🔙 Quay lại trang tải sách pdf ebook 7 Thói Quen Để Thành Đạt Ebooks Nhóm Zalo Công Ty Samsung Trân trọng gửi đến bạn cuốn sách này. Phiên bản ebook này được thực hiện theo bản quyền xuất bản và phát hành ấn bản tiếng Việt của công ty First News - Trí Việt với sự tài trợ độc quyền của công ty TNHH Samsung Electronics Việt Nam. Tác phẩm này không được chuyển dạng sang bất kỳ hình thức nào hay sử dụng cho bất kỳ mục đích thương mại nào. THE 7 HABITS OF HIGHLY EFFECTIVE PEOPLE: Powerful Lessons in Personal Change by Stephen R. Covey Copyright © 2004 by FranklinCovey Company FranklinCovey and the FC logo and trademarks are trademarks of FranklinCovey Co. and their use is by permission. Vietnamese Edition © 2007 by First News - Tri Viet. Published by arrangement with FranklinCovey Co., USA. All rights reserved. THE 7 HABITS OF HIGHLY EFFECTIVE PEOPLE 7 THOI QUEN ÀÏ Á ÍTHANH ÀA  TÅ Cöng ty First News - Trñ Viït giû å äban quyï ã n xuê ì t ba ë n va ã âphatá hanh ê â n ba ë n tiï ã ng Viï ë t trïn toa å n thï â ë giúi theo hú á p àö å ngì chuyïn giao ba í n quyï ã n vú ì i FranklinCovey Co., Hoa Ky á .â Bêët cûá sûå sao cheáp, trñch dêîn naâo khöng àûúåc sûå àöìng yá cuãa First News vaâ FranklinCovey àïìu laâ bêët húåp phaáp vaâ vi phaåm Luêåt Xuêët baãn Viïåt Nam, Luêåt Baãn quyïìn Quöëc tïëvaâCöng ûúác Baão höå Baãn quyïìn Súã hûäu Trñ tuïå Berne. CÖNG TY VÙN HOAÁ SANÁ G TAOÅ TRÑ VIÏTÅ - FIRST NEWS 11HNguyïn Thõ Minh Khai, Quê î n 1, TP. Hö å ìChñ Minh Tel: (84.8) 8227979 - 8227980 - 8233859 - 8233860 Fax: (84.8) 8224560; Email: [email protected] Website: www.firstnews.com.vn Biïn dõch: VUÄTIÏËN PHUÁC Ban Biïn Dõch First News Hiïu àñnh: å TöíHúåp Giaáo Duåc PACE FIRST NEWS NHAÂXUÊËT BAÃN TREà LÚÂI GIÚÁI THIÏÅU Hêìu nhû ài bêët kyâ quöëc gia naâo trïn thïë giúái baån cuäng dïîdaâng nhêån ra taác phêím nöíi tiïëng 7 Thoái quen àïíthaânh àaåt (The 7 Habits of Highly Effective People) cua ta ã ác giaãStephen R. Covey luön àûúåc moåi ngûúâi àoán àoåc vaâàaánh giaárêët cao nhû möåt cêím nang reân luyïån àïí ài àïën thaânh cöng. Thêt vê å y, tû å âlên xuê ì t ba ë n àê ã u tiïn, ì 7 Thoi quen àï á í thanh àa â tå àaätrúãthanh mö â t trong nhû å ng cuö ä n sa ë chá coágiaátrõ vaânöi tiï í ng nhê ë t thï ë ëgiúi vï á ìthïíloai å self-help - tûå ren luyï â n ba å n thên àï ã í thanh cöng trong cuö â cå söng. Vú ë i 20 triï á u ba å n pha ã t ha á nh, àûú â c dõch ra hún 40 å thûátiïng trïn khù ë p thï æ ë giúi, ta á c phê á m àa í äcoá sûc lan á toa vö cu ã ng rö â ng lú å n, khöng chó trong lônh vû á c re å nâ luyïn, pha å t triï á n tñnh ca í ch con ngûú á i ma â â con àûú â cå bònh chon la å â möt trong 10 cuö å n sa ë ch vï á ì quan trõ co ã á gia trõ nhê á t tû ë trûú â c àï á n nay. Tiï ë n sô Stephen R. Covey ë laâ möt bê å c thê å y thï ì ë giúi vï á ì ren luyï â n tñnh ca å ch, kha á ã nùng lanh àa ä o va å â cac vê á n àï ë ìtêm lyá cuöc sö å ng. Öng ë con la â âmöt nha å âgiao du á c ta å i nùng, mö â t chuyïn gia tû å vên vï ë ìquan ly ã á con ngûúi, Stephen R. Covey àa â äcöngë hiïn tro ë n àú å i mònh àï â í giang da ã y phûúng pha å p sö á ngë vaâquan trõ ã lêy nguyïn tù ë c la æ m tro â ng têm å àïí coáàûúcå cuöc sö å ng ha ë nh phu å c va á â sûå nghiïp tha å nh àa â t. å 6 7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANH ÀA  TÅ Con ngûúâi luön khao khaát thaânh cöng, nhûng nïëu khöng nhêån thûác àûúåc baãn chêët cuãa thaânh cöng maâ cûá muâ quaáng theo àuöíi thò thêåt vö nghôa. Stephen R. Covey àaänhên ra va å â phên tñch möt ca å chá cûåc kyâ sêu sùæc cöåi nguöìn cuãa thaânh cöng, giuáp cho haâng chuåc triïåu ngûúâi trïn thïë giúái xêy dûång àûúåc cuöåc söëng myämaän tûâ nïìn taãng tñnh caách cuãa chñnh möîi ngûúâi. Tñnh cach cu á a chu ã ng ta vï á ì cú ban bù ã t nguö æ n tû ì â nhûng tho ä i quen. Ào á á laâ möt chuö å i pha î n û ã ng dêy á chuyïn bù ì t àê æ u tû ì â suy nghô, dên àï î n ha ë nh àö â ng, ta å oå nïn thoi quen, àõnh hònh tñnh ca á ch - va á âcuöi cu ë ng - ta â oå nïn söëphên. Trong dêy chuyï å n ào ì , á thoi quen á laâ yïuë töë quan trong vò chu å ng tö á n ta ì i trong pha å m tru å â vö thûc, mang tñnh bï á n vû ì ng. Chu ä ng ta á c àö á ng va å o àú â iâ söng sinh hoa ë t ha å ng nga â y va â aâ nh hûú ã ng ma ã nh me å ä àïn ca ë átñnh, àöng thú ì i hònh tha â nh, xa â c àõnh nùng lû á c, å tñnh cach va á â ban lônh mö ã i ngûú î i. Nhûng tho â i quen á khöng thïí hònh thanh mö â t ca å ch nhanh cho á ng, tû á cá thúi ma â â liïn quan mêt thiï å t àï ë n qua ë átrònh ren luyï â n. å Vò vêy, tho å i quen co á ámöt sû å c ma á nh va å aâ nh hûú ã ng rê ã të lún; nï á u chu ë ng ta biï á t ca ë ch vê á n du å ng àu å ng se á äàem laiå nhûng hiï ä u qua å àù ã c biï å t àö å i vú ë i sû á ca å i thiï ã n tñnh ca å chá vaâphat triï á n nùng lû í c mö å i ngûú î i.â 7 Thoái quen àïí thaânh àaåt laâ cuöën saách coá giaá trõ thûåc tiïîn lúán lao, mang laåi cho chuáng ta nhûäng kiïën thûác cú baãn vïì caách cû xûã àuáng àùæn, phûúng phaáp 7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANH ÀA  TÅ 7 laâm viïåc hiïåu quaã, àöìng thúâi giuáp chuáng ta chuãàöång nùæm vûäng vaâxûãlyátònh huöëng möåt caách coácú súãkhoa hoåc. Cuöën saách cuäng àûa ra nhûäng quy tùæc ûáng xûã tuyïåt vúâi, phuâ húåp vúái chên lyá cuöåc söëng nïn taåo àûúåc hiïåu quaã vïì mùåt têm lyá, dêîn àïën thaânh cöng trong cöng viïåc vaâ caác möëi quan hïå giûäa con ngûúâi. Bùçng viïåc phên tñch caác quy luêåt chi phöëi möåt caách rêët thûåc tïë, 7 Thoái quen àïíthaânh àaåt seäkhúi dêåy nhûäng nùng lûåc tiïìm êín trong baån, chó ra con àûúâng thûåc tïë vaâ vûäng bïìn àïí baån àaåt túái thaânh cöng. Moåi thaânh cöng trong cuöåc söëng coáthïí noái gêìn nhû luön àûúåc bùæt nguöìn hoùåc ñt nhiïìu àïìu coá liïn quan àïën 7 thoái quen quan troång naây. Taåo dûång àûúåc 7 thoái quen coân laâphûúng caách giuáp baån coáthïí giaãi quyïët möåt caách hiïåu quaã nhêët moåi vûúáng mùæc trong cöng viïc, trong cuö å c sö å ng gia àònh, trong giao ë tiïëp xaä höåi àöìng thúâi nhêån àûúåc sûå quyá troång vaâ thiïån caãm cuãa nhûäng ngûúâi xung quanh. Vúái 7 Thoái quen àïí thaânh àaåt cuâng nhûng ta ä cá phêím nöíi tiïëng khaác nhû First Things First (Ûu tiïn cho àiïìu quan troång nhêët), Principle Centered Leadership (Laänh àaåo lêëy nguyïn tùæc laâm troång têm), 7 Habits of Highly Effective Family (7 Thoái quen cuãa gia àònh haånh phuác), Living the 7 Habits (Söëng theo 7 thoái quen), The 8th Habit – from Effectiveness to Greatness (Thoái quen thûá 8 – Tûâ thaânh àaåt àïën vô àaåi)… àaätaåo nïn möåt tïn tuöíi Stephen R. Covey coá 8 7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANH ÀA  TÅ möåt khöng hai trong nhûäng taác giaãàûúng àaåi viïët vïì cuöåc söëng vaâ àaä àûúåc taåp chñ Time cöng nhêån laâ möåt trong 25 ngûúâi Myä coá aãnh hûúãng nhêët thïë giúái trong 20 nùm trúã laåi àêy. First News vaâ Trûúng Doanh Nhên & Gia â m Àö á cë PACE trên troång giúái thiïåu àïën baån àoåc Viïåt Nam taác phêm í 7 Thoái quen àïíthaânh àaåt cuãa Tiïën sô Stephen R. Covey. Hy voång cuöën saách coá giaátrõ to lúán naây seä giuáp caác baån thay àöíi cuöåc àúâi mònh theo hûúáng tñch cûåc, nhùçm àaåt àûúåc thaânh cöng trong cuöåc söëng. Chuc ca á c ba á n tha å nh cöng! â - First News LÚÂI TAÁC GIAà Cuöc sö å ng nga ë y ca â ng phû â ác tap, cùng thù å ng va è â khùcæ nghiïåt khi con ngûúâi chuyïín tûâthúâi àaåi cöng nghiïåp sang thúâi àaåi cöng nghïå thöng tin cuâng vúái caác hïå quaã cuãa noá. Nïìn kinh tïëtri thûác ra àúâi, keâm theo àoá laâ haâng loaåt caác vêën àïìmúái laâm aãnh hûúãng maånh meäàïën àúâi söëng xaähöåi, àem àïën cho con ngûúâi nhûäng ûáng duång tñch cûåc cuäng nhû tao ra thïm mö å t sö å ë khoá khùn vaâthach thû á c. Nhû á ngä khoákhùn vaâthach thû á c ê á y khöng chó kha ë c vï á ìlûúng ma å âconâ khac vï á ìchêt.ë Nhûäng àöíi thay sêu sùæc cuãa xaähöåi vaâcaác biïën àöång trïn thûúng trûúâng toaân cêìu trong thúâi àaåi kyäthuêåt söëàaäkhiïën nhiïìu ngûúâi nghi ngúâtñnh phuâhúåp cuãa nhûäng nguyïn tùæc, nhûäng thoái quen àûúåc àûa ra trong cuöën saách naây. Theo töi, cuöåc söëng caâng coánhiïìu biïën àöång, nhûäng thaách thûác chung ta gù á p pha å i ca ã ng lú â n thò á 7 Thoi Quen á caâng coá giaá trõ àöëi vúái têët caãmoåi ngûúâi. Vò caác khoákhùn, thaách thûác luön töìn taåi vaângaây caâng phöíbiïën nïn caác giaãi phaáp àûa ra àïìu dûåa trïn nhûäng nguyïn tùæc mang tñnh quy luêåt, hiïín nhiïn, bêët biïën, vaâphaát triïín lêu daâi trong lõch sûã. Töi khöng phaãi laângûúâi saáng taåo ra caác nguyïn tùæc àoámaâchó laângûúâi nhêån ra vaâsùæp xïëp chuáng laåi theo möåt trêåt tûåhúåp lyá. 10 7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANH ÀA  TÅ Sau nhûng tra ä i nghiï ã m, töi àu å c kï á t àûú ë c mö å t ba å i ho â c sêu å sùc trong cuö æ c sö å ng: Nï ë u muö ë n vûú ë t qua mo å i tha å ch thû á c àï á í àat àûú å c nhû å ng kha ä t vo á ng lú å n lao, ba á n pha å i biï ã t nhê ë n diï å n va å â vên du å ng àu å ng ca á c nguyïn ly á áhay quy luêt tû å å nhiïn vao ca â cá muc tiïu cu å a mònh. Vê ã n du å ng tha å nh cöng mö â t quy luê å t na å oâ àoáphuå thuöc rê å t nhiï ë u va ì o trñ tuï â , kha å ã nùng vaâsûåsang ta á oå cua tû ã ng ngûú â i, nhûng àiï â u quan tro ì ng nhê å t la ë âphai biï ã t kï ë të húp ha å i ho â a ca â c nguyïn tù á c vú æ i nhau. á Trïn thûåc tïë, nhûäng giaãi phaáp àûa ra tûâ caác nguyïn lyá luön traái ngûúåc vúái löëi suy nghô phöíbiïën cuãa chuáng ta hiïån nay. Sûå àöëi lêåp naây àûúåc chûáng minh qua nhûäng thaách thûác phöíbiïën dûúái àêy: - Súåhaäi vaâtûåti; - Ûúác muön va ë âtham voång súãhûäu; - Tröën traánh traách nhiïåm; - Tuyïåt voång; - Mêët cên bùçng trong cuöåc söëng; - Tñnh võ kyã; - Khao khat àûú á c lù å ng nghe; æ - Xung àöåt vaâkhaác biïåt; - Bïëtùc cu æ a ba ã n thên. ã Töi mong cac ba á ån haäy lûu têm àïn ca ë ã nhûäng thachá thûc chung cu á ng nhû nhû ä ng nhu cê ä u va ì â khoá khùn cuaã riïng mònh. Khi laâm nhû vêåy, caác baån seätòm ra caác giaãi phaáp vaâphûúng hûúng lêu da á i cho ba â n thên. Ba ã n cu å ng se ä äthêy sû ë å khaác biïåt ngaây caâng roägiûäa caách tiïëp cêån phöíbiïën hiïån nay vúái caách tiïëp cêån dûåa theo nhûäng nguyïn tùæc bêët biïën trong moåi thúâi àaåi. Cuöëi cuâng, töi muöën nhùæc laåi möåt cêu hoãi maâ töi thûúâng nïu ra trong nhûäng buöíi thuyïët trònh cuãa mònh: 7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANH ÀA  TÅ 11 Coábao nhiïu ngûúâi trûúác khi truát húi thúãcuöëi cuâng muöën coáthïm thúâi gian àïí laâm viïåc, hay xem ti-vi? Cêu traã lúâi laâ chùèng coáai caã. Luác àoá, hoå chó nghô vïìngûúâi thên, gia àònh vaâcaãnhûäng ngûúâi maâhoåhïët loâng phuång sûå. Ngay caã nhaâ têm lyá hoc vô àa å i Abraham Maslow va å oâ cuöëi àúâi mònh cuäng àaä coi haånh phuác, sûå hoaân thaânh nhiïåm vuå vaâ cöëng hiïën cho hêåu thïëquan troång hún sûå tûå thïíhiïn ba å n thên (self-actualization - nhu cê ã u àê ì u tiïn cu ì aã “Hïå thöëng cêëp àöå nhu cêìu” nöíi tiïëng cuãa öng). Öng goåi noá laâ baãn ngaäsiïu viïåt (self-transcendence). Àiïìu naây cuäng àuáng vúái töi. Cho àïën nay, taác àöång lúán nhêët vaâ myämaän nhêët cuãa caác nguyïn tùæc trong 7 Thoi quen á àûúåc thïíhiïån qua cuöc sö å ëng cua con cha ã áu töi chñnh laâniïm ha ì nh phu å cá lúán nhêët cuãa töi. Chùng ha è n, àû å a cha á u ga á i 19 tuö á i cu í a töi, Shannon, luön ã bõ “cuön hu ë t” va á o ca â c hoa á t àö å ng tònh nguyï å n, sù å n sa é ng xa â nhaâàïn giu ë p àú á änhûng tre ä ã möì cöi úã àêt nûú ë c Rumani xa á xöi. Shannon viït thû cho chu ë ng töi va á â noi rù á ng: “Con ç khöng muön sö ë ng mö ë t cuö å c sö å ng ñch ky ë , chó biï ã t co ë áriïng mònh. Con seädanh ca â ãcuöc àú å i na â y cho hoa â t àö å ng cû å u trú á ”. å Caác con töi giúâàaälúán khön, àaälêåp gia àònh vaâ chuáng àïìu àõnh hûúáng cuöåc söëng theo muåc àñch phuåc vuå con ngûúâi. Àoálaâàiïìu laâm chuáng töi rêët àöîi vui mûâng. Cuön sa ë ch á 7 Thoi quen àï á í thanh àa â t å chùc chù æ n se æ ä mang àïn cho ba ë n mö å t ha å nh trònh ho â c ho å i ly ã áthu. Ha á y a ä pá dung ngay va å chia se â vúã i ngûú á i thên, ba â n be å nhû â ng àiï ä u ba ì nå hoc àûú å c. Ha å y nhú ä : ho á c ma å âkhöng hanh thò khöng pha â i la ã â thûc ho å c, biï å t ma ë âkhöng lam thò khöng thê â t sû å ålaâbiït.ë Söëng theo 7 Thoi quen á laâmöt cuö å c àê å u tranh khöng ë ngûâng búãi vò khi baån caâng tiïën böåthò baãn chêët cua ca ã ác thachá 12 7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANH ÀA  TÅ thûác baån gùåp phaãi cuäng thay àöíi. Möîi ngaây, töi àïìu söëng, laâm viïåc vaâàêëu tranh dûåa trïn caác thoái quen àaäàûúåc àïìcêåp trong cuöën saách naây. Vò thïë, töi seäluön coámùåt trong cuöåc hanh trònh cu â a ca ã c ba á n. å - Stephen R. Covey CHÛÚNG MÖT Å NHÛNG KHA Ä I NIÏ Á MÅ TÖNG QUAN Í CANH CÛ Á A CU ÃA à SÛÅ THAY ÀÖIÍ “Khöng ai coáthïí thuyït phu ë c ngûú å i kha â c thay á àöíi. Möîi caánh cûãa cuãa sûå thay àöíi vöën chó coáthïí múã àûúc tû å â bïn trong ban thên mö ã i ngûú î i.â Duâ bùçng lyáleähay sûå löi keáo tònh caãm, baån cuäng khöng thïí múãcaánh cûãa àoácuãa ngûúâi khaác.” - Marilyn Ferguson Nhûäng thaách thûác cuãa kyãnguyïn múái SÚÅ HAI VA Ä Â TÛÅ TI Rêt nhiï ë u ngûú ì i sö â ng trong thú ë i àa â i nga å y nay luön â mang têm trang lo êu, sú å å hai. Ho ä å lo lùng vï æ ìtûúng lai: súå bõ mêt viï ë c la å m, sú â å khöng con kha â ãnùng chu cêp cho gia àònh ë … Chñnh thai àö á å tûå ti nay àa â äàûa hoå àïn mö ë t lö å i sö ë ng an ë phên va å â dûa dê å m va î o ngûú â i kha â c, ca á ã trong cöng viïc va å â trong gia àònh. Nhû vêy, theo nï å n vùn ho ì a cu á a chu ã ng ta, á tñnh tûålêp ca å ng àûú â c xem la å âgiai pha ã p phö á íbiïn cho vê ë n àï ë ì nay. “Töi sö â ng vò töi. Töi la ë m tö â t cöng viï ë c cu å a töi, va ã âtöi coá quyïn tê ì n hûú å ng nhû ã ng thu ä ávui cua cuö ã c sö å ng”. Tñnh tû ë ålêpå mang möt yå ánghôa vö cung quan tro â ng, thê å m chñ co å n mang â tñnh söng co ë n. Tuy nhiïn, chu â ng ta àang sö á ng trong mö ë tå thûc ta å i tûúng thuö å c va å âàïíàat àûú å c nhû å ng tha ä nh qua â ãquan trong, ngoa å i kha â ãnùng hiïn co å , ba á n thên mö ã i ngûú î i pha â i biï ã të söng hú ë p ta å c va á âhöîtrúålên nhau. î ÛÚCÁ MUÖN VA Ë Â THAM VONG SÚ Å Ã HÛUÄ “Töi muöën coá tiïìn. Töi muöën coá möåt ngöi nhaâ thêåt àeåp, möåt chiïëc ötö sang troång, möåt trung têm giaãi trñ lúán nhêët vaâhiïån àaåi nhêët. Töi muöën coátêët caã vaâtöi xûáng àaáng àûúåc hûúãng thuå moåi thûá”. Mùåc duâ ûúác muöën cuãa con ngûúâi laâ vö haån vaâtham voång àûúåc súã hûäu luön sùén saâng; mùåc duâtrong thúâi àaåi “theãtñn duång” ngaây nay, ngûúâi ta coá 18 7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANH ÀA  TÅ thïí dïîdaâng “mua trûúác traãsau”; mùåc duâ ai cuäng cöë gùæng laâm viïåc chùm chó… nhûng cuöëi cuâng, chung ta cu á äng phaãi àöëi diïån vúái möåt thûåc tïë chua xoát laâsûác mua khöng theo kõp sûc sa á ãn xuêët; thaânh quaã àaåt àûúåc vêîn khöng thïí àuãso vúái nhu cêìu. Vúái töëc àöå thay àöíi nhanh choáng vaâ caånh tranh khöng ngûâng do toaân cêìu hoáa trong lônh vûåc thõ trûúng va â â khoa hoc ky å äthuêt, chu å ng ta khöng nhû á ng pha ä iã àûúåc àaâo taåo, maâcoân phaãi liïn tuåc tûåàaâo taåo vaâtûålaâm múái baãn thên. Chuáng ta phaãi phaát triïín trñ tuïå vaâ trau döìi kyä nùng àïítraánh bõ àaâo thaãi. Nhu cêìu taåo ra cua ca ã i la ã ânhu cêìu trûúác mùæt, nhûng àïí thaânh cöng, cêìn phaãi phaát triïín bïìn vûäng lêu daâi. Baån hoaân toaân coákhaã nùng àaåt àûúåc caác chó tiïu haâng quyá, nhûng àiïìu quan troång laâ liïåu baån àaä àêìu tû àuáng hûúáng àïí coá àûúåc sûå bïìn vûäng vaâ thaânh cöng keáo daâi àïn 5 hay 10 nùm sau hay khöng? Thï ë ë maâthöng thûúng, â moåi ngûúâi chó chuátroång àïën kïët quaãtrûúác mùæt. Tuy nhiïn, nguyïn tùæc têët yïëu dêîn àïën nhûäng thaânh tûåu trong tûúng lai - traái ngûúåc vúái löëi suy nghô trïn - chñnh laâ taåo sûå cên bùçng giûäa viïåc thoãa maän caác yïu cêìu trûúác mùæt vúái viïåc àêìu tû vaâo caác khaã nùng tiïìm êín. Àiïìu naây cuäng àuáng khi aáp duång cho caác vêën àïìkhaác cuãa con ngûúâi nhû sûác khoãe, baãn thên, gia àònh vaâcac nhu cê á u xa ì ähöi.å TRÖNË TRANH TRA Á CH NHIÏ Á MÅ Möîi khi coá chuyïån gò khöng hay xaãy ra, ngûúâi ta thûúâng ài tòm nhûäng lyádo khaách quan àïën tûâhoaân caãnh bïn ngoaâi maâ“quïn” xem xeát laåi chñnh mònh. Xaähöåi ngaây nay àêìy rêîy nhûäng keãluön cho mònh laânaån nhên nhû thïë, hoåluön tòm caách àöílöîi: “Giaánhû sïëp töi khöng phaãi laâmöåt gaängöëc vaânghiïm khùæc nhû thïë… Giaánhû töi khöng sinh ra trong möåt gia àònh ngheâo khoá nhû thïë… Giaá nhû töi 7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANH ÀA  TÅ 19 àûúåc söëng úã möåt núi töët hún… Giaá nhû töi khöng thûâa hûúãng caái tñnh noáng naãy àoácuãa cha töi… Giaánhû caác con töi khöng bûúáng bónh nhû thïë… Giaánhû nïìn kinh tïë cuãa chuáng ta khöng xuöëng döëc nhû thïënaây… Giaánhû cac nhên á viïn cuãa töi khöng lûúâi biïëng vaâ thiïëu nhiïåt huyïët trong cöng viïåc nhû vêåy… Giaá nhû vúå töi thöng caãm vúái töi hún…”. Nhûäng mïånh àïì àoá dêìn dêìn trúã thaânh caách noái quen thuöåc úã möåt vaâi ngûúâi. Hoå xem nhûäng khoá khùn vaâ thaách thûác xaãy ra vúái mònh laâ do ngûúâi khaác gêy nïn. Cuäng coáthïí khi nghô nhû thïë, taåm thúâi hoå caãm thêëy nheå nhoäm, nhûng vïìlêu daâi seätroái buöåc hoå vaâo nhûäng rùæc röëi khöng thïínaâo thaáo gúäàûúåc. Haäy cho töi biïët möåt ngûúâi daám nhêån traách nhiïåm vïì nhûäng viïåc laâm cuãa mònh hoùåc coáàuãduäng khñ àïívûúåt qua thûãthach, töi se á ächo ban thê å y sû ë c ma á nh phi thûú å ng trong â tinh thêìn ngûúâi êëy. TUYÏÅT VONGÅ Ngûúâi thûúâng xuyïn àöí löîi cho hoaân caãnh laâ ngûúâi luön hoaâi nghi vaâmaäi söëng trong vö voång. Nhûäng ai mang tû tûúãng mònh laânaån nhên cuãa hoaân caãnh vaâdïîàêu ha ì âng trûúác khoá khùn seänhanh choáng àaánh mêët niïìm tin vaâo cuöåc söëng, àaánh mêët àöång lûåc vûún lïn vaâ cam chõu söëng trong bïëtùæc. “Töi chó laâmöåt quên cúâ, möåt con röëi dûúái sûå àiïìu khiïín cuãa ngûúâi khaác, möåt keãthêëp cöíbeáhoång chùèng thïí laâm gò àûúåc!”. Thêåm chñ nhiïìu ngûúâi thöng minh, coá hoåc thûác cuäng suy nghô nhû vêåy vaâ chñnh suy nghô àoá àaä biïën hoåthaânh ngûúâi nhu nhûúåc, thiïëu nhiïåt tònh. Theo löi suy nghô la ë c hê å u thöng thûú å ng, gia â i pha ã áp cho vêën àïì naây laâ chó cêìn haå thêëp moåi tham voång, ûúác muöën 20 7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANH ÀA  TÅ cuãa baån xuöëng mûác thêëp nhêët – àïën nöîi khöng coân ai, khöng coân àiïìu gò coáthïílaâm baån thêët voång nûäa. Tuy nhiïn, theo nguyïn tùæc tñch cûåc chöëng laåi giaãi phaáp trïn, baån cêìn phaãi khùèng àõnh rùçng: “Töi chñnh laâàöång lûåc saáng taåo cuãa cuöåc àúâi mònh”. MÊTË CÊN BÙNG TRONG CUÖ Ç C SÖ Å NGË Cuöåc söëng thúâi cöng nghïå thöng tin àang ngaây caâng phûc ta á p, cùng thù å ng va è â khùc nghiï æ t. Chu å ng ta luön cö á ë gùæng têån duång töët quyäthúâi gian cuãa mònh, nöîlûåc laâm viïåc vaâ àûúng nhiïn cuäng gùåt haái nhiïìu thaânh cöng nhúâ vaâo nhûäng thaânh tûåu cöng nghïåhiïån àaåi. Thïëthò taåi sao chuáng ta laåi luön luön thêëy mònh röëi muâ vò nhûäng chuyïån lùåt vùåt vïì sûác khoãe, cuöåc söëng gia àònh, phêím chêët àaåo àûác, vaâ nhiïìu àiïìu khaác laâm aãnh hûúãng àïën cuöåc söëng? Sûå thêåt, nguyïn nhên khöng phaãi do cöng viïåc – vöën laâ àöång lûåc àïí duy trò cuöåc söëng, hay do sûåbiïën àöång phûác taåp cuãa xaähöåi hiïån taåi, maâ do löëi suy nghô phöí biïën trong nïìn vùn hoáa hiïån àaåi nhû: “Haäy àïën cöng súãsúám hún, úãlaåi lêu hún, laâm viïåc töët hún vaâhy sinh nhiïìu hún”. Chñnh löëi suy nghô naây àaälêëy ài sûå cên bùçng trong cuöåc söëng vaâ sûå thanh thaãn trong möîi têm höìn. Chó nhûäng ai coámöåt yáthûác roäraâng vïì khaát voång vaâ quyïët têm theo àuöíi noá bùçng têët caã sûác lûåc, têm huyïët múái coáthïí tûå taåo ra cho mònh möåt cuöåc söëng cên bùng, thanh tha ç n. ã TÑNH VÕ KYà Trong nïìn vùn hoáa chuáng ta, nïëu muöën àaåt àûúåc möåt àiïìu gò àoáthò baån phaãi “ài tòm vaâàaåt cho bùçng àûúåc àiïìu töët nhêët”. Vaâ cuäng theo nïìn vùn hoáa êëy, cuöåc söëng laâmöåt troâchúi, möåt cuöåc chaåy àua, möåt cuöåc caånh tranh, vaâbaån 7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANH ÀA  TÅ 21 phaãi thùæng trong caác cuöåc àoå sûác àoá. Nhûäng ngûúâi baån cuâng lúáp, caác àöìng nghiïåp, thêåm chñ caã nhûäng thaânh viïn trong gia àònh àïìu coáthïítrúãthaânh àöëi thuãcuãa nhau – nïëu hoå thùæng caâng nhiïìu thò phêìn coân laåi daânh cho baån caâng ñt. Têët nhiïn, chuáng ta vêîn luön thïí hiïån sûå vui mûâng trûúác nhûäng thùæng lúåi cuãa keã khaác – nhû möåt ngûúâi röång lûúång. Tuy vêåy, rêët nhiïìu ngûúâi trong chuáng ta vêîn ngêëm ngêìm ghen tyå khi ngûúâi khaác thaânh cöng. Trong lõch sûã àaä coá nhiïìu thaânh tûåu vô àaåi àaåt àûúåc nhúâ vaâo sûác lûåc vaâ têm huyïët cuãa möåt ngûúâi laâm viïåc àöåc lêåp, nhûng trong thúâi àaåi ngaây nay, nhûäng cú höåi thaânh cöng lúán vaâ nhûäng thaânh tûåu vö giaá chó daânh cho nhûäng ai thêëu hiïíu àûúåc nghïå thuêåt “húåp taác”. Song, cho duâcoá úãthúâi àaåi naâo ài nûäa thò sûå vô àaåi chên chñnh cuäng chó coáthïíàaåt àûúåc nhúâvaâo möåt têm höìn röång múã, laâm viïåc quïn mònh, tön troång lêîn nhau vaâvò lúåi ñch chung. NIÏMÌ KHAO KHAÁT ÀÛÚC LÙ Å NG NGHE Æ Bêt ky ë âai trong chung ta cu á ng mong muö ä n nhû ë ng y ä ákiïnë cua mònh àûú ã c ngûú å i kha â c lù á ng nghe, thê æ u hiï ë u, àûú í c àa å nhá giaácao vaâtao nïn a å nh hûú ã ng. Chòa kho ã a àï á ígêy anh hûú ã ngã nùm ú ç ã khaã nùng giao tiïp – trònh ba ë y quan àiï â m mö í t ca å chá roärang, àu â ã sûc thuyï á t phu ë c ngûú å i kha â c. Nhûng ba á n co å á nhên ra rù å ng trong khi ngûú ç i kha â c àang no á i chuyï á n vú å i ba á n, å thay vò chuátêm lùng nghe àï æ íhiïu ro í yä ákiïn cu ë a ho ã , ba å n la å iå têp trung va å o viï â c chuê å n bõ àï í í àûa ra yá kiïn cu ë a mònh ã khöng? Viïc gêy àûú å c a å nh hûú ã ng chó thû ã c sû å å bùt àê æ u khi ì ngûúi kha â c nhê á n thê å y rù ë ng ho ç åàaälam cho ba â n tê å p trung chu å á y, thê á y àûú ë c úå ãban sû å åchia se, lù ã ng nghe mö æ t ca å ch chùm chu á ,á chên thanh va â â cúi mú ã . Thï ã ë nhûng, do cam xu ã c dï á îbõ tacá àöng nïn hê å u hï ì t mo ë i ngûú å i àï â u khöng àu ì ã kiïn nhên àï î í 22 7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANH ÀA  TÅ lùng nghe va æ â hiïu ro í yä á kiïn ngûú ë i kha â c trûú á c khi àûa ra y á á kiïn cu ë a mònh. Nï ã n vùn ho ì a cu á a chu ã ng ta kïu go á i, thê å m chñ å àoi ho â i pha ã i thê ã u hiï ë u va í â gêy anh hûú ã ng. Tuy nhiïn, theo ã nguyïn tùc gêy a æ nh hûú ã ng, àï ã íthêu hiï ë u nhau thò trûú í c hï á t,ë phai chu ã yá álùng nghe. æ XUNG ÀÖÅT VA KHACÁ BIÏTÅ Con ngûúâi cuâng chia seãnhiïìu àiïím chung nhûng àöìng thúâi cuäng coánhiïìu neát khaác biïåt. Ngûúâi ta suy nghô khöng giöëng nhau, quan niïåm vïì caác giaá trõ khaác nhau, coá caác àöång cú vaâmuåc àñch khaác nhau. Nhûäng àiïím khaác biïåt naây àûúng nhiïn seädêîn àïën xung àöåt. Àïí giaãi quyïët nhûäng xung àöåt êëy, ngûúâi ta thûúâng sûã duång nhûäng caách thûác nhùçm “thu lúåi ñch vïìmònh caâng nhiïìu caâng töët”. Mùåc duâcoá nhiïìu kïët quaãtöët àaåt àûúåc bùçng nghïåthuêåt àaâm phaán, khi maâhai bïn tranh chêëp àïìu toãra nhûúång böåàïíài àïën thoãa thuên chung, nhûng thê å t ra, khöng bïn na å o hoa â n toa â n ha â iâ loâng vúái kïët quaã àaåt àûúåc. Vêåy taåi sao khöng tòm ra àiïím chung nhêët tûâ nhûäng khaác biïåt nïu trïn? Vêåy taåi sao laåi khöng aáp duång nguyïn tùæc húåp taác saáng taåo àïí tòm ra caác giai pha ã p tö á t hún ca ë ãdûåtñnh ban àêu cu ì a ca ã ãhai bïn? BÏË TÙC CU Æ A BA à Nà THÊN Baãn chêët cuãa con ngûúâi àûúåc thïíhiïån úãböën yïëu töë: thïí xac (body), trñ tuï á å (mind), têm hön (heart) va ì â tinh thênì (spirit). Hay so sa ä nh nhû á ng kha ä c biï á t va å â kït qua ë ã theo hai caách tiïp cê ë ån khaác nhau dûúái àêy: Xu hûúng chung á 7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANH ÀA  TÅ 23 Nguyïn tùcæ Thïíxacá Trñ tuïå Têm höìn Tinh thêìn Duy trò löi sö ë ng. Nï ë u bõ bï ë nh thò å ài kham va á âchûa bï ä nh. å Xem ti-vi àïígiai trñ. ã Sûãdung ca å c mö á i quan hï ë åvúiá ngûúi kha â c nhù á m tru ç c lú å i ca å ánhên. Khuêt phu ë c chu å ãnghôa thïë tuc va å â chuãnghôa hoai nghi àang nga â yâ cang pha â t triï á n. í Phong ngû â a bï â nh tê å t va å âcac vê á n àï ë ì sûc kho á e bù ã ng ca ç ch àiï á u chónh lö ì ië söng phu ë âhúp vú å i ca á c quy tù á c ba æ oã vïåsûc kho á e àa ã äàûúc thû å a nhê â n. å Àao sêu kiï â n thû ë c, khöng ngû á ngâ hoåc hoãi. Lùng nghe, tön tro æ ng va å âgiup àú á ä ngûúi kha â c se á äàem lai sû å åhai lo â ngâ vaâcam gia ã c ha á nh phu å c.á Nhên ra rù å ng nguö ç n gö ì c cu ë a nhu ã cêu tòm hiï ì u vï í yì ánghôa vaânhûngä àiïìu töët àeåp trong cuöåc söëng nùçm ngay trong cac nguyïn tù á c.æ Àêu laâgiaãi phaáp? Trûúc khi chu á ng ta bù á t tay va æ o nghiïn cû â u á 7 Thoi Quen á ÀïíThaânh Àaåt, töi muöën gúåi yáhai sûåbiïën àöíi mö thûcá coáthïí laâm gia tùng hiïåu quaãkhi baån sûãduång cuöën saách naây. Trûúác hïët, töi àïì nghõ caác baån khöng nïn “xem” têåp taâi liïåu naây nhû möåt cuöën saách chó viïåc àoåc xong röìi cêët lïn kïå saách, vò noácoáthïítrúãthaânh möåt ngûúâi àöìng haânh vúái baån trong quaá trònh thay àöíi vaâ phaát triïín. Nöåi dung trong cuöën saách naây àûúåc sùæp xïëp theo trònh tûåtùng dêìn mûác àöå sêu sùæc, vaâ úã cuöëi möîi phêìn àïìu coánhûäng gúåi yá aáp duång àïí baån coáthïí nghiïn cûáu vaâtêåp trung vaâo tûâng thoái quen cuå thïí cuãa riïng mònh. 24 7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANH ÀA  TÅ Khi àaähiïíu sêu vaâvêån duång töët, baån coáthïíquay trúãlaåi caác nguyïn tùæc trong tûâng thoái quen àïí nghiïn cûáu sêu hún vïìkiïën thûc, ky á änùng vaâkhaát voång cuãa baãn thên. Thûá hai, töi muöën gúåi yá rùçng baån nïn thay àöíi mö thûác cuãa viïåc tham gia vaâo têåp taâi liïåu naây, nghôa laâ chuyïín tûâ vai troâ cuãa ngûúâi hoåc sang vai troâ cuãa ngûúâi daåy. Baån cuäng nïn aáp duång quan àiïím “bùæt àêìu tûâ bïn trong” – thay àöíi nhêån thûc cu á a chñnh mònh – va ã â cuâng chia seã hay thao luê ã n vú å iá möåt ngûúâi naâo àoánhûäng àiïìu baån hoåc àûúåc trong voâng 48 giúâsau àoá. Vñ duå, nïëu baån biïët trûúác rùçng seä daåy cho ai àoá vïì nguyïn tùc cên bù æ ng P/PC (sa ç n phê ã m/nùng lû í c sa å n xuê ã t)ë trong voâng 48 giúâ, thò àiïìu naây coálaâm cho viïåc àoåc cuãa baån khaác ài khöng? Haäy cöë gùæng laâm àiïìu naây ngay khi baån àoåc phêìn cuöëi cuãa cuöën saách. Haäy àoåc noávúái suy nghô baån cêìn coáàuãthöng tin vaâhiïíu biïët thêëu àaáo àïígiaãng giaãi cho vúå/ chöìng hay con caái, àöìng sûå, nhên viïn cuãa mònh thöng suöët möåt vêën àïìnaâo àoángay höm nay hoùåc ngaây mai. Töi baão àaãm rùçng nïëu tiïëp cêån taâi liïåu naây theo caách trïn, baån seäkhöng chó nhúá lêu hún nhûäng gò àaäàoåc maâ têìm nhòn cuãa baån cuäng seäàûúåc múãröång, sûå hiïíu biïët cuãa baån seäsêu sùæc hún vaâhiïåu quaã aáp duång nhûäng àiïìu àaähoåc seätùng lïn roärïåt. Ngoaâi ra, khi chia seãmöåt caách cúãi múãvaâchên thûåc àiïìu àaähoåc àûúåc vúái ngûúâi khaác, baån seängaåc nhiïn nhêån ra rùçng nhûäng thaânh kiïën hoùåc nhêån thûác tiïu cûåc maângûúâi khaác coá thïí coá vïì baån hêìu nhû biïën mêët. Nhûäng ngûúâi àûúåc baån chia seãseänhòn thêëy úã baån möåt con ngûúâi àang thay àöíi, trûúãng thaânh hún vaâhoåseähöîtrúåbaån hïët loâng àïí àûa 7 Thoái quen hoa nhê â p va å o cuö â c sö å ng cu ë a ba ã n. å 7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANH ÀA  TÅ 25 Chuáng ta coáthïíkyâvoång àiïìu gò? Nïëu baån quyïët àõnh múã “caánh cûãa cuãa sûåthay àöíi” àïí thûåc sûå hiïíu vaâsöëng theo caác nguyïn tùæc àûúåc trònh baây trong 7 Thoái quen thò töi coáthïí yïn têm baão àaãm vúái baån rùçng nhiïìu àiïìu tñch cûåc seäàïën vúái baån. Trûúác tiïn, sûå trûúãng thaânh cuãa baån seä diïîn ra, tuy chêåm raäi theo chu trònh cuãa noánhûng taác duång thay àöíi laåi trúã nïn rêët maånh meävaâtoaân diïån. Hïå quaã cuöëi cuâng cuãa viïåc múã “caánh cûãa cuãa sûåthay àöíi” àöëi vúái 3 thoi quen á àêuì tiïn - caác thoái quen cuãa thaânh tñch caánhên - seälaâm tùng sûå tûå tin möåt caách àaáng kïí. Baån seähiïíu baãn thên hún vúái nhûäng yánghôa sêu xa vïìbaãn chêët, giaátrõ vaânùng lûåc cöëng hiïën cuãa mònh. Khi söëng theo caác mö thûcá thò yáthûác vïì caá tñnh, tñnh tûå chuã vaâsûå tûå àõnh hûúáng trong baån seängêëm sêu vaâo bïn trong, giûächo tinh thêìn baån àûúåc bònh yïn, bònh yïn trong sûå phêën chêën. Baån seänhêån diïån baãn thên mònh tûâbïn trong thay vò thöng qua yákiïën cuãa ngûúâi khaác hay bùng ca ç ch so sa á nh vú á i nhû á ng ngûú ä i kha â c. “Sai” hay á “Àuáng” seäkhöng aãnh hûúãng gò lúán àïën nhûäng gò baån àaä tòm thêy. ë Möåt khi khöng coân quan têm nhiïìu vïì nhûäng àiïìu ngûúâi khaác nghô vïì mònh, baån seäquan têm nhiïìu hún vïì nhûäng àiïìu ngûúâi khaác nghô vïìbaãn thên hoå vaâ vïìthïëgiúái cuãa hoå, kïícaãmöëi quan hïåcuãa hoåvúái baån. Baån seäkhöng coân xêy dûång cuöåc söëng tònh caãm cuãa mònh dûåa trïn sûå yïëu keám cuãa ngûúâi khaác. Baån seäcaãm thêëy dïîdaâng hún vaâsùén saâng hún àöëi vúái sûå thay àöíi, búãi vò coá caái gò àoá - nùçm sêu 26 7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANH ÀA  TÅ bïn trong baån - vïìcú baãn khöng hïìàöíi thay. Khi tûå mònh àon nhê á n å 3 thoi quen á tiïp theo - ca ë c tho á iá quen vïìthanh tñch tê â p thï å , ba í n se å äkham pha á ávaâgiai pho ã ngá ca yã muö á n lê ë n nguö î n lû ì c àï å ha í n gù â n va æ xêy dû â ng la å i ca å c mö á ië quan hïå quan trong àa å äbõ xoi mo á n, hay sù â p bõ pha æ ávú. Co ä nâ cac mö á i quan hï ë åtöt àe ë p chù å c chù æ n se æ äàûúc ca å i thiï ã n, trú å ãnïn sêu sùc, vû æ ng chù ä c hún, sa æ ng ta á o va å âlyáthuáhún. Thoái quen thûá baãy, nïëu tiïëp thu möåt caách sêu sùæc, seä àem laåi sûác söëng múái cho 6 thoi quen á àêìu tiïn, seälaâm cho baån thûåc sûå trúã thaânh möåt ngûúâi àöåc lêåp vaâ coáàûúåc hiïåu quaãtöët àeåp trong caác möëi quan hïå höîtûúng. Qua àoá, baån cuäng coáthïítûåhoaân thiïån baãn thên mònh. Duâhoaân caãnh hiïån taåi cuãa baån thïënaâo ài nûäa, töi vêîn tin rùng ba ç n khöng pha å i la ã âmöt ngûú å i thu â ã cûu vú å i ca á c tho á iá quen cuäkyäcua mònh. Ba ã n co å áthïíthay àöi chu í ng bù á ng nhû ç ngä khuön mêu mú î i, nhû á ng tho ä i quen mú á i cu á a sû ã å thanh àa â t,å hanh phu å c va á âcac mö á i quan hï ë ådûa trïn sû å åtin cêy lê å n nhau. î Vúái sûå quan têm thêt sû å å, töi mong rùçng sau khi nghiïn cûáu caác thoái quen naây, baån seämúã àûúåc caánh cûãa cuãa sûå thay àöíi àïítrûúãng thaânh hún. Roäraâng, moåi sûåthay àöíi àïìu khoácoáthïíthûåc hiïån àûúåc ngay, nhûng töi baão àaãm vúái caác baån rùçng baån seäcaãm thêëy coá lúåi vaâ àûúåc nhêån vïì nhûäng phêìn thûúãng xûáng àaáng. Haäy kiïn nhêîn vúái chñnh mònh vò khöng coásûåàêìu tû naâo lúán hún thïë. “Chuáng ta thûúâng khöng quyá nhûäng gò coáàûúåc möåt caách dïî daâng. Chó coá sûå cao quyá múái laâm cho moåi thûá trúã nïn coá giaá trõ.” (Thomas Paine) MÖ THÛC VA Á  NGUYÏN TÙCÆ “Khöng coásûåxuêët sùæc thêåt sûå naâo tön ta ì åi trïn àúâi maâ taách biïåt vúái caách söëng àuáng àùæn.” - David Starr Jordan Bùæt àêìu tûâbïn trong Trong hún 25 nùm laâm viïåc, töi àaägùåp vaâtiïëp xuác vúái nhiïìu ngûúâi rêët thaânh àaåt. Hoå laâ doanh nhên, giaãng viïn àaåi hoåc, baån beâvaâcaãngûúâi thên trong gia àònh töi. Tuy thaânh àaåt nhû vêåy nhûng bïn trong hoå vêîn luön bûâng chaáy khao khaát àûúåc maän nguyïån vaâ bònh yïn núi têm höìn cuäng nhû coáàûúåc möëi quan hïåtöët àeåp vúái nhûäng ngûúâi xung quanh. Coáleävêën àïìhoå chia seã vúái töi cuäng giöëng nhû nhûäng trùn trúã cuãa caác baån: Töi àaäàaåt àûúåc caác muåc tiïu vaâgùåt haái nhûäng thaânh cöng vûúåt bêåc trong nghïì nghiïåp cuãa mònh, nhûng laåi chùèng coân chuát thúâi gian naâo daânh cho vúå con, cuäng nhû àïíhiïíu àûúåc baãn thên vaânhêån ra àêu laâ àiïìu quan troång nhêët àöëi vúái cuöåc àúâi mònh. Nhiïìu lêìn töi tûå hoãi: moåi thûá coá àaáng àïí töi àaánh àöíi nhû vêåy khöng? Töi lai bù å t àê æ ìu möåt chïë àö ùn kiïng mú å i - lê á n thû ì á nùm trong nùm nay. Töi biït mònh thû ë a cên, va â âtöi muön thay àö ë i. Töi ào í cå têët caã caác thöng tin múái vïìùn kiïng. Töi àùåt ra caác muåc tiïu, tûå khñch lïå chñnh mònh bùçng möåt thaái àöåsöëng tñch cûåc vaâtûånhuãseä thûåc hiïån thaânh cöng. Nhûng röìi töi cuäng khöng laâm àûúåc túái núi túái chöën; sau vaâi tuêìn thûåc hiïån, töi àaäboã cuöåc. Dûúâng nhû töi cuäng khöng thïígiûänöîi möåt lúâi hûáa vúái chñnh mònh. Töi tham dûåhït kho ë a àa á o ta â o na å y àï â n kho ë a huê á n luyï ë n kha å cá vïìquan trõ hiï ã u qua å . Töi cö ã ëàöi xû ë ãtöt va ë âtao mö å i quan hï ë å thên 30 7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANH ÀA  TÅ tònh vúi nhên viïn cu á a mònh, ky ã vo â ng va å o nùng lû â c cu å a ho ã nhûng å töi khöng thêy ai trung tha ë nh vú â i mònh ca á . Töi nghô nï ã u töi bõ ö ë më nùm nha ç âmöt nga å y, ho â åseätha höìmaâtan gê á u vú î i nhau suö á t buö ë i.í Tai sao töi khöng thï å íren luyï â n ho å å biït la ë m viï â c mö å t ca å ch tû á å giacá vaâcoátinh thên tra ì ch nhiï á m - hay tòm àûú å c ngûú å i co â ánhûng àû ä cá tñnh ào?á Cêåu quyátûãnhaâtöi vûâa quêåy phaálaåi vûâa nghiïån ngêåp. Duâtöi àaä cöë hïët caách nhûng vêîn khöng caãi taåo àûúåc noá. Töi phaãi laâm gò bêy giú?â Coáquaánhiïìu viïåc phaãi laâm nhûng thúâi gian khöng bao giúâ àuã caã. Töi caãm thêëy aáp lûåc àeâ nùång vaâ bûác böëi suöët ngaây, suöët tuêìn. Töi dûåcaác höåi thaão vïìquaãn trõ thúâi gian hiïåu quaãvaâàaäthûã aáp duång nûãa taáphûúng phaáp hoaåch àõnh thúâi gian khaác nhau, nhûng vêîn khöng caãm thêëy mònh àang söëng möåt cuöåc söëng haånh phuác, hûäu ñch vaâyïn bònh nhû mong muöën. Töi muöën daåy caác con töi giaátrõ cuãa lao àöång, nhûng möîi khi nhúâchuáng laâm viïåc gò, töi àïìu phaãi theo doäi vaâchõu àûång nhûäng lúâi kïu ca phaân naân cho túái khi chuáng laâm xong viïåc. Nïëu töi tûå laâm chùæc hùèn seädïîdaâng hún nhiïìu. Taåi sao boån treã khöng thïí vui veãvaâtûå giaác laâm viïåc? Töi bên, rê å t bê ë n, nhûng thónh thoa å ng töi la ã i tû å å hoi liï ã uå nhûäng gò mònh àang laâm vïìlêu daâi coátaåo ra sûå khaác biïåt naâo khöng. Töi rêët muöën nghô rùçng cuöåc àúâi mònh coá möåt yá nghôa naâo àoá, rùçng duâthïënaâo ài chùng nûäa, moåi thûáseäkhaác ài vò sûå coá mùt cu å a töi. ã Khi thêëy baån beâvaângûúâi thên àaåt àûúåc möåt söëthaânh cöng trong cuöåc söëng hoùåc àûúåc thûâa nhêån trong xaä höåi, töi móm cûúâi vaâchuác mûâng hoå vúái caãtêëm loâng. Nhûng trong thêm têm, töi laåi ganh tõ vúái hoå. Taåi sao töi laåi coánhûäng phûác caãm nhû vêåy? 7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANH ÀA  TÅ 31 Töi laângûúi co â ácaátñnh maånh. Töi biït rù ë ng töi co ç áthïíkiïím soaát àûúåc kïët quaãtrong hêìu hïët caác tònh huöëng giao tiïëp. Töi coá thïítaác àöång ngûúâi khaác thuêån theo yámònh. Töi suy ngêîm tûâng tònh huöëng vaâ thûåc sûå thêëy rùçng nhûäng yá kiïën mònh nïu lïn thûúâng laâ nhûäng yá kiïën hay nhêët àïí moåi ngûúâi nghe theo. Nhûng töi vên khöng ca î m thê ã y thoa ë i ma ã ái vaâluön tûå hoãi khöng biïët moåi ngûúâi nghô gò vïìmònh vaâcaác yátûúãng cuãa mònh. Cuöåc hön nhên cuãa töi trúã nïn nhaåt nheäo. Chuáng töi khöng mêu thuêîn hay luåc àuåc gò vúái nhau caã, nhûng khöng coân yïu nhau nûäa. Duâàaänhúâàïën Trung têm tû vêën hön nhên gia àònh vaâthûåc hiïån möåt söë caách, chuáng töi vêîn khöng thïí nhoám lïn ngoån lûãa nöìng êëm maâcaãhai tûâng coá. Nhûäng vêën àïì nïu trïn àïìu phûác taåp vaâröëi rùæm nïn khöng thïí duâng nhûäng biïån phaáp cöë àõnh, nhanh choáng àïígiaãi quyïët. Vaâi nùm trûúác, vúå chöìng töi cuäng rúi vaâo möåt hoaân caãnh tûúng tûå. Cêåu con trai cuãa chuáng töi hoåc rêët keám, thêåm chñ noá khöng thïí hiïíu cêu hoãi trong baâi kiïím tra. Trong giao tiïëp haâng ngaây, thùçng beá quaá nhuát nhaát vaâ thûúâng toãra böëi röëi trûúác caãnhûäng ngûúâi gêìn guäi nhêët vúái mònh. Trong hoaåt àöång thïí thao, noárêët öëm yïëu, vuång vïì, khöng biïët caách phöëi húåp àöìng àöåi. Vñ duå, khi chúi boáng chaây, boáng chûa àûúåc neám maâ noá àaävung gêåy lïn àúä. Vò thïë boån treãthûúâng cûúâi nhaåo noá. Hai vúå chöìng töi ra sûác tòm caách giuáp con trai vò theo quan àiïím cuãa chuáng töi, nïëu “thaânh cöng” laâmöåt yïëu töë quan troång trong cuöåc söëng, thò noá cuäng vö cuâng quan troång àöëi vúái vai troâ laâm cha meå cuãa chuáng töi. Do vêåy, chuáng töi cöë gùæng duâng thaái àöå vaâ haânh vi cuãa mònh taác àöång àïën con vaâra sûác aáp duång caác liïåu phaáp têm lyátñch 32 7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANH ÀA  TÅ cûåc cöí vuätinh thêìn thùçng beá: “Naâo cöëlïn con! Böëmeå biïët con coáthïí laâm àûúåc maâ! Cêìm gêåy cao hún möåt chuát, mùæt nhòn thùèng vaâo boáng. Àûâng vuåt gêåy cho túái khi con thêëy quaã boáng bay túái gêìn trûúác mùåt”. Vaânïëu thùçng beá coámöåt chuát tiïën böå, chuáng töi àöång viïn ngay: “Töët lùæm. Cûáchúi nhû thïënhe!”. á Khi boån treãxung quanh cûúâi nhaåo noá, chuáng töi la rêìy chuáng: “Haäy àïínoáyïn. Noámúái têåp chúi maâ.” Luác àoá, cêåu nhoc nha á â töi chó biït kho ë c va á â khùng khùng bao rù ã ng no ç á khöng thïí naâo chúi töët àûúåc, rùçng noá chûa bao giúâthñch chúi boáng chaây caã. Nhûäng gò chuáng töi cöë gùæng laâm cho con dûúâng nhû chùèng coátaác duång gò àaáng kïí, vaâàiïìu naây khiïën cho chuáng töi thêåt sûå lo lùæng. Chuáng töi coáthïíthêëy àûúåc nhûäng viïåc naây aãnh hûúãng àïën loâng tûå troång cuãa noá. Duâ chuáng töi luön àöång viïn, höîtrúåvaâtoãveãlaåc quan nhûng vêîn liïn tiïëp thêët baåi. Cuöëi cuâng, chuáng töi àaânh boã cuöåc vaâ cöë gùæng nhòn nhêån vêën àïìtheo möåt goác àöåkhaác. Vaâo thúâi àiïím àoá, töi cuäng àang tham gia giaãng daåy caác khoáa hoåc vïìphaát triïín kyänùng laänh àaåo cho nhiïìu cöng ty khac nhau khù á p nûú æ c My á . Töi thiï ä t kï ë ë nhûng kho ä a ho á cå (möi kho î a ca á ch nhau 2 tha á ng) vï á ìgiao tiïp va ë ânhên thû å c cho á caác hoåc viïn trong chûúng trònh “Phaát Triïín Laänh Àaåo” cua IBM. ã Trong khi nghiïn cûáu vaâ chuêín bõ nhûäng baâi thuyïët trònh, töi àùåc biïåt quan têm tòm hiïíu sûå hònh thaânh cuãa nhêån thûác, aãnh hûúãng cuãa nhêån thûác àïën caách nhòn nhêån möåt vêën àïì; tûâàoá, tòm hiïíu xem caách nhòn nhêån vêën àïìchi phöëi haânh vi nhû thïë naâo. Àiïìu naây dêîn dùæt töi àïën viïåc nghiïn cûáu lyáthuyïët kyâ voång - hay coân goåi laâ “Hiïåu ûáng 7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANH ÀA  TÅ 33 Pygmalion”(*) cuäng nhû tòm caách lyá giaãi cêu hoãi: Sûå tûå nhêån thûác cuãa chuáng ta àûúåc khùæc sêu nhû thïënaâo? Cêu traã lúâi àaägiuáp töi múã ra möåt nhêån thûác múái meã: Chiïëc lùng kñnh maâ chuáng ta sûã duång àïí ngùæm nhòn thïë giúái xung quanh seäàõnh hûúáng caách chuáng ta diïîn dõch vïìthïë giúái. Tûâcaác khaái niïåm töi àang giaãng daåy cho IBM, vúåchöìng töi liïn hïåtrûåc tiïëp àïën trûúâng húåp con trai mònh. Chuáng töi bùæt àêìu nhêån ra rùçng caách chuáng töi trúågiuáp con khöng haâi hoâa vúái nhêån thûc thê á åt sûå cuãa chuáng töi vïìthùng be ç á. Theo nhêån thûác cuãa chuáng töi, vïì cú baãn, noá laâ möåt àûáa treã thiïíu nùng vaâ coá phêìn “tuåt hêåu” so vúái nhûng àû ä áa tre kha ã c. á Do àoá, moåi cöë gùæng cuãa chuáng töi àaäkhöng mang laåi kïët quaã gò. Duâ cho nhûäng haânh àöång vaâlúâi noái cuãa vúå chöìng töi àïìu mang tñnh khñch lïå, àöång viïn, nhûng thûåc chêët, thöng àiïåp maâchuáng töi truyïìn cho con laåi laâ: “Con khöng thïílaâm àûúåc. Con cêìn phaãi àûúåc giuáp àúä”. Vò vêåy, nïëu muöën thay àöíi tònh hònh, trûúác tiïn chuáng ta phai thay àö ã i ba í n thên; va ã âàïíthay àöi ba í n thên mö ã t ca å chá coá hiïåu quaã, chuáng ta phaãi bùæt àêìu tûâ viïåc thay àöíi nhêån thûc cu á a mònh. ã 1. ÀAÅO ÀÛCÁ NHÊN CACH VA Á  ÀAÅO ÀÛCÁ TÑNH CACHÁ Bïn caånh viïåc nghiïn cûáu vïìnhêån thûác, töi coân bõ cuöën huát vaâo möåt cöng trònh nghiïn cûáu chuyïn sêu caác taâi liïåu vïìthaânh cöng kïítûânùm 1776(**) àïën nay. Töi àaäàoåc vaâraâsoaát (*) Hiïu û å ng Pygmalion la á â möt qua å átrònh tao ra ú å ã ngûúi kha â c nhû á ng mong àú ä i,å maâthêt ra ào å á laâ kït qua ë ã cua mö ã t tri gia å c ñt hay nhiï á u ro ì ärang vï â ì àöi tûú ë ng cu å aã mònh - Theo “Nhûng kha ä i niï á m cú ba å n cu ã a Têm ly ã áhoc xa å ähöi”; Huyï å n Giang dõch, ì NXB Haâ Nöi, 1998. å (**) 04/07/1776: ngay tha â nh lê â p Hú å p chu å ng quö ã c Hoa Ky ë , gö â m 13 bang àê ì u tiïn. ì 34 7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANH ÀA  TÅ haâng trùm cuöën saách, haâng ngaân baâi baáo vaâtiïíu luêån trong cac lônh vû á c nhû: å tûå lûc, tû å å hoan thiï â n ba å n thên, têm ly ã á hocå phöíthöng… Töi coátrong tay möåt böåsûu têåp tû liïåu maâhêìu hïët moåi ngûúâi àïìu cho rùçng noáchûáa àûång chiïëc chòa khoáa dêîn túái thaânh cöng. Tû nhû â ng tra ä i nghiï ã m cu å a chñnh mònh va ã chû â ng kiï á n tra ë iã nghiïm cu å a rê ã t nhiï ë u ngûú ì i kha â c, töi tòm ra àûú á c nhû å ngä phûúng phap vû á a khoa ho â c va å âthûc tiï å n, vû î a mang tñnh chên â lyávïìquaátrònh mûu cêu sû ì åthanh cöng cu â a con ngûú ã i.â Trong 150 nùm àêu tiïn tû ì â sau ngay tha â nh lê â p Hú å på chuãng quöëc Hoa Kyâ, hêìu hïët caác saách noái vïìthaânh cöng àïìu têåp trung khai thaác quan àiïím Àaåo àûác tñnh caách (Character Ethic) - bao göm sû ì å chñnh trûc, àû å c khiïm tö á n, ë loâng trung thaânh, sûå mûåc thûúác, loâng can àaãm, sûå cöng bùçng, sûå cêìn cuâ, tñnh giaãn dõ, loâng thêåt thaâcuâng böåQuy tùcæ vaâng vïì ûáng xûãxaähöåi (Golden Rule) - àûúåc xem laânïìn taãng cuãa thaânh cöng. Tûåtruyïån cuãa Benjamin Franklin(*) laâmötå àaåi diïån tiïu biïíu cho traâo lûu naây. Vïì cú baãn, àoá laâ cêu chuyïån vïìmöåt ngûúâi cöëgùæng kïët húåp caác nguyïn tùæc söëng vaânhûäng thoái quen cöëhûäu vúái tñnh caách cuãa mònh. Theo quan àiïím Àaåo àûác tñnh caách, coá möåt söë nguyïn tùc sö æ ng cú ba ë n. Àï ã ísöng thê ë t sû å åhanh phu å ác vaâthanh cöng, â con ngûúâi phaãi biïët gùæn nhûäng nguyïn tùæc naây vaâo tñnh caách riïng cuãa mònh. Sau Thïë chiïën thûánhêët, quan àiïím chuã àaåo vïìthaânh cöng chuyïín tûâ Àaåo àûác tñnh caách sang Àaåo àûác nhên caách (Personality Ethic). Luác bêëy giúâ, moåi ngûúâi cho rùçng thaânh (*) Benjamin Franklin (1706 - 1790) laâ möt trong nhû å ng nha ä â lêp quö å c cu ë a nûú ã cá My. Öng la ä âmöt nha å âbao, nha á â khoa hoc, nha å âphat minh, nha á âhoat àö å ng xa å ähöi,å nhaângoai giao nö å i tiï í ng thï ë ë kyã XVIII. 7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANH ÀA  TÅ 35 cöng chuã yïëu laâdo nhên caách, hònh aãnh xaähöåi, thaái àöå vaâ haânh vi, caác kyänùng vaâ bñ quyïët giuáp quaá trònh giao tiïëp giûäa con ngûúâi vúái nhau àûúåc thöng suöët hún. Quan àiïím naây göìm hai xu hûúáng: möåt laâ caác quy tùæc ûáng xûã caánhên vaâ xaä höåi, hai laâ thaái àöå söëng tñch cûåc (PMA – Positive Mental Attitude). Möåt vaâi nöåi dung cuãa triïët lyá naây àûúåc diïîn dõch thaânh nhûäng cêu chêm ngön tuyïn truyïìn rêët coá giaá trõ, chùèng haån nhû: “Thaái àöå quyïët àõnh têìm nhòn”, “Möåt nuå cûúâi laâ mûúâi ngûúâi baån”, “Nhûäng gò con ngûúâi nhêån thûác àûúåc vaâtin, hoåseälaâm àûúåc”… Trong àoácuäng coá caã viïåc hûúáng dêîn sûã duång caác tiïíu xaão àïí lêëy loâng ngûúâi, hay giaã vúâquan têm àïën nhûäng thuávui cuãa ngûúâi khaác àïí àûúåc phêìn mònh, hoùåc sûã duång “sûác manh a å ánh mùæt” àïí chinh phuc hay do å a dê å m ngûú î i kha â c. á Möåt söësaách theo quan àiïím Àaåo àûác nhên caách cuäng thûa nhê â n å tñnh cachá laâmöåt trong nhûäng yïëu töë cuãa thaânh cöng, nhûng laåi haå thêëp vai troâ nïìn taãng hay tñnh xuác taác cuãa noáàöëi vúái thaânh cöng Do àoá, trong nhûäng cuöën saách naây, Àaåo àûác tñnh caách dûúâng nhû trúãthaânh nhûäng lúâi noái suöng vaâ caác taác giaã chó nhêën maånh caác kyä xaão gêy aãnh hûúãng caá nhên, êm mûu quyïìn lûåc, kyänùng giao tiïëp vaâ thaái àöåtñch cûåc. Sau khi suy nghô sêu hún vïìsûåkhac nhau giû á a ca ä c quan á àiïm í Àao àû å c nhên ca á chá vaâÀao àû å c tñnh ca á chá , vú chö å ng töi àa ì ä nhên ra sai lê å m khi cö ì gù ë ng ta æ ch nhû á ng lú ä i ñch vï å mù ì t xa å hö ä iå ra khoi ha ã nh vi tñch cû â c cu å a con trai. Chu ã ng töi nghô rù á ngç thùng be ç ákhöng àuã khaã nùng àïítûå lam bê â t cû ë ámöt àiï å u gò. ì Chung töi àa á äàùt hònh a å nh ba ã n thên va ã â vai troâlam cha me â å cao hún lúi ñch cu å a thù ã ng be ç . Chu á ng töi chó chu á yá áàïn ca ë chá nhòn nhên va å â cach xû á ã lyá vên àï ë ì cua mònh ma ã â khöng quan têm àïn ha ë nh phu å c cu á a con. Àiï ã u na ì y khöng mang la â i sû å å 36 7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANH ÀA  TÅ thay àöi tñch cû í c na å o cho thù â ng be ç á maâ con co â á tac àö á ngå ngûúc àï å n nhên ca ë ch cu á a no ã .á Khi Sandra vaâtöi noái chuyïån vúái nhau, chuáng töi múái àau khöínhêån ra rùçng chuáng töi bõ aãnh hûúãng maånh meäbúãi tñnh caách, àöång cú vaâ nhêån thûác chuã quan vïì con mònh. Chuáng töi biïët rùçng caác àöång cú so saánh mang tñnh xaähöåi khöng phuâhúåp vúái nhûäng giaátrõ riïng cuãa chuáng töi. Àiïìu naây dêîn àïën viïåc chuáng töi yïu thûúng con khöng àuáng caách vaâ caâng laâm cho thùçng beá caãm thêëy mònh vö duång. Do àoá, chuáng töi quyïët àõnh têåp trung hïët sûác vaâo chñnh mònh, vaâo nhûäng àöång cú vaâ nhêån thûác cuãa mònh vïì thùçng beá. Thay vò tòm caách thay àöíi con trai, chuáng töi àûáng ra xa, quan saát vaâcaãm nhêån diïån maåo, caátñnh, nhûäng neát riïng vaâ giaátrõ cuãa baãn thên noá. Bùçng nhûäng nhêån thûác àoá cuäng nhû qua viïåc luyïån têåp loâng tin, chuáng töi bùæt àêìu nhòn con theo caách khaác. Chuáng töi nhêån ra rêët nhiïìu tiïìm nùng coáthïíàûúåc khuyïën khñch phaát triïín song haânh cuâng vúái quaá trònh trûúãng thanh cu â a con. Chu ã ng töi quyï á t àõnh bú ë át quan têm vaâ khöng caãn àûúâng thùçng beá nûäa maâ àïí tûå noá böåc löå nhên cach. Chu á ng töi nhê á n ra thiïn chû å c cu á ãa caác bêc cha me å å laâ àïíkhùèng àõnh, chia seãvaâàaánh giaákhaãnùng cuãa con mònh. Chuáng töi cuäng xem xeát laåi caác àöång cú cuãa mònh möåt caách coá yáthûác hún, àöìng thúâi, nuöi dûúäng sûác maånh tinh thêìn àïí caãm nhêån caác giaátrõ cuãa con maâkhöng bõ nhûäng haânh vi “khöng thïí chêp nhê ë n àûú å c” cu å a thù ã ng be ç áchi phöëi. Khi tûâboãnhêån thûác cuä, chuáng töi àaäcoánhiïìu thay àöíi: khöng so saánh con vúái nhûäng àûáa treã cuâng trang lûáa khaác, khöng phan xe á t theo nhû á ng khuön mê ä u, khöng àù î t va å oâ con kyâvoång hay mong muöën cuãa chuáng töi, vaâkhöng tòm caách thuác eáp con phaãi laâm theo nhûäng mö thûác naây noå. 7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANH ÀA  TÅ 37 Chuáng töi àïíthùçng beátûå quyïët àõnh moåi haânh vi, ûáng xûã cuãa mònh. Bûúác àêìu, chuáng töi nhêån thêëy rùçng con mònh vïì cú baãn cuäng coáàêìy àuãtû chêët àïícoáthïíàûúng àêìu vúái cuöåc söëng. Do àoá, chuáng töi khöng coân tòm caách che chúã, traánh cho thùçng beákhoãi bõ trïu choc nhû trûú å c kia nû á äa. Chungá töi thêëy rùçng thónh thoaãng noá cuäng coá vaâi biïíu hiïån thu mònh, vaâ chung töi chê á p nhê ë n ma å â khöng cên pha ì i pha ã nã ûáng laåi. Chuáng töi ngêìm cho con biïët rùçng: “Cha meåkhöng cêìn phaãi che chúãcon. Con coáthïítûåmònh vûúåt qua àûúåc”. Ngaây thaáng tröi qua, thùçng beádêìn dêìn caãm thêëy tûåtin hún. Noábùæt àêìu coánhûäng haânh àöång tûåkhùèng àõnh mònh, thïíhiïån qua sûåtiïën böåvïìcaác mùåt hoåc haânh, quan hïåxaähöåi vaâhoat àö å ng thï å íthao. Vaâi nùm sau, noáàûúc bê å u la ì m thu â ã lônh cuãa nhiïìu töí chûác hoåc sinh, trúã thaânh vêån àöång viïn cêëp quöëc gia, àem vïìnhaâàuã caác loaåi bùçng khen. Con trai chuáng töi àaätûåphaát triïín nhên caách, vaâgêy àûúåc caãm tònh vúái moåi ngûúâi. Vúå chöìng töi tin rùçng nhûäng thaânh tñch “rêët êën tûúång vïìmùåt xaähöåi” cuãa con trai chñnh laâbiïíu hiïån cuãa caãm giaác muöën tòm hiïíu baãn thên mònh, hún laâ chó àïí nhêån àûúåc phêìn thûúãng cuãa xaähöåi. Àoálaâmöåt kinh nghiïåm àaáng quyá vaâ laâmöåt baâi hoåc coátñnh giaáo duåc cao, khöng nhûäng cho chung töi ma á â con cho nhiï â ìu bêåc phu huynh kha å c. No á giu á pá chuáng töi nhêån thûác àûúåc sûåkhaác biïåt quan troång giûäa Àaoå àûác nhên caách vaâÀaåo àûác tñnh caách. Coámöåt cêu trong thaánh ca diïîn taãrêët àuáng nhêån thûác naây: “Haäy chuá yálùæng nghe lúâi cuãa traái tim mònh vò moåi vêën àïìtrïn àúâi àïìu naãy sinh tûâàoá”. 38 7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANH ÀA  TÅ 2. CHÑNH YÏËU VA THÛÁ YÏËU Nhúâkinh nghiïm tû å âtrûúng hú â p con trai mònh, kï å t hú ë på vúi ca á c nghiïn cû á u vï á ìkhaã nùng nhên thû å c va á âàoc ca å c sa á chá viït vï ë ìthanh cöng, töi tñch lu â y àûú ä c nhiï å u ba ì i ho â c thu å ávõ vaâ bêt ngú ë vï â con àûú ì ng ài àï â n tha ë nh cöng. Töi bê â t chú ë t nhê å nå ra anh hûú ã ng ma ã nh me å äcua quan àiï ã m í Àao àû å c nhên ca á chá vaâ hiïu ro í äsûå khac biï á t tinh tï å ëgiûa nhû ä ng gò trûú ä c kia töi cho á laâàung – nhû á ng gia ä átrõ töi àûúc da å y dö å îtûâtêm be ë á vaâàaäùn sêu vao tiï â m thû ì c – vú á i nhû á ng triï ä t ly ë áhiïn hû å u ha ä ng nga â yâ trong cuöc sö å ng. Khi la ë m viï â c vú å i nhiï á u ngûú ì i, töi hiï â u sêu í hún lyádo tai sao quan àiï å m cu í a töi la ã i mêu thuê å n vú î i suy á nghô chung cua ho ã . Ào å álaâvò nhûng quy tù ä c trong thuyï æ t ë Àaoå àûc nhên ca á chá àa ùn sêu va ä o tiï â m thû ì c cu á a nhiï ã u thï ì hï ë , aå nhã hûúng àï ã n viï ë c gia å o du á c cu å a ca ã c bê á c phu å åhuynh àöi vú ë i qua á á trònh trûúng tha ã nh cu â a con em ho ã . Thïm nû å a, khi sû ä ãdungå triït àï å í nùng lûc cu å a nhên loa ã i àï å í xêy dûng nï å n ta ì ng cho ã nhûng thï ä ëhïåtrûúc àêy, cha öng chu á ng ta àa á äquaátêp trung å vao hònh thû â c ngöi nha á â cua mònh ma ã âthiïu quan têm àï ë në phên mo ì ng, chu á ng ta quen thu hoa á ch nhû å ng ca ä i co á ásùn ma é â quïn ài sûå cên thiï ì t cu ë a viï ã c gieo ha å t. Töi khöng co å yá á noiá rùng ca ç c nö á i dung cu å a ã Àao àû å c nhên ca á chá nhû sûå phat triï á ní nhên cach, re á n luyï â n ky å änùng giao tiïp, gia ë o du á c ca å c phûúng á cach gêy a á nh hûú ã ng, tû duy tñch cû ã c… la å â khöng hiïu qua å .ã Búi vò, trïn thû ã c tï å ëàöi khi Àao àû å c nhên ca á chá cung cê ä n thiï ì të cho sûåthanh cöng, nhûng ào â áchó laâyïu tö ë ëphuåmaâthöi. Nïëu chuáng ta cöë yásûã duång caác phûúng caách gêy aãnh hûúãng buöåc ngûúâi khaác laâm àiïìu mònh muöën, àïí khuyïën khñch hoå laâm viïåc töët hún, hay àïí hoå yïu thñch chuáng ta, trong khi ban thên chu ã ng ta co á ân nhiïu khiï ì m khuyï ë t, nhê ë ët laâtñnh giaã döëi, thò ruát cuåc chuáng ta cuäng khöng thïíthaânh cöng. Tñnh giaã döëi seädêîn àïën sûåthiïëu tin cêåy. Do àoá, moåi 7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANH ÀA  TÅ 39 viïåc chuáng ta laâm, thêåm chñ caã viïåc taåo dûång möëi quan hïå töët vúái ngûúâi khaác cuäng seäàûúåc coi laâ giaã taåo. Duâ cho yá àõnh cuãa chuáng ta coá töët àïën àêu ài nûäa nhûng möåt khi noá chó àûúåc thiïët lêåp dûåa trïn sûålûâa döëi, khöng trung thûåc vaâ thiïëu tin cêåy thò seä khöng thïí taåo dûång nïìn taãng thaânh cöng vûäng bïìn. Baån thûã nghô xem moåi chuyïån seänhû thïë naâo nïëu baån quïn gieo tröìng vaâo muâa xuên, rong chúi suöët mua he â â vaâra sûc la á m va â o mu â a thu àï â í kõp thu hoach trûú å cá muâa àöng? Àöìng ruöång, cuäng nhû têët caã moåi quy trònh khaác, àïìu coáquy luêåt cuãa noá: Chó coá cöng sûác thêåt sûå múái coáthïímang laåi kïët quaãnhû mong àúåi. Àïí gùåt haái kïët quaã, chung ta pha á i bù ã t àê æ ìu tûâviïc gieo ha å åt! Nguyïn tùæc trïn àuáng vúái caãhaânh vi cuãa con ngûúâi lêîn caác möëi quan hïå giûäa con ngûúâi vúái nhau. Chùèng haån úã trûúâng hoåc, moåi hoåc sinh àïìu coá thïí vûúåt qua caác kyâ thi nïëu nghiïm tuác thûåc hiïån caác quy chïë hoåc têåp vaâ thi cûã. Trong hêìu hïët caác möëi quan hïåthoaáng qua giûäa con ngûúâi vúái nhau, ngûúâi ta thûúâng sûãduång caác quy tùæc cuãa Àaåo àûác nhên caách àïíàûúåc viïåc cho mònh hoùåc àïí gêy êën tûúång vúái àöëi phûúng nhúâsûå duyïn daáng vaâ kheáo leáo. Nhûng caách naây khöng thïí xêy dûång àûúåc möëi quan hïå lêu daâi. Nïëu khöng coásûå trung thûc va å âsûc ma á nh tñnh ca å ch cú ba á n thò ã nhûäng thaách thûác trong cuöåc söëng seälaâm böåc löå nhûäng àöång cú êín giêëu bïn trong vaâ khi àoá, thêët baåi seäthay thïë cho nhûäng thùæng lúåi nhêët thúâi. Nhiïìu ngûúâi chó àaåt àûúåc nhûäng thaânh tñch thûáyïëu – àûúåc xaähöåi nhòn nhêån nùng lûåc - nhûng laåi thiïëu caái chñnh yïëu, tûác nhûäng phêím chêët tñch cûåc cú baãn. Súám muöån gò con ngûúâi thûåc cuãa hoå cuäng seäböåc löåqua caác möëi quan hïå lêu daâi, bêët kïívúái àöëi taác kinh doanh, vúåchöìng, baån beâ, hay vúái con caái. Theo Emerson, “Tñnh caách cuãa baån lêën aát caã 40 7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANH ÀA  TÅ nhûäng lúâi baån noái”. Do àoá, tñnh caách laâ cöng cuå giao tiïëp hiïu qua å ãnhêt.ë Tuy nhiïn, nïëu möåt ngûúâi coá baãn chêët töët, tñnh caách töët, thoái quen töët nhûng thiïëu kyänùng giao tiïëp thò chùæc chùæn seä aãnh hûúãng àïën caác möëi quan hïå. Nhûng nhûäng aãnh hûúãng naây chó laâthûáyïëu. Toám laåi, tñnh caách bïn trong coásûác thuyïët phuåc hún nhiïìu so vúái haânh àöång vaâlúâi noái. Möåt khi biïët roätñnh caách töët àeåp cuãa ai àoá thò mùåc nhiïn chuáng ta hoaân toaân tin tûúãng úãhoå, vaâlaâm viïåc rêët thaânh cöng vúái hoå bêët kïíhoå coá khaãnùng giao tiïëp kheáo leáo hay khöng. Àiïu na ì y qua â àu ã ng nhû lú á i cu â a William George Jordan: ã “Thiïn va å aâ c co á ámöt sû å c ma á nh ky å âla êå n bïn trong mö í i con ngûú î i;â àoálaâsûå tac àö á ng thê å m lù ì ng, vö thû å c va á âvö hònh àöi vú ë i cuö á c àú å iâ ho. Ào å á chñnh laâsûå phan a ã nh ba á n chê ã t thê ë t cu å a mö ã t con ngûú å i,â chûákhöng phai la ã âsûå giaãtao cu å a ho ã ”. å 3. AÃNH HÛÚNG CU à A MÖ THÛ Ã CÁ Cuön sa ë ch á 7 Thoái Quen ÀïíThaânh Àaåt chûáa àûång nhûngä nguyïn tùæc cú baãn, nhûäng thoái quen chuãyïëu goáp phêìn xêy dûång möåt cuöåc söëng tñch cûåc cho möîi ngûúâi. Àïíhiïíu roä7 thoi quen á naây, trûúác hïët, chuáng ta cêìn phaãi hiïíu mö thûcá cuaã ban thên va ã âcach thay àö á i í mö thûcá àoá. Hai khaái niïåm Àaåo àûác tñnh caách vaâ Àaåo àûác nhên caách nïu trïn laâ vñ duå vïì mö thûác xaähöåi. Thuêåt ngûämö thûcá (paradigm) coá xuêët xûá tûâ tiïëng Hy Laåp. Àêy laâ möåt thuêåt ngûäkhoa hoåc, ngaây nay thûúâng àûúåc duâng vúái nghôa laâmö hònh, lyáthuyït, nhê ë n thû å c, gia á ãthuyït ë hay khung tham chiïuë . Noái möåt caách dïîhiïíu hún, mö thûc á laâcach chu á ng ta “nhòn” á thïëgiúái – khöng phaãi bùçng trûåc giaác maâbùçng nhêån thûác, sûå 7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANH ÀA  TÅ 41 hiïíu biïët vaâtheo caách lyágiaãi cuãa riïng chuáng ta. Caách àún giaãn nhêët àïíhiïíu àûúåc khaái niïåm mö thûcá laâ xem noá nhû möåt têëm baãn àöì. Chuáng ta àïìu biïët baãn àöì khöng phaãi laâlaänh thöí, noáàún giaãn chó laâsûåsao chuåp vaâ giaãi thñch möåt söëkhña caånh nhêët àõnh naâo àoácuãa laänh thöí. Àoácuäng chñnh laâ yánghôa cuãa mö thûác. Giaãsûãbaån muöën ài àïën möåt àõa àiïím cuåthïítaåi thaânh phöëChicago vaâbaån phaãi sûã duång têëm baãn àöìàûúâng phöë Chicago. Thïënhûng, giaãsûãnhû ngûúi ta àûa cho ba â n tê å më baãn àöìsai. Do löîi in êën, têëm baãn àöì thaânh phöë Chicago thûåc ra laâ baãn àöì thanh phö â ë Detroit chùèng haån, baån coá hònh dung ra sûå bûåc böåi, sûå bêët lûåc cuãa mònh trong viïåc cöë tòm ra àiïím cêìn àïën nhû thïënaâo khöng? Vúái têëm baãn àöìDetroit trong tay, baån bùæt àêìu sûãduång hanh vi â cuãa mònh - nöîlûåc tòm kiïëm àiïím cêìn àïën úãthaânh phöëChicago. Nhûng cöë gùæng àoá chó àûa baån àïën sai chöî nhanh hún maâ thöi. Röìi baån sûã duång àïën thai àö á å – suy nghô tñch cûåc hún - nhûng vêîn khöng àïën àûúåc àuáng núi cêìn àïën. Song, baån vêîn giûäàûúåc thaái àöå tñch cûåc vaâ caãm thêëy vui veã, bêët luêån baån àang úãàêu. Tuy nhiïn, vên àï ë úì ãàêy lai chù å ng liïn quan gò àï è n ha ë nhâ vi hay thai àö á å cua ba ã n. Ba å n àang bõ la å c àûú å ng: nguyïn do la â â ban sû å ã dung tê å m ba ë n àö ã ìsai. Nïu co ë átrong tay têm ba ë n àö ã ì àung cu á a tha ã nh phö â ëChicago thò hanh vi â nöîlûc tòm kiï å m cu ë aã ban la å i trú å ã nïn àang trên tro á ng. Va å âkhi gùp pha å i nhû ã ng trú ä ã ngai trïn àûú å ng ài thò â thai àö á åtñch cûc cu å a ba ã n se å äco yá ánghôa. Nhûng, chung ta chûa vö á i xe å t àï á n nhû ë ng gia ä ãàõnh ào. Àiï á uì trûúc tiïn va á âquan trong nhê å t la ë âban pha å i co ã átrong tay mötå têm ba ë n àö ã ì chñnh xac, nghôa la á âban cê å n pha ì i xêy dû ã ng mö å tå mö thûcá àung àù á n trûú æ c khi bù á t tay va æ o ha â nh àö â ng. å 42 7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANH ÀA  TÅ Trong têm trñ möîi chuáng ta àïìu coá vö söënhûäng “têëm baãn àö” tûúng tû ì ånhû thïë. Coáthïíchia chuáng thanh hai loa â iå chuãyïëu: baãn àöìthûåc taåi vaâbaãn àöìgiaátrõ. Chuáng ta thûúâng lyágiaãi moåi viïåc thöng qua hai têëm baãn àöìnaây nhûng ñt khi nhêån ra sûåhiïån diïån cuäng nhû ñt nghi ngúâvïìàöå chñnh xaác cuãa chuáng. Hêìu nhû chung ta co á áthoái quen nhòn nhêån chuã quan rùçng thïë naâo moåi viïåc cuäng tiïën triïín theo àuáng nhûäng gò mònh nhòn thêëy; àoácuäng chñnh laânguöìn göëc cuãa thai àö á å vaâhanh vi â cung nhû ca ä ch thû á c chu á ng ta suy nghô va á â hanh àö â ng. å Àïí laâm roähún vïì vêën àïì naây, chuáng ta haäy tham gia möåt thñ nghiïåm vïì tûå nhêån thûác vaâ caãm giaác qua hònh 1 (trang 44), hònh 2 (trang 47) vaâ hònh 3 (trang 72). Àêu tiïn, ì chuáng ta seädaânh vaâi giêy quan saát hònh 1, sau àoánhòn hònh 2 vaâmö taãtó mó nhûäng gò àaäàûúåc nhòn thêëy úã hònh 2 qua möåt söëcêu hoãi gúåi yánhû: Baån thûãàoaán ngûúâi phuånûänaây bao nhiïu tuöíi? Diïån maåo thïë naâo? Coá àeo trang sûác gò khöng? Vaângûúâi phuånûänaây coávai troâgò trong xaähöåi? Coáthïíbaån seämö taãngûúâi phuånûä úãbûác tranh thûáhai laâ vaâo khoaãng 25 tuöíi, tröng rêët dïîthûúng, coá phêìn thúâi thûúång vúái caái muäi xinh xinh vaâ möåt daáng veã àoan trang. Nïëu baån àöåc thên, coáthïí baån rêët thñch múâi cö êëy ài chúi. Nïëu baån kinh doanh trong ngaânh thúâi trang, coá leä baån muöën thuï cö êëy laâm ngûúâi mêîu. Nhûng nïëu töi noái rùçng baån hoaân toaân sai thò sao? Nïëu töi noái àêy laâbûác tranh veämöåt ngûúâi phuånûä60 hay 70 tuöíi, coáneát mùåt buöìn baävúái caái muäi to, vaâbaâta àang cêìn ngûúâi dên qua àûú î ng thò sao? â Ai àuáng? Haäy xem laåi hònh veälêìn nûäa. Baån coánhòn ra möåt baâ laäo khöng? Nïëu chûa, baån haäy cöë lêìn nûäa. Baån coá 7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANH ÀA  TÅ 43 nhòn thêëy caái muäi to cuãa baâ êëy? Baån coá thêëy chiïëc khùn trum àê â u cu ì a ba ã ?â Nïu chu ë ng ta trû á c tiï å p no ë i chuyï á n vú å i nhau, chu á ng ta á coáthïícung mö ta â , tha ã o luê ã n, trao àö å i vï í ìnhûng gò chu ä ng ta á nhòn thêy trong bû ë c tranh ê á y. Nhûng chu ë ng ta khöng thï á í lam àûú â c àiï å u ào ì , vò vê á y ba å n ha å y lê ä t àï å n ë hònh 3 (trang 72) vaâ quan sat thê á t ky å äbûc ve á änay, rö â i trú ì ã lai nhòn å hònh 2 möt lê å nì nûa. Ba ä n àa å änhên ra ba å âlao trong bû ä c ve á änay chûa? â Lêìn àêìu tiïn töi àûúåc thûåc hiïån baâi têåp thûãnghiïåm naây laâtai Khoa Kinh doanh cu å a trûú ã ng Àa â i ho å c Harvard ca å chá àêy nhiïìu nùm. Võ giaáo sû daåy chuáng töi luác êëy àaäduâng phûúng phaáp naây àïí chûáng minh möåt caách roäraâng vaâ thuyïët phuåc rùçng hai ngûúâi coá thïí coá hai caái nhòn khaác nhau vïì cuâng möåt sûå vêåt, vaâ caã hai àïìu àuáng. Àêy khöng phaãi laâvêën àïìlö-gñc, maâlaâvêën àïìtêm lyáhoåc. Öng àem vaâo lúáp hoåc möåt têåp caác baãn veälúán veäcö gaái treã nhû baån nhòn thêëy úã hònh 1 (trang 44) vaâ veäbaâlao nhû ä hònh 3 (trang 72). Öng chia lúp ho á c la å m hai nho â m, nho á m 1 á nhêån hònh veäcö gaái treã, nhoám 2 nhêån hònh veäbaâlaäo, vaâyïu cêìu chuáng töi xem kyäbûác veänhêån àûúåc trong voâng mûúâi giêy, sau àoá, uáp xuöëng baân. Àoaån, öng chiïëu lïn maân aãnh hònh 2 (trang 47), vaâyïu cêìu caãlúáp mö taãnhûng gò ho ä ånhòn thêëy trïn hònh veäàoá. Vaâkïët quaã laâhêìu hïët nhûäng ngûúâi úã nhoám 1 àïìu cho rùçng àaänhòn thêëy hònh aãnh möåt cö gaái trïn hònh chiïëu, coân nhoám 2 thò nhòn thêëy möåt baâlaäo trïn maân aãnh. Tiïëp àïën, võ giaáo sû yïu cêìu àaåi diïån hai nhoám mö taã nhûäng gò àaänhòn thêëy vaâ möåt cuöåc tranh luên kha å á gêy cêën àaädiïîn ra. Möåt bïn noái rùçng: “Cö êëy khöng quaá20 hay 22 tuöíi, xinh xùæn vaâàaáng yïu”, coân möåt bïn thò khùng khùng: “Ba êâ y pha ë i hún 70, co ã áleä80 tuöi, gia í ânua vaâxêëu xñ.”. 44 7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANH ÀA  TÅ Hònh 1 7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANH ÀA  TÅ 45 Àïí chûáng minh cho quan àiïím cuãa nhoám mònh, möåt sinh viïn thuöåc nhoám 1 bûúác àïën trûúác maân aãnh vaâchó vaâo àûúâng veä: “Àêy laâ chuöîi haåt cuãa cö gaái”. Caác sinh viïn nhoám 2 nhao nhao phaãn àöëi: “Khöng phaãi, àoá laâ caái miïång cuãa baâcuå”… Tuy nhiïn, cuäng coámöåt vaâi sinh viïn cöëgùæng nhòn bûc tranh theo mö á t khung tham chiï å u kha ë c, ho á nhê å nå ra hònh ngûúâi phuå nûätrïn maân aãnh laâsûå löìng gheáp kheáo leáo cuãa hònh cö gaái vaâ hònh baâ laäo. Bùçng sûå trao àöíi bònh tônh, tön trong lê å n nhau va î âphên tñch sêu vaâo caác chi tiït, ho ë å giuáp cho tûâng ngûúâi trong lúáp nhòn ra vaâthûâa nhêån quan àiïím cuãa nhûäng ngûúâi coácaái nhòn khaác vúái mònh. Phep thû á ã vïìnhên thû å c na á y giu â p chu á ng ta hiï á u àûú í c sû å å quen thuöc co å aá nh hûú ã ng ma ã nh me å änhû thïënao àï â n nhê ë nå thûc va á âmö thûc cu á a chu ã ng ta. Nï á u nhû sû ë å quen thuöc chó å trong thúi gian 10 giêy co â n co â aá nh hûú ã ng àï ã n ca ë ch chu á ng ta á nhòn sûå vêt nhû vê å y, thò thû å ãhoi sû ã å quen thuöc ca å ãàúi se â äcoá sûc a á nh hûú ã ng ma ã nh me å äàïn nhûú ë ng na â o? â Trong cuöc sö å ng, chu ë ng ta thûú á ng bõ a â nh hûú ã ng bú ã i gia ã àònh, trûúng ho â c, nha å âthú, möi trûú â ng la â m viï â c, ba å n be å , cö â ngå sû, va å âcac mö thû á c xa á ähöi hiï å n ha å nh (vñ du â : mö thû å c á Àao àû å cá nhên cachá ) möt ca å ch vö thû á c. Tê á t ca ë ãnhûng àiï ä u ào ì áhònh thanhâ trong chung ta mö á t khung tham chiï å u, mö ë t mö thû å c, va á âmötå têm ba ë n àö ã ìnhên thû å c riïng. No á á cung cho thê ä y mö thû ë c la á â nguön gö ì c cu ë a tha ã i àö á å vaâhanh vi. Chu â ng ta khöng thï á íhanhâ àöng trung thû å c bïn ngoa å i khuön khö â ícua mö thû ã c. Chu á ng ta á khöng thïíduy trò àûúc sû å ånhêt qua ë n nï á u nhû ë ng gò ta no ä i va á â lam kha â c vú á i àiï á u ta nhê ì n thê å y. Nï ë u nhû ba ë n nù å m trong sö ç ë nhûng ngûú ä i nhòn ra ngûú â i phu â å nûätrong bûc tranh ghe á p la á â möt cö ga å i tre á ãthò chùc rù æ ng ba ç n se å äkhöng hïìnghô àïn viï ë c giu å pá àúäcö êy bùng qua àûú ë ng vò â thai àö á ålên î hanh vi â cua ba ã n pha å i phu ã â húp vú å i á cach nhòn á cua ba ã n àö å i vú ë i “cö ga á i tre á ” na ã y. â 46 7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANH ÀA  TÅ Thñ nghiïåm trïn chó roäàiïím sai soát cú baãn cuãa caác quy tùæc trong Àaåo àûác nhên caách. Viïåc cöëgùæng thay àöíi thai àö á åvaâ hanh vi â bïn ngoaâi seäkhöng coámêëy hiïåu quaãnïëu chuáng ta khöng xem xeát laåi caác mö thûc cú ba á nã hònh thanh â thai àö á å vaâ hanh vi â cua chu ã ng ta. á Àöìng thúâi, noá cuäng cho thêëy caác mö thûác coá aãnh hûúãng maånh meänhû thïënaâo àïën caách thûác chuáng ta àöëi xûã vúái ngûúâi khaác. Nhû möåt thoái quen, chuáng ta thûúâng quan saát vaâ suy nghô vïì sûå vêåt theo quan àiïím riïng cuãa mònh, vaâ chung ta cu á ng pha ä i thû ã a nhê â n rù å ng ngûú ç i kha â cá cuäng coá caái nhòn theo quan àiïím riïng cuãa hoå. Nhû vêåy, viïåc àaánh giaámöåt sûå viïåc, sûå vêåt laâtuây thuöåc vaâo goác nhòn cuãa möîi ngûúâi. Mùt kha å c, ai trong chu á áng ta cuäng coá xu hûúng nghô á rùng mònh nhòn nhê ç n sû å å vêt mö å t ca å ch kha á ch quan, àu á ngá nhû ban chê ã t vö ë n co ë á cua chu ã ng, nhûng qua á ã thêt khöng å phaãi vêåy. Chuáng ta nhòn sûå vêåt theo nhûäng quy ûúác do chñnh chung ta àù á t ra va å âmö taã chung theo suy nghô, nhê á nå àõnh, mö thûác riïng cuãa mònh. Vò thïë, khi gùåp sûåphaãn baác, hay khöng àöng tònh tû ì â phña ngûúi kha â c, ngay lê á p tû å ác chung ta cho rù á çng hoåsai. Tuy nhiïn, phep thû á ãvïìnhên thû å ác trïn cuäng cho thêëy nhûäng ngûúâi chên thaânh, têm trñ saáng suöt luön nhòn nhê ë n sû å vê å t theo nhiï å u ca ì ch kha á c nhau qua á lùng kñnh kinh nghiïåm cuãa riïng mònh. Àiïìu naây khöng coánghôa laâ chên lyáhay sûåthêt khöng å töìn taåi. Trong pheáp thûã noái trïn, khi hai ngûúâi thuöåc hai nhoám cuâng nhòn bûác veäthûába, hoåàïìu nhêån ra möåt sûåthêåt àöìng nhêët thïí hiïån qua tûâng àûúâng neát, caác maãng maâu àen, trùæng cuãa bûác tranh, nhûng möîi ngûúâi laåi diïîn giaãi vïì hònh veädûåa theo cai nhòn á ban àêu cu ì a ho ã . å 7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANH ÀA  TÅ 47 Hònh 2 48 7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANH ÀA  TÅ Toám laåi, khi chuáng ta caâng hiïíu roäcaác mö thûác cú baãn, caác “baãn àöì”, hay caác giaã thuyïët do mònh àùåt ra, cuâng vúái mûác àöå aãnh hûúãng cuãa kinh nghiïåm, thò chuáng ta caâng coá traách nhiïåm nhiïìu hún àöëi vúái nhûäng mö thûác àoá - xem xeát, kiïím nghiïåm, àöëi chiïëu thûåc tïë, lùæng nghe vaâ tiïëp thu yá kiïën ngûúâi khaác. Bùçng caách àoá, chuáng ta múái coá cai nhòn á töíng quan vaâkhaách quan hún vïìcaác vêën àïìàang diïîn ra. 4. THAY ÀÖI MÖ THÛ Í CÁ Coáleäàiïìu quan troång nhêët ruát ra tûâpheáp thûã vïìnhêån thûác nïu trïn laâphaåm vi thay àöíi mö thûác, coáthïítaåm goåi laâkinh nghiïm “A å Âha!”á (“Aha!” experience) - khi ai àoánhòn nhêån sûå viïåc bùçng möåt caái nhòn khaác, múái meã vaâsaáng taåo hún. Noá giöëng nhû möåt luöìng saáng bêët ngúâloáe lïn trong boáng töëi nïn nhûäng ai caâng bõ raâng buöåc suy nghô vaâo nhêån thûc ban àê á u thò ì kinh nghiïåm “A haá” caâng coá taác duång manh me å .ä Thuêt ngû å ä sûå biïn àö ë i mö thû í cá (Paradigm shift) do Thomas Kuhn giúi thiï á u trong cuö å n sa ë ch á Cêu tru ë c cu á a cuö ã cå cach ma á ng khoa ho å c ky å ä thuêtå (The Structure of Scientific Revolutions), àanh dê á u mö ë t bûú å c ngoù á t lú å n trong lônh vû á cå khoa hoc ky å äthuêt. Kuhn àa å ächó ra rùng, hê ç u hï ì t nhû ë ng àö ä tå phaá co yá ánghôa trong lônh vûc khoa ho å c trûú å c hï á t la ë âdo sûå phaávúäcac tê á p tu å c truyï å n thö ì ng la ë c hê å u, lö å i tû duy sa ë o mo á nâ vaânhûng mö thû ä c cu á äky. Nhú ä âsûå biïn àö ë i ào í ámaâhang loa â tå cac pha á t minh, sa á ng chï á ëra àúi va â âcoágiaátrõ cho àïn nga ë y nay. â Theo nhaâthiïn vùn hoåc vô àaåi cuãa Ai Cêåp, Ptolemy, thò traái àêët laâtrung têm cuãa vuätruå. Nhûng Copernicus(*) àaägêy chêën àöång trong giúái khoa hoåc luác bêëy giúâ, vaâbêët chêëp sûå phaãn àöëi cuãa giaáo höåi, khi àûa ra möåt mö thûác múái: mùåt 7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANH ÀA  TÅ 49 trúâi múái laâtrung têm cuãa vuätruå. Mö thûác naây hoaân toaân traái ngûúåc vúái mö thûác trûúác kia. Vaângay lêåp tûác, moåi thûá àïìu coácaách giaãi thñch khaác ài. Mö hònh vêåt lyá cuãa Newton laânïìn taãng cuãa nïìn khoa hoåc kyäthuêåt hiïn àa å i nhûng no å á chûa hoan ha â o. Sau na ã y, â mö thûác vïìthuyïët tûúng àöëi cuãa Einstein múái thûåc sûå laâ möåt cuöåc caách maång cuãa thïëgiúái khoa hoåc vò coágiaátrõ tiïn àoan va á âgiai thñch khoa ho ã c cao hún. å Trûúc khi ly á áthuyït vi tru ë ng ho â c àûú å c nghiïn cû å u, ty á ãlïåtûã vong úã san phu ã å vaâtreã sú sinh rêt cao nhûng khöng ai gia ë iã thñch àûúc nguyïn nhên. Trong ca å c cuö á c àu å ng àö å å quên sû,å söëbinh sô chït do ca ë c vï á t thûúng nhe ë å vaâbïnh tê å t nhiï å u hún ì söëchït vò tro ë ng thûúng núi tiï å n tuyï ì n. Nhûng ngay sau khi ë lyáthuyït vi tru ë ng ho â c ra àú å i, mö â t mö thû å c, mö á t nhê å n thû å cá hoan toa â n mú â i, tiï á n bö ë åhún, àaäxuêt hiïn va ë âgiup nga á nh y gù â tå hai àûú á c nhû å ng tha ä nh qua â ãquan trong. å Ngaây nay, nhiïìu quöëc gia phaát triïín nhúâ coá sûå thay àöíi mö thûác. Quan niïåm truyïìn thöëng vïìnhaânûúác qua nhiïìu thïëkyãàaäcoánhiïìu thay àöíi tiïën böå, tûânïìn quên chuã, quyïìn lûåc tuyïåt àöëi nùçm trong tay vua chuáa, chuyïín sang nïìn dên chuã lêåp hiïën - nhaâ nûúác cuãa dên, do dên vaâ vò dên. Bûúác ngoùåt naây giaãi phoáng àaáng kïí nguöìn lûåc vaâ trñ tuïå con ngûúi, ta â o ra ca å c chuê á n mû í c kha å c nhau cu á a cuö ã åc söng, cu ë aã tûå do vaâdên chuã, cuãa aãnh hûúãng vaâhy voång trong lõch sûã thïëgiúái. (*) Nicolaus Copernicus (1473 - 1543) sinh tai Ba Lan. Öng la å âmöt nha å âthiïn vùn hoc, toa å n ho á c, vê å t ly å áhoc, luê å t ho å c, kinh tï å ëhoc, ngoa å i giao, va å âlaâmöt chiï å n binh ë löi la î c thú å i Phu â c Hûng. Ho å c thuyï å t Tha ë i dûúng hï á å (mùt trú å i la â â trung têm) cuaã öng laâ möt pha å t minh gêy sû á ng sö ã t giú ë i khoa ho á c thú å i ào â á vaâ lam gia â o hö á i nö å ií giên vò ho å c thuyï å t na ë y àa â älam àa â o lö ã n mo å i gia å o ly á ácua ho ã å vïìvuätruå(rùng tra ç i àê á të laâtrung têm). 50 7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANH ÀA  TÅ Tuy nhiïn, khöng phai tê ã t ca ë ã moi sû å å thay àöi mö thû í cá àïu co ì xu hûú á ng tñch cû á c. Chù å ng ha è n nhû sû å thay àö å i tû í âÀaoå àûc tñnh ca á chá sang Àao àû å c nhên ca á chá àaäkhiïn chu ë ng ta ài á chïch ra kho å i con àûú ã ng dê â n àï î n tha ë nh cöng va â ha â nh phu å c. á Nhûng duâsûåthay àöi mö thû í c diï á n ra theo hûú î ng tñch cû á cå hay tiïu cûc, àu å ng hay sai, nhanh hay chê á m, chu å ng vê á n co î á nguön gö ì c tû ë âthai àö á å vaâhanh vi, tû â âmöi quan hï ë å cua chu ã ngá ta vúi ngûú á i kha â c va á âlam cho chu â ng ta thay àö á i nhê í n thû å c. á Töi nhúá möåt cêu chuyïån nhoã vïìsûå thay àöíi mö thûác xaãy ra trïn möåt chuyïën xe àiïån ngêìm vaâo möåt buöíi saáng chuã nhêåt. Luác àoá, moåi haânh khaách àang ngöìi im lùång – ngûúâi àoåc baáo, ngûúâi trêìm ngêm suy nghô, möåt vaâi ngûúâi khac thò tranh thu á ãchúp mù å t - trong bê æ u khöng khñ thê ì t yïn å tônh. Röìi möåt ngûúâi àaân öng cuâng caác con bûúác lïn, ngay lêåp tûác, sûåtônh lùång bõ phaávúä. Ngûúâi àaân öng noå ngöìi xuöëng caånh töi, nhùæm mùæt laåi nhû khöng coáchuyïån gò xaãy ra. Trong khi àoá, boån treãtiïëp tuåc kïu gaâo, neám caác àöìvêåt vaâo nhau vaâthêåm chñ coân giêåt túâbao cu á a mö ã t ha å nh kha â ch. Ca á nh tûú ã ng thê å t kho å áchõu. Tuy vêåy, ngûúâi àaân öng ngöìi caånh töi vêîn khöng coáphaãn ûáng gò. Töi vaâmoåi ngûúâi trïn xe àïìu caãm thêëy bûåc böåi, khöng thïí hiïíu nöíi taåi sao ngûúâi àaân öng naây laåi khöng coáhaânh àöång gò ngùn chùån sûåquêåy phaácuãa àaám treã. Cuöëi cuâng, khi sûå kiïn nhêîn vaâ chõu àûång àaävûúåt quaá giúái haån, töi quay sang noái vúái öng êëy: “Thûa öng, caác con öng àang laâm phiïìn rêët nhiïìu ngûúâi úã àêy. Öng coá thïí laâm ún baão chuáng giûätrêåt tûåàûúåc khöng?”. Ngûúâi àaân öng ngûúác mùæt nhòn lïn nhû thïítrêën tônh laåi vaânoái nheå nhaâng: “ÖÌphaãi röìi, öng noái àuáng. Töi phaãi baão chuáng im lùång múái phaãi. Chuáng töi vûâa úã bïånh viïån ra, 7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANH ÀA  TÅ 51 núi meå chuáng vûâa mêët caách àêy vaâi tiïëng àöìng höì. Töi thò nhû ngûúâi mêët höìn, vaâ chùæc boån chuáng cuäng khöng coân biïët gò nûäa”. Baån coá thïí hònh dung luác àoá töi caãm thêëy thïë naâo khöng? Mö thûác cua töi vï ã ìsûå viïåc àoá nhanh choáng thay àöíi. Töi nhòn sûå viïåc khaác ài vaâvò vêåy, töi cuäng thay àöíi suy nghô, caãm xuác vaâhaânh vi cuãa mònh. Sûå bûåc tûác biïën mêt.ë Möåt tònh caãm thûúng xoát vaâàöìng caãm tuön traâo. “Xin löîi! Töi xin thaânh thêåt chia buöìn! Liïåu töi coáthïí giuáp gò öng khöng?”, töi chên thanh no â i. á Nhiïu ngûú ì i cu â ng tra ä i qua nhû ã ng thay àö ä i mö thû í cá tûúng tûåtrong tû tûúng khi ho ã ågùp kho å ákhùn hoùc khi àa å mã nhên vai tro å âmúi trong gia àònh hoù á c trong cöng viï å c. å Chung ta co á thï á bo í ra ha ã ng tuê â n, ha ì ng tha â ng, thê á m chñ å haâng nùm àïíreân luyïån Àaåo àûác nhên caách nhùm mu ç c àñch å thay àöíi thaái àöå vaâ haânh vi cuãa mònh nhûng chung ta la á åi khöng tòm caách tiïëp cêån baãn chêët cuãa sûåthay àöíi, vöën xaãy ra tûå nhiïn khi chuáng ta thay àöíi caách nhòn sûå viïåc. Àiïìu naây chûáng toã nïëu muöën taåo ra nhûäng thay àöíi nhoã trong cuöåc söëng, chuáng ta nïn têåp trung chuá yáàïën thaái àöå, haânh vi cuãa mònh. Nhûng nïëu muöën coá sûå thay àöíi lúán, coá yá nghôa vaâmang tñnh àöåt phaá, chuáng ta cêìn phaãi xem xet la á iå nhûäng mö thûác cú baãn do mònh tao ra. å Theo lúi cu â a Thoreau: “Mö ã t nga å n nha â t bu á a bö á ívao ca â nhâ laá khöng bùçng möåt nhaát vaâo göëc rïî”. Chuáng ta chó coáthïí àaåt àûúåc thaânh tûåu lúán lao trong cuöåc söëng nïëu chuátêm vaâo thay àöíi nhûäng mö thûác cú baãn – cöåi rïîcuãa thaái àöå vaâ hanh vi. â 52 7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANH ÀA  TÅ 5. NHÊNÅ THÛC VA Á  TÑNH CACHÁ Khöng phai tê ã t ca ë ã cac qua á átrònh thay àöi mö thû í c àï á uì diïn ra ngay tû î c khù á c nhû sû æ å thay àöi nhê í n thû å c nhanh á chong cu á a töi trïn chuyï ã n xe àiï ë n ngê å m ma ì âtöi àaäkï, ngûú í cå lai, sû å åthay àöi mö thû í c co á ákhi laâmöt qua å átrònh diïn ra chê î må chap, àê å y kho ì ákhùn vaâcên pha ì i àûú ã c cên nhù å c ky æ älûúng nhû ä trong trûúng hú â p cu å a vú ã åchöng töi àö ì i vú ë i con mònh. á Nhên thû å c ban àê á u cu ì a chu ã ng töi vï á ì con xuêt pha ë t tû á â aãnh hûúãng cuãa nhiïìu nùm tiïëp thu vaâreân luyïån Àaåo àûác nhên caách. Àoá laâ möåt mö thûác àaä ùn sêu vaâo quan niïåm cuãa caác bêåc cha meå vïìthaânh cöng trong viïåc giaáo duåc con caái cuäng nhû vïìthûúác ào thaânh cöng cuãa con caái: hoå muöën bao boc con ca å i, khöng hoa á n toa â n tin va â o kha â nùng thû ã c sû å å cuãa chuáng vaâ cho rùçng chuáng nïn tuên theo moåi quyïët àõnh cuãa mònh. Tuy nhiïn, chó khi chuáng ta thay àöíi nhûäng mö thûác cú baãn, thay àöíi nhêån thûác thò chuáng ta múái coáthïí tao ra nhû å ng thay àö ä i mang tñnh àö í t pha å á cho ban thên va ã â hoan ca â nh cu ã a mònh. ã Vò vêåy, àïíthay àöíi nhêån thûác vïìcon, chuáng töi bùæt àêìu thay àöíi mö thûác cú baãn - thay àöíi chñnh tñnh cachá cuaã chuáng töi. Vaâmöåt mö thûác múái ra àúâi trong quaátrònh naây. Mö thûc khöng ta á ch rú á i kho â i tñnh ca ã ch. Trong ba á nã thên cuãa möåt con ngûúâi, tñnh cachá vaânhêån thûác coámöëi quan hïåhöîtûúng: tñnh cachá quyïët àõnh nhêån thûác vaânhêån thûác coá liïn quan mêåt thiïët àïën tñnh cachá . Chung ta khöng thï á thay í àöíi nhêån thûác maâkhöng thay àöi í tñnh cachá vaângûúåc laåi. Ngay caãtrûúng hú â p thay àö å i mö thû í c co á áveãtûc thú á i cu â aã töi vao buö â i sa í ng höm ào á átrïn xe àiïn ngê å m, thò viï ì c thay àö å ií êy cu ë ng la ä âhïåquaãvaâbõ giúi ha á n bú å i tñnh ca ã ch cú ba á n cu ã a töi. ã 7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANH ÀA  TÅ 53 Coáthïíkhöng phaãi ai cuäng cû xûãgiöëng töi trïn chuyïën xe àiïån ngêìm höm êëy. Töi tin chùæc rùçng möåt vaâi ngûúâi cuöëi cuâng röìi cuäng hiïíu ra àûúåc hoaân caãnh cuãa cha con ngûúâi àaân öng noå, nhûng cuâng lùæm hoå chó caãm thêëy thûúng xoát chut ñt ma á âthöi. Laåi coánhûng ngûú ä âi nhaåy cam hún, nhanh ã choáng nhêån ra baãn chêët cuãa vêën àïì, àïën chia seã vaâgiuáp àúä ngûúâi àaân öng noåtrûúác caãtöi. Qua caác lêåp luêån trïn, chuáng ta caâng thêëy àûúåc sûác maånh cuãa caác mö thûác, vò chuáng taåo ra möåt lùng kñnh giuáp chuáng ta quan saát thïëgiúái theo caách riïng cuãa möîi ngûúâi. Sûác maånh cuãa sûåthay àöíi mö thûác chñnh laâsûác maånh chuã yïëu taåo ra sûåthay àöíi mang tñnh àöåt phaá, duâàoálaâsûåthay àöíi nhanh choáng hay laâ möåt quaá trònh diïîn ra tûâ tûâ vaâ thêån troång. 6. LÊËY NGUYÏN TÙC LA Æ M T  RUNG TÊM Àaåo àûác tñnh caách hònh thaânh dûåa trïn khaái niïm cú ba å ãn vïì nhûäng nguyïn tùæc chi phöëi tñnh hiïåu quaã cuãa con ngûúâi. Àoálaâ caác quy luêåt tûå nhiïn töìn taåi, bêët biïën vaâkhöng cêìn tranh caäi trong baãn chêët con ngûúâi, cuäng giöëng nhû àõnh luêt va å n vê å t hê å p dê ë n chù î ng ha è n. å Ngûúâi ta tòm thêëy yátûúãng vïìsûå töìn taåi vaâ aãnh hûúãng cuãa caác nguyïn tùæc naây trong möåt cêu chuyïån vïìsûåthay àöíi mö thûc cu á a Frank Koch àùng trïn ta ã p chñ å Proceedings cuaã Hoåc viïån Haãi quên. Hai chiïëc taâu chiïën àûúc àiï å u àö ì ång àïn hö ë îtrúå möt cuö å åc têp trê å n da å i nga â y trïn biï â n trong àiï í u kiï ì n thú å i tiï â t xê ë u. ë Töi phuc vu å åtrïn chiïc ta ë u chó huy va â âàûúc giao nhiï å m vu å å àûng ga á c trïn boong khi ma á n àïm buöng xuö â ng. Tê ë mì nhòn han chï å vò sûúng mu ë bao phu â nïn võ thuyï ã n trûú ì ngã 54 7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANH ÀA  TÅ cuäng úã laåi trïn boong taâu àïítheo doäi moåi hoaåt àöång. Khöng lêu sau khi trúi tö â i, hoa tiïu ma ë n pha å i ba ã o ca á o: “Co á á àöm sa ë ng bïn pha á i mu ã i ta ä u”. â “Àöm sa ë ng ca á ng gê â n hay xa dê ì n so vú ì i ta á u chu â ng ta?”, á thuyïn trûú ì ng ho ã i la ã i.å “Thûa thuyïn trûú ì ng, ca ã ng gê â n!”, hoa tiïu tra ì ãlúi va â âàiïuì nay co â ánghôa tau cu â a chu ã áng töi coánguy cú va vao mö â t con å taâu naâo àoá. Võ thuyïn trûú ì ng ra lï ã nh cho tñn hiï å u viïn: “Pha å t tñn hiï á uå cho con tau ào â : ca á ã hai tau àang cha â y hûú å ng thù á ng va è oâ nhau, yïu cêìu hoå àöíi hûúáng 20 àöå”. Tñn hiïu ngay lê å p tû å c àûú á c truyï å n ài, va ì âchung töi nhanh á chong nhê á n àûú å c tñn hiï å u tra å ã lúi cu â a chiï ã c ta ë u kia: “Yïu â cêìu taâu caác öng àöíi hûúáng 20 àöå”. Thuyïn trûú ì ng ra lï ã nh: “Truyï å n tñn hiï ì u: Töi la å â thuyïnì trûúng, töi yïu cê ã u ta ì u ca â c anh àö á i hûú í ng 20 àö á ”. å Bïn kia traã lúi: “Töi la â âbinh nhò, töi àïìnghõ cac öng pha á iã àöíi hûúáng 20 àöå!”. Àïn lu ë c na á y thò võ thuyï â n trûú ì ng nö ã i ca í u, öng he á t lïn: á “Truyïn tñn hiï ì u: Chu å ng töi la á â tau chiï â n. Ca ë c anh pha á iã àöíi hûúáng 20 àöå ngay lêåp tûác!”. Àen tñn hiï â u bïn kia nhê å p nha ë y: “Töi la á âhai àùng”. ã Thïëlaâ chung töi buö á c pha å i àö ã i hûú í ng. á Sûå thay àöíi mö thûác cuãa võ thuyïìn trûúãng, vaâ caã cuãa chuáng ta khi àoåc baâi tûúâng thuêåt naây, khiïën chuáng ta xem xeát tònh huöëng theo möåt quan àiïím hoaân toaân khaác. Chuáng ta coáthïíthêëy rùçng thûåc taåi àaäbõ thay thïëbúãi nhêån 7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANH ÀA  TÅ 55 thûác haån chïëcuãa öng êëy – möåt thûåc taåi quan troång àöëi vúái chuáng ta trong viïåc hiïíu cuöåc söëng haâng ngaây cuäng nhû àöëi vúái võ thuyïìn trûúãng trong nhiïåm vuå àiïìu khiïín con tau giû â a sûúng mu ä .â Cac nguyïn tù á c cu æ ng giö ä ng nhû ngo ë n ha å i àùng. Chu ã ngá laânhûng quy luê ä t tû å å nhiïn phai àûú ã c con ngûú å i tuên thu â .ã Cung nhû Cecil B. de Mille nhê ä n xe å t vï á ì cac nguyïn tù á cæ trong böåphim nöi tiï í ng cu ë a öng, ã “Mûúi àiï â u rùn cu ì a Chu ã a”á (The Ten Commandments), rùng: “Chu ç ng ta pha á i tuên theo ã cac quy luê á t àa å äàûúc àù å t ra, nï å u chö ë ng la ë i nhû å ng quy luê ä t êå y, ë coánghôa chung ta àang chö á ng la ë i chñnh mònh”. å Trong khi möîi ngûúâi coá thïí nhòn vaâo cuöåc söëng cuãa baãn thên, vaâo caác möëi quan hïå qua laåi dûúái lùng kñnh cuãa mö thûc hay “ba á n àö ã ” - vö ì n hònh tha ë nh tû â â kinh nghiïåm hay sûåquen thuöåc - thò nhûäng “têëm baãn àöì” nay la â åi khöng phai la ã â “lanh thö ä ” ma í â chó laâ nhûng “thû ä c ta å i chu å ã quan” diïîn taã “laänh thöí” maâthöi. “Thûc ta å i kha å ch quan” hay “la á nh thö ä ” bao gö í m ca ì cá nguyïn tùæc, quy luêåt tûå nhiïn chi phöëi sûå phaát triïín vaâ haånh phuác cuãa con ngûúâi. Àiïìu naây coánghôa caác quy luêåt naây àaähoâa quyïån vaâo cêëu truác cuãa moåi xaähöåi vùn minh trong suöët chiïìu daâi lõch sûã vaâ laâ nguöìn göëc cuãa moåi gia àònh vaâ thïí chïë xaähöåi. Àöå chñnh xaác cuãa “têëm baãn àöì” miïu taã “laänh thöí” khöng aãnh hûúãng gò àïën sûåtöìn taåi cuãa “lanh thö ä ”. í Nhû vêy, sû å å tön ta ì i cu å a ca ã c nguyïn tù á c, ca æ c quy luê á t tû å å nhiïn nïu trïn àaätrúã nïn roärang àö â i vú ë i bê á t cû ë á ai coásuy nghô sêu sùc va æ â biït xem xe ë t ca á c chu ky á â lõch sûã cua xa ã ähöi.å Nhûng nguyïn tù ä c, quy luê æ t na å y thónh thoa â ng la ã i xuê å t hiï ë nå trong àúi sö â ng. Tu ë y theo mû â c àö á å nhên thû å c va á âthñch nghi 56 7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANH ÀA  TÅ cua con ngûú ã i, chu â ng àûa ho á åphat triï á n theo hûú í ng tö á n ta ì iå va öâ n àõnh, hoù í c àê å y ho í åàïn chö ë îtan raävaâdiït vong. å Nhûäng nguyïn tùæc töi àang noái àïën tuyïåt nhiïn khöng phaãi laâ nhûäng àiïìu khoá hiïíu, bñ hiïím, hay mang maâu sùæc cuãa möåt tön giaáo àùåc biïåt naâo àoá, maâ laânhûäng àiïìu hiïín nhiïn àöëi vúái moåi tön giaáo, trong caác triïët lyá xaähöåi vaâ caác hïå thöëng àaåo àûác àaäcoátûâ lêu àúâi. Nhûäng nguyïn lyá hay quy luêåt tûå nhiïn naây gêìn nhû laâ möåt phêìn trong àiïìu kiïån söëng cuãa con ngûúâi, cuãa yá thûác vaâ lûúng têm con ngûúâi. Chuáng gêìn nhû töìn taåi trong möîi caá nhên, khöng phuå thuöåc vaâo àiïìu kiïån xaähöåi vaâ yá muöën chuã quan cuãa con ngûúâi, cho duâ chuáng coáthïí bõ vuâi dêåp hay laâm cho tï liïåt búãi nhûäng àiïìu kiïån bêët lúåi hay sûåphaãn khaáng naâo àoá. Vñ du, khi töi no å i vï á ìnguyïn tùc æ cöng bùngç thò seänay sinh ã ra khai niï á m cöng bù å ng va ç âcöng ly. Dûú á ng nhû tre â ãcon cungä coámöt y å áthûc bê á m sinh vï í ìsûå cöng bùng, cho du ç âàûúc re å nâ luyïn trong àiï å u kiï ì n ngûú å c la å i. Tuy co å mö á t sû å kha å c biï á t rê å të lún giû á a àõnh nghôa va ä â viïc thû å c hiï å n cöng bù å ng, nhûng ç nhên thû å c vï á ìsûå cöng bùng la ç i la å âmöt nhê å n thû å c chung. á Nguyïn tùæc trung thûåc vaâlûúng thiïnå taåo cú súãcho sûåtin cêåy - àiïìu cöët yïëu cho sûå húåp taác, phaát triïín bïìn vûäng trong baãn thên cuãa möåt con ngûúâi vaâtrong caác möëi quan hïå cuãa con ngûúâi vúái nhau. Möåt nguyïn tùæc nûäa laâ nhên quyïnì . Khaái niïåm cú baãn trong Tuyïn ngön àöåc lêåp cuãa Hoa Kyâàaänïu roägiaátrõ cuãa nguyïn tùæc naây: “Chuáng töi khùèng àõnh möåt chên lyáhiïín nhiïn rùçng: moåi ngûúâi sinh ra àïìu bònh àùèng, rùçng taåo hoáa àaäban cho hoå nhûng quyï ä n tê ì t yï ë u va ë âbêt kha ë ã xêm pham, å trong àoá coá quyïìn söëng, quyïìn àûúåc tûå do vaâ mûu cêìu hanh phu å c”. á 7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANH ÀA  TÅ 57 Ngoaâi ra coân coá möåt söë nguyïn tùæc khaác nhû: phuång sûå, hoùåc yátûúãng muöën cöëng hiïën, nguyïn tùæc chêt lûú ë ng å hay hoan ha â oã . Nguyïn tùæc tiïm nùng ì cho rùng chu ç ng ta la á phöi thai co â á thïí lúán lïn, phaát triïín, taåo ra ngaây caâng nhiïìu nguöìn lûåc. Gùæn liïìn vúái nguyïn tùæc tiïm nùng ì laâ nguyïn tùæc phat triï á ní – tûác laâquaátrònh giaãi phoáng tiïìm nùng vaâphaát triïín taâi nùng. Quaátrònh naây cuäng cêìn àïën caác nguyïn tùæc nhû kiïn trò, böiì dûúäng vaâkhuyïn khñch ë . Nguyïn tùcæ khöng phai la ã âthûåc haânh, vò thûc ha å nh la â âmötå hoaåt àöång àùåc trûng, möåt haânh àöång cuå thïí. Thûåc haânh coá thïíthanh cöng trong trûú â âng húåp naây nhûng chûa chùæc àaä thaânh cöng trong trûúng hú â p kha å ác, nhû viïc cha me å åkhöng nhêët thiïët phaãi nuöi àûáa con thûáhai giöng nhû ca ë ách nuöi àûáa con àêìu loâng. Nïëu thûåc haânh laâviïåc laâm cuåthïítrong tûâng hoaân caãnh thò nguyïn tùæc laåi laâ chên lyá cú baãn, sêu sùæc vaâ coátñnh phöí biïën, coáthïí aáp duång cho tûâng caánhên, gia àònh, töí chûác... Khi chên lyá thêm nhêp va å o ca â c tho á i quen, chu á áng seägiupá con ngûúâi taåo ra khaãnùng thûåc haânh, xûãlyáhiïåu quaãcaác vêën àïìkhaác nhau trong cuöåc söëng. Nguyïn tùcæ khöng phai la ã âgiaátrõ. Vñ duå: Möt bùng cûú å áp coáthïíchia nhau caác giaátrõ (vêåt cûúáp àûúåc) nhûng chuáng àaä pham va å o ca â c nguyïn tù á c cú ba æ n (vi pha ã m pha å p luê á t). å Nguyïn tùæc laâlaänh thöí, coân giaátrõ laâbaãn àöì. Khi chung ta xem á troång caác nguyïn tùæc àuáng,– tûác hiïíu biïët sûå vêåt àuáng vúái baãn chêët vöën coácuãa noá– thò chuáng ta seätòm ra chên lyá. Nguyïn tùcæ àõnh hûúáng caách ûáng xûã cuãa con ngûúâi. Chuáng coá giaátrõ lêu daâi, bïìn vûäng vaâ laâ nhûäng vêën àïì cú baãn, hiïín nhiïn. Chuáng ta coáthïínhanh choáng hiïíu àûúåc 58 7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANH ÀA  TÅ tñnh hiïín nhiïn cuãa nguyïn tùæc nïëu xem xeát sûå vö lyákhi cöë gùæng àaåt àûúåc thaânh cöng bùçng caách laâm ngûúåc laåi caác nguyïn tùæc naây. Thêåt vö lyánïëu chuáng ta coi sûåbêët cöng, lûâa àaão, heân haå, vö duång, têìm thûúâng, hay suy àöìi laânïìn taãng vûng chù ä c cho tha æ nh cöng va â â hanh phu å c lêu da á i. Mù â c du å â ngûúâi ta coáthïítranh caäi vúái nhau vïìcaách àõnh nghôa, caách thïí hiïån vaâ thûåc hiïån caác nguyïn tùæc naây, nhûng chuáng luön töìn taåi trong nhêån thûác cuãa hoå. Cac “ba á n àö ã ” hay mö thû ì c cu á a chu ã ng ta ca á ng gù â n kï æ t chù ë tå cheävúi ca á c nguyïn tù á c, quy luê æ t na å y bao nhiïu thò chu â ngá cang chñnh xa â c va á â coáhiïu qua å ã bêy nhiïu. Nhû ë ng “ba ä n àö ã ”ì chñnh xac se á äco aá nh hûú ã ng lêu da ã i àï â n sû ë å thanh àa â t cu å a ca ã á nhên vaâduy trò cac mö á i quan hï ë å bïn vû ì ng hún nhiï ä u so vú ì iá nöîlûc thay àö å i tha í i àö á åvaâhanh vi cu â a chu ã ng ta. á 7. NGUYÏN TÙCÆ THAY ÀÖI VA Í Â PHATÁ TRIÏNÍ Súã dô thuyïët Àaåo àûác nhên caách coásûác löi cuöën maånh meä laâ do nhiïìu ngûúâi cho rùçng noá hûúáng dêîn caách àaåt àûúåc nhûäng thaânh tûåu trong cuöåc söëng nhû giaâu coá, thaânh àaåt vaâ coá möëi quan hïå khùng khñt vúái nhûäng ngûúâi xung quanh möt ca å ch nhanh cho á ng, dï á îdang ma â âkhöng cên pha ì iã trai qua qua ã átrònh phên àê ë u hay trûú ë ng tha ã nh theo quy luê â tå tûånhiïn. Tuy nhiïn, àoá laâ möåt lyá thuyïët khöng thûåc tïë, aão tûúãng vaâlûâa döëi. Duâng kyäxaão vaânhûäng biïån phaáp vöåi vaâng àïíàaåt àûúåc thaânh cöng cuäng chùèng khaác gò tòm nhaângûúâi quen úã thanh phö â Chicago ma ë laâ i du å ng tê â m ba ë n àö ã cuì a tha ã nh phö â ë Detroit. Theo Erich Fromm, möt nha å âphan biï ã n sù å c sa æ o vï ã ìnguyïn nhên vaâkïët quaã cuãa lyáthuyïët Àaåo àûác nhên caách thò: 7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANH ÀA  TÅ 59 Höm nay, chuáng töi gùåp möåt ngûúâi coáhaânh vi giöëng nhû möt ngûú å i ma â y, anh ta khöng biï á t va ë âkhöng hiïu mònh la í â ai. Con ngûúi duy nhê â t ma ë â anh ta biït àï ë n chñnh la ë â con ngûúâi maâ anh ta muöën àûúåc ngûúâi khaác nhòn nhêån, àoá laâ con ngûúi vú â ái nhûäng lúâi ba hoa saáo röng thay thï î ë cho nhûng lú ä i chên tha â nh, nu â å cûúi gia â ãtao thay thï å ëcho tiïngë cûúi trung thû â c, va å â àiïu bö å å thêt vo ë ng thay thï å ë cho nöiî àau thûc sû å . Co å á thïí diïn ta î ã con ngûúi na â y qua hai cêu â sau: Möt la å , anh ta co â á nhûng khiï ä m khuyï ë t khöng thï ë í sûa àûú ã c vï å ì caátñnh vaâ ban tñnh tû ã å nhiïn. Hai la, anh ta â cung chù ä ng kha è c gò ha á ng triï â u ngûú å i kha â c quanh ta. á Cuöåc àúâi con ngûúâi luön phaát triïín theo möåt trònh tûå nhêët àõnh. Möåt àûáa treã biïët lêåt, ngöìi, boâ, ài trûúác khi biïët chaåy. Nhûng möîi bûúác phaát triïín êëy àïìu quan troång vaâ phaãi diïîn tiïën theo trònh tûå thúâi gian, khöng thïí boã qua möåt bûúác naâo caã. Àiïìu naây cuäng àuáng vúái moåi giai àoaån cuãa cuöåc söëng, moåi caánhên, gia àònh vaâtöí chûác cuäng nhû trong moåi lônh vûåc. Chung ta dï á îdang biï â t va ë âchêp nhê ë n chên ly å áhay nguyïn tùc vï æ ìquaátrònh cua ca ã c sû á å vêt trong thï å ëgiúi vê á t chê å t, nhûng ë àïíhiïu àûú í c no å átrong lônh vûc tònh ca å m, trong mö ã i quan hï ë å giûa con ngûú ä i vú â i con ngûú á i va â âthêm chñ, trong tñnh ca å chá caá nhên laâ àiïu khöng àún gia ì n. Ngay ca ã ã khi chung ta àa á ä hiïu àûú í c no å , thò viï á c chê å p nhê ë n va å â chung söng vú ë i no á álaiå con kho â ákhùn hún nûa. Do vê ä y, àöi khi chu å ng ta muö á n tòm ë möt con àûú å ng tù â t, vú æ i hy vo á ng co å áthïíboãqua möt sö å ëbûúcá quan trong nhù å m tiï ç t kiï ë m thú å i gian va â cöng sû â c ma á vê â n gù î tå hai àûú á c kï å t qua ë ãmong muön. ë Àiïìu gò seäxaãy ra khi chuáng ta cöëài tùæt, boã qua möåt söë giai àoaån cuãa quaátrònh tùng trûúãng vaâphaát triïín tûånhiïn? 60 7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANH ÀA  TÅ Nïëu baån chó laâmöåt ngûúâi chúi quêìn vúåt haång trung bònh maâlaåi quyïët àõnh chúi úãhaång cao hún nhùçm gêy êën tûúång töët hún, kïët quaãseälaâ gò? Liïåu tinh thêìn laåc quan coáàuã àïí ban àa å nh ba á i mö å åt tay vúåt chuyïn nghiïp hay khöng? Ba å ån beâ cuãa baån seänghô gò nïëu baån noái vúái hoå rùçng baån coáthïí biïíu diïîn taåi nhaâhaát lúán, trong khi baån chó múái hoåc chúi dûúng cêìm? Cêu traãlúâi quaároäraâng. Àún giaãn laâkhöng thïí naâo ài ngûúåc caác quy luêåt tûånhiïn, vaâviïåc cöëtònh ài àûúâng tùæt chó dêîn àïën nhûäng kïët quaã àaáng thêët voång vaâlaâm baån thïm naãn loâng. Trïn möåt chiïëc thang 10 bêåc, töi àang úãbêåc 2 vaâmuöën chuyïín lïn bêåc 5, viïåc àêìu tiïn töi phaãi laâm laâbûúác lïn bêåc thang thûá ba àa. Nga ä n ngû å äcoá cêu: “Hanh trònh va â n dù å må bùt àê æ u tû ì âbûúc chên àê á u tiïn” va ì âchung ta chó co á ámöt ca å chá an toaân nhêët laâbûúác ài tûâng bûúác möåt maâthöi. Nïëu baån khöng cho thêìy giaáo biïët trònh àöå cuãa baån àang úãmûác naâo – bùçng caách àùåt cêu hoãi hay thuánhêån sûác hoc tê å p cu å a mònh – ba ã n se å äkhöng thïínao ho â c kha å áhún hay tiïën böå hún. Baån khöng thïí che giêëu maäi yïëu keám cuãa mònh, vò trûúác sau gò cuäng bõ phaát hiïån. Cho nïn, thûâa nhêån noá chñnh laâbûúác àêìu tiïn àïí hoåc hoãi. Thoreau tûâng noái rùçng: “Trong quaátrònh phaát triïín, laâm sao coáthïí che giêëu nhûäng yïëu keám cuãa mònh khi chuáng ta luön phaãi sûã duång kiïën thûác trong moåi luác?”. Töi nhúá coá lêìn hai cö gaái treã, con cuãa möåt ngûúâi baån, àïën gùåp töi trong nûúác mùæt giaân giuåa, phaân naân vïìsûå haâ khùc va æ âthiïu thöng ca ë m cu ã a cha mònh. Hai cö khöng da ã má múãmiïång noái vúái cha meåmònh trong khi hai cö laåi àang rêët cêìn tònh yïu, sûåthöng caãm vaâlúâi khuyïn cuãa hoå. Töi noái chuyïån vúái ngûúâi cha vaâ nhêån thêëy öng ta rêët 7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANH ÀA  TÅ 61 hiïíu vêën àïìàang xaãy ra. Nhûng trong khi öng ta thûâa nhêån mònh noáng tñnh thò laåi chöëi boãtraách nhiïåm vïì viïåc naây vaâ khöng chõu thûa nhê â n la å â mûác àöå phaát triïín caãm xuc cu á ãa öng coân thêëp. Tñnh tûå aái khöng cho pheáp öng ta coá bûúác ài àêìu tiïn dêîn àïën sûåthay àöíi. Àïí coá àûúåc möëi quan hïå töët àeåp vúái vúå, chöìng, con caái, baån beâhay caác àöìng sûå, chuáng ta phaãi hoåc caách lùæng nghe. Àïí lùæng nghe, chuáng ta cêìn àïën caác mûác àöå caãm xuác khaác nhau nhû: kiïn trò, cúãi múã vaâ toã yá thöng caãm. Àêy laâ nhûäng phêím chêët bêåc cao cuãa tñnh caách. Seädïîdaâng hún nhiïìu khi ngûúâi ta haânh àöång úã mûác àöå caãm xuác thêëp vaâ àûa ra lúâi khuyïn úãmûác àöå cao. Mûác àöåtiïën böå cuãa möåt ngûúâi trong caác lônh vûåc nhû chúi tennis hay dûúng cêìm laâàiïìu rêët dïînhêån thêëy, vò quaá trònh àoá khöng thïí coá sûå giaã taåo. Nhûng mûác àöå phaát triïín tñnh caách vaâcaãm xuác thò khöng dïînhêån ra. Chuáng ta coáthïí “àoáng kõch” vúái ngûúâi laå, vúái àöìng sûå, hay vúái ai àoátrong möåt khoaãng thúâi gian ngùæn, hoùåc thêåm chñ cuäng coáthïítûå lûa dö â i ba ë n thên. Nhûng theo töi, trong thêm têm, chu ã ngá ta biïët roä con ngûúâi thêåt cuãa mònh vaâ cuäng seäbõ nhûäng ngûúâi thûúâng xuyïn tiïëp xuác, laâm viïåc vúái chuáng ta phaát hiïån ra. Viïåc cöëgùæng ài àûúâng tùæt trong quaátrònh phaát triïín tûå nhiïn thûúâng dêîn àïën möåt söëhêåu quaãtrong thïëgiúái kinh doanh. Nhiïu nha ì âquan ly ã ádoanh nghiïp tòm ca å ch “mua” á möåt thûá vùn hoáa múái vïì caãi tiïën nùng suêët lao àöång, chêët lûúng, tinh thê å n la ì m viï â c va å ca â ch phu á c vu å kha å ch ha á ng bù â ngç caác baâi diïîn vùn huâng höìn, luyïån têåp caách cûúâi, vaânhûäng sûå can thiïp bïn ngoa å i kha â c, hoù á c qua viï å c sa å p nhê á p, mua å laåi, hay thêu toám cöng ty. Thïënhûng, hoå laåi xem nheå bêìu khöng khñ thiïëu tin cêåy phaát sinh tûânhûäng hoaåt àöång àoá. 62 7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANH ÀA  TÅ Khi thêt ba ë i, ho å å lai tòm kiï å m ca ë c phûúng pha á p kha á c trong á Àaåo àûác nhên caách maâhoåtin rùçng seämang laåi thaânh cöng. Tuy nhiïn, hoå luön xem nheå vaâvi phaåm caác nguyïn tùæc vaâ quy trònh tûå nhiïn, vöën laâ cú súã àïí xêy dûång möåt nïìn vùn hoáa coáàöåtin cêåy cao. Nhiïu nùm trûú ì c, ba á n thên töi cu ã ng tû ä ng vi pha â må nguyïn tùc na æ y trong lê â n sinh nhê ì t lê å n thû ì ába cua con ga ã i töi. á Höm àoá, töi vïìnhaâvaânhòn thêëy con beáàang àûáng trong goác phoâng khaách, ngang ngaånh giûächùåt caác goái quaâtùång, khöng cho nhûng àû ä a tre á ã khac cu á ng chúi. Àiï â u àê ì u tiïn ì töi àïí yálaâ coánhiïìu phuå huynh trong phoâng àang chûngá kiïn ha ë nh àö â ng ñch ky å ã cua con mònh. Töi ca ã m thê ã y mê ë të mùt vú å i ca á c phu á åhuynh khac va á âtöi biït ho ë å àang mong àúåi àiïu gò ú ì ãtöi. Khöng khñ trong phong thê â t sû å å cùng thùng. Nhû è ng àû ä aá treã khac cha á y quanh con töi, ào å i àûú â c chúi ca å c tù á ngå phêm, co í n con be â áthò cûúng quyït khöng chõu. Töi thê ë mì nghô: “Chùc chù æ n mònh pha æ i da ã y cho con be å ábiït chia se ë .ã Giaátrõ sûå chia seãlaâmöt trong nhû å ng àiï ä u cú ba ì n nhê ã t ma ë â mònh coi trong”. Do ào å , àê á u tiïn töi thû ì ã àûa ra möt yïu å cêu thê ì t nhe å å nhang: “Con ga â i cûng cu á a bö ã , cho ca ë c ba á nå chúi chung àöì chúi cac ba á n tù å ng con nhe å ?”. á “Khöng!”, con beá traã lúi thù â ng thû è ng. Tiï â p theo, töi ë chuyïn sang ca í ch khuyïn no á á kem theo mö â t ñt ly å á luên: å “Nay con, nï â u con chia àö ë ì chúi vúi ca á c ba á n, lê å n sau khi ì con àïn nha ë âban, ca å c ba á n cu å ng se ä ächia àöì chúi vúi con”. á Möåt lêìn nûäa, con beálùåp laåi cêu traã lúâi cuä. Töi trúã nïn húi luáng tuáng, vò roäraâng con beá khöng hïì nghe töi. Cach thû á ába, töi àûa ra möt àiï å u kiï ì n àï å í“höi lö ë ”å 7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANH ÀA  TÅ 63 noá: “Con aâ, nïëu con chia seãàöìchúi vúái baån, böëseäcoámöåt mon qua á âthêt àù å c biï å t da å ânh cho con. Böë seätùng con ke å åo cao su”. “Con khöng thñch keo cao su!”, con be å áthet lïn. á Àïn nûú ë c na á y thò töi nö â i ca í u thê á t sû å . Töi du å ng àï â n biï ë nå phap uy hiï á p va ë àe do â a no å : “Nï á u con khöng chõu cho ca ë cá ban chúi cu å ng, bö â ë seäphat con mö å t trê å n”. å “Con khöng súå!”, con beá gaâo to, “Têët caã quaâ tùång laâ cuãa con. Con khöng muön chia cho ai ca ë !”. ã Cuöi cu ë ng, töi pha â i du ã ng àï â n sû ë c ma á nh. Töi giê å t lê å y va ë iâ mon àö á ìchúi trïn tay con beávaâàûa cho bon tre å : “Àêy, ca ã cá chau chúi ài!”. á Coáthïí cö con gaái nhoã cuãa töi cêìn coá kinh nghiïåm súã hûäu àöì vêåt trûúác khi noá coá thïí cho ngûúâi khaác mûúån. (Trong thûåc tïë, nïëu chuáng ta khöng súãhûäu möåt vêåt naâo àoá thò liïu chu å ng ta co á á thêåt sûå cho ngûúâi khac mûú á ån hay khöng?). Con beácêìn töi vúái tû caách laâmöåt ngûúâi cha coáàöå chñn chùæn cao hún vïìcaãm xuác àïídaåy cho noáàiïìu naây. Nhûng luác àoá, töi coi troång yá nghô cuãa caác bêåc phuå huynh àang àûáng xung quanh vïìcaách xûãsûå cuãa töi hún sûå trûúãng thaânh vaâ phaát triïín cuãa con cuäng nhû hún möëi quan hïågiûäa hai cha con töi. Àún giaãn laâtöi cho rùçng mònh laâm nhû vêåy laâàuáng vaâhaânh àöång cuãa con beálaâsai. Con beá phai chia àö ã ìchúi cho cac ba á n. å Coá leätheo thang ào cua riïng töi, töi àang ú ã ã mûc àö á å cam xu ã c thê á p vò töi khöng thï ë í cho con long kiïn nhê â nî hay sûå thöng camã . Do ào, töi àa á äkyâ vong con ga å i mònh ú á ã mûc cao á hún - àoá laânoáseächo cac ba á n àö å ì chúi. Àïí cöë gùng bu æ â àùpæ nhûng yï ä u ke ë m cu á a ba ã n thên, töi àa ã ä“mûún”å sûc ma á nh tû å âuy 64 7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANH ÀA  TÅ quyïn cu ì a mö ã t ngûú å i cha àï â eí p buö á c con la å m theo y â ámònh. Nhûng vay mûúån sûác maånh laåi laâminh chûáng cuãa sûå yïëu keám, búãi noágia tùng tñnh phuåthuöåc vaâo caác yïëu töëbïn ngoaâi, buöåc ngûúâi khaác phaãi nhûúång böå, laâm caån kiïåt sûå phaát triïín cuãa lyátrñ àöåc lêåp, sûåtrûúãng thaânh vaâtñnh kyãluêåt cuãa caã baãn thên vaângûúâi xung quanh. Vaâcuöëi cuâng noáseä taåo ra sûå yïëu keám trong möëi quan hïå, sûå súå haäi thay thïë cho sûåhúåp taác, vaâcaãhai bïn seätrúãnïn tuây tiïån vaâthuãthïë vúái nhau. Vaâ àiïìu gò seäxaãy ra khi sûác maånh bõ vay mûúån – sûác maånh vêåt chêët, àõa võ, uy quyïìn, sûå tñn nhiïåm, biïíu tûúång, hònh daáng bïì ngoaâi, thaânh tñch quaá khûá… – thay àöi hay í khöng àûúåc duy trò nûäa? Nïëu töi chñn chùæn hún, töi àaä dûåa vaâo sûác maånh nöåi taåi cuãa mònh – sûå hiïíu biïët cuãa baãn thên vïìsûå chia seã, vïìsûå trûúng tha ã nh, tònh yïu thûúng va â â sûå chùm soc – va á â cho pheáp àûáa con gaái beánhoã cuãa mònh àûúåc tûådo lûåa choån coá muön chia se ë ãhay khöng. Coáthïísau khi cöëgùng ly æ ágiai vú ã i con be á , töi nïn chuyï á ní sûå chu yá ácua mê ã y àû ë a tre á ã vao ca â c tro á âchúi lyáthuákhac nhù á mç trut bo á ã moi sû å c e á p têm ly á á khoi con be ã . Mö á t khi tre å ã con coá àûúc ca å m gia ã c sú á hû ã u thû ä c sû å , chu å ng se á tûä nguyï å n chia se å àö ã ì chúi cho nhau maâkhöng möt chu å t àù á n ào. æ Tûâ àoá, töi nghiïåm ra rùçng coá nhûäng luác treã con cêìn àûúåc daåy baão nhûng coánhûäng luác cuäng nïn àïí chuáng tûå suy xeát. Khi möëi quan hïå cuãa chuáng ta vúái boån treãtrúãnïn cùng thùèng trong möåt bêìu khöng khñ àêìy xuác caãm thò viïåc cöë daåy baão chuáng thûúâng bõ xem nhû laâ möåt sûå trûâng trõ hay phaãn baác. Nhûng nïëu chuáng ta keáo àûáa treãra möåt goác kñn àaáo, kiïn nhêîn lùæng nghe vaâ noái chuyïån vúái noá thò coá leä 7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANH ÀA  TÅ 65 seämang laåi kïët quaãtöët hún. Trong cêu chuyïån kïítrïn, töi àaäkhöng àuã chñn chùæn vïìmùåt tònh caãm, thiïëu sûånhêîn naåi vaâkiïìm chïëàïí coáthïílaâm àûúåc àiïìu àoá. Coáleä yáthûác súãhûäu nïn àûúåc daåy döîtrûúác yáthûác chia seã. Trong quan hïå hön nhên vaâ gia àònh, nhiïìu ngûúâi àaä cho ài möt ca å ch ma á y mo á c hay tû á âchöi chia se ë ãvò hoåchûa bao giúâtraãi qua kinh nghiïåm àûúåc laâm chuã baãn thên hay hiïíu àuáng vïìgiaátrõ baãn thên. Àïí giuáp con em chuáng ta trûúãng thaânh, chuáng ta cêìn phaãi àuã kiïn nhêîn giaãng daåy chuáng yá thûác súã hûäu vaâ giaátrõ cuãa viïåc chia seã. Ngoaâi ra, baãn thên chung ta cu á ng pha ä i la ã m gûúng cho chu â ng. á 8. NHÒN NHÊN VÊ Å N ÀÏ Ë Ì Ngûúi ta thûú â ng bõ cuö â n hu ë t va á o nhû â ng chuyï ä n tö å t àe ë på cua ca ã c ca á ánhên, gia àònh vaâtöí chûc sö á ng dû ë a trïn nhû å ngä nguyïn tùc vû æ ng chù ä c. Ho æ å ngûúng mö ä å nhûng ca ä á nhên coá sûc ma á nh, chñn chù å n, nhû æ ng gia àònh biï ä t àu ë m bo â c, àoa å nâ kït, nhû ë ng tö ä í chûc co á ánïn vùn ho ì a àö á ng têm hiï ì p lû å c. Va å â thûúng thò ho â å muön biï ë t ngay mö thû ë c cú ba á n cu ã a nhû ã ngä caánhên, têp thï å , tö í íchûc ào á ábùng ca ç c cêu ho á i nhû: “La ã m thï â ë nao anh thû â c hiï å n àûú å c àiï å u ào ì ? Ha á y cho töi biï ä t phûúng ë phap cu á a anh?”, cu ã ng co ä ánghôa la: “Ha â y hûú ä ng dê á n töi ca î chá giai quyï ã t vê ë n àï ë ìnhanh nhêt cu ë a anh àï ã ítöi coáthïígiai quyï ã të nhûng vûú ä ng mù á c töi àang gù æ p pha å i”. ã Hoå cöë gùæng hoåc têåp vaâ aáp duång nhûäng kyänùng naây. Trong möåt thúâi gian ngùæn, chuáng dûúâng nhû coáhiïåu quaã. Tuy nhiïn, àiïìu àoá chùèng khaác naâo viïåc sûã duång thuöëc aspirin hoùåc cao daán àïí chûäa nhûäng cún àau thùæt tûác thúâi maâkhöng thïínaâo triïåt tiïu àûúåc cùn bïånh kinh niïn àïíröìi cuöëi cuâng caác triïåu chûáng cêëp tñnh múái seäxuêët hiïån. Vò vêåy, 66 7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANH ÀA  TÅ caâng têåp trung vaâo nhûäng vêën àïì vaâ cún àau cêëp tñnh bao nhiïu thò chung ca á ng go â p phê á n la ì m cho cùn bï â nh kinh å niïn thïm trêìm troång bêëy nhiïu. Àiïìu naây coá nghôa laâ coá vêën àïìtrong caách nhòn nhêån vêën àïìcuãa chuáng ta. Chuáng ta haäy xem laåi lêìn nûäa möåt söëàiïím cêìn lûu yáàaä àûúåc nïu ra úã chûúng naây vaâtaác àöång cuãa tû duy Àaåo àûác nhên caách. “Töi tham dûå hïët khoáa àaâo taåo naây àïën khoáa huêën luyïån khaác vïìquaãn trõ hiïåu quaã. Töi cöëàöëi xûãtöët vaâtaåo möëi quan hïå thên tònh vúái nhên viïn cuãa mònh, kyâvoång vaâo nùng lûåc cuãa hoå nhûng töi khöng thêy ai trung tha ë ânh vúi mònh ca á . Töi nghô nï ã uë töi bõ öëm nùçm nhaâmöåt ngaây, hoåseätha höìmaâtaán gêîu vúi nhau á suöt buö ë i. Ta í i sao töi khöng thï å íren luyï â n ho å å biït la ë m viï â c mö å tå caách tûå giaác vaâcoátinh thêìn traách nhiïåm - hay tòm àûúåc ngûúâi coá nhûäng àûác tñnh àoá?” Thuyït ë Àaåo àûác nhên caách daåy rùçng töi coáthïí aáp duång möåt söëhaânh àöång quyïët liïåt hún nhû chêën chónh laåi cöng viïåc hay siïët chùåt kyã luêåt - nhûäng viïåc coáthïí laâm cho caác nhên viïn cuãa töi trúãnïn nïìnïëp hún vaâhaâi loâng vúái nhûäng gò hoå àang coá. Hoùåc töi coáthïítòm kiïëm caác chûúng trònh huêën luyïån xêy dûång àöång cú laâm viïåc àïígiuáp nhên viïn coá trach nhiï á m hún, thê å åm chñ coáthïísa thai nhên viïn cu ã ävaâ tuyïín nhên viïn múái coákhaãnùng laâm viïåc töët hún. Nhûng, vúái nhûäng nhên viïn thiïëu trung thaânh naây thò liïåu hoå coáhiïíu nhûäng àiïìu töi laâm laâ vò quyïìn lúåi cuãa hoå hay khöng? Hoå coácaãm thêëy töi àang àöëi xûã vúái hoånhû vúái nhûäng cöîmaáy khöng? Coáphaãi töi àaánh giaáhoå nhû thïëlaâ hoaân toaân àuáng? Cuäng coáthïí chñnh caách nhòn nhêån cuãa töi àöëi vúái nhên viïn laåi coávêën àïì. 7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANH ÀA  TÅ 67 “Coá quaá nhiïìu viïåc phaãi laâm nhûng thúâi gian khöng bao giúâ àuã caã. Töi caãm thêëy aáp lûåc àeâ nùång vaâ bûác böëi suöët ngaây, suöët tuêìn. Töi dûåcaác höåi thaão vïìquaãn trõ thúâi gian hiïåu quaãvaâàaäthûã aáp duång nûãa taáphûúng phaáp hoaåch àõnh thúâi gian khaác nhau, nhûng vêîn khöng caãm thêëy mònh àang söëng möåt cuöåc söëng haånh phuác, hûäu ñch vaâyïn bònh nhû mong muöën.” Thuyït ë Àaåo àûác nhên caách nhùc töi pha æ i chuê ã n bõ sù í né àiïìu gò àoáàïën tûâbïn ngoaâi - möåt trúå lyáhoaåch àõnh chiïën lûúåc kinh doanh múái hay möåt cuöåc höåi thaão chùèng haån - coá thïígiuáp töi giaãi toãa caác aáp lûåc naây möåt caách hiïåu quaãhún. Nhûng liïåu nhûäng hiïu suê å të àoá coá phaãi laâ cêu traã lúâi khöng? Liïåu laâm àûúåc nhiïìu viïåc hún trong khoaãng thúâi gian ngùæn hún coá àem laåi nhûäng thay àöíi thêåt sûå khöng, hay chó caâng àêíy töi àïën viïåc phaãn ûáng laåi nhûäng con ngûúâi, nhûäng tònh huöëng coá veã nhû àang kiïím soaát cuöåc söëng cuãa töi? Phaãi chùng coá àiïìu gò khaác töi cêìn phaãi xem xeát thêëu àao hún, cùn ba á n hún – chù ã ng ha è n nhû mö å t mö thû å ác naâo àoá trong töi coá aãnh hûúãng àïën caách töi nhòn nhêån thúâi gian, cuöc sö å ng va ë âban chê ã t cu ë a chñnh mònh? ã “Cuöåc hön nhên cuãa töi trúã nïn nhaåt nheäo. Chuáng töi khöng mêu thuêîn hay luåc àuåc gò vúái nhau caã, nhûng khöng coân yïu nhau nûäa. Duâàaänhúâàïën Trung têm tû vêën hön nhên gia àònh vaâthûåc hiïån möåt söë caách, chuáng töi vêîn khöng thïí nhoám lïn ngoån lûãa nöìng êëm maâcaãhai tûâng coá.” Thuyït ë Àao àû å c nhên ca á chá mach ba á o töi rù ã ng chù ç c pha æ i co ã á vai cuö â n sa ë ch hay va á i cuö â c tha å o luê ã n mú å i giu á p töi bö á c ba å chå nhûng têm sû ä åàïívúåtöi coáthïíhiïu töi hún. Nhûng cu í ng co ä á khaã nùng chung khöng giu á p àûú á c gò, va å â chó khi yïu ngûúiâ khac thò töi mú á i co á áàûúc tònh ca å m mònh àang tòm kiï ã m. ë 68 7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANH ÀA  TÅ Nhûng liïåu vúå töi coáphaãi laânguyïn nhên thêåt sûå cuãa vên àï ë ì khöng? Liïu co å á phaãi töi àang chùm chùm vaâo caác nhûúåc àiïím cuãa vúåmònh vaâbiïën cuöåc söëng gia àònh thaânh ra khöísúãnhû thïënay?â Liïåu töi coáàang àùåt ra möåt mö thûác cú baãn naâo àoávïì vúåmònh, vïìcuöåc hön nhên, vïìmöåt tònh yïu thûåc sûåàïíröìi cuöåc söëng gia àònh mònh bõ noáchi phöëi quaánhiïìu? Baån coá nhêån ra mö thûác Àaåo àûác nhên caách co aá nhã hûúãng quan troång nhû thïë naâo àïën caách chuáng ta nhòn nhêån vaâgiaãi quyïët vêën àïìkhöng? Duâ coánhêån ra hay khöng thò cuäng coánhiïìu ngûúâi aão tûúãng vïìnhûäng hûáa heån saáo röîng cuãa thuyïët Àaåo àûác nhên caách. Töi tûâng ài àïën nhiïìu núi, laâm viïåc vúái nhiïìu töí chûác, gùåp gúänhiïìu ngûúâi vaâphaát hiïån ra rùçng, caác nhaâquaãn lyácoá têìm nhòn chiïën lûúåc lêu daâi thûúâng chaán caác diïîn giaã chó biïët taác àöång têm lyávaâkhñch lïångûúâi khaác bùçng nhûäng cêu chuyïån vö võ mang tñnh giaãi trñ. Àiïìu hoå cêìn laâgiaátrõ thûåc chêët bïn trong – möåt quaátrònh – hún laâliïìu thuöëc aspirin hay cao daán. Mong muöën chuã yïëu cuãa hoå laâgiaãi quyïët caác vêën àïìnan giaãi vaâtêåp trung vaâo caác nguyïn tùæc coáthïíàem laåi hiïåu quaãlêu daâi. 9. NÊNG CAO TRÒNH ÀÖÅ TÛ DUY Theo Albert Einstein, “Chuáng ta khöng thïí giaãi quyïët àûúåc vêën àïìquan troång maâchuáng ta àûúng àêìu bùçng trònh àöå tû duy giöëng nhû khi chuáng ta gêy ra nhûäng vêën àïì àoá”. Thêt vê å y, khi quan sa å t sû á å vêt xung quanh va å âxem xet la á iå chñnh ban thên mònh, chu ã áng ta seänhên ra rù å ng nhû ç ng vê ä në àïì naãy sinh khi söëng vaâ cû xûã theo quan àiïím Àaåo àûác nhên caách laâ nhûäng vêën àïì cú baãn, coá chiïìu sêu vaâ khöng thïí 7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANH ÀA  TÅ 69 àûúåc giaãi quyïët úã mûác àöå tû duy húâi húåt nhû khi chuáng múái phaát sinh. Chuáng ta cêìn coámöåt trònh àöå tû duy múái sêu sùæc hún – möåt mö thûác dûåa trïn caác nguyïn tùæc miïu taã chñnh xaác phaåm truâ con ngûúâi vaâ caác möëi quan hïå qua laåi coáhiïåu quaã– àïígiaãi quyïët chuáng. Trònh àöå tû duy múái chñnh laâ vêën àïì maâ cuöën saách 7 Thoái Quen ÀïíThaânh Àaåt àïìcêåp àïën. Àêy laâquan àiïím “bùæt àêìu tûâbïn trong” - lêëy nguyïn tùæc laâm trung têm vaâlêëy tñnh caách con ngûúâi laâm nïìn taãng - nhùçm mang laåi sûåthaânh àaåt cuãa caánhên vaâsûå thaânh cöng trong möëi quan hïå giûa ca ä ác caánhên vúái nhau. Quan àiïím “bùt àê æ ìu tûâbïn trong” chuá troång yá thûác bùæt àêìu tûâ baãn ngaä vaâ quan troång hún, bùæt àêìu tûâphêìn cöët loäi cuãa baãn ngaä: nhûäng mö thûc, tñnh ca á ách vaâ àöång cú cuãa con ngûúâi. Quan àiïím naây cho rùçng nïëu muöën coámöåt cuöåc hön nhên hanh phu å c, ba á n ha å y la ä ângûúi ta â o ra ca å c mù á t tñch cû å c va å â biïët boã qua nhûäng chuyïån khöng vui. Nïëu muöën con mònh ngoan ngoaän hún, àang yïu hún, ba á ån hay la ä âbêc cha å meå hiïíu vaâ thöng caãm vúái chuáng, kiïn àõnh hún vaâ yïu quyá chuáng hún. Nïëu muöën coá àûúåc quyïìn tûå chuã hún trong cöng viïåc thò baån haäy laâmöåt nhên viïn coátraách nhiïåm hún, biïët giuáp àúäàöìng nghiïåp vaâ cöëng hiïën nhiïìu hún. Nïëu muöën àûúåc ngûúâi khaác tin cêåy, baån haäy laângûúâi àaáng tin cêåy. Nïëu muöën coáàûúåc caái thûá yïëu laâtaâi nùng àûúåc thûâa nhêån, thò trûúác hïët, baån haäy têåp trung vaâo caái chñnh yïëu - tñnh cach cu á a ba ã n. å Quan àiïím “bùæt àêìu tûâ bïn trong” cho rùçng nïn àùåt Thanh tñch ca â ánhên lïn trïn Thanh tñch tê â p thï å í, rùng hû ç a va á â nïn giûä lúâi hûáa vúái chñnh mònh trûúác khi hûáa vaâ giûä lúâi hûáa vúái ngûúâi khaác. Theo quan àiïím naây, seälaâvö ñch nïëu chuáng ta muöën coá nhên caách trûúác khi coá tñnh caách, muöën caãi 70 7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANH ÀA  TÅ thiïån caác möëi quan hïåtrûúác khi hoaân thiïån baãn thên. “Bùæt àêìu tûâ bïn trong” laâ möåt quaátrònh àöíi múái liïn tuåc dûåa trïn caác quy luêåt tûånhiïn chi phöëi sûåtrûúãng thaânh vaâtiïën böå cuãa con ngûúâi. Noáphaát triïín theo àûúâng xoùæn öëc, nêng cao caách söëng àöåc lêåp, coá traách nhiïåm vaâ phuå thuöc lê å n nhau co î áhiïu qua å .ã Töi coá cú höåi laâm viïåc vúái nhiïìu ngûúâi khaác nhau - coá ngûúâi rêët tuyïåt vúâi, coá ngûúâi rêët taâi nùng, coá ngûúâi mong muöën sûå thaânh àaåt vaâ haånh phuác, coá ngûúâi àang ài tòm haånh phuác, coá ngûúâi àang khiïën ngûúâi khaác àau khöí - nhûng töi chûa bao giúâ thêëy coá giaãi phaáp naâo, coá niïìm haånh phuác, sûåthaânh cöng naâo töìn taåi lêu daâi dûåa trïn quan àiïím “bùæt àêìu tûâbïn ngoaâi”. Quan àiïím “bùæt àêìu tûâ bïn ngoaâi” thûúâng mang laåi nhûäng kïët quaã tiïu cûåc trong thaái àöå vaâ caách cû xûã cuãa nhiïìu ngûúâi. Hoå thûúâng caãm thêëy mònh laâ ngûúâi khöng coá hanh phu å c, la á â nan nhên va å â bêt lû ë c; ho å å chó têp trung va å oâ nhûúåc àiïím cuãa ngûúâi khaác vaâ luön cho rùçng hoaân caãnh khoá khùn, tònh traång trò trïå maâ mònh phaãi chõu àûång thuöåc vïìtraách nhiïåm cuãa ai àoá. Chuáng ta coáthïínhòn thêëy roänhêët úãnhûäng cùåp vúå chöìng khöng coáhaånh phuác, àoálaâvò caãhai khöng biïët chêëp nhêån nhau, ngûúâi naây muöën ngûúâi kia phaãi thay àöíi, ngûúâi naây kïí töåi ngûúâi kia, ngûúâi kia tòm caách sûãa àöíi tñnh nïët cuãa ngûúâi naây… Àoálaâmöåt möëi quan hïåthiïëu tin cêåy lêîn nhau. Cac tha á nh viïn trong gia àònh chu â ng töi àa á ätûng sö â ng ú ë ã ba àõa àiïm “no í ng bo á ng” nhê ã t trïn tra ë i àê á t - Nam Phi, Israel, ë vaâ Ireland - vaâtöi tin rùng nguö ç n gö ì c cu ë a ca ã c vê á n àï ë ì àang diïn ra ú î ãba núi khac nhau na á y chñnh la â âsûåthöng trõ cu ë a mö ã thûc xa á ähöi “bù å t àê æ u tû ì âbïn ngoai”. Ca â c bïn liïn quan àï á uì 7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANH ÀA  TÅ 71 tin rùng “vê ç n àï ë ” nù ì m ú ç ã “bïn ngoai” va â ânïu “ho ë ” (tû å c phña á bïn kia) chõu “sûa àö ã i” theo khuön phe í p hay àö á t nhiïn “bõ å loai” kho å i cö ã ng àö å ng thò “vê ì n àï ë ” se ì äàûúc gia å i quyï ã t.ë Quan àiïím “bùæt àêìu tûâ bïn trong” laâsûå thay àöíi mö thûác quan troång àöëi vúái hêìu hïët moåi ngûúâi, phêìn lúán laâdo aãnh hûúãng maånh meätûâmö thûác xaähöåi hiïån haânh cuãa Àaoå àûác nhên caách. Nhûng theo kinh nghiïåm cuãa riïng töi – ruát ra tûâ nhûäng chuyïån caá nhên cuäng nhû khi laâm viïåc vúái haâng ngaân ngûúâi khaác – vaâbùçng sûånghiïn cûáu sêu sùæc vïìnhûäng caá nhên vaâ hònh thaái xaä höåi àaä thaânh cöng trong lõch sûã, töi tin rùçng nhiïìu nguyïn tùæc thïíhiïån trong 7 Thoái quen nay àa â ä tûâng ùn sêu trong möîi con ngûúâi chuáng ta, trong lûúng têm vaâ yáthûác xaähöåi cuãa chuáng ta. Àïínhêån ra vaâphaát triïín chuáng, àïí aáp duång chuáng vaâo viïåc giaãi quyïët caác möëi quan têm sêu sùc nhê æ t cu ë a loa ã i ngûú â i, chu â ng ta cê á n pha ì i tû duy ã khac ài, pha á i chuyï ã n nhû í ng mö thû ä c cu á äthanh nhû â ng mö ä thûc mú á i, sêu sù á c hún - mö thû æ ác “bùt àê æ u tû ì âbïn trong”. Chuáng ta khöng àûúåc dûâng cuöåc thaám hiïím, vò muåc àñch cuãa chuáng ta laâài àïën núi chuáng ta àaäxuêët phaát àïí khaám phaá noámöåt lêìn nûäa. (T.S. Eliot) 72 7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANH ÀA  TÅ Hònh 3 TÖNG QUAN VÏ Í Ì “7 THOÁI QUEN” “Möi ngûú î i thï â í hiïn mònh å qua nhûng viï ä c thûú å ng la â m. â Thïënïn, sûåxuêët sùæc cuãa möt con ngûú å i khöng pha â i la ã â úã haânh àöång, maâ laâ thoái quen.” - Aristotle Vïìcú ban, tñnh ca ã ch cu á a chu ã ng ta la á âmöt bö å åphên cu å aã thoái quen. Ngaån ngûäcoá cêu: “Gieo suy nghô, gùåt haânh àöång; gieo haânh àöång, gùåt thoái quen; gieo thoái quen, gùt tñnh ca å ch; gieo tñnh ca á ch, gù á t sö å ëphên”. å Coáthïínoi, tho á i quen la á âkhuön mêu nhê î t qua ë n, àöi khi á vö thûc, thï á í hiïn tñnh ca å ch cu á a chu ã ng ta mö á t ca å ch thûú á ngâ xuyïn, hang nga â y va â â quyït àõnh tñnh hiï ë u qua å ã hay khöng hiïu qua å trong mo ã i hoa å t àö å ng, ta å o nïn sû å c ma á nh bïn trong å cua chu ã ng ta. Horace Mann, mö á t nha å âsû pham vô àa å i tû å ngâ noi: “Tho á i quen cu á ng giö ä ng nhû dêy thû ë ng. Ha â ng nga â yâ chung ta bï á n tû å ng sú â i nho å ã vaâ bïn ca å ng nhiï â u thò sú ì i dêy å thûng ca â ng kho â áàût”. Ba á n thên töi khöng àö ã ng y ì ávúi phê á nì cuöi cu ë a cêu no ã i na á y. Töi cho rù â ng no ç á coáthïí bõ àût, cu á ngä nhû thoi quen la á âthûácoáthïíhoc va å âcung co ä áthïítûâbo, nhûng ã viïc ào å ào á i ho â i pha ã i co ã mö á t qua å trònh va á mö â t quyï å t têm cao. ë 74 7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANH ÀA  TÅ Nhûäng ai tûâng theo doäi haânh trònh àöí böå cuãa con ngûúâi tûâtaâu Apollo 11 lïn mùåt trùng röìi trúã vïìtraái àêët chùæc hùèn àïìu sûäng súâtrûúác sûå kiïån lõch sûã naây. Hoå seäthöët lïn “Thêt la å â phi thûúng!” hay “Khöng thï â í tin àûúc!”. Thï å ë nhûng, nhûäng ngön tûâ àoá vêîn chûa àuã àïí diïîn taã nhûäng giêy phuát àaáng ghi nhúáàoá. Àïí coáàûúåc thaânh cöng vô àaåi êëy, caác nhaâdu haânh vuätruåàaäphaãi vûúåt qua sûác huát cûåc lúán cuãa traái àêët. Nùng lûúång boãra trong vaâi phuát àêìu tiïn khi con taâu rúâi khoãi bïå phoáng vaâ trong nhûäng dùåm àêìu tiïn cuãa cuöåc haânh trònh coân nhiïìu hún töíng söë nùng lûúång àûúåc duâng trong nhiïìu ngaây sau àoá àïí thûåc hiïån cuöåc haânh trònh daâi nûãa triïåu dùåm. Thoái quen cuäng vêåy, noá coá sûác huát rêët lúán - lúán hún nhiïìu so vúái nhûäng gò chuáng ta coá thïí nhêån thêëy. Möåt chuát yáchñ hay möåt vaâi thay àöíi trong cuöåc söëng chûa àuãàïí xoáa boã nhûng tho ä i quen àa á äùn sêu vao ba â n thên nhû: sû ã å thiïuë quyïët têm, thiïëu kiïn nhêîn, tñnh kiïu ngaåo vaâñch kyã. Moåi sûå “cêët caánh” àïìu cêìn möåt nöî lûåc phi thûúâng. Chó cêìn vûúåt qua àûúåc sûác huát cuãa thoái quen, sûå tûå do cuãa chuáng ta seä àûúåc àêíy lïn möåt têìm cao múái. Cuäng nhû caác nguöìn nùng lûúång tûå nhiïn khaác, sûác huát cuãa troång lûåc coá thïí coá lúåi hoùåc coá haåi. Lûåc huát cuãa troång lûåc coáthïí caãn trúã con ngûúâi àïën vúái vuätruåàêìy bñ êín nhûng cuäng chñnh noálaåi coákhaãnùng liïn kïët thïëgiúái naây thaânh möåt thïí thöëng nhêët, vaâ giûätraái àêët nùçm àuáng quyä àaåo, taåo ra möåt trêåt tûå nhêët àõnh trong vuätruå. Thoái quen cuäng vêåy. Àoálaâmöåt lûåc huát rêët lúán, nïëu biïët sûã duång möåt caách hiïåu quaã, chuáng ta coáthïíduâng noáàïítaåo sûågùæn kïët vaâ trêåt tûå cêìn thiïët nhùçm mang laåi thaânh cöng trong cuöåc söng cu ë a chu ã ng ta. á 7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANH ÀA  TÅ 75 1. “THOIÁ QUEN” LA GÒ? Trong phaåm vi cuöën saách naây, chuáng ta xem thoái quen laâgiao àiïím cuãa tri thûác, kyänùng vaâkhaát voång. Trong àoá, tri thûc á laâmöåt mö thûác lyáthuyïët, tûác lam gò â vaâtai sao å ; kyänùng laâlam nhû thï â ënaoâ ; coân khaát voång laâàöång cú, laâyámuön ha ë ânh àöång. Muöën taåo möåt thoái quen trong cuöåc söëng, chuáng ta cêìn phaãi coácaãba yïëu töënaây. Quan hïå cuãa chuáng ta vúái caác àöìng nghiïåp, vúå/chöìng, con caái khöng mêëy töët àeåp coá thïí laâ vò chuáng ta coá thoái quen aáp àùåt yá kiïën cuãa mònh maâ khöng bao giúâ thûåc sûå lùæng nghe hoå. Nhûng duâ biïët cêìn phaãi lùæng nghe ngûúâi khaác ài nûäa, coákyänùng lùæng nghe ài nûäa thò töi cuäng cêìn coá mong muöën giao tiïëp thûåc sûå, nïëu khöng, töi cuäng khöng thïí reân luyïån àûúåc thoái quen naây. Vò vêåy, àïí xêy dûång àûúåc möåt thoái quen cêìn phaãi coá caã ba yïëu töë: tri thûác - kyänùng - khaát voång. Sûåthay àöíi cuãa hiïån tûúång/baãn chêët laâmöåt quaátrònh ài lïn. Baãn chêët laâm thay àöíi hiïån tûúång, vaângûúåc laåi, hiïån tûúång cuäng coá thïí laâm thay àöíi baãn chêt. Chu ë áng ta phaát triïín theo möåt àûúâng xoùæn öëc. Nhúâcoátri thûác, kyänùng vaâ khaát voång, chuáng ta coáthïíphaáboãàûúåc nhûäng mö thûác cuä - vöën laâchöîdûåa giaãtaåo trong nhiïìu nùm qua - àïíàaåt àûúåc caác bûúác tiïën múái cuãa baãn thên vaâtrong möëi quan hïå vúái ngûúi kha â c. á 76 7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANH ÀA  TÅ Tri thûác (lam gò, ta â i sao) å THOI QUEN Á Kyänùng (lam nhû â thïënao) â Khaát voång (muön la ë m gò) â NHÛÄNG THOÁI QUEN HIÏÅU QUAà Caác nguyïn tùæc vaâmö hònh ûáng xûãàûúåc lônh höåi Àöi khi, sûå thay àöíi laâ möåt quaá trònh àêìy gian truên, nhûng noá àûúåc thuác àêíy búãi möåt muåc àñch cao caã hún, búãi mong muöën hy sinh caái hiïån taåi àïíàaåt àûúåc thaânh tûåu lúán trong tûúng lai vaâ noá mang laåi haånh phuác - muåc tiïu àïí chuáng ta töìn taåi. Haånh phuác coáthïíàûúåc àõnh nghôa laâkïët quaã cua kha ã t vo á ng va å âkhaãnùng hy sinh hiïn ta å i cho nhû å ngä àiïìu töët àeåp trong tûúng lai. 7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANH ÀA  TÅ 77 2. TÑNH LIÏN TUC CU Å Aà QUAÁ TRÒNH TRÛÚNG THA à NH Bay tho ã i quen á khöng phai la ã âmöt tê å p hú å p ca å c cöng thû á cá têm lyárúâi raåc, chùæp vaámaâàoálaâphûúng phaáp tiïëp cêån tõnh tiïën, liïn tuåc vaâàûúåc kïët húåp chùåt cheänhiïìu mùåt trong viïåc nêng cao tñnh hiïåu quaãcuãa tûâng caánhên, cuãa caác möëi quan hïå. Kïët húåp haâi hoâa vúái nhûäng quy luêåt phaát triïín tûånhiïn, 7 thoi quen á giuáp chuáng ta liïn tuåc tiïën lïn trong caác bûúác cua qua ã átrònh trûúng tha ã nh, tû â â phuå thuöcå sang àöåc lêåp röìi àïën tûúng höî. Khi bùæt àêìu cuöåc söëng, möîi chuáng ta àïìu laâmöåt àûáa treã sú sinh, hoan toa â n phu â å thuöåc vao cha me â å (hoùåc ngûúi àú â ä àêìu). Àûúåc daåy döî, nuöi dûúäng vaâ nêng àúä, theo nùm thaáng, chuáng ta trúãnïn cûáng caáp hún, àöåc lêåp hún - vïìthïí chêët, tinh thêìn vaâcaã vïìtaâi chñnh - cho àïën khi chuáng ta coá thïítûåchùm soc ba á n thên mònh va ã âtrúãthanh mö â t con ngûú å iâ tûå chu, tû ã ålûåc. Caâng trûúãng thaânh, chuáng ta caâng nhên thû å c àûú á åc rùçng moåi sûåvêåt trïn àúâi àïìu taác àöång qua laåi lêîn nhau, rùçng coámöåt hïåsinh thaái chi phöëi caãtûå nhiïn vaâxaähöåi. Chuáng ta phaát hiïån ra rùçng viïåc nêng mònh lïn möåt têìm cao múái phuå thuöåc rêët nhiïìu vaâo möëi quan hïå vúái nhûäng ngûúâi xung quanh - nghôa laâcuöåc söëng cuãa con ngûúâi luön coásûå tûúng hö.î Nhòn töíng thïí, sûåphaát triïín cuãa con ngûúâi tûâthúâi thú êëu àïën khi trûúãng thaânh laâphuâhúåp vúái quy luêåt tûånhiïn. Tuy nhiïn, coánhiïìu chiïìu hûúáng phaát triïín. Chùèng haån, sûå trûúãng thaânh vïì thïí chêët khöng nhêët thiïët ài liïìn vúái trûúãng thaânh vïìtònh caãm hay trñ tuïå. Mùåt khaác, möt ngûú å âi chêåm phaát triïín vïì thïí chêët khöng hùèn laâ keám trûúãng thanh vï â ìmùt trñ tuï å åhay tònh cam. ã 78 7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANH ÀA  TÅ Trïn con àûúâng phaát triïín liïn tuåc cuãa sûå trûúãng thanh, â phuåthuöcå laâmö thûc á thuöåc vïìngûúâi khaác - anh chùm soác töi, anh àïën hoùåc khöng àïën vúái töi, töi traách anh vïì hêåu quaã xaãy ra… Coân àöåc lêåp múi chñnh la á âmö thûác cua töi ã - töi coá thïí laâm viïåc naây, töi chõu traách nhiïåm, töi biïët tûå lûåc, töi coáquyïìn lûåa choån… Nhûng, tûúng thuöcå laâmö thûc á thuöåc vïìchuáng ta - chungá ta coáthïí cuâng laâm viïåc, chuáng ta coáthïí húåp taác vúái nhau, chuáng ta coáthïíkïët húåp taâi nùng vaânùng lûåc laåi àïícuâng laâm nhûäng viïåc lúán hún. Ngûúi phu â å thuöcå dûåa vaâo ngûúâi khaác àïí àaåt àiïìu mònh muön. ë Ngûúi àö â c lê å på luön coá àûúåc caái mònh muöën bùçng chñnh nöîlûåc cuãa baãn thên. Coân Ngûúi tûúng thuö â c å thò biïtë kïët húåp nöîlûåc cuãa mònh vúái nhûäng nöîlûåc cuãa ngûúâi khaác àïíàaåt thaânh cöng lúán nhêët. Nïëu bõ phuåthuöåc vïìthïíchêët, chùèng haån bõ baåi liïåt hay têåt nguyïìn, töi seäphaãi cêìn àïën sûå giuáp àúäcuãa ngûúâi khaác. Nïëu bõ phuåthuöåc vïìtònh caãm, töi seäcêìn àïën nhêån xeát cuãa ngûúâi khaác àïí caãm thêëy mònh coá giaátrõ vaâ an têm. Nïëu laâ ngûúâi phuåthuöåc vïìtrñ tuïå, töi seäphaãi nhúângûúâi khaác suy nghô höåmoåi vêën àïìtrong cuöåc söëng. Ngûúåc laåi, nïëu laâ möåt ngûúâi àöåc lêåp, vïìmùåt thïí chêët, töi coáthïítûåmònh laâm lêëy moåi viïåc; vïìtrñ tuïå, töi coáthïítûå suy nghô, tû duy möt ca å ách saáng taåo, coá oc phên tñch va á âsùpæ xïëp cuäng nhû trònh baây yákiïën cuãa mònh möåt caách dïîhiïíu; vïì tònh caãm, töi seätûå laâm chuã baãn thên, caãm nhêån àûúåc chñnh mònh vaâ seä khöng bõ chi phöëi búãi cêu hoãi töi coá àûúåc ngûúâi khaác yïu mïën hay àöëi xûãtöët khöng. Coáthïídïîdaâng nhêån thêëy rùçng ngûúâi coátñnh àöåc lêåp toã ra chñn chùæn hún nhiïìu so vúái ngûúâi coá tñnh phuå thuöåc. 7 THOIÁ QUEN ÀÏÍ THANH ÀA  TÅ 79 Reân luyïån àûúåc tñnh àöåc lêåp laâmöåt thaânh cöng lúán nhûng àoákhöng phaãi laâtêt ca ë .ã Hiïån nay, tñnh àöåc lêåp àang laâmö thûác àûúåc xaähöåi àïì cao. Hêìu hïët saách, baáo viïët vïìcaách söëng àïìu suâng baái tñnh àöåc lêåp - nhû thïí giao tiïëp, laâm viïåc nhoám, hay húåp taác àïìu keám giaá trõ hún. Hoå xem tñnh àöåc lêåp nhû muåc tiïu töëi thûúång maâ moåi caá nhên vaâ xaähöåi cêìn hûúáng túái. Nhûng thûc chê å ët, viïc nhê å n ma ë ånh tñnh àöåc lêåp phêìn nhiïìu xuêtë phat tû á âphan û ã ng trûú á c sû á åphuåthuöc, nhû mö å t ca å ch chö á ngë àöëi viïåc kiïím soaát, chi phöëi vaâ khöëng chïë cuãa ngûúâi khaác àöëi vúái chuáng ta. Nhiïìu ngûúâi hiïíu khöng thêëu àaáo vïìkhaái niïåm tûúng thuöåc, thûúâng liïn tûúãng, thêåm chñ àöìng nhêët noá vúái sûå phuå thuöc. Vò vê å åy, chuáng ta thêy co ë á nhûng ngûú ä âi nhên danh àöåc lêåp, giaãi phoáng con ngûúâi, nhûng thûåc chêët laâvò ñch kyãcaánhên, tû lúåi maâly hön, boãrúi con caái vaâlaãng traánh moåi traách nhiïåm xaähöåi. Phaãn ûáng úã nhûäng ngûúâi coátham voång thoaát khoãi sûå goâboá- àïí “tûå khùèng àõnh mònh” vaâ“laâm nhûäng viïåc mònh muöën” - thûúâng böåc löå nhiïìu sûå phuåthuöåc cú baãn. Trong khi cöë gùæng àaåt àûúåc muåc tiïu, hoå laåi böåc löå nhiïìu àiïím yïëu: àïí nhûäng sûå kiïån nùçm ngoaâi khaã nùng kiïím soaát cuãa ban thên chi phö ã i. ë Têët nhiïn, chuáng ta cên pha ì ãi thay àöi hoa í ân caãnh. Thïë nhûng, phuå thuöcå laåi laâ möåt vêën àïì thuöåc vïì quaá trònh trûúãng thaânh cuãa tûâng caánhên maâñt liïn quan àïën hoaân canh. Ngay ca ã ã trong hoan ca â nh thuê ã n lú å i hún thò sû å å phuå thuöåc vêîn thûúâng àûúåc duy trò. Tuy nhiïn, noácoáthïíàûúåc giaãi phoáng bùçng sûå àöåc lêåp thêåt sûå trong tñnh caách chuáng ta, khiïën cho chuáng ta coá thïm sûác maånh àïí chuã àöång