🔙 Quay lại trang tải sách pdf ebook 5 Ngôn Ngữ Tình Yêu Dành Cho Bạn Trẻ Ebooks Nhóm Zalo Mục lục Lời giới thiệu Chương 1 : Tìm hiểu về trẻ vị thành niên hiện nay Chương 2 : Tầm quan trọng của tình yêu từ cha mẹ Chương 3 : Ngôn ngữ yêu thương thứ 1: Lời khen ngợi Chương 4 : Ngôn ngữ yêu thương thứ 2: Cử chỉ âu yếm Chương 5 : Ngôn ngữ yêu thương thứ 3: Thời gian chia sẻ Chương 6 : Ngôn ngữ yêu thương thứ 4: Sự tận tụy Chương 7 : Ngôn ngữ yêu thương thứ 5: Quà tặng Chương 8 : Khám phá ngôn ngữ yêu thương của trẻ vị thành niên Chương 9 : Làm sao vượt qua cơn giận đối với con trẻ Chương 10 : Giúp trẻ vượt qua cơn giận giữ Chương 11 : Tình yêu và sự độc lập Chương 12 : Tình yêu và trách nhiệm Chương 13 : Yêu thương khi con vấp ngã Chương 14 : Ngôn ngữ yêu thương trong gia đình phụ huynh đơn thân Chương 15 : Yêu thương trong những gia đình có con riêng Phần kết Phụ lục : Quá trình hình thành tên gọi teenager (trẻ vị thành niên) ở Mỹ Vài nét về tác giả Gary Chapman Lời giới thiệu Ebook miễn phí tại : www.Sachvui.Com Có thể nói, chưa khi nào việc nuôi dạy trẻ vị thành niên lại trở nên rắc rối và phức tạp như hiện nay. Tình trạng bạo lực tuổi vị thành niên không chỉ là đề tài trên phim ảnh mà đã trở thành một phần trong những bản tin, bài báo chúng ta theo dõi hàng ngày. Những hành vi bạo lực cũng không còn giới hạn trong những khu vực bần cùng thuộc các thành phố lớn mà đã lan tràn đến các vùng quê và làm dấy lên mối lo ngại lớn cho toàn xã hội. Là một chuyên gia tư vấn tình yêu - hôn nhân gia đình, tôi có cơ hội trò chuyện với rất nhiều phụ huynh. Họ tỏ ra hết sức hoang mang khi nói về tình trạng của trẻ vị thành niên hiện nay, nhất là những phụ huynh có con sử dụng chất kích thích, đang mang thai hoặc đã phá thai. Tuy nhiên, khi tìm hiểu về vấn đề, các bậc phụ huynh này lại không quan tâm đến các nguyên nhân xuất phát từ xã hội mà lại đặt ra những câu hỏi nhằm vào bản thân, chẳng hạn như: “Tôi đã làm sai điều gì?” hay “Chúng tôi đã cố gắng trở thành những cha mẹ tốt. Chúng tôi đã đáp ứng mọi nhu cầu của con. Làm sao nó lại làm điều đó với bản thân nó và với chúng tôi?”. Không có bất kỳ câu trả lời nào có thể giải tỏa mọi nỗi băn khoăn về tâm hồn trẻ vị thành niên ngày nay. Các bạn trẻ ấy đang sống trong một thế giới nhiều khác biệt so với những thế hệ trước. Công nghệ hiện đại đã đưa trẻ vị thành niên vào một nền văn hóa tốt đẹp nhất nhưng cũng có thể là xấu xa nhất của loài người. Khoảng cách không gian được rút ngắn, rào cản về ngôn ngữ, phong tục tập quán dần được xóa bỏ và tư tưởng xã hội cũng đang trở nên phóng khoáng hơn. Do đó, không có gì ngạc nhiên khi trẻ vị thành niên ngày nay dễ lầm đường lạc lối đến như vậy. Theo tôi, chưa bao giờ các bậc phụ huynh lại cảm thấy bất lực trong việc nuôi dạy trẻ vị thành niên như ngày nay; nhưng tôi cũng cho rằng chưa bao giờ vai trò của họ lại trở nên quan trọng như lúc này. Tất cả nghiên cứu về trẻ vị thành niên đều cho thấy các bậc phụ huynh chính là người có ảnh hưởng lớn nhất đến cuộc đời trẻ. Chỉ khi họ từ chối vai trò đó thì trẻ mới tìm kiếm chúng ở bạn bè đồng lứa hay ở những người trưởng thành khác. Trong cuốn sách này, tôi tập trung vào những điều mà tôi tin là nền tảng cơ bản nhất của mối quan hệ thương yêu giữa cha mẹ và trẻ vị thành niên. “Tình yêu” là từ quan trọng nhất trong mọi ngôn ngữ nhưng nó cũng là từ bị hiểu lầm nhiều nhất. Tôi hy vọng cuốn sách này sẽ xóa bỏ những quan niệm nhầm lẫn đó và giúp các bậc phụ huynh biết cách đáp ứng nhu cầu tình cảm của con em mình. Hầu hết các sai lầm của trẻ đều bắt nguồn từ việc trẻ cảm thấy thiếu thốn tình yêu thương. Tuy nhiên, vấn đề không phải là các bậc cha mẹ không yêu thương con em họ, mà chính là việc trẻ không cảm nhận được tình yêu đó. Sau thành công về đề tài ngôn ngữ yêu thương của vợ chồng và của trẻ nhỏ, tôi đã nhận được nhiều lời đề nghị viết về ngôn ngữ yêu thương của tuổi vị thành niên. Quả thật, trẻ vị thành niên hoàn toàn khác so với trẻ nhỏ bởi các cháu đang phải trải qua một giai đoạn chuyển tiếp rất quan trọng trong cuộc đời. Theo đó, các bậc cha mẹ sẽ phải thay đổi cách thức bày tỏ tình yêu nếu muốn trẻ cảm nhận được tình cảm của mình. Tôi viết cuốn sách này chủ yếu hướng vào các bậc phụ huynh, nhưng tôi tin nó cũng sẽ hữu ích đối với tất cả những ai quan tâm đến trẻ vị thành niên. Trong giai đoạn này, trẻ không những cần nhận được tình yêu của cha mẹ mà còn cần sự quan tâm, chăm sóc từ những người có ảnh hưởng trực tiếp đến trẻ như thầy cô giáo, huấn luyện viên, hay những người họ hàng gần gũi. Trẻ rất cần sự thông hiểu và kinh nghiệm của những người trưởng thành. Tuy nhiên, chỉ khi cảm nhận được tình yêu và sự thấu hiểu từ những người quan trọng trong cuộc sống của mình, trẻ mới chịu lắng nghe những trải nghiệm của lớp người đi trước một cách nghiêm túc. Trong cuốn sách này, bạn sẽ bắt gặp những phần sau: Ở Chương 1, chúng ta sẽ tìm hiểu về những thay đổi ở trẻ vị thành niên nói chung và cả sự khác biệt giữa các thế hệ trẻ vị thành niên. Chương 2 sẽ bàn về tầm quan trọng của tình yêu thương trong sự phát triển về cảm xúc, trí tuệ, xã hội và tinh thần của trẻ. Từ Chương 3 đến Chương 7, chúng ta sẽ khám phá năm ngôn ngữ yêu thương của trẻ. Chương 8 hướng dẫn cách tìm ra ngôn ngữ yêu thương căn bản của trẻ vị thành niên và cách đong đầy “khoang tình cảm” của trẻ một cách hiệu quả nhất. Chương 9 đến Chương 12 sẽ tập trung vào những vấn đề nổi bật trong cuộc sống của trẻ vị thành niên, bao gồm cả sự tức giận và nhu cầu được độc lập. Chúng ta sẽ xem xét mối liên hệ giữa tình yêu với sự thấu hiểu và việc xử lý cơn giận dữ của trẻ; việc thúc đẩy cá tính độc lập; mối quan hệ giữa tự do và trách nhiệm; cách tạo nên những giới hạn bằng tình yêu thương, việc củng cố giới hạn bằng kỷ luật và những hậu quả của nó. Ở Chương 13, chúng ta sẽ tìm hiểu nhiệm vụ khó khăn nhất của tình yêu: yêu thương khi con trẻ thất bại. Trong hai chương cuối cùng, Chương 14 và Chương 15, ta sẽ xem xét việc áp dụng năm ngôn ngữ yêu thương trong những trường hợp đặc biệt: khi phụ huynh đơn thân nuôi con và khi gia đình có con riêng. Tôi tin rằng nếu nhu cầu của tuổi vị thành niên về tình cảm gia đình được đáp ứng đầy đủ thì khi trưởng thành, trẻ sẽ dễ dàng tìm thấy hướng đi của mình, đồng thời sống mạnh mẽ và có trách nhiệm hơn. Còn bây giờ, hãy cùng tôi khám phá thế giới của trẻ vị thành niên và tìm hiểu về những thử thách, những cơ hội để truyền đạt tình yêu tới con em bạn. - Gary Chapman Chương 1 TÌM HIỂU VỀ TRẺ VỊ THÀNH NIÊN NGÀY NAY Cách đây 60 năm, tuổi vị thành niên gần như không tồn tại với tư cách là một lớp người riêng biệt như ngày nay. Cụm từ “vị thành niên” chỉ trở nên thông dụng vào khoảng Thế chiến thứ II. (Xem phần phụ lục để biết thêm về lịch sử của cụm từ này). Tuy nhiên, dù chỉ về cùng một lứa tuổi, nhưng khái niệm “vị thành niên” đã có nhiều thay đổi kể từ khi xuất hiện lần đầu tiên trong nhận thức xã hội vào những năm 40 của thế kỷ trước. Một vấn đề luôn được nhiều người quan tâm là nhu cầu độc lập và ý muốn khẳng định bản thân của trẻ em ở độ tuổi này. Càng ngày, trẻ vị thành niên càng năng động trong việc khẳng định bản thân cũng như trở nên độc lập hơn trong mối quan hệ với cha mẹ. Đây là một trong những khác biệt cơ bản giữa các thế hệ trẻ vị thành niên. Trước thời đại công nghiệp, trẻ vị thành niên thường làm việc trong nông trại của cha mẹ cho đến khi kết hôn và được cho, hoặc thừa kế, một mảnh đất của riêng mình. Tính cách bản thân không phải là điều mà trẻ vị thành niên lúc bấy giờ tìm kiếm; họ trở thành người nông dân khi đủ lớn để làm việc đồng áng. Và họ vẫn là trẻ con cho đến khi đủ tuổi kết hôn. Cuộc tìm kiếm sự độc lập và định hình tính cách Với sự xuất hiện của công nghiệp hóa, tính cách đã trở thành một yếu tố quan trọng đối với một người. Một thiếu niên có thể sớm học nghề để trở thành thợ máy, thợ dệt… và làm việc trong các nhà máy. Với số tiền kiếm được, họ có thể tự chăm lo cho cuộc sống của mình, chuyển ra ở riêng và khẳng định được sự độc lập của bản thân.Như vậy, những thay đổi của nền văn hóa lớn đã trở thành nền tảng cho văn hóa tuổi vị thành niên nảy sinh và phát triển. Từ thập niên 40 của thế kỷ 20, các bạn trẻ vị thành niên đã đi theo mô hình phát triển độc lập và định hình tính cách riêng. Sự phát triển của khoa học kỹ thuật với sự ra đời của máy bay, điện thoại, máy vi tính, truyền hình cáp… đã mở rộng khả năng tìm kiếm sự độc lập, phát triển tính khí cũng như định hình những phong cách mới của trẻ. Ngày nay, trẻ vị thành niên đang sống trong một thế giới mở và một xã hội toàn cầu thật sự. Nhưng điều thú vị là họ vẫn tiếp tục tập trung vào bản thân để khẳng định tính cách và sự độc lập của mình. Những biểu hiện thể hiện sự độc lập và tính cách của trẻ cũng thay đổi qua thời gian, nhưng về cơ bản, vẫn tựu trung trong các lĩnh vực như: âm nhạc, nhảy múa, thời trang, sở thích lập dị, ngôn ngữ và các mối quan hệ xung quanh. Chẳng hạn, thể loại nhạc luôn được mở rộng qua thời gian, từ jazz cho đến nhạc blue, rock & roll, dân gian, đồng quê, rap, và nhiều thể loại khác nữa. Trẻ vị thành niên có rất nhiều chọn lựa và một điều chắc chắn là sở thích âm nhạc của họ sẽ khác biệt với sở thích của cha mẹ và các thế hệ đi trước. Quy tắc này cũng đúng với tất cả các lĩnh vực khác trong văn hóa và nhận thức của trẻ vị thành niên. Vậy điều gì là tiêu biểu cho văn hóa của tuổi vị thành niên ngày nay? Tuổi vị thành niên ngày nay giống và khác nhau như thế nào với tuổi vị thành niên của những thế hệ trước? Điểm giống nhau giữa các thế hệ trẻ vị thành niên 1. Đối mặt với những thay đổi về thể chất và tâm lý Những thử thách cơ bản mà tuổi vị thành niên ngày nay đang đối mặt cũng chính là điều mà trẻ vị thành niên thế hệ trước đã phải đối mặt. Đầu tiên là thử thách trong việc chấp nhận và thích nghi với những thay đổi diễn ra bên trong cơ thể của mình. Tay chân trẻ phát triển không cân xứng, tạo ra hiện tượng “vụng về của tuổi vị thành niên” khiến trẻ cảm thấy rất xấu hổ. Tiếp theo, những đặc điểm giới tính cũng đang dần phát triển và đem đến cho họ cả sự phấn khích lẫn lo âu. Những thay đổi sinh lý này tạo ra vô số câu hỏi trong tâm trí của các trẻ vị thành niên. “Mình sẽ trông như thế nào khi trở thành người lớn nhỉ? Liệu mình có trở nên quá cao hoặc quá lùn không? Liệu tai của mình có nhô ra quá nhiều hay không? Liệu ngực của mình có quá nhỏ không? Còn mũi mình thì sao nhỉ? Hình như bàn chân của mình to quá thì phải? Mình có quá mập hay quá gầy không?”. Cứ như vậy, một loạt những câu hỏi dần xuất hiện trong suy nghĩ của các bạn trẻ tuổi vị thành niên. Cách thức trả lời những câu hỏi này sẽ dựa vào ý thức và cá tính của mỗi bạn trẻ. Sự phát triển về thể chất sẽ đi kèm với “sự bộc phát đang đến gần” về trí tuệ. Tuổi vị thành niên là giai đoạn hình thành và phát triển một cách suy nghĩ mới. Khi còn bé, suy nghĩ của trẻ chỉ giới hạn trong các sự kiện và hành động cụ thể. Đến lứa tuổi này, suy nghĩ của trẻ bắt đầu mở rộng ra những ý niệm trừu tượng như sự chân thật, lòng trung thành, công lý… Cách nghĩ trừu tượng này sẽ mở ra một thế giới mới với những khả năng vô hạn. Lúc này, trẻ đã có khả năng suy nghĩ về sự khác nhau của các vấn đề xảy ra trong cuộc sống, chẳng hạn như thế giới sẽ ra sao nếu không có chiến tranh hay các bậc cha mẹ biết thông cảm sẽ đối xử với con cái họ như thế nào… Cuộc sống sẽ mở mọi cánh cửa dẫn đến ý thức cá tính bản thân của trẻ. Và trẻ sẽ nhận ra rằng: “Mình có thể trở thành bác sĩ phẫu thuật, một phi công, và cũng có thể là một người thu gom rác”. Khả năng của con người là vô hạn, và trẻ sẽ mường tượng ra vô số nghề nghiệp khác nhau cho mình trong tương lai. 2. Thời kỳ của những nguyên do Tuổi vị thành niên cũng chính là thời kỳ của những nguyên do. Lứa tuổi này đã có khả năng suy nghĩ hợp lý và nhìn nhận hậu quả của các quan điểm khác nhau. Trẻ không chỉ áp dụng khả năng này trong việc lập luận của bản thân mà còn cả trong lập luận của các bậc phụ huynh. Đó là một trong những lý do khiến trẻ vị thành niên “thích tranh cãi”. Trong thực tế, đây là giai đoạn trẻ đang phát triển tâm lý. Nếu hiểu được điều này, các bậc cha mẹ có thể tạo ra những buổi trò chuyện ý nghĩa và thú vị với con em mình. Ngược lại, họ có thể tạo ra một mối quan hệ đầy căng thẳng. Với sự phát triển nhanh chóng về mặt trí tuệ cùng việc tiếp thu những thông tin mới, trẻ thường cho rằng mình thông minh hơn cha mẹ, và trong một số lĩnh vực, điều đó là đúng. Điều này đã mang đến cho trẻ vị thành niên những thách thức mới từ các mối quan hệ xã hội. Sự tranh luận và lắng nghe quan điểm của người khác có thể dẫn trẻ đến với một mối quan hệ thân mật hơn nhưng cũng có thể tạo ra mối quan hệ thù địch. Theo đó, sự phát triển của những nhóm xã hội nhỏ trong giới trẻ vị thành niên hiện nay chủ yếu dựa trên sự đồng thuận về những vấn đề xảy ra trong cuộc sống nhiều hơn là dựa vào cách ăn mặc và màu tóc. Cũng như những người trưởng thành, trẻ vị thành niên luôn cảm thấy thoải mái khi sống gần những người có cùng sở thích hoặc tán đồng suy nghĩ và hành động của chúng, và trẻ thường dành nhiều thời gian để giao tiếp với họ hơn. 3. Đối mặt với những vấn đề thuộc phạm trù đạo đức và các giá trị cá nhân Những khả năng trên đã đặt ra một thử thách khác đối với trẻ vị thành niên; cụ thể là việc nhìn nhận lại vấn đề tôn giáo, tín ngưỡng mà mình đã được nuôi dạy cũng như quyết định liệu có nên theo nó hay không. “Liệu quan điểm của cha mẹ về Chúa, về đạo đức có đúng không?” là câu hỏi mà mọi trẻ vị thành niên đều từng đặt ra. Nếu không hiểu được điều này, các bậc cha mẹ sẽ đưa ra những tác động không tốt và tệ hơn là ngày càng đẩy con em họ xa lòng tin và các giá trị mà họ đã dạy cho chúng trước đó. Khi nhận được câu hỏi về đức tin của các con đang ở độ tuổi vị thành niên, những bậc cha mẹ sáng suốt luôn chào đón chúng và cố gắng đưa ra những câu trả lời chân thành với một thái độ cởi mở cũng như khuyến khích các con tiếp tục tìm hiểu về vấn đề đó. Nói cách khác, họ hân hoan tiếp nhận cơ hội được đối thoại với con em mình về vấn đề đức tin. Ngược lại, nếu bị chỉ trích hoặc gán tội vì sự hoài nghi này của mình, bọn trẻ sẽ tìm đến nơi nào đó để chia sẻ thắc mắc. 4. Suy nghĩ về bản năng giới tính và hôn nhân Một thách thức quan trọng khác đối với trẻ vị thành niên là nhu cầu hiểu biết về giới tính và tiếp thu vai trò xã hội của nam giới và nữ giới; tìm hiểu xem điều gì là thích hợp và không thích hợp trong mối quan hệ với những người khác giới; điều gì là đúng và sai trong cách suy nghĩ và cảm xúc tình dục của bản thân. Các bậc cha mẹ thường bỏ qua những câu hỏi này, nhưng các bạn trẻ thì không. Bản năng giới tính xuất hiện ở trẻ vị thành niên và trở thành một phần của chính con người trẻ. Mối quan hệ với những người khác giới đang trở thành đề tài thu hút sự quan tâm đặc biệt của trẻ. Hầu hết trẻ vị thành niên đều mơ sẽ kết hôn vào một ngày nào đó. Trong một cuộc khảo sát, 86% các bạn trẻ cho rằng “có được một gia đình ổn định là điều quan trọng nhất trong kế hoạch cuộc sống tương lai của họ”. Các bậc cha mẹ muốn giúp đỡ con em mình thường dùng những buổi trò chuyện thân mật trong gia đình để nói về những vấn đề liên quan đến tình dục, việc hẹn hò và hôn nhân. Họ sẽ đưa ra những thông tin phù hợp và hữu ích cho con em của mình. Nhà trường và các tổ chức xã hội cũng thường xuyên mở những buổi trò chuyện liên quan đến vấn đề này. Những buổi trò chuyện này có thể giúp trẻ có được những thông tin cần thiết để xem xét vấn đề một cách cởi mở và thấu đáo. 5. Đặt vấn đề về tương lai Có một câu hỏi mà trẻ vị thành niên luôn trăn trở, đó là: “Mình sẽ phải làm gì với cuộc đời của mình?”. Câu hỏi này không những bao hàm việc lựa chọn nghề nghiệp mà còn là một câu hỏi mang tính trách nhiệm: “Mình nên đầu tư thời gian vào đâu? Mình sẽ tìm thấy niềm hạnh phúc lớn lao nhất ở nơi nào?”. Đây là những câu hỏi rất thực tế đối với trẻ vị thành niên. Để trả lời những câu hỏi này, trẻ buộc phải trả lời những câu hỏi xoay quanh nó, chẳng hạn như: “Liệu mình có nên học đại học không? Nếu học thì mình nên chọn trường nào? Mình có nên đi tìm việc làm? Nếu có thì mình sẽ tìm công việc gì?”. Dĩ nhiên, trẻ luôn hiểu được rằng mỗi lựa chọn sẽ dẫn mình đến một con đường. Và mỗi bước đi sẽ ảnh hưởng đến cuộc đời của bản thân trẻ. Khi muốn giúp đỡ con em của mình, các bậc cha mẹ thường chia sẻ với chúng tất cả những khó khăn, niềm vui cũng như nỗi thất vọng mà mình đã trải qua. Lời khuyên dành cho các bậc cha mẹ là không nên đưa ra những câu trả lời sẵn mà hãy tư vấn để con em bạn tìm kiếm những ngành nghề thích hợp với cháu hoặc khuyến khích cháu trò chuyện với các chuyên gia tư vấn hướng nghiệp ở trường. Hoặc bạn cũng có thể khuyến khích con mình noi theo gương của Samuel, một nhà tiên tri người Do Thái. Khi ở tuổi vị thành niên, ông đã kêu gọi sự chỉ đường của Thượng Đế và nói rằng: “Xin hãy nói, vì con chiên của Ngài đang lắng nghe”. Có thể thấy, những người làm nên nghiệp lớn chính là những người có thể cảm nhận được tiếng gọi của thần thánh và đi theo tiếng gọi đó. Trên đây là những thử thách mà bất kỳ thế hệ trẻ vị thành niên nào cũng phải đối mặt. Nhưng ngày nay, trẻ ở độ tuổi này đang sống trong một thế giới rất khác so với thế giới mà cha mẹ họ đã sống. Theo đó, giữa những thế hệ tồn tại một hố sâu ngăn cách lớn. Hố sâu ngăn cách đó chính là bối cảnh văn hóa hiện đại. Nhưng những khác biệt văn hóa này là gì? Năm khác biệt cơ bản 1. Công nghệ Một trong những khó khăn mà trẻ vị thành niên ngày nay phải đối mặt chính là việc họ đã lớn lên trong một thế giới của công nghệ cao. Có thể trước đây, cha mẹ của họ đã lớn lên với điện thoại, radio và truyền hình, nhưng ngày nay, với sự xuất hiện của truyền hình vệ tinh và truyền hình cáp, thế giới đã mở rộng ra trước mắt trẻ và tạo nên sự kết nối toàn cầu với rất nhiều loại hình giải trí đặc biệt. Tuy vậy, trẻ vị thành niên ngày nay không bị giới hạn bởi những phương tiện và chương trình cố định. Với những chiếc máy nghe nhạc tiện lợi bên mình, họ có thể nghe mọi bài hát mà họ yêu thích, bất kể lúc nào hay ở đâu. Giới trẻ ngày nay lớn lên cùng những chiếc máy vi tính. Internet đã kết nối trẻ với thế giới bên ngoài cùng những ảnh hưởng cả tích cực lẫn tiêu cực. Bên cạnh việc giúp trẻ nắm bắt nhanh chóng những thông tin giải trí, nó còn cho phép trẻ giao tiếp với bạn bè một cách thuận tiện, nhất là trong việc thảo luận các ý tưởng. Một cuộc khảo sát gần đây cho thấy thời gian trẻ vị thành niên sử dụng mạng internet để tán gẫu và tìm kiếm thông tin nhiều hơn rất nhiều lần so với thời gian chúng làm bài tập ở nhà. Trên thực tế, những thiết bị công nghệ này đã kết nối giới trẻ với thế giới và đặt trẻ vào một môi trường văn hóa vượt xa những gì cha mẹ họ từng mơ đến. 2. Sự hiểu biết và tiếp cận trực tiếp với vấn đề bạo lực Khác biệt văn hóa thứ hai chính là việc ngày nay, giới trẻ lớn lên với quá nhiều hiểu biết về các hành vi bạo lực. Điều đáng nói là một phần sự hiểu biết này lại đến từ những tiến bộ về kỹ thuật, công nghệ. Thật vậy, bạo lực xuất hiện trên phương tiện truyền thông ngày một nhiều. Phim ảnh, truyện tranh… chứa đầy những cảnh bạo lực. Theo kết quả một cuộc khảo sát của tổ chức Gallup, 36% trẻ vị thành niên đã từng xem phim hoặc đọc những cuốn truyện có nhiều nội dung bạo lực; 8/10 trẻ vị thành niên đã nói với tổ chức Gallup rằng chúng “không gặp rắc rối gì khi xem những bộ phim hay đọc những cuốn truyện bạo lực”. Tuy nhiên, 53% trong số trẻ đó đồng ý rằng “bạo lực trên truyền hình và phim ảnh đã truyền tải những thông điệp sai trái đến giới trẻ”. Cũng trong cuộc khảo sát đó, 65% trẻ vị thành niên cho rằng “phim ảnh và truyền hình có ảnh hưởng rất lớn đến quan điểm của giới trẻ ngày nay”. Điều đáng lo ngại là ngày nay, vấn đề bạo lực không chỉ tồn tại trên các phương tiện truyền thông mà đã trở thành vấn đề đáng báo động trong giới trẻ. Nhiều trẻ vị thành niên đã từng là nạn nhân và thậm chí là thủ phạm trực tiếp gây ra các cảnh bạo lực, kể cả giết người. Trong vòng 30 năm qua, trong khi tỷ lệ phạm tội trên toàn nước Mỹ không mấy thay đổi thì tỷ lệ phạm tội ở giới trẻ ngày càng có xu hướng gia tăng. Giai đoạn tăng mạnh nhất là từ giữa thập niên 80 đến giữa thập niên 90, khi mà số vụ phạm tội ở giới trẻ tăng đến 168%. Mặc dù tỷ lệ này đã giảm đi trong những năm gần đây nhưng ở Mỹ cũng như nhiều quốc gia khác, vấn đề bạo lực trong giới trẻ vẫn còn là một thách thức lớn. 3. Gia đình tan vỡ Yếu tố văn hóa thứ ba có ảnh hưởng đến giới trẻ ngày nay chính là sự tan vỡ gia đình. Sau nhiều năm điều tra nghiên cứu, các nhà xã hội học đã kết luận rằng: “Ngày nay, các mô hình gia đình trong xã hội đã trở nên đa dạng: có những gia đình có người cha đi làm khi người mẹ ở nhà làm nội trợ; có những gia đình cả người cha lẫn người mẹ đều đi làm; có gia đình chỉ có cha hoặc mẹ; có gia đình thì người cha và người mẹ không có đăng ký kết hôn với nhau… Bên cạnh đó, những cuộc hôn nhân thứ hai đã mang những đứa trẻ xa lạ lại với nhau; hay những cặp không có con quyết định xin con nuôi... Chúng ta đang sống trong thời kỳ có nhiều thay đổi về cuộc sống gia đình”. Thực tế là phần lớn trẻ vị thành niên ngày nay đều lớn lên trong gia đình hạt nhân chỉ bao gồm cha mẹ và con cái - chứ không phải trong đại gia đình có cả ông, bà, cô, chú, và những người họ hàng khác như các thế hệ trước. Với tính lưu động của mình, ngày càng nhiều gia đình hạt nhân sống xa đại gia đình. Và nếu trước kia các gia đình láng giềng thường luân phiên trông chừng con cái cho nhau thì ngày nay, cuộc sống bận rộn khiến họ hiếm khi có cơ hội làm điều đó. Những ảnh hưởng tích cực bên ngoài gia đình đối với trẻ ngày càng ít dần. James Comer, giám đốc Trung tâm Trẻ em Yale, nhìn nhận tác động tiêu cực của sự thu hẹp này. Khi nhắc về thời niên thiếu của mình, Comer đã nói: “Thường có ít nhất năm người bạn thân của cha mẹ tôi biết về những việc làm sai trái của tôi và sẵn sàng báo cho cha mẹ tôi. Nhưng ngày nay, các bạn trẻ không còn nhận được những sự quan tâm như vậy nữa”. Nếu như trước đây, tuổi vị thành niên có thể tin cậy vào đại gia đình, vào những người hàng xóm tốt, vào nhà trường và các nhóm hoạt động cộng đồng, thì ngày nay, trẻ vị thành niên thường không có được những mạng lưới hỗ trợ này. 4. Sự hiểu biết và tiếp cận trực tiếp với vấn đề tình dục Một khác biệt nữa là ngày nay, vấn đề tình dục công khai đang trở nên phổ biến trong giới trẻ. Nếu trước đây, các thế hệ trẻ dù chống đối lại quan điểm cổ hủ của cha mẹ về tình dục và hôn nhân thì họ vẫn nhớ những quy tắc của vấn đề này và cảm thấy tội lỗi khi vi phạm chúng. Nhưng giới trẻ ngày nay lớn lên trong một thế giới mở và phim ảnh, sách báo, truyền thông … đều đề cập đến đề tài này một cách công khai và thẳng thắn. Do đó, phần lớn trẻ vị thành niên đều có kiến thức về vấn đề này hoặc đã biết đến việc quan hệ tình dục. Điều đáng nói là những bạn trẻ từng làm việc này thường cảm thấy mình bị lạm dụng và trống rỗng. Trong khi đó, những trẻ không biết đến tình dục lại bị giày vò với những suy nghĩ như: “Liệu mình có đang bỏ lỡ một điều gì đó quan trọng hay không? Liệu mình có vấn đề gì không?”. Ngoài ra, ngày nay, vấn đề sống thử và quan hệ đồng tính cũng trở thành đề tài phổ biến trong giới trẻ. Vì thế, có thể nói, đây thật sự là một thách thức lớn mà trẻ vị thành niên phải trải qua. 5. Các giá trị đạo đức và tôn giáo Khác biệt cuối cùng mà trẻ vị thành niên ngày nay phải đối mặt chính là việc họ đang lớn lên trong một thế giới có nhiều biến động về tôn giáo và đạo đức. Trong một cuộc khảo sát vào những năm 1990, nhóm Nghiên cứu Barna nhận thấy rằng 91% trẻ vị thành niên đồng ý với quan điểm: “Có thể điều này đúng với người này nhưng lại không đúng với người khác trong trường hợp tương tự”. Và 80% đồng ý với quan niệm: “Chân lý của mỗi người là khác nhau; và không ai có thể chắc chắn rằng điều họ biết là hoàn toàn đúng cả”. Điều đáng nói là có đến 57% trẻ vị thành niên đã tin rằng “nói dối đôi khi là cần thiết”. Tuổi vị thành niên luôn là giai đoạn tìm hiểu về tôn giáo, tín ngưỡng cùng những vấn đề về đạo đức. Các trẻ vị thành niên thường đặt nhiều câu hỏi xoay quanh đề tài này. Cha mẹ CÓ THỂ hướng dẫn Một điều đáng mừng là ngày nay, trẻ vị thành niên luôn biết tìm kiếm sự chỉ dẫn và hỗ trợ từ phía cha mẹ. Trong một cuộc khảo sát gần đây, nhiều trẻ đã cho biết cha mẹ có ảnh hưởng đến họ trong những vấn đề sau: làm bài tập về nhà, tham dự lễ hội, tham gia tiệc tùng với bạn bè. Ngoài ra, cha mẹ cũng đóng vai trò quan trọng trong việc định hướng tương lai hay nghề nghiệp của các em. Trong khi đó, bạn bè lại có ảnh hưởng đến các em trong quyết định liên quan đến các vấn đề trước mắt như việc cúp học, hẹn hò, kiểu tóc, quần áo… Trong cuộc khảo sát, khi được hỏi: “Ai là người có ảnh hưởng nhiều nhất đến quyết định của bạn? Cha mẹ hay bạn bè?”, thì câu trả lời mà các nhà nghiên cứu nhận được nhiều nhất từ phía các bạn trẻ chính là cha mẹ. Quả thật, dù giai đoạn này trẻ vị thành niên chịu nhiều ảnh hưởng của bạn bè trong một số vấn đề cá nhân, nhưng xét một cách toàn diện, cha mẹ vẫn có ảnh hưởng chủ yếu đến suy nghĩ, hành động của trẻ. Và những chương sau của cuốn sách sẽ giúp các bậc cha mẹ học cách đáp ứng nhu cầu tình cảm của con em, từ đó tạo ra tầm ảnh hưởng tích cực trong những lĩnh vực khác của cuộc sống trẻ vị thành niên. Chương 2 TẦM QUAN TRỌNG TỪ TÌNH YÊU CỦA CHA MẸ Becky, bà mẹ của hai đứa con đang chuẩn bị bước vào tuổi vị thành niên, đã tâm sự với tôi bằng giọng lo lắng: “Tiến sĩ Chapman, tôi lo quá! Con trai tôi năm nay 13 tuổi và con gái tôi đã được 1 tuổi. Tôi thường xuyên đọc những cuốn sách nói về tuổi vị thành niên và cảm thấy lo lắng hết sức. Có vẻ như ngày nay, hầu hết trẻ vị thành niên đều quan hệ tình dục và sử dụng chất kích thích. Chẳng lẽ mọi chuyện tồi tệ đến như vậy sao?”. Trong suốt buổi nói chuyện, Becky không ngừng đặt câu hỏi về vấn đề tâm sinh lý của giới trẻ. Cuối cùng, cô nói: “Trước đây, tôi đã nghĩ mình sẽ tự dạy cho các con về vấn đề tâm sinh lý tuổi dậy thì, nhưng giờ đây tôi đang băn khoăn về quyết định đó. Tôi không biết liệu mình có khả năng để làm việc đó hay không nữa”. Tôi đã gặp rất nhiều trường hợp tương tự như Becky. Sau khi đọc sách báo, xem truyền hình về đề tài nuôi dạy trẻ vị thành niên, rất nhiều bậc phụ huynh tỏ ra băn khoăn và sợ hãi. Nếu bạn cũng đang có cùng cảm giác như họ thì tôi tin chương này sẽ giúp bạn giảm thiểu sự lo lắng và đủ tự tin để chủ động giúp đỡ con em mình. Tin tức tốt lành Điều đầu tiên tôi muốn nói với các bạn là một tin tốt, đó là không phải tất cả những gì thuộc về lứa tuổi vị thành niên đều xấu cả. Theo thống kê, ở Mỹ hiện nay chỉ có 57% trẻ vị thành niên sống cùng cha mẹ, nhưng điều đáng mừng là có đến 87% trong số các em còn giữ liên lạc với cha hoặc mẹ ngay cả khi họ không sống cùng nhau nữa. Phần đông giới trẻ (khoảng 70%) nói rằng họ cảm thấy “cực kỳ” hoặc “rất” gần gũi với cha mẹ. Và một cuộc khảo sát gần đây cho thấy đa số trẻ vị thành niên từ 13 đến 17 tuổi nói rằng chúng cảm thấy thoải mái khi đến trường. Hai con số thống kê sau có thể làm ấm lòng các bậc phụ huynh quan tâm đến việc học hành của con em, đó là có đến 97% trẻ vị thành niên sẽ tốt nghiệp phổ thông, và 83% trong số đó coi việc vào học đại học là mục tiêu rất quan trọng trong giai đoạn này. Sau khi xem xét số liệu thống kê này, George Gallup Jr. đã mô tả đặc điểm của giới trẻ ngày nay là được thúc đẩy bởi chủ nghĩa lý tưởng, sự lạc quan, tính tự chủ và cởi mở. “Giới trẻ ngày nay luôn tỏ ra nhiệt tình trong việc giúp đỡ mọi người, sẵn sàng cống hiến vì hòa bình thế giới”. Và Gallup cũng đã đưa ra kết luận về quan điểm của giới vị thành niên về tương lai như sau: “Phần lớn giới trẻ nói rằng họ hạnh phúc và phấn chấn về tương lai, cảm thấy hài lòng với cuộc sống của bản thân, gần gũi với gia đình và khao khát chinh phục đỉnh cao trên con đường mình đã chọn”. Lawrence Steinberg, giáo sư môn tâm lý học trường Đại học Temple, cộng tác viên Trung tâm Nghiên cứu giáo dục và sự phát triển con người, đã lưu ý: “Tuổi dậy thì vốn không phải là một giai đoạn khó khăn. Những vấn đề về tâm lý, suy nghĩ, hành vi và xung đột gia đình là điều phổ biến trong mọi lứa tuổi chứ không riêng gì giai đoạn này. Nhưng chắc chắn đây là giai đoạn mà rất nhiều bạn trẻ luôn cảm thấy lo lắng và gặp nhiều rắc rối không mong đợi”. Steinberg còn nói thêm: “Những vấn đề mà chúng ta coi như là một phần ‘bình thường’ trong sự phát triển của trẻ vị thành niên - nghiện ngập, phạm pháp, quan niệm tình dục thoáng - thực ra không bình thường chút nào. Tất cả đều có thể được ngăn ngừa và xử lý. Và điều chắc chắn là một đứa trẻ tốt không thể đột nhiên trở nên xấu trong giai đoạn vị thành niên được”. Sự thật là hầu hết những thông tin chúng ta biết đến qua sách báo hay các phương tiện thông tin đại chúng chỉ đề cập đến 10% trẻ vị thành niên nổi loạn, và thật sự phần lớn trong số đó là những đứa trẻ nổi loạn. Xây dựng mối quan hệ tích cực giữa cha mẹ và con cái không chỉ là mong muốn của các bậc phụ huynh mà cũng là khao khát của trẻ vị thành niên. Tôi sẽ đề cập đến khía cạnh quan trọng nhất trong mối quan hệ này, đó là nhu cầu tình cảm của con trẻ. Nếu nhu cầu này được đáp ứng, trẻ vị thành niên sẽ vượt qua được những thử thách mà chúng ta đã đề cập đến trong Chương 1. Khi được bảo vệ vững chắc trong tình yêu thương của cha mẹ, trẻ vị thành niên sẽ tự tin đối mặt với thách thức cũng như những ảnh hưởng tiêu cực của cuộc sống. Ngược lại, nếu không có tình yêu thương của cha mẹ, có nhiều khả năng trẻ vị thành niên sẽ không thể kháng cự lại sự cám dỗ của chất gây nghiện, tình dục trụy lạc và bạo lực. Theo tôi, không có gì quan trọng hơn việc các bậc cha mẹ học được cách đáp ứng nhu cầu tình cảm của trẻ một cách hiệu quả. Vậy “nhu cầu tình cảm” mà tôi muốn nói đến ở đây là gì? Sâu trong tâm hồn mỗi đứa trẻ nói chung và trẻ vị thành niên nói riêng đều có một khát khao là được cha mẹ chấp nhận và quan tâm. Đây sẽ là nền tảng vững chắc để trẻ sẽ cảm nhận được tình yêu thương mà cha mẹ dành cho mình. Khi không cảm nhận được những điều này, trẻ sẽ cảm thấy trống rỗng - và sự trống rỗng này sẽ ảnh hưởng rất lớn đến hành vi của chúng. Hãy để tôi giải thích sâu hơn về điều này. Khao khát được gắn kết Sự hiện diện của cha mẹ Có rất nhiều bài viết đã nói đến tầm quan trọng của việc “gắn kết” giữa con cái với cha mẹ. Các nhà tâm lý học về trẻ em đều cho rằng nếu không có sự gắn kết này, trẻ sẽ cảm thấy bất ổn trong giai đoạn phát triển tâm lý tuổi dậy thì. Trái với cảm giác gắn kết là cảm giác bị ruồng bỏ. Nếu cha mẹ đã mất, đã ly dị, hoặc bỏ rơi trẻ thì cảm xúc gắn kết này sẽ không thể có được. Điều kiện tiên quyết cho sự gắn kết này chính là sự hiện diện của cha mẹ vì nó đòi hỏi cả hai phải có thời gian ở bên nhau. Những bậc cha mẹ ít có thời gian ở bên trẻ vì những lý do như ly dị hoặc bận rộn... sẽ hủy hoại cảm giác được gắn bó với cha mẹ của trẻ. Khi cảm thấy bị bỏ rơi, trẻ sẽ bị ám ảnh bởi câu hỏi: “Mình đã làm gì sai để cha mẹ không quan tâm đến mình như vậy?”. Vì thế, nếu các bậc cha mẹ muốn cho con mình cảm nhận được tình yêu thương, nhất thiết họ phải dành thời gian ở bên chúng. Sức mạnh của sự gắn kết trong giao tiếp Tất nhiên, không phải bao giờ sự có mặt của cha mẹ cũng tạo ra được sự gắn kết với trẻ. Quan hệ tình cảm luôn đòi hỏi sự giao tiếp. Bạn có thể thường xuyên ở nhà nhưng vẫn không có sự nối kết với con cái của mình nếu như cả hai ít giao tiếp với nhau. Gần đây, tôi tiến hành một nghiên cứu và thu được một kết quả đáng mừng khi có đến 71% trẻ vị thành niên được hỏi đã cho biết chúng dùng ít nhất một bữa ăn trong ngày với gia đình. Nhưng niềm vui của tôi không kéo dài được lâu khi tôi khám phá ra rằng hơn một nửa trong số này cho biết họ đã xem truyền hình trong lúc dùng bữa tối với cha mẹ. Thêm vào đó, một phần tư trong số đó nói rằng họ vừa ăn vừa nghe radio và 15% đọc sách báo trong khi đang ăn. Điều đó có nghĩa rằng hầu hết các bậc cha mẹ đều không sử dụng bữa ăn để xây dựng sự gắn kết với con mình. Theo tôi, bàn ăn là một trong những nơi tốt nhất để xây dựng quan hệ tình cảm với con trẻ. Vì thế, tôi khuyến khích các bậc phụ huynh nên thực hiện theo ý tưởng này nếu gia đình các bạn vẫn thường xuyên dùng bữa cùng nhau. Còn nếu gia đình bạn không có được bữa ăn chung thì nên nhanh chóng tạo lập thói quen này và tạo ra không khí thân mật bằng cách thực hiện một vài nguyên tắc trong bữa ăn gia đình. Chẳng hạn, hãy yêu cầu các con bạn nói lời cảm ơn đến những người đã chuẩn bị bữa ăn trước khi cho phép chúng xem ti-vi, nghe radio hay đọc sách báo. Sau đó, hãy yêu cầu từng thành viên chia sẻ với cả gia đình ba điều đã xảy ra với họ trong ngày hôm đó cũng như cảm nhận của họ về chúng. Điều cần thiết là các thành viên còn lại phải chú ý lắng nghe và có thể hỏi lại nếu chưa rõ. Nhưng điều quan trọng là các bạn không được xét đoán hoặc đưa ra lời khuyên, trừ khi người đang nói muốn được như thế. Truyền thống mới này sẽ giúp bạn tạo nên và duy trì được sự gắn kết cảm xúc với các con của mình. Khao khát được chấp nhận Sức mạnh của cảm giác được chấp nhận hoặc bị từ chối Yếu tố thứ hai của tình cảm yêu thương là cảm giác được chấp nhận và yêu thương vô điều kiện. Một cậu bé 14 tuổi đã nói với tôi: “Điều tuyệt vời nhất ở cha mẹ cháu chính là việc họ luôn chấp nhận cháu là chính cháu chứ không bắt cháu phải giống như chị cháu”. Rõ ràng, chính sự chấp nhận của cha mẹ đã giúp cậu bé này có cảm giác là mình luôn được yêu thương vô điều kiện. “Cha mẹ thích mình như thế này và mình cảm thấy ổn” là suy nghĩ thường trực của những trẻ cảm thấy mình được công nhận. Trái ngược với sự chấp nhận là sự từ chối. Thông điệp của nó là: “Cha mẹ không yêu thương mình. Mình không giỏi giang như họ mong muốn. Họ muốn mình phải tài ba hơn”. Và chắc chắn rằng một đứa trẻ cho rằng mình bị hắt hủi sẽ không bao giờ cảm nhận được tình yêu thương. Ronald Rohner, nhà nhân loại học, đã tiến hành tìm hiểu về sự từ chối ở hơn một trăm quốc gia khác nhau trên khắp thế giới. Cuộc nghiên cứu của ông đã cho thấy, dù mỗi nền văn hóa bộc lộ sự từ chối khác nhau nhưng hậu quả mà nó để lại đối với giới trẻ không khác biệt bao nhiêu. Những đứa trẻ bị hắt hủi đều có nguy cơ gặp phải các vấn đề về tâm lý, cảm thấy thiếu hụt chỗ dựa về mặt tinh thần và thường gặp khó khăn trong việc kiểm soát bản thân. Ảnh hưởng của việc bị từ chối này mạnh đến mức Rohner đã ví nó là “một khối u tâm lý có thể bao trùm lên cả hệ thống cảm xúc của trẻ, và chúng luôn phải chịu đựng sự hành hạ đó”. Sau nhiều năm nghiên cứu về tâm lý của những đứa trẻ thường sử dụng bạo lực, James Garbarino, giáo sư trường Đại học Cornell, kết luận rằng cảm giác bị hắt hủi là một trong những nguyên nhân quan trọng góp phần tạo ra một đứa trẻ hung bạo. Một lần, Garbarino có dịp phỏng vấn một chàng trai 18 tuổi bị kết án chung thân vì tội giết người. Garbarino đặt hai bình đựng nước trên bàn và nói với người tù trẻ: “Hãy tưởng tượng rằng cả chiếc bàn này là tình yêu thương của mẹ cậu. Bây giờ, bình nước này là cậu, còn chiếc bình kia là anh trai cậu. Tình yêu thương của mẹ cậu như thế nào trong mỗi chiếc bình?”. Người tù trẻ chỉ vào bình nước của cậu và nói rằng mình chỉ nhận được 20% tình yêu thương của mẹ, còn anh trai mình được 80%. “Bây giờ, hãy sử dụng cái bàn này để chỉ việc được chấp nhận và bị hắt hủi”. Garbarino chỉ về phía đầu bàn bên này. “Đầu này có nghĩa là hoàn toàn được chấp nhận; đầu bên kia là hoàn toàn bị hắt hủi. Hãy chọn vị trí cho hai bình nước này để thấy mẹ cậu đã tin cậy cậu và anh cậu như thế nào”. Chàng trai đặt chiếc bình của mình gần sát phía đầu bàn của bên bị hắt hủi và để chiếc bình được ví là anh cậu về phía đầu bàn bên kia, nghĩa là hoàn toàn tin cậy. “90% hắt hủi cậu và 100% tin cậy anh cậu à?” - Garbarino hỏi. “Vâng!” - Chàng trai đáp lại. Hiển nhiên, những đứa trẻ bị hắt hủi không bao giờ cảm thấy mình được yêu thương. Tin cậy trẻ và sửa chữa hành vi sai trái của trẻ Nhiều bậc phụ huynh cho rằng biểu lộ sự tán thành của mình đối với trẻ là việc làm sai lầm. Bob, một người cha rất tận tâm với các con, đã nói với tôi: “Thưa tiến sĩ, tôi không hiểu làm thế nào ông có thể chấp nhận được hành động rất đáng chê trách của trẻ. Tôi không muốn các con của tôi cảm thấy bị hắt hủi, nhưng thẳng thắn mà nói, tôi không thích những hành động của chúng. Có thể chúng cho rằng tôi không tin tưởng chúng, nhưng thật lòng, tôi rất yêu thương và lo lắng cho chúng. Tôi không muốn chúng tự hủy hoại cuộc sống của mình”. Tâm sự của Bob cũng chính là tâm sự của rất nhiều bậc phụ huynh khác. Họ là những người chưa học được cách truyền đạt sự tin cậy trong lúc sửa chữa những hành vi sai trái của trẻ. Chúng ta sẽ tìm hiểu sâu hơn về vấn đề này khi đề cập đến tính kỷ luật ở phần sau. Còn bây giờ, hãy để tôi làm rõ mục đích của chúng ta bằng một minh họa mang yếu tố thần học. Thánh Paul, một tông đồ Cơ Đốc giáo ở thế kỷ đầu tiên, đã nói đến học thuyết trung tâm của đạo Cơ Đốc là Chúa đã chấp nhận chúng ta, những con người phàm tục, bởi Người đã xem chúng ta như một phần cuộc sống của Người. Ý tưởng của Paul là: Mặc dù không phải lúc nào Chúa cũng hài lòng với những hành động của chúng ta, nhưng Người vẫn luôn hài lòng về chúng ta, vì chúng ta là những đứa con của Người. Hãy học tập Chúa. Hãy nói với con bạn rằng bạn thật hạnh phúc khi được làm cha mẹ của chúng mà không cần lưu tâm đến hành động của chúng. Đó chính là tình yêu vô điều kiện. Quan niệm về tình yêu vô điều kiện là: “Cha mẹ yêu con, quan tâm đến con, chăm lo cho con vì con là con của cha mẹ. Không phải lúc nào cha mẹ cũng thích những điều con làm, nhưng cha mẹ luôn yêu và quan tâm đến con. Con là con của cha mẹ và không ai hắt hủi con cả. Cha mẹ sẽ ở đây và làm những gì mà cha mẹ tin là tốt nhất cho con, luôn yêu thương con dù việc gì xảy ra chăng nữa”. Ken Canfield, chủ tịch Trung tâm Quốc gia về tình yêu - hôn nhân - gia đình, đã nói: “Đừng bao giờ quên câu hỏi lớn nhất của tuổi vị thành niên là: ‘Tôi là ai?’. Con của bạn phải tự tìm câu trả lời cho mình. Và điều mà chúng cần nghe từ bạn là: ‘Bất kể con có trở nên như thế nào, thì cha vẫn yêu con’”. Và Canfield cũng nói thêm: “Đừng bao giờ quên nỗi sợ hãi nhất của tuổi vị thành niên là: ‘Tôi có bình thường không?’. Và câu trả lời mà trẻ muốn nghe từ cha của chúng là: ‘Ngay cả khi con khác thường thì cha vẫn yêu con’”. Canfield đang nói về sự chấp nhận và tình yêu vô điều kiện. Ở đây, tôi sẽ đưa ra một vài phương pháp đơn giản có thể tác động hiệu quả đến trẻ vị thành niên để chúng biết đón nhận lời nhắc nhở hoặc hướng dẫn của bạn. Trước khi nói về điều mà bạn mong muốn ở trẻ, hãy mở đầu câu chuyện giữa đôi bên bằng những câu như sau: “Cha/mẹ yêu con rất nhiều, và vẫn sẽ yêu con ngay cả khi con không làm theo những lời khuyên của cha/mẹ. Nhưng vì yêu con nên cha/mẹ vẫn phải đưa ra lời khuyên này của mình”. Và sau đó,hãy chia sẻ những lời khuyên khôn ngoan, sâu sắc của bạn với trẻ. Con của bạn cần biết rằng bạn sẽ vẫn hoan nghênh, tin tưởng chúng ngay cả khi bạn không chấp nhận những hành động của chúng. Hãy tìm cách nói mà bạn cảm thấy dễ chịu nhất để nói điều đó, và nói thật thường xuyên. Khao khát được chăm sóc Khía cạnh thứ ba của tình yêu thương mà bạn dành cho các con của mình chính là việc chăm sóc chúng. Chăm sóc ở đây bao hàm cả việc nuôi dưỡng tâm hồn. Chúng ta chăm sóc cây trồng bằng cách cải thiện đất đai nơi chúng mọc. Vậy nên hãy chăm sóc trẻ vị thành niên bằng cách cải thiện môi trường chúng đang lớn lên. Khi được lớn lên trong sự quan tâm, khuyến khích và môi trường lành mạnh, trẻ vị thành niên sẽ cho ra thành quả là những bông hoa tươi đẹp, những trái chín ngọt lành khi chúng trưởng thành. Tránh ngược đãi trẻ Trái ngược với việc nuôi dưỡng trong tình yêu thương chính là sự ngược đãi. Việc ngược đãi trẻ vị thành niên cũng giống như đang phun thuốc độc vào tâm hồn trẻ. Những trẻ vị thành niên lớn lên trong sự oán ghét, cay nghiệt hoặc luôn phải lắng nghe những từ ngữ thô tục từ cha mẹ thì về sau, những vết thương lòng ấy sẽ ám ảnh trẻ đến suốt cuộc đời. Việc dạy dỗ trẻ bằng roi vọt sẽ để lại những ảnh hưởng tiêu cực đến sự phát triển cả thể chất lẫn tâm hồn trẻ. Và khi trưởng thành, điều đó sẽ làm cuộc sống của trẻ khó khăn hơn rất nhiều. Thế nhưng, có một yếu tố gây tổn thương cho tâm hồn trẻ vị thành niên nhiều hơn cả việc bị ngược đãi, đó là việc trẻ rút ra kết luận tiêu cực dựa trên những gì mình đã quan sát và trải nghiệm từ cha mẹ. Một nghiên cứu cho thấy những đứa trẻ đi vào con đường bạo lực thường đã bị ngược đãi hoặc thiếu thốn tình yêu thương. Garbarino miêu tả về hành động của những đứa trẻ hung bạo như sau: “Chúng sử dụng ma túy hoặc các chất kích thích khác. Chúng có thể đánh nhau, trộm cắp, sống buông thả nhưng khi không còn ai xung quanh, chúng khóc cho đến khi ngủ thiếp đi. Đằng sau những đứa trẻ hung bạo đó là những người cha, người mẹ đã ngược đãi chúng. Hãy giúp đỡ chúng bằng tình yêu thương. Tình yêu thương không hành hạ ai cả. Tình yêu chỉ bồi đắp, nuôi dưỡng con người mà thôi”. Hãy là những bậc cha mẹ biết cách chăm sóc con trẻ Để nuôi dạy một trẻ vị thành niên, trước hết bạn cần phải biết cách nuôi dưỡng chính bản thân mình. Sự thật là có rất nhiều người không được lớn lên trong sự nuôi dưỡng tích cực của gia đình nên về sau, khi trở thành cha mẹ, họ đã áp dụng cách thức nuôi dạy đó cho con cái của mình. Nếu bạn cũng đang rơi vào tình trạng này thì việc đầu tiên là bạn phải đối mặt với nỗi đau của bản thân và học cách kiểm soát cơn giận của mình. Bạn có thể thực hiện được điều này thông qua việc đọc những cuốn sách viết về cách đối mặt với cơn giận dữ, tham gia vào các hoạt động tập thể, đến những trung tâm văn hóa hoặc tìm đến các nhà tư vấn tâm lý. Không bao giờ là quá muộn để đối mặt và loại bỏ những ký ức tăm tối. Các con bạn xứng đáng được nhận những gì tốt đẹp nhất và bạn sẽ không thể mang đến cho chúng những điều đó nếu không xử lý được quá khứ của mình. Các bậc phụ huynh biết cách nuôi dạy con luôn cố gắng hình thành cho mình những quan điểm tích cực trong cuộc sống. Họ không phủ nhận những gì đã qua nhưng họ biết chọn con đường lạc quan nhất. Họ tìm kiếm ánh mặt trời sau những đám mây để soi sáng tâm hồn con trẻ cũng như phát hiện những điều tích cực trong hành động, lời nói của con trẻ để khích lệ và khen ngợi chúng. Trong chương tiếp theo, chúng ta sẽ tìm hiểu năm ngôn ngữ yêu thương của trẻ vị thành niên. Sử dụng nhuần nhuyễn năm ngôn ngữ này sẽ giúp bạn nuôi dưỡng được tâm hồn trẻ và nâng cao giá trị cuộc sống của chúng. Nhận ra được tác động của việc chăm sóc trẻ Sở dĩ tình cảm yêu thương trở nên quan trọng đối với tuổi vị thành niên là vì nó tác động đến mọi khía cạnh trong cuộc sống của chúng. Khi không cảm nhận được tình yêu thương, trẻ sẽ cho rằng: “Không ai thực sự quan tâm đến mình cả”. Khi đó, mọi động lực để trẻ học hỏi và vươn lên sẽ tiêu tan. Chúng sẽ tự hỏi: “Tại sao mình phải đi học chứ? Dù sao thì có ai quan tâm đến mình đâu”. Cảm giác không được yêu thương cũng tác động lớn đến khả năng đồng cảm của trẻ. Khi đó, trẻ sẽ khó khăn hơn trong việc hiểu và đánh giá đúng tác hại của những hành vi sai trái của chúng đối với mọi người. Một nghiên cứu cho thấy hầu hết trẻ vị thành niên phạm tội liên quan đến bạo lực thường ít có khả năng đồng cảm và chia sẻ. Theo Daniel Goleman, “cảm xúc tinh tế” bắt nguồn từ khả năng thấu hiểu cảm xúc của người khác, cùng họ vượt qua những thử thách và chờ đợi những điều tốt đẹp của cuộc sống. Vì thế, nếu thiếu đi cảm xúc tinh tế này, trẻ sẽ gặp khó khăn trong việc liên kết tích cực với mọi người xung quanh. Không những thế, thiếu sự thấu hiểu sẽ tác động đến quá trình hình thành, phát triển nhân cách và tâm hồn trẻ. Trong độ tuổi vị thành niên, các tiêu chuẩn về nhân cách của một con người sẽ được hình thành. Nếu như trước đây, những tiêu chuẩn này được đặt ra từ cha mẹ thì bây giờ, trẻ sẽ tự hình thành những khái niệm cơ bản của riêng mình về phạm trù đạo đức. Nếu thiếu đi xúc cảm yêu thương, chúng sẽ không thể thấu hiểu được người khác cũng như ít khi có cảm giác hối hận khi làm tổn thương những người xung quanh. Còn về khía cạnh tinh thần, nếu nhu cầu yêu thương không được đáp ứng, trẻ vị thành niên sẽ hoài nghi về đức tin và tín ngưỡng. Điều này lý giải tại sao nhiều trẻ vị thành niên thiếu vắng tình yêu thương đã quay lưng lại với tín ngưỡng và bộc lộ sự chống đối với cha mẹ. Nói tóm lại, sự phát triển về tri thức, ý thức xã hội, tinh thần và tâm hồn của trẻ vị thành niên sẽ được nâng cao một cách đáng kể nếu giai đoạn này trẻ nhận được nhiều tình yêu thương. Ngược lại, trẻ vị thành niên sẽ trở nên hư hỏng và khô khan về mặt cảm xúc nếu những nhu cầu yêu thương của trẻ không được đáp ứng. Nhu cầu cơ bản nhất: Cảm nhận được yêu thương Theo các nhà xã hội học, tâm lý học, nhu cầu cơ bản của trẻ vị thành niên chính là cảm nhận được yêu thương từ những người có ý nghĩa quan trọng trong cuộc đời chúng. David Popenoe, giáo sư xã hội học Đại học Rutgers và là cộng tác viên của Hội Gia đình ở Mỹ, đã cho biết: “Trẻ em được phát triển tốt nhất khi chúng có được những mối quan hệ ấm áp, thân mật, liên tục và dài lâu với cả cha và mẹ chúng”. Nhà tâm lý học Henry Cloud và John Townsend bổ sung: “Không có gì tuyệt vời đối với sự phát triển của trẻ vị thành niên hơn là tình yêu thương”. Tìm kiếm tình yêu thương sai chỗ Có một sự thật rằng nếu cha mẹ hoặc những người lớn quan trọng trong cuộc đời trẻ vị thành niên không đáp ứng được nhu cầu yêu thương của chúng, chúng sẽ tìm kiếm tình yêu ở những nơi khác. Điều này đặc biệt nguy hiểm khi trẻ tìm đến những người xấu. Sau khi phạm tội, Luke Woodham - một cậu bé 16 tuổi – đã cho biết cậu bị cô lập và ngược đãi trong gia đình và trường học. Sau đó, cậu bé đã dễ dàng bị lôi kéo vào một nhóm trẻ hư hỏng trong khu phố. Cậu cho biết: “Tôi đã bị bỏ rơi và luôn cảm thấy cô đơn. Nhưng dù sao thì cuối cùng tôi cũng đã tìm được một vài người muốn trở thành bạn tôi”. Garbarino đã kết luận: “Những đứa trẻ thiếu thốn tình yêu thương và bị ngược đãi luôn là mục tiêu đầu tiên của những thành phần bất hảo trong xã hội”. Sau nhiều năm tìm hiểu về trẻ vị thành niên bạo hành và lầm lỗi, Garbarino kết luận: “Không có gì đe dọa tâm hồn của con người hơn sự ngược đãi và thiếu thốn tình yêu thương”. Nhiệm vụ quan trọng của các bậc phụ huynh là học cách đáp ứng nhu cầu yêu thương của con trẻ một cách hiệu quả. Trong năm chương kế tiếp, tôi sẽ lần lượt giới thiệu năm ngôn ngữ yêu thương cơ bản - năm cách thức hiệu quả nhất để giữ đầy chiếc bình cảm xúc của trẻ vị thành niên. Trước đây, tôi đã nhiều lần chia sẻ kinh nghiệm này trong các bài diễn thuyết về cách dạy dỗ trẻ và nhận được phản ứng tích cực từ nhiều phụ huynh. Và tôi mong bạn sẽ đạt được kết quả như mong muốn sau khi áp dụng chúng. Chương 3 Ngôn ngữ yêu thương thứ 1: LỜI KHEN NGỢI Cậu bé Brad đã ở lại văn phòng của tôi như yêu cầu của cha mẹ cậu. Brad đi đôi giầy xăng đan màu đất, mặc một chiếc quần nhiều túi và chiếc áo thun của cậu in dòng chữ: “Tự do là có tất cả kẹo hạt đậu mà bạn muốn”. Tôi thật sự bất ngờ khi thấy cậu bé chăm chú lắng nghe những câu hỏi của tôi và thoải mái chia sẻ suy nghĩ và cảm giác của cậu. Trước đó, cha mẹ của Brad phàn nàn với tôi rằng cậu bé đã trở nên bất trị và láo xược. Brad đã dọa sẽ bỏ nhà ra đi và chính lời đe dọa đó đã khiến cha mẹ cậu nhất quyết đưa cậu đến văn phòng của tôi. Cha cậu tâm sự: “Rất có thể thằng bé sẽ làm việc đó. Thằng bé chưa bao giờ tiếp xúc với người lạ nên chúng tôi lo là nó sẽ gặp phải bọn lừa gạt”. “Vợ chồng tôi đã cố gắng nói chuyện với Brad,” - mẹ cậu bé tiếp lời, - “nhưng có vẻ như chúng tôi luôn bất hòa với nhau, để rồi khi không giữ được bình tĩnh, chúng tôi đã nói ra những điều không nên nói. Dù sau đó chúng tôi đã xin lỗi Brad và cố gắng giúp đỡ cháu nhưng Brad lại tỏ ra rất quá quắt mỗi khi chúng tôi không đồng ý với nó”. Sau phần giới thiệu ngắn gọn, tôi quả quyết với Brad rằng vai trò của tôi không phải là nói cho cậu biết việc cậu nên làm mà chỉ có thể giúp cậu và cha mẹ hiểu nhau hơn mà thôi. Vì muốn kết bạn với Brad, tôi quyết định bắt đầu câu chuyện từ những vấn đề hiện tại thay vì lục lọi quá khứ. Tôi nói với Brad: - Cha mẹ cháu nói rằng cháu đang nghĩ đến chuyện bỏ nhà đi. Liệu cháu có thể nói cho chú biết về chuyện đó không? - Cháu không có ý định bỏ nhà đi ngay bây giờ. - Brad nói, lắc đầu nguầy nguậy. - Cháu chỉ bỏ nhà đi khi không ai chịu lắng nghe cháu nữa thôi. - Cháu nghĩ cháu sẽ thế nào khi bỏ nhà đi? - Tôi hỏi. - Cháu có tưởng tượng cuộc sống của mình sẽ như thế nào nếu không sống chung với cha mẹ không? - Cháu sẽ được tự do làm những điều cháu muốn. - Brad nói. - Cháu sẽ không phải tranh cãi với cha mẹ về những điều nhỏ nhặt nữa. Đó là lý do khiến cháu không muốn sống ở nhà. Tôi biết Brad đã bị tổn thương vì những từ ngữ tiêu cực và điều đó chứng tỏ ngôn ngữ yêu thương cơ bản của cậu bé là lời khen ngợi. Đây là điều thường thấy ở hầu hết trẻ vị thành niên. - Cháu có cho rằng cha mẹ cháu yêu thương cháu không? - Tôi hỏi. Brad dừng lại một chút và nói: - Cháu biết là cha mẹ yêu thương cháu nhưng không hiểu sao thỉnh thoảng cháu không cảm nhận được điều đó, nhất là trong những năm gần đây. - Khi cháu còn nhỏ, cha mẹ đã thể hiện tình yêu thương với cháu như thế nào? - Họ đã nói rằng cháu thật tuyệt vời. - Cậu bé nói với nụ cười hãnh diện. - Nhưng cháu nghĩ hẳn bây giờ họ đã thay đổi suy nghĩ rồi. - Thế cháu có nhớ một vài điều tốt đẹp mà cha mẹ nói với cháu không? - Có ạ. Một lần, khi đến xem cháu thi đấu cho một đội bóng trẻ, cha cháu đã nói rằng cháu là cầu thủ tuyệt vời nhất mà ông từng biết. Và ông còn nói một ngày nào đó cháu có thể chơi bóng chuyên nghiệp nếu cháu muốn. - Cháu có chơi bóng ở trường trung học không? Brad gật đầu đáp: - Cháu chơi được nhưng cháu không nghĩ mình chơi giỏi đến mức độ như vậy. Khi tôi yêu cầu Brad nhớ lại những điều tích cực mà mẹ cậu đã nói với cậu khi còn nhỏ, Brad đã trả lời: - Mẹ luôn nói rằng “Mẹ yêu con, mẹ yêu con rất nhiều”. Dù đôi lúc cháu nghĩ mẹ không thành thật nhưng nó vẫn khiến cháu cảm thấy hạnh phúc. - Mẹ vẫn còn nói những từ đó với cháu chứ? - Gần đây thì không. Điều duy nhất mà mẹ làm bây giờ là phê phán cháu. - Vậy mẹ nói gì khi phê phán cháu? - Tối hôm qua, mẹ cháu đã nói rằng cháu vô trách nhiệm. Mẹ còn nói rằng cháu cẩu thả và không biết lễ phép. - Vậy cháu có thế không? - Tôi dò hỏi. - Cháu nghĩ là cháu có cẩu thả. - Cậu bé chầm chậm trả lời. - Nhưng cháu đã không vô lễ nếu cha mẹ không theo dõi cháu suốt ngày như vậy. - Cha mẹ còn phê phán cháu điều gì nữa không? - Mọi thứ. Họ nói cháu dành quá nhiều thời gian để nói chuyện điện thoại với bạn bè; không về nhà đúng giờ; không gọi điện thoại báo khi về trễ; không dành đủ thời gian để làm bài tập về nhà; không học hành nghiêm túc ở trường… Như cháu nói đấy, mọi thứ cháu làm đều khiến họ phiền lòng. - Với tất cả những phán xét đó, cháu cảm thấy như thế nào về cha mẹ của mình? - Có lẽ cháu sẽ tìm cách thoát khỏi họ vào một ngày nào đó. - Brad nói. - Cháu đã quá mệt mỏi với những cuộc cãi vã thường xuyên và kéo dài này. Sao cha mẹ không để cháu được là chính cháu cơ chứ? Cháu không nghĩ mình tồi tệ đến vậy. Cháu chỉ mong họ để cháu được tự do thôi. - Cháu sẽ làm gì nếu điều đó xảy ra? - Cháu không biết. - Brad nói. - Có thể cháu sẽ hành động như những đứa khác. Nhưng cháu sẽ không làm những việc ngu ngốc như nghiện hút hay tham gia các trò bạo lực. Cháu biết cha mẹ luôn lo lắng về những điều này và cho rằng tất cả trẻ vị thành niên đều như vậy. Nhưng cháu không ngốc đến mức đó. Sao họ không thể tin cháu cơ chứ? Cảm giác trống rỗng Sau ba buổi trò chuyện với Brad, tôi kết luận rằng cậu bé hoàn toàn bình thường về tâm lý. Vấn đề mà cậu đang đối mặt chính là việc cậu thiếu thốn tình cảm, xuất phát từ việc cha mẹ cậu đã ngừng nói với cậu bằng ngôn ngữ yêu thương. Trước đây, khi còn bé, Brad thường nhận được những lời khen ngợi và yêu thương của cha mẹ và chúng đã trở thành những ký ức tốt đẹp trong lòng cậu bé. Nhưng giờ đây, trong suy nghĩ của cậu, tất cả đã thay đổi bởi vì điều cậu nghe được chỉ là những lời nói cấm đoán. Những gì cậu cảm nhận được lúc này là sự hắt hủi. Chiếc bình chứa tình cảm yêu thương của Brad đầy tràn khi cậu còn nhỏ và đã trống rỗng khi cậu bước sang tuổi vị thành niên. Tôi chia sẻ với Brad những suy nghĩ của tôi về vấn đề của cậu. Tôi giải thích với cậu rằng tất cả chúng ta đều có một bình chứa tình cảm yêu thương. Khi chiếc bình đó đầy - tức là khi ta cảm thấy mình được những người quan trọng trong cuộc đời mình yêu thương - thì cuộc sống của ta luôn trở nên tươi đẹp. Khi đó, ta có thể thảo luận những khác biệt của mình theo hướng tích cực. Nhưng khi chiếc bình yêu thương của ta trống rỗng, nghĩa là khi ta cảm thấy mình bị hắt hủi, thì việc thảo luận những khác biệt mà không cãi vã hay nói xấu nhau là điều rất khó. Tôi nói với Brad rằng cha mẹ của cậu cũng có bình chứa tình cảm yêu thương của riêng họ và cũng như cậu, giờ đây, chiếc bình tình cảm của họ đã cạn kiệt. Tôi nói với Brad: “Khi tình cảm trong chiếc bình yêu thương của cha mẹ cháu cạn đi, họ sẽ có những lời nói hoặc hành động không tốt đối với cháu”. Tôi quả quyết với Brad rằng tất cả điều đó có thể thay đổi được và mối quan hệ giữa cậu và cha mẹ có thể tích cực như trước. Tôi còn khẳng định với Brad rằng ba năm tiếp theo sẽ là ba năm đẹp nhất cuộc đời cậu, và khi cậu đã vào đại học và sống xa nhà thì có thể cậu sẽ thấy nhớ cha mẹ rất nhiều. Brad cười đáp: “Cháu sẽ thích điều đó!”. Tôi hứa với Brad sẽ tìm cách giúp cha mẹ cậu hiểu được những điều tôi đã nói với cậu đồng thời “khích” cậu bày tỏ tình yêu của cậu với cha mẹ, bất kể cảm giác tệ hại mà cậu cảm thấy về họ lúc này. - Tình yêu luôn là một lựa chọn đúng. - Tôi nói. - Và chú nghĩ rằng nếu chọn nó, cháu sẽ tìm ra cách giải quyết hợp lý nhất cho vấn đề của mình. Hãy nhớ rằng tình yêu, chứ không phải lòng căm ghét, là bạn đồng hành với hòa bình. Brad gật đầu, mỉm cười và nói: - Vâng! - Sau sáu tuần, tức là khoảng thời gian chú dùng để nói chuyện với cha mẹ cháu, hai chú cháu ta sẽ gặp nhau lần nữa và xem mọi việc tiến triển thế nào. - Tôi đề nghị. - Vâng! Brad trả lời và chào tạm biệt tôi. Những điều tôi trao đổi với cha mẹ của Brad cũng là điều tôi muốn truyền đạt đến các bạn trong phần còn lại của chương này. Cũng giống như các bạn, cha mẹ của Brad là những bậc cha mẹ rất tận tâm. Họ đã hoàn thành xuất sắc vai trò của mình trong suốt mười hai năm đầu đời của con trai mình. Nhưng khi con họ bước vào giai đoạn tuổi vị thành niên, họ đã không để ý đến những thay đổi của nó. Họ cảm thấy hết sức khó khăn trong việc giữ con thuyền làm cha mẹ của mình không bị chìm khi va vào những tảng đá xuất hiện trong dòng chảy tâm hồn trẻ vị thành niên. Đối xử với trẻ vị thành niên đúng với tâm lý lứa tuổi Nhiều bậc cha mẹ tiếp tục duy trì phương pháp nuôi dạy con mà họ đã áp dụng thành công trước đây, bất chấp việc con cái họ đã trở thành trẻ vị thành niên. Đây là một sai lầm rất nghiêm trọng bởi lúc này, con cái của họ không còn là trẻ con nữa. Chúng đang trong thời kỳ quá độ thành người lớn. Lúc này, giai điệu quan trọng nhất vang lên trong suy nghĩ của trẻ chính là sự độc lập và định hình được cá tính của bản thân. Giai điệu này phải được hòa âm với tất cả những thay đổi sinh lý, tình cảm và tinh thần diễn ra bên trong trẻ. Khi các bậc cha mẹ không hiểu được những giai điệu này, mâu thuẫn nảy sinh giữa hai thế hệ là điều không thể tránh khỏi. Xung đột tất yếu sẽ xảy ra khi cả hai không tìm được tiếng nói chung. Điều này thường tác động tiêu cực đến đời sống tinh thần, tình cảm của trẻ vị thành niên. Kết quả của những cuộc tranh cãi này là khoảng cách giữa cha mẹ và con cái ngày càng xa. Vì thế, lời khuyên mà tôi dành cho các bậc phụ huynh là hãy thay đổi cách nhìn nhận về con cái của bạn. Có thể khi còn nhỏ, con bạn cảm thấy an toàn trong tình yêu thương nồng ấm của bạn nhưng giờ đây, tâm hồn chúng đang có những biến động lớn và chiếc bình yêu thương của chúng đang có nguy cơ bị đổ vỡ. Có thể ý định nuôi dạy của bạn là tốt đẹp nhưng kết quả mà bạn thu được lại không như mong muốn. Vì thế, bạn hãy thay đổi hướng đi, nếu không, mọi chuyện sẽ càng trở nên tồi tệ. Thật may, rất nhiều bậc cha mẹ đã làm được điều mà cha mẹ của Brad đã làm - nhận ra sai lầm và kịp thời sửa chữa. Tôi đã giải thích với cha mẹ Brad về ngôn ngữ yêu thương chính của cậu bé cũng như điều mà họ đã làm được trước đây. Tuy nhiên, trong thời gian gần đây, khi Brad bước vào giai đoạn tuổi vị thành niên, họ đã thay những lời khẳng định yêu thương bằng những lời kết tội, thay những lời chấp nhận bằng những lời từ chối. Theo đó, họ không chỉ làm cạn kiệt chiếc bình yêu thương của Brad mà họ còn đổ đầy nó bằng sự oán giận. Sau khi mọi việc đã được sáng tỏ, cha của Brad nói với tôi: “Giờ thì tôi hiểu điều gì đã xảy ra rồi. Nhưng chúng tôi phải sửa chữa như thế nào đây?”. Tôi thật sự vui mừng trước câu hỏi này của ông, bởi vì một khi đã muốn học hỏi thì các bậc cha mẹ nhất định sẽ làm được! Hãy yêu thương và chấp nhận con trẻ Bước đầu tiên mà tôi đề nghị với cha mẹ Brad là hãy dập tắt ngọn lửa kết tội. Kế tiếp, hãy tổ chức một buổi họp mặt gia đình và cởi mở chia sẻ với Brad nỗi lòng của mình. Trên hết, tôi khuyên họ hãy nói với Brad về tình yêu thương mà họ dành cho cậu bé cũng như việc họ sẽ luôn yêu thương cháu, bất kể những gì cháu đã làm. Tiếp theo, tôi khuyên cha mẹ của Brad hãy cẩn thận trước khi đưa ra các chỉ dẫn. - Hãy để cháu biết rằng anh chị muốn học cách làm việc với cháu qua những cuộc trò chuyện cởi mở. Hãy nói với cháu rằng: “Brad! Cha mẹ muốn đối xử với con như một người đàn ông; tôn trọng ý kiến và cảm xúc của con. Nhưng để làm được điều này đòi hỏi rất nhiều thời gian và đôi lúc chúng ta sẽ mắc phải sai lầm trong quá trình thực hiện nó. Tuy vậy, cha mẹ muốn nói với con rằng, cha mẹ đang cố gắng trở thành những bậc cha mẹ tốt nhất của con”. Cha mẹ của Brad đã làm theo lời khuyên của tôi. Một thời gian sau, họ đã kể với tôi về cuộc họp gia đình lần đó và cho biết nó đã tạo nên một bước ngoặt quan trọng trong mối quan hệ giữa họ và Brad. Dù không quá lạc quan về khả năng thay đổi của họ nhưng Brad đã biết tha thứ cho những sai lầm mà họ đã phạm phải. Tôi biết hẳn không ít bạn sẽ phản đối rằng: “Nếu không chỉ ra những hành vi sai trái của con em chúng ta thì làm sao ta dạy dỗ chúng được?”. Một bà mẹ đã nói với tôi: “Tiến sĩ Chapman, có phải ông đề nghị chúng tôi nên để cho con cái làm bất kỳ điều gì mà chúng muốn?”. Tôi trả lời: “Dĩ nhiên là không”. Trẻ vị thành niên luôn cần những giới hạn và các bậc cha mẹ nên đặt ra cho chúng những giới hạn cần thiết. Nhưng bên cạnh việc ra lệnh, chúng ta còn có một cách hay hơn để thúc đẩy trẻ vị thành niên tự nguyện làm việc. Chúng ta sẽ thảo luận việc này chi tiết hơn ở Chương 12, khi thảo luận về mối quan hệ giữa tình yêu và trách nhiệm. Điều chúng ta nói đến ở đây là làm thế nào để giữ chiếc bình yêu thương luôn tràn đầy. Những lời nói cộc cằn, sự kết án, tranh cãi rõ ràng không phải là cách để duy trì tình cảm. Những hành động này không chỉ tác động tiêu cực đến trẻ vị thành niên mà còn phá hủy ngôn ngữ yêu thương căn bản của trẻ. Hầu hết trẻ vị thành niên đều vật lộn với ý thức về cá tính của bản thân. Chúng so sánh bản thân với những đứa trẻ cùng trang lứa về mặt cơ thể, trí óc, và xã hội. Nhiều trẻ vị thành niên đã kết luận rằng chúng không thể “đạt tới chuẩn” như những đứa trẻ khác. Theo đó, chúng thường cảm thấy tự ti và luôn tự trách bản thân mình. Có thể nói, đây là giai đoạn mà con người cần nhiều lời nói yêu thương và khẳng định nhất. Đến đây, tôi nhớ đến một câu tục ngữ Do Thái cổ: “Cái chết và sự sống đều nằm ở sức mạnh của chiếc lưỡi”. Làm cách nào để chấp nhận con trẻ? Vậy chúng ta nên nói gì với những đứa con ở tuổi vị thành niên của mình? Tôi xin đề xuất một số cách lấp đầy tâm hồn của con bạn như sau: Lời khen ngợi Trước tiên là hãy sử dụng những lời khen tặng. Lời khen phải gắn liền với việc ghi nhận những thành quả mà con bạn đã đạt được. Hãy chú ý đến những việc làm đúng của trẻ và tưởng thưởng cho trẻ bằng những lời khen. Có hai yếu tố quan trọng trong việc đưa ra lời khen đối với trẻ vị thành niên. Đầu tiên là sự chân thật. Trẻ vị thành niên luôn tìm kiếm và chờ đợi tính trung thực và sự chính trực ở người lớn. Bạn có thể tâng bốc chúng khi chúng mới ba tuổi nhưng việc làm này sẽ không có kết quả khi chúng đã mười ba tuổi. Nếu bạn nói với con bạn rằng: “Con đã dọn dẹp phòng của mình rất tốt” trong khi nó không hề làm như vậy thì đó thật sự là một điều nhạo báng đối với trí thông minh của trẻ. Điều này đem đến đặc điểm thứ hai mà bạn cần chú ý khi khen trẻ vị thành niên: Hãy khen cụ thể. Những lời khen chung chung như: “Con đã dọn dẹp phòng của mình rất tốt” thường hiếm khi có tác dụng. Sự thật thì lời khen chỉ có tác dụng trong những trường hợp cụ thể. “Con đã loại bỏ vết ố cà phê ra khỏi tấm thảm rất tốt”; “Cám ơn con vì đã cho quần áo bẩn vào thùng máy giặt, điều đó thật sự có ích khi mẹ giặt đồ sáng nay”; “Cám ơn con vì đã cào lá trên sân vào thứ bảy. Nhìn thật là gọn gàng”… là những lời khen thường mang lại hiệu quả cao đối với trẻ vị thành niên. Vì thế, hãy tập quan sát và nhận ra những việc làm cụ thể như vậy. Barry, con trai của Bob, chơi trong đội bóng chày ở trường trung học. Hôm trước, cậu bé đã có một ngày tệ hại khi chơi bóng. Tuy đội của cậu đã thua nhưng trong trận đấu đó, Barry đã có một cú phát bóng hoàn hảo. Khi Barry trở về nhà, em trai cậu bắt chuyện: - Cha nói rằng đó là ván đấu hay nhất mà cha từng xem. - Em đang nói đến cái gì vậy? - Barry hỏi. - Cú phát bóng của anh! - Em trai cậu trả lời. Cha của Barry bước vào phòng. - Đúng vậy. - Ông nói. - Cha sẽ nhớ mãi ván đấu đó. Dù đội của con đã thua nhưng cha thật sự ấn tượng với cú phát bóng của con. Đó là cú phát bóng ngoạn mục nhất mà cha từng thấy! Con đã chơi cừ như một cầu thủ chuyên nghiệp, con trai ạ. Barry đi ra với nụ cười hạnh phúc. Có thể thấy, những lời khen tặng của người cha đã làm đầy chiếc bình yêu thương của Barry. Rõ ràng, cha của Barry đã làm chủ được nghệ thuật khen ngợi trẻ vị thành niên. Bên cạnh đó, bạn cũng nên chú ý đến điểm thứ ba khi khen ngợi trẻ: Nếu không thể khen ngợi kết quả, hãy khen ngợi nỗ lực. Chẳng hạn, khi đứa con mười ba tuổi của bạn cắt cỏ trong vườn nhà không sạch sẽ, thay vì nhìn vào phần cỏ chưa được dọn sạch, bạn hãy chú ý đến công sức mà nó đã bỏ ra. Hãy nói với thằng bé rằng: “Nathan, con đã tiến bộ rất nhiều trong việc cắt cỏ. Và cha rất vui trước nỗ lực này của con!”. Khi đó, chiếc bình yêu thương của cậu bé đã được đổ đầy bởi cậu nhận ra rằng cha cậu rất yêu thương cậu và công sức của cậu được ghi nhận. Có người đã hỏi tôi: “Nhưng nếu chúng ta không chỉ ra những chỗ cỏ chưa được cắt thì làm sao thằng bé tiến bộ được?”. Câu trả lời của tôi là: “Hãy đợi thời gian”. Chắc chắn là sau hai giờ cắt cỏ, chẳng ai cảm thấy khích lệ khi nhận được lời chê bai, trách cứ cả. Điều đó chỉ khiến con bạn ghét việc cắt cỏ hơn mà thôi. Khi được tưởng thưởng bằng những lời khen, trẻ sẽ cảm thấy công sức và nỗ lực của mình đã được ghi nhận và trẻ sẽ có động lực để hoàn thành nó tốt hơn vào lần sau. Trẻ vị thành niên cần được nghe những lời khen từ cha mẹ. Thế nhưng, điều đáng buồn là nhiều phụ huynh đã quá chú tâm đến thất bại, thiếu sót của trẻ mà không thấy được những hành động tích cực, đáng khen của chúng. Hậu quả là chiếc bình yêu thương của con họ bị trống rỗng. Vậy nên, dù điều gì xảy ra chăng nữa thì hãy tiếp tục tìm những hành động tích cực của trẻ và trao cho chúng những lời khen ngợi, khẳng định. Lời yêu thương Một cách quan trọng khác trong ngôn ngữ tình yêu này là nói những lời yêu thương với trẻ. Nếu lời khen tập trung vào những hành vi tốt của trẻ thì sự yêu mến lại tập trung vào chính bản thân chúng. Câu nói yêu thương chứa đựng sức mạnh nhiều nhất chính là những từ rất đơn giản: “Cha/mẹ yêu con”. Ba từ này luôn thích hợp và tỏ rõ tác dụng dù có thể có lúc con cái bạn không muốn nghe những lời đó khi có sự hiện diện của các bạn của chúng. Thực tế, trẻ vị thành niên không được lắng nghe những lời nói yêu thương từ cha mẹ thường xuyên sẽ trải qua những chấn thương cảm xúc sâu sắc khi trưởng thành. Trong vài năm gần đây, tôi thường nói chuyện với một số vận động viên chuyên nghiệp về các vấn đề hôn nhân gia đình. Một lần, một vận động viên bóng bầu dục đã tâm sự với tôi: “Tiến sĩ Chapman ạ! Tôi chưa bao giờ nghe cha tôi nói câu ‘Cha yêu con’ cả. Tôi muốn được ôm lấy cha một lần và nói với ông ba từ thiêng liêng đó biết bao!”. Lần đó, tôi thật sự xúc động khi nhìn thấy đôi mắt ngân ngấn nước của anh. Tôi biết mình có thể nói vài lời yêu thương và ôm anh ấy nhưng chắc chắn chúng sẽ không bao giờ thay thế được lời nói và hành động của người cha. Lời nói yêu thương cũng có thể tập trung vào vẻ bề ngoài hoặc tính cách của trẻ. “Tóc của con hôm nay thật tuyệt” có thể là trở nên đặc biệt đối với một đứa trẻ mười sáu tuổi khi nó đang phân vân không biết mình có “nhìn được” hay không. “Con thật mạnh mẽ” có thể là những lời làm thay đổi tâm trạng của một cậu con trai mười lăm tuổi đang quá quan tâm đến những nhược điểm trên khuôn mặt mình. Hãy tìm những đặc điểm hình thể nổi trội của trẻ để khen ngợi. Đó là một cách thể hiện tình cảm yêu thương rất hiệu quả. Những lời yêu thương có thể cũng tập trung vào tính cách của trẻ. “Cha thật hạnh phúc khi con mạnh mẽ như vậy. Có thể con cho rằng mình khá nhút nhát nhưng cha thấy con rất cởi mở với mọi người, đặc biệt là khi con trò chuyện”. Hãy nói những câu nói tình cảm và có ảnh hưởng sâu sắc đến tâm hồn trẻ. Chúng sẽ mang đến cho con bạn cảm giác có giá trị, được thừa nhận và được yêu thương. Đối với một số bậc cha mẹ, việc thể hiện tình cảm yêu thương thường không dễ dàng. Vì thế, tôi khuyên các bạn nên có một cuốn sổ tay và ghi vào đó những câu nói yêu thương mà bạn tâm đắc. Bạn cũng có thể tự nghĩ ra những cách bộc lộ tình cảm riêng và thỉnh thoảng thực hành chúng với con mình. Nói những lời khen ngợi trước mặt gia đình Những lời khen ngợi và yêu thương thường có ý nghĩa lớn hơn nếu chúng được nói khi có sự hiện diện của người khác. Chẳng hạn, một người cha nói về cô con gái mình như sau: “Mọi người có thấy con gái tôi tối nay chơi bóng tuyệt không? Con bé đã thực hiện hai cú đánh rất tuyệt vời và giúp đội giành chiến thắng đấy!”. Chắc chắn cô con gái không chỉ hài lòng về trận đấu mà còn hạnh phúc hơn rất nhiều trước lời khen ngợi của cha. Điều này có ý nghĩa sâu sắc với cô bé hơn khi người cha chỉ nói điều đó với riêng cô. Lời khen ngợi là một trong năm ngôn ngữ yêu thương chính của trẻ vị thành niên. Nó sẽ tưới mát tâm hồn trẻ và giúp trẻ lấy lại được cảm giác tự tin. Và trong tất cả các ngôn ngữ yêu thương của trẻ vị thành niên, không gì quan trọng hơn những lời khen ngợi từ cha mẹ chúng. Trẻ vị thành niên nói gì? Hãy lắng nghe những lời tâm sự của trẻ vị thành niên để hiểu rõ hơn về nhu cầu tình cảm của các em. Matt, 17 tuổi, thành viên của đội đô vật: “Khi con thắng, không có gì quan trọng hơn là nghe cha nói rằng: ‘Con làm tốt lắm, con trai’. Và khi con thua, không gì có ích hơn là nghe ông nói: ‘Con đã thể hiện hết khả năng của mình. Nhất định lần sau con sẽ thắng’”. Bethany, 13 tuổi: “Cháu biết mẹ cháu yêu cháu nhiều lắm. Bà đã nói với cháu rất nhiều lần về điều đó. Cháu nghĩ rằng cha cũng như vậy, dù cha chẳng nói ra điều đó”. Ryan, 15 tuổi, sống trong khu phố cổ ở Chicago: “Cháu không có cha, nhưng bù lại, cháu có tình yêu của mẹ. Mẹ đã nói với cháu là bà tự hào về cháu và luôn khuyến khích cháu hãy tự làm điều gì đó”. Yolanda, 18 tuổi: “Vài tháng nữa cháu sẽ vào đại học. Cháu nghĩ mình là cô gái may mắn nhất trên đời này. Cha mẹ cháu đều yêu thương cháu. Trong những năm tháng khó khăn của tuổi vị thành niên, họ đã luôn luôn khuyến khích cháu. Cha cháu nói rằng: ‘Con luôn tuyệt vời nhất!’ và mẹ nói rằng: ‘Con có thể trở thành bất cứ ai mà con muốn.’ Cháu chỉ hy vọng là mình có thể giúp những người khác cũng như cách bố mẹ đã giúp cháu”. Judith, 14 tuổi: “Mẹ cháu bỏ đi khi cháu 4 tuổi nên cháu không có nhiều ký ức về bà. Sau đó, cha cháu đã kết hôn với một người khác và cháu xem bà như mẹ ruột của mình. Khi cháu thất vọng về bản thân, bà đã nói với cháu rằng bà yêu cháu biết bao, và bà kể cháu nghe những điều tốt đẹp về bản thân cháu mà cháu đã không nhận ra. Cháu không thể vượt qua những khó khăn như vậy mà không có bà”. Có thể thấy, đối với trẻ vị thành niên, ngôn ngữ tình yêu của lời khen ngợi luôn có ý nghĩa quan trọng. Khi cha mẹ thường xuyên nói những lời này, chiếc bình yêu thương của trẻ sẽ luôn đầy tràn. Chương 4 Ngôn ngữ yêu thương thứ 2: CỬ CHỈ ÂU YẾM Những cử chỉ âu yếm ẩn chứa một sức mạnh tình cảm mạnh mẽ mà không ai có thể phủ nhận. Chính vì vậy mà các chuyên gia luôn khuyến khích các bậc phụ huynh thường xuyên ôm ấp trẻ sơ sinh, hôn lên má và vuốt ve chúng. Ôm trẻ vào lòng hoặc để trẻ ngồi trong lòng khi bạn kể chuyện cho chúng nghe là một cách hiệu quả để đong đầy chiếc bình yêu thương của trẻ. Mặt khác, cử chỉ âu yếm cũng là một khía cạnh của giao tiếp tình cảm. Nhưng đối với trẻ vị thành niên thì sao? Liệu đối với chúng, cử chỉ âu yếm có phải là một cách giao tiếp tình cảm không? Câu trả lời có thể là có hoặc không, tùy thuộc vào việc hành động đó diễn ra khi nào, ở đâu và như thế nào. Chẳng hạn, khi bạn ôm con bạn trước mặt bạn bè chúng, nó sẽ thấy xấu hổ nhiều hơn là yêu thương. Theo đó, nó sẽ có xu hướng đẩy bạn ra hoặc từ chối hành động đó. Tuy nhiên, việc nhẹ nhàng xoa bóp vai cho con bạn khi nó về nhà sau một trận đấu có thể khiến nó cảm nhận được tình cảm yêu thương sâu sắc. Trẻ vị thành niên có rất nhiều điểm khác biệt so với các lứa tuổi khác. Bạn không thể áp dụng cách ôm ấp, vuốt ve như khi chúng còn bé. Các bậc phụ huynh phải nhớ rằng trẻ vị thành niên luôn thích sự độc lập và tự khẳng định bản thân. Vì vậy, các bạn nên cân nhắc câu hỏi: “Liệu việc mình ôm ấp nó có ảnh hưởng gì đến tính độc lập của nó không? Liệu điều này có giúp nó tự khẳng định mình một cách tích cực không?”. Hãy nhớ rằng trẻ vị thành niên luôn khao khát được cảm nhận tình cảm của bạn. Cử chỉ âu yếm là một trong năm ngôn ngữ yêu thương cơ bản. Tuy nhiên, bạn cần sử dụng ngôn ngữ này vào thời điểm thích hợp và bằng cách thích hợp. Nếu ngôn ngữ yêu thương trong những năm đầu đời của con bạn là cử chỉ âu yếm thì ngôn ngữ đó sẽ không thay đổi trong giai đoạn tiếp theo. Tuy nhiên bạn cần thay đổi cách bạn sử dụng ngôn ngữ này nếu muốn trẻ cảm nhận được tình cảm của mình. Hãy xét tới những điều sau đây. Thời điểm tiếp xúc Trong sách cổ của người Do Thái có câu: “Làm việc gì cũng có lúc của nó... có lúc để ôm ấp và có lúc phải kiềm chế ”. Nhiều huấn luyện viên cũng thường nói với vận động viên của mình: “Thời điểm là tất cả”. Tương tự, các bậc phụ huynh của trẻ vị thành niên cần phải biết chọn thời điểm thích hợp để thể hiện tình cảm của mình. Những hành động tốt nhưng không đúng lúc thường phản tác dụng. Có hai lý do khiến việc này trở nên khó khăn: Thứ nhất, thời điểm thường được định đoạt theo tâm trạng của trẻ; và thứ hai, không phải lúc nào tâm trạng của trẻ cũng thể hiện rõ ràng. Nhiều lúc chỉ sau khi cha mẹ “chủ động” ôm ấp đứa con thân yêu của mình thì họ mới phát hiện ra chúng đang trong trạng thái "phản-tiếp-xúc". Nhưng khó không có nghĩa là không thể xác định. Nhiều bậc cha mẹ học cách đoán biết tâm trạng trẻ thông qua hành vi của chúng. Một người mẹ nói: “Tôi có thể đoán biết con trai mình có muốn được chạm vào hay không bằng cách nhìn nó đóng cửa khi vào nhà. Nếu nó đóng sập mạnh cửa thì có nghĩa là nó đang trong trạng thái 'Đừng có đụng vào con'. Nếu nó đóng cửa từ từ thì có nghĩa là 'Con sẵn sàng để được mẹ âu yếm’”. Một người mẹ khác lại cho biết: “Tôi có thể biết được khi nào thì con gái mình không muốn bị đụng đến bằng khoảng cách nó đứng nói chuyện với tôi. Nếu nó đứng xa nghĩa là nó không muốn bị chạm vào. Nhưng nếu nó tiến lại gần thì có nghĩa là nó sẵn sàng đón nhận một vòng tay ôm”. Trẻ vị thành niên thể hiện tâm trạng thông qua ngôn ngữ cơ thể, chẳng hạn như việc chúng đứng cách bạn bao xa hay có khoanh tay lại hay không. Những bậc phụ huynh tinh ý sẽ quan sát những ngôn ngữ cơ thể này và nhận biết được khi nào là lúc thích hợp để chạm vào con trẻ. Điều quan trọng không phải là tìm hiểu nguyên nhân tại sao trẻ lại trong tâm trạng “đừng đụng vào con”, mà là nhận ra và tôn trọng tâm trạng đó. Sẽ thật sai lầm nếu bạn cố tình chạm vào trẻ khi chúng đang tức giận. Tức giận thường chỉ đẩy con người xa nhau hơn mà thôi. Lúc đó, khả năng bạn bị cự tuyệt là rất cao. Với tính độc lập của mình, trẻ sẽ phản ứng lại những biểu hiện tình cảm trong thời điểm không thích hợp. Tuy vậy, bạn cũng đừng vội nản lòng bởi luôn có rất nhiều thời điểm thích hợp để bạn tiếp xúc với trẻ. Một trong những dịp đó có thể là khi con bạn đạt được một thành công nào đó, chẳng hạn như giành chiến thắng trong thi đấu thể thao, đoạt giải trong hội diễn âm nhạc, biểu diễn xuất sắc một màn múa, hoàn thành bài luận quan trọng trong trường, vượt qua bài kiểm tra toán học hay thi lấy được bằng lái... Đó là những lúc trẻ sẵn sàng đón nhận những tiếp xúc yêu thương từ cha mẹ. Cảm giác hạnh phúc khi đạt được một mục tiêu nào đó sẽ thúc đẩy trẻ tiến xa hơn trên con đường độc lập và tự khẳng định bản thân. Lúc đó sự chúc mừng bằng những lời khen ngợi hay cử chỉ âu yếm sẽ được con bạn đón nhận như một bằng chứng cho việc bạn công nhận sự trưởng thành của chúng. Thế nhưng, cũng có lúc con cái bạn cần đến những cử chỉ âu yếm khi gặp thất bại. Đó có thể là lúc con bạn đang buồn vì không làm được bài kiểm tra môn toán, bị bạn bè bỏ rơi hay đột nhiên cảm thấy bực dọc. Hãy tôn trọng tâm trạng của trẻ và lựa chọn thời điểm thích hợp để tiếp xúc với trẻ. Chúng ta học hỏi kinh nghiệm thông qua những thành công mình đạt được, nhưng đôi khi, ta còn có thể học được thông qua những sai lầm. Cách thức bộc lộ sự âu yếm Một cậu bé 10 tuổi có thể mong chờ cái ôm cùng lời khen ngợi của mẹ sau khi trận bóng kết thúc, nhưng cậu bé 16 tuổi thì không. Không những thế, có thể cậu bé đó còn hy vọng mẹ cũng đừng có tìm mình. Cậu sẽ ăn mừng cùng đồng đội và bạn bè của cậu. Trong đa số trường hợp, trẻ vị thành niên không muốn bị cha mẹ ôm một cách nồng nhiệt ở nơi công cộng hay trước mặt bạn bè của chúng. Bạn bè luôn đóng vai trò quan trọng trong việc khẳng định bản thân của trẻ. Do đó, việc “tắm” trong sự yêu thương của cha mẹ có thể ảnh hưởng đến sự tự khẳng định và khát khao độc lập của trẻ. Một trẻ vị thành niên nói với tôi: “Việc đó khiến cháu cảm thấy cha mẹ vẫn coi cháu như đứa con nít”. Một quy luật mà các bậc cha mẹ nên chú ý là đừng bao giờ chạm vào con bạn khi có bạn bè chúng ở đó, trừ khi chúng là người chủ động. Nhiều lúc trẻ cũng đón nhận những cử chỉ âu yếm khi có mặt những thành viên khác trong gia đình như ông bà. Nếu bạn đang kể với ông bà về một thành tích nào đó của trẻ thì một cái vỗ vai sau đó có thể sẽ được trẻ đón nhận. Tuy nhiên, không phải lúc nào điều này cũng đúng. Vì thế, hãy xem xét phản ứng của con bạn trước khi đưa ra bất kỳ hành động nào. Vậy đâu là nơi thích hợp để sử dụng cử chỉ yêu thương đối với trẻ vị thành niên? Câu trả lời là trong nhà hoặc khi chỉ có bạn và con. Những lúc này, các cử chỉ âu yếm có thể được trẻ xem như một công cụ giao tiếp thể hiện tình cảm của bạn. Jacob, một cậu bé 14 tuổi đã nói rằng: “Cháu rất thích đi cắm trại với cha. Đó là lúc cháu cảm thấy gần gũi với cha nhất”. Khi tôi hỏi: “Vậy cháu thích nhất điều gì khi đi cắm trại với cha?” thì Jacob đáp: “Khi hai cha con cháu thi gồng tay nhau bên lửa trại. Cháu đặc biệt thích cảm giác khi cháu thắng được cha”. Tình yêu được truyền đến Jacob thông qua sự tiếp xúc thể chất. Tính độc lập và sự tự khẳng định của cậu bé được khuyến khích, nhất là khi cậu thắng. Jessica, 15 tuổi tâm sự: “Hai mẹ con cháu rất thân thiết với nhau. Cháu không nghĩ mình có thể vượt qua mọi chuyện nếu không có vòng tay âu yếm của mẹ. Năm học này khá vất vả nhưng cháu biết mỗi khi về nhà, cháu sẽ được mẹ chào đón bằng những cái ôm thật chặt”. Mẹ của Jessica đã phát hiện ra được ngôn ngữ yêu thương của con gái mình và chỉ sử dụng nó trong phạm vi gia đình. Điều mà các bậc phụ huynh nên ghi nhớ khi sử dụng ngôn ngữ yêu thương này là phải luôn chọn thời điểm và địa điểm thích hợp. Nếu không, nó sẽ không truyền tải được tình cảm của bạn. Cách thích hợp để âu yếm con Linh hoạt Tiếp theo, chúng ta sẽ bàn đến cách bộc lộ cử chỉ âu yếm với trẻ. Có rất nhiều cách để thể hiện tình cảm âu yếm như ôm, hôn, xoa bóp… Tuy nhiên, quá trình thực hiện lại không đơn giản như thế. Một số trẻ thích được đấm lưng, một số khác lại thích được nghịch tóc. Con của bạn là duy nhất, và bạn không những phải học ngôn ngữ yêu thương mà còn phải biết cả cách thức thể hiện đặc biệt để con bạn cảm nhận được tình cảm của bạn nhiều nhất. Vì thế, thay vì gán ngôn ngữ yêu thương của mình cho con cái, bạn hãy học ngôn ngữ yêu thương của chúng. Một điều đáng chú ý là ngôn ngữ yêu thương của trẻ có thể thay đổi theo thời gian và điều này thường dẫn đến nhiều rắc rối. Nhiều phụ huynh cho rằng mình đã khám phá được ngôn ngữ yêu thương chính của con và đã học được cách sử dụng nó. Thế là khi đứa con vị thành niên của họ từ chối cách tiếp xúc mà trước đây chúng vẫn còn thích, họ không biết phải xử lý như thế nào. Sở dĩ xảy ra điều này là do con bạn đang trong quá trình tìm kiếm sự độc lập và muốn tự khẳng định bản thân chúng. Chúng cho rằng những cử chỉ âu yếm này thể hiện những tình cảm trẻ con và chúng không muốn điều đó. Cách đây không lâu, tôi chia sẻ ý kiến này với các bậc phụ huynh trong một buổi hội thảo về việc nuôi dạy trẻ vị thành niên. Đến giờ giải lao, Brad đến chỗ tôi và nói: “Giờ thì tôi đã hiểu được những phản ứng của Matt, cậu con trai 15 tuổi của tôi. Khi còn nhỏ, nó rất thích được tôi xoa lưng. Nhưng hai ba năm gần đây, thằng bé không cho tôi làm thế nữa. Tôi có cảm giác nó đang lánh xa tôi. Tôi không hiểu tại sao thằng bé lại thay đổi như vậy. Nhưng giờ thì tôi đã hiểu. Thằng bé đang dần trưởng thành và nó không muốn quay lại thời thơ ấu”. Tôi đề nghị Brad tìm cách khác để bộc lộ tình cảm của mình. “Vỗ lưng hoặc vỗ vai thằng bé, và cũng có thể gạt chân nó khi nó đi ngang qua chỗ anh. Nếu thằng bé ngã, anh cứ vật lộn với nó trên sàn. Chắc chắn anh sẽ thấy tình cảm giữa hai người sẽ thân thiết hơn vì anh đang đối xử với nó như một người đàn ông chứ không phải là một cậu bé như lúc xưa. Anh đang nuôi dưỡng chứ không phải là phá hủy tính độc lập của nó”. Brad đã học được một bài học quan trọng về cách thể hiện tình yêu thương đối với con. Nếu con bạn nói “Con không thích thế” thì bạn hãy dừng lại và tìm cách tiếp xúc khác. Ý tưởng xuyên suốt trong cả năm ngôn ngữ yêu thương là bạn hãy học cách sử dụng ngôn ngữ của con bạn chứ không phải của bản thân bạn. Dường như đây là điều khá phức tạp đối với các bậc phụ huynh và nhiều người tỏ ra khá lúng túng trong việc nhận diện ngôn ngữ yêu thương của con mình. Vai trò của cử chỉ âu yếm Một lợi ích khác của cử chỉ âu yếm là việc bạn có thể sử dụng nó ngay cả khi con bạn đã làm điều gì đó sai trái. Bạn có thể vừa thể hiện sự không hài lòng của mình về hành vi của con, vừa thể hiện tình cảm thông qua tiếp xúc thể chất. Một lần nọ, sau khi con gái về nhà trễ, Marcia cầm tay con và nói: “Mẹ rất buồn lòng về việc con về trễ cả tiếng đồng hồ như thế này. Mẹ hiểu con đã có một buổi tối vui vẻ với bạn bè nên quên mất giờ giấc. Nhưng con có biết mẹ lo thế nào không? Bây giờ chúng ta sẽ thỏa thuận với nhau là nếu con về trễ thì phải gọi điện cho mẹ để mẹ khỏi lo nhé”. Sau đó, chị quay lại nhìn thẳng vào mắt con gái, đặt tay lên vai con và nói tiếp: “Con gái, mẹ rất yêu con. Điều mẹ quan tâm đến nhất chính là sự an toàn và hạnh phúc của con”. Rõ ràng, Marcia đã có cách thể hiện tình yêu thương rất hiệu quả và khiến cho con hiểu được những mối bận tâm của mình. Việc các bậc phụ huynh sử dụng cử chỉ âu yếm đúng nơi, đúng lúc, đúng cách sẽ truyền sâu vào tâm hồn trẻ tình yêu thương ấm áp của cha mẹ. Cử chỉ âu yếm nói với trẻ rằng: “Con là một người cực kỳ quan trọng trong cuộc đời cha/mẹ. Cha/mẹ luôn ở bên cạnh con, yêu thương và quan tâm đến con”. Bất cứ đứa trẻ vị thành niên nào cũng cần nhận được loại ngôn ngữ này. Nếu không được nhận từ cha mẹ mình, chúng sẽ tìm kiếm nó ở một nơi khác. Lời nhắn nhủ cho những người cha Nhiều người cha có khuynh hướng tránh những cử chỉ âu yếm dành cho con gái, đặc biệt là khi con bước vào tuổi dậy thì. Một số người không biết nên xử lý thế nào trước những thay đổi về sinh lý của con gái. Một số khác lại nghĩ con gái mình không muốn ai chạm đến vì nó không còn là một cô bé nữa. Nhưng dù vì bất kỳ lý do gì, không dành cho con những cử chỉ âu yếm vẫn là một sai lầm nghiêm trọng. Vì thế, lời khuyên mà tôi muốn dành cho những người cha là hãy duy trì việc sử dụng thứ ngôn ngữ yêu thương này, ngay cả khi con gái bạn bắt đầu lớn. Cô bé cần những sự tiếp xúc thích hợp khi bắt đầu tự lập và khẳng định thiên hướng phụ nữ của mình. Những tiếp xúc thể chất không thích hợp Ngày nay, những cụm từ như “bạo hành thể chất” hay “lạm dụng tình dục” đã trở nên thông dụng và là vấn đề nhức nhối của xã hội. Rất nhiều trẻ vị thành niên đã và đang phải chịu đựng bạo hành từ chính cha mẹ mình và những người lớn xung quanh. Điều đáng nói là đa số trẻ vị thành niên vẫn âm thầm chịu đựng và nhiều khi những người gần gũi với chúng nhất cũng không nhận ra sự bạo hành đó. Bạo hành thể chất và những cơn giận dữ Bạo hành không những gây ra tổn hại về mặt thể chất mà còn để lại những ảnh hưởng tiêu cực trầm trọng cho tinh thần của trẻ. Thông thường, những hành động bạo hành này bắt nguồn từ sự giận dữ. Một điều thường thấy là nhiều phụ huynh không biết cách xử lý cơn giận của mình theo hướng tích cực. Và bạo lực tất yếu sẽ xảy đến khi họ không biết cách kiềm chế bản thân trước những sai phạm của con. Khi việc này xảy ra, ta có thể đoán chắc rằng chẳng những tình cảm của trẻ bị khô cạn mà sẽ còn gây nên những lỗ hổng trong tâm hồn trẻ. Nó sẽ khiến trẻ hoài nghi về mức độ chân thật trong những lời ngợi khen và sự âu yếm mà bạn đã thể hiện trước đó. Trái tim của trẻ vị thành niên không dễ hồi phục sau những lần bạo hành như vậy. Nếu muốn con cái cảm nhận được tình cảm của mình sau những phút giận dữ, các bậc phụ huynh không những phải xin lỗi một cách chân thành mà còn phải thay đổi cách hành xử cũng như kiềm chế bản thân. Việc này có thể học qua sách vở, tham gia các nhóm hỗ trợ hoặc nhờ đến các chuyên gia tư vấn. Những cơn giận dữ đã bùng phát thường không phai nhạt theo thời gian. Vì thế, các bậc phụ huynh phải chủ động thay đổi sự bùng phát này. Nỗi đau tinh thần của con trẻ cũng không giảm dần nếu chỉ nhờ vào thời gian. Nếu các bậc cha mẹ không xin lỗi con một cách chân thành và thay đổi cách hành xử của mình thì gần như trẻ sẽ tiếp tục có cảm giác bị ghẻ lạnh. Một điều đáng chú ý nữa là khi trẻ bị bạo hành bởi cha hoặc mẹ, chúng sẽ có xu hướng nghĩ rằng người còn lại cũng không yêu mình. Trẻ sẽ cho rằng: “Nếu họ thương mình thì chắc sẽ không để hành vi ngược đãi này tiếp tục. Họ sẽ bảo vệ mình”. Vì thế, nếu gia đình bạn đang diễn ra những cảnh bạo hành thì bạn hãy tìm mọi cách để bảo vệ bản thân và con cái của mình. Lạm dụng tình dục Lạm dụng tình dục là một vấn đề nhức nhối của xã hội hiện đại. Đây là việc người lớn lợi dụng vai trò làm cha mẹ để thực hiện những hành động tình dục với chính con em của mình, nhằm thỏa mãn nhu cầu của bản thân. Lạm dụng tình dục thường khởi nguồn từ người cha, cha dượng hoặc bạn trai của mẹ. Nạn nhân thường là các bé gái vị thành niên. Khi lạm dục tình dục trẻ, những người này thường thuyết phục trẻ rằng những hành vi đó là một cách thể hiện yêu thương, hoặc ép buộc trẻ bằng cách đe dọa. Một điều đáng nói là những bé gái rơi vào hoàn cảnh này thường không thích bàn về vấn đề tình dục với bất kỳ người lớn nào, kể cả mẹ của em. Không có sự thân thiết, thương yêu nào giữa phụ huynh và trẻ vị thành niên qua sự lạm dụng này cả. Trên thực tế, việc đó chỉ nhằm thỏa mãn nhu cầu bệnh hoạn của thủ phạm và khiến trẻ đau khổ, căm hận đến suy sụp. Trong nhiều trường hợp, cảm xúc này sẽ bùng nổ và trở thành nguyên nhân của bạo lực. Lạm dụng tình dục ảnh hưởng rất lớn đến sự phát triển tâm sinh lý của trẻ vị thành niên. Cách xử lý đối với hành vi lạm dụng tình dục Nếu bạn đang tìm sự thỏa mãn tình dục từ trẻ vị thành niên sống trong gia đình thì việc đầu tiên bạn cần làm là nhận ra sự sai trái của hành vi này. Tiếp theo, hãy đến gặp một chuyên gia tư vấn chuyên nghiệp để chia sẻ vấn đề của mình và tìm sự trợ giúp của họ. Tất nhiên, có thể bạn sẽ phải trả giá cho nó, sẽ cảm thấy xấu hổ, hôn nhân bị rạn nứt và nhiều hậu quả đáng tiếc khác nhưng nếu không làm được việc này, cái giá mà bạn phải trả về sau thường là đắt hơn thế rất nhiều. Tất nhiên, tôi hiểu rằng hầu như chẳng có kẻ lạm dụng nào nghe theo những lời khuyên vừa rồi của tôi. Vì vậy, các bậc phụ huynh còn lại cần phải hành động. Hãy lắng nghe những gì con em bạn nói vì đó gần như là lời kêu cứu tuyệt vọng của trẻ. Hãy nhớ rằng do xấu hổ hoặc sợ hãi nên trong nhiều trường hợp, con bạn sẽ chối nếu bạn hỏi thẳng. Vì thế, đừng bao giờ lấy câu trả lời tức thì của trẻ làm kết luận cuối cùng. Hãy tìm ngay chuyên gia tư vấn, chia sẻ những gì bạn biết và tìm cách giải quyết vấn đề một cách dứt khoát. Với sự giúp đỡ của chuyên gia tư vấn, bạn sẽ có cách để hàn gắn lại vết thương sau sự chấn động này. Không nên để trẻ vị thành niên tự xoay xở trong hoàn cảnh này. Tình yêu thương của cha mẹ sẽ giúp trẻ phát triển giới tính một cách lành mạnh và bảo vệ chúng khỏi sự lạm dụng . Trẻ vị thành niên nói gì? Cử chỉ âu yếm là một trong những ngôn ngữ yêu thương chính yếu của con người nói chung và trẻ vị thành niên nói riêng. Trẻ luôn cần được cha mẹ tiếp xúc nhiều để cảm nhận được niềm yêu thương mà cha mẹ dành cho chúng. Với một số trẻ, cử chỉ âu yếm là ngôn ngữ yêu thương chính của các em. Nó có tác dụng truyền tải nhanh và rõ ràng thông điệp yêu thương hơn bốn ngôn ngữ còn lại. Hãy nghe những trẻ vị thành niên chia sẻ suy nghĩ của các em về vấn đề này: Victoria, 16 tuổi, sống với mẹ: “Cháu rất thích mỗi khi mẹ xoa lưng cho cháu. Mọi rắc rối, khó chịu đều biến mất mỗi khi mẹ làm thế”. Joel, 17 tuổi: “Cháu biết cha yêu thương cháu. Cha thường chơi đùa với cháu, huých khuỷu tay mỗi khi hai người đang chơi game. Cha còn vỗ vai và ngáng chân mỗi khi cháu di qua. Cha cháu luôn tôn trọng tâm trạng và cảm xúc của cháu khi cháu cảm thấy không vui và không muốn bị đụng vào. Nhưng sau đó, cha lại cố tình tông vào cháu khi cháu đi ngang qua. Và cháu thích thế!”. Meredith, 15 tuổi: “Cha không còn ôm cháu thường xuyên như ngày xưa nữa. Cháu không biết có phải vì cha nghĩ cháu đã lớn nên không cần được cha ôm nữa hay không. Nhưng cháu nhớ cảm giác ấm áp khi được cha ôm vào lòng. Nó làm cháu cảm thấy mình thật đặc biệt”. Barrett, cậu bé luôn phải vất vả với môn đại số: “Cháu rất thích được mẹ xoa vai mỗi khi làm bài tập về nhà. Việc đó làm cháu thư giãn và cháu không còn quá lo lắng cho môn đại số nữa”. Jessica, 17 tuổi: “Nhiều lúc cháu thấy mình không thể hòa hợp với mọi người xung quanh. Vì thế, cháu nghĩ cha mẹ hẳn đã phải chịu đựng tính khí cháu rất nhiều. Mỗi khi cha mẹ ôm hay cầm lấy tay cháu, cháu cảm thấy an tâm và tin rằng mọi chuyện rồi sẽ ổn. Cháu biết cha mẹ thật sự rất yêu cháu”. Chương 5 Ngôn ngữ yêu thương thứ 3: THỜI GIAN CHIA SẺ 11giờ 45 phút khuya, tôi bước vào phòng con trai trong trạng thái mỏi mệt cả về thể chất lẫn tinh thần. Tôi định vào chỉ để chúc thằng bé ngủ ngon, nhưng con trai tôi lại nói: “Cha ạ! Con thật sự không thể hiểu nổi bọn con gái”. Thế là tôi ngồi xuống sàn, dựa vào cạnh giường con và hỏi: “Sao con lại nói thế?”. Câu hỏi đó đã khởi đầu cho cuộc nói chuyện dài 2 tiếng giữa chúng tôi. Đây là điều mà Derek đã nói với tôi lúc nó mới 7 tuổi. Bây giờ nó đã 36 tuổi và vẫn chưa hiểu nổi phụ nữ. Và tôi cũng thế. Nhưng đó không phải là vấn đề bởi điều quan trọng là hai chúng tôi luôn đủ thân thiết để trò chuyện với nhau. Dành cho con thời gian chia sẻ nghĩa là bạn phải cho con một phần đời của mình. Đó là khoảng thời gian mà bạn tuyệt đối hướng vào con để lắng nghe, chia sẻ, và không có gì quan trọng hơn với bạn vào lúc đó. Thời gian chia sẻ là một công cụ giao tiếp mạnh mẽ của tình thương. Điều đáng tiếc là ngôn ngữ yêu thương được biểu hiện bằng thời gian chia sẻ này lại khó sử dụng hơn là Lời khen ngợi hay Cử chỉ âu yếm. Lý do đơn giản là vì nó tốn nhiều thời gian hơn. Một cái chạm tay đầy ý nghĩa chỉ tốn vài giây; nói những lời khen ngợi chỉ mất một phút; nhưng thời gian chia sẻ thì phải cần hàng giờ. Và trong cuộc sống hiện đại hối hả, đây là điều khó khăn với nhiều bậc phụ huynh bởi họ không có nhiều thời gian dành cho các con mình. Kết quả là có rất nhiều trẻ vị thành niên ngày nay sống trong gia đình dư thừa vật chất nhưng lại trống rỗng tình thương. Chúng thường cảm thấy mình chỉ là một phần trong cuộc sống của cha mẹ. Nhà tâm thần học Ross Campbell đã viết: “Nếu không được quan tâm, trẻ vị thành niên sẽ luôn sống trong tâm trạng lo lắng vì chúng cảm thấy cha mẹ xem trọng mọi thứ khác hơn mình. Chúng sẽ thấy thiếu an toàn và thường tỏ ra yếu kém trong việc phát triển tâm lý tình cảm”. Thời gian bên nhau Điều quan trọng nhất của thời gian chia sẻ chính là việc bên nhau chứ không phải là việc ở gần nhau. Việc ở chung dưới một mái nhà với con không có nghĩa là bạn đã có thời gian bên con. “Bên nhau” có nghĩa là phải có liên hệ giữa hai người. Cha con cùng nhau xem thể thao trên truyền hình hay ở sân vận động thì có thể hai người có hoặc không bên nhau. Nếu đứa trẻ xem xong và cảm thấy: “Đối với cha, thể thao còn quan trọng hơn mình” thì lúc đó hai người không bên nhau. Nhưng nếu đứa trẻ cảm nhận được rằng: “Điều quan trọng nhất ở đây chính là được ở cạnh cha. Thật vui khi chúng ta có thể làm gì đó cùng nhau”, thì khi đó, tình cảm cha con đã thật sự gắn kết. Chương sách này tập trung vào việc giúp bạn tìm thấy sự bên nhau khi hai người ở cạnh nhau. Giá trị quan trọng nhất của thời gian chia sẻ là cảm nhận của con bạn, rằng bạn đang tập trung toàn bộ sự chú ý của mình vào chúng. Điều này không có nghĩa là lúc nào ở cạnh nhau hai người cũng phải có những cuộc đối thoại sâu sắc dai dẳng. Nó có nghĩa là những giao tiếp qua ánh mắt, lời nói và ngôn ngữ cơ thể phải cùng nói lên rằng con bạn quan trọng hơn sự việc đang diễn ra.Clint, một cậu bé 15 tuổi, giải thích điều này: “Có lẽ cha cháu nghĩ rằng ông đang ban ơn cho con trai của mình mỗi khi ông dẫn cháu đi câu. Ông thường gọi đó là 'giờ bạn bè' nhưng giữa hai cha con thậm chí không hề nói gì về nhau. Câu chuyện của cha và cháu chỉ xoay quanh đề tài câu cá hoặc thiên nhiên, vốn là những thứ cháu chẳng hề quan tâm. Cháu chỉ muốn kể với cha những vấn đề của mình, nhưng có vẻ như ông chả có hứng thú nghe cháu". Tôi biết cha của Clint, và tôi có thể khẳng định rằng ông tin tưởng việc mình dẫn con đi câu là một điều tuyệt vời. Ông không hề hay biết những cảm nhận đó của con. Vấn đề chính là người cha này đã quan tâm đến hoạt động đang diễn ra xung quanh nhiều hơn là đến cậu con trai. Sau này, ông đã hết sức choáng váng khi biết rằng con trai mình chỉ cảm thấy trống rỗng và bị chối bỏ sau mỗi lần đi câu cá với ông. Đối thoại chất lượng Cũng giống như những Lời khen ngợi và Cử chỉ âu yếm, Thời gian chia sẻ cũng có rất nhiều cách thể hiện. Đối thoại chất lượng là một phương cách quan trọng trong số đó. Ấy là khi cả cha mẹ lẫn con cái đều tự do nói ra những suy nghĩ, cảm giác và khao khát trong bầu không khí thân mật. Cha mẹ cần phải học cách nói chuyện “cùng” con mình chứ không phải “cho” con mình. Thay đổi trong cách thức giao tiếp Nếu Lời khen ngợi chủ yếu bộc lộ qua những gì bạn nói thì đối thoại chất lượng lại dựa trên khả năng lắng nghe và thấu hiểu của bạn. Khi đó, các bậc cha mẹ sẽ tập trung lắng nghe và thông cảm với suy nghĩ, cảm xúc của con trẻ. Cha mẹ có thể hỏi - nhưng không phải với thái độ tra vấn mà với mong muốn được biết những suy nghĩ, cảm xúc và khát vọng của con. Đây là điều mà các bậc cha mẹ phải hết sức chú ý khi đối thoại cùng con. Khi trẻ còn nhỏ, cha mẹ thường đưa ra những quy định cùng lời hướng dẫn cho chúng. Nhưng nếu bạn cứ tiếp tục làm như vậy khi trẻ bắt đầu lớn và đã có nhận thức riêng thì chắc chắn trẻ sẽ phản ứng rằng: “Cha/mẹ cứ làm như con còn con nít vậy”. Trẻ nói đúng. Giờ đây, bạn phải đối xử với nó như một người sắp trưởng thành, độc lập và đang dần khẳng định mình. Các bậc phụ huynh cần để con trẻ có suy nghĩ, cảm xúc, ước mơ riêng và có thể chia sẻ những điều đó với bạn mà không cảm thấy ngại ngần. Các bạn phải học cách nắm bắt, đánh giá ý tưởng và cảm xúc của con cũng như có những hành động thực tế giúp chúng đạt được ước mơ. Điều này được thực hiện thông qua các cuộc đối thoại thân thiện nhiều hơn những cuộc độc thoại giáo huấn. Nhưng đối với hầu hết các bậc phụ huynh, đây thật sự là một thách thức lớn. “Tôi không biết dạy con.” - Marlene nói với tôi. - “Tôi nghĩ mình làm tốt vai trò làm mẹ cho tới khi Katie lên 16 tuổi. Tôi thật ngốc và thiếu thực tế khi cố gắng điều khiển cuộc đời con bé. Bây giờ, tôi cảm thấy mình hoàn toàn bất lực và không biết phải nói chuyện với nó thế nào nữa.” Tôi quen Marlene đã vài năm nay và biết kiểu giao tiếp của chị thuộc dạng “nói không ngừng”. Marlene thường nói những điều chị nghĩ mà không bao giờ suy xét đến cảm xúc của người nghe như thế nào. Katie chấp nhận điều này khi còn nhỏ, nhưng khi bắt đầu có ý thức độc lập, cô bé không còn chấp nhận lời của mẹ mình như “chân lý” nữa. Với Marlene, quá trình học hỏi cách giao tiếp mới sẽ rất khó khăn. Nhưng nếu không cố gắng học hỏi, chị sẽ đánh mất mối quan hệ thân thiện với con mình. Marlene cần học cách lắng nghe và thấu hiểu con. Để có cuộc đối thoại chất lượng Dưới đây, chúng tôi sẽ đưa ra 8 hướng dẫn để các bậc cha mẹ có được những cuộc đối thoại thực thụ với các con của mình. Hãy luyện tập theo, và tôi tin rằng những cuộc đối thoại giữa bạn với con sẽ có những bước tiến triển. 1. Nhìn vào mắt con khi trò chuyện. Đừng đảo hay nhắm mắt khi con đang giãi bày tâm sự. Việc này giúp bạn tập trung vào cuộc trò chuyện và gửi đi thông điệp rằng bạn đang dành hết sự chú ý cho con. 2. Tập trung tuyệt đối. Hãy dành cho người khác sự tập trung tuyệt đối của bạn nếu bạn muốn có được khoảng thời gian chia sẻ. Nếu trong lúc con bạn đang muốn nói chuyện nhưng bạn lại không sẵn sàng, hãy nói với trẻ: “Cha biết con có chuyện muốn nói với cha và cha cũng rất muốn biết về nó. Nhưng tạm thời cha chưa thể tập trung tuyệt đối vào con. Vậy nếu có thể, con hãy chờ cha 10 phút nữa. Sau khi giải quyết xong việc này, cha sẽ ngồi xuống lắng nghe con”. Đa số trẻ sẽ tôn trọng đề nghị này. 3. Lắng nghe cảm xúc. Hãy tự hỏi: “Con mình đang cảm thấy như thế nào?” và tìm cách xác nhận lại những đánh giá của mình. Điều này sẽ thể hiện được thái độ nghiêm túc của bạn khi lắng nghe con nói. 4. Theo dõi ngôn ngữ cơ thể của con. Hãy theo dõi những chuyển động cơ thể của trẻ để hiểu được cảm xúc thật của chúng. Đôi khi ngôn ngữ cơ thể bộc lộ nhiều hơn là lời nói. Hãy hỏi lại để biết chắc bạn hiểu được những gì con bạn đang cảm nhận. 5. Đừng xen ngang. Những nghiên cứu đã chỉ ra rằng thông thường, con người chỉ có thể lắng nghe khoảng 17 giây là lại xen ý kiến của mình vào cuộc đối thoại. Sự xen ngang này thường khiến cuộc đối thoại trở nên rời rạc và làm cho người đối diện cảm thấy khó chịu. Bạn nên nhớ, mục tiêu của cuộc đối thoại giữa bạn và con cái bạn không phải nhằm bảo vệ bản thân hay dạy dỗ chúng mà là để bạn hiểu được suy nghĩ, cảm nhận và khao khát của con. 6. Hỏi lại. Hãy hỏi lại để chắc chắn những gì bạn nghĩ về con là đúng bằng những câu hỏi như: “Mẹ vừa nghe con nói… đúng không?” hay “Có phải con nói là...?”. Hỏi lại để xóa bỏ những hiểu lầm mà bạn có thể đã mắc phải khi trò chuyện cùng con. Hãy nhớ bạn đang cố gắng trả lời cho câu hỏi: “Con mình đang nghĩ gì? Con mình cảm thấy thế nào? Con mình mong muốn điều gì ở mình?”. Khi chưa chắc chắn về câu trả lời, bạn không nên đưa ra ý kiến cá nhân của mình về những vấn đề này. 7. Thể hiện sự thấu hiểu. Bạn cần thể hiện cho con thấy khả năng lắng nghe và thấu hiểu của bạn. Khi thể hiện sự thấu hiểu, bạn đã gián tiếp khẳng định giá trị của con cái thông qua cách đối xử với chúng như người trưởng thành. Bất kỳ trẻ vị thành niên nào cũng mong đợi điều đó. 8. Đưa ra lời đề nghị thể hiện quan điểm. Khi bạn hỏi: “Con có muốn nghe quan điểm của mẹ về việc này không?”, và con bạn nói: “Có” thì hãy chia sẻ suy nghĩ, cảm nhận của bạn về những điều con bạn vừa trình bày. Trong trường hợp trên, nếu con bạn nói: “Không hẳn” thì hãy kết thúc cuộc đối thoại, đừng bắt ép trẻ. Thông thường, một khi bạn đã bày tỏ sự thấu hiểu của mình về những suy nghĩ, cảm xúc và mong muốn của con thì chúng sẽ sẵn lòng đón nhận ý kiến của bạn, dù đồng ý với bạn hay không. Hướng về một mối quan hệ tốt hơn Một số bậc cha mẹ cảm thấy bị đánh giá thấp khi phải “dò ý” hay “xin phép” trước khi thể hiện quan điểm với con. “Tại sao tôi lại phải xin phép con mình để được nói chuyện với nó?”- Một người cha đã hỏi tôi như vậy. Nhưng vấn đề không phải là việc bạn cảm thấy như thế nào khi đưa ra lời đề nghị trên mà chính là việc bạn có muốn con mình lắng nghe hay không, có muốn tạo không khí thông cảm cho cuộc đối thoại hay không? Bạn có quyền tự do thuyết giáo mà không cần xin phép, nhưng con bạn cũng có quyền “không lắng nghe cha mẹ nói” nếu chúng muốn thế. Lời đề nghị của bạn sẽ mang đến cho trẻ cảm giác được đối xử như một người trưởng thành. Dù thế nào thì bạn vẫn là người có tiếng nói quyết định trong việc có tài trợ cho chuyến đi biển của con hoặc thậm chí là có cho nó đi biển hay không. Đây không phải là chuyện quyền hạn của bạn mà là vấn đề về mối quan hệ giữa cha mẹ - con cái. Bạn có thể quản thúc và áp đặt suy nghĩ của mình lên các con, nhưng chắc chắn việc làm đó sẽ càng khiến mối quan hệ giữa bạn và con trở nên tồi tệ hơn mà thôi. Hiển nhiên là những cuộc đối thoại chất lượng như thế này sẽ tốn khá nhiều thời gian, có khi kéo dài gấp đôi cuộc trò chuyện bình thường. Thế nhưng, lợi ích mà bạn thu được từ đó thường rất to lớn. Con bạn sẽ biết cách cư xử hơn một khi chúng thấy mình được tôn trọng, thấu hiểu và yêu thương. Học cách trò chuyện Nói là một phần quan trọng trong cuộc đối thoại giữa cha mẹ và con cái. Tuy nhiên, cách nói chuyện mới là phần quan trọng nhất. Nói có hiệu quả là chia sẻ suy nghĩ, cảm xúc và khao khát của bạn với con chứ không phải áp đặt quan niệm của mình lên bọn trẻ. Nhiều bậc cha mẹ đã tạo ra mối quan hệ thù nghịch với con khi họ bắt đầu cuộc trò chuyện bằng cách lên án quan điểm của con. Tốt nhất bạn nên chia sẻ một cách nhẹ nhàng quan điểm, suy nghĩ, cảm xúc và khao khát của mình với trẻ và tìm sự đồng cảm của chúng. Dùng nhân xưng "cha/mẹ" Cách đơn giản nhất để có được cuộc đối thoại tích cực với con là hãy dùng câu bắt đầu bằng cha/mẹ thay vì con: “Cha nghĩ...”; “Cha thấy rằng...”; ”Cha muốn là...”. Những câu này sẽ diễn tả cho con bạn biết cảm giác và suy nghĩ của bạn vào lúc ấy. Ngược lại, những câu nói như: “Con sai…”; “Con không hiểu…”; “Con vô lý…”, đều có tính chất đổ lỗi và kết án. Những câu này thường dẫn đến hai kết quả: xảy ra tranh cãi hoặc buồn chán rút lui, tùy theo tính cách của từng trẻ. Thông thường, mở đầu bằng “Con” sẽ chặn đứng đối thoại trong khi mở đầu bằng đại từ nhân xưng “Cha/mẹ” sẽ giúp cuộc trò chuyện đi xa hơn. Hãy dạy dỗ thay vì giáo huấn Một nguyên tắc quan trọng khác khi trò chuyện với con đó là phải dạy dỗ thay vì thuyết giảng. Sự khác biệt của một cuộc trò chuyện chủ yếu nằm ở cách nói. Cách nói của người thuyết giảng luôn thể hiện uy lực, có lúc nói to, có lúc nhỏ nhẹ, nhưng hầu như lúc nào cũng nồng nhiệt và quyết đoán. Trong khi đó, giáo viên thường dùng kiểu nói chuyện ôn hòa hơn, giảng dạy với một sự nhiệt tình thực tế. Nếu muốn giao tiếp với con một cách hiệu quả, các bậc phụ huynh cần tiếp cận với trẻ theo cách của một giáo viên hơn là một người thuyết giáo. Việc cha mẹ cao giọng với con thường chỉ khiến chúng đi tìm lời khuyên ở nơi khác. Tôi không nói rằng cha mẹ không được tỏ ra quyết đoán mà chỉ muốn lưu ý là sự quyết đoán này nên được bộc lộ song hành với sự cởi mở đón nhận những ý kiến khác, đặc biệt là ý kiến của con em họ. Hãy nhớ trẻ vị thành niên là những người bắt đầu có những suy nghĩ khác biệt và độc lập. Vì thế, nếu muốn trẻ xem trọng ý kiến của mình, các bậc phụ huynh cần học cách dạy dỗ thay vì chỉ giáo huấn con. Hãy lắng nghe kỹ càng và đưa ra những câu hỏi có khả năng khơi gợi suy nghĩ để dẫn dắt trẻ đến việc hỏi ý kiến của bạn. Đưa ra lý do Trẻ vị thành niên thường rất có hứng thú với những lý do bởi đây là giai đoạn phát triển khả năng tự giải thích mọi vấn đề của trẻ. Bậc phụ huynh nào từ chối đòi hỏi của trẻ mà không đưa ra lý do chỉ khiến cho đối thoại chấm dứt mà thôi. Cha mẹ nào học được nghệ thuật trò chuyện và lắng nghe sẽ giao tiếp hiệu quả với trẻ vị thành niên, nhất về phương diện tình cảm. Đối thoại chân thành với con chính là một trong những cách hiệu quả nhất để truyền tải tình thương. Hoạt động chất lượng Tuổi vị thành niên thường thích tham gia những hoạt động gắn liền với cuộc sống thường ngày như thể thao, âm nhạc, nhảy múa, kịch nghệ, công tác từ thiện… và tỏ ra rất năng động trong các lĩnh vực này. Nếu muốn có thời gian chia sẻ với con, các bậc phụ huynh nên quan tâm đến những hoạt động đó. Một trẻ vị thành niên 14 tuổi nói với tôi: “Cha cháu luôn tham gia vào những buổi biểu diễn âm nhạc của cháu. Dù không phải người đam mê âm nhạc nhưng lúc nào ông cũng khuyến khích cháu. Cháu cảm thấy mình thật may mắn”. Trong khi đó, một người bạn của cô bé lại nói: “Cháu biết cha yêu cháu, nhưng ông không bao giờ tạm ngừng việc để đến xem cháu diễn. Ông dành thời gian để chơi golf với bạn bè nhưng không bao giờ dành thời gian cho cháu”. Dù cô bé thứ hai hiểu rõ rằng cha yêu mình nhưng cô không cảm nhận được cụ thể tình cảm đó. Trẻ vị thành niên quan niệm rằng khi bạn dành thời gian tham gia vào một hoạt động của chúng nghĩa là bạn đã dành một phần cuộc sống của mình cho chúng, và điều này là biểu hiện của một tình yêu thương sâu sắc. Ngược lại, trẻ sẽ cho rằng “Con không quan trọng bằng những thứ khác” khi cha mẹ không dành thời gian tham gia vào các hoạt động của chúng. Thông thường, khả năng vượt qua những thử thách của trẻ sẽ cao hơn nếu có cha mẹ cùng tham gia với chúng. Trong một cuộc khảo sát, khi trả lời cho câu hỏi: “Anh/chị thất vọng về cha mẹ điều gì nhất khi đang tuổi vị thành niên?”, thì đa số câu trả lời đều thiên về việc: “Cha mẹ không tham dự vào cuộc sống của tôi”. Thực tế, trẻ vị thành niên luôn muốn cha mẹ tham gia vào cuộc sống của mình. Sự tham gia này không chỉ tạo ra những kỷ niệm đẹp mà còn thắt chặt mối quan hệ giữa đôi bên. Tạo môi trường thích hợp Cha mẹ còn có thể tạo ra môi trường cho thời gian chia sẻ bằng cách lên kế hoạch và tổ chức những sự kiện nằm ngoài thời khóa biểu hàng ngày. Tất nhiên, việc làm này đòi hỏi bạn phải đầu tư thời gian, tiền bạc và nỗ lực để thực hiện nó, nhưng chắc chắn bạn sẽ không thất vọng với kết quả mà mình thu được. Cắm trại, leo núi, chèo thuyền, những hoạt động thể thao, âm nhạc, tham quan một di tích lịch sử nào đó… đều tạo ra môi trường thuận lợi để bạn dành thời gian chia sẻ với con em mình. Chọn sự kiện con bạn thích Chìa khóa để tạo ra môi trường thành công bắt nguồn từ sở thích của con bạn. Hãy tìm hiểu sở thích của con và sáng tạo ra môi trường thích hợp để kích thích con bạn chia sẻ thời gian với cha mẹ. Tôi nhớ hồi Derek, cậu con trai 17 tuổi của tôi, tìm hiểu về Buddy Holly, ca sĩ kiêm nhà soạn nhạc nổi tiếng vào thập niên 50 đã chết trong một tai nạn máy bay. Lần đó tôi đã đến thư viện và đọc tất cả những tư liệu liên quan đến Buddy Holly mà tôi có thể tìm thấy. Tôi đọc lời bài hát của ông rồi trao đổi với Derek về chúng. Thằng bé tỏ ra rất bất ngờ trước những việc làm của tôi. Ít lâu sau, khi tôi tổ chức một buổi hội thảo về hôn nhân ở Fort Worth, Texas, tôi hỏi Derek có muốn đi cùng tôi không. “Sau buổi hội thảo, chúng ta sẽ đi tới Lubbock và xem quê của Buddy Holly”. Tôi sẽ không bao giờ quên được ánh mắt sáng rỡ của nó khi nói: “Cha, con thích lắm”. Trên đường đi, cha con tôi không ngừng bàn về những thứ có thể được nhìn thấy ở Lubbock. Chúng tôi nói về những kỷ niệm ngày xưa của Derek cũng như tương lai của thằng bé. Dù thỉnh thoảng cũng nhìn ra hai bên đường hoặc dừng xe để bước ra ngoài tận hưởng không khí tĩnh lặng của miền tây Texas, nhưng chủ yếu là chúng tôi trò chuyện cùng nhau. Khi đến Lubbock, chúng tôi ghé văn phòng trung tâm và nhận được 4 trang thông tin về Buddy Holly. Chúng tôi ghé thăm căn nhà nơi Buddy Holly được sinh ra; đến đài phát thanh nơi Buddy đã phát bản nhạc đầu tiên của ông; đến căn nhà Buddy Holly từng sống khi ông thu đĩa đầu tiên; đến câu lạc bộ mà Buddy biểu diễn đầu tiên. Chúng tôi cũng tới trường trung học nơi Buddy Holly đã theo học; đến nhà thờ nơi Buddy Holly tổ chức lễ cưới và lễ tang của ông. Ở mỗi nơi, tôi đều chụp hình cho Derek với hy vọng giữ cho thằng bé những kỷ niệm về chuyến đi này. Cuối cùng, chúng tôi lái xe ra bìa làng thăm mộ của Buddy Holly. Trên đường về, chúng tôi vẫn tiếp tục bàn về Buddy Holly, và đưa ra những giả định về cuộc sống của ông. Có thể nói, đó chính là khoảng thời gian chia sẻ mà chúng tôi không bao giờ quên. Tạo môi trường để có thời gian chia sẻ Trong suốt những năm vị thành niên của Derek, tôi đã tổ chức nhiều chuyến đi dã ngoại để tìm hiểu sở thích của thằng bé. Và thậm chí cho tới bây giờ, Derek vẫn thường xuyên nhắc lại những chuyến đi thú vị của hai chúng tôi. Bạn cũng có thể nghĩ ra nhiều cách sáng tạo để có thời gian chia sẻ với con cái của mình. Không cần phải là những chuyến đi xa tốn kém mới có được khoảng thời gian ý nghĩa với con. Đôi khi, bạn chỉ cần tổ chức một chuyến đi đơn giản và ít tốn kém như cùng con lái xe sang thị trấn bên cạnh để làm điều mà con bạn yêu thích là được rồi. “Con tôi không chịu nói chuyện” Một trong những điều khiến các bậc cha mẹ lo lắng nhiều nhất đó là việc khi bắt đầu lớn, con họ không thích nói chuyện với cha mẹ nữa. “Con tôi không chịu nói chuyện với tôi. Vậy thì làm sao tôi có thể tạo ra những cuộc đối thoại chất lượng chứ?”. Đúng là trong giai đoạn vị thành niên, trẻ sẽ cần nhiều sự riêng tư hơn khi chúng còn bé. Việc có những suy nghĩ, xúc cảm khác với cha mẹ cũng chính là một phần của sự tự lập. Đôi lúc, thay vì nói chuyện với cha mẹ, trẻ muốn tự mình giải quyết những vấn đề xảy ra trong cuộc sống của mình. Những lúc đó, thật sai lầm nếu các bậc cha mẹ cứ ép buộc chúng nói. Những gì bạn cần làm khi ấy là hãy nói cho con biết rằng trong trường hợp con muốn nói chuyện, bạn sẽ luôn sẵn sàng. Một nguyên nhân khác khiến trẻ không muốn nói chuyện với cha mẹ là vì chúng đã từng thất vọng hoặc bị khước từ trước đó. Vì thế, các bậc cha mẹ cần phải chú ý tới những lời nói và việc làm của mình. Nhiều khi cha mẹ lại nói những câu an ủi sáo rỗng như: “Giờ này tuần sau con sẽ chẳng còn nhớ gì nữa đâu” hoặc đưa ra lời khuyên quá sớm như: “Cứ buồn bã như vậy chả có ích gì đâu. Sao con không ra ngoài chạy bộ vài vòng?”. Đây thường là những câu đáp chấm dứt đối thoại và diễn tả thái độ “biết cả rồi” mà không thể hiện chút thấu hiểu và thông cảm nào của bạn đối với tâm trạng của con lúc bấy giờ. Hãy chủ động gợi chuyện với con nếu bạn cảm thấy chúng có gì đó thay đổi. Những câu hỏi như: “Có vẻ như hôm nay con không được vui. Có muốn nói chuyện không?” hay “Tối nay con trông có vẻ tươi tắn. Hôm nay có gì vui à?”… thường được đa số trẻ sẽ chấp nhận. Hãy nhớ rằng con bạn có quyền giữ kín suy nghĩ và cảm xúc của chúng. Điều bạn nên làm là hãy cho con biết bạn luôn sẵn sàng lắng nghe nếu nó muốn nói chuyện. Thời điểm trò chuyện lý tưởng nhất là vào buổi khuya và trong phòng riêng của trẻ, hoặc sau khi các thành viên khác đã đi ngủ. Một vài tiếng đồng hồ trước khi ngủ có thể làm nên một sự khác biệt nho nhỏ cho con trẻ trong việc cảm nhận được tình thương của cha mẹ hoặc cảm thấy cô đơn và bị chối bỏ. “Con tôi không muốn dành thời gian ở với tôi” Chấp nhận việc con cần bạn bè Một trong những điều khiến các vị phụ huynh thường phàn nàn khi cố duy trì mối liên hệ khắng khít với con là việc “Con tôi không muốn dành thời gian ở với tôi”. Bạn nên hiểu rằng trong giai đoạn này, trẻ vị thành niên bắt đầu có nhiều tình cảm sâu sắc với những người bên ngoài gia đình. Các nhà xã hội học hay gọi những người này là nhóm bạn bè của trẻ vị thành niên. Tiến sĩ Eastwood Atwater định nghĩa nhóm bạn bè này là “nhóm những người xem nhau bình đẳng vì tuổi tác, giai cấp hay một trạng thái cụ thể nào đó”. Atwater còn cho biết nhóm bạn bè này giữ 4 vai trò chính trong cuộc sống của trẻ vị thành niên. Đó là: 1. Nhóm giúp trẻ lớn lên bằng cách hỗ trợ về tình cảm - xã hội. 2. Nhóm sẽ đưa ra những tiêu chuẩn mà trẻ có thể dựa vào đó để đánh giá hành vi và kinh nghiệm của mình. 3. Cung cấp cho trẻ những cơ hội phát triển các mối quan hệ cá nhân và kỹ năng xã hội. 4. Cung cấp những tình huống giúp trẻ tự khẳng định bản thân. Những hoạt động mà trẻ tham gia cùng bạn bè sẽ tăng lên khi trẻ bắt đầu lớn. Điều này giúp trẻ thỏa mãn nhu cầu có bạn bè cũng như luôn có được sự ủng hộ cần thiết về tinh thần, tình cảm. Cha mẹ thường nghĩ là việc con cái thích ở bên bạn bè có nghĩa là nó không còn thích ở bên gia đình nữa. Họ cho rằng một đứa con 15 tuổi sẽ không có hứng thú đi săn với cha, đi mua sắm với mẹ hay đi cắm trại với gia đình. Tuy nhiên, các nghiên cứu đã cho thấy rằng đa số trẻ vị thành niên vẫn mong muốn có được nhiều thời gian ở bên gia đình hơn. Tham khảo ý con khi lên kế hoạch Một trong những nguyên nhân khiến trẻ vị thành niên không muốn tham gia các hoạt động của gia đình là do cha mẹ thường lên kế hoạch chung cho cả nhà mà không tham khảo ý kiến của trẻ. Kết quả là trẻ đã lên kế hoạch với bạn bè và không muốn đi cùng gia đình. Brandon, 13 tuổi, nói: “Cha mẹ nói họ buồn vì cháu không muốn đi cùng gia đình. Nhưng vấn đề là khi lên kế hoạch đi chơi cho cả nhà, cha mẹ đã không thèm hỏi đến lịch của cháu mà cứ lên kế hoạch rồi chỉ thông báo cho cháu một ngày trước khi khởi hành. Trong khi đó, cháu đã lên kế hoạch với bạn bè của cháu cả rồi, và cháu không muốn phá vỡ kế hoạch đó để đi với họ”. Chú ý đến sở thích của con bạn Một trong những lý do khiến trẻ vị thành niên không tham gia vào các hoạt động của cha mẹ là vì cha mẹ đã không để ý đến sở thích của chúng. Nếu chịu khó để ý, bạn sẽ biết được sở thích của con em mình và có thể giúp trẻ hòa nhập hơn với các sinh hoạt chung của cả nhà. Nếu bạn ép con tham gia vào những hoạt động mà chúng không thích thì bạn sẽ không thể tạo ra khoảng thời gian thú vị để chia sẻ cùng nhau. Tốt hơn là bạn nên tìm hiểu xem con mình thích gì rồi cùng nhau lên kế hoạch để tạo ra một chuyến đi lý thú cho cả hai. Trẻ vị thành niên nói gì? Marissa, 14 tuổi: “Cháu rất thích mỗi khi cha dắt cháu đi câu cá cùng ông. Tuy chẳng ưa cái mùi tanh đó chút nào nhưng cháu lại rất thích được ở cạnh cha. Hai cha con cháu nói với nhau rất nhiều chuyện và đó là lúc cháu vui nhất khi ở cùng cha”. Kyle, 16 tuổi, rất tự hào khi đã có bằng lái xe: “Giờ thì cháu tự lái xe được rồi, cháu có thể đến những nơi cháu muốn mà không cần cha mẹ đưa đi. Nhưng cháu vẫn thích đi cùng họ. Cháu rất thích cùng cha làm một việc gì đó. Vài đứa bạn của cháu không có cha. Và cháu cảm thấy mình thật may mắn”. Monica, 14 tuổi, sống với mẹ: “Cháu và mẹ có thể nói với nhau bất cứ chuyện gì. Hai mẹ con cháu không bao giờ có bí mật riêng. Cháu cảm thấy rất thân thiết với mẹ. Mẹ đã giúp cháu giải quyết rất nhiều vấn đề. Cháu biết lúc nào mẹ cũng sẵn sàng lắng nghe để chia sẻ với cháu mọi rắc rối và sẽ tìm cách giúp cháu”. Jennifer, 18 tuổi, đang chuẩn bị vào đại học: “Cháu nghĩ điều cháu nhớ nhất khi đi học có lẽ là những lần nói chuyện với cha mẹ. Nhiều khi cả gia đình cháu trò chuyện với nhau rất khuya nhưng cha mẹ luôn sẵn sàng lắng nghe cháu. Chắc chắn là khi cháu vào đại học rồi thì mọi chuyện sẽ không còn như thế nữa, dù cháu vẫn có thể nói chuyện với họ qua điện thoại”. Nếu ngôn ngữ yêu thương của con bạn là thời gian chia sẻ... • Đến trường đón con sớm vài phút, thức khuya trò chuyện với con về những vướng mắc trong cuộc sống của chúng. • Hãy cùng nhau ca hát hoặc chơi nhạc thay vì xem truyền hình. Và nếu có thể, hãy biến nó thành truyền thống của gia đình. • Nếu bạn có lịch làm việc, hãy viết thời gian bạn dành cho con và xem chúng là những hoạt động ưu tiên. • Nếu có thể, hãy đưa con bạn đến chỗ bạn làm việc một ngày. Giới thiệu con với đồng nghiệp, cho con tham gia hội họp và kể cho chúng nghe hằng ngày bạn làm việc thế nào. • Tạo ra những “truyền thống” với con, chẳng hạn như cùng ăn kem tại một cửa hiệu hay cùng đi dạo trong một công viên nào đó. • Chọn một hai trò chơi nào đó có thể chơi chung với con. • Thỉnh thoảng hãy cùng nhau đi dạo hoặc đi xe đạp. • Cả nhà cùng ăn tối chung. Hãy biến khoảng thời gian này thành dịp đặc biệt để nói về những chuyện trong ngày. • Tiếp tục vỗ về đứa con tuổi vị thành niên của bạn vào mỗi tối. Bạn không cần phải kể chuyện cho con nghe nữa nhưng vẫn cần duy trì thói quen trò chuyện cùng con trước khi trẻ ngủ. • Cùng làm bài tập về nhà với con. Việc làm này vừa giúp con học khá hơn, vừa tạo ra nhiều thời gian chia sẻ giữa bạn và con. • Cùng trồng một loại cây nào đó với con. Với những trẻ thích ở ngoài trời thì thời gian ở cùng nhau ngoài vườn hoa, cùng trồng rau hay làm đất có thể trở thành những kỷ niệm tuyệt đẹp. Chương 6 Ngôn ngữ yêu thương thứ 4: SỰ TẬN TỤY “Tôi nghĩ điều khiến tôi cảm thấy mình được yêu thương nhiều nhất đó chính là việc cha mẹ luôn cố gắng hết sức để giúp tôi trong mọi việc”. Mark, 24 tuổi, đang chuẩn bị lập gia đình tâm sự với tôi về những năm tháng tuổi vị thành niên của mình. Anh cho biết: “Tôi nhớ mẹ thường nấu cho cả nhà những bữa ăn rất ngon dù mẹ cũng phải đi làm ở ngoài. Trong khi đó, cha thường dạy tôi cách sửa chữa những cái máy cũ mà chúng tôi mua trước đó. Cha mẹ giúp tôi rất nhiều việc, từ chuyện lớn đến chuyện nhỏ”. Mark vẫn còn nhớ rất rõ những ký ức về cha mẹ: “Giờ thì tôi mới nhận thức được ý nghĩa của những điều cha mẹ đã làm cho mình. Nhưng dù thế nào chăng nữa thì tôi vẫn rất biết ơn những gì cha mẹ đã làm cho tôi. Tôi hy vọng mình cũng có thể làm như thế cho con của mình sau này”. Hình ảnh của cha mẹ Mark qua lời kể của anh chính là hình ảnh của những bậc cha mẹ sử dụng ngôn ngữ yêu thương là sự tận tụy dành cho con. Làm cha làm mẹ là một bổn phận đòi hỏi sự tận tâm. Ngày bạn quyết định có con cũng là ngày bạn cam kết cả đời sẽ tận tụy vì con. Khi con còn nhỏ, những việc bạn phải làm cho con là rất nhiều, từ thay tã, cho ăn, giặt quần áo, sửa đồ chơi đến tắm rửa, gội đầu, chải tóc... Tuy vậy, đừng nói với con về danh sách này mà hãy đọc to chúng lên trong phòng ngủ của bạn, nhất là khi cảm thấy bạn chưa hoàn thành vai trò của mình. Rồi khi con bắt đầu bước vào giai đoạn tuổi vị thành niên, bạn sẽ phải học thêm một vài phương ngữ mới nếu muốn sử dụng hiệu quả ngôn ngữ yêu thương bằng Sự tận tụy. Bạn không còn phải thay tã cho con nữa nhưng thay vào đó là vô số nút áo cần đơm, váy cần may, những bữa ăn cần nấu, những chiếc lốp xe cần thay, xe cần sửa, quần áo cần giặt ủi, đồng phục cần tẩy, làm tài xế cho con... Sức mạnh của sự tận tụy Một khi hiểu được rằng những hành động thể hiện sự quan tâm chăm sóc là một cách biểu hiện mạnh mẽ của tình yêu, bạn sẽ thấy tất cả những việc mình đã làm khi con còn nhỏ thật là cao quý. Thế nhưng, điều đáng tiếc là nhiều cha mẹ làm những công việc này chỉ vì trách nhiệm. Họ chỉ nhìn thấy những cái cây nhỏ mà không thấy được cả khu rừng. Tôi hy vọng rằng những điều tôi chia sẻ dưới đây sẽ giúp các bậc cha mẹ xóa tan những đám mây mù và có cái nhìn tươi sáng hơn về việc nuôi dạy con. Thực tế là hành động thể hiện sự quan tâm, chăm sóc tỏa ra những tia sáng tình yêu rực rỡ nhất. Những bậc vĩ nhân như Mẹ Teresa, Albert Schweitzer, Mohan- das Gandhi… là những ví dụ điển hình. Sự vĩ đại thực sự được thể hiện trong thái độ tận tâm phục vụ. Sự tận tụy của cha mẹ đối với con cái chính là biểu hiện của tình yêu thương. Tự nguyện phục vụ Vì chăm lo cho con trong bao nhiêu năm trời cộng với rất nhiều bổn phận khác nên nhiều khi các bậc cha mẹ quên mất rằng những việc làm thường ngày của mình là biểu hiện của tình thương và chúng có tác dụng rất lâu dài. Thậm chí, nhiều bậc cha mẹ cho rằng mình giống như nô lệ hay người giúp việc hơn là một người làm việc tận tụy vì tình yêu thương. Sự tận tụy xuất phát từ tình yêu thương không phải là làm việc như một nô lệ. Nô lệ là do bị người ngoài ép buộc và làm việc một cách miễn cưỡng. Phục vụ vì yêu thương là do sự khao khát bên trong thúc đẩy chúng ta cống hiến hết sức lực của mình để chăm lo cho người khác. Sự tận tâm đó là một món quà được cho đi một cách tự nguyện. Còn khi cha mẹ phục vụ con với một thái độ cay đắng thì những nhu cầu về mặt thể chất của trẻ có thể được đáp ứng nhưng sự phát triển tinh thần của chúng lại bị kìm hãm. Chăm sóc con là một công việc thường ngày, nên bạn cần phải kiểm tra xem liệu hành động thể hiện sự quan tâm của mình có truyền tải được thông điệp yêu thương hay không. Cameron, một câu bé tuổi vị thành niên, từng nói với tôi: “Cha sẽ giúp cháu làm bài tập về nhà nếu cháu nài nỉ ông. Nhưng những lúc đó cháu cảm thấy mình thật có lỗi và không đáng được ông quan tâm, giúp đỡ. Vậy nên cháu ít khi nhờ đến cha”. Hành động thể hiện sự quan tâm của người cha này không hề truyền tải được thông điệp yêu thương. Thậm chí, nhiều người mẹ cũng không truyền tải được tình thương qua các hành động thể hiện sự quan tâm của mình. “Cháu muốn nhờ mẹ giúp cùng làm bài tập ở trường nhưng cháu thấy hình như mẹ quá bận rộn.” - Julia, đang học năm đầu trung học, tâm sự. - “Cháu có cảm giác mẹ giúp cháu chỉ để cháu không làm phiền mẹ nữa mà thôi”. Nếu muốn trẻ cảm nhận được tình yêu thương của mình qua những hành động thể hiện sự quan tâm, chăm sóc, các bậc cha mẹ cần thực hiện chúng một cách tự nguyện. Đừng đặt điều kiện cho tình thương Một số người sử dụng hành động chăm sóc như một công cụ để đặt điều kiện với trẻ. “Mẹ sẽ chở con đến trung tâm thương mại để gặp bạn nếu con dọn dẹp phòng”. Đây là bạn đang muốn “trả giá” với con để thỏa thuận: "Cha/mẹ sẽ... nếu con...". Tôi không khuyên bạn không được thỏa thuận với con mà chỉ muốn nhắc nhở bạn rằng đừng bao giờ được coi đây là biểu hiện của tình thương. Việc bạn chở con đến trung tâm thương mại là thù lao cho việc con lau dọn phòng. Đây chỉ là một điều kiện để con bạn thực hiện theo yêu cầu của bạn chứ không phải biểu hiện của tình thương. Đúng là đôi khi phần thưởng trở thành động lực thúc đẩy con bạn thay đổi một số hành vi mà bình thường chúng không chịu sửa. Thế nhưng, sự thay đổi này thường chỉ mang tính chất tạm thời, trừ khi bạn tiếp tục đưa ra phần thưởng. Nếu hành động thể hiện sự quan tâm của bạn luôn gắn liền với việc bắt con phải làm một điều gì đó thì nghĩa là bạn đang thao túng chứ không phải yêu thương con vô điều kiện. Sự thao túng không bao giờ là biểu hiện của tình thương. Tình thương là một món quà được tự nguyện trao tặng chứ không phải là việc đáp trả. Bạn yêu thương con một cách vô điều kiện dù không phải tất cả mọi hành động của con đều khiến bạn hài lòng. Và trên thực tế, trẻ sẽ cảm nhận được tình thương sâu đậm hơn nếu chúng biết được bạn yêu chúng vô điều kiện. Mặt khác, một điều mà các bậc phụ huynh nên chú ý là nhiều khi con em bạn cũng cố tình thao túng bạn bằng hành động thể hiện sự quan tâm. Nếu muốn bạn đáp ứng nhu cầu của bản thân, trẻ sẽ đề nghị làm theo yêu cầu mà bạn đã đề ra trước đó. Bradley, 16 tuổi, nói: “Nếu cháu muốn mẹ làm giúp cháu gì đó, cháu cứ việc tự dọn phòng của mình rồi sau đó mẹ cháu sẽ đáp ứng yêu cầu của cháu”. Bradley đã học được cách thao túng mẹ. Nhiều trẻ vị thành niên tỏ ra rất rành rẽ phương pháp thao túng này. “Nếu mẹ yêu con, mẹ..." là câu nói mà những trẻ này rất thường dùng. Câu đáp hay nhất của phụ huynh trong trường hợp này là: “Cha mẹ yêu con quá nhiều nên không thể làm điều gì mà cha mẹ tin là bất lợi đối với con cho dù con có muốn như thế nào”. Thao túng không phải là biểu hiện của tình yêu thương, càng không phải là cách hữu hiệu để tăng cường mối quan hệ giữa cha mẹ và con cái. Tình yêu từ cả hai phía Làm mẫu và hướng dẫn Tất cả chúng ta đều có mong muốn yêu thương và được yêu thương. Các bậc cha mẹ luôn muốn con cảm nhận được tình cảm của mình đồng thời giúp con học được cách yêu thương người khác. Do đó, trong khi tận tụy chăm sóc con, nhiều phụ huynh đã lo ngại rằng: “Nếu như tôi cứ phục vụ con thì biết đến khi nào nó mới biết tự chăm lo cho mình và cho những người xung quanh?”. Câu trả lời là bạn phải biết làm mẫu và hướng dẫn cho trẻ. Bạn hãy làm gương cho con về một tình yêu vô điều kiện bằng cách giúp con làm tất cả những việc chúng muốn, chỉ cần bạn thấy việc đó tốt cho chúng. Tuy nhiên, bạn cần sáng suốt khi chọn lựa hành động thể hiện sự quan tâm, nếu không sẽ khiến con bạn nảy sinh tính ỷ lại, chỉ biết nhận mà không bao giờ biết cho đi. Chẳng hạn, nấu ăn là một hành động thể hiện sự quan tâm, nhưng dạy con nấu ăn mới là hành động đúng đắn nhất. Nguyên tắc quan trọng nhất mà bạn nên nhớ là chỉ giúp con làm những điều mà chúng không thể tự làm được. Khi con còn bé, bạn giặt quần áo giúp con; nhưng khi chúng bắt đầu lớn, hãy dạy chúng cách thức giặt quần áo. Nếu không nhận thức được điều này, có thể bạn sẽ cản trở sự trưởng thành của con dưới danh nghĩa yêu thương. Hướng dẫn đúng cách Lời khuyên mà tôi đưa ra cho các bậc phụ huynh là hãy giải thích những hành động của mình cho con nghe. Mẹ Patrick nói với cậu: “Patrick! Con đã lớn và mẹ có chuyện muốn nói với con. Khi con còn bé, mẹ đã làm rất nhiều việc cho con vì mẹ rất yêu con. Bây giờ, dù mẹ vẫn có thể tiếp tục làm những việc ấy cho con nhưng nó sẽ không giúp con trưởng thành được. Vì thế, mẹ sẽ dạy con tự làm những việc này. Mẹ không muốn con tốt nghiệp trung học mà không biết tự mình chăm sóc bản thân. Mẹ đã lập ra một danh sách những việc mẹ muốn dạy cho con. Mẹ muốn cho con xem chúng để con có thể thêm vào đó những việc con muốn học. Mẹ cũng muốn con tự sắp xếp thứ tự những việc con muốn học trước. Mẹ sẽ không ép con, vậy nên khi con cảm thấy đã sẵn sàng, mẹ sẽ dạy chúng cho con”. Mẹ của Patrick đã giải thích cách thức yêu con của mình cho cậu bé bằng hành động thể hiện sự quan tâm. Tôi tin rằng trong trường hợp này, Patrick sẽ phản ứng tích cực với cách thức dạy dỗ của mẹ vì bà đã cho cậu cơ hội chọn lựa điều cậu muốn học cũng như thứ tự học. Thật may mắn cho những trẻ vị thành niên nào có cha mẹ biết làm như vậy! Không những cảm nhận được tình thương của cha mẹ, trẻ còn học được cách trở thành một người có trách nhiệm, biết chăm sóc bản thân và yêu thương người xung quanh bằng hành động tương tự. Bằng cách này, không những cha mẹ sử dụng được ngôn ngữ yêu thương bằng hành động thể hiện sự quan tâm mà còn hướng dẫn con học được những kỹ năng cần thiết để chăm sóc người khác hiệu quả. Sự hướng dẫn này đòi hỏi cả việc dạy dỗ và huấn luyện. Trong tiếng Hy Lạp, dạy dỗ nhấn mạnh việc hướng dẫn bằng lời còn huấn luyện nhấn mạnh việc học bằng thực hành. Theo quan điểm của người Hy Lạp, hai việc làm này phải luôn song hành cùng nhau trong giáo dục con trẻ. Chẳng hạn khi người cha muốn dạy con rửa xe thì việc đầu tiên ông cần làm là hướng dẫn cho con cách thức thực hiện bằng lời và sau đó sẽ làm mẫu những điều mình vừa nói và cuối cùng là cho con làm phụ. Sau vài lần hướng dẫn như thế này, người cha sẽ để cậu con trai tự rửa xe một mình. Khi đó, người con không chỉ học được cách tự rửa xe mà còn học được cách yêu thương cha mình. Giúp con tự khẳng định bản thân và trở nên độc lập Cuộc sống hối hả ngày nay đã khiến không ít các bậc phụ huynh quên dạy cho con những kỹ năng sống cần thiết để rồi sau đó, trẻ phải gánh chịu nhiều hậu quả nặng nề khi hoàn toàn thiếu những kỹ năng cơ bản để chăm sóc bản thân và người khác. Hiển nhiên là việc dạy con những kỹ năng sống bao giờ cũng tốn rất nhiều thời gian và sức lực của cha mẹ. Tuy nhiên điều quan trọng chính là cảm xúc và lợi ích mà con trẻ nhận được. Nếu trẻ học được cách thể hiện sự quan tâm thông qua hành động, chúng sẽ cảm thấy tự tin hơn vào bản thân. Khi trẻ vị thành niên phục vụ những người ở ngoài gia đình, chúng sẽ nhận được những phản hồi tích cực vì hầu như ai cũng thích những người biết quan tâm đến người khác. Đong đầy cảm xúc của trẻ Đối với một số trẻ vị thành niên, hành động thể hiện sự quan tâm là ngôn ngữ yêu thương chính. Khi sử dụng ngôn ngữ này, cha mẹ sẽ đong đầy tình cảm của trẻ nhanh hơn. Chuyện về Scott dưới đây sẽ minh chứng rõ hơn về điều này. Vào sinh nhật thứ 16, cha mẹ tặng Scott một chiếc xe hơi, và sau này họ nói đó là “điều tồi tệ nhất chúng tôi đã làm”. Sáu tháng sau, Scott ngồi trong văn phòng của tôi vì cha mẹ cậu dọa sẽ tịch thu chiếc xe nếu cậu không chịu đến (một ví dụ điển hình cho sự thao túng, nhưng có lẽ đây là cách duy nhất để làm cho Scott chịu đến đây). Trước đó, cha mẹ của Scott đã đến gặp tôi chia sẻ những lo lắng của mình. Từ khi có xe, Scott tỏ ra rất vô trách nhiệm. Cậu đã bị phạt hai lần vì chạy xe quá tốc độ và một lần phải ra tòa vì gây tai nạn. Cha mẹ Scott cho rằng cậu bé đang có thái độ “chống đối” với họ. “Giờ nó có xe rồi nên đâu còn muốn ở nhà nữa.” - Cha cậu nói. - “Nó làm thêm ở một tiệm bán thức ăn nhanh vào buổi trưa để kiếm tiền đổ xăng. Sau đó nó đi với bạn suốt từ buổi chiều cho đến tối. Nó cũng không ăn tối ở nhà vì đã ăn ở ngoài rồi. Chúng tôi đã dọa sẽ lấy lại xe nhưng chưa biết có nên làm thế không”. Khi trò chuyện với Scott, tôi nhận ra rằng cậu bé rất ít tôn trọng cha mẹ mình. “Họ chỉ biết đến công việc của họ mà thôi.” - Cậu bé nói. - “Họ đâu có lo cho cháu”. Tôi phát hiện ra rằng cha mẹ Scott thường chỉ về sau 6 giờ tối. Trước khi có xe, cậu bé thường về nhà vào khoảng 3 giờ 30 phút chiều, làm bài tập rồi nói chuyện điện thoại với bạn bè. Khi cha mẹ về, cả nhà ăn tối. “Hầu như lúc nào họ cũng ghé mua đồ ăn dọc đường. Mẹ không thích nấu ăn trong khi cha thì không biết nấu. Sau khi ăn tối, họ kiểm tra xem cháu làm bài tập về nhà chưa. Sau đó, cha làm việc và coi ti-vi còn mẹ thì đọc sách hoặc nói chuyện điện thoại.” “Cháu thường vào phòng của mình, lên mạng hay nói chuyện điện thoại với bạn." - Scott nói tiếp. - “Chán lắm. Chả có gì cho cháu làm cả". Trong những lần nói chuyện tiếp theo với Scott, tôi biết rằng có rất nhiều lần cậu bé định nhờ cha mẹ giúp mình làm bài tập nhưng sau đó, cậu đã không nói vì cho rằng cha mẹ không có thời gian. “Khi cháu 13 tuổi, cháu nhờ cha dạy trượt băng, nhưng cha nói trò đó quá nguy hiểm và cháu còn quá nhỏ. Khi cháu muốn học chơi guitar, cha từ chối vì cho rằng cháu không có năng khiếu về âm nhạc. Thậm chí cháu còn đề nghị mẹ dạy cháu nấu ăn nhưng mẹ chẳng bao giờ làm." Theo tôi, Scott đã cảm thấy mình bị cha mẹ gạt ra khỏi cuộc sống của họ. Họ đáp ứng những nhu cầu về vật chất cho cậu bé nhưng lại không đáp ứng được nhu cầu tình cảm của cậu. Ngôn ngữ yêu thương chính của Scott là hành động thể hiện sự quan tâm nhưng cha mẹ cậu lại chưa học được cách sử dụng nó. Họ đáp ứng những nhu cầu cơ bản của con nhưng lại không nhạy cảm với sở thích của cậu bé. Kết quả là Scott cảm thấy bị chối bỏ và không được thương yêu. Và tất cả những hành vi của cậu sau đó đơn giản chỉ là sự phản ánh của những cảm xúc này. Mặc dù tôi có tư vấn cho cha mẹ Scott nghe về cách kết nối tình cảm với Scott nhưng mọi chuyện diễn ra sau đó đã không được thuận lợi như mong muốn. Cậu bé khước từ tất cả những nỗ lực của cha mẹ cậu. Một năm sau, tôi vào bệnh viện thăm Scott khi cậu bị tai nạn và nhận được tin vui là trong thời gian chữa trị, Scott đã kết nối tình cảm lại được với cha mẹ. Trong thời gian Scott nằm viện, cha mẹ cậu có cơ hội biểu hiện tình thương bằng hành động thể hiện sự quan tâm với cậu. Nhưng quan trọng hơn, họ hiểu được sở thích hiện tại của Scott và giúp cậu phát triển sở thích này. Scott nói năm cuối cấp của mình là: "năm tệ nhất và cũng là năm tốt nhất". Dù phải chịu nỗi đau thể chất nhưng Scott đã tìm lại cảm giác gần gũi với cha mẹ mình. Cha mẹ của Scott, cũng như tất cả các bậc cha mẹ khác, đều rất chân thành. Họ hết mực yêu con trai mình nhưng lại không biết cách sử dụng ngôn ngữ yêu thương chính của con. Khi khám phá ra điều đó, họ cố gắng sử dụng chúng một cách thành thục nhất, dù Scott không phản ứng lại ngay tức thời. Đây là điều bình thường đối với những trẻ vị thành niên cảm thấy cô đơn và bị khước từ trong một thời gian dài. Tuy nhiên, các bậc cha mẹ không được bỏ cuộc. Nếu kiên trì sử dụng ngôn ngữ yêu thương chính của con thì trước sau tình cảm giữa cha mẹ và con cái cũng được kết nối. Trẻ vị thành niên nói gì? Sự kết nối lại như thế này có thể là một bước ngoặt trong quan hệ giữa cha mẹ và con cái. Hãy lắng nghe tâm sự của những trẻ vị thành niên có ngôn ngữ yêu thương này. Gray, 13 tuổi, sống với mẹ và em gái. Cha Gray bỏ nhà đi khi cô bé mới 7 tuổi. “Cháu biết mẹ yêu cháu rất nhiều vì mẹ luôn giặt đồ giúp cháu, nấu cơm cho cháu ăn và giúp cháu làm bài tập. Mẹ làm y tá rất vất vả để lo cho cả gia đình”. Krystal, 14 tuổi, là con cả trong 4 anh chị em. “Cháu biết cả nhà đều rất yêu thương cháu vì mọi người đã giúp đỡ cháu rất nhiều. Mẹ đưa cháu đi tập đội cổ vũ của trường và đưa cháu tới tất cả các trận đấu. Cha giúp cháu làm bài tập về nhà, đặc biệt là môn toán, môn học mà cháu ghét nhất.” Todd, 17 tuổi, thường làm thêm việc cắt cỏ mỗi mùa hè. “Cháu có người cha rất tuyệt. Cha dạy cháu cắt cỏ để kiếm tiền mua sắm những thứ cháu thích.” Kristin, 13 tuổi. “Cháu biết mẹ rất yêu cháu vì mẹ dành thời gian để dạy cháu rất nhiều thứ. Tuần trước mẹ dạy cháu đan. Cháu sẽ tự làm quà giáng sinh kỳ này.” Nếu ngôn ngữ yêu thương của con bạn là sự tận tụy… Dưới đây là một số cách biểu hiện tình thương để bạn có thể áp dụng mà không làm giảm đi tinh thần trách nhiệm của con em mình: • Cùng trẻ luyện tập thể thao, chẳng hạn như ném và chụp bóng chày hay chuyền bóng cho con tập bóng rổ. • Giúp con làm những bài luận khó. • Chuẩn bị thức ăn vặt cho con khi trẻ có một ngày vất vả. • Thỉnh thoảng thức dậy sớm 30 phút để chuẩn bị bữa sáng mà con thích. • Dạy con tầm quan trọng của việc quan tâm đến người khác bằng cách thường xuyên tham gia những việc làm từ thiện. Đối với những trẻ có tính cách độc lập, hãy để trẻ tự tìm hiểu những dịp và nơi cần sự giúp đỡ của mình. • Khi trẻ sắp muộn giờ học hay họp nhóm, hãy giúp trẻ hoàn thành nhanh công việc đang làm để trẻ có thể đến đúng giờ. • Giúp trẻ liên hệ với bạn bè của bạn hay những thành viên khác trong gia đình - những người có thể hỗ trợ trẻ trong lĩnh vực trẻ thích, chẳng hạn như chơi bóng hay tập piano. • Chọn một lĩnh vực nào đó mà bạn có thể chăm sóc trẻ nhiều hơn bình thường. Chẳng hạn như chuẩn bị cơm trưa cho cháu hoặc thường xuyên làm món tráng miệng ưa thích cho cháu. • Bắt đầu truyền thống “bữa tối sinh nhật” bằng cách nấu bất cứ món nào trẻ thích vào ngày sinh nhật của cháu. • Giúp trẻ ôn tập cho bài kiểm tra sắp tới. Hãy cùng làm với trẻ cho tới khi cháu tự tin. Giúp trẻ dọn dẹp phòng trong những lúc trẻ bận rộn hay chăm chú lắng nghe khi trẻ gặp trục trặc gì đó về tâm lý. Chương 7 NGÔN NGỮ YÊU THƯƠNG THỨ 5: QUÀ TẶNG Một lần, tôi tham gia buổi hội thảo về hôn nhân tại căn cứ không quân NATO ở Geilenkirchen, Đức. Thông thường, thời gian tại ngũ của quân nhân là 2 năm nên nhiều gia đình quân nhân đã chuyển đến sống gần căn cứ đó. Một buổi trưa, tôi thấy Alex, một cậu bé 13 tuổi, đang ngồi trên bàn ăn làm bài tập về nhà. Nhìn cậu bé, tôi nghĩ đến những trẻ vị thành niên người Mỹ điển hình: tóc húi cua, quần jeans, áo khoác sờn màu lục. Tôi tiến đến bắt chuyện với cậu bé. Trong lúc trò chuyện, tôi nhìn thấy Alex đeo một sợi dây chuyền có hình thánh Christopher trên cổ. “Đây là món quà mà cha đã tặng cho cháu hồi sinh nhật 13 tuổi của cháu vào tháng 3 vừa rồi.” - Cậu bé nói. - “Cha nói khi cha phải đi xa làm nhiệm vụ thì sợi dây chuyền này sẽ nhắc cháu nhớ về cha. Lúc nào cháu cũng đeo nó bên người.” “Christopher là ai vậy hả cháu?" - Tôi hỏi. "Cháu không rõ nữa," - cậu bé trả lời, - "hình như là một vị thánh nào đó thì phải". Xét về mặt tín ngưỡng, mặt dây chuyền này không có gì quan trọng nhưng về mặt tình cảm thì nó là vô giá với Alex. Nó là sự nhắc nhở về tình cảm của cha dành cho cậu. Tôi tin rằng nếu còn gặp lại Alex, tôi vẫn sẽ thấy cậu đeo sợi dây chuyền đó trên cổ. Điều gì khiến một món quà trở thành một quà tặng thật sự? Quà tặng là một bằng chứng hữu hình cho tình cảm. Chúng ta cần hiểu rõ bản chất của một món quà. Từ “gift” trong tiếng Anh bắt nguồn từ chữ “charis” trong tiếng Hy Lạp, có nghĩa là ân huệ hoặc một món quà không đáng. Với ý nghĩa này, quà tặng không phải là thứ mà cha mẹ dùng để thể hiện tình thương yêu vô điều kiện của mình đối với con cái. Một số cha mẹ không nhận ra điều này. Họ nghĩ họ đang tặng quà cho con trong khi thực tế, họ chỉ chi trả cho con phí dịch vụ nào đó. Những người đó không thực sự sử dụng ngôn ngữ thương yêu có tên là Quà tặng. Chẳng hạn, Beverly nói với con gái Amanda 15 tuổi của mình rằng: "Nếu con dọn dẹp phòng thì sau khi ăn tối xong, chúng ta sẽ tới trung tâm thương mại và mẹ sẽ mua cho con chiếc váy mà con thích”. Thực tế, Beverly chỉ đang cố mua chuộc Amanda làm theo những gì chị yêu cầu hoặc coi đây như một giao dịch. Cũng có thể chị đã bắt đầu mệt mỏi với việc Amanda suốt ngày kì kèo về chiếc váy và đây chính là cách chị nhượng bộ con bé. Nhưng dù thế nào chăng nữa thì đó cũng không phải là một món quà. Amanda hiểu đó là thù lao cho việc lau dọn phòng. Có thể Beverly cho rằng mình đang bày tỏ tình thương đối với Amanda bằng việc tặng cho cô bé chiếc váy, nhưng Amanda chỉ nhận nó như một thứ mà mình đáng được nhận, chứ không phải một món quà. Đối với nhiều bậc phụ huynh, thứ mà họ gọi là "quà tặng" thực tế chỉ là nỗ lực chi phối con cái, một sự trao đổi với những điều họ muốn hay chi phí cho công việc mà trẻ đã làm. Những lần mà trẻ nhận được quà tặng thật sự chỉ là dịp năm mới hoặc sinh nhật. Còn ngoài ra, hầu hết những món quà khác của cha mẹ đều không mang tính chất là quà tặng thật sự. Tất nhiên, tôi không nói rằng cha mẹ không được chi trả cho những "dịch vụ" của con mình. Ý tôi là những sự chi trả đó không được coi là quà tặng. Trẻ vị thành niên có thể dễ dàng thực hiện một giao dịch tương tự như vậy với bất kỳ người lớn nào khác. Việc giao dịch với cha mẹ thì có thể sẽ có lợi hơn với trẻ nhưng dù sao đó vẫn chỉ là giao dịch, không phải quà tặng. Trẻ vị thành niên không những không phản đối việc giao dịch cùng cha mẹ mà nhiều khi, trẻ còn vui vẻ chấp nhận. Đôi lúc, đây là cách để chúng có những gì chúng muốn. Đây là điều thường xảy ra ở nhiều gia đình, nhưng nó chẳng liên quan gì đến việc tặng quà cả. Quà tặng và hình thức tặng quà Một khía cạnh quan trọng khác của việc tặng quà là nó cần được tặng với một số hình thức nhất định. Hãy nhớ lại một món quà quan trọng mà bạn đã được nhận ngày xưa. Món quà đó là gì? Ai tặng? Tặng bằng cách nào? Nó được gói thế nào? Món quà đó có kèm theo sự thể hiện tình cảm nào khác như lời nói hay cử chỉ không? Có thể nói, người tặng càng bỏ công sức vào việc gói ghém và cách tặng bao nhiêu, người nhận càng cảm nhận được nhiều tình cảm bấy nhiêu. Mục đích của việc tặng quà không chỉ là chuyền một món đồ từ tay người này sang người kia mà là để thể hiện tình cảm. Chúng ta muốn người nhận cảm giác sâu sắc được rằng: "Tôi quan tâm đến bạn. Bạn thật quan trọng đối với tôi. Tôi yêu bạn”. Những thông điệp tình cảm đó được nâng cao hơn khi bạn chú ý đến hình thức tặng quà. Các bậc cha mẹ có thể làm tốt nếu ghi nhớ điều này. Khi bỏ qua hình thức, chúng ta đồng thời cũng đã bỏ qua sức mạnh tình cảm của món quà. Johnny muốn có một đôi giày thể thao mới. Cha mẹ chở Johnny đến trung tâm thương mại mua giày và cậu mang luôn giày đi về. Chỉ như thế, không có hình thức nào cả. Những món quà như vậy truyền tải rất ít tình cảm. Nếu món quà nào cũng được tặng như thế thì sẽ tạo cho trẻ suy nghĩ là: "Cha mẹ nợ mình nên phải mua cho mình tất cả những gì mình muốn”. Trẻ thường không mấy coi trọng những món quà chứa đựng ít ý nghĩa về mặt tình cảm. Tuy nhiên, nếu đôi giày đó được gói cẩn thận và tặng trước mặt các thành viên khác trong gia đình, kèm theo đó là những lời khen ngợi và cử chỉ âu yếm thì nó sẽ trở thành một công cụ chuyển tải tình cảm rất mạnh mẽ. Nếu bạn có thói quen không chú trọng hình thức thì tôi đề nghị bạn nên thay đổi nó. Có thể con bạn sẽ không thích sự thay đổi của bạn nhưng dần dần, nó sẽ có cái nhìn khác về món quà mà nó nhận được từ bạn. Và quan trọng là con bạn sẽ học được cách sử dụng ngôn ngữ yêu thương quà tặng, một điều rất có ích khi nó trưởng thành. Quà tặng và tính coi trọng vật chất Các bậc phụ huynh thường hỏi tôi rằng: "Liệu việc tôi tặng quá nhiều quà cho con có khiến nó coi trọng vật chất, một tính cách rất thường thấy trong xã hội ngày nay không?". Với vai trò của mình, các bậc cha mẹ đã đúng khi tự hỏi: "Có phải đây là thứ mình muốn dạy con?". Tuy vậy, bạn cũng cần hỏi rằng: "Đây có phải là thứ mình muốn trong chính cuộc sống của mình? Có phải cuộc sống còn nhiều thứ quan trọng hơn việc kiếm tiền và sắm sửa tiện nghi?". Tôi tin rằng câu trả lời nằm ở 2 vấn đề sau: Một, học cách tận hưởng những điều bình thường và hai, học cách chia sẻ điều đó với những người khác. Cả mấy ngàn năm nay con người vẫn sống được mà không có những "món đồ chơi" được làm ra từ cuộc cách mạng khoa học kỹ thuật công nghiệp. Không có chúng, con người vẫn vui vẻ tận hưởng những điều bình dị của cuộc sống - ăn, ngủ, làm việc, thư giãn… Không những thế, họ biết chia sẻ cuộc sống bình dị của mình với những người khác. Tính coi trọng vật chất trong xã hội xuất hiện từ khi con người nhận ra rằng, bằng nỗ lực của mình, họ có thể điều khiển cả vũ trụ. Tính coi trọng vật chất trở thành biểu hiện của sự tôn thờ chủ nghĩa cá nhân. Khi đó, mối quan hệ giữa người và người bị rạn nứt bởi sự vô cảm mà chúng ta dành cho nhau. Nhiều người tin rằng việc coi trọng vật chất là một sự thay thế rẻ mạt cho những nguyên tắc cơ bản nhằm tận hưởng những điều bình dị trong cuộc sống và chia sẻ chúng với những người chung quanh. Và họ đã bắt đầu hành trình tìm lại những giá trị tinh thần mà vô tình mình đã đánh mất. Dưới đây, tôi sẽ nêu ra hai khía cạnh mà cha mẹ cần lưu ý khi sử dụng ngôn ngữ yêu thương là Quà tặng. Tặng tiền Giá trị của tiền bạc Đầu tiên là vấn đề tặng tiền. Ngày nay, trẻ vị thành niên đang dần trở thành khách hàng chủ lực trên thị trường. Những nhà sản xuất tập trung quảng cáo thu hút sự chú ý của giới trẻ. Nhưng trẻ vị thành niên lấy tiền ở đâu ra? Câu trả lời chính là túi tiền của cha mẹ. Nhiều người nghĩ rằng nếu quà tặng là một trong những ngôn ngữ yêu thương thì việc cha mẹ tặng tiền cho con sẽ khiến trẻ cảm nhận được tình cảm cha mẹ dành cho chúng. Thế nhưng việc này có hai vấn đề. Thứ nhất, đa số lượng tiền này không được đưa cho con dưới hình thức quà tặng; nó đơn thuần là một phần trong cuộc sống gia đình thường ngày và trẻ chỉ việc chờ đón nhận. Thứ hai, trẻ chưa làm việc kiếm tiền nên chưa hiểu được giá trị của đồng tiền. Vì thế, đa số trẻ sẽ ít cảm nhận được tình cảm của cha mẹ khi nhận tiền từ họ. Vậy thì cha mẹ phải làm thế nào khi tặng tiền cho con em mình? Có hai cách giải quyết vấn đề này. Thứ nhất, hãy khuyến khích con tự kiếm tiền bằng cách làm thêm. Đây là cách duy nhất để trẻ hiểu được giá trị đồng tiền. Nếu con bạn phải làm việc trong suốt một tháng để kiếm 50 đô-la mua chiếc áo yêu thích thì chắc chắn nó sẽ ý thức được giá trị của sức lao động. Và trẻ buộc phải suy nghĩ: “Liệu thứ này có đáng sức mình bỏ ra?”. Khi đó, con bạn sẽ biết cách trở thành một người tiêu dùng thông minh hơn. Khi tự làm việc kiếm tiền, trẻ sẽ phải suy nghĩ lựa chọn giữa những nhu cầu tiêu dùng khác nhau. Nếu không thể cùng lúc có tất cả những điều mình muốn thì trẻ buộc phải dùng lý trí để phân định xem mình cần thứ gì nhất. Điều này sẽ giúp trẻ chuẩn bị tâm lý khi bước vào cuộc sống của một người trưởng thành. Nếu lo rằng việc làm thêm ở bên ngoài có thể ảnh hưởng đến việc học tập cũng như sinh hoạt của con, các bậc cha mẹ có thể suy nghĩ để trả công cho con sau khi chúng hoàn thành những công việc nhà được giao. Trả công cho con trong việc này cũng tương tự như việc trẻ đi làm thêm bên ngoài. Tuy vậy, điều các bậc cha mẹ nên lưu ý là không được cho quá nhiều cũng như không để con trông chờ một số tiền quá lớn từ cha mẹ để trẻ không hình thành nên tính coi trọng vật chất. Cách giải quyết thứ hai là hãy chọn thời điểm thích hợp nhất để tặng tiền cho con. Chẳng hạn, hãy cho tiền trẻ đóng lệ phí buổi cắm trại cùng lớp hay trả học phí của các lớp học thêm… Các bạn cũng có thể cho tiền con dưới hình thức quà tặng, theo như hướng dẫn ở trên. Vì trẻ đã từng làm việc để kiếm tiền nên bây giờ, trẻ sẽ ít nhiều hiểu được giá trị của đồng tiền. Trẻ sẽ hiểu được mức độ cực nhọc của bạn trong việc kiếm tiền nên sẽ thực lòng quý trọng tình cảm mà bạn dành cho trẻ thông qua số tiền đó. Tặng quà Chú ý đến niềm vui và sở thích của con Hãy suy nghĩ cẩn thận khi quyết định tặng quà thay vì tặng tiền cho trẻ. Hãy nhớ rằng mục đích của việc tặng quà là truyền tải thông điệp "Cha mẹ yêu con" đến với trẻ. Vì thế cha mẹ cần tự hỏi: "Món quà này có thật sự hữu ích cho con?". Có rất nhiều yếu tố cần được xem xét khi trả lời câu hỏi trên mà điều đầu tiên chính là mức độ chín chắn và trách nhiệm của trẻ. Một điều mà bạn cần chú ý khi tặng quà cho trẻ vị thành niên chính là sở thích riêng của trẻ. Hãy nhớ lại những món quà mà bạn nhận được nhưng rất ít khi dùng đến, dù bạn biết người tặng đã tốn khá nhiều tiền để mua nó và rất quý trọng tấm lòng của họ. Vì thế, đừng lặp lại tình huống này với con bạn. Nếu muốn trẻ cảm nhận được tình cảm của bạn trong món quà, bạn phải chú ý đến sở thích của chúng. Thay vì mua một thứ gì đó bạn thích, tại sao bạn lại không mua thứ mà con bạn thích? Bạn có thể làm việc này trực tiếp và hết sức đơn giản bằng cách hỏi thẳng con: "Cha muốn mua tặng cho con một món quà nhưng chưa biết con muốn gì. Con hãy viết ra một vài món mà con thích nhất, càng cụ thể càng tốt". Hầu hết trẻ đều vui vẻ thực hiện theo yêu cầu này. Nếu không biết chính xác thứ con muốn, hãy dẫn con đến trung tâm mua sắm và yêu cầu con chỉ cho bạn thấy món quà mà nó muốn để quyết định xem có tặng hay không. Nếu tặng, hãy quay lại mua vào lần sau và thực hiện theo những gì tôi đã hướng dẫn ở trên. Những món quà riêng tư và quý giá Không phải món quà nào cũng nên tặng trước mặt mọi người trong gia đình. Có nhiều món quà sẽ được coi trọng hơn nếu bạn tặng riêng nó cho trẻ. Lúc Shirley 13 tuổi, tôi rủ con bé cùng đi dạo ở làng Old Salem. Đây là điều không có gì lạ vì cha con tôi vẫn thường đi dạo cùng nhau như thế này. Nhưng lần này, cha con tôi ngồi lại bên một ao cá nhỏ và tôi tặng con bé một chiếc chìa khóa vàng. Đây là cách tôi thể hiện sự trân trọng của mình đối với những nỗ lực của con bé trong suốt thời gian qua. Tôi nói với con bé đây chính là chìa khóa đến trái tim nó và hy vọng nó sẽ trao lại chiếc chìa khóa này cho người nó thương yêu sau này. Khoảnh khắc này đã trở thành một trong những kỷ niệm đẹp của cả hai cha con tôi. Dù vài năm sau con bé đã làm mất chiếc chìa khóa đó nhưng kỷ niệm về buổi chiều tuyệt vời đó sẽ còn mãi trong lòng nó. Món quà vật chất tuy đã mất nhưng ý nghĩa tượng trưng của nó vẫn còn trong tâm trí con bé nhiều năm về sau. Bây giờ con bé cũng đã có một đứa con gái, Davy Grace, và tôi sẽ chẳng ngạc nhiên nếu một ngày nào đó, Davy cũng nhận được một chiếc chìa khóa. Nhiều gia đình không chỉ có những món quà riêng tư mà còn có cả những món quà quý báu. Những món quà này không nhất thiết phải đắt tiền nhưng phải có ý nghĩa đối với cả gia đình. Đó có thể là chiếc nhẫn, dây chuyền, cuốn sách, cây viết, bộ sưu tập tem… Đó có thể là vật đã được truyền từ nhiều đời hay đơn giản được mua với mục đích duy nhất là để tặng cho con. Những món quà này có thể được tặng riêng hoặc trước mặt các thành viên khác trong gia đình. Điều quan trọng là nó phải được tặng kèm theo lời nói về sự quan trọng và ý nghĩa của nó, đồng thời với những lời khen ngợi và một vài cử chỉ âu yếm. Những món quà quý báu như vậy sẽ trở thành biểu tượng tình yêu trong lòng con trẻ nhiều năm về sau. Khi trẻ vị thành niên trải qua giai đoạn biến động về tình cảm thì nó sẽ trở thành lời nhắc nhở về tình cảm chân thành mà cha mẹ dành cho trẻ. Những món quà giả tạo Đây là những món quà được tạo ra để thay thế tình cảm chân thật và là loại quà mà không trẻ vị thành niên nào cần. Các bậc phụ huynh bận rộn hoặc thường xuyên vắng mặt dùng nó để bù đắp cho những thiếu sót trong mối quan hệ với con cái. Một người mẹ đơn thân nói: "Mỗi khi ghé chỗ cha, con gái 16 tuổi của tôi luôn mang về một túi đầy quà. Điều đáng nói là ông ta hiếm khi gọi điện cho con bé và chỉ ở với con bé mỗi năm hai tuần vào mùa hè”. Đây là điều phổ biến đối với các bậc cha mẹ không được quyền nuôi con. Trẻ sẽ nhận quà, sẽ nói lời cảm ơn nhưng không hề cảm nhận được chút tình cảm nào trong đó. Khi món quà được dùng để thay thế tình cảm thật thì trẻ cũng chỉ xem nó là những món đồ tầm thường. Tuy nhiên, hiện tượng này không chỉ xảy ra đối với các bậc cha mẹ đã ly hôn mà còn với cả những người đang sống cùng con dưới một mái nhà. Đó là các bậc cha mẹ giàu có nhưng bận rộn và luôn thiếu thời gian. Con cái của họ thường tự chuẩn bị bữa ăn sáng, đi học, trở về, bước vào căn nhà vắng vẻ, làm bất cứ thứ gì mình thích rồi chờ đợi cha mẹ về nhà trong tình trạng kiệt sức. Cả nhà ăn bữa tối gọn lẹ với những thứ mua ở tiệm ăn nhanh rồi ai trở về việc của người ấy. Và hôm sau, hoạt cảnh này tiếp tục lặp lại. Trong những gia đình ấy, chúng ta thường thấy xuất hiện rất nhiều món quà giả tạo. Trẻ vị thành niên có được tất cả những gì chúng muốn, ngoại trừ tình cảm của cha mẹ. Nhưng những món quà này không bao giờ bù đắp được nhu cầu tình cảm của trẻ cũng như không thể xóa được cảm giác tội lỗi của bậc phụ huynh khi họ ít gắn bó với con. Như ta đã biết, trẻ vị thành niên cần nhận được tình cảm của cha mẹ dưới cả 5 ngôn ngữ. Xét về nhiều mặt, ngôn ngữ yêu thương thông qua hình thức quà tặng được xem là nguyên tắc khó nhất. Ít bậc phụ huynh nào sử dụng thành thạo được ngôn ngữ này. Nếu ngôn ngữ yêu thương chính của con bạn là quà tặng, bạn hãy đọc kỹ chương này và bàn bạc kỹ với vợ/chồng mình để cả hai cùng suy nghĩ lại cách tặng quà từ trước đến nay của mình cũng như tìm cách tặng quà tốt nhất cho con. Trẻ vị thành niên nói gì? Khi đã tìm ra điểm yếu của mình trong cách tặng quà và làm theo một vài gợi ý ở chương này, tôi tin rằng bạn có thể học được cách sử dụng ngôn ngữ yêu thương này một cách hiệu quả. Trong chương tiếp theo, tôi sẽ hướng dẫn cho bạn cách xác định ngôn ngữ yêu thương chính của trẻ. Còn bây giờ, hãy lắng nghe tâm sự của những trẻ vị thành niên có ngôn ngữ yêu thương chính là quà tặng. Michelle, 15 tuổi. Khi được hỏi vì sao cô bé biết cha mẹ yêu mình, cô bé chỉ ngay vào cái áo, váy, và đôi giày trên người mình, rồi nói: "Mọi thứ cháu có đều do cha mẹ cháu mua cho. Với cháu, đó là tình yêu. Họ không chỉ cho cháu thứ cháu cần, mà còn hơn thế nữa. Thực tế, cháu còn chia sẻ những đồ đạc cha mẹ đã tặng cho cháu với những người bạn có hoàn cảnh khó khăn hơn mình, tất nhiên là khi đã được sự chấp thuận của cha mẹ cháu”. Serena, đang học năm cuối trung học, nói về cha mẹ mình như sau: "Tất cả những đồ vật trong phòng nhắc cháu nhớ về tình cảm của cha mẹ. Sách vở, máy vi tính, đồ trang trí, quần áo… đều do cha mẹ sắm cho cháu. Cháu vẫn còn nhớ cái đêm mà cha mẹ tặng cho cháu cái máy vi tính. Cha mẹ đã lắp đặt nó xong xuôi và gói ghém cẩn thận. Khi mở quà ra, cháu nhìn thấy bên trong màn hình viết là: Chúc mừng sinh nhật Serena. Cha mẹ yêu con". Ryan, 14 tuổi, nói: "Cháu biết cha mẹ yêu cháu là vì họ đã cho cháu rất nhiều thứ. Họ thường làm cháu bất ngờ bằng cách tặng cho cháu những món mà cháu thích. Không chỉ đơn giản là giá trị món quà mà còn là cách cha mẹ tặng cho cháu nữa. Gia đình cháu rất coi trọng việc tặng quà, và không cần thiết phải chờ tới sinh nhật mới làm như thế”. Sean, 15 tuổi, đang học lớp tám. Sean gặp nhiều rắc rối về vấn đề sức khỏe nên thường xuyên phải nghỉ học. "Cháu biết cháu có rất nhiều vấn đề. Mấy bạn cháu đều chơi bóng và tham gia rất nhiều hoạt động. Cháu cũng học trễ một lớp so với các bạn cùng tuổi. Nhưng cháu vẫn thấy mình là đứa may mắn nhất. Cha mẹ cháu thương yêu nhau và rất thương yêu anh em cháu. Cha mẹ thường làm cháu bất ngờ bằng những món quà rất đặc biệt. Cháu rất thích vi tính nhưng hầu như lúc nào cha cũng phát hiện ra những chương trình mới trước cháu. Mỗi khi thấy trên bàn đốt nến là cháu biết sau bữa tối, cả nhà sẽ có tiệc. Thông thường, đó là lúc cha đã tìm thấy một chương trình mới cho cháu”. Nếu ngôn ngữ yêu thương của con bạn là quà tặng... Các bậc phụ huynh nên nhớ rằng tình cảm trong món quà cũng quan trọng như chính món quà. Vì thế, hãy sáng tạo những cách thức tặng quà thật độc đáo để con bạn luôn cảm nhận được tình thương yêu chứa đựng trong đó. • Hãy chọn món quà hợp với sở thích của con, món quà mà bạn tin rằng con sẽ trân trọng khi được nhận. • Khi đi mua sắm, hãy đề ra mức giới hạn mà bạn sẽ trả cho các lựa chọn của con. • Sưu tập những món quà không đắt tiền nhưng độc đáo và từ từ tặng từng món cho con mỗi khi cần thiết. • Chuẩn bị một bữa ăn đặc biệt mà bạn tin là con sẽ thích. Đi đến nhà hàng con thích hay làm món tráng miệng theo khẩu vị của con. • Sưu tập những hộp quà hay giấy gói lạ để dùng cho việc gói quà, dù là những món quà đơn giản nhất. • Khi vắng nhà, hãy gửi món quà nho nhỏ nào đó về cho con với tên con được viết thật to. • Chuẩn bị một "túi quà" gồm những món quà nhỏ không đắt tiền để con chọn làm phần thưởng mỗi khi đã làm tốt việc gì đó. • Tìm những món quà có thể đặt tên con bạn lên đó. Hãy dùng chúng trong trường hợp con bạn đang có chuyện buồn để động viên con. • Tạo ra một trò chơi săn quà có bản đồ và lời chỉ dẫn dọc đường tìm kiếm. • Giấu một món quà nhỏ trong túi áo khoác của con có kèm theo một mẩu tin nhắn động viên con. • Thay vì bỏ tiền ra mua một món quà thật lớn vào sinh nhật con, hãy tặng con một món quà có ý nghĩa và tổ chức một bữa tiệc ấm cúng có mời bạn bè con đến dự. • Hãy nghĩ đến những món quà có thể tồn tại lâu dài. Chẳng hạn như một cái cây mà bạn và con cùng trồng, một trò chơi chung hay một bức tranh treo trong phòng. • Hãy tham khảo ý kiến của con khi các bạn cùng nhau đi mua sắm quà. • Hãy tiết lộ với con về những món quà tiếp theo. Những giấy nhắn đếm ngược như "Chỉ còn 4 ngày nữa là đến ngày tặng quà" có thể tạo ra niềm mong đợi lớn và vô vàn tình yêu thương, đặc biệt là đối với những trẻ thích được nhận quà. • Gửi hoa hoặc kẹo tới trường với một mảnh giấy nhắn công nhận thành tích trong học tập hay ngoại khóa của trẻ. Chương 8 KHÁM PHÁ NGÔN NGỮ YÊU THƯƠNG CỦA TRẺ VỊ THÀNH NIÊN “Tôi không biết làm thế nào để xác định được ngôn ngữ yêu thương chính của con mình.” - Muriel nói về Kayla, đứa con gái 14 tuổi của cô. - “Tôi thấy hình như ngôn ngữ của nó thay đổi mỗi ngày. Hôm nay nó thích thứ này, ngày mai nó lại thích thứ khác. Tính khí thất thường của con bé làm tôi chẳng biết đâu mà lần." Khám phá ngôn ngữ yêu thương chính của trẻ vị thành niên không đơn giản như đối với trẻ nhỏ. Trẻ vị thành niên đang trong thời kỳ có nhiều biến chuyển, cả trong tâm lý và tính cách. Trong giai đoạn này, tất yếu con người ta sẽ có nhiều phản ứng khác nhau trước các vấn đề của cuộc sống. Thách thức Sự thất thường trong tính khí trẻ vị thành niên Thông thường, trẻ vị thành niên sẽ trải qua trạng thái mất cân bằng này trong vài năm. Đôi khi, trạng thái này diễn ra rất mãnh liệt nên nhiều người cảm thấy khó khăn trong việc đoán ngôn ngữ yêu thương chính của trẻ. Phản ứng của trẻ vị thành niên thường phụ thuộc vào tâm trạng, trong khi tâm trạng này lại thường xuyên thay đổi trong ngày. Do đó, có nhiều biểu hiện tình cảm trẻ chấp nhận vào lúc sáng nhưng lại từ chối vào buổi tối. Chẳng hạn, ngày hôm qua, con bạn khăng khăng đòi bạn phải mua cho nó đôi giày bóng rổ hàng hiệu. Thế rồi hai ngày sau, nó lại đi thi đấu bóng rổ với đôi giày cũ mòn. Hẳn lúc đó, bạn sẽ lắc đầu tự hỏi: “Không thể hiểu nổi thằng bé này!”. Nhận xét của một người mẹ như Muriel phản ánh sự thất vọng điển hình về việc tìm hiểu tính khí trẻ vị thành niên. Trẻ vị thành niên độc lập Ngoài sự thay đổi về tính khí, sự phát triển của tính độc lập cũng là một lý do khiến cha mẹ khó xác định ngôn ngữ yêu thương chính của trẻ vị thành niên. Quá trình trưởng thành của trẻ thường bắt đầu bằng việc tách khỏi cha mẹ để xây dựng tính cách riêng. Kayla không còn muốn được mọi người nhắc đến với tư cách là con gái của Muriel nữa. Cô bé đang cố gắng xây dựng cá tính riêng. Tìm kiếm sự độc lập là bước khẳng định bản thân đầu tiên của trẻ. Từ những lý do này, Kayla đang cố gắng quyết định xem bản thân mình muốn được biết đến như một “Kayla ngôi sao bóng rổ”, “Kayla học sinh gương mẫu”, “Kayla người bạn biết quan tâm”, “Kayla cô gái tóc ngắn vàng”, “Kayla vũ công”... hay không. Vì Kayla vẫn chưa xác định được cá tính nào mình mong muốn có được nên cô bé thường xuyên bị dao động giữa những cá tính đó. Khi xem mình là ngôi sao bóng rổ, Kayla không muốn chia sẻ thời gian với mẹ. Nhưng khi xem mình là người bạn biết quan tâm đến người khác thì cô bé sẽ rất hưởng ứng khoảng thời gian này. Chính vì thế, việc xác định ngôn ngữ yêu thương chính của trẻ vị thành niên thường là rất khó khăn. Trẻ vị thành niên né tránh hoặc giận dữ Đôi lúc, con bạn sẽ né tránh tất cả những biểu hiện tình cảm của bạn. Dù bạn đã thử cả 5 ngôn ngữ yêu thương nhưng đều bị nó từ chối. Nhiều khi trẻ vị thành niên né tránh tình cảm của cha mẹ vì chúng đang tức giận điều gì đó mà chưa tìm ra cách giải quyết tốt nhất. Tuy vậy, việc trẻ né tránh tất cả những biểu hiện tình thương của cha mẹ thường là biểu hiện của sự dao động tâm trạng, suy nghĩ, sự phát triển của tính độc lập và muốn tự khẳng định. Điều đáng mừng là không phải lúc nào trẻ vị thành niên cũng né tránh hoặc phản ứng thái quá trước những biểu hiện tình cảm của cha mẹ. Và bạn vẫn có thể xác định được ngôn ngữ yêu thương chính của con mình nếu để tâm quan sát. Ngôn ngữ yêu thương của trẻ em có thay đổi? Có thể khi trẻ còn nhỏ, bạn đã xác định được ngôn ngữ yêu thương của con và sử dụng nhuần nhuyễn chúng. Và bây giờ, bạn đang băn khoăn: “Ngôn ngữ yêu thương của con mình liệu có thay đổi?”. Đáng mừng là ngôn ngữ yêu thương chính của trẻ vị thành niên sẽ không thay đổi trong khoảng thời gian chúng bắt đầu lớn. Khi ngôn ngữ yêu thương chính của trẻ vị thành niên đã có biểu hiện thay đổi Có rất nhiều lý do khiến các bậc phụ huynh kết luận rằng ngôn ngữ yêu thương chính của con mình đã thay đổi. Đầu tiên, trẻ vị thành niên né tránh loại ngôn ngữ yêu thương mà trước đó chúng vẫn thường sử dụng. Sự né tránh này có thể giải thích bằng những lý do mà chúng ta đã kể ở trên. Thực tế, nhiều trẻ vị thành niên không chỉ né tránh ngôn ngữ yêu thương chính mà còn né tránh tất cả những biểu hiện tình thương khác. Lý do thứ hai khiến cho ngôn ngữ yêu thương chính của trẻ có những biểu hiện thay đổi so với khi chúng còn nhỏ, đó là khi một người đã nhận được đủ ngôn ngữ yêu thương chính thì ngôn ngữ yêu thương thứ hai của họ sẽ trở nên quan trọng hơn. Jared, 15 tuổi, rất thích nhận được tình cảm yêu thương qua những cử chỉ âu yếm. Cha mẹ Jared đã biết được ngôn ngữ yêu thương chính của con mình và họ thường xuyên sử dụng. Sau một thời gian, Jared than phiền rằng: “Con làm đủ thứ việc nhưng chẳng ai khen bao giờ hết”. Rõ ràng, nhu cầu của Jared lúc này chính là những lời khen ngợi. Khi biết được điều này, cha mẹ cậu bé thắc mắc không biết ngôn ngữ yêu thương chính của con mình có thay đổi hay không. Thực ra, đối với Jared, lời khen ngợi là ngôn ngữ yêu thương thứ hai. Vì thế, nếu cha mẹ cậu muốn đáp ứng được những nhu cầu tình cảm của con mình thì họ cần dùng những lời khen ngợi nhiều hơn, đồng thời vẫn phải tiếp tục sử dụng ngôn ngữ yêu thương chính là cử chỉ âu yếm. Lý do thứ ba là ngay từ đầu, cha mẹ đã xác định sai ngôn ngữ yêu thương chính của con. Điều này không có gì lạ bởi vì cha mẹ thường có khuynh hướng nhìn trẻ qua suy nghĩ chủ quan của mình. Vì thế, họ dễ cho rằng ngôn ngữ yêu thương của trẻ cũng giống như bản thân mình. Thời điểm để người làm cha mẹ học hỏi Có nhiều bậc cha mẹ hỏi tôi rằng: “Nhưng tại sao tôi cũng làm như hồi xưa mà trẻ lại không hề phản ứng?”. Patsy tâm sự với tôi: “Trước đây, tôi đã biết ngôn ngữ yêu thương chính của Teddy là lời khen ngợi. Tôi thường nói những lời đó với nó nhưng gần đây, khi đã 14 tuổi, thằng bé lại nói với tôi: 'Mẹ, đừng có nói thế. Con không muốn nghe hoài những lời đó đâu’. Tôi cảm thấy rất hoang mang trước thái độ của thằng bé”. “Chị thử nói vài lời khen ngợi mà chị thường nói với Teddy cho tôi nghe