu chúng ta tìm hiểu câu hỏi: cái trí thoái hóa mau lẹ biết chӯng nào và nhӳng nhân tố chính mà làm cho cái trí đờ đẫn, vô cảm, chậm lөt khi phản ӭng là gì? Tôi nghĩ nó sẽ có ý nghĩa nếu chúng ta có thể tìm hiểu câu hỏi tại sao cái trí thoái hóa, bởi vì có lẽ trong hiểu rõ điều đó, chúng ta có lẽ tìm đưӧc một sống đơn giản là gì. Khi chúng ta lớn hơn chúng ta thấy rằng cái trí, công cө của hiểu rõ, công cө mà qua đó chúng ta khảo sát bất kỳ vấn đề nào, tìm hiểu, nghi vấn, khám phá – cái trí đó nếu bị sӱ dөng sai lầm, sẽ thoái hóa, sẽ phân rã, đối với tôi có vẻ một trong nhӳng nhân tố chính của sӵ thoái hóa của cái trí là qui trình của chọn lӵa. Tất cả sống của chúng ta đưӧc đặt nền tảng trên sӵ chọn lӵa. Chúng ta chọn lӵa tại nhӳng mӭc độ khác nhau của sӵ tồn tại của chúng ta. Chúng ta chọn lӵa giӳa màu trắng và màu xanh, giӳa một bông hoa này và một bông hoa kia, giӳa nhӳng thúc đẩy thuộc tâm lý nào đó của ưa thích và không-ưa thích, giӳa nhӳng ý tưởng, nhӳng niềm tin nào đó, chấp nhận cái này và loại bỏ nhӳng cái khác. Vì vậy cấu trúc thuộc tinh thần của chúng ta đưӧc đặt nền tảng trên qui trình của chọn lӵa này, nỗ lӵc liên tөc này của chọn lӵa, phân biệt, loại bỏ, chấp nhận, khước tӯ. Và trong qui trình đó có đấu tranh liên tөc, nỗ lӵc liên tөc. Không bao giờ có một hiểu rõ trӵc tiếp, nhưng luôn luôn có qui trình mệt mỏi của sӵ tích lũy khả năng phân biệt – mà thӵc sӵ đưӧc đặt nền tảng trên ký ӭc, trên sӵ tích lũy của hiểu biết – và vì vậy có nỗ lӵc liên tөc này đưӧc thӵc hiện qua sӵ chọn lӵa. Bây giờ, liệu sӵ chọn lӵa không là tham vọng? Sống của chúng ta là tham vọng. Chúng ta muốn là người nào đó, chúng ta muốn đưӧc ngưӥng mộ, muốn đạt đưӧc một kết quả. Nếu tôi không-thông minh, tôi muốn trở thành thông minh. Nếu tôi là bạo lӵc, tôi muốn trở thành không-bạo lӵc. trở thành là qui trình của tham vọng. Dù tôi muốn trở thành một nguời chính trị lỗi lạc hay vị thánh hoàn hảo nhất; tham vọng, động cơ, thôi thúc của trở thành là qui trình của chọn lӵa, là qui trình của tham vọng, mà tӯ cơ bản đưӧc đặt nền tảng trên sӵ chọn lӵa. Vì vậy, sống của chúng ta là một chuỗi của nhӳng đấu tranh, một chuyển động tӯ một ý tưởng, công thӭc, ham muốn thuộc học thuyết, đến một cái khác; và trong qui trình của trở thành này, trong qui trình của đấu tranh này, cái trí thoái hóa. Chính bản chất của sӵ thoái hóa này là chọn lӵa; và chúng ta nghĩ chọn lӵa là cần thiết, chọn lӵa mà tӯ đó nảy sinh tham vọng. Bây giờ liệu chúng ta có thể tìm đưӧc một cách sống mà không bị đặt nền tảng trên tham vọng, mà không thuộc về sӵ chọn lӵa, đó là một nở hoa mà trong đó kết quả không đưӧc tìm kiếm? Tất cả mọi điều mà chúng ta biết về sống là một chuỗi của nhӳng đấu tranh chấm dӭt trong kết quả, và nhӳng kết quả đó đang bị loại bỏ cho nhӳng kết quả quan trọng hơn. Đó là tất cả mà chúng ta biết. Trong trường hӧp của con người đang ngồi một mình trong một hang động, trong chính sӵ tiến hành của làm cho anh ấy hoàn hảo có chọn lӵa, và chọn lӵa đó là tham vọng. Con người mà là bạo lӵc cố gắng trở thành không-bạo lӵc; chính trở thành đó là tham vọng. Chúng ta không đang cố gắng tìm ra liệu tham vọng là đúng hay sai, liệu nó cần thiết cho sống, nhưng liệu nó có ích lӧi cho một sống của đơn giản. Tôi không có ý sӵ đơn giản của một vài bộ quần áo, đó không là một sống đơn giản. Đang khoác vào một cái khố không thể hiện một con nguời đơn giản; ngưӧc lại, bằng cách tӯ bỏ nhӳng đồ vật bên ngoài, có lẽ rằng cái trí trở thành tham vọng hơn bởi vì nó cố gắng bám vào lý tưởng riêng của nó mà nó đã chiếu rọi và nó đã tạo tác. Vì vậy nếu chúng ta quan sát nhӳng cách suy nghĩ riêng của chúng ta, liệu chúng ta không nên tìm hiểu nghi vấn của tham vọng này hay sao? Chúng ta có ý gì qua nó, và liệu chúng ta có thể sống không-tham vọng? Chúng ta thấy rằng tham vọng nuôi dưӥng ganh đua, dù nơi nhӳng em nhỏ trong trường học, hay giӳa nhӳng người chính trị tài giỏi, mọi phương cách leo lên –